VOORSTEL TOT -
DUURZAME VOEDING AAN DE UGENT UGent1010 is een studentengroepering die ernaar streeft om de milieu-impact van de universiteit jaarlijks wezenlijk te verminderen. Dit kadert in de overkoepelende organisatie 10:10 Global, die zich hier op globaal vlak voor inzet. Een universiteit, zeker
in
een
stad
als
Gent
waar
het
gemeentebestuur
ambitieuze
duurzaamheidsplannen heeft1, vervult een belangrijke signaalfunctie op het gebied van duurzaamheid. De UGent neemt hier reeds op meerdere vlakken zijn verantwoordelijkheid in, ook als het specifiek over duurzame voeding gaat: zo bieden de studentenrestaurants dagelijks een vegetarische maaltijd aan, wordt het concept van Donderdag Veggiedag via posters gepromoot, krijgen studenten die op donderdag voor een vegetarisch gerecht kiezen een gratis stuk fruit aangeboden en wordt meeneemsoep in biologisch afbreekbare bekertjes geserveerd. Net omdat de UGent openstaat voor dergelijke aanpassingen, heeft de werkgroep Duurzame Voeding van UGent1010 een aantal plannen uitgetekend om het voedingsaanbod aan de UGent verder te verduurzamen.
1
BELANG VAN DUURZAME VOEDING
Als milieuorganisatie richten we ons voornamelijk op het duurzaamheidsaspect van voeding. In de volgende paragrafen wordt uitgelegd waarom we significante veranderingen in het voedselaanbod van de UGent noodzakelijk achten. De ecologische voetafdruk van een individu wordt voor een derde bepaald door het voedselpatroon. 2 Landbouw zelf is verantwoordelijk voor niet minder dan twaalf procent
van
alle
broeikasgasemissies
en
speelt
een
grote
rol
in
het
3
biodiversiteitsverlies , onder meer door het kappen van regenwouden om een groter landbouwareaal te bekomen. De vleesconsumptie Vooral onze vleesconsumptie heeft een bijzonder grote impact, onder meer omdat voor de productie van vlees een grote hoeveelheid veevoeder nodig is. Vleesproductie vergt daardoor veel meer landbouwgrond dan de productie van 1
Het Gentse stadsbestuur streeft ernaar om van Gent een CO2-neutrale stad te maken tegen 2050. Gent was ook de allereerste stad ter wereld met een officiële veggiedag (zie website EVA, geschiedenis) en het personeelsrestaurant van de stad heeft, onder begeleiding van Vredeseilanden, een traject afgelegd om zijn maaltijdenaanbod te verduurzamen. 2 Bron: EVA 3 Bron: Peter Tom Jones
1
gewassen die rechtstreeks voor menselijke consumptie bestemd zijn. Door deze schakel in onze voedselketen over te slaan, kunnen we dus met de zelfde oppervlakte aan landbouwgrond veel meer voedsel produceren. Dit is niet enkel belangrijk om ecologische redenen, het is ook onlosmakelijk verbonden met de voedselproblematiek; zonder overmatige vleesconsumptie is er immers voldoende landbouwgebied om de hele wereldbevolking te voeden4. Daarom, en omdat de huidige gemiddelde vleesconsumptie van de Belg schadelijk is voor zijn gezondheid, willen we de studenten ertoe aanzetten hun vleesconsumptie te herbekijken. Een krachtig signaal zoals het meewerken aan Donderdag Veggiedag kan hiertoe bijdragen. Ook minder rood vlees aanbieden en dit vaker vervangen door wit vlees, dat tot minder uitstoot van broeikasgassen leidt (en bovendien gezonder is), heeft een enorm effect. De intensieve akker- en serreteelt Ook over de akker- en serreteelten valt veel te zeggen. Intensieve teelt brengt een aantal belangrijke milieuproblemen mee, zoals lange transportafstanden en het gebruik van kunstmest en pesticiden. Ecologisch verantwoorde (bv. biologische), lokale en seizoensgebonden teelt biedt hiervoor in grote mate een oplossing. Het aanbod aan groenten, fruit en zelfs vlees en vis dat ecologisch verantwoord wordt geproduceerd, is voldoende groot om een brede waaier hiervan aan te bieden op de UGent. Dat de studentenrestaurants hier nu reeds voor open staan blijkt uit hun pogingen om meer seizoensgroenten te introduceren. De visconsumptie Ten slotte willen we de aandacht vestigen op de