Conjunctuur Enquête Nederland (COEN) 2011-Q4 Economische prestaties Achterhoek, Stadsregio Arnhem Nijmegen en regio FoodValley
De economie van Centraal Gelderland Als gevolg van het aantrekken van de wereldhandel klom de Gelderse en de gehele Nederlandse economie voorzichtig uit het dal. Na de kredietcrisis krijgt het bedrijfsleven nu te maken met de gevolgen van de eurocrisis en daaraan gekoppeld de schuldenbergen die een rem vormen voor het verdere herstel van de economie. De economische ontwikkeling in Centraal Gelderland vertoonde in het vorige kwartaal al enkele haperingen. Deze haperingen zijn in dit kwartaal versterkt doorgezet. De negatieve stemming over de verwachtingen van het bedrijfsleven in het vorige kwartaal zijn uitgekomen. Ondernemers kijken negatiever naar het economisch klimaat en kennen een dalend aantal orders. Als gevolg hiervan vertoont de omzet ook een teruggang. Het bedrijfsleven stelt daarnaast lange-termijnbeslissingen uit, hetgeen naar voren komt in de afname van investeringen bij veel bedrijven. Dit blijkt uit het COEN onderzoek van de Kamer van Koophandel, waaraan in Nederland zo’n 12.000 bedrijven hebben meegedaan1. Regio in beeld
Dalende omzet
Export groeit licht
Het Kamer van Koophandel-gebied Centraal
Voor het eerst sinds het derde kwartaal
Van de bedrijven in Centraal Gelderland die
Gelderland bestaat uit 29 gemeenten (zie
van 2010 zijn er in Centraal Gelderland
exporteren, geeft 23% aan dat de buiten-
onderstaande kaart). Het kamergebied is
per saldo meer bedrijven die een dalende
landse omzet is toegenomen. Hiertegenover
onderverdeeld in een drietal deelregio’s:
omzet kennen (saldo2 : -8%). Dit resultaat
staat dat 19% deze omzet terug heeft zien
Achterhoek, Stadsregio Arnhem Nijmegen
is in overeenstemming met de verwachting
lopen. Per saldo heeft 4% de buitenlandse
en West Veluwe (Ede en Wageningen).
die de ondernemers in het afgelopen kwar-
omzet zien stijgen. Hiermee wordt beter ge-
Laatst genoemde maakt onderdeel uit van
taal hadden. Het landelijke saldo bedraagt
presteerd dan het landelijke beeld dat een
de Regio FoodValley. Binnen de Kamer van
-12%. Met deze cijfers is de omzetontwik-
lichte krimp kent (-3%). De verwachtingen
Koophandel Centraal Gelderland zijn ruim
keling in Centraal Gelderland beter dan
voor het komend kwartaal en jaar zijn dat
100.000 vestigingen van bedrijven actief
de landelijke. Bedrijven met meer dan 50
de omzet uit export (verder) stijgt, zowel in
(excl. zakelijk beheer). De verdeling van het
werkzame personen scoren aanmerkelijk
Centraal Gelderland als in Nederland.
aantal bedrijven in het kamergebied van
beter dan de kleinere bedrijven.
Centraal Gelderland over de sectoren is – op een lichte oververtegenwoordiging van de algemene dienstverlening na – vrijwel overeenkomstig aan Nederland.
1
De meting heeft halverwege het vierde kwartaal
plaatsgevonden waarbij gevraagd is naar de resultaten van de afgelopen 3 maanden (Q4 genoemd) en de verwachtingen voor de komende 3 maanden (Q1 genoemd). 2
Wanneer de term saldo wordt gebruikt betreft het het
verschil tussen positieve en negatieve verwachtingen. Een positief saldo betekent dat er meer ondernemers een stijging verwachten dan die een daling verwachten en vice versa..
2
Werkgelegenheid stabiel
Investeringen
De werkgelegenheidsindicator in Centraal
Winstgevendheid en economisch klimaat baren zorgen
Gelderland is per saldo stabiel in de afgelo-
De winstgevendheid is in de afgelopen
is op indirecte wijze een indicator voor
pen maanden met een waarde van 0,4%. De
maanden behoorlijk verslechterd; 29% van
het vertrouwen dat er in de toekomst is.
werkgelegenheidsontwikkeling in Centraal
de ondernemers ziet de winst teruglopen.
Ondanks dat 17% van de bedrijven dit jaar
Gelderland is positiever verlopen dan lan-
Dit is terug te zien in alle sectoren. 9% van
meer investeert, geeft een groter aandeel
delijk, waar sprake was van een negatieve
de ondernemers geeft aan dat de winst in
(22%) aan minder te investeren. Voor het
ontwikkeling (-2%). Voor volgend jaar wordt
het afgelopen kwartaal hoger is uitgevallen
komend jaar wordt een verdere teruggang
verwacht dat de werkgelegenheid per saldo
dan het voorgaande kwartaal. Per saldo
verwacht. Dit beeld is in alle provincies
gaat dalen.
geeft 20% van de ondervraagden aan dat er
waar te nemen. Zoals gebruikelijk ligt het
minder winst wordt gemaakt.
aandeel bedrijven dat investeert in het
Min of meer hetzelfde kan gezegd worden
grootbedrijf hoger dan in het kleinbedrijf.
