Conceptbegroting 2016 Gemeente Rotterdam

Conceptbegroting 2016 Gemeente Rotterdam (Financiën) 23 september 2015

2

Inhoudsopgave 5 Financiën (Webp. 1114)................................................................................................................................4 5.1 Financiële hoofdlijnen (Webp. 1115)...................................................................................................... 4 5.1.1 Financiële positie (Webp. 1116) ...................................................................................................... 4 5.1.2 Uitgangspunten begroting 2016 (Webp. 1117)................................................................................. 5 5.2 Kengetallen (Webp. 1118) ..................................................................................................................... 7 5.2.1 Beleid (Webp. 1119)........................................................................................................................ 7 5.2.2 Weerstandsvermogen (Webp. 1120) ............................................................................................... 8 5.2.3 Weerstandsratio (Webp. 1121)........................................................................................................ 8 5.2.4 Kasgeldlimiet (Webp. 1122)............................................................................................................. 8 5.2.5 Renterisiconorm (Webp. 1123)........................................................................................................ 9 5.2.6 EMU saldo (Webp. 1124) ................................................................................................................ 9 5.2.7 Structurele exploitatieruimte (Webp. 1125) ...................................................................................... 9 5.2.8 Nettoschuldquote (Webp. 1126) .....................................................................................................10 5.2.9 Solvabiliteitsrisico (Webp. 1128).....................................................................................................11 5.2.10 Grondexploitatie (Webp. 1129) .....................................................................................................11 5.2.11 Belastingcapaciteit (Webp. 1130) .................................................................................................11 5.2.12 Kapitaallastenratio (Webp. 1131)..................................................................................................12 5.3 Bijstellingen (Webp. 1132) ....................................................................................................................12 5.3.1 Bezuinigingen (Webp. 1133) ..........................................................................................................13 5.3.2 Intensiveringen (Webp. 1134).........................................................................................................18 5.3.3 Ramingsbijstellingen (Webp. 1135) ................................................................................................20 5.4 Baten en lasten (Webp. 1136) ..............................................................................................................29 5.4.1 Programma's (Webp. 1137)............................................................................................................29 5.4.2 Incidenteel/structureel (Webp. 1138) ..............................................................................................31 5.4.3 Kostensoorten (Webp. 1139)..........................................................................................................33 5.5 Reserves en voorzieningen (Webp. 1140) ............................................................................................36 5.5.1 Reserves (Webp. 1141)..................................................................................................................36 5.5.2 Voorzieningen (Webp. 1142) ..........................................................................................................38 5.5.3 IFR (Webp. 1143)...........................................................................................................................40 5.6 Investeringen (Webp. 1144)..................................................................................................................41 5.6.1 IFR/ISV/Erfpachtconversie (Webp. 1145) .......................................................................................42 5.6.2 Reguliere investeringen (Webp. 1151)............................................................................................50 5.6.2.3 Kapitaalgoederen (Webp. 1154) ..................................................................................................55 5.7 Subsidies (Webp. 1156) .......................................................................................................................57 5.7.1 Volledige subsidielijst (Webp. 1157) ...............................................................................................57 5.8 Financiering (Webp. 1158)....................................................................................................................67 5.8.1 Beleid (Webp. 1159).......................................................................................................................67 5.8.2 Financiering (Webp. 1160) .............................................................................................................68 5.8.3 Rente (Webp. 1161).......................................................................................................................69 5.8.4 Wettelijke normen (Webp. 1162) ....................................................................................................71 5.8.5 Renterisicobeheer (Webp. 1163) ....................................................................................................72 5.8.6 Leningverstrekking (Webp. 1164) ...................................................................................................73 5.8.7 Garantieverlening (Webp. 1165).....................................................................................................74 5.8.8 Kredietrisicobeheer (Webp. 1166) ..................................................................................................76 5.9 Lokale heffingen (Webp. 1167) .............................................................................................................77 5.9.1 Beleidsuitgangspunten (Webp. 1168) .............................................................................................77 5.9.2 Actualisatie beleidsitems (Webp. 1169) ..........................................................................................78 5.9.3 De ontwikkeling van de Rotterdamse lastendruk (Webp. 1170)......................................................80 5.9.4Tarieven 2016 (Webp. 1171) ...........................................................................................................84

3

5.9.5 Opbrengsten (Webp. 1172) ............................................................................................................85 5.9.6 Kwijtscheldingen (Webp. 1173) ......................................................................................................86 5.10 Weerstandsvermogen (Webp. 1174)...................................................................................................87 5.10.1 Beleid (Webp. 1175).....................................................................................................................87 5.10.2 Beschikbare weerstandscapaciteit (Webp. 1176)..........................................................................87 5.10.3 Benodigde weerstandscapaciteit (Webp. 1177) ............................................................................88 5.10.4 Weerstandsratio (Webp. 1178) .....................................................................................................91 5.11 Onderhoud kapitaalgoederen (Webp. 1179)........................................................................................92 5.11.1 Beleidsmatig en financieel kader 2015-2018 (Webp. 1180)...........................................................92 5.11.2 Beleidsmatige bijstellingen (Webp. 1181) .....................................................................................92 5.11.3 Financiele bijstelling (Webp. 1182) ...............................................................................................93 5.12 Verbonden partijen (Webp. 1183) .......................................................................................................94 5.12.1 Kaders en beleid (Webp. 1184) ....................................................................................................94 5.12.2 Vennootschappen (Webp. 1185) ..................................................................................................96 5.12.3 Stichtingen (Webp. 1189) ...........................................................................................................101 5.12.4 Verenigingen (Webp. 1190)........................................................................................................101 5.12.5 Gemeenschappelijke regelingen (Webp. 1191)...........................................................................102 5.13 Grondbeleid (Webp. 1192)................................................................................................................105 5.13.1 Beleid (Webp. 1193)...................................................................................................................105 5.13.2 Ontwikkelingen woningbouw en werklocaties (Webp. 1194)........................................................105 5.13.3 Financiële uitgangspunten (Webp. 1195)....................................................................................106 5.13.4 Risico's en weerstandscapaciteit (Webp. 1196) ..........................................................................107 5.14 Bedrijfsvoering (Webp. 1197)............................................................................................................108 5.14.1 Concernontwikkelingen (Webp. 1198) ........................................................................................108 5.14.2 Personeel (Webp. 1199).............................................................................................................109 5.14.3 ICT (Webp. 1200).......................................................................................................................111 5.14.4 Concern Auditing (Webp. 1201)..................................................................................................112 5.14.5 Fiscaliteiten (Webp. 1202)..........................................................................................................112

4

5 Financiën (Webp. 1114) 5.1 Financiële hoofdlijnen (Webp. 1115) De financiële uitgangspositie van Rotterdam is goed: Rotterdam groeit, de economie evenzo, Rotterdam is internationaal in trek, en het opleidingsniveau van de Rotterdammers stijgt. Toch blijven de uitdagingen fors. Het is onze opgave om Rotterdam, in een tijd en in een wereld die ons op veel terreinen tegelijk uitdaagt, sterker te maken voor wat de toekomst ons zal brengen en van ons zal vragen. Het voeren van deugdelijk financieel beleid is hiervoor een voorwaarde. Deze begroting is opgesteld vanuit het gegeven dat de financiële ruimte van de gemeente de komende jaren beperkt blijft. Ondanks een forse financiële opgave, voldoen we aan de afspraken en de ambities uit het coalitieakkoord. Daarvoor hebben we opnieuw keuzes moeten maken. De ambities en keuzes zijn uitgewerkt in de intensiveringen en ramingsbijstellingen en in een sluitend investeringsvoorstel. In deze begroting geven we bovendien invulling aan de wens te komen tot een samenhangend overzicht van de kengetallen die ons inzicht geven in de flexibiliteit en weerbaarheid van de begroting. Ook daarmee dragen we bij aan een stevig financieel fundament.

5.1.1 Financiële positie (Webp. 1116) De komende jaren ontstaat niet als vanzelf financiële ruimte voor nieuw beleid. We hebben stevig financieel ingegrepen om het weerstandsvermogen aan het eind van de collegeperiode op het niveau van € 160 mln te houden. Daarbij hebben we gepoogd de directe gevolgen voor de Rotterdammers zo beperkt mogelijk te houden. De Meicirculaire van het Rijk zorgde echter voor een forse onverwachte tegenvaller. Meerjarig leidde dit bij de kaderbrief 2015 tot een negatieve bijstelling van het weerstandsvermogen van € 13,8 mln. Inmiddels zijn er nieuwe financiële inzichten uit de Tweede Bestuursrapportage 2015 die het negatieve effect compenseren waardoor het weerstandsvermogen in 2019 weer op het gewenste niveau komt. Kengetallen Kengetallen zijn getallen die de verhouding uitdrukken tussen bepaalde onderdelen van de begroting en de balans. Ze helpen bij de beoordeling van de financiële positie. In het onderdeel ‘kengetallen’ van de website, is per kengetal de uitkomst weergegeven. Het is niet mogelijk om een individueel kengetal te gebruiken voor de beoordeling van de financiële positie. De kengetallen moeten altijd in samenhang worden bezien, omdat ze alleen gezamenlijk en in hun onderlinge verhouding een goed beeld kunnen geven van de financiële positie . Op basis van de uitkomsten van de kengetallen is de financiële positie van de gemeente Rotterdam in 2016 houdbaar: weerstand en flexibiliteit zijn voldoende. Er zijn voldoende buffers (zowel structureel als incidenteel) voorhanden om de risico´s, als deze zich voordoen, en andere onvoorziene tegenvallers op te kunnen vangen. We zien dat het weerstandsvermogen in 2018 nog niet op het niveau van € 160 mln zit. Dat is wel het geval in 2019. De septembercirculaire van het Rijk kan nog tot veranderingen leiden. Dit heeft onze volle aandacht en we zullen bij de begrotingsvoorbereiding van volgend jaar ervoor zorgen dat het weerstandsvermogen óók in 2018 weer op het gewenste niveau zit. Wij informeren de raad over de financiële effecten van de septembercirculaire separaat. De begroting is structureel in evenwicht: de structurele lasten worden volledig gedekt door de structurele baten. De kasgeldlimiet en de renterisiconorm geven aan dat het risico zeer beperkt is dat het begrotingsevenwicht in gevaar kan komen als gevolg van grote fluctuaties in de korte en lange rente. De vaste schulden nemen in de komende jaren af, waardoor de nettoschuldquote verbetert. Het eigen vermogen daalt gedurende de komende jaren en stabiliseert vanaf 2017, waardoor de solvabiliteitsratio licht daalt. Aandachtspunt blijft de ontwikkeling van het EMU-saldo dat – als gevolg van hoge geraamde investeringen – de door het Rijk bepaalde referentiewaarde overschrijdt. Een eventuele overschrijding van het feitelijk gerealiseerde EMU-saldo van alle decentrale overheden samen leidt in deze kabinetsperiode nog niet tot een

5

boete. Tot slot geeft het kengetal van de belastingcapaciteit weer dat we door de voorgestelde daling van tarieven 2016 van de gemeentelijke woonlasten in onze gemeente, we steeds meer naar het landelijk gemiddelde toe bewegen.

5.1.2 Uitgangspunten begroting 2016 (Webp. 1117) De beginstand van de begroting 2016 en de meerjarenraming bestaat uit de laatst vastgestelde stand van de begroting 2015 (de Omissieregeling 2015). De kolom 2015 bevat de cijfers uit de Tweede Bestuursrapportage en het jaar 2019 is een kopie van 2018 aangevuld met de bijstellingen uit de Kaderbrief. Zoals in eerdere rapportages gemeld, is er sprake van afrondingsverschillen in de tabellen. Dit heeft een technische oorzaak. Generieke doorbelasting De concernbrede bedrijfsvoeringskosten worden geboekt op de producten Concernhuisvesting en RSO. Vervolgens worden deze op basis van de begrote personele bezetting doorbelast aan de overige producten en zichtbaar onder de post ‘Interne lasten’. Deze verschuiving is terug te vinden in de categorie 'Technische mutaties'. Kostenverdeling De apparaatslasten worden begroot op de kostenplaatsen. Deze boeking kan plaatsvinden in de categorie Bezuinigingen, Ramingsbijstellingen of Intensiveringen. Vervolgens worden de kostenplaatsen leeg geboekt en verdeeld naar de betreffende kostendragers (producten). Deze verschuiving is neutraal en opgenomen in de categorie ‘Technische mutaties’ De programmabegroting is gebaseerd op de kostendragers omdat deze vervolgens optellen naar de producten en programma’s. In de begroting is de boeking op de kostenplaats dus niet zichtbaar. De verschuiving van de kostenplaatsen naar de kostendragers wordt op de kostendragers zichtbaar in de categorie “technische mutatie”. Hierdoor wordt een boeking die in de categorie bezuiniging is gemaakt op de apparaatslasten, op het programma/product zichtbaar in de categorie Technische Mutaties. Indexering De gemeentelijke begroting wordt jaarlijks bijgesteld voor de verwachte prijsontwikkelingen. De bron hiervoor zijn de inflatiepercentages het CPB van maart. Voor materieel wordt de 'Prijs overheidsconsumptie, netto materieel' (IMOC) gebruikt. Voor inkomsten, belastingen en tarieven de 'Consumentenprijsindex' (CPI). Hierbij vindt ook een correctie plaats op de in voorgaande jaren gehanteerde percentages. Dit leidt in hoofdlijnen tot de volgende percentages: Materieel Personeel Subsidies Inkomsten/belastingen/tarieven

-0,55% 0,5% 70% personeel 30% materieel: 0,2% -0,15%

Interne omslagrente In deze begroting wordt voor 2016 en de volgende jaren nog gerekend met een omslagrente van 4%. In de begroting 2017 wordt de omslagrente verlaagd naar 3,5%. Deze ontwikkeling is in lijn met die bij andere gemeenten. De belangrijkste financiële consequenties zijn al verwerkt in deze begroting en het college geeft een verdere financiële vertaling van de verlaging van de omslagrente bij de Kaderbrief 2016. Financiële uitgangspunten voor grondexploitaties Zie voor een volledige beschrijving de paragraaf Grondbeleid. 1. Richtlijnen voor resultaatneming. Om winst te kunnen nemen geldt een aantal voorwaarden: · het plan moet nagenoeg gereed zijn (minimaal 70% van de kosten en opbrengsten moet gerealiseerd zijn)

6

· het saldo van opbrengsten minus kosten komt in aanmerking voor winstneming, met dien verstande dat dit saldo voorzichtigheidshalve met 20% verlaagd wordt in verband met eventueel tegenvallende kosten en/of opbrengsten · winstneming op een actieve grondexploitatie vindt plaats aan het eind van het jaar. · beargumenteerde afwijking van de technisch berekende winstneming is mogelijk 2. Parameters grondexploitaties. Jaarlijks vindt een analyse plaats om te bepalen of een aanpassing nodig is voor de langjarige parameters. · Rentepercentage 4% · Kostenstijging 0,5% · Opbrengstenstijging 2,0%

7

5.2 Kengetallen (Webp. 1118) De gemeenteraad kan met behulp van kengetallen worden ondersteund bij het maken van de afwegingen. Deze kengetallen zeggen iets over de weerbaarheid en flexibiliteit van de begroting.

5.2.1 Beleid (Webp. 1119) Een sluitende meerjarenbegroting vormt de basis voor houdbare gemeentefinanciën. Houdbare gemeentefinanciën vergen echter meer dan dat er tegenover alle lasten op de begroting ook voldoende baten staan. Vereist is dat de gemeente in geval van financiële tegenslag voldoende mogelijkheden heeft om de klappen te kunnen opvangen. De houdbaarheid van de gemeentefinanciën heeft twee aspecten: 1. Voldoende weerbaarheid. Het betreft de mogelijkheden om op korte termijn financiële klappen te kunnen incasseren zonder direct in de begroting en daarmee in de beleidsambities te hoeven ingrijpen. 2. Voldoende flexibiliteit van de begroting. Het betreft de snelheid waarmee de lasten kunnen worden verlaagd en de baten kunnen worden verhoogd. De flexibiliteit van de begroting (ook wel wendbaarheid genoemd) wordt beperkt door verplichtingen die voor meerdere jaren zijn of worden aangegaan. Het gaat dan om bijvoorbeeld verplichtingen als gevolg van schulden (rente en aflossing van opgenomen geldleningen), kapitaallasten van investeringen, apparaatslasten, beheer- en onderhoudslasten. Voor houdbaarheid zijn weerbaarheid en flexibiliteit dus belangrijke termen. Wenselijk is dat de gemeenteraad een integraal beeld krijgt van de consequenties van beslissingen voor de houdbaarheid van de begroting. De gemeenteraad kan worden ondersteund bij het maken van afwegingen door inzicht te geven in weerbaarheid en flexibiliteit door gebruik te maken van sturingsvariabelen of kengetallen. De regels voor het opstellen van de gemeentebegroting en de jaarrekening zijn beschreven in het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) en deze zijn in 2015 vernieuwd. De insteek van de vernieuwing is dat begroting en jaarrekening meer toegankelijk en begrijpelijk moeten zijn. Bovendien worden zo de begroting en de geraamde prestaties van de gemeente vergelijkbaar met die van andere gemeenten. Het nieuwe BBV zal vermoedelijk gefaseerd in werking treden. Eén aanbeveling wordt al eerder ingevoerd: het opnemen van zes financiële kengetallen in de jaarrekening 2015 en begroting 2016. Deze zes kengetallen zijn aanvullend op de al bestaande kengetallen. Onderstaande tabel geeft weer met welke sturingsvariabelen de gemeenteraad ondersteund kan worden bij het maken van afwegingen inzake de houdbaarheid van de Rotterdamse gemeentefinanciën. In de tabel wordt tussen haakjes aangegeven of de sturingsvariabele onderdeel uitmaakt van de nieuwe set van kengetallen die door het BBV wordt voorgeschreven. Sturingsvariabelen Houdbare Rotterdamse Gemeentefinanciën Weerbaarheid Flexibiliteit: Saldo begroting 1a. Weerstandsvermogen 2a. Saldo van baten en lasten 1b. Weerstandsratio: verhouding tussen 2b. Saldo van structurele baten en lasten (BBV) beschikbare en benodigde 2c. Belastingcapaciteit (BBV) weerstandscapaciteit Flexibiliteit: Schuld 1c. Solvabiliteitsratio (BBV) 2d. Netto schuldquote (BBV) 2e. Netto schuldquote gecorrigeerd voor verstrekte leningen (BBV) 2f. Kasgeldlimiet 2g. Renterisiconorm Flexibiliteit: Investeringen 2h. EMU-saldo 2i. Kapitaallastenratio 2j. Kengetal grondexploitatie (BBV) De beoordeling van de onderlinge verhouding van de kengetallen, is te vinden bij de financiele positie

8

5.2.2 Weerstandsvermogen (Webp. 1120) Weerstandsvermogen (x € 1 mln., ultimo) Algemene reserve Financieringsreserve Kredietrisicoreserve Weerstandsvermogen totaal

2013 46 76 22 144

2014 110 69 54 233

2015 112 67 56 235

2016 54 69 56 179

2017 14 66 56 136

2018 25 64 56 145

2019 45 62 56 163

Het weerstandsvermogen is gedefinieerd als het totaal van de algemene reserve, de financieringsreserve en de kredietrisicoreserve. In het Coalitieakkoord is afgesproken dat het weerstandsvermogen aan het einde van de collegeperiode minimaal € 160 mln. moet bedragen. Het weerstandsvermogen voldoet in 2019 aan de minimale norm van € 160 mln. We zien dat het weerstandsvermogen in 2018 nog niet op het niveau van € 160 mln zit. Dit heeft onze volle aandacht en we zullen bij de begrotingsvoorbereiding van volgend jaar ervoor zorgen dat het weerstandsvermogen óók in 2018 weer op het gewenste niveau zit. De septembercirculaire kan mogelijk nog leiden tot veranderingen hierin. Wij informeren de raad hier separaat over.

