Concrete Stappen naar een Duurzame Eemsmond
De regio als motor voor een duurzame samenleving
Het Kabinet heeft in 2001 het vierde Nationale Milieubeleidsplan (NMP4) uitgebracht. Daarin wordt voortgeborduurd op de uitgangspunten van de Club van Rome*, het Brundtland-rapport* en de conclusies van diverse lange-termijn verkenningen rond milieu en economie. Het NMP4 constateert dat met het gevoerde milieubeleid van de laatste dertig jaar veel is bereikt. Maar dat is niet genoeg. Op diverse hardnekkige milieuproblemen hebben we tot nu toe onvoldoende greep gekregen. Op termijn ondergraven zij ons bestaan. Voorbeelden hiervan zijn het klimaatprobleem, verlies aan biodiversiteit, overexploitatie van natuurlijke hulpbronnen en aantasting van de leefomgeving. Deze problemen vragen om ingrijpende maatschappelijke veranderingen (transities), die leiden naar een duurzame ontwikkeling. Daarin wordt de economische groei zo vormgegeven dat milieuproblemen nu en in de toekomst structureel worden vermeden. Om dit doel te bereiken is een nieuwe beleidsaanpak noodzakelijk. Daarin spelen niet alleen de overheden een rol, maar ook marktpartijen, burgerorganisaties en kennisinstellingen. De milieu-commissie van het Interprovinciaal Overleg (IPO) adviseert om op regionale schaal aan de problemen te werken. De regio is namelijk de schaal waarop milieuvoorwaarden voor welvaartsontwikkeling het beste kunnen worden gerealiseerd. De regio is immers de motor van economische ontwikkeling. Zowel als het gaat om bedrijvigheid en mobiliteit, als wat betreft de oriëntatie van burgers in hun rol als consument. Noord-Nederland speelt al een belangrijke rol als het gaat om energiebusiness. Het is het centrum van een groot aantal activiteiten rond aardolie, gas en alternatieve vormen van energie. Deze zijn gebundeld in Energy Valley, een publiek-privaat initiatief om de energie-activiteiten in Noord-Nederland uit te laten groeien tot een cluster van nationale en internationale betekenis. De provincie Groningen heeft het advies van de milieucommissie van het IPO vertaald in het stimuleren van lokale mogelijkheden voor een sterkere economie en het tegelijk tackelen van hardnekkige milieuproblemen. Dat past in de hoofddoelstelling van het Provinciaal omgevingsbeleid: voldoende werkgelegenheid in een schone en veilige leefomgeving. Niet alleen voor de nabije toekomst, maar tot in lengte van jaren. Duurzaamheid in de ware zin des woords dus. Het project Costa Due is als onderdeel van Energy Valley hiervan een concreet resultaat. Het heeft als doel om de Eemsmond-regio te versterken door grootschalige productie en afzet van groene energiedragers in de chemie-, transport- en gassector.
* Club van Rome In 1967 vonden de Italiaanse industrieel Aurelio Peccei en de Schotse wetenschapper Alexander King dat zij iets moesten ondernemen tegen de wereldwijde milieuvervuiling. Hiertoe nodigden zij in 1968 zesendertig Europese wetenschappers uit voor een bijeenkomst in Rome. Hiermee was de Club van Rome geboren. Vanaf dat jaar kwam het gezelschap elk jaar bijeen in een ander land om over het milieu te praten. In 1972 bracht de Club van Rome het rapport ,,De grenzen aan de groei’’ uit. Hierin werd voor het eerst een verband gelegd tussen economische groei en de gevolgen hiervan voor het milieu. Het is de verdienste van de Club van Rome dat de zorg om het milieu nu wereldwijd in de belangstelling staat. *Brundtland-rapport Officiële titel van het Brundtland-rapport is ,,Our Common Future’’ (1987). Het is het verslag van de Wereld Commissie voor Milieu en Ontwikkeling, ingesteld door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in 1983. Door dit rapport werd het begrip ,,duurzame ontwikkeling’’ een algemeen aanvaard principe. Het verslag wordt Brundtlandrapport genoemd naar de voorzitter van de commissie en toenmalig premier van Noorwegen, mevr. Dr. Gro Harlem Brundtland.