De mate waarin ondernemers investeren
over het economische klimaat. Deze graadmeter geeft aan dat 33% dit verslechterd
Ondernemersvertrouwen positief
vindt en 6% geeft aan dat dit klimaat is
Ondernemers in Centraal Gelderland zien
verbeterd. Per saldo is het oordeel over
2012 met gematigd vertrouwen tegemoet.
het economische klimaat negatief met een
Het ondernemersvertrouwen wordt bepaald
waarde van -27%. Voor het komend kwar-
door de som van de saldi van omzet,
taal is de verwachting dat het economisch
export, investeringen en werkgelegen-
klimaat verder zal verslechteren.
heid. Dit vertrouwen komt voor Centraal Gelderland uit op 25. Daarmee is hoger dan het ondernemersvertrouwen van Nederland (16). Dit positieve vertouwen wordt gevoed door positieve verwachtingen over de omzet- en exportontwikkeling. De verwachte werkgelegenheidsontwikkeling en de investeringen dragen negatief aan dit vertrouwen bij. Ten opzichte van Nederland zijn de ondernemers positiever over de ontwikkeling van de werkgelegenheid en de omzet en minder positief over de ontwikkeling van de export.
COEN
3
4
COEN
5
Ontwikkelingen per sector Vrijwel alle sectoren hebben last van de economische malaise. De export gerelateerde sectoren presteren naar verhouding het best. De industrie laat de beste resultaten aantekenen. Deze sector profiteert nog altijd van de – weliswaar afnemende - groei van de wereldhandel waardoor de export is toegenomen. Ook de groothandel presteert redelijk. De overige sectoren presteren matig. De bouw heeft het altijd nog moeilijk, de detailhandel heeft last van een laag consumentenvertrouwen, de transportsector en de zakelijke dienstverlening hebben de goede resultaten uit het derde kwartaal niet weten vast te houden. Landbouw
onder de grote overcapaciteit bij bedrijven
economisch klimaat in het vierde kwartaal
De landbouw en visserij heeft de omzet in
en hoge leegstand in de kantorenmarkt.
is verslechterd.
het vierde kwartaal van 2011 zien afnemen.
De infrasector zal volgend jaar last blijven
In de enquête is het industriële bedrijfsle-
Seizoensinvloeden spelen hierbij een rol.
houden van dalende overheidsuitgaven
ven gevraagd naar hun verwachtingen voor
Het derde kwartaal is voor deze sector
vanwege bezuinigingen. De bouw verwacht
2012. Ten aanzien van omzet en export zijn
traditioneel een goede periode. Het vierde
dan ook dalende omzetten en winsten. Dit
de bedrijven positief gestemd. Dit is opval-
kwartaal is daarentegen een wat mindere
heeft gevolgen voor de werkgelegenheid.
lend omdat er vanuit wordt gegaan dat de
periode. Per saldo slaat de omzetindicator
De bouwbedrijven gaan er vanuit dat er
recessie in de eurozone en de afnemende
negatief uit met een saldo van -15% (lande-
gesneden moet worden in het personeels-
groei van de wereldhandel van invloed
lijk -19%). Opvallend is dat de export van
bestand.
zullen zijn op de exportresultaten van de industrie. Voor wat betreft de werkgelegen-
landbouwproducten en vis is toegenomen. De werkgelegenheid is het afgelopen kwar-
Industrie
heid is de stemming minder optimistisch.
taal afgenomen. Daarnaast is de investe-
Export is voor de industrie de drijvende
Om de winstgevendheid te verbeteren zal
ringsbereidheid laag en staan de winsten
kracht geweest achter de goed resultaten
kostenbesparing moeten plaatsvinden.
sterk onder druk. Voor 2012 verwacht deze
in de afgelopen kwartalen geweest. Ook
Verwacht wordt dat de bedrijven zullen
sector dat het de economisch klimaat ver-
in het vierde kwartaal is dit het geval zij
gaan snijden in hun personeelsbestand. De
der zal verslechteren. De landbouwsector
het dat de exportresultaten minder goed
industriële bedrijven houden rekening met
houdt rekening met een lagere export, een
zijn dan in het derde kwartaal. Dit is het
een verdere verslechtering van het econo-
krimpende werkgelegenheid en een afname
gevolg van een afnemende groei van de
misch klimaat.
van investeringen. Lichtpuntje is de omzet,
wereldhandel. Ruim een kwart (26%) van
deze zal naar verwachting licht toenemen.
de bedrijven heeft de buitenlandse omzet
Groothandel
zien toenemen. 14% geeft aan dat de export
De groothandel laat een wisselend beeld
Bouwnijverheid
is gedaald. Bij 60% van de exporteurs is
zien. De prestaties ten aanzien van export,
De bouwnijverheid liet in het derde kwar-
het exportresultaat gelijk gebleven. De
werkgelegenheid en investeringen zijn
taal tekenen van herstel zien. Dit herstel zet
goede exportresultaten hebben ook een
goed. Als het gaat om omzetontwikkelingen
in het vierde kwartaal niet door. Weliswaar
positieve invloed op de omzetontwikkeling.
en winstgevendheid dan zijn de resultaten
is de omzetontwikkeling nog licht positief
Bij 26% van de ondernemingen is de omzet
minder goed.
