CRIG CANCER
RESEARCH INSTITUTE GHENT
EEN NIEUWE VISIE VOOR TOEKOMSTIG KANKERONDERZOEK AAN UGENT
VISIETEKST
Deze tekst werd opgesteld op basis van overleg tussen de onderzoeksgroepen van de Vakgroepen Biochemie (prof. J. Tavernier), Pediatrie en Genetica (prof. F. Speleman, prof. J. Vandesompele, prof. P. Van Vlierberghe, prof. K. De Preter), Radiotherapie (prof. M. Bracke, prof. O. De Wever), Moleculaire Biologie (prof. G. Berx) en de rector prof. A. De Paepe.
Cancer Research Institute Ghent Nederlandse benaming: CRIG kankeronderzoeksinstituut Gent of kortweg
CRIG
CRIG CANCER
1. Situering
Kanker neemt een steeds prominentere rol in als ziektebeeld in onze maatschappij. Dit heeft te maken met meer gevoelige technieken voor opsporen en diagnose van de ziekte, met de toenemende gemiddelde leeftijd van de bevolking, alsook met bepaalde leefgewoonten (bv. roken, alcohol) of omgevingsfactoren (bv. blootstelling aan straling, asbest). In tegenstelling tot bij ouderen is kanker bij kinderen een zeldzaam ziektebeeld maar het vertegenwoordigt wel de op één na belangrijkste doodsoorzaak bij kinderen. Hoewel de afgelopen decennia belangrijke nieuwe inzichten zijn verworven in de ontstaansmechanismen van kanker en belangrijke therapeutische successen werden geboekt, blijven er nog vele grote uitdagingen. Kanker is een zeer complexe ziekte en ondanks de vooruitgang in het begrijpen van het gedrag van kankercellen en de onderliggende genetische defecten daarvoor verantwoordelijk, blijven vele processen die verstoord worden in het ontstaan en de ontwikkeling van kankercellen in de meeste gevallen slechts gedeeltelijk ontrafeld. Er zijn echter heel wat hoopvolle ontwikkelingen. Hierbij denken we onder andere aan recente inzichten in de rol van de tumor
RESEARCH INSTITUTE GHENT
micro-omgeving, immunotherapie, stamceleigenschappen van kankercellen en tumor heterogeniteit. Voor de meeste vormen van kanker gaat de huidige behandeling vaak gepaard met ernstige neveneffecten wat kan leiden tot o.a. cardiotoxiciteit en secundaire maligniteiten. In het bijzonder bij kinderen verdienen de lange termijn neveneffecten waaronder groeistoornissen onze aandacht. Het verwerven van betere inzichten in de moleculaire basis van het ontstaan en de progressie van kanker heeft reeds geleid tot de ontwikkeling van nieuwe moleculaire medicijnen. De verdere ontrafeling van deze verstoorde moleculaire processen vormt één van de grote uitdagingen van het toekomstige kankeronderzoek als basis voor de zoektocht naar nieuwe meer gerichte en minder toxische medicijnen. Verder dient inzicht verworven te worden in de onderliggende basis voor beperkte respons op therapie of therapie resistentie en zal gezocht moeten worden naar nieuwe combinatietherapieën om dergelijke resistentie te vermijden. Tevens kunnen inzichten in de processen van invasie en metastase, die aan de basis liggen van de agressiviteit van de tumor ook bijdragen tot meer succesvolle therapie.