5.2.3 Weerstandsratio (Webp. 1121) Weerstandsratio (x € 1 mln, ultimo) Beschikbare weerstandscapaciteit Benodigde weerstandscapaciteit Ratio

2013 684 306 2,2

2014 710 290 2,5

2015 591 286 2,1

2016 466 286 1,6

2017 405 286 1,4

2018 404 286 1,4

2019 424 286 1,5

De weerstandsratio betreft de beschikbare weerstandscapaciteit afgezet tegen de benodigde weerstandscapaciteit. De beschikbare weerstandscapaciteit wordt gevormd door álle reserves, tenzij er juridische verplichtingen zijn aangegaan, de stille reserves en eventuele onbenutte belastingcapaciteit (deze wordt op nul geraamd). De benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald op basis van een inventarisatie van de risico’s die de gemeente loopt. Voor de berekening worden omvang en kans van de risico’s in een risicocumulatiemodel ingevoerd. In het Coalitieakkoord ‘Volle kracht vooruit’ is afgesproken dat de weerstandsratio aan het eind van de collegeperiode minimaal 1,4 bedraagt.

5.2.4 Kasgeldlimiet (Webp. 1122) Toets kasgeldlimiet x € 1 mln.) Grondslag: omvang begroting Kasgeldlimiet Gemiddelde korte schuld Gemiddelde korte middelen Gemiddelde netto korte schuld Ruimte (+) / Overschrijding (-)

2013 4.295 365 231 -16 215 150

2014 3.777 321 338 -7 331 -10

2015 3.624 308 275 0 275 33

2016 3.492 297 275 0 275 22

2017 3.492 297 275 0 275 22

2018 3.492 297 275 0 275 22

De kasgeldlimiet betreft een plafond voor de kortlopende schuld van de gemeente, met als doel een te grote gevoeligheid voor rentefluctuaties op de kortlopende schuld te voorkomen. Er geldt een wettelijke norm. De kasgeldlimiet bedraagt 8,5% van het begrotingstotaal. Indien de kortlopende schuld van een gemeente voor het derde achtereenvolgende kwartaal de kasgeldlimiet overschrijdt, dient de gemeente haar toezichthouder hiervan op de hoogte te stellen en een plan voor te leggen om het daaropvolgende kwartaal weer aan de kasgeldlimiet te voldoen. De tabel laat zien dat we aan de norm voldoen.

2019 3.492 297 275 0 275 22

9

5.2.5 Renterisiconorm (Webp. 1123) Toets renterisiconorm (x € 1 mln.) Grondslag: omvang begroting Renterisiconorm Renteherzieningen Aflossingen Renterisicobedrag Ruimte (+) / Overschrijding (-)

2013 4.295 859 0 333 333 526

2014 3.777 755 50 410 460 295

2015 3.624 725 50 292 342 383

2016 3.492 698 50 278 328 370

2017 3.492 698 8 269 277 421

2018 3.492 698 3 287 290 408

2019 3.492 698 12 453 465 233

Deze norm heeft als doel om toekomstige renterisico’s op de kortlopende schuld te beperken. De renterisico’s worden berekend als de som van de aflossingen en de renteherzieningen op de bestaande langlopende schuld. Er geldt een wettelijke norm. Het totale jaarlijkse renterisicobedrag mag niet groter zijn dan 20% van het begrotingstotaal. De renterisiconorm dwingt daarmee tot spreiding van de aflossingen en renteherzieningen. De renterisiconorm voldoet ruim aan de wettelijke eisen.

5.2.6 EMU saldo (Webp. 1124) 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 -181 -148 -172 -138 -103 -103 -103 -126 -32 -314 -165 -63 31 67 55 116 -142 -27 40 134 170 In de Wet Hof is bepaald dat lokale overheden een gemaximeerd aandeel mogen hebben in het toegestane EMU-tekort voor de totale Nederlandse overheid, uitgedrukt in procenten van het Bruto Binnenlands Product (BBP). Hiermee komt Nederland tegemoet aan de begrotingsregels die door Europa gesteld zijn voor de totale overheid. Het aandeel van de decentrale overheden in het maximale tekort van 3% van het BBP is vastgesteld op 0,5% van het BBP. Het aandeel van het totaal der gemeenten hierbinnen is vastgesteld op 0,32% van het BBP. (x € 1 mln.) Individuele referentiewaarde Berekend EMU-saldo

De individuele referentiewaarde is een doorvertaling van norm voor het totaal der gemeenten naar een afzonderlijke gemeente, op basis van de begrotingstotalen. De individuele referentiewaarde is geen strikte norm, maar geeft de afzonderlijke gemeenten wel een indicatie van hun maximale aandeel in het toegestane EMU-tekort. Het ministerie van Binnenlandse Zaken zal jaarlijks in de zogenoemde septembercirculaire de individuele referentiewaarden publiceren. Uit bovenstaande tabel blijkt dat we in 2016 de referentiewaarde overschrijden met € 27 mln. Er is met het huidige kabinet afgesproken dat er in deze kabinetsperiode nog geen sanctie wordt geheven bij het overschrijden van de norm die voor alle gemeenten tezamen geldt. Pas bij jaarrekening wordt de definitieve realisatie van het EMU-saldo berekend en kan bezien worden in hoeverre de norm dan overschreden wordt. Daarbij zijn we ook afhankelijk van de realisatie van mede-overheden. De cijfers uit het verleden laten zien dat het gerealiseerde EMU-saldo altijd binnen de norm is gebleven, ondanks hogere ramingen aan het begin van het jaar.

5.2.7 Structurele exploitatieruimte (Webp. 1125) Structurele exploitatieruimte (x € 1 mln.) Totale structurele lasten Totale structurele baten Totale structurele toevoegingen reserves Totale structurele onttrekkingen reserves Totale baten (excl reserves) Structurele exploitatieruimte

2014 2.837 2.989 143 113 3.054 3,99%

2015 3.245 3.205 64 114 3.288 0,32%

2016 2.992 3.087 25 24 3.212 2,91%

2017 3.018 3.087 24 24 3.312 2,08%

2018 2.961 3.019 24 21 3.129 1,75%

2019 2.964 3.016 24 21 3.092 1,59%

10

Voor de structurele exploitatieruimte geldt een norm in die zin dat structureel evenwicht voor het begrotingsjaar een voorwaarde is vanuit de provincie voor het toepassen van repressief toezicht. Dit betekent dat structurele lasten inclusief structurele toevoegingen aan bestemmingsreserves maximaal gelijk mogen zijn aan de structurele baten inclusief structurele onttrekkingen aan bestemmingsreserves. Het saldo van structurele baten en lasten wordt nominaal weergegeven, en als percentage van de totale baten. In de paragraaf ‘Baten en lasten’ is de uitsplitsing weer gegeven van de incidentele baten en lasten.

5.2.8 Nettoschuldquote (Webp. 1126) Netto schuldquote (x € 1 mln.) Vaste schulden Netto vlottende schuld Overlopende passiva Financiële activa excl. verstrekte leningen Uitzettingen < 1 jaar Liquide middelen Overlopende passiva Saldo Totale baten (exclusief mutatie reserves) Saldo / totale baten

2013 1.909 665 480 -4 -409 -1 -210 2.430 3.290 74%

2014 2.043 589 409 -4 -352 -60 -176 2.449 3.054 80%

2015 2.350 411 409 -3 -352 0 -176 2.641 3.258 81%

2016 2.353 411 409 -2 -352 0 -176 2.644 3.212 82%

2017 2.314 411 409 -2 -352 0 -176 2.606 3.312 79%

2018 2.185 411 409 -1 -352 0 -176 2.478 3.129 79%

2019 2.029 411 409 0 -352 0 -176 2.322 3.092 75%

De netto schuld quote weerspiegelt het niveau van de schuldenlast van de gemeente ten opzichte van de eigen middelen. De netto schuldquote geeft een indicatie van de druk van de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie. De vaste schulden nemen in de komende jaren af. Daardoor verbetert de netto schuldquote. Overigens hanteert de VNG een signaalwaarde van 100%, waarboven waakzaamheid is geboden. Een netto schuldquote van hoger dan 130% is een grove indicatie voor een te hoge schuld. De netto schuld neemt na 2016 af. Deze afname hangt sterk samen met de afname van de verstrekte leningen.

5.2.8.1 Nettoschuldquote gecorrigeerd voor leningen (Webp. 1127) Netto schuldquote -/- verstrekte leningen x (€ 1 mln.) Vaste schulden Netto vlottende schuld Overlopende passiva Financiële activa incl. verstrekte leningen Uitzettingen < 1 jaar Liquide middelen Overlopende passiva Saldo Totale baten (exclusief mutatie reserves) Saldo / totale baten

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

1.909 665 480 -925 -409 -1 -210 1.510 3.290 46%

2.043 589 409 -919 -352 -60 -176 1.534 3.054 50%

2.350 411 409 -841 -352 0 -176 1.803 3.258 55%

2.353 411 409 -680 -352 0 -176 1.966 3.212 61%

2.314 411 409 -580 -352 0 -176 2.027 3.312 61%

2.185 411 409 -484 -352 0 -176 1.994 3.129 64%

2.029 411 409 -397 -352 0 -176 1.926 3.092 62%

Om inzicht te verkrijgen in hoeverre sprake is van doorlenen wordt de netto schuldquote zowel in- als exclusief doorgeleende gelden weergegeven. Op die manier wordt duidelijk in beeld gebracht wat het aandeel van de verstrekte leningen is en wat dit betekent voor de schuldenlast. De wijze waarop de nettoschuldquote gecorrigeerd voor de doorgeleende gelden wordt berekend is gelijk aan de nettoschuldquote, met dien verstande dat bij de financiële activa ook alle verstrekte leningen worden opgenomen. Een aanzienlijk deel van de opgenomen gelden is doorgeleend aan woningcorporaties en deelnemingen. Dit bedrag neemt de komende jaren wel gestaag af. Na de correctie voor doorleningen ligt de netto schuldquote iets boven de 60%.

11

Als de netto schuld wordt gecorrigeerd voor deze doorleningen dan is er een aanzienlijke stijging waar te nemen van 2013 tot en met 2016. De toename van de netto schuld in 2014 ten opzichte van 2013 hangt samen met de investeringen in materiële vaste activa. De toename in 2015 en 2016 wordt enerzijds verklaart door de investeringen in materiële vaste activa en anderzijds door de afname van het eigen vermogen. Een afname van het eigen vermogen betekent dat een relatief groter deel van de materiële vaste activa gefinancierd moeten worden door vreemd vermogen. Afgezet tegen het totaal van de baten ligt de netto schuldquote na correctie voor de doorleningen vanaf 2016 iets boven de 60%.

5.2.9 Solvabiliteitsrisico (Webp. 1128) Solvabiliteitsratio (x € 1 mln) Eigen vermogen Balanstotaal

2013 1.113 4.258 26%

2014 1.140 4.286 27%

2015 914 4.165 22%

2016 756 4.007 19%

2017 675 3.887 17%

2018 660 3.747 18%

2019 663 3.600 18%

Dit kengetal geeft inzicht in de mate waarin de gemeente in staat is aan haar financiële verplichtingen te voldoen. Onder de solvabiliteitsratio wordt verstaan het eigen vermogen als percentage van het balanstotaal. Onder het eigen vermogen verstaan we de algemene reserve en de overige bestemmingsreserves en het resultaat uit het overzicht baten en lasten. Door onttrekkingen aan de bestemmingsreserves daalt het eigen vermogen de eerstkomende jaren, wat leidt tot een dalend verloop van de solvabiliteitsratio. Na 2017 stabiliseert de omvang van het eigen vermogen. De solvabiliteitsratio laat in de daaropvolgende jaren een beperkte stijging zien.

5.2.10 Grondexploitatie (Webp. 1129) A B C

Kengetal grondexploitatie Niet in exploitatie genomen bouwgronden Bouwgronden in exploitatie Totale baten(excl. Mutaties reserves) Grondexploitatie (A+B)/C x 100%

2014 2.762 -160.237 3.053.989 -5,16%

2015 0 -173.064 3.258.375 -5,31%

2016 0 -167.747 3.212.454 -5,22%

Dit kengetal geeft inzicht hoe de boekwaarde van de grondexploitaties zich verhoudt ten opzichte van de totale baten die de gemeente jaarlijks realiseert. De totale baten zijn niet sec de baten vanuit de grondexploitaties, maar alle baten die de gemeente realiseert.De boekwaarde van de grondexploitaties is negatief doordat de gemeente in het verleden verliezen heeft genomen op de grondexploitaties en door de voorziening die in plannen wordt getroffen voor de negatieve grondexploitaties. Het gevolg hiervan is dat het kengetal grondexploitaties negatief is. Een negatief kengetal betekent dat er geen boekwaarde is die moet worden terugverdiend door verkoop van grond en de gemeente volgens de actuele kaders geen risico loopt op de voorraden grond. Bij gelijkblijvende of verbeterende economisch omstandigheden zal dit beeld de komende jaren vergelijkbaar zijn.

5.2.11 Belastingcapaciteit (Webp. 1130) A B C D E F

OZB- eigenaar woning Afvalstoffenheffing Rioolheffing Eventuele heffingskorting Totale woonlasten (A+B+C+D) Landelijk gemiddelde woonlasten (t-1) Woonlasten t.o.v. landelijke gemiddelde voorafgaand jaar (E/F) x 100%

2013 184 340 196 0 720 683

2014 189 373 177 0 738 697

2015 191 360 179 0 729 704

2016 189 347 184 0 720 716

105%

106 %

104 %

101 %

12

De belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de lokale lastendruk in de gemeente zich verhoudt ten opzichte van het landelijk gemiddelde. De belastingcapaciteit wordt berekend door de totale woonlasten voor een meerpersoonshuishouden van de gemeente in begrotingsjaar t +1 (het komend begrotingsjaar) te vergelijken met het landelijk gemiddelde in begrotingsjaar t (het lopend begrotingsjaar) en rekeningjaar t-1 (het voorgaand rekeningjaar) en uit te drukken in een percentage. Door de voorgestelde daling van tarieven 2016 van de gemeentelijke woonlasten in onze gemeente, geeft ons college niet alleen invulling in haar voornemen de woonlasten voor de burger te verlagen, maar bewegen we ons steeds meer naar het landelijk gemiddelde toe.

5.2.12 Kapitaallastenratio (Webp. 1131) Kapitaallastenratio (x € 1 mln.) Rentelasten Afschrijvingen Totale baten (exclusief mutatie reserves)

2013 67 181 3.290 7,5%

2014 62 132 3.054 6,4%

2015 62 114 3.258 5,4%

2016 74 118 3.212 6,0%

2017 79 117 3.312 5,9%

2018 82 117 3.129 6,3%

De kapitaallastenratio bestaat uit het totaal van rente- en afschrijvingslasten (met betrekking tot schulden en investeringen) als percentage van het begrotingstotaal. Niet alleen het aangaan van schuld leidt tot lasten die de flexibiliteit van de begroting negatief beïnvloeden, hetzelfde geldt voor investeringen. Investeringen leiden tot kapitaallasten, die gedurende afschrijvingstermijn van de investering als last op de begroting drukken, waardoor de flexibiliteit van de begroting afneemt. De afschrijvingstermijn kan variëren van vijf tot veertig jaar. Er geldt geen wettelijke of andere norm voor deze ratio. Het meerjarig verloop van deze ratio laat een stabiel patroon zien, met een lichte stijging vanaf 2018.

5.3 Bijstellingen (Webp. 1132) Financieel kader Beginstand (Omissie 2015) Bezuinigingen Intensiveringen Ramingsbijstellingen Reserves Taakmutaties Technische wijzigingen Totaal

2016

2017

2018

2019

0 27 333 - 9 905 - 17 428 0 0 0 0

0 39 856 - 21 905 - 17 951 0 0 0 0

0 44 012 - 21 105 - 22 907 0 0 0 0

0 59 932 - 21 040 - 38 892 0 0 0 0

Toelichting Financieel kader De beginstand van begroting 2016 is de laatst vastgestelde meerjarenraming bij Omissieregeling 2015. Om een omvangrijk pakket aan intensiveringen en ramingsbijstellingen te kunnen dekken, zijn er eveneens bezuinigingsmaatregelen getroffen. Deze bijstellingen leiden allen tot een mutatie op het totale concernsaldo. Dit geldt niet voor mutaties in de categorieën Reserves, Taakmutaties en Technische Wijzigingen aangezien deze op concernniveau altijd neutraal zijn, dat wil zeggen op nul sluiten. Als bijvoorbeeld een project leidt tot meer lasten en die lasten worden gedekt door een reserve, dan is die betreffende mutatie nul. Ditzelfde geldt voor de Taakmutaties. In de bestemmingsreserve Taakmutaties zijn rijksmiddelen opgenomen met specifieke bestedingsdoelen.