(landelijk een daling) en is de werkgele-
gestegen in het afgelopen kwartaal, 20%
Van de exporterende groothandelaren
genheid gelijk gebleven. Daarentegen zijn
meldt een daling. Hier wijkt de industrie in
meldt 29% een stijging van de buitenlandse
de andere indicatoren allemaal negatief.
Centraal Gelderland af van het landelijke
afzet. Daarentegen geeft 28% aan dat de
Ronduit somber is de bouw over het huidige
beeld. Nationaal neemt de omzet en export
export is gedaald. Dit resulteert in een po-
economische klimaat. De winstgevendheid
licht af. Als gevolg van de toename van om-
sitief saldo van 1. Voor komend jaar wordt
staat sterk onder druk. Gelet op de licht
zet en export in Centraal Gelderland is de
verwacht dat de export fors zal toenemen.
positieve omzetontwikkeling duidt dit erop
werkgelegenheid toegenomen. Zorgpunten
Ruim een derde (35%) van de bedrijven
dat de marges sterk onder druk staan. Tot
zijn er ook. Zo is de investeringsbereidheid
denkt in 2012 meer te gaan exporteren.
slot is de investeringsbereidheid erg laag.
nog altijd laag en staat de winstgevend-
Slechts 8% houdt rekening met een daling.
De bouwnijverheid verwacht niet dat de
heid onder druk. Dit laatste betekent dat de
Qua omzet zijn de resultaten nog mager.
resultaten in 2012 zullen verbeteren. Ook
ondernemingen genoegen moeten nemen
29% van de groothandel in Centraal Gel-
in 2012 zal de bouw last hebben van een
met lagere marges, immers de omzet
derland meldt een omzetdaling, ruim een
krimpende markt voor nieuwbouwwonin-
laat een positieve ontwikkeling zien. De
kwart (26%) een stijging. De vooruitzichten
gen. De utiliteitsbouw blijft gebukt gaan
industriële bedrijven zijn van menig dat het
voor 2012 zijn positief. Circa een derde
6
(30%) van de bedrijven gaat er vanuit in
De verwachtingen voor 2012 laten een wis-
(die neemt iets toe). De overige indicatoren
2012 meer om te zetten dan in 2011. 13% is
selend beeld zien. De verwachting is dat
zijn negatief. Kijkend naar de omzet dan
pessimistisch en verwacht een omzetda-
de omzet zal aantrekken wat een positieve
meldt een derde (34%) van de transport-
ling.
invloed zal hebben op de werkgelegenheid.
bedrijven een omzetdaling. Slecht 10%
De werkgelegenheid is licht toegenomen,
Investeringen zullen echter nog worden
een omzetgroei. De lagere vrachttarieven
de verwachting is dat dit volgend jaar ook
uitgesteld. Tot slot verwachten die winke-
in de transportsector zorgen ervoor dat de
het geval zal zijn.
liers volgend jaar nog geen herstel van de
winstgevendheid onder druk staat. Dit zorgt
De winstgevendheid staat nog altijd onder
economie.
ervoor dat investeringen worden uitgesteld
druk. Dit heeft te maken met de omzet-
ook al omdat banken hogere eisen stellen
resultaten alsmede met de toegenomen
Dienstensectoren
aan de kredietverlening. Daarnaast zijn
concurrentie waardoor de marges onder
In deze paragraaf zal worden ingegaan op
de bedrijven somber over de stand van de
druk staan.
de resultaten van de dienstensector. Hierbij
economie.
Het ondernemersvertrouwen voor 2012 is
zal een uitsplitsing worden gemaakt naar
De sector verwacht dat in 2012 de resulta-
relatief hoog. De groothandelaren verwach-
een drietal sectoren:
ten zullen verbeteren. Vooral ten aanzien
ten hogere omzetten, betere exportresulta-
• Horeca en overige diensten (o.a. make-
van de omzetontwikkeling zijn de bedrijven
ten en een lichte toename van werkgelegen-
laardij en reisbranche)
heid en investeringen. Toch verwachten de
• Vervoer en communicatie
ondernemers dat de economisch malaise
• Zakelijke dienstverlening
positief gestemd.
Zakelijke dienstverlening De zakelijke dienstverlening heeft de goede
zal toenemen. Opvallende conclusie is dan ook dat de groothandel verwacht beter te
Horeca en overige diensten
resultaten in het derde kwartaal niet kun-
presteren in het verslechterende econo-
In deze sector heeft de omzet zich positief
nen consolideren in het vierde kwartaal.
misch klimaat.
ontwikkeld. Bijna een kwart (22%) van de
Sterker nog, het afgelopen kwartaal was
bedrijven meldt een omzetgroei. 19% heeft
zeer teleurstellend voor deze sector. Een
Detailhandel
te maken met een dalende omzet. Bij ruim
derde (32%) van de bedrijven geeft aan
Koopkrachtverlies, baanonzekerheid, de
de helft (59%) van de ondernemingen is de
dat de omzet is afgenomen. 14% meldt een
eurocrisis en zorgen over de economie
omzet vrijwel gelijk gebleven. Bij de overige
omzetgroei (saldo (-18%). Een klein deel
hebben een negatieve invloed op het con-
indicatoren zijn minder goede resultaten
van de omzet is afkomstig uit verleende
sumentenvertrouwen. Het gevolg hiervan is
waarneembaar. De werkgelegenheid daalt,
diensten in het buitenland (export). Per
dat de consument de hand op knip houdt.
de investeringsbereidheid is laag en de win-
saldo blijft de export op een gelijk niveau.
