Condensed Reality themanummer over de Biënnale Gelderland 2012

#11

y t i l a e R d Condense themanummer

2 1 0 2 d n la r e ld e G over de Biënnale

kwartaaluitgave van de Gemeenschap Beeldende Kunstenaars jaargang 4 | sept/okt 2012 | www.gbk.nl

Roland Schimmel ...deelt zijn ervaring met mensen van alle tijden Door Martin Pieterse

In het Arnhemse atelier van Roland Schimmel staat een schilderij op een ezel. Intens zwarte stippen knallen als zwarte gaten door het witte schilderslinnen. Ze zijn omgeven door nauwelijks zichtbare stralenkransen van zachte kleur. Overal op het witte vlak cirkelen vaag zichtbare kleurvlekken, als bijna gasvormige planeten in het Grote Niets. Inderdaad een soort sterrenstelsel: een Melkweg van het Wonderbaarlijke Innerlijk. ‘Het gaat om het nabeeld’, begint Roland Schimmel. ‘Hoe zal ik je dat uitleggen? Ik heb in de jaren zeventig op de Arnhemse academie gezeten. In de laatste twee jaren van mijn studie stond de menselijke waarneming centraal. Ik begon stillevens te schilderen van voorwerpen in één kleurstelling, bijvoorbeeld alles in rood. Dan krijg je heel erg te maken met complementaire kleuren, vooral in de schaduwpartijen. Onze hersenen doen rare dingen met de kleuren die we zien. Als je lang naar iets roods kijkt, en daarna naar een grijs vlak, dan zie je datzelfde voorwerp in groen, de complementaire kleur van rood. Het is een beeld dat nagloeit op je netvlies.’ Roland Schimmel ontdekte dat je met dit effect meer kunt doen dan louter monochrome stillevens schilderen. ‘Ik vond het erg fascinerend allemaal. Het nagloeien van kleuren is iets dat zich in de hersenen afspeelt. Het is fysiek: je kunt aanwijzen in welk deel van de hersenen het gebeurt. Maar het beeld zelf is volstrekt immaterieel. Het is niet meer dan een soort projectie in je hersenen. Het is dat schemergebied tussen materieel en geestelijk, dat me erg aantrekt.’ Schimmel ging experimenteren. ‘Op de academie begon ik al met het staren naar een wit vlak. Als je dat lang en geconcentreerd doet, dan komen de kleuren vanzelf tevoorschijn. Die kleuren zette ik dan op het doek. Je moet er wel de tijd voor nemen om het echt te laten gebeuren. En als het gebeurt, weet je nooit precies wat je te zien krijgt. Maar er gebeurt iets, op bijna magische wijze.’ Scheppende rol Wat is de scheppende rol van de kunstenaar dan precies? Schimmel: ‘Een kunstenaar is van nature een manipulator, dat weet ik. Een kunstenaar wil het graag zelf in de hand houden. Wat er voor mijn ogen op het doek verschijnt, is voor mij inderdaad een verrassing. Maar daar lever ik me welbewust aan over. Het voelt aan alsof ik ineens iets aantap, noem het een bron of een levensbeginsel. Dat is mijn werk: ik doe een beroep op een verborgen bron. Door mijn concentratie en mijn volharding laat ik het gebeuren.’ Maar als een kunstenaar het kan zien, dan kan toch iedereen het zien, als hij moeite doet? Schimmel veert op: ‘Ja, en dat is juist het aardige! Iedereen kan het zien. Dat is essentieel voor wat ik doe. De beschouwer van mijn werk kijkt als het ware in mijn hoofd, maar ook in zijn eigen hoofd. Het gaat om universele ervaringen, die ik deel met alle mensen van alle tijden. Ik heb de indruk dat het publiek dat intuïtief in mijn werk herkent. Er is een uitwisseling tussen mijn ervaring en de innerlijke wereld van de beschouwer.’ Volgens Schimmel heeft dat beslist een spirituele dimensie. ‘Zo’n nabeeld is een reflexie. Het wijst je erop dat er een voort-

durende uitwisseling is van energie tussen jou en je omgeving. Letterlijk projecteer je jouw beelden op de wereld, onophoudelijk. De werking van de hersenen gebeurt op microscopisch niveau, maar het heeft een bijna kosmische uitwerking.’

Het onschuldige oog (2012), muurschildering met acryl op de gebogen wand van Het Oog in het Van Abbemuseum (750 x 2100 cm). Foto Peter Cox