2019 80 115 3.092 6,3%

13

5.3.1 Bezuinigingen (Webp. 1133) Bezuinigingen

2016

2017

2018

2019

600

1.900

2.700

2.700

Bestuur en dienstverlening 1

Bezuiniging bewonersinitiatieven Openbare orde en veiligheid

2

Stadsmariniers

850

850

850

850

3

Veilig Ondernemen

150

150

150

150

2.600

2.600

2.600

2.600

Verkeer en vervoer 4

Parkeernota

5

Verkeersonderneming

0

0

0

1.000

6

Fietspaden

0

0

0

500

7

Beheer verkeerslichten

0

0

200

200

8

Meevaller RET OV65+

400

250

0

0

200

200

200

200

200

200

200

200

164

164

264

264

12 Trend op subsidies

236

236

236

236

13 Verlagen intensiveringen speeltuinen

250

250

250

250

0

0

250

250

15 Evenementenbeleid

150

150

150

150

16 Vrijval Reserve combinatiefunctionarissen

200

0

0

0

0

200

200

200

18 Sociaal Medische Indicatie

200

200

200

200

19 Maatwerk binnen jeugdgezondheidszorg

500

500

500

500

20 Onderwijs opvangvoorzieningen

700

700

700

700

21 Zorg volwassenen

500

500

500

500

1.900

1.900

1.900

1.900

600

600

600

600

0

0

0

2.000

25 Bezuinigingen kenniscentra

130

130

130

0

26 Kwijtschelding

200

200

200

200

27 Jeugdparticipatie

350

350

350

350

1.100

1.100

1.100

1.100

800

800

800

800

0

1.025

1.025

500

Economische zaken 9

Rotterdam Partners

10 Bezuiniging Economie Onderwijs 11 Trend op subsidies Cultuur, sport en recreatie

14 Aanvullende bezuiniging LCC's

17 Natuur Milieu educatie Volksgezondheid en zorg

22 Extra middelen Opvang Werk en inkomen 23 Bezuiniging Re-integratie W&I Maatschappelijke Ondersteuning 24 Tegenprestatie bijstand

28 Verlagen mantelzorgcompliment 29 Participatie MO Beheer van de stad 30 Efficiency

14

Stedelijke inrichting 31 Duurzaamheid

0

0

0

2.000

32 Vergroening

0

0

0

1.000

400

400

1.200

6.125

34 Recreatieschappen

0

350

350

350

35 Handhaving DCMR

500

500

800

800

36 Aanpak huisjesmelkers

350

350

350

350

37 Programma Binnenstad

0

0

0

6.000

38 Zelfbouw

0

0

0

450

850

850

1.300

0

900

900

900

900

1.000

1.000

1.000

1.000

0

10.000

11.000

11.000

850

850

850

850

-10.000

-20.000

-40.000

-40.000

-500

-500

0

0

46 Rotterdam in ontwikkeling

10.003

20.001

40.007

40.007

47 Bestedingsanalyse

10.000

10.000

10.000

10.000

27.333

39.856

44.012

59.932

33 Verdunning 's Gravendijkwal

Ruimtelijke Ontwikkeling

39 Opbrengst vastgoed Algemene middelen 40 Vrijval onvoorzien 41 Raming OZB 42 stelpost bestedingsanalyse 43 Verzekeringen 44 Vervallen concernbrede stelpost RIO Serviceorganisatie 45 Budget bestedingsanalyse (projectteam) Diverse programma's

TOTAAL

1 Bezuiniging bewonersinitiatieven (€ 600) Volgens een oplopende reeks (van € 600 in 2016 naar € 2,7 mln in 2019) wordt er de komende jaren bezuinigd op het gebiedsbudget voor bewonersinitiatieven, representatie en participatie. 2 en 3 Stadsmariniers (€ 850) en Veilig ondernemen (€ 150) Om de ramingsbijstellingen en intensiveringen meerjarig te kunnen dekken, stellen we enkele bezuinigingsmaatregelen voor. In de kaderbrief is aangegeven dat hiervan € 14 mln nog nader uitgewerkt wordt in de begroting 2016. Voor het programma Openbare Orde en Veiligheid wordt hiervoor € 1 mln aan structurele bezuinigen (Stadsmariniers € 850 en Veilig Ondernemen € 150) voorgesteld. 4 Parkeernota (€ 2,6 mln.) In de parkeersector wordt als volgt bezuinigd: · Intensivering van de fiscale controle als gevolg van handhaving met behulp van scanvoertuigen leidt naar verwachting tot een omzetstijging van € 1,6 mln in 2016 en € 2,6 mln in verdere jaren. · De huurlasten in 2016 zijn eenmalig € 1 mln. lager. 5 Verkeersonderneming (€ 1 mln) In 2019 is de bijdrage aan De Verkeersonderneming met € 1 mln verlaagd. 6 Fietspaden (€ 500 in 2019) Het programma Fietsvoorzieningen is in 2019 met een bedrag van € 500 naar beneden bijgesteld.

15

7 Beheer verkeerslichten (€ 200 in 2018) Het onderhoudsbudget Verkeerslichten is met € 400 naar beneden bijgesteld (2018 en 2019 tezamen). 8 OV 65+ (€ 400) Op basis van herberekening van de offerte van de RET is het uitvoeringsbudget voor OV65+ voor de jaren 2016 en 2017 licht bijgesteld. 9 + 10 Economie (€ 400) Het programmabudget Economie is met € 400 verlaagd, waarbij € 200 in mindering wordt gebracht op de subsidie aan Rotterdam Partners en € 200 mln binnen de rest van het programmabudget Economie. 11 + 12 Trend op subsidies (€ 400) In het programma Cultuur, Sport en Recreatie wordt geen accres op subsidies doorgegeven in 2016. 13 Verlagen intensiveringen speeltuinen (€ 250) De incidentele subsidies voor extra activiteiten worden niet verlengd. 14 Aanvullende bezuiniging LCC’s (€ 250 vanaf 2018) De gemeente gaat de programmering van de Lokale cultuurcentra anders invullen: meer vraag- en wijkgericht, meer verspreid over diverse bestaande locaties en een andere vorm van beheer. Het beheer wordt overgedragen van de gemeente aan externe beheerders. De LCC’s De Hoekstee en ‘t Klooster blijven op de huidige locatie, hiervoor wordt naar een andere vorm van (extern) beheer gezocht. Voor wijktheater Musica en de LCC's Romeijnshof, De Castagnet wordt de (cultuur)programmering op locaties elders ondergebracht. Voor Musica en de Castagnet wordt onderzocht of deze gebouwen een andere (wijk)functie kunnen krijgen, met dan tevens een nieuwe vorm van beheer door bijvoorbeeld marktpartijen of via een bewonersinitiatief. Voor Romeijnshof is de richting om de cultuurprogrammering elders in het gebied te presenteren, de verschillende activiteiten uit te faseren en deze locatie af te stoten. De taakstelling is € 250 vanaf 2018, aanvullend op de al eerder vastgestelde taakstelling van € 300 en wordt dus in totaal € 550. 15 Evenementenbeleid (€ 150) Voor € 150 wordt bespaard op de algemene middelen voor evenementen. Het Evenementenfonds blijft daarbij buiten schot, want dit wordt gevoed door de opbrengst van de logiesbelasting en wordt om die reden aangewend voor evenementen die bijdragen aan meerdaags verblijf en/of aan de profilering van de stad. 16 Gedeeltelijke vrijval reserve combinatiefunctionarissen (€ 200) De bestemmingsreserve is niet volledig nodig, daarom kan een deel vrijvallen. 17 Natuur Milieu Educatie Pilot (€ 200 vanaf 2017) We besparen € 200 vanaf 2017 door het anders invullen van de lessen Natuur- en milieueducatie. 18 + 19 + 20 Verwerking Kaderbrief (€ 1,4 mln) Voor het product Zorg Jeugd wordt hiervoor € 1,4 mln aan structurele bezuinigen voorgesteld: -Het budget sociaal medische indicatie is met € 200 verlaagd. -Het budget onderwijsopvangvoorzieningen is met € 700 verlaagd. -Het budget voor het maatwerk binnen de jeugdgezondheidszorg is met € 500 verlaagd. 21 Zorg volwassenen (€ 500) Een tweetal subsidies wordt met ingang van 2016 beëindigd, waardoor € 500 vrijvalt: · Dit betreft een subsidie voor voorlichting over hulpverlening aan vrouwen die ongewenst zwanger of ongewenst kinderloos zijn, omdat er voldoende alternatieve vormen van voorlichting voorhanden zijn. · Een groot deel van de gesubsidieerde dienstverlening valt onder het wijkgebonden maatschappelijk werk en maakt daarmee integraal onderdeel uit van de aanbesteding Nieuw Rotterdams Welzijn. Hierdoor kan een deel vrijvallen.

16

22 Extra middelen opvang (€ 1,9 mln) Vanuit het rijk ontvangt de gemeente extra middelen voor opvang, omdat Rotterdam sinds een aantal jaren zelf deze zaken heeft bekostigd heeft het rijk het verdeelmodel hiervoor aangepast. Hierdoor kan € 1,9 mln vrijvallen ten gunste van het algemene beeld. 23 Bezuiniging re-integratie Werk (€ 600) Om de ramingsbijstellingen en intensiveringen meerjarig te kunnen dekken, stellen we enkele bezuinigingsmaatregelen voor. In de kaderbrief is aangegeven dat hiervan € 14 mln nog nader uitgewerkt wordt in de begroting 2016. Voor het product Werk wordt hiervoor € 600 aan structurele bezuinigen voorgesteld door een efficiëntere inzet van re-integratie middelen. 24 Tegenprestatie Bijstand (€ 2 mln) Met ingang van 2019 is de intensivering op tegenprestatie met € 2 mln verlaagd. 25 Bezuinigingen op kenniscentra (€ 130) Op het budget van de beleidsregel Volwaardig meedoen in Rotterdam wordt een bedrag van € 130 in mindering gebracht. Deze wordt deels ingezet voor de integratie tour en deels voor het algemeen beeld. 26 Kwijtschelding (€ 200) Er is in 2015 gebleken dat het betaal gedrag van de belastingplichtigen die kwijtschelding hebben aangevraagd, positiever is dan oorspronkelijk aangenomen werd in de begroting. Er was voorzichtig begroot en daarom kan er nu € 200 vrijvallen. 27 Jeugdparticipatie (€ 350) Op het budget voor jeugdparticipatie wordt een bedrag van € 350 in mindering gebracht. 28 Verlagen mantelzorgcompliment (€ 1,1 mln.) Zoals reeds met de raad besproken is het oorspronkelijke voorstel voor het mantelzorgcompliment verlaagd met € 1,1 mln. 29 Participatiebudget MO (€ 800) Op het participatiebudget wordt een bedrag van € 800 in mindering gebracht. 30 Efficiency beheer (€ 1,0 mln vanaf 2017) Er wordt in 2016 onderzocht welke maatregelen genomen kunnen worden om het beheer van de buitenruimte efficiënter in te richten zodat er in 2017 € 1,0 mln. bespaard kan worden. 31 Duurzaamheid (€ 2 mln in 2019) Het uitvoeringsprogramma Duurzaam loopt van 2015 tot en met 2018. In 2019 wordt er € 2 mln bezuinigd op het uitvoeringsprogramma Duurzaam. Hierna blijft er € 3 mln beschikbaar voor uitvoering van een nieuw programma. 32 + 33 + 34 Vergroening (€ 1 mln in 2019), ’s Gravendijkwal (€ 6,1 mln in 2019) en recreatieschappen (€ 350 n 2017)De budgetten voor project verdunning s-Gravendijkwal, recreatieschappen en vergroening worden verlaagd in 2019. 35 Handhaving DCMR (€ 500) De bezuiniging heeft betrekking op het werkpakket van de DCMR. 36 Aanpak huisjesmelkers (€ 350) De budgetten van de programma's Aanpak Huisjesmelkers en Illegale Verblijfsinrichtingen worden verlaagd. 37 Programma Binnenstad (€ 6 mln) Het programma Binnenstad loopt tot eind 2018. De middelen vanaf 2019 vallen daarmee vrij.

17

38 Zelfbouw (€ 450 in 2019) Het programma Zelfbouw loopt tot eind 2018. De middelen vanaf 2019 vallen daarmee vrij. 39 Opbrengst vastgoed ( € 850) Vanaf 2016 wordt extra ingezet op de verkoop van commercieel vastgoed. 40 Vrijval onvoorzien ( € 900) Op concernniveau wordt conform BBV jaarlijks een stelpost onvoorzien opgenomen. De laatste jaren bedroeg deze post € 4,5 mln. Dit bedrag is ooit bepaald als 0,1% van het totaal van de lasten. Door de dalende omvang van de lasten in de afgelopen jaren wordt deze post structureel verlaagd naar € 3,6 mln, dit is gelijk aan ca. 0,1% van de huidige begrote lasten en begrote toevoegingen aan reserves. 41 Opbrengst OZB (€ 1 mln) Ingezet wordt op € 1mln extra opbrengst OZB. Deze opbrengst wordt opgehaald uit aanpak leegstand, belastingplichtigen waarvan adresgegevens niet bekend zijn en gebiedsuitbreidingen bij de objecten nietwoningen. 42 + 45 + 47 Stelpost bestedingsanalyse (€ 10 mln vanaf 2017) Zoals aangegeven in de Kaderbrief realiseren wij een besparing door slimmer in te kopen en scherper te sturen op de contractrealisatie. De besparing waarmee we in de begroting rekening houden bedraagt € 10 mln in 2016, € 20 mln in 2017 en € 21 mln in 2018 en 2019. Voor 2016 is de gehele besparing van € 10 mln verwerkt in de begrotingen van de producten en programma’s. Hier ligt een eerste maatregelenpakket op inkoop aan ten grondslag.Voor 2017 t/m 2019 wordt het maatregelenpakket nog ingevuld en daarom is als stelpost bestedingsanalyse € 10 mln. in 2017 en € 11 mln. in 2018 en 2019 begroot bij het product Beheer Algemene middelen. Hiervoor wordt in de komende maanden verder gewerkt aan inkoopmaatregelen met als doel de stelpost in de Omissieregeling 2016 op de producten en programma’s te verwerken. De verdeling van de analyse over de clusters is: Bestedingsanalyse Dienstverlening Bestuursdienst Directie veilig Maatschappelijke ontwikkeling RSO Stadsbeheer Stadsontwikkeling Werk en Inkomen Algemene middelen Totaal

2016 207 100 237 2.233 1.583 2.583 2.559 1.434 -935 -10.000

2017 207 100 237 2.233 1.583 2.583 2.559 1.434 -935 -10.000

2018 207 100 237 2.233 1.583 2.583 2.559 1.434 -935 -10.000

2019 207 100 237 2.233 1.583 2.583 2.559 1.434 -935 -10.000

43 Verzekeringen (€ 850) In het geval van de brandverzekering werd tot nu toe het volledige eigen risico als lasten voorzichtig begroot. In werkelijkheid werd de post slechts in een beperkt aantal jaren volledig aangewend. Derhalve wordt een gedeelte afgeroomd. Bij een minder gunstig schadeverloop zal het ongedekte gedeelte ten laste van het weerstandsvermogen worden gebracht. In het geval van de fraudepolis is de verwachting dat de polis wordt geannuleerd. Bekeken wordt of er een nieuw product op de markt is die de gewenst meerwaarde kan leveren. 44 + 46 Rotterdam in Ontwikkeling (€ 0) In het coalitieakkoord is afgesproken dat de gemeentelijke organisatie aan het einde van de collegeperiode in 2018 € 40 miljoen structureel goedkoper is. Deze besparing wordt voor ruim de helft op de bedrijfsvoering (€ 20,5 mln) gerealiseerd. Daarnaast dragen de domeinen Gebieden (onderdeel Gebied

18

en organisatieonderdelen voor zover werkzaam in de gebieden) en Beleid respectievelijk € 9,4 mln en € 7 mln bij. In het primair proces gaat het om € 2,2 mln aan besparingen. Het opnieuw inrichten van de controlfunctie levert € 1 mln op. Deze besparingen waren in de begroting 2015 als stelpost verwerkt op het product Beheer algemene middelen. De uitwerking heeft nu plaatsgevonden en komt terug bij de verschillende producten en programma's. De verdeling van de besparingen over de clusters is: Rotterdam in Ontwikkeling

2016

2017

2018

2019

-56

-261

-567

-567

-3.056

-4.410

-8.309

-8.309

Directie veilig

-315

-629

-1.267

-1.267

Maatschappelijke ontwikkeling

-839

-2.490

-5.225

-5.225

-5.115

-10.230

-20.460

-20.460

Stadsbeheer

-234

-783

-1.660

-1.660

Stadsontwikkeling

-186

-783

-1.687

-1.687

Werk en Inkomen

-202

-415

-833

-833

10.000

20.000

40.000

40.000

-3

-1

-7

-7

Dienstverlening Bestuursdienst

RSO

Stelpost CF Totaal

5.3.2 Intensiveringen (Webp. 1134) Intensiveringen Bestuur en dienstverlening

2016

2017

2018

2019

1 1

Stedelijk kader dienstverlening Dekking bestemmingsreserve

-400 400

-400 0

-400

-400

2

Informatiebeveiliging Verkeer en vervoer

-200

-200

0 -200

0 -200

3 4

Parkeren stop en shop Blankenburg Economische zaken

-1.000 0

0 0

0 0

0 0

5

Evenementenfonds Cultuur, sport en recreatie

-660

-110

-110

-110

5

Evenementenfonds Volksgezondheid en zorg

-440

-440

-440

-440

6 6

Aanpak tegen ouderenmishandeling Dekking binnen programma Werk en Inkomen

-200 200

-200 200

-200 200

-200 200

7 8

Plan Jeugdwerkloosheid Ramingsbijstelling participatiebudget Maatschappelijke Ondersteuning

-900 0

-800 -13.500

0 -13.500

0

9 10 11 11

Uitvoering integratienota Armoedebestrijding ouderen Statushouders Dekking binnen programma Beheer van de stad

-65 -500 -250 250

-65 -500 -250 250

-65 -500 -250 250

0 -500

12

Onderhoud kapitaalgoederen

-4.700

-4.700

-4.700

-4.700

-13.500

-250 250

19

Stedelijke inrichting 13

Monumenten Ruimtelijke Ontwikkeling

13 14 14

Gemeenschappelijke tuinen Onttrekking IFR t.b.v. Zuiderziekenhuis Project Zuiderziekenhuis TOTAAL

-500

-250

-250

-250

-940 1.050 -1.050 -9.905

-940 4.450 -4.450 -21.905

-940 0 0 -21.105

-940 0 0 -21.040

Toelichting intensiveringen 1 Stedelijk Kader Dienstverlening (€ 0, vanaf 2017 € 400) Voor de uitvoering van het door de raad vastgestelde Stedelijk Kader Dienstverlening (projecten digitale dienstverlening) is in 2016 en verdere jaren € 400 in de begroting opgenomen. Dit bedrag wordt in 2016 gedekt door de bestemmingsreserve Masterplan Dienstverlening. 2 Informatiebeveiliging (€ 200) De ontwikkelingen op het gebied van informatie diefstal zijn de laatste jaren in een stroomversnelling geraakt. De beveiligingseisen binnen de wetgeving nemen hierdoor toe. De beveiliging van onze informatiesystemen moet op deze ontwikkelingen aangepast worden. De middelen worden ingezet op het implementeren van "continuous monitoring”, waarmee concernbreed beveiligingsrisico’s beter kunnen worden gemonitord en zo sneller kan worden ingegrepen bij dreigingen. Tevens wordt gewerkt aan het versterken van de beveiliging 'op de werkvloer’ (risicomanagement, bewustwording en sturing op naleving). Het streven is om per organisatieonderdeel een functionaris voor informatiebeveiliging en privacybescherming aan te stellen. Deze functionarissen zullen een rol spelen bij de implementatie van nieuwe EU en NL wetgeving voor gegevensbescherming. 3 Stop en Shop (€ 1 mln.) Door de uitvoering van de Pilot Stop en Shop is de omzet in 2016 naar beneden bijgesteld met € 1 mln. 4 Blankenburg (€ 0) Voor de cofinanciering van de inpassingsmaatregelen tunnel/Rijksweg in verband met Blankenburgverbinding is voor 2017 een bedrag van € 250 gedekt uit de bestemmingsreserve Rozenburg (zowel de baten als de lasten worden hoger). 5 Evenementenfonds (€ 440) Het college heeft besloten om op voorhand meerjarig meer opbrengsten logiesbelasting voor de uitvoering van het evenementenbeleid in te zetten. Met ingang van de begroting 2016 wordt € 550 vanuit de verwachte baten middels dezelfde verdeling op voorhand begroot, zijnde € 440 Sport en Cultuur en € 110 Economie structureel. Voor het product Economie is in 2016 eenmalig de inzet in het Evenementenfonds verhoogd met € 550. 6 Plan Jeugdwerkloosheid (€ 900) Voor het uitvoeren van het programma aanpak Jeugdwerkloosheid (2015-2017) wordt er in 2016 een bedrag van € 900 beschikbaar gesteld en in 2017 € 800. 7 Ramingsbijstelling participatiebudget (vanaf 2017 € 13,5 mln) Vanaf 2017 is de dekking van de ramingsbijstelling SW vanuit het participatiebudget heroverwogen; dit betekent een lagere krimp van het participatiebudget dan waar tot nu toe rekening mee is gehouden. Het totaalbedrag van deze boeking bedraagt € 13,5 mln, welke voor circa € 9 mln binnen het programma Werk en Inkomen valt en voor ca € 4,5 mln binnen de programma's Maatschappelijke Ondersteuning en Volksgezondheid en Zorg.