Dat dit gevolgen heeft voor het presteren
sten staan nog altijd onder druk. Daarnaast
De werkgelegenheid is sterk gedaald. Ruim
van de detailhandel is duidelijk.
zijn de bedrijven somber over het huidige
een kwart (26%) van de bedrijven heeft ge-
De resultaten in het afgelopen kwartaal zijn
economische klimaat. Een kwart van de
sneden in het personeelsbestand. 13% van
teleurstellend. De omzetontwikkeling is
ondernemingen is van mening dat de eco-
de dienstverleners heeft meer personeel
negatief. Hier moet wel bij worden aangete-
nomie is verslechterd, slecht 3% vindt dat
aangenomen. De investeringsbereidheid is
kend dat de lucratieve decembermaand niet
de economie is verbeterd.
laag en de winstgevendheid staat sterk on-
in de meting van Q4 is meegenomen. De
Het ondernemersvertrouwen voor komend
der druk. De verwachtingen voor 2012 laat
investeringen zijn afgenomen en de winst-
jaar is laag. Ondernemers houden rekening
een divers beeld zien; positief ten aanzien
gevendheid is sterk gedaald. Positief punt
met een positieve omzetontwikkeling.
van de omzet- en exportontwikkeling, ne-
is de toename van de werkgelegenheid.
Maar de overige indicatoren kleuren “rood’.
gatief als gaat om de werkgelegenheid en
Bijna een kwart van de bedrijven (22%)
Verwacht wordt dat de economie verder
investeringen. De ondernemers verwachten
heeft meer personeel in dienst genomen.
zal verslechteren. Met als gevolg dalende
niet dat de economie zich volgend jaar zal
Daarentegen heeft 1 op de 10 winkeliers
werkgelegenheid, minder investeringen en
herstellen.
personeel laten afvloeien. Aan de detaillis-
winsten die sterk onder druk blijven staan.
ten is ook gevraagd hoe zij aankijken tegen de stand van de economie.
Vervoer en communicatie
Ongeveer de helft van de ondernemers is
Het eerste half jaar van 2011 waren de resul-
van mening dat de economische situ-
taten in de transportsector goed. Hier is de
atie is verslechterd. Slechts 5% heeft een
klad ingekomen, de transportsector is nu
tegenovergestelde opvatting. Zij zien een
één van slechtst presenterende sectoren.
economisch herstel.
De werkgelegenheid is het enige lichtpuntje
COEN
7
8
COEN
9
Achterhoek: Pas op de plaats na korte opleving In het begin van het jaar was er sprake van een opleving van de economie in de Achterhoek en geheel Nederland. De positieve stemming onder de Achterhoekse ondernemers is echter omgeslagen dit vierde kwartaal. Er wordt een pas op de plaats gemaakt. De omzet en export laten een dalend beeld zien. Dit geldt ook voor de werkgelegenheid, de winst en het economisch klimaat. De investeringsbereidheid is nog altijd laag. De verwachting is dat de investeringen volgend jaar minimaal zullen aantrekken. Voor het eerste kwartaal van 2012 zijn de ondernemers in de Achterhoek milder gestemd. Vooral ten aanzien van omzet en export zijn de verwachtingen positief en dit ondanks de negatieve Europese berichtgevingen. Regio in beeld
porteurs meldt een exportdaling. Voor 2012
verslechterd. 7% vindt dat de economie is
De regio Achterhoek bestaat uit 8 gemeen-
verwacht het CPB dat het internationaal
verbeterd. Dit is in lijn met het landelijke
ten: Aalten, Berkelland, Bronckhorst, Doe-
economisch klimaat ons land parten gaat
beeld. Voor het komende kwartaal ver-
tinchem, Montferland, Oost Gelre, Oude
spelen. Opvallend is dat de exporteurs uit
wacht het bedrijfsleven in de Achterhoek
IJsselstreek en Winterswijk.
de Achterhoek aangeven volgend jaar meer
dat het economisch klimaat geen positieve
De regio Achterhoek huisvest bijna 28.000
te zullen exporteren. 31% van de exporte-
veranderingen zal ondergaan en dat de
bedrijven (excl. zakelijk beheer). Vooral
rende bedrijven verwacht meer af te zetten
economie zal verslechteren. Het overgrote
de sectoren landbouw en industrie zijn
in het buitenland, 14% houdt rekening met
deel verwacht dat de economische situatie
oververtegenwoordigd in de Achterhoek.
een daling.
niet zal wijzigen. De winstgevendheid is ook flink afgenomen. Per saldo zag 18%
De dienstverlening is duidelijk ondervertegenwoordigd.
Lichte toename werkgelegenheid
deze verslechteren. De marges staan dus
Vooralsnog hebben de verschillende
nog altijd onder druk.