problemen die gepaard gaan met visconsumptie. Hoewel we begrijpen dat de universiteit om gezondheidsredenen dagelijks een visschotel wil aanbieden, is het belangrijk om ook de ecologische impact hiervan in overweging te nemen. Wetenschappers voorspellen de totale uitputting van verschillende vissoorten tegen 2048 als geen zorgmaatregelen genomen worden. Het biologisch evenwicht van dit belangrijke en onmisbare waterecosysteem, wordt bedreigd door uitputting van het visbestand en hiermee ook de weerstand van de oceaan tegen fenomenen zoals klimaatsverandering. Bovendien ontnemen we, als we het visbestand niet met zorg behandelen, de toekomstige generaties de mogelijkheid om net als wij te genieten van een gevarieerde voeding met vis. Vaak wordt gedacht dat aquacultuur de oplossing is, maar dat is meestal onterecht: hoog-trofische vissoorten, zoals zalm, worden gevoederd met vismeel dat afkomstig is van wilde vis. Voor de productie van één kilo gekweekte zalm is
4
Bron: EVA
2
bijvoorbeeld minstens drie kilo van dit vismeel nodig. 5 Gekweekte vis kan een oplossing bieden indien gebruik gemaakt wordt van soorten van een laag trofisch niveau die in een natuurlijke omgeving gekweekt worden. Een universiteit speelt, als onderwijsinstelling, een belangrijke rol in het aankaarten van dergelijke problematieken en het bewustwordingsproces. Daarom is het belangrijk om de aangeboden vis in de studentenrestaurants zorgvuldig te kiezen op basis van ecologische richtlijnen.
2
PARTNERS
Omdat werken aan duurzame voeding in een grote instelling als een universiteit een complex gegeven is, hebben we contact opgenomen met een aantal partners die de UGent in dit proces met advies en begeleiding kunnen bijstaan. Deze zijn EVA vzw, Vredeseilanden en professor Patrick Sorgeloos. Uiteraard wordt in dit alles een nauwe samenwerking met het personeel van de dienst maaltijdvoorzieningen nagestreefd. EVA –Ethisch Vegetarisch Alternatief– werd in 2000 opgericht door studenten van de UGent die actief waren in een studentenvereniging die werkte rond vegetarisme en dierenrechten. Vandaag is EVA uitgegroeid tot een van de meest bloeiende en snelst groeiende vegetarische organisaties in Europa. EVA zet zich in voor de maximale productie en consumptie van plantaardige voeding en werkt rond gezondheid, milieu, ontwikkelingssamenwerking, dierenwelzijn en lekker eten. Dankzij het werk van EVA zijn reeds verschillende steden officieel aangesloten bij Donderdag Veggiedag (Gent, Brussel, Sint-Niklaas, Hasselt en Eupen) en het concept krijgt veel aandacht van de internationale pers. EVA organiseert ook geregeld ludieke en educatieve acties om vegetarisme in de kijker te zetten, zoals de Veggielympics en de Veggie-cafés. UGent1010 werkte dit jaar geregeld samen met EVA. Zo bezorgden ze materiaal voor een infostandje in de Brug, stelden ze hun keuken ter beschikking voor kookworkshops en gaven ze ondersteuning in de zoektocht naar leveranciers voor vegetarisch broodbeleg. EVA is zeer enthousiast over de stappen die de UGent reeds heeft gezet om duurzaamheid
te
bevorderen
en
wil
UGent1010
ondersteunen
in
de
sensibilisatiecampagnes voor studenten. Hun expertise komt zeker van pas.
5
Bron: Panorama: ”visserij”
3
Vredeseilanden leidt sinds 2009 het project “Duurzame grootkeukens”. Dit project houdt in dat een aantal grootkeukens begeleid worden bij het invoeren van meer duurzame producten en processen, om zo een aantal voorbeeldkeukens te hebben die als inspiratie kunnen dienen voor andere grootkeukens. Het personeelsrestaurant van de stad Gent is hiervan het mooiste voorbeeld, maar ook het personeelsrestaurant van de stad Antwerpen, de keukens van De Hoge Rielen en het vormingscentrum Destelheide, de cafetaria van de Sint-Lucas Hogeschool in Gent en de keuken van het residentieel verblijf De Kluis in Sint-Joris-Weert hebben onder
begeleiding
van
Vredeseilanden
een
verduurzamingstraject
afgelegd.