20

8 Aanpak tegen ouderenmishandeling (€ 0) Voor de aanpak van ouderenmishandeling is binnen het Programma Volksgezondheid en Zorg structureel middelen vrijgemaakt (€ 200). 9 Uitvoering Integratienota (€ 65) Voor de uitvoering van de Integratietour zijn structurele middelen ter hoogte van € 65 beschikbaar gesteld. 10 Armoedebestrijding ouderen (€ 500) Bij de behandeling van de begroting 2015 is een amendement ( en motie) aangenomen om voor ouderen een vervangende regeling in te stellen ter compensatie van het wegvallen van een deel van de kwijtschelding ASH. In de omissieregeling 2015 is dit incidenteel verwerkt, de bedoeling van het amendement was om dit structureel te doen. Middels deze mutatie is dit nu structureel geregeld. 10 Statushouders (€ 0) Er is binnen het programma Maatschappelijke Ondersteuning extra budget vrijgemaakt om de stijging van het aantal statushouders goed te kunnen verwerken. 11 Onderhoud kapitaalgoederen (€ 4,7 mln.) De belangrijkste beleidsmatige bijstelling van de Nota Onderhoud Kapitaalgoederen 2015-2018 raakt het programma Beheer van de Stad. In de begroting 2016 stelt het college voor wegen structureel € 4,7 mln. extra beschikbaar. Hierdoor is het mogelijk het projectmatig onderhoud, het periodiek onderhoud, en het storingsonderhoud aan wegen volledig te laten uitvoeren. 12 Monumenten (€ 500) Voor het beheer en onderhoud van Monumenten wordt meerjarig extra geld uitgetrokken, in totaal € 1,25 mln. 13 Gemeenschappelijke tuinen (€ 940) De gemeente intensiveert het beleid voor het beheer en onderhoud van gemeenschappelijke tuinen. Dit betreft structureel beleid. 14 Zuiderziekenhuis (€ 0) Eind 2014 heeft de gemeente het Herenakkoord Zuiderziekenhuis ondertekend, waarin is afgesproken de mogelijkheden van behoud van het Zuiderziekenhuis te onderzoeken. Dit heeft inmiddels geleid tot het besluit het Zuiderziekenhuis te behouden. De (meerjarige) lasten worden gedekt vanuit het Investeringsfonds Rotterdam (IFR).

5.3.3 Ramingsbijstellingen (Webp. 1135)

1 1 2 3 4 5 5 6 7 8

Programma's Bestuur en dienstverlening E-depot Dekking binnen programma e-depot Efficiency servicecentra Wegvallen opbrengst verhuur archiefruimte Budgetverhoging ombudsman Democratische vernieuwing Dekking Bestemmingsreserve Masterplan Dienstverlening Openbare orde en veiligheid Afschaffen procesverbaal Handhaving horecabeleid HIT-aanpak

2016

2017

2018

2019

-600 600 -810 -350 -323 -440

-600 600 -810 -350 0 0

-600 600 -810 -350 0 0

-600 600 -810 -350 0 0

440

0

0

0

-1.000 0 0

-1.000 0 0

-1.000 0 0

-1.000 0 0

21

9 10 11 12 13 14 14 15 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47

Verkeer en Vervoer P&R-opbrengsten Economische zaken Cambridge Innovation Center ICF-3 Onderwijs Vrijval onderuitputting Onderwijshuisvesting Cultuur, sport en recreatie Bibliotheek verlaging subsidie Volksgezondheid en zorg Participatiebudget - zorg voor volwassenen Dekking binnen zorgbudgetten Zorg en welzijn Dekking bestemmingsreserve AWBZ Werk en Inkomen Kasschuif programma Werk ICT - Wigo4-it Formatie o.b.v. volume bijstand ICT Galo digitalisering BUIG Actualisatie Sociale Werkvoorziening Vrijval budget handhaven Maatschappelijke ondersteuning Kasschuif programma WEB Budgetten Beheer van de stad Boezemkaden Areaaluitbreiding Gemeentelijk RioleringsPlan Stortbelasting Stedelijke inrichting Geluid Lucht Particuliere voorraad Ruimtelijke ontwikkeling Opbrengsten erfpachtconversie Programma Binnenstad Piek in onderhoud vastgoed Beeindiging erfpacht Niet realiseerbare baten Algemene middelen Onttrekking algemene reserve Gemeentefonds Algemene middelen Trend 2015 Trend 2016 Afloop begroting Niet behaalde efficiency deelgemeenten Frictiekosten RIO Bedrijfsvoeringsknelpunten Stelpost Voorjaarsretraite Omslagrente

-3.000

-3.000

-3.000

-3.000

-200 -160

-1.522 -160

-1.588 -160

-862 -160

2.900

2.700

5.700

2.100

1.367

0

0

0

-4.400 4.400 -3.700 3.700

-4.400 4.400 0 0

-4.400 4.400 0 0

-4.400 4.400 0 0

-7.000 -1.500 130 -640 -13.408 -1.800 1.800

0 0 -6.800 0 -1.200 -1.500 0

0 0 -6.830 0 0 -1.200 0

0 0 0 0 0 -900 0

-2.000 0

0 0

0 0

0 0

-1.100 -827 -5.000 -3.000

-1.100 -827 -5.000 -3.000

-1.100 -827 -5.000 -3.000

-1.100 -827 -5.000 -3.000

0 900 2.000

0 2.200 4.000

0 2.200 6.000

0 2.200 0

8.000 4.000 -1.000 -2.400 -6.280

8.000 6.000 -1.000 0 -6.780

0 6.000 0 0 -7.380

0 0 0 0 -7.380

28.737 11.600 1.934 2.507 5.000 0 -5.000 -6.750 -18.454 3.550 14.125

19.564 2.500 1.967 3.053 5.000 0 -5.000 -6.750 -18.610 3.550 11.750

7.353 9.500 3.447 3.820 5.000 0 -5.000 -6.750 -18.610 3.550 10.380

-20.527 10.700 3.266 3.820 5.000 -7.181 -5.000 0 -18.610 3.550 9.000

22

48 Herijking bestemmingreserve Krimp 49 Bezuiniging Van Werk Naar Werk 50 Opbrengsten erfpachtconversie aan IFR Serviceorganisatie 51 Concernhuisvesting 52 Bedrijfsvoeringsknelpunten 53 Interne leveringen Diversen 54 Citylab 010

0 1.100 -8.000

0 1.250 -8.000

-7.176 1.000

20.355 -8.100

1.160 -15.700 -2.536

1.160 -15.700 -2.536

1.160 -15.700 -2.536

3.160 -15.700 -2.536

0 -17.428

0 -17.951

0 -22.907

0 -38.892

Toelichting ramingsbijstellingen 1 E-depot (€ 0) Dit betreft het restant van een efficiencytaakstelling op de inzet voor DIV/DIM en de opslag van gemeentelijke archieven in het E-depot. Het dekken van de kosten voor de opslag van archieven vanuit de verschillende organisatieonderdelen is niet haalbaar gebleken. Voorgesteld wordt deze taakstelling te dekken vanuit beschikbaar personeelsbudget binnen de producten Dienstverlening (frontoffice), Burgerzaken en Belastingen. 2 Efficiency servicecentra (- € 810) In de begroting 2016 is in het programma Bestuur en Dienstverlening een structurele verlaging van de lasten voor servicecentra verwerkt. Als onderdeel van het Stedelijk Kader Dienstverlening is besloten tot de reductie van het aantal fysieke loketten voor servicecentra, waarmee de huisvestingskosten omlaag worden gebracht. Deze verlaging is nu opgenomen bij Concernhuisvesting. Met de businesscase voor de huisvesting van de servicecentra wordt deze verlaging ingevuld. 3 Wegvallen opbrengst verhuur archiefruimte (- € 350) In de begroting 2016 is een opbrengst verhuur archiefruimte aan derden geraamd van € 350. Het externe huurcontract is opgezegd. Vanwege concernvorming en het terugbrengen van het aantal gemeentelijke locaties is archiefruimte benodigd voor het concern. Deze baten worden overgeheveld naar Concernhuisvesting. De batenderving wordt opgenomen bij de uitwerking van de businesscase concernhuisvesting. 4 Budgetverhoging ombudsman (- € 323) In verband met de toenemende werkzaamheden bij de ombudsman wordt voorgesteld voor 2016 € 323 extra middelen beschikbaar te stellen. 5 Democratische Vernieuwing (€ 0) Voor de uitvoering van het programma democratische vernieuwing (Citylab010, Gebiedsreferenda, Burgerjury en Right to Challenge) zijn in 2016 kosten geraamd voor de ontwikkeling en beheer van de benodigde |(ICT) instrumenten, communicatie en organisatie van € 440. Dit bedrag wordt gedekt vanuit de bestemmingsreserve Masterplan Dienstverlening. € 140 Wordt daarbij verantwoord op het product Dienstverlening Frontoffice en het restant van € 300 op het product Burgerzaken. 6 Afschaffen procesverbaal (- € 1 mln.) Vanaf 1 januari 2015 krijgen gemeenten geen vergoeding (€ 1 mln) meer van het Ministerie van Veiligheid en Justitie voor het uitschrijven van boetes voor verkeerd parkeren en voor overtredingen van alledaagse ergernissen. Voorgesteld wordt dit uit de algemene middelen te compenseren. 7 Handhaving horecabeleid (€ 0) Vanuit het product veilig is tot en met 2015 aan het product handhaving voor de handhaving van het horeca beleid (waaronder de leeftijdscontrole) € 350 ter beschikking gesteld. Het uitgangspunt was dat daarna

23

de dekking vanuit het product handhaving wet en regelgeving zou kunnen plaatsvinden. Dit was niet het geval. Voorgesteld wordt de dekking vanuit het product veilig voort te zetten. 8 HIT-aanpak (€ 0) Een van de doelgroepen van het Veiligheidshuis is de HIC/HIT, High Impact Crimes/ High Impact Targets. Om de HIT-aanpak voor het volwassenendomein snel te regelen is vorig jaar 3 fte extra aan de slag gegaan in het team Justitiabelen, gepositioneerd in het Veiligheidshuis met een liaisonfunctie naar de wijkteams. Om de opgave rondom de huisbezoeken High Impact Targets in samenwerking met andere gemeentelijke teams structureel goed op te pakken wordt deze taak nu vanuit het product Veilig gefinancierd. 9 P&R-opbrengsten (- € 3 mln.) Vanaf 2015 is een parkeerheffing ingevoerd op de P+R-terreinen Kralingse Zoom, Alexander en Slinge. Er geldt een vast tarief van € 2,- voor parkeren in combinatie met gebruik van het openbaar vervoer. In de begroting 2015 zijn extra baten ingeboekt van € 2,2 mln voor 2015 en € 4,4 mln in volgende jaren. Bij de nadere uitwerking van dit voorstel is evenwel gebleken dat de ingeboekte baten te hoog zijn geraamd. 10 Cambridge Innovation Centre (- € 200) Ter versterking van het innovatie- en ondernemersklimaat heeft Rotterdam zich gecommitteerd aan een aantal maatregelen, waaronder de financiële ondersteuning bij de vestiging van het Cambridge Innovation Center. 11 ICF-3 (- € 160) Het hoofdlijnenbesluit is genomen tot deelname van € 4 mln in het ICOS CAPITAL FUND III. Besloten is om een budget ter dekking van de bijbehorende kapitaalslasten voor ICF-3 van € 160 per jaar beschikbaar te stellen. 12 Vrijval onderuitputting onderwijshuisvesting (€ 2,9 mln.) In het vorig jaar door de raad vastgestelde meerjarenplan Onderwijshuisvesting (2015-2019) zat tot 2020 een verwachte onderuitputting. In plaats van jaarlijkse vrijval bij jaarrekening is deze onderuitputting nu al meerjarig verwerkt conform de kaderbrief. 13 Bibliotheek verlaging subsidie (€ 1,4 mln.) In 2014 is de afwikkeling van de verzelfstandiging van de Bibliotheek definitief afgehandeld. Dit leidde tot een oplossingenpakket, waarbij een benodigde afwaardering in 2014 plaats vond van € 9,8 mln gedekt vanuit de algemene middelen. Voor 2015 werd hiervoor de subsidie aan de Bibliotheek met € 1,7 mln verlaagd ten gunste van het algemene financiële beeld. Voor 2016 bedraagt de verlaging € 1,4 mln. 14 Participatiebudget – zorg voor volwassenen (€ 0) Een deel van het participatiebudget (€ 4,4 mln.) wordt besteed binnen het product Zorg voor volwassenen, bijvoorbeeld voor dagbesteding. Door Rijkskortingen daalt het participatiebudget meerjarig. Deze krimp van het participatiebudget wordt opgevangen binnen deze zorgbudgetten. 15 Zorg en welzijn (€ 0) Het financiële beeld van het stelsel van Zorg en welzijn laat op basis van de huidige inzichten volgend jaar een tekort van € 3,7 mln zien. Dit zal in 2016 worden gedekt uit de hiervoor aangelegde bestemmingsreserve AWBZ. · Ten behoeve van het robuust neerzetten van de toegang en de integrale wijkteams (huisvesting en beveiliging) en het programma Langer Thuis is een bedrag van €2.300 nodig. · Daarnaast is €1,4 mln nodig voor de uitvoering van de Children's Zone in Rotterdam-Zuid. 16 Kasschuif programma Werk (- € 7 mln.) Er is sprake van een sterk krimpend participatiebudget vanuit het Rijk. Om de daling in het budget te mitigeren wordt voor het programmabudget Werk een kasschuif gedaan van € 7 mln van 2015 naar 2016 binnen het programmabudget Werk.

24

17 ICT WiGo-4it (- € 1,5 mln.) In G4-verband wordt een programma ontwikkeld om de huidige ICT ondersteuning in het domein Werk en Inkomen te verbeteren. Actualisatie van de Wigo4it G4-begroting leidt tot een hogere bijdrage vanuit Rotterdam. 18 Formatie op basis van volumeontwikkeling bijstand (€ 130) De formatie van het programma Werk en Inkomen kent deels een flexibele schil. Dit is de formatie die meebeweegt met de ontwikkeling in het volume bijstandsgerechtigden. De flexibele schil wordt in de begroting voor twee jaar gefinancierd en wordt bij elke begroting op basis van de volume ontwikkeling geactualiseerd. Dit leidt tot een verlaging op het apparaat van programma Werk en Inkomen van € 130 in 2016 en een verhoging van € 6,8 mln in 2017 en 2018. 19 ICT - GALO / Digitalisering (- € 640) De latere invoering van GALO (geautomatiseerde aanvraag levensonderhoud) en het project DDS (digitalisering documentstromen) leiden tot een vertraging in de realisatie van de besparingen (reductie formatie werk en inkomen). 20 BUIG (- € 13,4 mln) De bijstellingen in de rijksbaten BUIG bedraagt in 2016 € 12,3 mln, gebaseerd op het nader voorlopig budget 2015 en een financiële vertaling van de door het Centraal Plan Bureau geraamde volumeontwikkeling in 2016 van 2,5%. Op basis van de doorrekening van de volumeontwikkeling tot en met april is in de kaderbrief 2015 reeds besloten tot een toevoeging aan de meerjarige risicoreserve WWB van € 13,4 mln. Op basis van de meest recente verwachtingen ten aanzien van de volume groei van de bijstand in 2015 en 2016 en de ontwikkeling in de gemiddelde uitkeringsprijs zijn de lasten voor 2016 geraamd (verhoging € 19,1 mln). Het tekort op het BUIG budget bedraagt dan € 6,8 mln. Dit tekort wordt gedekt uit de reserve WWB. De bijstelling van de rijksbaten, op basis van het voorlopig budget BUIG 2016, is nog niet verwerkt, omdat de bekendmaking van het voorlopig budget 2016 door het Ministerie pas eind september 2015 wordt verwacht. 21 Actualisatie Sociale Werkvoorziening (- € 1,8 mln) In 2014 zijn de gemeenten door de branche organisatie Cedris gewaarschuwd voor het niet halen van de gemiddelde rijkstaakstelling in 2014 van het aantal SW-dienstverbanden. Dit zou leiden tot een structurele verlaging van de toekomstige Wsw-subsidie in het Participatiebudget. De extra instroom van SW medewerkers (2014) leidt tot een afbouwend knelpunt op de salarislasten van de SW populatie. 22 Vrijval budget handhaving (€ 1,8 mln) In het voorjaar 2014 is een inschatting gemaakt van de benodigde capaciteit voor het rechtmatigheidsonderzoek van 12.000 dossiers. Door een zo efficiënt mogelijke inzet van de handhavingsactiviteiten (meer eigen inzet) valt er van de toegekende middelen € 1,8 mln vrij ten gunste van het algemeen beeld. 23 Kasschuif programma van 2015 naar 2016 (- € 2 mln.) Vanaf 2015 is het Participatiebudget geen doeluitkering van het rijk, maar onderdeel van de integratie uitkering sociaal domein in het Gemeentefonds. Er is sprake van een krimpend participatiebudget. Mede door de inzet van het spaarsaldo 2014 in het jaar 2015 (bestemmingsvoorstel ingediend bij de JR 2014) is de daling van het beschikbare programmabudget het grootst van 2015 naar 2016. Om de krimp in het budget te mitigeren wordt voorgesteld een kasschuif te doen binnen het programma Maatschappelijke Ondersteuning van € 1 mln. naar 2016. 24 WEB budgetten 2016 en 2017 ( €0) Met ingang van 1 januari 2015 is een specifieke uitkering educatie ingevoerd. Deze komt ter vervanging van de educatiemiddelen die voorheen aan het participatiebudget toegevoegd waren. Rotterdam is hierbij aangewezen als contactgemeente. De middelen die hierbij worden toegevoegd (€ 5,9 mln.) zijn deels voor Rotterdam en deels ten behoeve van de regio. Hierbij wordt (gedeeltelijk) een gezamenlijk inkoopbeleid