Omzetdaling
indicatoren een positieve invloed op de
Het positieve omzetsaldo in het derde
werkgelegenheid. Ten opzichte van het
Investeringen blijven laag
kwartaal van 2011 is in het vierde kwartaal
vorige kwartaal is dit percentage bedrijven
De investeringsbereidheid van bedrijven
omgeslagen. In het afgelopen kwartaal
in de Achterhoek dat positief tegenover de
was laag en neemt minimaal toe. Als gevolg
heeft 23% van de Achterhoekse bedrij-
werkgelegenheid staat, wel licht gedaald.
van de onzekere economische situatie
ven de omzet zien toenemen. 27% van de
17% van de bedrijven heeft het personeels-
stellen bedrijven investeringen uit. 20%
ondernemers meldt een omzetdaling. Het
bestand zien toenemen. Bij het leeuwen-
van de ondernemers geeft aan dat de in-
saldo komt hiermee uit op -4%. Ter vergelijk
deel van de bedrijven (71%) is het aantal
vesteringen zullen toenemen tegen 23% die
in het tweede en derde kwartaal kwam dit
werknemers gelijk gebleven. Bij 12% van
aangeeft dat ze zullen dalen. Voor volgend
saldo respectievelijk uit op +20% en +12%.
het bedrijfsleven is sprake van personeels-
jaar zal dit percentage in evenwicht zijn.
Voor het komend jaar is het bedrijfsleven
krimp. De Achterhoek doet het hiermee
optimistischer gestemd. Bijna een derde
beter dan landelijk. In Nederland daalt de
Ondernemersvertrouwen stijgt
(32%) verwacht volgend jaar een stijging
werkgelegenheid per saldo met 2%. Voor
In de vorig meting was het ondernemersver-
van de omzet. 19% houdt rekening met een
2012 zijn de ondernemers negatiever ge-
trouwen sterk gedaald. Het Achterhoekse
daling van de omzet.
stemd. Per saldo zal het aandeel bedrijven
bedrijfsleven had geen hoge verwachtingen
dat de werkgelegenheid ziet toenemen
ten aanzien van het vierde kwartaal 2011.
Exportdaling
kleiner zijn dan het aandeel dat uitgaat van
Uiteindelijk zijn de resultaten beter dan op
De daling van de omzet is niet te wijten aan
een daling.
voorhand was gedacht. Voor 2012 is het bedrijfsleven positief gestemd. Met name
de export. In het vierde kwartaal groeit de
de verwachtingen aangaande omzet en ex-
begin van het jaar, maar er is nog altijd
Economisch klimaat en winstgevendheid verslechterd
sprake van groei. 28% van de exporterende
Van de Achterhoekse ondernemers geeft
werkgelegenheid en investeringsbereidheid
Achterhoekse bedrijven heeft de buiten-
maar liefst 33% aan dat het economisch
is het bedrijfsleven voorzichtiger.
landse afzet zien stijgen. Eén op de vijf ex-
klimaat in het vierde kwartaal van 2011 is
export weliswaar niet zo sterk als in het
10
port zijn hooggespannen. Als het gaat om
Kentering Economie Stadsregio Arnhem Nijmegen Na een korte opleving in het derde kwartaal van 2011 duiken de voornaamste indicatoren in het rood. Dalende investeringen, winst en omzet vormen een afspiegeling van een economie die in zwaar weer gekomen is. Het verdere herstel van de economie in de Stadsregio lijkt daarmee een halt toegeroepen te zijn. De vraag is hoe de ondernemers denken dat de economie zich zal ontwikkelen. Voor dit vierde kwartaal is duidelijk dat nagenoeg alle seinen op rood staan. De omzet, export en werkgelegenheid maken een duikeling mee. De Eurocrisis en de mondiale schuldencrisis lijkt een verder herstel in de weg te staan. Door de dalende indicatoren laat de dreigende recessie ook haar sporen op lokaal niveau na. De resultaten in de Stadsregio komen redelijk overeen met de landelijke. Een positief bericht is dat de ondernemers van mening zijn dat omzet en export zowel voor het volgende kwartaal als voor geheel 2012 zullen toenemen. Onderstaand wordt zowel op de resultaten voor de gehele Stadsregio ingegaan alsook op de te onderscheiden deelregio’s: Arnhem e.o., Liemers, Nijmegen e.o. en de Betuwe3 . Regio in beeld:
Ontwikkeling export stabiliseert
Winstmarge neemt verder af
De Stadsregio Arnhem Nijmegen bestaat uit
De exportontwikkeling is in de afgelopen
In de Stadsregio Arnhem Nijmegen hebben
20 gemeenten. In totaal zijn in deze regio
drie maanden onveranderd gebleven. Net
de ondernemers de winst flink zien afnemen.
zo’n 64.000 bedrijven (excl. zakelijk be-
als bij de binnenlandse omzet duikelt de
29% geeft aan dat de winstgevendheid in het
heer) gevestigd. De dienstensector is duide-
buitenlandse omzet, 22% gaf per saldo in
afgelopen kwartaal gedaald is. De afname
lijk oververtegenwoordigd in de stadsregio.
Q3 nog aan dat deze toenam. De oorzaak
is in de Stadsregio groter dan in geheel
De landbouw en industrie zijn daarentegen
hiervan ligt mogelijk in de oververtegen-
Nederland. 8% geeft aan dat de winstgevend-
licht ondervertegenwoordigd.
woordiging van de dienstensector; een sec-
heid is verbeterd. In het vorige kwartaal gaf
tor waarin de exportontwikkeling stagneert.