Hij wijst op de zwarte stippen in een heelal van zachte kleuren. ‘In een zwart gat is letterlijk niets. Onze hersenen kunnen er absoluut niets mee, en gaan de zwarte leegte bijna uit paniek invullen met kleur. Zonder zwart gat geen leven, zou je kunnen zeggen. Bij mij ontstaan er vlinderachtige vormen, als ik lang naar die zwarte stippen kijk. Maar met het zien komt ook altijd de twijfel: heb ik het wel gezien, is het er wel? Het is letterlijk een glimp van het onzichtbare.’ Deze werkwijze hoeft niet perse een ‘mooi’ schilderij op te leveren. ‘Iemand zei ooit: het werk van Roland Schimmel is heel verontrustend, en het is nog mooi ook. Ik heb niet de opzet om iets moois te maken. Maar het is wel interessant dat iemand bemerkt dat je er volstrekt machteloos aan bent overgeleverd, maar er ook iets aangenaams aan kunt beleven, heel ontspannen.’ Steigers In de loop van zijn carrière heeft Roland Schimmel oeverloos geëxperimenteerd met nabeelden en complementaire kleuren, zowel op het schilderslinnen als direct op de wand. Hij heeft mettertijd gemerkt dat zijn werk het meeste effect heeft als het meer dan levensgroot wordt uitgevoerd, bijvoorbeeld op de hele wand van een museumzaal. ‘Ik wil het liefst groot werken, zodat ik steigers nodig heb en zo. In Amsterdam heb ik iets van 13,5 bij 8 meter gemaakt. En in de Tweede Spijkerdwarsstraat in Arnhem kun je een grote muurschildering van me zien. Als het groot en weids is, dan kun je er als het ware instappen, als in een virtueel landschap. De gezamenlijke werking van de ruimte en de kleuren zorgt ervoor dat je je ruimtelijke oriëntatie verliest. Je bent ergens, maar je weet niet precies waar. Onder die omstandigheden krijgt mijn werk bijna iets hallucinerends.’ Er zijn wel grenzen. Schimmel: ‘Ik wil best dat mijn werk overweldigend is, maar die conclusie moet jij als beschouwer wel zelf kunnen trekken. Het mag niet zo spectaculair zijn dat het afstoot. Meer verfijnd, zodat je je er als kijker gevoelsmatig in kunt verplaatsen, vanuit een soort innerlijke stilte.’ Roland Schimmel heeft die innerlijke stilte zelf ook nodig. ‘Ik mag graag op een steiger staan en grote werken maken, maar ik heb ook de geconcentreerde rust van het atelier nodig. Daar kan ik stil zijn, facing the abyss, op zoek naar nieuwe dimensies die ik nog niet ken, en die ik steeds opnieuw ontdek.’ Roland Schimmel lacht: ‘Daar ben ik al 35 jaar mee bezig. En ik vind het nog steeds fascinerend!’

z.t. (2011), acryl op linnen, 200 x 170 cm. Foto Thea van den Heuvel DAPH

z.t. (2010), acryl op linnen, 110 x 85 cm. Foto Paul Kerkhoffs

Roland Schimmel (°1954 Hooglanderveen) Opleiding: Kunstacademie, Arnhem 1973-1978 Werk van Roland Schimmel bevindt zich in diverse collecties, onder andere van het Centraal Museum in Utrecht, DSM Art Collection, en de Gasunie. De kunstenaar werkt regelmatig in opdracht. Zo maakte hij voor het Ministerie van Buitenlandse Zaken een muurschildering in de Nederlandse ambassade in Kiev. Schimmel is docent, onder andere aan de Academie Minerva in Groningen. Roland Schimmel woont en werkt in Arnhem. www.rolandschimmel.com

Exposities, onder andere: 1986: Hooghuis, Arnhem 1994: Salle de Bains, New York (USA) 2002: Museum voor Moderne Kunst, Arnhem 2005: SMAK, Gent (België) 2008: Stedelijk Museum, Amsterdam 2010: Witzenhausen Gallery, New York (USA) 2012: Biënnale Gelderland, MMKA Arnhem

Biënnale Gelderland 2012

Hans Peter Alvermann, sauber (1966), hout met gips en spiegelglas, 220 x 250 x 100 cm. Collectie Ludwig Forum, Aachen (detail)

Doordachte tentoonstelling over Pop Art in Europa in Museum Het Valkhof Door Maureen Bol

Na een lange voorbereiding is er een indrukwekkende collectie Europese Pop Art verzameld, die duidelijk een ander karakter heeft dan de Amerikaanse vanwege de sociale betrokkenheid die spreekt uit de werken. De smaakvol ingerichte expositie Pop Art in Europa is in het Nijmeegse Museum Het Valkhof te zien van 8 september 2012 tot 6 januari 2013. Eerder, in 2005, presenteerde het Cobra Museum een soortgelijke expositie met werken van Nederlandse kunstenaars en Pop Art iconen, zoals Roy Lichtenstein, Christo en Andy Warhol. Ook toen viel het verschil tussen de overzeese en de Europese kunst al op: “Inhoudelijk verschilden ze […] van de Amerikaanse Pop Art door hun gebruik van humor, hun sociale bewogenheid en hun hang naar kitsch.” (expositie recensie, Jacqueline van Ouwerkerk, 28 juli 2005, 8WEEKLY webmagazine). Mij valt in Nijmegen vooral het werk Sauber (wood, plaster, glass, circa 220x250x100 cm, 1966, Ludwig Forum für Internationale Kunst, Aachen, Duitsland) van Hans Peter Alvermann op. Vlak na de oorlog kreeg hij de verantwoordelijkheid erin gehamerd, dat het nationaal-socialisme nooit meer mag terugkeren. Zijn driedimensionale drieluik Sauber toont dan ook links een borstpartij met daaronder in het rood het woord “SAU” gekalkt; in het Nederlands “zwijn”. In het midden een hakenkruis en de Duitse driekleur met allerhande attributen en in het rechtergedeelte een partij billen met in rode letters “BER”, wat samen met “SAU” het woord “sauber”, ofwel “schoon” vormt. Het werk is confronterend en wat mij betreft typerend voor de Europese Pop Art en de toenmalige tijdsgeest. In Europa gebruikten kunstenaars dezelfde beelden en technieken als in Amerika, maar de lading is anders. Conservator Moderne Kunst Frank van de Schoor noemt dat de “dubbelheid” in de werken van de Europese Pop. Deze conservator zet zich al jaren in om de Pop Art in Nederland te belichten. “Frank van de Schoor, is de eerste in Nederland die de Europese Pop Art op de kaart heeft gezet”, meent kunstenaar Woody Amen dan ook. Hij is als kind van zijn tijd en vertegenwoordiger van de Nederlandse Pop Art uitgenodigd in het museum. Zijn werk is bovendien op de expositie te zien. Wrigley (oil on canvas, 130x160 cm, 1963, Museum Het Valkhof, Nijmegen) bijvoorbeeld, dat verwijst naar Amerikaanse kauwgom. En Retable Rouge (assemblage, kinetic