Daarvoor is nodig dat de kennis in de regio – en die is ruimschoots voorhanden – wordt samengebald. Het Eemsmondgebied is bij uitstek geschikt om dit nieuwe, duurzame beleid vorm te geven.................... Het is een goede zaak dat de provincie Groningen het initiatief heeft genomen om de randvoorwaarden voor een goede uitvoering van Costa Due neer te zetten. Zij doet dit samen met de partners in het gebied. Zij benut daarbij haar positie als middenbestuur om medewerking te krijgen, niet alleen van de gemeenten en private partners, maar ook van de rijksoverheid en de Europese Unie. In mijn visie is Costa Due bij uitstek een project dat appelleert aan het menselijk vermogen tot vernieuwing, tot innovatie. Dat geldt in de eerste plaats voor de inhoud die gericht is op een nieuw, duurzaam energiesysteem. Maar ook de proceskant met zijn onconventionele aanpak past goed bij het ambitieniveau van het project......................... Ik hoop en verwacht dat Costa Due een belangrijke bijdrage kan leveren aan de duurzame ontwikkeling van de Eemsmondregio............................ Hans Alders Commissaris van de koningin in de provincie Groningen
Wat
is
Costa
Costa Due. De naam doet denken aan warme stranden en wuivende palmbomen. Toch staat de afkorting voor heel iets anders: Concrete Stappen naar een Duurzame Eemsmond. Het is kortweg een plan van de provincie Groningen om het Eemsmondgebied door middel van groene energie te versterken. Voordat het zover is, moet er nog een lange weg worden afgelegd, maar de ambitie is volop aanwezig. Niet alleen bij de provincie, maar inmiddels ook bij de vele contract-partners, die zich achter het plan gesteld hebben. Daaronder zijn grote spelers op de energiemarkt, zoals Gasunie, Essent en Electrabel, maar ook bijvoorbeeld de sociale partners, de universiteiten van Groningen (RuG), Amsterdam (VU) en Wageningen (WUR), ministeries, gemeenten, opleidingscentra, Rabo Nederland, milieuorganisaties, Groningen Seaports en de Samenwerkende Bedrijven Eemsmond (SBE).
Hoofddoelstelling is de economische structuurversterking van de Eemsmondregio. Dat houdt in: meer werkgelegenheid, het bevorderen van investeringen en nieuwe economische activiteiten. Maar ook het uitbreiden van havenactiviteiten, impulsen voor de regionale landbouw en het vergroten van de diversiteit van en de samenhang tussen de verschillende bedrijfstakken. Daarnaast moet Costa Due leiden tot aanzienlijke vermindering van CO2uitstoot en tot kennis over de sturing van systeeminnovaties.
Due?
Concrete Stappen naar een Duurzame Eemsmond
Maar Costa Due wil meer. Door de activiteiten wordt een niet te onderschatten bron aan nieuwe kennis over energiemogelijkheden vergaard. Daarnaast wordt een hardnekkig milieuprobleem aangepakt, want de biobrandstoffen en –producten verminderen het broeikaseffect. Een andere mogelijkheid is om het schadelijke CO2-gas dat vrijkomt bij verbranding, op te slaan in lege gasvelden.
Uitgangspunt Het uitgangspunt van Costa Due is het omzetten van biomassa in waardevolle producten zoals groene stroom, transportbrandstof en nieuwe gassen. Ook zullen grondstoffen voor de industrie worden geproduceerd. Hiervoor moeten in de Eemshaven en Delfzijl installaties verrijzen. De biomassa wordt over zee aan-gevoerd, vooral uit landen rond de Oostzee. Voor de teelt van wilgen- en populierenhout zijn daar grote arealen beschikbaar.
Om de ambities van Costa Due te realiseren, is strategie-ontwikkeling op lange termijn nodig. Het Projectbureau Costa Due beseft dat terdege. Daarom wordt er een geheel nieuwe, onconventionele vorm van beleid toegepast. De deelnemers kijken in de eerste plaats welke systemen het meest kansrijk zijn. Daarnaast ontstaan technologische innovaties, kennis-overdracht en allerlei vormen van samenwerking. Uiteindelijk leidt dit tot concrete, samenhangende investeringsbeslissingen rond een nieuw en duurzaam energiesysteem.