25

gevoerd. Tot en met 2017 zal deze in de vorm van een specifieke uitkering verstrekt worden, waarbij de hoogte jaarlijks bijgesteld wordt. 25 Boezemkaden (- € 1,1 mln. ) Het waterschap is binnen de gemeentegrenzen verantwoordelijk voor het veiligheidsprofiel van de regionale keringen. De gemeente Rotterdam is echter verantwoordelijk voor een overdimensionering van de kering wanneer er zich elementen in beheer van de gemeente op of in kering bevinden zoals wegen, bomen, openbare verlichting en riolering. Een groot deel van de boezemkaden in Rotterdam wordt de komende jaren opgehoogd om daarmee te voldoen aan de eisen van het waterschap. 26Areaaluitbreiding (- € 827) Vanuit de Stedelijke ontwikkelingsportefeuille zijn afgelopen periode objecten toegevoegd of is sprake geweest van areaaluitbreiding die leiden tot een toename van het onderhoudsbudget voor de buitenruimte (o.a. verkeersbogen, hofbogen, buitenruimte Vreewijk). 27 Gemeentelijk Rioleringsplan (- € 5 mln.) Voor 2016 en verder is een bijdrage van structureel € 5 mln uit de algemene middelen beschikbaar gesteld voor noodzakelijke rioolvervanging. 28 Stortbelasting (- € 3 mln.) Met ingang van 2015 is door het Rijk een afvalbelasting ingevoerd teneinde het scheiden van afval bij de bron te stimuleren bij gemeenten en bedrijven. Als gevolg hiervan stijgen de kosten voor het programma Beheer van de Stad met € 3 mln. 29 Geluid (€ 0) De baten en lasten worden verhoogd met € 300 in 2016 en € 200 in 2017, als gevolg van extra rijksmiddelen in het kader van de Tijdelijke overgangsregeling geluid. 30 Lucht (€ 900) De ramingsbijstelling heeft betrekking op het naar beneden bijstellen van de beschikbare middelen lucht (specifiek Koersnota Lucht). 31 Particuliere voorraad (€ 2 mln.) De middelen die bij begroting 2015 ter beschikking zijn gesteld aan het programma Particuliere Voorraad, worden toegevoegd aan het IFR. In de vorige periode zijn de lasten van dit programma ook gedekt uit het IFR waardoor er nu 1 dekkingsbron voor dit programma ontstaat. 32 Opbrengsten erfpachtconversie (€ 8 mln.) Met woningcorporaties zijn afspraken gemaakt over de verkoop van in erfpacht uitgegeven gronden. De opbrengst hiervan wordt toegevoegd aan het Investeringsfonds Rotterdam. 33 Programma Binnenstad (€ 4 mln.) De middelen die bij begroting 2015 ter beschikking zijn gesteld aan het programma Binnenstad, worden toegevoegd aan het IFR. In de vorige periode zijn de lasten van dit programma ook gedekt uit het IFR waardoor er nu één dekkingsbron voor dit programma ontstaat. 34 Piek in onderhoud vastgoed (- € 1 mln.) Om pieken in het onderhoud van een aantal grote objecten in de maatschappelijke portefeuille op te kunnen vangen, is budget ter beschikking gesteld. Deze kosten kunnen niet binnen het jaarlijkse onderhoudsbudget worden opgevangen

26

35 Beëindiging Erfpacht (- € 2,4 mln.) De onderhandelingen van een object worden beëindigd en er wordt een proces op gang gezet om de erfpacht te beëindigen. 36 Budgetcorrectie niet realiseerbare baten (€ - 6,3 mln.) Bij het opstellen van de (meerjaren) begrotingen 2014 en 2015 is een knelpunt ontstaan in de periode 2013 2014. In deze periode zijn achtereenvolgens meerdere wijzigingen doorgevoerd in de wijze van sturing (productsturing / clustervorming / RSO-vorming). Doorgevoerde lastendalingen hebben ten onrechte geen afname van de baten tot gevolg gehad, maar hebben wel geleid tot lagere uurtarieven. Hierdoor ontstond bij het product Projectmanagement en Engineering in de meerjarenbegroting een niet te realiseren positief saldo en is bij de afnemers van het product daadwerkelijk een voordeel ontstaan. Met deze begrotingswijziging, betrekking hebbend op het redelijkerwijs niet te verhalen gedeelte van het genoten voordeel bij de afnemers, wordt de meerjarenbegroting op orde gebracht. 37 Onttrekking Algemene reserve (€ 28,7 mln.) De algemene reserve wordt als een verevening gebruikt om tot een sluitend kader te komen. In de jaren dat er een tekort is, wordt deze gedekt uit de algemene reserve en andersom. 38 Gemeentefonds (€ 11,6 mln.) De omvang van de algemene uitkering het Gemeentefonds wijzigt door het actualiseren van waarden van maatstaven en de normeringssystematiek. Deze systematiek houdt in dat het Gemeentefonds meebeweegt met de netto gecorrigeerde rijksuitgaven (NGRU) volgens het principe ‘samen-de-trap-op, samen-de-trap-af’. De NGRU, in grote lijnen de rijksuitgaven minus de uitgaven aan Zorg, Sociale Zekerheid en Arbeidsmarkt, omhelst ongeveer 38% van de Rijksuitgaven van het Rijk. In 2015 is de tweede fase van het groot onderhoud van het Gemeentefonds, met uitzondering van het cluster Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Stedelijke Vernieuwing, afgerond. Conform planning en zoals opgenomen in de begroting 2015 zijn de financiële consequenties hiervan structureel € 9 mln negatief. Voor de meicirculaire Gemeentefonds 2016 vindt voor het cluster Volkshuisvesting Ruimtelijke Ordening en Stedelijke Vernieuwing, opnieuw, groot onderhoud plaats. Eventuele financiële gevolgen hiervan worden meegenomen in de begroting 2017. Het risico van de herijking is opgenomen in de weerstandsparagraaf. 39 Ramingsbijstellingen Algemene middelen (2016 € 1,9 mln.) Deze ramingsbijstellingen zijn een uitvloeisel van besluitvorming bij het begrotingsproces 2015 en de realisatie 2014 en heeft voornamelijk betrekking op rentebijstellingen als gevolg van veranderingen in de balans. 40 Trend 2015 (2016 € 2,5 mln.) Jaarlijks wordt een post gereserveerd voor de trend. Bij de begroting 2015 was het lastig een precieze berekening te maken omdat de verwerking toen voor het eerst op een andere manier heeft plaatsgevonden. De resterende middelen worden ingezet voor het algemene beeld. 41 Trend 2016 (€ 5 mln.) Jaarlijks wordt een post gereserveerd voor het verwerken van de trend in de begroting. Voor 2016 is uitgegaan van een bedrag van € 10 mln. Op basis van de huidige inzichten is € 5 mln voldoende. 42 Afloop begroting 2019 (2019: - € 7,2 mln.) Gebruikelijk is om het nieuwe begrotingsjaar te kopiëren vanuit het voorgaande begrotingsjaar. In dit geval is 2018 gekopieerd naar 2019. Voor 2019 hebben 2 aanpassingen plaatsgevonden t.o.v. 2018: 1) de toevoeging aan de algemene reserve van € 17,8 mln wordt teruggedraaid, in de beginstand van de begroting wordt daardoor nog geen toevoeging of onttrekking aan de algemene reserve begroot. 2) in de begroting is in 2018 een extra besparing van € 25 mln opgenomen deze voor 2019 is teruggedraaid omdat deze geen structureel karakter had.

27

43 Niet behaalde efficiency deelgemeenten (- € 5 mln.) Bij het afschaffen van de deelgemeenten is een efficiency taakstelling van € 5 mln structureel op de bedrijfsvoeringskosten opgenomen. Bij de verdere uitwerking van de taakstelling bleek dat hiermee al rekening was gehouden bij de invulling van andere bezuinigingen en dat dit tot een dubbeltelling heeft geleid en dat deze nu niet meer behaald kan worden. 44 Frictiekosten Rotterdam in Ontwikkeling (- € 6,8 mln.) De doorontwikkeling van de organisatie "Rotterdam in Ontwikkeling" is gekoppeld aan de besparingsopdracht van € 10 mln in 2016, € 20 mln in 2017 en € 40 mln in 2018. De besparing en de daaruit voortvloeiende krimp worden zoveel mogelijk organisch gerealiseerd. Dat wil zeggen door gebruik te maken van natuurlijk verloop in combinatie met extra inzet op vrijwillige mobiliteit en het matchen van (op termijn ontstane) vacatures aan (op termijn beschikbare) kandidaten (strategische personeelsplanning). Hierdoor ontstaan zo min mogelijk herplaatsingskandidaten. Voor deze opgave is € 27 mln aan budget nodig. De kosten hiervan worden over 4 jaar verdeeld (2015 t/m 2018). 45 Bedrijfsvoeringsknelpunten (- € 18,5 mln.) In de grote en complexiteit van de opgaven de afgelopen jaren, het tempo van de organisatieontwikkeling, de aanpassingen van processen en (administratieve) systemen en de stapeling van taakstellingen, zijn enkele fouten ontstaan. De totaal problematiek op de bedrijfsvoering bedraagt € 34 mln. Hiervan is € 15,7 mln opgenomen onder het product Rotterdamse Serviceorganisatie, dit betreft de dubbel efficiency taakstelling. De overige bedrijfsvoeringsknelpunten (dubbel concernbrede bedrijfsvoeringsmaatregelen, energie en overig) zijn onder het product Algemene middelen opgenomen. 46 Stelpost Voorjaarsretraite (€ 3,5 mln.) Bij het uitwerken van de uitkomsten van de voorjaarsretraite hebben we deze zomer moeten concluderen dat er een besparingsreeks verkeerd is ingeboekt. Dit leidt in de planperiode tot een structureel knelpunt van € 3,5 mln. Deze stelpost zal worden meegenomen in de Voorjaarsretraite 2016. 47 Omslagrente (€ 14,1 mln.) Als gevolg van de verwachte gemiddeld lagere vermogenskosten in relatie tot de omslagrente wordt er een positief resultaat verwacht op het product Financiering. Gebruikelijk is dit resultaat toe te voegen aan de Financieringsreserve om toekomstige renterisico's op te vangen (vindt plaats op het product Financiering). Op dit moment is de omvang van de Financieringsreserve echter voldoende en valt voor een deel vrij ten gunste van het algemene beeld. 48 Herijking Bestemmingsreserve Krimp (2018 - € 7,2 mln., 2019 € 20,4 mln. ) Deze ramingsbijstelling bestaat uit twee onderdelen: De bestemmingsreserve Krimp is gevormd t.b.v. de reorganisatie Motie 31. Deze bestemmingsreserve Krimp is herijkt. Uit deze herijking blijkt dat er in de reserve Krimp voor 2015 tot en met 2017 voldoende dekking aanwezig is, maar voor 2018 is er een incidenteel knelpunt van € 7,2 mln. Deze kosten zijn gebaseerd op een inschatting van de ontwikkeling van het huidige bestand van herplaatsingskandidaten. Vanaf 2019 wordt niet meer gewerkt met de bestemmingsreserve Krimp en worden de structurele lasten opgenomen in de begroting en verwerkt bij het product Van Werk Naar Werk. De structurele toevoeging aan de reserve Krimp valt hiermee vrij (€ 20,4 mln). 49 Bezuiniging Van Werk Naar Werk (€ 1,1 mln.) Als gevolg van een doorlichting van de activiteiten en budgetten naast de Bestemmingsreserve Krimp, zoals de budgetten voor het personeel van voormalige organisaties in liquidatie (VOIL) is er structureel een meevaller van € 1,1 mln in 2016, € 1,25 mln in 2017 en € 1 mln vanaf 2017. 50 Toevoeging Erfpachtconversieopbrengsten aan de Bestemmingsreserve IFR (- € 8 mln)

28

De verwachte erfpachtconversie opbrengsten (zie hiervoor het product Erfpacht) worden toegevoegd aan het IFR. 51 Concernhuisvesting (€ 1,2 mln.) Het programma concernhuisvesting heeft als doelstelling het realiseren van structureel lagere huisvestingslasten voor de gemeente Rotterdam. In deze reeks zitten de volgende bijstellingen: - Verwerken van de Businesscase Concernhuisvesting leidt in 2019 tot een verdere besparing van € 2 mln. - In 2014 is het beheer van de voormalig deelgemeentelijke panden overgedragen aan het product Concernhuisvesting. Vanuit de allocatie van de voormalig deelgemeentelijke begrotingen is er echter een te laag bedrag toegekend aan het product Concernhuisvesting voor de vaste lasten van deze panden. Met deze ramingsbijstelling wordt de begroting op peil gebracht en kan het besparingsprogramma voor deze panden in gang worden gezet. - De bijstelling als gevolg van de deelgementelijke panden, en ook de bijstellingen Efficiency Servicecentra en Wegvallen opbrengsten verhuur archiefruimte worden gedekt uit een efficiency taakstelling: in het voorjaar van 2015 is opdracht gegeven om de afzonderlijke businesscases van concernhuisvesting hiervoor opnieuw door te lichten. 52 Bedrijfsvoeringsknelpunten (- € 15,7 mln) In de grote en complexiteit van de opgaven de afgelopen jaren, het tempo van de organisatieontwikkeling, de aanpassingen van processen en (administratieve) systemen en de stapeling van taakstellingen, zijn enkele fouten ontstaan. De totaal problematiek op de bedrijfsvoering bedraagt € 34 mln. Hiervan is € 15,7 mln opgenomen in het programma Serviceorganisatie, dit betreft de dubbel efficiency taakstelling. De overige bedrijfsvoeringsknelpunten (dubbel concernbrede bedrijfsvoeringsmaatregelen, energie en overig) zijn onder het programma Algemene Middelen opgenomen. 53 Interne leveringen (€ 2,5 mln) De organisatieonderdelen nemen onderling diensten en goederen van elkaar af. Deze interne leveringen worden in de begrotingen opgenomen als kosten dan wel als baten. Gebleken is dat bij de huidige afstemming met organisatieonderdelen opgenomen baten in de begroting van de Serviceorganisatie niet overeenkomstig zijn opgenomen in de lasten bij overige organisatieonderdelen. Dit leidt tot een onvermijdbaar knelpunt van € 2,5 mln vanaf 2015 en verder. 54 Citylab010 ( € 0) We maken van Rotterdam een laboratorium voor maatschappelijke innovaties en groeien naar een nieuwe samenwerking tussen stad en stadhuis. Om hier uitvoering aan te geven wordt binnen alle programma’s budget gereserveerd om initiatieven uit de stad (eenmalig) te ondersteunen, zodat deze daarna zoveel mogelijk op eigen benen kunnen staan. Binnen de begroting van is hiervoor € 3,4 mln. gereserveerd verdeeld over onderstaande programma’s: Citylab010

2016

2017

2018

2019

Bestuur en dienstverlening Buitenruimte

-300 -600

-300 -600

-300 -600

-300 -600

Economische zaken Stedelijke inrichting

-260 -294

-260 -294

-260 -294

-260 -294

Verkeer en vervoer Werk en Inkomen

-147 -650

-147 -650

-147 -650

-147 -650

-450 -500 -150 -3.351

-450 -500 -150 -3.351

-450 -500 -150 -3.351

-450 -500 -150 -3.351

Cultuur, Sport en Recreatie Onderwijs Stedelijke inrichting Totaal

29

5.4 Baten en lasten (Webp. 1136) Bij de opstelling van de begroting kan een onderscheid gemaakt worden naar verschillende categorieën van baten en lasten: 1. Programma 2. Incidenteel/structureel 3. Kostensoort Iedere opstelling geeft op een andere manier inzicht in de baten en lasten. Door de opstelling in kostensoort wordt inzicht ge gegeven in bijvoorbeeld de ontwikkeling van de programmalasten in relatie tot de apparaatslasten. De opstelling op basis van de programma's laat zien wat de netto kosten per programma zijn. Bij de opstelling in structureel/incidenteel wordt zichtbaar of de begroting ook structureel sluitend is.

5.4.1 Programma's (Webp. 1137) Programma/

Baten

Lasten Onttrekking Toevoeging

product (2016)

reserves

reserves

873

1.905

Saldo

-

4.346

-

-

127.433 -4.346

322

6.780

-

-

-6.458

College

-

5.754

-

-

-5.754

Gebiedscommissies

-

5.408

33

-

-5.375

210

65.266

-

-

-65.056

13.053

35.810

540

-

-22.217

818

17.440

300

Bestuur en dienstverlening Raad Griffie, Rekenkamer en Ombudsman

Ondersteuning bestuurlijke besluitvorming Dienstverlening (frontoffice) Burgerzaken Uitkering deelgemeenten Openbare orde en veiligheid Veilig Crisisbeheersing en brandweer

14.402

-

140.803

-

1.905

-

-

-18.227 -

19.442

151.323

55

-

1.608

40.423

55

-

131.826 -38.760

53.549

-

-

-53.549

17.834

57.351

-

-

-39.517

103.339

126.735

17.316

13.307

-19.387

1.777

17.377

377

747

-15.970

Parkeren

65.932

60.060

15.942

12.560

9.254

Duurzame mobiliteit

35.630

49.299

997

-

-12.671

2.205

27.029

2.100

-

-22.724

-1

23.582

2.100

-

-21.483

2.206

3.447

-

-

57.655

188.531

725

-

219

70.052

-

-

-1.241 130.151 -69.833

Onderwijsbeleid

57.436

118.479

725

-

Cultuur, sport en recreatie

11.667

220.215

3.301

-

677

123.931

Sport en Recreatie

10.990

96.284

3.301

-

-60.318 205.246 123.254 -81.993

Volksgezondheid en zorg

36.650

595.331

2.934

-

-

Handhaven wet- en regelgeving Verkeer en Vervoer Stedelijke bereikbaarheid

Economische Zaken Economie Markten Onderwijs Onderwijshuisvesting

Cultuur

-

-

-

30

555.747 Openbare gezondheidszorg

12.419

27.128

-

-

300

231.452

400

-

Zorg volwassenen

23.931

336.751

2.534

-

Werk en inkomen

578.391

813.292

6.821

20.577

163.909

557.814

649.383

6.821

10.877

180.884

3.376

-

1.575

97.323

3.354

-

-14.709 230.752 310.286 241.488 143.332 -98.156 166.631 -92.395

7.953

24.235

22

-

-16.260

1.349

59.326

-

-

Beheer van de stad

233.543

430.183

Afvalinzameling

148.191

121.464

-

-

-57.977 189.808 26.727

2.845

70.559

-

-

-67.714

63.803

55.728

-

-

7.676

117.156

Zorg jeugd

Werk Inkomen Maatschappelijke Ondersteuning Maatschappelijke Begeleiding en Advies Maatschappelijke Participatie en Activering Armoedebestrijding

Reiniging Riolen en gemalen

-

6.832

13.408 13.408

-

Water en Groen

11.028

65.276

2.500

-

8.074 105.148 -51.748

Stedelijke inrichting

20.625

114.149

39.633

-

-53.891

Vergunningen en toezicht

11.696

48.191

26.486

-

-10.009

Ruimte en wonen

3.614

27.552

4.597

-

-19.341

Milieu

5.173

32.399

6.970

-

-20.256

142

6.007

1.580

-

-4.285

227.250

322.741

99.478

-

3.987

1.392

80.920

56.534

-

-22.995

Grondzaken

85.610

123.320

36.106

-

-1.604

Erfpacht

39.917

18.268

-

-

21.648

Commercieel vastgoed

43.771

33.763

148

-

10.156

Maatschappelijk vastgoed

41.128

50.015

6.690

-

-2.197

Projectmanagement en engineering

15.432

16.454

-

-1.022

1.893.057

52.856

264.258

22.836

1.519.046

11.614

73.757

97.495

15.556

1.521

-20.355

-53.720

-

27.156

27.156

-

-

5.131

7.701

-

-

Wegen en Openbare Verlichting

Duurzaam Ruimtelijke ontwikkeling Gebiedsontwikkeling

Algemene middelen Belastingen Beheer algemene middelen Deelnemingen Financiering Lening- en garantieverstrekking Verzekeringen

4.332

-

96.109 -

93.445 59.167 33.365

1.842.865 241.422 1.522.022 83.460 -2.570

31

Van Werk naar Werk

326

21.711

20.831

Serviceorganisatie

3.352

6.261

Rotterdamse Serviceorganisatie (RSO)