objects, 121x146x23 cm, 1964, Collection Becht, Naarden), een soort altaarstuk met draaiend Mariabeeldje tussen grafornamenten, kralen en kaarsen. Aan de bovenkant van de panelen sigaren. “Via deze Madonna kom je in de hemel”, schertst Amen ondertussen wijzend naar de sigaren. Hij legt uit, dat de sigaren ook de orgelpijpen in kerken verbeelden. Klinkende namen, zoals Panamarenko, Niki de Saint Phalle, Jean Tinguely, Marcel Broodthaers of Christo, zijn terug te vinden op de expositie. Maar liefst 100 kunstwerken heeft het museum uit heel Europa naar Nijmegen laten komen. De herkenbare stijl van de Zaandamse ontwerper Swip Stolk drukt zijn stempel op de zilverkleurige inrichting en de opmaak van de catalogus. De inrichting van de tentoonstelling is doordacht. De zilveren pilaren zorgen voor het inkaderen van de kunstwerken en voor een overzichtelijk geheel. Voor wie de stijl van de Pop Art kent, is het evident dat overzicht voor dergelijke soms bijna chaotische beelden nodig is om de werken goed te kunnen bekijken. De wonderbaarlijke Hoekpiano voor kleinbehuisden (Corner piano for the cramply spaced, mixed media, 130x72x73, 1970-1974, Museum Het Valkhof, Nijmegen) verrast de onvoorbereide bezoeker in een hoekje van het museum. Jammer genoeg is het niet mogelijk er een deuntje op te spelen, maar daar is het dan ook niet voor bedoeld. Ook de documentaire film over Pop Art in Europa van filmmaakster Els Dinnissen is een ware tijdscapsule. Kleurrijke, artistieke en nu hoogbejaarde kunstenaars vertellen over de verwondering over de toen nieuwe materialen die ze ook gebruikten in hun werk, de fascinatie voor de muziek, de film, de idolen, de opkomst van de ruimtevaart en de minder leuke dingen, zoals rassendiscriminatie of de oorlog in Vietnam. Voor 12 euro kan iedereen van 19 en ouder het museum binnen. Museumjaarkaarthouders en 6- tot en met 18-jarigen betalen 4 euro. Meer informatie vindt u op www.museumhetvalkhof.nl.

Woody van Amen, wrigley (1963), olieverf op doek, 130 x 160 cm. Museum Het Valkhof, Nijmegen (detail)

Word ook lid of vriend van de GBK! De vereniging zet zich in voor het belang van de beeldende kunst. Met meer leden en vrienden kan de GBK de kunst een grotere rol laten spelen in Gelderland. Daar profiteren zowel kunstenaars als liefhebbers van! Kijk voor meer informatie en de mogelijkheden op gbk.nl en klik op: Word lid!

Centerfold: Mariës Hendriks Het afgelopen jaar ben ik opnieuw gaan schilderen en probeer ik in mijn schilderijen op indringende wijze de spanning tussen lichtinval, schaduw, objecten en ruimten vast te leggen. Wat mij vooral fascineert is de ongrijpbare wijze waarop al deze zaken in elkaar kunnen overlopen. Het verglijden van het licht en het telkens oplichten van weer andere kleuren is voor mij een nieuw onderzoeksveld geworden. In de centerfold die ik speciaal voor De GBK #11 heb gemaakt, staat deze inspiratiebron centraal. Alhoewel in dit geval mijn atelier een beperkte ruimte lijkt, blijkt het een universum van mogelijkheden en ontdekkingen te zijn.

Over de GBK

Mijn recente schilderijen zijn te zien in de Biënnale Gelderland 2012 in het Museum voor Moderne Kunst in Arnhem.

De Gemeenschap Beeldende Kunstenaars (GBK) is sinds 1947 actief als beroepsvereniging van professionele kunstenaars in Gelderland. De GBK telt zo‘n driehonderd leden. De vereniging zet zich actief in voor het belang van de beeldende kunst in Gelderland en presenteert zich als klankbord, intermediair en waakhond. De GBK organiseert ook tentoonstellingen die de kwaliteit van Gelderse kunstenaars op een bijzondere manier belichten. Leden en vrienden zijn welkom op de speciale GBK-avonden en ontvangen deze GBK-uitgave met interviews en actueel nieuws. De GBK is lid van de Federatie Nederlandse Kunstenaarsverenigingen.

www.marieshendriks.com

De GBK heeft een onbezoldigd bestuur bestaande uit zes leden waarvan drie kunstlievende- en drie kunstenaarsleden: Marlies Leupen (voorzitter), Berna Lohman (secretaris), Ietje van den Berg (penningmeester), Rosell Heijmen, Jessica Helbach en Hans Walraven. Het bestuur wordt ondersteund door diverse commissies. GBK | Postbus 307, 6800 AH Arnhem | [email protected] | www.gbk.nl

Colofon De GBK #11, jaargang 4, oktober 2012, kwartaaluitgave van de Gemeenschap Beeldende Kunstenaars, opgericht 11 januari 1947. Redactie: Evelien Jansen, Marjan Verloop Contact: [email protected] Ontwerp: Julius van der Vaart (Stream Design) Drukwerk: Drukkerij Gelderland, Arnhem Aan dit nummer werkten mee: Martin Pietersen (portretten) Oscar Lourens en Mariës Hendriks (centerfolds) 21Lux Photography (fotografie kunstenaarsportretten) Another Day (beeld, Yorick de Vries, www.studioanotherday.nl) Maureen Bol (recensie) Dorian Hierhaar (in memoriam) Thor van Kulve (leegstand #2) Met dank aan: Roland Schimmel en Rob Groot Zevert voor de interviews.