Energy Valley Zoals gezegd: de provincie Groningen staat er niet alleen voor. Veel kennis en energie-infrastructuur is al aanwezig (Gasunie, NAM, RuG). Groningen heeft daarom nu reeds een sterke positie op de energiemarkt. Het initiatief om van Noord-Nederland een Energy Valley te maken, getuigt daarvan. De energietransitie biedt voor Noord-Nederland grote kansen voor zowel economische groei als duurzame ontwikkeling. Noord-Nederland kan zich profileren door de eigenschappen van de regio en over een sterk groeiend (duurzaam) energiecluster. Met het project Costa Due en de reeds aanwezige energieactiviteiten in de Eemsmond kan Noord-Nederland laten zien dat zij met recht Energy Valley genoemd mag worden.
Groningen Seaports De Eemsdelta beschikt over voldoende ruimte en haar diepzeehavens zijn uitermate geschikt voor de aanvoer en verwerking van de biomassa. Groningen Seaports ziet zichzelf als een strategisch ontwikkelingspartner voor Energy Valley en Costa Due (met name in de concretisering van idee naar realisatie). De Eemshaven biedt kansen voor grootschalige import van biomassa en biedt tevens ruimte voor op- en overslag van biomassa en de verwerking daarvan tot biobrandstoffen en groene elektriciteit. Groningen Seaports zet in op deze ontwikkelingen door de aanleg van het EnergyPark Eemshaven (ten westen van de huidige Electrabel centrale). Delfzijl is de tweede diepzeehaven in de regio en is tevens verantwoordelijk voor bijna 20% van de chemie in Nederland. Tevens zijn er in Delfzijl een aantal zeer grote elektriciteitsgebruikers aanwezig (Aldel en Akzo, etc). Delfzijl biedt daarom kansen voor de opwekking van groene elektriciteit die ter plaatse afgezet kan worden. Voor de toekomst liggen er kansen op het gebied van de groene chemie (een nieuw chemiepark) en de koppelingen met de agroindustrie (energyfarming). Groningen Seaports faciliteert deze ontwikkelingen door in te zetten op het MERA Park Delfzijl. De Eemsdelta is momenteel al verantwoordelijk voor meer dan 20% van de nationale Elektriciteitsproductie. Dit percentage stijgt nog verder wanneer de nieuwe windparken windmolens in Delfzijl en Eemshaven zijn gerealiseerd (ca 100 windturbines à 2,5 MW)...........
P l a n va n a a n p a k C o s ta D u e Costa Due is een project dat zich richt op de lange termijn. Er zijn veel partijen bij betrokken, die de ontwikkeling van nieuwe en duurzame vormen van energie handen en voeten moeten geven. Dat vereist niet alleen een scherpe analyse van de huidige energievoorzieningen en milieuproblemen, maar ook een nauwkeurige begeleiding. Daarvoor worden vier dialooggroepen samengesteld, die het project vorm gaan geven. In deze groepen nemen de verschillende projectpartners zitting. Binnen de groepen onderzoeken de deelnemers welke rol zij nu en in de toekomst kunnen en willen spelen in een energiesysteem op basis van biomassa, gegeven de specifieke regionale omstandigheden en de verwachte ontwikkelingen en kansen. Daartoe schetsen zij een beeld hoe zij denken dat de energievoorziening eruit zal zien en wat er nodig is zo’n systeem te realiseren. Door het uitvoeren van de voorwaardescheppende acties én uitwerking van de meest kansrijke opties, komen de beoogde samenhangende investeringen in zicht. Costa Due fungeert tijdens het hele proces als regisseur van de transitie op regioschaal.
Costa Due – een Energy Valley project
CO CO22-lagerung -opslag
IMPORTS
Aardgas infrastructuur
Biomassa Bio-methanol CONVERSIE HalfproHalfducproducten ten
REGIONAAL
Bio-diesel
Basisindustrie Delfzijl
Draagvlak Om de doelstellingen van Costa Due te realiseren is een breed maatschappelijk en politiek-bestuurlijk draagvlak nodig. Regionale samenwerking is daarbij een eerste vereiste. De grote verscheidenheid aan projectpartners maakt een zorgvuldige weging van elkaars belangen noodzakelijk. Korte termijn overwegingen en eigen belangen mogen daarbij niet de overhand krijgen. Voorop staat het rendement op langere termijn. De betrokken partijen moeten bereid zijn zich aan de doelstellingen en werkwijze van het project te binden. Dat betekent dat ze een behoorlijke bijdrage wat betreft kennis en menskracht moeten leveren. Voorwaarde is uiteraard wel dat er voor investeerders een werkelijk lonkend perspectief ontstaat. Het Rijk zal daarom de huidige, versnipperde financiële stimulansen voor industrie-, energie- en klimaatbeleid moeten bundelen. Als voorbeeld kan daarbij de integrale Erneurbare Energien Gesetz (EEG) dienen zoals die in Duitsland uiterst succesvol wordt ingezet.