1
1
In de pioniersjaren werden door het Gentse onderzoeksteam onder leiding van prof. W. Fiers de interferon en TNF genen gekloneerd wat leidde tot belangrijke nieuwe inzichten in de rol
2. Kankeronderzoek aan UGent: the past and present
van deze moleculen in kanker en verder gericht onderzoek naar therapeutische applicaties ervan. De onderzoeksgroepen van prof. F. Van Roy en prof. G. Berx in samenwerking met de teams van prof. M. Mareel en prof. M. Bracke, realiseerden een doorbraak in de studie van invasie en metastase in epitheliale tumoren. De groepen onder leiding van prof. F. Speleman, prof. J. Vandesompele en prof. P. Van Vlierberghe verrichten studies die leidden tot nieuwe
UGent heeft een sterke “track record” met betrekking tot
prognostische testen alsook de identificatie van genetische defecten die perspectief boden voor nieuwe therapieën in pediatrische maligniteiten. Familiaal kankeronderzoek kende eveneens een hoge
kankeronderzoek. Verschillende onderzoeksgroepen bouwden een heel bijzondere expertise uit wat leidde tot internationale erkenning en toponderzoek dat mede aan de basis lag van
vlucht onder coordinatie van prof. B. Poppe, prof. K. Claes en prof. A. De Paepe. De onderzoeksgroep van prof. J. Tavernier bouwde een uitzonderlijk platform uit voor proteoomstudies met belangrijke
fundamentele nieuwe inzichten in het ontstaan van kanker en perspectieven opleverde voor nieuwe therapeutische strategieën.
applicaties in het kankeronderzoek. Tevens werd een grote expertise in bioinformatica opgebouwd die fundamenteel belangrijk is bij de analyse van grote datasets die gegenereerd worden met nieuwe zogenaamde “high throughput” applicaties (“big data” gerelateerd onderzoek, zie verder). Dit onderzoek sluit aan bij het BIG N2N (Bioinformatics Institute Ghent - from Nucleotides to Networks). De diversiteit en succes van het huidig kankeronderzoek aan UGent werd ook geïllustreerd door de jaarlijkse OncoPoint symposia die sedert 2012 alle kankeronderzoekers aan U(Z)Gent samenbrengt (http://mellfire.ugent.be/public/oncopoint/). Op de laatste editie waren 125 onderzoekers aanwezig, afkomstig van 5 verschillende faculteiten.
2
1
CRIG CANCER
3. Kankeronderzoek aan UGent: uitdagingen voor de toekomst
RESEARCH INSTITUTE GHENT
Het huidige kankeronderzoek ondergaat momenteel een belangrijke technologie gedreven transitie. Dit verloopt op een wijze die nobelprijswinnaar Sydney Brenner beschreef als “new technologies ->
2. Ten tweede is er zeer weinig interactie tussen de diverse onderzoeksprogramma’s en de betrokken onderzoekers, wat onder andere voor jonge PhD studenten en postdocs een beperking is naar
new results -> new ideas/insights”. Zo zijn er de razendsnel evoluerende technieken voor de studie van kankergenomen, transcriptomen en proteomen met daarbij horende specifieke uitdagingen op vlak van
netwerking en uitbouw van carrière. Het kan ook leiden tot onnodig tijdsverlies waarbij bijvoorbeeld buiten UGent op zoek gegaan wordt naar samenwerkingen terwijl de expertise reeds in huis aan-
data beheer en -analyse. Verder is er een belangrijke ontwikkeling in de technologie voor het maken van dierenmodellen met nieuwe en snellere methoden om ziekten te bestuderen in muizen en zebravissen.
wezig is. 3. Ten derde is recent aangetoond dat discipline-overschrijdend onderzoek leidt tot resultaten van hogere impact en wetenschappelijke waarde en relevantie. 4. Het CRIG kan bijdragen tot meer competente en gediversifieerde
Hoewel veel van deze technologieën beschikbaar zijn aan UGent en voor sommige ervan UGent zelfs mee koploper is in de ontwikkeling en implementatie, is het zo dat vele activiteiten fysisch verspreid
projectaanvragen met hogere slagingskansen.
zijn over de diverse UGent campussen en VIB-UGent. Op dit moment is er weinig effectieve coördinatie tussen het lopend onderzoek (zie ook verder). Dit heeft verschillende belangrijke consequenties.
Om diverse redenen (onder andere organisatorische, geografische en strategische) stellen we vast dat kankeronderzoek aan vele andere universiteiten wel effectief en bewust gecoördineerd verloopt. Met dit visie document wensen we hierop de aandacht te vestigen en tevens een concreet voorstel te doen om een antwoord te leveren op deze belangrijke uitdaging.
1. Ten eerste is soms onvoldoende gekend welke technologieën ter beschikking staan en in welke mate ze kunnen aangeboden worden aan andere onderzoekers.