3% aan dat de winst verslechterd was. Het
Omzet daalt
De Stadsregio weet aldus het niveau van
bedrijfsleven lijkt genoegen te moeten nemen
De omzet maakt een duikeling mee. Vorig
vorig kwartaal niet vast te houden. Ruim
met lagere marges.
kwartaal gaf per saldo 27% van de onder-
twee derde van het bedrijfsleven heeft
nemers aan dat deze toenam. Dit kwartaal
desalniettemin de omzet uit de export zien
Investeringen dalen
geeft per saldo 9% aan dat deze gedaald
stabiliseren. Voor het komende kwartaal
De investeringsbereidheid van bedrijven is
is. De omzetontwikkeling in de Stadsregio
(saldo 8%) en het komende jaar (saldo 21%)
een graadmeter voor het vertrouwen in de
Arnhem Nijmegen loopt de laatste jaren in
wordt een verbetering verwacht.
toekomst. Waar landelijk per saldo bedrijven minder investeren (-5%), is deze gelijk
de pas met die in Nederland. Van het totale bedrijfsleven in de Stadsregio heeft 20% de
Werkgelegenheid zwakt af
aan die van de Stadsregio. Voor volgend
omzet in de afgelopen maanden zien stij-
De afname van de omzet en in mindere
jaar is de verwachting dat deze indicator
gen, 29% meldt een omzetdaling. Kennelijk
mate de export gaat samen met een nega-
nog steeds negatief uitpakt, -3%.
hadden de ondernemers dit zien aankomen
tief uitslaande werkgelegenheidsindicator.
want bij de vorige meting was reeds de
14% van de bedrijven in de Stadsregio heeft
Economisch klimaat negatief
verwachting afgegeven dat per saldo 10%
in het afgelopen kwartaal de werkgelegen-
Het economisch klimaat is in elke regio
de omzet zou zien dalen. Voor het komende
heid zien toenemen, waar 15% deze zag af-
negatief. In de Stadsregio zijn 33% van de
kwartaal is het opvallend dat – overeenko-
nemen. Per saldo komt de afname uit op 1%
ondernemers van oordeel dat dit klimaat
mend aan het landelijke beeld – rekening
waar landelijk per saldo sprake is van een
verslechterd is. Slechts 5% geeft aan dat
wordt gehouden met een toename van de
daling van 2%. Voor het komende kwartaal
het verbeterd is. Per saldo betekent dit dat
omzet.
en jaar verwachten veel bedrijven dat het
28% van mening is dat er een negatieve
aantal werknemers zal afnemen.
stemming heerst. Het saldo voor het ko-
3
Arnhem e.o. omvat Arnhem en Renkum, Liemers omvat Duiven, Zevenaar, Westervoort, Montferland, Rijnwaar-
den, Doesburg, Rheden en Rozendaal, Nijmegen e.o. omvat Nijmegen, Millingen aan de Rijn Groesbeek, Heumen, Ubbergen, Wijchen, Mook en Middelaar, Beuningen en Betuwe omvat Overbetuwe en Lingewaard.
COEN
mende kwartaal is niet veel beter. De ondernemers verwachten dat het economisch klimaat verder gaat verslechteren.
11
Ondernemersvertrouwen stijgt
die de grootste teruggang in de buiten-
verwachting dat deze verder gaat dalen het
Een lichtpunt is dat de verwachting is afge-
landse omzet ervaart. Hier geeft 27% van
komende jaar (-8%).
geven dat het ondernemersvertrouwen een
de ondernemers aan dat er sprake is van
stijging zal vertonen ten opzichte van het
een dalende omzet. Dat is tien procentpun-
vorige kwartaal. Voor alle indicatoren die
ten meer dan vorig kwartaal. 14% geeft aan
Betuwe
het ondernemersvertrouwen vormen – saldi
dat de export is toegenomen terwijl dat
Het gebied in de Stadsregio tussen de grote
van de omzet, export, werkgelegenheid en
vorig kwartaal nog bijna een derde bleek.
steden Arnhem en Nijmegen lijkt zich het
investeringen - wordt in 2012 een positieve
Naast het exportcijfer is die van de omzet
meest aan de negatieve dans die het vierde
impuls verwacht. Dit komt voornamelijk
ook negatief. Hier is het saldo -8%. Ook
kwartaal kent te ontspringen. Weliswaar
door de positieve verwachtingen over de
het economisch klimaat laat net als in de
wijzen de indicatoren dezelfde richting uit.
omzet en de export.
overige regio’s een negatieve klank horen.
Echter, dit doen ze vooralsnog gematigd. Zo
Het saldo hiervan bedraagt -21%. Deze
ervaart een gering aandeel van de onder-
Arnhem e.o.
negatieve tendens is ook terug te zien in de
nemers dat de omzet is gedaald. Ditzelfde
Binnen de regio Arnhem laten de indicato-
winst, waar per saldo 18% van de onderne-
geldt voor de omzet van de export. Feit is
ren voor het vierde kwartaal van 2011 zien
mer een afname realiseert. Ten slotte valt te
wel dat in het vorige kwartaal deze indica-
dat het een moeilijke periode was. 22%
constateren dat de investeringsbereidheid
toren een stuk beter scoorden. Al met al is
ziet de omzet toenemen tegen 26% die de
afgenomen is in deze regio tot per saldo
er sprake van een dalende lijn. Voor het eer-
omzet ziet afnemen. Per saldo is er sprake
-6%. Vorig kwartaal bleek dit met 5% nog
ste kwartaal van 2012 wordt verwacht dat
van een daling van 4%. De werkgelegenheid
positief uit te vallen. Volgend jaar zullen
deze dalende lijn zich zal voortzetten. De
laat per saldo een daling zien van 12%. De
de investeringen naar verwachting verder
verwachtingen voor volgend jaar zijn posi-
teruggang van de Arnhemse economie komt
afnemen.