Centerfold: Oscar Lourens Gedurende zijn hele kunstenaarschap probeert Lourens de wereld te doorgronden door deze consequent en systematisch op te meten. Met de precisie van een wetenschapper ontleedt hij de architecturale werkelijkheid in meetbare eenheden. Hij documenteert en ordent de werkelijkheid en brengt deze terug tot een hanteerbare schaal. Ruimtes worden verkleind tot schaalmodellen, schaalmodellen worden vergroot tot reële maten. Soms leidt het zelfs tot werkelijk bewoonbare architectuur. Lourens speelt met schaal. Hoewel zijn modellen en plattegronden een uitkomst zijn van het exact meten van de werkelijkheid, ontstaat er in het werk altijd een nieuwe werkelijkheid, een werkelijkheid die kernachtiger lijkt te zijn dan de reële werkelijkheid. Plattegronden, doorsnedes, modellen en data vormen een haast eindeloos archief, gerangschikt in mappen, ordners, kaartenbakken en archiefkasten. Inmiddels zijn er aan dat archief ook verschillende meetinstrumenten toegevoegd. Lourens verzamelt maatbekers van glas en kunststof in verschillende uitvoeringen. Ook heeft hij een vergelijkbare passie voor linialen ontwikkeld. Maar het is alsof hij het daadwerkelijke meten wil afzweren. Hij heeft alle maatbekers en linialen voorzien van dezelfde grijze grondverf. Daarmee ontneemt hij de instrumenten hun functie; het worden objecten die slechts nog verwijzen naar het meten. De installatie Grey Measurements, waarin Lourens een deel van zijn archief van maatbekers presenteert, wordt daarmee een metafoor van het meten van de wereld, hetgeen uiteindelijk misschien wel een onmogelijke opgave blijkt te zijn. Ter gelegenheid van de Biënnale Gelderland verschijnen de gelijknamige publicatie Grey Measurements waarin een selectie van de grijs geschilderde maatbekers is afgebeeld en een maatbekers als Biënnale-editie in een oplage van 25. De Grey Measurements -publicatie (24 x 16 cm, 96 pagina‘s) kost € 15,--, de Grey Measurements-editie (genummerd, gesigneerd en met een exemplaar van de publicatie in handgevouwen doos) kost € 175,--. Tekst; Flos Wildschut Meer informatie over de publicatie en Biënnale-editie; [email protected]

Nieuws van het bestuur Waarschijnlijk bent u al op de hoogte van de Biënnale Gelderland 2012 die tot en met 28 oktober 2012 plaatsvindt in het Museum voor Moderne Kunst Arnhem. Aan deze 8ste editie van de Biënnale Gelderland doen maarliefst negen GBK-leden mee. Genoeg reden om van de GBK-uitgave, De GBK #11, een biënnalethemanummer te maken. Vandaar dat deze GBK #11 veel beeldmateriaal bevat van of over de Biënnale Gelderland 2012. Maar De GBK #11 is ook een hommage aan de Biënnale Gelderland zelf. Ooit was de GBK namelijk zelf initiatiefnemer en organisator van dit podium voor hedendaagse beeldende kunst uit Gelderland. Als beroepsvereniging voor beeldend kunstenaars is de GBK vanzelfsprekend erg blij voor haar leden die in de biënnale(s) expose(e)r(d)en, maar er ook buitengewoon trots op dat de Biënnale Gelderland is blijven voortbestaan. Wat verder actueel is, is de zoektocht naar een nieuwe GBK-voorzitter. Tijdens de Algemene Ledenvergadering (ALV) van 26 juni jongstleden nam Marlies Leupen conform het aflopen van haar tweede bestuurstermijn afscheid als voorzitter van de GBK. Momenteel wordt er gesproken met verschillende potentiële opvolgers.

Ook op een andere manier houdt het bestuur zich bezig met de toekomst van de GBK. Onder leiding van GBK-bestuurslid Heidi Linck smeedt de GBK-taskforce , een team van betrokken leden en niet-leden, een nieuw toekomstplan voor de GBK. De GBK bestaat dit jaar 65 jaar en het is de vraag hoe de vereniging zich in de toekomst wil presenteren en manifesteren. Leden zijn van harte uitgenodigd om mee te denken over het imago, onze projecten en activiteiten en de mogelijkheden van een eigen ruimte. De bevindingen van de GBK-taskforce worden tijdens de ALV in december van dit jaar gepresenteerd. Wordt dus vervolgd … Het GBK-bestuur, Hans Walraven Heidi Linck Berna Loman (secretaris) Ietje van den Berg (penningmeester).