3
1
4. Cancer Research Institute Ghent (CRIG): doelstellingen
In eerste instantie wensen we een virtueel instituut (center of excellence) op te richten, met als perspectief op de horizon het fysisch samenbrengen van alle kankeronderzoek aan UGent. Zo’n instituut kan naar onze mening een antwoord bieden op de hierboven vermelde uitdagingen voor het toekomstig kankeronderzoek. Hierbij hebben we vier grote doelstellingen voor ogen:
4.1. Doelstelling 1: multidisciplinariteit en innovatieve technologie platform-sharing Een heel belangrijk aspect in het huidige kankeronderzoekslandschap
4.2. Valorisatie en wederzijdse interactie met kliniek en industrie Het CRIG kan als mediator/facilitator fungeren voor valorisatie van fundamenteel (translationeel) kankeronderzoek alsook de brug slaan
is multidisci-plinariteit. Het toekomstige kankeronderzoek zal meer dan ooit multipele en diverse raakvlakken hebben tussen moleculaire biologie, celbiologie, bioinformatica, technologie en therapie.
naar klinisch-translationeel onderzoek met hierbij UZ Gent (Bimetra) als preferentiële partner. De directe connectie met het UZ Gent en de oncologische teams is van cruciaal en strategisch belang met het
Om dit ambitieuze doel te verwezenlijken zal vanuit het CRIG een stuurcomité toezien op het actief stimuleren van samenwerkingen (o.a. via joint-projectaanvragen, joint PhDs) binnen UGent en bij uitbreiding ook nationaal en internationaal (o.a. EU). Het CRIG zal instaan voor een permanente inventarisatie van alle beschikbare
oog op het voeren van succesvol translationeel onderzoek en in het bijzonder in het licht van de snel ontwikkelende gepersonaliseerde geneeskunde. CRIG kan fungeren als centraal contactpunt voor non-farmaceutische bedrijven met oog op aanbieden van de mogelijkheid om product-
technologieën en know how. Technologieplatform-sharing zal gefaciliteerd worden door gebruik
informatie en seminaries te organiseren.
te maken van nieuwe en bestaande communicatie tools waaronder Yammer (www.yammer.com/ugent.be), een CRIG website, een twitter-account enzoverder. Verder zal ook via seminaries actief gewerkt worden aan het bekend maken van de diverse beschikbare technologieën en expertises aan UGent.
4.3. Advanced teaching en carrière-coaching CRIG zal PhD/postdoc training en workshops in kankeronderzoek faciliteren en initiëren met indien mogelijk interactie met andere Belgische universiteiten alsook nabije universiteiten in Nederland (bv. Rotterdam, Utrecht, Amsterdam), Frankrijk (bv. Lille, Parijs), UK (bv. London) en
4
Duitsland (bv. Heidelberg). Meer specifiek wordt ook gedacht aan een “Cancer Research Doctoral Training Program” met focus op kanker
4.4. CRIG als groeipool voor top-kankeronderzoek Het CRIG zal als attractief platform fungeren voor invited top speakers
biologie, systeem biologie, moleculaire, immunologische en genetische aspecten van kanker. Het CRIG kan een belangrijke rol spelen in het begeleiden en coachen van carrières van jonge beloftevolle PhD en postdoc studenten en kan
in het brede domein van kankeronderzoek waarbij ook aandacht zal gaan naar de mogelijkheid van jonge onderzoekers om met de sprekers direct te interageren (“meet-the-expert session”). Het is onze overtuiging dat het CRIG zal leiden tot een grotere visibiliteit
communicatie faciliteren naar industrie omtrent belangrijke skills/ vaardigheden die PhDs en postdocs kunnen bieden in een postacademische carrière.
voor de brede diversiteit van expertises en studies die momenteel gevoerd worden aan onze universiteit. Tevens zal de nieuwe structuur en de diverse initiatieven leiden tot een attractieve omgeving voor
Netwerking is een belangrijk aspect van het huidig kankeronderzoek. Dankzij het CRIG zullen diverse opportuniteiten aangeboden worden aan de onderzoekers om contacten te leggen met collega’s en op de hoogte te blijven van lopend onderzoek aan UGent en recente realisaties
jonge ambitieuze onderzoekers. Deze visibiliteit kan ook leiden tot specifieke funding van het CRIG waardoor de middelen kunnen voorzien worden om op meer flexibele wijze dergelijke onderzoekers te kunnen aantrekken.