2.352

Concernhuisvesting

1.000

Totaal

3.212.454

913

-1.468

390

-

-2.519

-909

-

-

3.261

7.170

390

-

-5.780

3.370.333

279.944 122.065

-0

5.4.2 Incidenteel/structureel (Webp. 1138) Incidentele baten en lasten

Incidentele baten en lasten

Incidentele baten

Incidentele baten

1 Incidentele baten grondexploitaties Ruimtelijke ontwikkeling Incidentele baten mutaties gemeentefonds Wegvallen vergoeding 3 havenbedrijf 2

Algemene middelen

2016

2017

2018

2019

125.756

225.087

109.744

75.527

90.219

52.164

66.279

66.042

4.000

Openbare orde en veiligheid

-2.300

-2.300

4 Project Hoeksche Lijn

Verkeer en vervoer

33.837

175.223

43.465

9.485

Incidentele lasten

Incidentele lasten

378.331

374.784

182.764

125.490

5 Tussendijken

Openbare orde en veiligheid

800

1.700

100

6 Fraudebestrijding bijstand

Werk en Inkomen

2.200

2.000

7 Actualisatie BUIG

Werk en Inkomen

13.408

1.200

8 Project Wigo4it

Werk en Inkomen

2.140

9 Professional portal

Werk en Inkomen

3.248

2.229

10 Verdunning 's Gravendijkwal

Stedelijke inrichting

1.000

3.000

5.000

0

11 Project Hoeksche Lijn

Verkeer en vervoer

33.837

175.223

43.465

9.485

Incidentele lasten grondexploitaties

Ruimtelijke ontwikkeling

111.562

75.906

60.279

60.279

13 Erfpachtproblematiek

Ruimtelijke ontwikkeling

2.400

0

0

0

14 Piek in achterstallig onderhoud

Ruimtelijke ontwikkeling

1.000

1.000

0

0

26.831

26.145

25.382

25.382

Diverse programma's

179.904

86.382

48.538

30.344

Onttrekking/vrijval aan reserves

Onttrekking/vrijval aan reserves

279.944

162.070

78.941

58.970

Structureel

Structureel

23.871

24.121

20.934

20.521

IFR

IFR

5.566

5.678

5.611

5.538

Parkeerfonds

Parkeerfonds

18.305

18.443

15.323

14.983

Incidenteel/vrijval

Incidenteel/vrijval

256.073

137.950

58.007

38.448

Toevoeging aan reserves

Toevoeging aan reserves

122.065

81.425

61.940

61.940

12

Incidentele personeelslasten/ tijdelijke inhuur Investeringen in maatschappelijk 16 nut 15

Algemene middelen

32

Structureel

Structureel

24.991

24.244

24.244

24.244

IFR

IFR

11.684

11.684

11.684

11.684

Parkeerfonds

Parkeerfonds

13.307

12.560

12.560

12.560

Incidenteel

Incidenteel

97.074

57.181

37.696

37.696

Saldo na reserveringen

Saldo na reserveringen

93.576

68.929

52.709

49.211

Toelichting Uit bovenstaande tabel blijkt dat de structurele lasten volledig gedekt worden door de structurele baten. Tegenover de incidentele lasten staan deels incidentele baten, deels onttrekkingen aan reserves. Baten 1) Incidentele baten grondexploitaties Hieronder verstaan we de incidentele grondopbrengsten, subsidies en winsten. Hiertegenover staan de incidentele lasten met betrekking tot de grondexploitaties (nummer 12). 2) Incidentele baten gemeentefonds Dit betreft de baat vanuit het gemeentefonds in het kader van de suppletieregeling groot onderhoud verdeelstelsel. Hier staan nog geen programmalasten tegenover. 3) Wegvallen vergoeding Havenbedrijf Het onderhoud van civiele kunstwerken wordt gedekt uit de jaarlijkse vergoeding c.q. afkoopsom van het Havenbedrijf Rotterdam. Deze afkoopsom vermindert in 2016 en 2017 met € 2,3 mln. Dit betreft een bijstelling uit begroting 2015. 4) en 11) Project Hoeksche Lijn Het project Hoekse Lijn beoogt het koppelen van de spoorlijn naar Hoek van Holland aan het regionale metronet van Rotterdam. Tevens wordt een tracéverlenging tot aan het strand voorzien. Rotterdam ontvangt voor de uitvoering van dit project externe middelen (met name Metropoolregio). Hier tegenover staan de programmalasten. Lasten 5) Tussendijken Voor aanpak van project Tussendijken zijn in de begroting van 2015 incidentele middelen ter beschikking gesteld. 6) Fraudebestrijding bijstand Betreft de extra inzet op de handhaving van de bijstanduitkeringen die bijdraagt aan de beperking van uitgaven op de bijstand. 7) Actualisatie BUIG Voor de uitkeringslasten zijn de rijksbaten BUIG bijgesteld met het nader voorlopig budget 2015 waarbij ook rekening is gehouden met de door het Centraal Plan Bureau geraamde volumeontwikkeling in 2016 van 2,5%. Tevens zijn de uitkeringsuitgaven bijgesteld op grond van de volumeontwikkeling en gemiddelde uitkeringsprijs ramingen. In de kaderbrief 2015 is besloten tot een eenmalige toevoeging aan de meerjarige risicoreserve WWB van € 13,4 mln. 8) en 9) Project Wigo4it en Professional portal In samenwerking met de G4 is een programma innovatie ontwikkeld dat uiteindelijk een effectieve, efficiënte en professionele dienstverlening mogelijk moet maken. Het programma wordt uitgevoerd met de G4 door de gemeenschappelijke coöperatie Wigo4it.

33

10) Verdunning ’s Gravendijkwal Betreft het project onder de noemer Alliantie Middelland met als doel om de veiligheid en leefbaarheid van de wijk Middelland te verbeteren. 11) Project Hoeksche Lijn Zie 4) 12) Incidentele lasten grondexploitaties Zie 1) 13) Erfpachtproblematiek De onderhandelingen van een object zijn beëindigd. Dit leidt tot een eenmalige incidentele last. 14) Piek in achterstallig onderhoud Er zijn eenmalig middelen ter beschikking gesteld om de piek in onderhoud van een aantal grote objecten op te kunnen vangen. Deze kosten kunnen niet in het structurele budget opgevangen worden. 15) Incidentele personeelslasten Dit betreffen de lasten met betrekking tot inhuur. 16) Investeringen in maatschappelijk nut Dit betreffen de lasten die gemaakt worden voor projecten en gedekt worden door een onttrekking uit bestemmingreserves (bijv. IFR, ISV etc.). De lasten vallen in meerdere programma’s. Reserves Toevoegingen aan en onttrekkingen uit de reserves worden door de BBV altijd als incidenteel beschouw, tenzij het gaat om structurele onttrekkingen ter dekking van structurele lasten (bijv. kapitaallasten). In Rotterdam gaat het dan om twee bestemmingreserves: - het Investeringsfonds Rotterdam: de structurele toevoeging van € 11,6 mln. (incl trend) en de structurele onttrekking t.b.v. de kapitaallasten van ca € 5,6 mln. per jaar. Daarnaast vindt er op het IFR ook onttrekkingen plaats ter dekking van de Out-of-pocket projecten. Deze worden als incidenteel aangemerkt. - Parkeerfonds: aan het parkeerfonds voegen we structureel middelen toe, daarnaast onttrekken we jaarlijks middelen ter dekking van de kapitaallasten parkeergarages.

5.4.3 Kostensoorten (Webp. 1139) Kostensoorten

Rekening

Begroting

Begroting

Raming

Raming

Raming

2014

2015

2016

2017

2018

2019

3.053.989

3.258.375

3.212.454

3.312.255

3.129.006

3.091.989

274.807

285.791

287.909

289.293

290.667

292.384

2.008.057

2.266.694

2.219.527

2.314.190

2.169.774

2.141.015

115.436

112.339

97.495

98.784

100.098

101.439

37.390

76.355

26.005

20.910

17.740

14.634

576.142

566.674

571.229

546.692

534.907

528.973

Overige baten

42.157

-49.478

10.289

42.386

15.819

13.543

Totaal lasten

3.015.789

3.485.255

3.370.333

3.392.900

3.144.050

-3.089.019

814.731

850.036

818.183

801.523

769.478

-761.120

Totaal baten Belastingen Bijdragen rijk en mede-overheden Dividenden Financieringsbaten Opbrengsten derden

Apparaatslasten

34

Inhuur

43.047

59.061

26.450

25.763

25.000

-25.000

Overige apparaatslasten

33.366

46.810

50.853

49.033

47.595

-47.714

Personeel

738.318

744.165

740.880

726.727

696.884

-688.406

Interne Lasten

-15.787

-30.565

-18.530

-22.326

-22.231

24.433

-0

-0

0

0

0

-0

0

0

0

-0

-0

-0

-15.787

-30.565

-18.530

-22.326

-22.231

24.433

Programmalasten

2.216.844

2.665.784

2.570.680

2.613.703

2.396.802

-2.352.332

Financieringslasten

Beleidspecifiek vastgoed Concernbrede bedrijfsvoeringskosten Overige doorbelastingen

66.524

61.949

74.062

78.788

81.854

-79.555

Inkopen en uitbestede werkzaamheden

420.986

501.193

496.543

490.502

417.413

-416.478

Kapitaallasten

153.873

116.700

117.750

116.362

116.046

-113.640

Overige programmalasten

339.413

465.335

435.920

516.290

376.937

-339.175

67.646

66.850

61.602

57.041

52.806

-48.246

Sociale uitkeringen

684.043

839.820

835.239

845.303

847.294

-848.742

Subsidies en inkomensoverdrachten

484.357

613.936

549.564

509.418

504.451

-506.496

38.200

-226.880

-157.879

-80.645

-15.044

2.970

Onttrekking aan reserves

334.315

453.622

279.944

162.070

78.939

58.970

Toevoeging aan reserves

261.726

226.743

122.065

81.425

63.895

-61.940

Saldo na reserveringen

110.790

-0

-0

-0

-0

-0

Salarislasten WSW en WIW

Saldo voor reserveringen

Toelichting kostensoorten Sluitende begroting De begroting kent, inclusief de toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves, in 2016 een totale omvang van € 3,5 mrd. Conform BBV zijn gemeenten gehouden aan de plicht om jaarlijks een minimaal sluitende begroting neer te leggen. De begroting moet ook structureel in evenwicht zijn. Dit houdt in dat de structurele lasten en de daar tegenoverstaande structurele baten tenminste met elkaar in evenwicht zijn. Baten De belangrijkste inkomstenbron is de algemene uitkering uit het Gemeentefonds die de gemeente van het Rijk ontvangt. Daarnaast ontvangt de gemeente Rotterdam ook rijksmiddelen in de vorm van specifieke uitkeringen, decentralisatieuitkeringen en taakmutaties. In totaal wordt er in 2016 ca. € 2,2 mrd. van rijk en mede-overheden ontvangen. De integratie-uitkering Sociaal Domein, bedoeld voor de uitvoering van de decentralisaties, is een van de grootste posten binnen de uitkering uit het Gemeentefonds. In de Meicirculaire Gemeentefonds zijn consequenties van de diverse verdeelmodellen verwerkt. In 2016 ontvangt Rotterdam een bedrag van € 442 mln voor de uitvoering van deze taken. De opbrengsten van derden hebben in 2016 een omvang van € 571 mln. De grootste post hierin betreft de tarieven die de gemeente bij inwoners in rekening brengt. Voorbeelden zijn (grotendeels kostendekkende) tarieven voor de afgifte van een paspoort of een rijbewijs, opbrengsten uit parkeren, het ophalen van huisvuil of vervanging en onderhoud riolen. Daarnaast mag de gemeente op grond van de Gemeentewet van haar inwoners ook zelf belasting heffen. De belangrijkste gemeentelijke belasting is de onroerende zaakbelasting (OZB). Verder heft de gemeente ook andere belastingen als precario-, logies- en hondenbelasting. De belastinginkomsten bedragen in 2016 € 288 mln.

35

De gemeente ontvangt ongeveer € 98 mln aan dividendopbrengsten van verbonden partijen en inkomsten uit financiering. Naast deze externe inkomstenbronnen wordt er in 2016 voor € 280 mln onttrokken aan de huidige reserves. Deze reserves zijn grotendeels direct verbonden aan een programma of project (bestemmingsreserves). Lasten Ongeveer € 818 mln van de lasten zijn apparaatslasten, waarvan het merendeel personeelskosten.De concernbrede bedrijfsvoeringskosten van de RSO en Concernhuisvesting worden doorbelast aan de overige producten en zichtbaar in de categorie Interne Lasten. De programmalasten bedragen € 2,6 mld. Daarnaast wordt er in 2016 € 122 mln toegevoegd aan bestemmingsreserves.

36

5.5 Reserves en voorzieningen (Webp. 1140) Reserves zijn middelen die in het verleden opzij zijn gezet om in de toekomst te kunnen besteden. De meeste reserves hebben een specifiek bestedingsdoel. De algemene reserve is vrij aanwendbaar. Voorzieningen zijn middelen die in het verleden opzij zijn gezet om een onafwendbaar financieel risico af te dekken waarvan de omvang nog niet goed is in te schatten. Voorzieningen hebben altijd een specifiek bestedingsdoel.

5.5.1 Reserves (Webp. 1141) Reserves Bestuur en Dienstverlening Raad Bestemmingsreserve Egalisatiereserve Raad Griffie, Rekenkamer en Ombudsman Reserve Frictiekosten BMR 14+ Griffie Egalisatiereserver Rekenkamer Egalisatiereserver Ombudsman Egalisatiereserver Ombudsman derdengelden Bestemmingsreserve Gemeent. klokkenluidersregeling Gebiedscommissies Bestemmingsreserve Gebiedscommissies gebieden Ondersteuning bestuurlijke besluitvorming Bestemmingsereserve Werkplan Integriteit Dienstverlening (frontoffice) Masterplan Dienstverlening Burgerzaken Bestemmingsreserve Verkiezingen Openbare orde en Veiligheid Veilig Bestemmingsreserve Wijkveiligheid gebieden Bestemmingsreserve Frictiekosten Veilig Verkeer en Vervoer Stedelijke bereikbaarheid C2000-systeem Parkeren Bestemmingsreserve Parkeerfonds (Nieuwe Stijl) Bestemmingsreserve Parkeren gebieden Duurzame mobiliteit Bestemmingsreserve Verkeer en Vervoer 2011 Bestemmingsreserve Duurzaamheid gebieden Economische Zaken Economie Bestemmingsreserve WerkLocaties Bestemmingsreserve Economie gebieden Bestemmingsreserve Kansenzones Onderwijs Onderwijsbeleid Bestemmingsreserve Leertijduitbreiding Bestemmingsreserve Wachtlijsten Kinderopvang

Ultimo 2015 2.025 0 0 705 276 236 123 20

Ultimo 2016 3.057 0 0 705 276 236 123 20

Ultimo 2017 3.057 0 0 705 276 236 123 20

Ultimo 2018 3.036 0 0 705 276 236 123 20

Ultimo 2019 3.015 0 0 705 276 236 123 20

50 380

50 347

50 347

50 326

50 305

380 100 100 840 840 0 0 709 709 709 0 27.415 0 0 26.233 26.033 200 1.182 1.133 49 3.300 3.300 1.500 0 1.800 1.736 1.736 912 0

347 100 100 0 0 1.905 1.905 654 654 654 0 22.251 0 0 21.206 21.036 170 1.045 1.033 12 3.300 3.300 1.500 0 1.800 1.011 1.011 437 0

347 100 100 0 0 1.905 1.905 654 654 654 0 16.238 0 0 15.293 15.153 140 945 933 12 3.300 3.300 1.500 0 1.800 274 274 0 0

326 100 100 0 0 1.905 1.905 654 654 654 0 13.345 0 0 12.500 12.390 110 845 833 12 3.300 3.300 1.500 0 1.800 0 0 0 0

305 100 100 0 0 1.905 1.905 654 654 654 0 10.792 0 0 10.047 9.967 80 745 733 12 3.300 3.300 1.500 0 1.800 0 0 0 0

37

Bestemmingsreserve Vakmanschap zorg, haven en techniek Bestemmingsreserve Onderwijs gebieden Cultuur, Sport en Recreatie Cultuur Cultuurparticipatie Bestemmingsreserve Kunst en Cultuur gebieden Bestemmingsreserve Evenementenfonds Sport en Recreatie Combinatiefuncties Bestemmingsreserve Participatie Jeugd gebieden Bestemmingsreserve Sport gebieden Volksgezondheid en Zorg Zorg Jeugd Bestemmingsr. Maatschappelijke Participatie gebieden Bestemmingsreserve Zorg Jeugd gebieden Bestemmingsreserve Decentralisatie Jeugdzorg Zorg Volwassenen Bestemmingsreserve Decentralisatie AWBZ Bestemmingsreserve transitiekst decentralisatie AWBZ Bestemmingsreserve Fys. Woonvoorz. Maatsch.Opvang Bestemmingsreserve Bijzondere Bijstand Beheer van de Stad Wegen en Openbare verlichting Bestemmingsreserve Voorbereidingskst Maastunnel Bestemmingsreserve Buitenruimte gebieden Water en Groen Bestemmingsreserve Bommenregeling Werk en Inkomen Werk Bestemmingsreserve Fit 4 Work Bestemmingsreserve Spaarsaldo Participatiebudget Inkomen Bestemmingsreserve WWB meerjarig Stedelijke inrichting Vergunningen en toezicht Bestemmingsreserve Vereveningsfonds bouwleges Bestemmingsreserve Impuls WWI Ruimte en wonen Bestemmingsreserve Stadsinitiatief Luchtsingel Intensivering Buitenruimte (449) Bestemmingsreserve Inrichting Buitenruimte gebieden Duurzaam

824 0 5.290 853 0 0 854 4.437 580 114 3.744 28.260 2.679

574 0 2.231 853 0 0 854 1.378 380 114 884 22.429 2.179

274 0 1.471 853 0 0 854 618 380 114 125 21.929 1.679

0 0 1.471 853 0 0 854 618 380 114 125 21.929 1.679

0 0 1.471 853 0 0 854 618 380 114 125 21.929 1.679

2.405 273 0 25.581 25.581

1.905 273 0 20.251 20.251

1.405 273 0 20.251 20.251

1.405 273 0 20.251 20.251

1.405 273 0 20.251 20.251

0

0

0

0

0

0 0 2.600 2.601

0 0 340 340

0 0 579 579

0 0 579 579

0 0 579 579

0 2.600 0 0 22.700 212 212

0 339 0 0 29.286 212 212

0 579 0 0 29.286 212 212

0 579 0 0 29.286 212 212

0 579 0 0 29.286 212 212

0 22.488 22.488 11.451 5.403

0 29.074 29.074 5.789 2.603

0 29.074 29.074 3.132 503

0 29.074 29.074 3.102 503

0 29.074 29.074 3.072 503

4.900 503 2.128 200 0

2.100 503 846 200 0

0 503 846 200 0

0 503 846 200 0

0 503 846 200 0

1.928 3.920

646 2.340

646 1.783

646 1.753

646 1.723

38

Bestemmingsreserve Rotterdam Climate Initiative Bestemmingsreserve RCP Groene Daken Ruimtelijke ontwikkeling Gebiedsontwikkeling Bestemmingsreserve ISV-3 Bestemmingsreserve Nationaal Progr. Rotterdam Zuid Grondzaken Bestemmingsreserve Infrastructuur Bestemmingsreserve Investeringen Rozenburg Maatschappelijk vastgoed Bestemmingsreserve Stelselwijziging Afschrijving Vastgoed Bestemmingsreserve Leegstandsrisico Algemene middelen Beheer Algemene Middelen Algemene Reserve Bestemmingsreserve Investeringsfonds Rotterdam (IFR) Bestemmingsreserve Taakmutaties Gemeentefonds Bestemmingsreserve Aanloopverliezen en frictie Bestemmingsreserve NUP Bestemmingsreserve Doorontwikkeling Organisatie Bestemmingsreserve Krimp (motie 31) Deelnemingen Bestemmingsreserve RECP Financiering Financieringsreserve Lening- en garantievestrekking Kredietrisicoreserve Serviceorganisatie Rotterdamse Serviceorganisatie (RSO) Bestemmingsreserve Stadsarchief Bestemmingsreserve Vastgoed gebieden Bestemmingsreserve Bedrijfsvoering gebieden Bestemmingsreserve Personeel gebieden Totaal