In memoriam: Lies Viegers-Rijssenbeek Lies Viegers, haar meisjesnaam was Rijssenbeek, is 90 jaar geworden. Lies was voor mij een Mevrouw, maar eigenlijk had ze iets meisjesachtigs: ‘een zomerzotheid meisje’. Ze had een energie en een stoerheid waar ik een groot zwak voor heb. Ik bewonder haar schilderijen over de geheime plantenkas in haar tuin. Ik bewonder haar schilderijen over de bomen, met name die met de naaldbomen in haar tuin. Ik bewonder de schilderijen over haar eigengemaakte vijver in haar tuin. Ik bewonder haar schilderijen waar de sneeuw in haar tuin op voorkomt. Ik bewonder haar stralende foto’s. Die zijn zo stralend, dat zie ik maar zelden. We hadden iets speciaals samen, met kikkers en zo. En dan zijn er nog de parels. Lies droeg parels in haar kist en ik droeg ze ook toen ik die van haar daar zag. We hadden iets speciaals, daar is een einde aangekomen op 31 juli 2012. Dorian Hiethaar, Nijmegen, augustus 2012

Lies Viegers-Rijssenbeek in haar tuin in 2002. Foto Janneke Viegers

Lies Viegers met Dorian Hiethaar in haar tuin. Foto Ellen van Eldik

Lies Viegers, Plantenkas (1986), olieverf op doek, 140x120cm. (haar lievelingsschilderij)

02: N 51º56’42.40”, E 05º43’39.66”

Beeldende column

01: N 51º50’45.47”, E 05º49’33.66”

Activiteitenagenda GBK-leden 1. Eef de Graaf en Coen Vernooij exposeren in het centrum voor constructivisme en concrete kunst in Art Gallery Den Heeck. Te zien van 30 september t/m 16 december 2012, Louis de Baedemaekerstraat 52-54, Bornem (België) B2880 HingeneBornem, www.denheeck.be 2. Galerie Stills toont in de groepstentoonstelling Gelders Landschap ook werken van drie GBK-leden: Marena Seeling, Inge Pollet en Pauline MM Nijenhuis. Te zien van 1 september t/m 14 oktober 2012 aan de Voorstadlaan 68, 6541 ST Nijmegen, www.galeriestills.nl. 3. Josée Wuyts en Frans de Groot exposeren gezamenlijke grafiek in galerie De Natris van zondag 28 oktober t/m zondag 2 december 2012. Van Dulckenstraat 20, 6512 DT Nijmegen, www.galeriedenatris.nl. 4. Ook nemen Josée Wuyts en Frans de Groot met gezamenlijke grafiek deel aan de 20ste internationale grafiektriënnale van Krakow, Polen. De expositie opent op 14 september 2012 en eindigt op 31 oktober, www.triennial.cracow.pl. 5. T/m 14 oktober 2012 is er nog gelegenheid om de expositie van Coen Vernooij in galerie en beeldentuin 15a te bezoeken. Galgengoorweg 15a re Lochem, www.15a.nl. 6. Stephanie Poels Zanders en Marjorie Slooff exposeren T/m 7 oktober in Beeldentuin Hortus-Arcadië, d‘Almarasweg 22d , Nijmegen, www.hortus-arcadie.nl.

03: N 51º56’42.40”, E 05º43’39.66”

04: N 51º36’22.41”, E 05º40’23.60”

7. Kunstpassage Rotterdam, een nieuwe hotspot in het al zo boeiende museumkwartier van Rotterdam, is een initiatief van Margriet Sistermans (Ontwerp & Couture), Roy Vreds (Sculptuur Design) en Rogier Janssen. Kunstpassage is met wisselende tentoonstellingen t/m 31 december 2012 geopend tijdens kantooruren of op afspraak. Westzeedijk 82a in Rotterdam, www.facebook.com/Kunstpassage. 8. Nog te zien t/m 30 december: De kolonialen, het leven van zeven Bronbekers. De expositie presenteert de rijk geschakeerde geschiedenis van zeven mannen die in Nederlands-Indië dienden in het KNIL tussen 1850 en 1950 en daarna in tehuis Bronbeek woonden. Lique Schoot heeft meegewerkt, haar opa is één van de zeven Bronbekers. Locatie Museum Bronbeek, Velperweg 147, 6824 MB Arnhem www.gelegerdingelderland.nl 9. Anne van As exposeert t/m 12 oktober bij collegakunstenaarsvereniging Arti et Amicitiae, Rokin 112 te Amsterdam, www.arti.nl.

05: N 51º51’49.40”, E 05º53’26.00”

06: N 51º51’40.41”, E 05º43’24.07“

Speciaal voor De GBK #11, een themanummer over de Biënnale Gelderland 2012, ging grafisch ontwerper Yorick de Vries met zijn camera op pad. Hij vroeg zich af waar Condensed Reality (of; de wereld zien in een korrel zand, het thema van de Biënnale Gelderland 2012) over gaat. Want wat is dan die realiteit? Is realiteit niet een grijs gebied dat, afhankelijk van de mening van een groep of individu, enkel op subjectieve wijze kan worden beleefd? Om die gecondenseerde realiteit te onderzoeken, fotografeerde De Vries een aantal industriële gebieden in en rondom Nijmegen. Hij ziet deze plekken als een door de mens gemaakt natuurlijk landschap, maar voor een ander zijn het plekken waar met afschuw naar gekeken wordt. De Vries maakt in zijn werk graag gebruik van romantische thema’s zoals de mens versus de natuur, het (onpersoonlijke industriële) landschap en de oneindigheid.