(“UGent cancer paper of the month/year award” gecombineerd met maandelijks lunchoverleg, jaarlijkse OncoPoint meeting, kwartaal newsletter, jaarlijkse retreat/summer camp, ...).
Experten van het CRIG kunnen actief betrokken worden in advies en steun in het schrijven van projectaanvragen door jonge beloftevolle onderzoekers zodat de slaagkansen van dergelijke projectaanvragen toenemen en we onze competitiviteit ten opzichte van andere Vlaamse
Het CRIG zal als gesprekspartner fungeren met oog op verdere uitbouw van geïntegreerde researchfaciliteiten voor kankeronderzoek,
universiteiten kunnen versterken.
onderwijs en opleiding.
5
5. C R I G managment
6. UGent return
Er zal een CRIG stuurcomité opgericht worden dat zal toezien op de nodige acties om de hierboven opgelijste doelstellingen te realiseren. Er zal een jaarlijkse bevraging en (externe) evaluatie uitgevoerd
We beogen en verwachten dat het CRIG initiatief belangrijke return kan opleveren voor UGent en wel om volgende redenen:
worden met het oog op monitoring en verbetering van de werking waar nodig en mogelijk. Naast het stuurcomité menen we dat een team voor dagelijks management vereist is (bij opstart alvast één
6.1. Het CRIG zal betere visibiliteit leveren aan UGent voor kankergerelateerde onderzoekstopics in communicatie naar andere organisaties (Universiteiten, belangengroeperingen, pers, ...)
centrale coördinator). Alle Gentse onderzoeksgroepen die betrokken zijn in fundamenteel en translationeel kankeronderzoek kunnen aansluiten bij het CRIG. Zij kunnen op die manier zelf actief bijdragen tot de doelstellingen
6.2. Het CRIG zal dankzij het realiseren van de hierboven vermelde doelstellingen UGent op de kaart kunnen plaatsen als top-centrum voor hedendaags kankeronderzoek. Het creëren van een dynamische
van het instituut alsook van de voordelen genieten die het CRIG zou moeten leveren voor de betrokken onderzoekers.
onderzoeksomgeving met efficiënt gebruik van de nieuwe onderzoekstechnologieën en platformen, optimale coaching van jonge onderzoekers, frequente contacten met buitenlandse toponderzoekers, een brede waaier van opleidingsmogelijkheden enzoverder, zullen synergistisch werken en leiden tot grotere output in termen van publicaties en doctoraten alsook mogelijkheden bieden voor patenten en samenwerkingen met de industrie.
1
6
7. Economische en maatschappelijke return
Mede ten gevolge van de toename van de gemiddelde leeftijd van de Westerse bevolking zal kanker als medische uitdaging steeds belangrijker worden. De huidige klassieke behandelingsstrategieën lijken hun limieten bereikt te hebben en er is grote nood aan nieuwe medicijnen gesteund op de recente snel toenemende inzichten in de moleculaire pathogenese van de diverse vormen van kanker (zie ook inleiding situering). Vlaanderen kan een voortrekkersrol spelen in het biomedisch kankeronderzoek. Er is een enorm potentieel aanwezig en UGent zelf kan en moet hier een meer dominante rol in spelen. Samen met de andere Vlaamse universiteiten moet gestreefd worden naar toponderzoek en maximalisatie van de translationele valorisatie met als hoofddoel het realiseren van minder toxische en meer effectieve behandeling en van langere en kwalitatief betere overleving van de kankerpatiënt. De economische en maatschappelijke waarde van extra levensjaren en betere levenskwaliteit (met ook minder nadelige neveneffecten en daaraan gekoppelde dure medische interventies en medicaties) is substantieel.
CRIG CANCER
RESEARCH INSTITUTE GHENT
7