Een breed maatschappelijk en politiek-bestuurlijk draagvlak alleen is niet voldoende om de doelstellingen van Costa Due te realiseren. Ook zal de bereidheid van de Oostzeestaten moeten worden gevonden om enorme arealen te reserveren voor energieteelt. Het Rijk kan een rol spelen om deze bereidheid te bevorderen............
Landen als Denemarken, Duitsland en Zweden kunnen een belangrijke rol spelen in het zoeken naar nieuwe energiesystemen en regionale samenwerkingsverbanden. Maar Costa Due zoekt niet alleen samenwerking met de Oostzee-landen. Ook elders wordt veel gedaan aan de ontwikkeling van de groene energie.
Wetenschappelijke.................... ondersteuning Essentieel in Costa Due is dat deelnemers tot inzicht en keuzes komen rond een bio-energiesysteem in de Eemsdelta. Daartoe moet veel informatie worden beoordeeld; informatie die de deelnemers deels zelf inbrengen. Daarnaast is het van groot belang dat alle deelnemers aan Costa Due bij voortduring beschikken over de meest actuele maatschappelijke en wetenschappelijke inzichten. De primaire bron voor deze informatie is de Rijksuniversiteit Groningen (RuG). Dat past prima bij het regionale karakter van het project............... Ook andere universiteiten en hogescholen in Nederland, waaronder Wageningen University Research en de Vrije Universiteit Amsterdam zullen een bijdrage leveren aan deze kennis-overdracht. Costa Due maakt tevens gebruik van topwetenschappers op het gebied van netwerksturing en participatieve beleidsprocessen. Dit staat borg voor een zorgvuldige opzet en uitvoering van het project.
F a s e r i n g Het is al eerder gezegd: begin 2008 moeten concrete investeringsbeslissingen worden genomen. Het projectbureau Costa Due waakt ervoor dat het beeld ontstaat van een papieren oefening. Om tot samenhangende investeringsbeslissingen te komen, is een nauwkeurige tijdsfasering noodzakelijk............... De jaren 2003 en 2004 zijn gebruikt voor de organisatorische voorbereiding, het aantrekken van voldoende en zware projectdeelnemers, het samenstellen van de dialooggroepen en het benoemen van gekwalificeerde voorzitters. In 2005 en 2006 wordt vooral gekeken naar de mogelijkheden voor een duurzame energievoorziening in het Eemsmondgebied en hoe de regio hier op in kan spelen met haar vestigingsbeleid en infrastructuur. Het is een periode met studie en kennisuitwisseling als centraal kenmerk. Er dient op hoofdlijnen een gezamenlijk beeld te ontstaan van de meest wenselijke, mogelijke en kansrijke systemen. Vervolgens wordt bekeken hoe die systemen of elementen ervan gerealiseerd kunnen worden: wat zijn de voorwaarden, wanneer moeten welke deelnemers actie ondernemen, wie neemt risico’s? Uiteraard kan dit leiden tot het bijstellen van het na te streven einddoel. Vanaf 2007 worden de systeemtechnische en procesmatige details verder uitgewerkt. Op hoofdlijnen moet er dan duidelijkheid ontstaan over financiering en exploitatie van het project, evenals over de maatschappelijke acceptatie en de marktkansen. De bouw van installaties en infrastructuur wordt voorbereid en de bijbehorende procedures worden in gang gezet. Deze fase sluit af met de eerder genoemde investeringsbeslissingen.
Concrete Stappen naar een Duurzame Eemsmond
Informatie
C o l o f o n
Provincie Groningen / Costa Due
uitgave: provincie Groningen
Postbus 610, 9700 AP Groningen
redactie: Hermann Hoogakker
050 3164516
[email protected]
w w w . c o s t a - d u e . n l
foto’s: Jur Bosboom, provincie Groningen, Energy Valley / Gasunie N.V., Groningen Seaports, Aerophoto Eelde ontwerp: Marcel Teunissen, provincie Groningen