3.703 217 96.147 86.400 71.779

2.203 137 61.813 53.066 45.021

1.703 80 39.049 30.552 29.242

1.673 80 27.475 18.979 18.019

1.643 80 12.718 4.221 4.221

14.622 7.499 5.010 2.489 2.248

8.045 7.499 5.010 2.489 1.248

1.310 7.249 5.010 2.239 1.248

960 7.249 5.010 2.239 1.248

0 7.249 5.010 2.239 1.248

1.098 1.150 707.642 579.980 112.074

98 1.150 599.626 473.537 53.734

98 1.150 552.441 428.717 14.231

98 1.150 552.456 432.085 24.710

98 1.150 573.057 454.949 45.296

440.971

388.196

373.427

366.466

366.746

12.801 270 7

11.685 270 7

12.212 270 7

13.631 270 7

15.629 270 7

6.750 7.107 4.564 4.564 66.901 66.901 56.197 56.197 4.268 4.268 0 4.267 0 0 913.544

13.500 6.145 3.043 3.043 66.848 66.848 56.197 56.197 3.878 3.878 0 3.878 0 0 755.665

20.250 8.319 1.522 1.522 66.005 66.005 56.197 56.197 3.609 3.609 0 3.608 0 0 675.020

27.000 0 0 0 64.174 64.174 56.197 56.197 3.339 3.339 0 3.339 0 0 659.974

27.000 0 0 0 61.911 61.911 56.197 56.197 3.070 3.070 0 3.070 0 0 662.945

5.5.2 Voorzieningen (Webp. 1142) Voorziening Bestuur en dienstverlening Raad Voorziening commissiereizen College Voorziening pensioenen bestuurders Voorziening Pensioenen Gebieden Voorziening wachtgeldverplichtingen

Ultimo 2015 Ultimo 2016 Ultimo 2017 Ultimo 2018 Ultimo 2019 35.934 35.416 34.517 33.575 32.622 55 110 165 220 275 55 110 165 220 275 35.879 35.306 34.352 33.355 32.347 8.566 7.998 7.430 6.862 6.294 26.316 25.739 24.781 23.780 22.758 582 1.164 1.746 2.328 2.910

39

Voorziening B & W fonds Verkeer en Vervoer Stedelijke bereikbaarheid Voorziening Parkeerfonds Voorziening Verlegregeling SO Onderwijs Onderwijshuisvesting Voorziening Doordecentralisatie buitenonderhoud Voorziening Onrendable contract Hoofdweg Cultuur, sport en recreatie Cultuur Voorziening huursuppletie cultuurwerkplaats Garantie exploitatie Lantaren/Venster Moerkerkefoyer Voorziening Frictiekosten Cultuurplan 20132016 Voorziening Verzelfstandiging Bibliotheek Sport en Recreatie Voorziening Scoren met Energie NASB Gelden Voorziening Groot onderhoud Voorziening Groot onderhoud II Werk en inkomen Werk Voorziening ESF Inkomen Risico's SoZaWe Voorziening Claim instituut Nederland Beheer van de stad Riolen en gemalen Voorziening Riolering Voorziening Verlegregeling SB Voorziening Vervangingsinvesteringen riolering Wegen en Openbare Verlichting Voorziening Leges Leidingen Aquarel projecten Water en Groen Voorziening Bommenregeling Voorziening Claims meerwerk Stedelijke inrichting Vergunning en Toezicht Voorziening Funderingsleningen Voorziening SV-leningen Voorziening Stads Vastgoed Ruimtelijke ontwikkeling Gebiedsontwikkeling Voorziening Groene Gordel Voorziening Fietstunnel Vlinderstrik

415 2.272 2.272 2.272 0 2.100 2.100

405 2.272 2.272 2.272 0 1.260 1.260

395 2.472 2.472 2.472 0 420 420

385 2.672 2.672 2.672 0 0 0

385 2.872 2.872 2.872 0 0 0

0 2.100 2.958 2.764 617 638 9

0 1.260 1.355 1.161 514 638 9

0 420 1.252 1.058 411 638 9

0 0 1.149 955 308 638 9

0 0 1.046 852 205 638 9

1.500 0 194 194 0 0 0 1.788 888 888 900 0 900 8.575 7.913 3.274 4.639

0 0 194 194 0 0 0 1.788 888 888 900 0 900 10.292 9.630 4.991 4.639

0 0 194 194 0 0 0 1.788 888 888 900 0 900 13.726 13.064 8.425 4.639

0 0 194 194 0 0 0 1.788 888 888 900 0 900 18.877 18.215 13.576 4.639

0 0 194 194 0 0 0 1.788 888 888 900 0 900 25.745 25.083 20.444 4.639

0 81 0 81 581 40 541 525 525 300 180 45 15.642 500 0 500

0 81 0 81 581 40 541 525 525 300 180 45 14.275 500 0 500

0 81 0 81 581 40 541 525 525 300 180 45 12.697 500 0 500

0 81 0 81 581 40 541 525 525 300 180 45 12.697 500 0 500

0 81 0 81 581 40 541 525 525 300 180 45 12.697 500 0 500

40

Grondzaken Voorz. Garantstelling Grondbank Zuidplaspolder Commercieel vastgoed Fonds Groot onderhoud Landhuis de Oliphant Voorziening WOM Vastgoed BV Projectmanagement en engineering Garantstelling C2 Deponie Voorz. Tariefsverschillen (IngenieursbureauSO) Algemene middelen Belastingen Voorziening Belastinggeschillen Beheer algemene middelen Voorziening gedif. premie werkhervattingskas Verzekeringen Voorziening Verzekeringen (481) Serviceorganisatie Concernhuisvesting Frictiekosten huur Looierhof (POD) Totaal

14.836

13.469

11.891

11.891

11.891

14.836 0 0 0 306 306

13.469 0 0 0 306 306

11.891 0 0 0 306 306

11.891 0 0 0 306 306

11.891 0 0 0 306 306

0 10.455 7.337 7.337 500 500 2.618 2.618 41 41 41 80.289

0 10.455 7.337 7.337 500 500 2.618 2.618 41 41 41 77.678

0 10.455 7.337 7.337 500 500 2.618 2.618 41 41 41 77.892

0 10.455 7.337 7.337 500 500 2.618 2.618 41 41 41 81.778

0 10.455 7.337 7.337 500 500 2.618 2.618 41 41 41 87.790

5.5.3 IFR (Webp. 1143) Het Investeringsfonds Rotterdam (IFR) wordt gebruikt als dekking voor investeringsprojecten in het kader van de uitvoering van de Stadsvisie Rotterdam 2030. Het fonds wordt onder meer gevoed uit een structurele intensiveringsreeks, verkoopopbrengsten van deelnemingen en bespaarde omslagrente. Voor een deel van de investeringen met een economisch of maatschappelijk nut worden de kapitaallasten uit (de rentebaten van) het IFR gedekt. Het andere deel van de projecten betreft investeringen met een maatschappelijk nut die conform regelgeving niet activeerbaar zijn. Meerjarig verloop IFR In de tabel is de opbouw en het verloop van het IFR weergegeven. Voor 2014 zijn de realisatiecijfers opgenomen aan de hand van de jaarrekening 2014. Voor 2015 en verdere jaren gaat het om ramingen op basis van de verwachte onttrekkingen aan de reserve, bestemd voor de investeringsprojecten die een bijdrage uit het IFR ontvangen. Meerjarig verloop IFR Saldo begin (stand per 1/1) Toevoeging Onttrekking Resultaatbestemming Saldo eind (stand per 31/12)

2014 410.989 73.076 41.519 3.399 445.945

2015 445.944 103.052 108.025

2016 440.971 42.684 95.459

2017 388.196 19.684 34.453

2018 373.427 11.684 18.644

2019 366.466 11.684 11.404

440.971

388.196

373.427

366.467

366.746

Toevoegingen In 2016 wordt € 42,7 miljoen aan het IFR toegevoegd. Deze toevoeging is als volgt opgebouwd: Opbouw toevoegingen 1. Intensivering structureel (incl. trend) 2. Intensivering incidenteel (kaderbrief 2013) 3. Bespaarde rente 2016 4. Opbrengst erfpachtconversie Woonstad (2e tranche) Totaal

2016 11.684 5.000 18.000 8.000 42.684

41

1. Intensivering structureel In 2016 wordt vanuit de algemene middelen € 11,7 miljoen toegevoegd aan het IFR. Dit bedrag bestaat uit de structurele intensiveringsreeks vanaf 2011 (afspraak coalitieakkoord 2010-2014) plus de trend uit voorgaande jaren en is gecorrigeerd voor de structurele bezuinigingsopgave en kortingen bij kaderbrief 2011 en 2012. 2. Intensivering incidenteel Bij de kaderbrief 2013 is ruimte gemaakt voor extra investeringen. In 2016 wordt eenmalig een bedrag van € 5 mln toegevoegd aan het IFR, dat ingezet kan worden als dekking voor de voorstellen vanuit de hefboombudgetten Binnenstad en Zuid. 3. Bespaarde rente 2016 De bespaarde rente op andere reserves en voorzieningen dan het IFR, worden jaarlijks toegevoegd aan het IFR en worden ingezet als dekking van het investeringsvoorstel. Het precieze bedrag wordt van jaar tot jaar bekeken. Dat gebeurt op twee momenten: vooraf bij begroting en achteraf bij jaarrekening. In 2016 is er € 18 mln beschikbaar op basis van de verwachte bespaarde rente bij begroting. 4. Opbrengst erfpachtconversie Woonstad (2e tranche) Met Woonstad is overeengekomen om een gefaseerde conversie van de erfpachtcontracten in gang te zetten. De huidige overeenkomst betreft de eerste fase van deze conversie en beslaat een periode van drie jaar. Met de gemaakte afspraken is volgens het gemeentelijk erfpachtsysteem een bedrag van circa € 24 mln gemoeid, verdeeld over de periode van drie jaar (2015 t/m 2017). Deze toevoeging heeft betrekking op de tweede tranche van € 8 mln in 2015. Onttrekkingen In 2016 wordt circa € 95 mln aan het IFR onttrokken. Deze onttrekking is als volgt opgebouwd: Opbouw onttrekkingen 2016 Stand tweede bestuursrapportage 2015 25.271 1. Bijstelling investeringsprojecten t/m 2016 (incl. kapitaallasten) 70.188 Stand begroting 2016 95.459 1. Investeringsprojecten t/m 2016 Van de investeringsprojecten die in de jaren tot en met 2015 een bijdrage toegekend hebben gekregen, staat voor 2016 een onttrekking geraamd van € 25 mln. Voor de projecten uit het investeringsvoorstel 2016 is in deze begroting een reservering voor komend jaar opgenomen van € 70 mln. Dit betreft onder andere: - de verplichte en gereserveerde projecten uit de MIP (Hart van Zuid, Coolhaven, etc.); - de projecten uit de hefboombudgetten; - de besteding van een deel van de middelen uit de erfpachtconversie en de verkoop beurs

5.6 Investeringen (Webp. 1144) Ondanks dat de beschikbare middelen teruglopen, blijft het essentieel dat de gemeente ook in de toekomst kan blijven investeren in de economische en sociale opgaven in de stad. Veelal investeringen in fysieke projecten, maar altijd met sociale of economische doelstellingen. Wetende dat het speelveld van fysieke ontwikkelingen is veranderd en dat de gemeente een andere rol heeft. En juist in die andere en meer faciliterende rol is het van belang om aan (markt)partijen in de stad duidelijkheid te schetsen over de geplande investeringen van de gemeente. De doelstelling is: De gemeente blijft nu én op lange termijn duurzaam investeren in de stad en wil met het inzetten van de beperkte investeringsmiddelen zoveel mogelijk andere partijen verleiden om te investeren in Rotterdam.

42

5.6.1 IFR/ISV/Erfpachtconversie (Webp. 1145) De toekenning van middelen aan nieuwe investeringsprojecten vindt jaarlijks plaats bij de begroting. De Meerjaren Investeringsplanning (MIP) 2015 – 2018 die bij begroting 2015 door de raad is vastgesteld, vormt hiervoor het kader. Bij begroting 2016 zijn incidentele investeringsmiddelen beschikbaar waarmee in de MIP geen rekening was gehouden. Deze incidentele middelen bestaan uit; per 1 januari 2015 gerealiseerde vrijval binnen het ISV3 programma, eenmalige opbrengsten uit erfpachtconversie met Woonstad en de opbrengst van de verkoop van aandelen Beurs/WTC. Onder nieuwe projecten 2016 wordt voorgesteld aan welke projecten deze middelen in 2016 e.v. uit te geven, terwijl onder dekkingsvoorstel 2016 de benodigde dekking van dit voorstel staat toegelicht. Verder is op basis van het nu voorliggende investeringsvoorstel de MIP geactualiseerd. Daarnaast wordt het meerjarig verloop van het IFR toegelicht en is een overzicht te vinden van de lopende projecten die worden gedekt uit het IFR.

5.6.1.1 Nieuwe projecten 2016 (Webp. 1146) De toekenning van middelen aan nieuwe investeringsprojecten vindt jaarlijks plaats bij de begroting. De Meerjaren Investeringsplanning (MIP) 2015 – 2018 die bij begroting 2015 door de raad is vastgesteld, vormt hiervoor het kader. Bij begroting 2016 zijn incidentele investeringsmiddelen beschikbaar waarmee in de MIP geen rekening was gehouden. Deze incidentele middelen bestaan uit; per 1 januari 2015 gerealiseerde vrijval binnen het ISV3 programma, eenmalige opbrengsten uit erfpachtconversie met Woonstad en de opbrengst van de verkoop van aandelen Beurs/WTC. Het voorstel is om de incidentele middelen grotendeels in te zetten voor kwaliteitstoevoegingen in de buitenruimte en voor aanpak van de particuliere voorraad binnen het Nationaal Programma Zuid. Daarnaast is in het investeringsvoorstel een deel van de middelen ingezet voor reconstructie van de Coolsingel. Reconstructie Coolsingel In de kaderbrief 2015 is een aanpak van de Coolsingel aangekondigd als intentie voor de meerjarige investeringsbegroting. In het investeringsvoorstel 2016 is deze ruimte gevonden. Voor de reconstructie van de Coolsingel is een investeringsbedrag van € 47,2 mln nodig. Dit bestaat voor € 24 mln uit ‘out of pocket’ kosten in de jaren 2015 t/m 2019. Het overige deel van het investeringsbedrag wordt geactiveerd. Voor de kapitaallasten dient vanaf oplevering (ca. 2020) dekking te worden gevonden in het IFR. Dit zal ten laste gaan van investeringsruimte in de Lange Termijn investeringsplanning (LTIP). De ‘out of pocket’ kosten zijn ingepast binnen de dekkingsbronnen van dit investeringsvoorstel. Het totale investeringsvoorstel bedraagt ca. € 120 mln en staat hieronder nader toegelicht. Investeringsvoorstel (Bedragen x €1.000) 2016 2017 MIP Verplichte projecten Hart van Zuid 20.500 Sportcampus 500 Reservering projecten Coolhaven 3.000 H6-weg 1.500 Nieuw: Stadshavens uitvoeringsprogramma M4H 2.215 Nieuw: Coolsingel 3.500 4.800 Hefboom budget CIC 1.500 Zuiderziekenhuis (asbestsanering) 500 RDM Trainingplant 750 Smartgrid 1.800 Burg. Jacobsplein 2.500 Van Waning 125

2018

2019

8.100

6.100

43

Mijnkintbuurt Katwol en Pleinweg Van Haeftenblok en PV Groene Hilledijk BOF Blok (Nassauhaven) Esch en Brienenoord Kunsgrasveld VV Hillegersberg Spaanse Polder GLS Verbinding Math.dijk-Spang. ZOHO Blankenburg co-financiering kwaliteitsprogramma Voorbereidingsbudget ISV 3 projecten Particuliere voorraad Bodemsanering Aanpassingen buitenruimte a.g.v. Hoekse Lijn Middelen erfpachtconversie Hoekse Lijn buitenruimte/eindstation Kansrijke wijken Goudse Rijweg / Vlietlaan Blaakplein Aanlegsteigers Schie Jachthaven Nesselande NPRZ Rivieroevers en Ecologie Vergroening Bergweg Vergroening Campus Tarwewijk Kruispunt 2e Rosestraat / Beijerlandse laan Noorderboulevard Verkoop Beurs / WTC Zuiderziekenhuis Particuliere voorraad Zuid Binnenstad aantrekkelijker maken & opknappen pleinen Totaal

1.250 200 1.273 116 500 250 124 100 100 750 1.500 5.300 1.280 626 250 1.500 1.220 1.500 150 100 7.500 450 1.000 750 350 450

250 1.000 1.220

1.045 500

2.500 450

450

1.050 2.000 6.000 73.279

4.450 4.000 2.000 23.420

6.000 1.000 17.095

6.100

Onder het kopje MIP zijn in dit investeringsvoorstel toekenningen opgenomen voor de Sportcampus en de H6weg in 2017. Dit betreft bedragen die oorspronkelijk in de MIP 2015-2018 opgenomen waren voor het jaar 2016, maar waarvan de uitgaven in 2017 worden verwacht. De toekenningen komen niet in de plaats van de bedragen die oorspronkelijk voor 2017 en 2018 voor deze projecten in de MIP waren opgenomen. Klik hier voor de geactualiseerde MIP 2015-2018.

44

5.6.1.2 Dekkingsvoorstel 2016 (Webp. 1147) Voor het investeringsvoorstel wordt een dekking gevraagd van in totaal circa € 120 mln. Dit is als volgt opgebouwd: Dekkingsvoorstel 2016 2017 2018 2019 1. Structurele intensivering IFR (netto) 13.014 2. Bespaarde rente 2016 15.694 2.306 3. Bespaarde rente 2015 2.744 3.400 2.856 4. Resultaat investeringsmonitor 2015 (IFR) 9.406 5. Resultaatbestemming IFR 2014 3.189 6. Vrijval ISV 7.206 3.094 7. Opbrengst Erfpachtconversie Woonstad 15.220 5.420 1.995 8. Verkoop Beurs 9.550 12.950 8.606 3.244 Totaal 73.279 23.420 17.095 6.100

Totaal 13.014 18.000 9.000 9.406 3.189 10.300 22.635 34.350 119.894

1. Structurele intensivering IFR (netto) Vanuit de algemene middelen wordt in 2016 circa € 13 mln toegevoegd aan het IFR. Deze middelen zijn vrij beschikbaar en bestemd voor nieuwe investeringen uit de MIP 2015 - 2018. Dit bestaat uit de intensiveringen (coalitieakkoord en kaderbrief) plus trend gecorrigeerd voor de structurele bezuinigingsopgave, kortingen en doorlopende kapitaallasten vanuit de MIP 2011 - 2014. In 2016 stond, vanuit de kaderbrief 2013, nog eenmaal een incidentele toevoeging aan het IFR geraamd van €5 mln.