tiever. De winst en het economisch klimaat laten saldi zien die bovenstaand verhaal
terug in de indicator die het economisch klimaat meet. Van de ondernemers in de regio
Nijmegen e.o.
bevestigen. Hier zijn de saldi respectievelijk
Arnhem heeft ruim 30% ervaren dat het eco-
De regio Nijmegen ervaart in het afgelopen
-20% en -21%. Voor het komende kwartaal
nomisch klimaat is verslechterd. Slechts 4%
kwartaal het grootste negatieve omzet-
verwacht men in deze regio dat het klimaat
ervaart een verbetering. Dit houdt in dat per
saldo vergeleken met de overige regio’s en
zich flink gaat verslechteren. Ruim één
saldo 26% het economisch klimaat heeft
Nederland. Hier ziet per saldo 15% een te-
derde van de ondernemers onderschrijft
zien verslechteren. Dit heeft ook zijn impact
ruggang. Niet vreemd dat dit gepaard gaat
dit. De investeringsbereidheid zal zich
op de winstgevendheid. Deze is namelijk
met een eveneens negatieve stemming wat
tot een minimum beperken. De werkgele-
in het Arnhemse bedrijfsleven per saldo
economisch klimaat en winst betreft. Hier
genheid heeft het in het vierde kwartaal
met 18% gedaald. Het vorige kwartaal was
zijn de saldi respectievelijk -29% en -25%.
niet slecht gedaan. De vooruitzichten zijn
dit saldo nog positief. Eén van de weinige
Lichtpuntje is dat dit sentiment per saldo
echter minder rooskleurig. Voor het eerste
lichtpunten die de indicatoren laten zien is
vooralsnog geen effecten lijkt te hebben op
kwartaal van 2012 verwacht per saldo 19%
die van de export. 12% van de ondernemers
de werkgelegenheid in de regio Nijmegen.
een daling.
zag deze toenemen, tegen 7% die aangaf
14% ziet zelfs een toename van deze indi-
dat de buitenlandse omzet is afgenomen.
cator tegen 13% die een daling laat noteren.
Per saldo denkt 39% dat deze volgend jaar
Wel wordt voorzien dat in het komende
zal toenemen.
kwartaal en ook voor volgend jaar sprake gaat zijn van een daling van de werkgele-
Liemers
genheid. Van de investeringsbereidheid die
De Liemers is binnen de Stadsregio de regio
dit kwartaal per saldo op de -1% ligt, is de
12
Export lichtpunt in Regio FoodValley Het oordeel over het economisch klimaat is verslechterd. Dit wordt gevoed door een afname van het aantal orders en een dalende omzet. De druk op de winstgevendheid neemt daardoor verder toe. Tevredenheid is er over de ontwikkeling van de internationale concurrentiepositie. De export en werkgelegenheid geven de economie in Regio FoodValleyVallei een positieve impuls. Voor 2012 wordt een toename van de orders, omzet en export verwacht.
Regio in beeld
Economisch klimaat verslechterd
Regio FoodValley beslaat een achttal
Tijdelijke toename werkgelegenheid
gemeenten: Barneveld, Ede, Nijkerk, Rens-
De meeste ondernemers (66%) hebben de
dat het economisch klimaat in de regio
woude, Rhenen, Scherpenzeel, Veenendaal
werkgelegenheid in het afgelopen kwartaal
is verslechterd in het afgelopen kwartaal
en Wageningen.
zien stabiliseren. Bijna één op de vijf
(landelijk 27%). Het komend kwartaal wordt
In de regio Foodvalley zijn zo’n 32.000
bedrijven (19%) heeft meer werknemers
door veel ondernemers in de regio (18%) en
bedrijven actief (excl. zakelijk beheer). In
in dienst genomen. Bij 15% is dit aantal
landelijk (21%) een verdere verslechtering
vergelijking met Nederland zijn binnen het
afgenomen. Dit resulteert in een positief
verwacht. Deze ontwikkeling is overeen-
totaal aantal vestigingen de agrarische sec-
saldo van 4%. Landelijk is dit saldo negatief
komstig met het landelijke beeld.
tor, industrie, bouw en onderwijs relatief
met een waarde van -2%. Voor het komend
sterk vertegenwoordigd.
kwartaal en jaar wordt zowel in de regio als
Ondernemersvertrouwen
Eén op de drie ondernemers is van mening
landelijk een afname van de werkgelegen-
Het ondernemersvertrouwen voor het vol-
Omzetontwikkeling volgt landelijke trend
heid verwacht.
gend jaar is opgebouwd uit de verwachting
De opgaande lijn die de omzetindicator het
Winsten onder druk
omzet, export, investeringen en werkge-
vorige kwartaal te zien gaf, blijkt niet door
Zowel in de regio als landelijk staat de
legenheid. Het bedrijfsleven in de Regio
te zetten. De omzetindicator slaat negatief
winstgevendheid van het bedrijfsleven
FoodValley is positiever gestemd voor 2012
uit met een waarde van -7%. Dit cijfer is iets
erg onder druk. In de regio geeft 26% van
dan de gemiddelde ondernemer in Ne-
beter dan het landelijke cijfer van -12%.