Ondertussen begeleidt Vredeseilanden eveneens de acht grootkeukens van de Vlaamse Overheid en die van het hoofdkantoor van Toyota in Brussel. Vredeseilanden volgt in de begeleiding van grootkeukens een vast traject. In eerste instantie voeren ze een grondige doorlichting uit: een nulmeting waarbij gekeken wordt wat er op het vlak van duurzaamheid al verwezenlijkt is en wat er nog gedaan kan worden. Op basis hiervan stellen ze suggesties op, die vervolgens in samenwerking met de keukenverantwoordelijke en de chef omgezet worden in een stappenplan met concrete objectieven. Voor het personeelsrestaurant van de stad Gent
hielp
Vredeseilanden
concreet
met
de
coördinatie
van
het
verduurzamingsproject, de uitwerking van het stappenplan, informatieverschaffing over de milieu-impact van de genomen maatregelen, ondersteuning van het keukenpersoneel met advies, de levering van recepten en feedback over de aangeboden menu’s, het zoeken naar geschikte leveranciers en betaalbare producten en ondersteuning om de voedselkosten te beheersen. Vredeseilanden benadrukt bij dit alles ook het belang van communicatie en sensibilisering. Duurzaamheid gaat over meer dan alleen het milieu; ook het sociale aspect verdient de nodige aandacht. Vredeseilanden streeft er daarom ook naar om in de mate van het mogelijke voor Fair Trade te kiezen als het gaat om producten die sowieso niet in België en Europa verkrijgbaar zijn. Hierbij is het uiteraard belangrijk om rekening te houden met de limieten van een grootkeuken; zeker voor een studentenrestaurant blijft het van belang om de lage kostprijs te verzekeren. Daarom wordt een evenwicht nagestreefd tussen maatregelen die de prijs kunnen doen dalen (minder vlees en vis, meer seizoensproducten) en maatregelen met een hogere kostprijs. Vredeseilanden is bereid de studentenrestaurants van de UGent te begeleiden in het kader van hun project “Duurzame grootkeukens”. Belangrijk is evenwel dat zij een dergelijk begeleidingstraject als één geheel zien: het is dus niet de bedoeling om Vredeseilanden af en toe in te schakelen voor wat advies en tips. Indien de steun van Vredeseilanden wordt inroepen, betekent dit dat de 4
keukenverantwoordelijke en het keukenpersoneel zich engageren om een jaar lang het begeleidingstraject in nauwe samenwerking met Vredeseilanden te doorlopen. Of al dan niet voor deze mogelijkheid wordt gekozen, hangt dus in de eerste plaats af van de voorkeur van het personeel. We geloven dat de expertise die Vredeseilanden intussen opgebouwd heeft door meerdere grootkeukens te begeleiden een grote meerwaarde kan bieden. Indien het personeel echter niet voor deze optie te vinden is, willen we met UGent1010 toch in samenwerking met het personeel een aantal veranderingen verwezenlijken. In dat geval kunnen de grootkeukens die, onder begeleiding van Vredeseilanden, een verduurzamingstraject hebben doorlopen, wel als voorbeeld en inspiratie dienen. Professor Patrick Sorgeloos, verbonden aan de vakgroep Dierlijke Productie aan de UGent, ten slotte, is bereid zijn commentaar en advies te geven over veranderingen die binnen het vismaaltijdenaanbod kunnen doorgevoerd worden. Zijn expertise en kennis in het duurzaamheidsaspect van dierlijke productie, en in het bijzonder in de productie van vis, is zeer betrouwbaar en dus ook zeer gewenst.
3
ONZE VOORSTELLEN
Concreet hebben wij als studentenvereniging een aantal voorstellen uitgewerkt die we graag zouden invoeren. Deze voorstellen zijn supplementair aan een eventuele samenwerking met Vredeseilanden. Omgekeerde Dag In het kader van Donderdag Veggiedag willen we in de studentenresto’s een Omgekeerde Dag inlassen. Concreet houdt dit in dat er op donderdag op het dagmenu drie vegetarische en één vleesmaaltijd komen te staan in plaats van één vegetarische, één vis- en twee vleesmaaltijden. Op die manier worden ook de studenten die uit gewoonte naar een vleesgerecht grijpen aangespoord om eens een vegetarisch gerecht uit te proberen. Dit kan alleen maar leiden tot een verrijking van hun eetgewoonten. Bovendien blijft één vleesmaaltijd op het menu staan waardoor niemand gedwongen wordt om vegetarisch te eten en ook op donderdag nog steeds over een ruim en gevarieerd aanbod aan gerechten kan gesproken worden. Het is immers de bedoeling om duurzaamheid en niet vegetarisme te promoten. Wel hopen we het idee te doorprikken dat een “standaardmaaltijd” steeds vlees moet bevatten; een dergelijke visie is om ecologische redenen immers niet houdbaar. Het concept van de Omgekeerde Dag houdt in dat in de restaurants waar snacks verkrijgbaar zijn (De Brug en Overpoort) de vegetarische spaghetti op donderdag als evidente keuze wordt beschouwd: er moet dus naast een vegetarische spaghetti 5