07: N 51º50’42.57”, E 05º49’29.71”

De Vries fotografeerde en kaderde zijn realiteit zodanig dat in de beelden de illusie van een groots en natuurlijk landschap wordt gewekt. Dit is tevens een manier om de kijker aan te moedigen deze industriële landschappen anders te laten ervaren. Bonus: om de locaties van bovenaf te kunnen bekijken, voert u de coördinaten in op Google Maps. Grafisch ontwerper Yorick de Vries: www.studioanotherday.nl

15. Lique Schoot neemt deel aan een groepstentoonstelling over fotografie van Wim van Sinderen, curator voor het Fotomuseum in Den Haag. Te zien van 20 oktober t/m 11 november bij collegakunstenaarsvereniging Pulchri (studio), Lange Voorhout 15 in Den Haag. Voor de liefhebber: de opening door Kees ’t Hart vindt plaats op 20 oktober. 16. Van 27 oktober t/m 30 november is er werk van o.a. Mark Kramer te zien in een groepstentoonstelling (WELTKUNSTZIMMER jenseits - beyond the body) van de bekende Nederlandse kunstrecensent Anne Berk (o.a. Kunstbeeld, Financieel Dagblad). Vergankelijkheid en de betekenis van het lichaam worden hierin onderzocht. Waar? WELTKUNSTZIMMER, Ronsdorfer Str. 77a in Düsseldorf, www.hans-peter-zimmer-stiftung.org. 17. De verkooptentoonstelling Point of No Return toont werk van 22 kunstenaars van het Platform Beroepskunstenaars Wageningen, waaronder dat van Trijnie Goudriaan, July Leesberg, Jos van Gessel en Jacqueline van Bergeijk. Het onderwerp voor de tentoonstelling ontstond door de idee van de reusachtige omwentelingen die voorspeld zijn bij het einde van de huidige Mayakalender, volgens sommigen op 21 december 2012. Te zien van (opening) 2 november t/m 21 december in het Gebouw achter de vaas (de voormalige universiteitsbibliotheek die door het Bouwfonds beschikbaar werd gesteld), Binnenhaven 7, Nieuw Kortenoord in Wageningen, www.beroepskunstenaars.nl. 18. Van 25 november t/m 13 januari 2013 exposeert July Leesberg schilderijen in Koetshuis Casteelse Poort, Museum Wageningen, Bowlespark 1A te Wageningen, www.marloukursten.nl. 19. Biënnale Gelderland 2012: Condensed Reality is nog t/m 28 oktober te zien in Museum voor Moderne Kunst Arnhem. Maar liefst 9 van de 22 deelnemende kunstenaars zijn GBK-leden: Ronald de Ceuster, Brieke Drost, G.A.N.G. (Rob Groot Zevert en Hans Jungerius), Mariës Hendriks, Jissel Kerkstra, Gerard Koek, Heidi Linck, Oscar Lourens, Roland Schimmel. Naast de prachtige tentoonstelling vinden er in en bij het museum ook verschillende activiteiten plaats (op de donderdag, vrijdagen en zaterdagen). Het programma bestaat uit optredens en bijdragen van diverse Gelderse cultuurproducenten, o.a. van Toneelgroep Oostpool, Focus Filmtheater, Het Gelders Orkest, Generale Oost, Wintertuin, Dziga en Extrapool, performances, lezingen, een symposium en kunstenaarsgesprekken. Voor het uitgebreide programma zie www.biennalegelderland2012.nl.

20. Scarabee, stichting voor Kunst en Landschap dat mede wordt bestuurd door GBK-vrienden Lotte Menkman en Henk Meutgeert, organiseert een tentoonstelling in het Gemeentehuis van Oosterbeek (opening 10. T/m 20 oktober is de laatste editie van de GBK-duoexpositieserie 6 oktober) met de Wodanseiken in Wolfheze als thema. De expositie 2close te zien in Het Klooster in Tiel. 2close #11 bestaat uit bestaat uit werk van vijftien beeldende kunstenaars uit Renkum werken van Guido Nieuwendijk en Riki Mijling. Beiden maken en omgeving waaronder dat van Wenda Kieskamp en Hjalmar ze abstracte werken die zich kenmerken door een onpersoonlijke, Riemersma. Deze expositie sluit aan bij Museum Veluwezoom dat geometrische vormentaal. Maar abstracte kunst is meer dan alleen het komend najaar een tentoonstelling van hedendaagse beeldende onpersoonlijke of betekenisloze kleur en vorm. In 2close #11 is te kunst uit drie kunstenaarsdorpen houdt: de gemeente Renkum, zien waarom dat zo is. Het Klooster, Sint Agnietenstraat 26 in Tiel, Tervuren (in Vlaams Brabant) en Dachau (Beieren, DU). Allemaal www.hetkloostertiel.nl en www.gbk.nl. werden het in de 19de eeuw zogenaamde kunstenaarskolonies 11. Jessica Muller exposeert t/m 15 oktober in galerie Agnes Raben waar schilders, beeldhouwers en andere kunstenaars graag werk(t) aan de Nieuwstad 20 in Vorden. www.galeries.nl/agnesraben. en en wo(o)n(d)en. De tentoonstelling in Museum Veluwezoom in kasteel Doorwerth opent op vrijdag 5 oktober. De deelnemers aan 12. Heidi Linck is één van de acht kunstenaars die zich voor Mapping de ‘Scarabee-presentatie’ werd gevraagd zich door de Wodanseiken the Landscape verdiepte in het stedelijke en natuurlijke landschap en enkele werken uit de collectie van Museum Veluwezoom te laten in de (Eu)regio Venlo. Voor Museum Van Bommel Van Dam brachten inspireren. Het gaat dan concreet om twee schilderijen van de zij opvallende eigenschappen en karakteristieken van dit landschap Wodanseiken bij Wolfheze, zoals die rond 1840 werden geschilderd op verrassende wijze in beeld. Te bezoeken t/m 6 januari 2013 door Johannes Bilders en kort na 1900 door Barend Ferwerda. Bilders aan de Deken van Oppensingel 6 in Venlo. Een echte aanrader, dus behoorde tot de groep Nederlandse ‘plein-air-schilders’ die in de kijk voor meer info op www.mappingthelandscape.eu of negentiende eeuw in Renkum neerstreek en later zou evolueren tot www.vanbommelvandam.nl. de Haagse School. Ferwerda was onderdeel van de groep regionale schilders van de Pictura Veluvensis die vooral in de eerste decennia 13. Met moderne thema’s en technieken laten drie hedendaagse van de twintigste eeuw actief was. Nederlandse kunstenaars werk zien waaruit een fascinatie blijkt voor de chiaroscuro, detaillering en stofuitdrukking in stillevens van de Nederlandse schilderkunst uit de 17de eeuw. Kunstenaars: Lynne Leegte, Carla van de Puttelaar en Lique Schoot, tevens N.B.: wilt u uw tentoonstelling of andere activiteit ook hier in de nieuwsbrief curator. Van 7 oktober 2012 t/m 1 december in Espace Enny aan geplaatst zien? Stuur dan uw bericht door naar [email protected]. de Dorpsstraat 15 in Laag Keppel, www.espaceenny.nl. De opening Tip: zet [email protected] in uw persoonlijke mailinglijst! op 7 oktober 2012 wordt verzorgd door Karin van Lieverloo, curator Museum de Fundatie in Zwolle. N.B.2: wanneer u een aankondiging van een expositie toevoegt aan uw 14. Van 17 t/m 21 oktober toont Carien Engelhard haar recente papiersnedes in Artspot, Loods6 gebouw aan de KNSMlaan 143 in Amsterdam, www.artspotamsterdam.nl.