de bedrijven aan dat de winstgevendheid
derland. Dit is te danken aan de positieve
Ondernemers in de regio verwachten dat
is verslechterd, landelijk is dit 29%. 9%
exportontwikkeling die in de regio wordt
deze dip tijdelijk zal zijn en verwachten in
zag een stijging van de winstgevendheid,
verwacht. Zowel in de regio als landelijk
het komend kwartaal en jaar per saldo een
landelijk 12%.
dragen de indicatoren werkgelegenheid en
van de ondernemers ten aanzien van de
verbetering te realiseren in de omzet.
investeringen negatief bij aan het onderne-
In de Vallei is de export de motor van de
Investeringen uitgesteld, verbetering internationale concurrentiepositie
economie. De exportindicator is één van
Doordat de winsten onder druk staan, stellen
de weinige indicatoren die positief uit slaat
bedrijven investeringen uit. Opvallend is dat
met een saldo van 16%. (Landelijk slaat
29% van de ondernemers de concurrentie-
deze indicator met een waarde van -3%
positie verbeterd vindt voor wat betreft de
negatief uit.) Deze waarde wordt verkre-
export buiten de EU en 15% voor wat betreft
gen doordat 27% van de ondernemers de
de export binnen de EU. Over de ontwikkeling
export heeft zien toenemen, waar 11% een
van de binnenlandse concurrentiepositie zijn
daling gerealiseerd heeft. In het komend
de ondernemers in de regio daarentegen per
jaar wordt verwacht dat de export verder
saldo negatief gestemd.
Export motor achter de groei
mersvertrouwen.
zal aantrekken, waarbij betere cijfers dan landelijk worden verwacht.
COEN
13
14
Centraal Gelderland in cijfers
Totaal
Zakelijke diensten
Vervoer, opslag en communicatie
Horeca, makelaardij, reisbranche
Detailhandel
Groothandel
Bouw
Industrie
Saldo4
Landbouw
Centraal Gelderland
Omzet
-19 6 3 -3 -21 3 -24 -18 -8
Export
22 12 x 1 x x -24 0 4
Werkgelegenheid -5 4 0 2 12 -2 6 -14 0 Investeringen
-15 2 -33 6 -3 -4 -4 -14 -5
Winst
-37 -9 -25 -16 -34 -8 -29 -25 -20
Economisch klimaat
-47
-15
-58
-23
-44
-21
-25
-25
-27
Nederland Saldo Omzet
-15 -2 -13 -2 -20 -4 -10 -8 -8
Export
-3 -1 x -5 x x -10 1 -3
Werkgelegenheid -3 -4 -10 2 12 -5 -2 -7 -2 Investeringen
-4 2 -36 4 -3 -6 7 -4 -2
Winst
-24 -14 -27 -12 -27 -13 -19 -14 -17
Economisch klimaat
-36
-24
-55
-25
-43
-22
-24
-19
-27
Deelregio’s Centraal Gelderland Onderverdeling Stadsregio Saldo Achterhoek Stadsregio Regio Betuwe Liemers Regio Arnhem Regio Foodvalley Nijmegen Omzet
-4 -9 -7 -1 -8 -4 -15
Export
7 0 16 1 -13 5 3
Werkgelegenheid 5 -1 4 3 4 -12 1 Investeringen -3 -5 -5 1 -6 -14 -1 Winst
-18 -21 -18 -20 -18 -18 -25
Economisch klimaat -26 -28 -29 -21 -28 -26 -29
Conjunctuurenquête De ConjunctuurEnquête Nederland (COEN) is het gezamenlijke conjunctuuronderzoek van VNO-NCW, MKB Nederland, het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), de Kamer van Koophandel en het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid (EIB). Dit onderzoek brengt vier keer per jaar de belangrijkste ontwikkelingen en verwachtingen van het Nederlandse bedrijfsleven in kaart, uitgesplitst naar regio en bedrijfstak. Daarbij wordt in de analyse en de vraagstelling ingespeeld op actuele ontwikkelingen. Voor vragen en/of opmerkingen kunt u contact opnemen met Pascal Belo, Adviseur regionale economie bij de Kamer van Koophandel Centraal Gelderland (026-353 89 70,
[email protected]) 4
Wanneer de term saldo wordt gebruikt betreft het het procentuele verschil tussen positieve en negatieve resultaten of verwachtingen. Een positief saldo betekent dat er
procentueel meer ondernemers een stijging verwachten dan die een daling verwachten en vice versa.
COEN
15
Kom naar de Kamer van Koophandel als u vragen heeft over: • Vergunningen, diploma’s en registraties • Markt • Huisvesting • Personeel • Rechtsvormen • Financiën • Belastingen en administratie • Rechtsvormen • Financiën • Belastingen en administratie • Verzekeringen
Vraag ook naar onze andere producten • Handelsregister op www.kvk.nl: snel meer weten over uw zakenrelaties • Adressen via internet: zelf up-to-date adressenbestanden selecteren
Meer weten? Bel 026 353 88 88 of ga naar www.kvk.nl