ook een spaghetti met vlees verkrijgbaar zijn, maar wie een spaghetti met vlees wil, moet daar op donderdag uitdrukkelijk om vragen. Hiermee willen we opnieuw het automatisme in vraag stellen waarmee vleesmaaltijden als standaardkeuze gelden en vegetarische als de uitzondering. Het spreekt voor zich dat de studenten wel duidelijk op de hoogte gesteld moeten worden van een dergelijke verandering. Ten slotte willen we het gratis stuk fruit voor studenten die op donderdag voor een vegetarische maaltijd kiezen wat meer in de kijker zetten. Dit is immers een zeer goed initiatief, dat echter bij een groot deel van de studenten niet bekend is. Gesubsidieerde maaltijden Momenteel worden er in de studenresto’s van de UGent in het kader van het gezondheidsbeleid van de resto’s elke maand meerdere gerechten gesubsidieerd (0,50 euro korting, verrekend in de prijs). Het gaat om gemiddeld één vleesschotel, drie vegetarische en zes vismaaltijden per maand. Het lijkt ons een verrijking voor zowel het imago van de resto’s als voor de kritische geest van de studenten om de subsidiëring niet enkel te baseren op gezondheidsargumenten, maar ook op de duurzaamheid van het gerecht. Beide zijn bovendien aan elkaar gekoppeld, duurzaamheid speelt immers een zeer belangrijke rol in de bestendiging van de gezondheid op lange termijn. Om die reden hadden we graag twee visgerechten van de lijst van gesubsidieerde maaltijden zien vervangen worden door een gerecht met wit vlees en een vegetarische maaltijd. Zoals onder “waarom duurzame voeding?” reeds uiteengezet werd, heeft onze visconsumptie immers bijzonder problematische gevolgen voor het milieu. Via deze zachte maatregel willen we de studenten aansporen om rekening te houden met de ecologische factor wanneer ze een keuze maken, zonder hen echter hun keuzevrijheid te ontnemen. We geloven dat het subsidiëren van maaltijden die zowel gezond als duurzaam zijn een positieve impuls zou zijn die de studenten kan aanzetten om een meer milieubewuste keuze te maken. Bovendien zou het zeer vooruitstrevend zijn om dergelijke vitale langetermijnvisie in het voedselbeleid van de resto’s te implementeren. Vegetarisch broodje Een uitbreiding van het vegetarische aanbod kan een positieve stimulans zijn om studenten aan te sporen minder vlees te eten. In dit kader willen we een extra vegetarisch broodje in het broodjesaanbod introduceren. Hiertoe werd eerder al een poging ondernomen, maar omwille van problemen met de levering van het vegetarisch broodbeleg konden de plannen toen in een laatste fase niet doorgaan. 6
Daarom gaan we met UGent1010, in samenwerking met EVA vzw, op zoek naar andere potentiële leveranciers om dit plan alsnog tot een goed einde te brengen. Duurzaamheidsmeter UGent1010 wil zowel volgend academiejaar als de jaren daarna werken aan informatiecampagnes rond duurzame voeding in de studentenrestaurants. Concreet willen we een ‘duurzaamheidsmeter’ introduceren bij de aangeboden maaltijden: zoals nu al bij elk gerecht het aantal calorieën vermeld staat, willen we ook een puntensysteem introduceren waarbij maaltijden punten krijgen op basis van hun impact op het milieu. Door al deze voorstellen samen te brengen in de studentenrestaurants, kunnen deze naast hun functionele rol ook een sensibiliseringsrol spelen. De resto’s zijn dan niet meer alleen een eetplaats, maar ook een verzamelplaats voor informatie die studenten
aan
het
denken
zet
over
de
ecologische
impact
van
hun
voedingsgewoontes. Dat is immers waar de UGent voor staat – durf denken.
4
SENSIBILISERING EN COMMUNICATIE
Gezien de belangrijke signaalfunctie die de universiteit ten opzichte van haar studenten heeft, hechten we er belang aan om concrete maatregelen steeds te koppelen aan de nodige sensibilisering en informatieverschaffing. Het lijkt ons van primordiaal belang om de student te betrekken bij de inspanningen die de studentenrestaurants leveren op het vlak van duurzame voeding, zodat ze gestimuleerd worden om zowel tijdens als na hun studies te kiezen voor de duurzame opties binnen het voedselaanbod en op een meer bewuste manier met voeding om te gaan. UGent1010 heeft op dit vlak met verschillende van haar acties reeds ervaring opgedaan. Dit werk willen we graag nog jaren voortzetten.
7