persoonlijke GBK-pagina wordt deze automatisch zichtbaar op de homepage van gbk.nl (in de bewegende tentoonstellingenrubriek). N.B.3: Regelmatig ontvangt de GBK berichten over mogelijkheden om te exposeren of verschillende andere aanbiedingen die interessant kunnen zijn voor haar leden. Ze worden geplaatst op gbk.nl onder het tabblad ‘prikbord’

Rob Groot Zevert ...houdt van vergeten plekken Door Martin Pieterse

Rob Groot Zevert is altijd met iets bezig. Met Showroom Arnhem bijvoorbeeld, een multidisciplinair cultureel project in een afgeschermde doorgang naast een parkeergarage in de Arnhemse binnenstad. Meer dan tien jaar geleden begon hij ermee, in eerste instantie vanuit een interesse voor plekken in de rafelranden van de stad. Hoe maak je zo’n tochtige, onveilige gribushoek interessant?

blindgangers (2004), videoinstallatie tijdens Kind & Kunst 2002, in het Valkhofmuseum in Nijmegen

Showroom Arnhem is inmiddels een vast onderdeel geworden van het Arnhemse kunstwereldje. Showroom Arnhem is van oorsprong een initiatief van Stichting G.A.N.G. G.A.N.G. is ooit begonnen als samenwerkingsproject van Rob Groot Zevert en zijn artistieke kompanen Hans Jungerius en Melle Smets. Inmiddels maken ook July Ligtenberg en Caro Delsing deel uit van de artistieke broedplaats. G.A.N.G. wil een motor zijn voor creatieve avonturen met een hoog verrassingsgehalte. Voorspelbaarheid is een doodzonde. Daarom gaan Rob Groot Zevert en G.A.N.G. stoppen met Showroom Arnhem. ‘Ik ben er klaar mee’, zegt Groot Zevert ferm. ‘Ik voelde me steeds meer een veredelde conciërge worden. Nog snel even de stofzuiger door de keet, vlak voor een opening. Dat soort dingen. Het is tijd om het aan anderen over te dragen en verder te gaan.’ Artistieke vrijheid Al op de Arnhemse Hogeschool voor de Kunsten ging het Rob Groot Zevert om de artistieke vrijheid. Hij studeerde in de jaren tachtig het vak Architectonische Vormgeving/Monumentaal onder leiding van de legendarische, te vroeg overleden docent Bas Maters. Groot Zevert koos monumentale vormgeving vanuit een bijna jongensachtige fascinatie voor stoere dingen.

caravan (2009), fotografische afbeelding bij tentoonstelling Time & Space in Showroom Arnhem. Uitgeprinte versie van bestaand kunstwerk van Alphons ter Avest. Op de bovenste foto zangeres Simin Tander tijdens de opening.

Rob Groot Zevert (°1965 Eibergen) Opleiding: Hogeschool voor de Kunsten, Arnhem 1986-1991 Exposities en presentaties, onder andere: 1994: Museum voor Moderne Kunst, Arnhem 1998: Hooghuis, Arnhem 2003: G.A.N.G. Arnhem 2006: Parkscapes, Hengelo 2010: Brachen Siedlung, reizende presentatie 2012: Biënnale Gelderland, MMK Arnhem Rob Groot Zevert is sinds 2000 een drijvende kracht achter het samenwerkingsverband Stichting G.A.N.G. Binnen dat verband werkt de kunstenaar ook in opdracht, in het verleden onder andere voor Essent en voor de Provincie Gelderland. Rob Groot Zevert woont en werkt in Arnhem. kapel (2006), (onderzoeks)project voor G.A.N.G. i.o.v. A1-partners Kunstcentrum Hengelo, Kunstvereniging Diepenheim en Kunstenlab Deventer. Bovenste foto: Bob Bakker. Onderste foto’s: Cees Elzenga

www.stichtinggang.org / meer werk op BKdoc: http://goo.gl/vJlpU

‘Ik kom helemaal niet uit een artistiek milieu. Maar ik heb wel altijd belangstelling gehad voor grote projecten in het landschap: treinen en spoorbanen, bruggen, grote gebouwen. Ik vond het als kind geweldig, als we in de auto door een tunnel reden. Of als we langs een bord kwamen waarop stond: u bent nu in de provincie Overijssel. In de ruimte om me heen was blijkbaar iets aan de hand, onzichtbaar en toch aanwezig.’ Groot Zevert verwachtte aanvankelijk niet veel van zijn eigen studieprestaties. ‘Ik dacht: ik vind het vak op een intuïtieve manier interessant, maar ik kan het waarschijnlijk toch niet. Na twee jaar opleiding dacht ik: dit wordt mijn vak. Door die soms urenlange discussies met Bas Maters kreeg het uiteindelijk een plaats. Ik werd op de afdeling AV/M definitief de richting ingeduwd die ik nog steeds bewandel.’ Dienend Dat wil niet zeggen dat Rob Groot Zevert alles even interessant vond, wat hem op de academie werd voorgeschoteld. ‘In die tijd was monumentale vormgeving nog erg dienend, bijna een ambacht. De kunst paste zich volledig aan aan de plek, het liefst uitgevoerd in materialen die eeuwig meegaan. Dan werd je bijvoorbeeld gevraagd om een beeld op een plein te maken. Als je op dat plein stond, dan bleek alles al klaar te zijn. Daar mocht jij als kunstenaar achteraf een toefje slagroom op spuiten. Zinloos en saai.’ ‘Ik houd meer van onaffe en vergeten plekken in een stad, van verval en van rommel. Op een verwilderd stuk niemandsland vind ik een artistieke ingreep zinvoller dan op een keurig pleintje in een nieuwbouwwijk. Ik vind de kunst veel belangrijker dan de plek. Laat de plek zich maar verhouden tot het kunstwerk, dat is veel spannender dan omgekeerd.’

Groot Zevert is bij het grote publiek vooral bekend om het metershoge stalen hert dat lange tijd op het dak van het Arnhemse station in aanbouw stond. Hij bedacht het samen met Hans Jungerius en Melle Smets (Smets maakte destijds nog deel uit van G.A.N.G.). Het zwart geschilderde silhouet van een hert refereerde aan het stierenlogo van een bekend sherrymerk, dat overal in Spanje langs de weg staat. Het was een opdracht van de firma Essent, die tot vorig jaar de groene Parktoren bij het station huurde. Groot Zevert en Jungerius werden gevraagd om deze kale plek in aanbouw interessanter en aansprekender te maken voor het publiek. Al een tijdje is het hert van het dak van de parkeergarage verdwenen, maar vanaf september des te glorieuzer teruggekeerd in het Arnhemse stadsbeeld. Groot Zevert: ‘Essent heeft het hert aan de stad Arnhem geschonken. De gemeente plaatste het eind september bij het bedrijventerrein IJsseloord 2, op de ‘Bult van IJsseloord’. Prachtig! Zo wordt het hert een soort beeldmerk van de stad. Het is het eerste wat je ziet als je de stad binnenrijdt.’ Uiteraard is het beeld oorspronkelijk niet bedoeld voor die plek, maar dat maakt het voor Rob Groot Zevert juist leuker. ‘Het bevestigt weer de autonomie van de kunst die ik zo belangrijk vind. En de oude Romeinen namen ook kunst mee uit Griekenland om er de pleinen van Rome mee te versieren. Je mag kunst best verplaatsen.’ Dat het hert er misschien niet voor alle eeuwigheid blijft staan, vindt Groot Zevert geen enkel probleem. ‘Kunstwerken hebben geen eeuwigheidswaarde. We leven in een snel veranderende tijd. We zijn snelwegmensen geworden: we wonen aan snelwegen, we werken op een bedrijventerrein aan een snelweg, en we zijn de hele dag met de auto onderweg. Onze leefomgeving is één grote Vinexwijk, en in hoge mate inwisselbaar.’ Toeristische reizen In het kader van G.A.N.G. zoekt Rob Groot Zevert met opzet die inwisselbaarheid op. ‘G.A.N.G. heeft onder andere toeristische reizen georganiseerd naar van die onpersoonlijke plekken. Of je nou in Deventer bent, in Amersfoort of Vlissingen: overal in Nederland zijn de binnensteden verworden tot een verzameling identieke winkelstraten. Als je daar heel bewust naar kijkt, dan ontdek je soms bijzondere dingen. Dingen die je verrassen. We hebben ooit een project in het Ruhrgebied gedaan. Veel mensen associëren het Ruhrgebied met grauwe industriesteden. Maar door het verdwijnen van de industrie is het Ruhrgebied nu groener dan het gebied rond Arnhem en Nijmegen!’ Voor de Biënnale Gelderland 2012 bedacht G.A.N.G. een fotoproject in het Arnhemse Gemeentemuseum. Het museum is schijnbaar een neutrale, bijna saaie plek. ‘Maar er is in september 1944 zwaar gevochten rondom en zelfs in het museum. In de kelder was een noodhospitaal. Op deze plek hebben de Engelsen de Slag om Arnhem verloren. Dat kun je nu niet meer zien, maar het hoort wel bij dit gebouw. Zo’n ontdekking, weet je: daar wil ik dan perse iets mee doen.’

Leegstand #2: Thor ter Kulve

Thor ter Kulve (concept), I NEED A REFILL (2012) techniek i.s.m. Florestan Korp: High Dynamic Range (HDR) foto www.thorterkulve.nl