2. Bespaarde rente 2016 Bij het vaststellen van de structurele bezuinigingsopgave is afgesproken dat de op concernniveau bespaarde rente jaarlijks wordt toegevoegd aan het IFR om hiermee (een deel van) de bezuinigingsopgave in te vullen. Het precieze bedrag wordt van jaar tot jaar bekeken. Dat gebeurt op twee momenten: vooraf bij begroting en achteraf bij jaarrekening. Er is € 18 mln beschikbaar op basis van de verwachte bespaarde rente bij begroting 2016.

3. Bespaarde rente 2015 In de begroting 2015 is aangegeven dat er naar verwachting nog een bedrag van € 10,7 mln te bestemmen zou zijn bij jaarrekening 2015 of eerder bij bestuursrapportages. Doordat de gemeentelijke reserve- en voorzieningenpositie ultimo 2014 aanzienlijk hoger is uitgevallen dan geraamd (€ 1.245 mln ten opzichte van € 1.050) is er een additionele meevaller met betrekking tot de bespaarde rente. De totale nog te bestemmen bespaarde rente komt daarmee op € 17 mln. Hiervan wordt nu € 9 mln gebruikt voor dit investeringsvoorstel en het restant is beschikbaar als dekking voor de begroting 2017.

4. Resultaat investeringsmonitor 2015 (IFR) Voor projecten die een bijdrage uit het IFR ontvangen geldt dat als een project binnen twee jaar na toekenning nog niet in uitvoering is gebracht, de bijdrage geheel of gedeeltelijk vrijvalt. Dit voorkomt dat geld te lang ‘op de plank blijft liggen’ en dan niet voor andere projecten wordt ingezet. Ook kan het voorkomen dat projecten een gunstige raming of eindafrekening kennen. De vrijvallende middelen blijven beschikbaar in het IFR en worden opnieuw ingezet als dekking van het investeringsvoorstel. Dit wordt inzichtelijk gemaakt bij de jaarlijkse investeringsmonitor. Vanuit de investeringsmonitor 2015 wordt een voorstel voor vrijval gedaan van € 9,4 mln. Investeringsmonitor 2015 Vrijval op basis van algemene spelregels Kadeconstructie Fenixloodsen Vrijval op basis van eindafrekening Bodem Vrijval op basis van actuele raming Pact op Zuid

vrijval 3.215 3.311 843

45

Herinrichting Spoor- en Proveniersingel Rotterdamse Stijl Glazen Maas Totaal

1.554 233 250 9.406

5. Resultaatsbestemming IFR 2014 De bespaarde rente 2014 is conform bestaande uitgangspunten voor het merendeel al op begrotingsbasis toegevoegd aan het IFR. Vanuit het rekeningresultaat was nog een bedrag van €3,2 mln beschikbaar, wat conform spelregels is toegevoegd aan het IFR en in 2016 opnieuw ingezet kan worden.

6. Vrijval ISV3 Per 1 januari 2015 is binnen het ISV-programma een totaalbedrag van € 10,3 mln aan vrijval gerealiseerd. Dit bedrag is als volgt opgebouwd: Bedragen x € 1.000 Vrijval bij projectafronding in 2014 Vrijval vanuit resultaatbestemming ISV 2014 Actualisatie van alle lopende ISV projecten Totaal

2015 5.800 2.200 2.300 10.300

Vrijval bij projectafronding in 2014 Gedurende 2014 is binnen de lopende programma’s ISV2 en ISV3 - na definitieve financiële afwikkeling van ISV projecten - aan vrijgevallen middelen een bedrag van € 5,8 mln gerealiseerd. Vrijval vanuit resultaatbestemming ISV 2014 In het resultaat van de jaarrekening 2014 zit een voordeel op het product ‘Investeren in Wonen en RO’, waarvan € 2,2 mln op het ISV betrekking heeft. In de bestemmingsvoorstellen voor het rekeningresultaat 2014 is een voorstel opgenomen om deze € 2,2 mln toe te voegen aan de Bestemmingsreserve ISV. Actualisatie van alle lopende ISV-projecten In het najaar van 2014 is een inventarisatie uitgevoerd onder alle nog lopende ISV-projecten naar de actuele stand van zaken omtrent voortgang en bestedingsniveau van de ISV-middelen. Daarbij bleek dat bij een aantal projecten de planning vrij ver in de tijd lag of dat de besteding achterbleef bij de verwachting. Daarom is in februari 2015 een vervolguitvraag gedaan onder de projecten met een ISV-bestedingsniveau minder dan 75% dan wel met een geplande opleverdatum ná 2016. Ook is voor de overige projecten bekeken of op het nog niet-bestede ISV een reductie van 10% kan plaatsvinden. Deze uitvraag heeft opgeleverd dat de ISV-bijdrage bij 3 lopende ISV2-projecten met in totaal € 2,3 mln kan worden verlaagd, omdat de projectplanning en -inhoud is gewijzigd (Hoogvliet Stadshart en GroeneHagen Tuinenhoven) dan wel dat het project goedkoper is geworden (P+R Beverwaard).

7. Opbrengst erfpachtconversie Woonstad Met Woonstad is overeengekomen een gefaseerde conversie van de erfpachtcontracten in gang te zetten. De huidige overeenkomst betreft de eerste fase van deze conversie en beslaat een periode van drie jaar. Met de gemaakte afspraken is volgens het gemeentelijk erfpachtsysteem een bedrag van circa € 24 mln gemoeid over de periode van drie jaar. De raad heeft op 2 april 2015 een motie aangenomen waarin wordt opgedragen om de vrijkomende middelen op te nemen in een bestemmingsreserve waarvan de onttrekkingen enkel en alleen besteed mogen worden aan investeringen in het ruimtelijke economisch domein. Het voorstel is om hiervoor geen aparte reserve creëren, maar dit toe te voegen aan het IFR en deze middelen binnen het IFR apart te labelen. De investeringsvoorstellen uit erfpachtconversie zijn onder een apart kopje opgenomen in het totale investeringsvoorstel.

46

8. Verkoop Beurs/WTC Eind 2014 is de raad geïnformeerd over het besluit van het college om als aandeelhouder van Beurs Rotterdam N.V. in te stemmen met het verkopen van het vastgoed van de onderneming en de activiteiten op het gebied van congressen en events. Volgens de uitgangspunten van het IFR is €36,4 mln van de opbrengst toegevoegd aan het IFR. Dit is in de eerste Bestuursrapportage 2015 ook daadwerkelijk zo verwerkt.

5.6.1.3 MIP (Webp. 1148) Bij Begroting 2015 heeft de raad de Meerjaren Investeringsplanning (MIP) 2015 – 2018 vastgesteld. De MIP is onderdeel van de gemeentelijke investeringsstrategie. In de planning worden de volgende categorieën gehanteerd: - Verplichte projecten: juridisch en/of bestuurlijk verplichte projecten. - Reservering projecten: projecten waarvoor een reservering is opgenomen en die worden voorbereid. Er is nog geen definitief investeringsbesluit genomen. - Hefboombudgetten: budgetten per gebied, door de raad toe te kennen om investeringen van anderen mogelijk te maken. - Voorbereidingsbudget: beperkt budget om investeringen uit de planning voor te bereiden waarover nog geen investeringsbesluit is genomen. De voornaamste dekkingsbron van de projecten in de investeringsplanning is het Investeringsfonds Rotterdam (IFR), maar vanuit de integrale afweging worden ook andere investeringsmiddelen betrokken. Wanneer het investeringsvoorstel voor 2016 wordt overgenomen, leidt dit tot een aantal wijzigingen en nieuwe projecten in de MIP. De onderstaande tabel geeft de geactualiseerde MIP 2015 – 2018 weer. Hierin zijn de investeringen opgenomen die het IFR als dekkingsbron hebben, inclusief de investeringen die zijn toegevoegd vanwege de opbrengst van verkoop Beurs/WTC. Meerjaren investeringsplanning Verplichte projecten Hart van Zuid Sportcampus (stadionpark)* Buitenruimte Hoekse Lijn Buitenruimte EMC (Binnenstad) Reservering projecten Coolhaven H6-weg* Stadion infrastructuur* Nieuw: Uitvoeringsprogramma M4H Nieuw: Coolsingel Nieuw: Zuiderziekenhuis Particuliere voorraad Zuid Binnenstad aantrekkelijker & pleinen Hefboombudget Binnenstad Zuid Stadshavens Overig Voorbereidingsbudget Totaal

2015 53.900 44.100 9.800

2016 20.500 20.500

1.770

17.765 3.000

1.500 270

9.857 7.600 1.225 75 957 1.000 66.527

2.215 3.500 1.050 2.000 6.000 11.088 4.000 2.964 2.550 1.574 1.500 50.853

2017** 25.000 21.000 1.500 500 2.000 18.250

2018** 7.650 7.600 50 17.906

3.000

500 5.400

4.800 4.450 4.000 2.000 9.850 2.200 3.500 2.700 1.450 1.000 54.100

4.501 6.000 1.000 9.805 2.200 3.511 2.675 1.419 1.000 36.361

* Waar mogelijk worden investeringen geactiveerd en zijn de kapitaallasten opgenomen in de MIP

Totaal 107.050 85.600 18.900 550 2.000 55.691 3.000 3.500 5.400 2.215 14.301 5.770 12.000 9.000 40.600 16.000 11.200 8.000 5.400 4.500 207.841

47

** De MIP is een planning voor toekomstige jaren en geeft nog geen dekking. Elk jaar wordt met de begroting een sluitend investeringsvoorstel voorgelegd, waarvoor de MIP het kader vormt. Echter met het investeringsvoorstel bij begroting 2016 worden enkele projecten meerjarig toegekend incl. reeds beschikbare dekking. Hierdoor is voor de investeringen in de MIP in 2017 reeds dekking voor ca. € 18 mln en in 2018 voor ca. € 12 mln. Deze dekking is gekoppeld aan de projecten zoals opgenomen in het investeringsvoorstel (onder de kopjes MIP en verkoop Beurs). Wijzigingen in de MIP ten opzichte van Begroting 2015 Hieronder worden de voorgestelde wijzigingen in de MIP 2015-2018 toegelicht: Uitvoeringsprogramma M4H Er is een tekort op het uitvoeringsprogramma Merwehaven-vierhaven (M4H) 2014 – 2019 horende bij de ontwikkelstrategie M4H in Stadshavens. Door vrijval uit het eerdere Stadshavensproject kadeconstructie Fenixloodsen is er ruimte om € 2,2 mln binnen Stadshavens te herbestemmen, specifiek voor het M4H gebied. Hierdoor wordt voor de eerste jaren het tekort opgelost. Coolsingel Een deel van de benodigde dekking voor reconstructie van de Coolsingel wordt gevonden binnen het IFR. In de MIP-periode 2015 – 2018 betreft dit een bedrag van € 14,3 miljoen. Zuiderziekenhuis Het project omvat het behouden van het monumentwaardige deel van het voormalig Zuiderziekenhuis door herbestemming en het realiseren van een nieuwe woonwijk rond dit ensemble. Door een bijdrage van de gemeente van € 5,77 mln in het project blijft een belangrijk object voor Rotterdam-Zuid bewaard en ontstaat er op de voormalige ziekenhuislocatie een aanvullend en gevarieerd woonmilieu met onderscheidend en duurzaam karakter. Blankenburg cofinanciering inpassing (onder Hefboom overig) Voor kwalitatief goede (bovenwettelijke) inpassing van de Blankenburgverbinding (rijksweg) is een kwaliteitsprogramma opgesteld. Dit programma bevat maatregelen voor zowel de noord- als zuidoever (Vlaardingen en Rotterdam/Rozenburg). Bovenwettelijke maatregelen zijn de landschappelijke inpassing en bovenwettelijke geluidsmaatregelen. De gemeentelijke bijdrage dient als cofinanciering voor bijdragen van andere partijen, waaronder het Rijk. Particuliere Voorraad Zuid Dit betreft een intensivering uit begroting 2015, die is verschoven naar het IFR en gedekt wordt uit de middelen van de verkoop Beurs/WTC. Binnenstad aantrekkelijker maken en opknappen pleinen Dit betreft een intensivering uit begroting 2015, die is verschoven naar het IFR en gedekt wordt uit de middelen van de verkoop Beurs/WTC.

5.6.1.4 IFR (Webp. 1149) Het Investeringsfonds Rotterdam (IFR) wordt gebruikt als dekking voor investeringsprojecten in het kader van de uitvoering van de Stadsvisie Rotterdam 2030. Het fonds wordt onder meer gevoed uit een structurele intensiveringsreeks, verkoopopbrengsten van deelnemingen en bespaarde omslagrente. Voor een deel van de investeringen met een economisch of maatschappelijk nut worden de kapitaallasten uit (de rentebaten van) het IFR gedekt. Het andere deel van de projecten betreft investeringen met een maatschappelijk nut die conform regelgeving niet activeerbaar zijn. Meerjarig verloop IFR In de tabel is de opbouw en het verloop van het IFR weergegeven. Voor 2014 zijn de realisatiecijfers opgenomen aan de hand van de jaarrekening 2014. Voor 2015 en verdere jaren gaat het om ramingen op

48

basis van de verwachte onttrekkingen aan de reserve, bestemd voor de investeringsprojecten die een bijdrage uit het IFR ontvangen. Meerjarig verloop IFR Saldo begin (stand per 1/1) Toevoeging Onttrekking Resultaatbestemming Saldo eind (stand per 31/12)

2014 410.989 73.076 41.519 3.399 445.945

2015 445.944 103.052 108.025

2016 440.971 42.684 95.459

2017 388.196 19.684 34.453

2018 373.427 11.684 18.644

2019 366.466 11.684 11.404

440.971

388.196

373.427

366.467

366.746

Toevoegingen In 2016 wordt € 42,7 miljoen aan het IFR toegevoegd. Deze toevoeging is als volgt opgebouwd: Opbouw toevoegingen 1. Intensivering structureel (incl. trend) 2. Intensivering incidenteel (kaderbrief 2013) 3. Bespaarde rente 2016 4. Opbrengst erfpachtconversie Woonstad (2e tranche) Totaal

2016 11.684 5.000 18.000 8.000 42.684

1. Intensivering structureel In 2016 wordt vanuit de algemene middelen € 11,7 miljoen toegevoegd aan het IFR. Dit bedrag bestaat uit de structurele intensiveringsreeks vanaf 2011 (afspraak coalitieakkoord 2010-2014) plus de trend uit voorgaande jaren en is gecorrigeerd voor de structurele bezuinigingsopgave en kortingen bij kaderbrief 2011 en 2012. 2. Intensivering incidenteel Bij de kaderbrief 2013 is ruimte gemaakt voor extra investeringen. In 2016 wordt eenmalig een bedrag van € 5 mln toegevoegd aan het IFR, dat ingezet kan worden als dekking voor de voorstellen vanuit de hefboombudgetten Binnenstad en Zuid. 3. Bespaarde rente 2016 De bespaarde rente op andere reserves en voorzieningen dan het IFR, worden jaarlijks toegevoegd aan het IFR en worden ingezet als dekking van het investeringsvoorstel. Het precieze bedrag wordt van jaar tot jaar bekeken. Dat gebeurt op twee momenten: vooraf bij begroting en achteraf bij jaarrekening. In 2016 is er € 18 mln beschikbaar op basis van de verwachte bespaarde rente bij begroting. 4. Opbrengst erfpachtconversie Woonstad (2e tranche) Met Woonstad is overeengekomen om een gefaseerde conversie van de erfpachtcontracten in gang te zetten. De huidige overeenkomst betreft de eerste fase van deze conversie en beslaat een periode van drie jaar. Met de gemaakte afspraken is volgens het gemeentelijk erfpachtsysteem een bedrag van circa € 24 mln gemoeid, verdeeld over de periode van drie jaar (2015 t/m 2017). Deze toevoeging heeft betrekking op de tweede tranche van € 8 mln in 2015. Onttrekkingen In 2016 wordt circa € 95 mln aan het IFR onttrokken. Deze onttrekking is als volgt opgebouwd: Opbouw onttrekkingen Stand tweede bestuursrapportage 2015

2016 25.271

1. Bijstelling investeringsprojecten t/m 2016 (incl. kapitaallasten) Stand begroting 2016

70.188 95.459

49

1. Investeringsprojecten t/m 2016 Van de investeringsprojecten die in de jaren tot en met 2015 een bijdrage toegekend hebben gekregen, staat voor 2016 een onttrekking geraamd van € 25 mln. Voor de projecten uit het investeringsvoorstel 2016 is in deze begroting een reservering voor komend jaar opgenomen van € 70 mln. Dit betreft onder andere: - de verplichte en gereserveerde projecten uit de MIP (Hart van Zuid, Coolhaven, etc.); - de projecten uit de hefboombudgetten; - de besteding van een deel van de middelen uit de erfpachtconversie en de verkoop beurs Klik hier om naar het complete investeringsvoorstel 2016 te gaan. Klik hier voor een overzicht van alle IFR-projecten.

5.6.1.5 Lopende projecten (Webp. 1150) Lopende projecten IFR (out of pocket) (Bedragen x €1000) Cultuur, sport en recreatie Levendige Binnenstad (cultuur) Monumenten (Van Ravesteijn) Blijdorp Sportaccommodaties (intensivering) Toegankelijkheid sportaccommodaties Stedelijke inrichting Bestaande Voorraad (oud) Mallegatpark (natuurvriendelijke oever) Particuliere Voorraad Spoor- en Provenierssingel Vergroeningsopgave Ruimtelijke ontwikkeling Buitenruimte Binnenstad Buitenruimte Laurenskwartier (Binnenrotte, Markthal, Blaak 31) Buitenruimte Pannekoekstraat / University College Buitenruimte Timmerhuis Nationaal Programma Rotterdam Zuid Pact op Zuid Ploeghof Schiezicht (revitalisering) Speelstad Rotterdam ECC (Rondje Rijnhaven/Maashaven) Hart van Zuid Improvement Centre Openbare Ruimte (ICOR) Kadeconstructie Fenixloodsen Sportcampus Rotterdam Stadshavens 2007-2010 Stadshavens MIP 2013/2014 Economische zaken Clean Tech Delta (CTD) Glazen Maas (incl. Glazen Stad) Wereld van Smaak Verkeer en vervoer Fietsvoorziening Coolsingel Lopende projecten IFR (out of pocket)

IFR Budget 9.767 3.300 4.500 100 1.867 56.941 35.470 325 13.100 4.696 3.350 285.937 79.591 18.876 1.500 5.000 4.100 68.889 350 507 900 3.700 64.600 75 115 10.300 22.334 5.100 13.045 3.822 8.623 600 500 500 366.191

Realisatie t/m Restant budget 2014 5.967 3.800 1.900 1.400 4.000 500 0 100 67 1.800 40.524 16.417 26.167 9.303 0 325 7.293 5.807 4.096 600 2.969 381 163.270 122.667 69.450 10.141 4.526 14.350 0 0 0 67.209 0 0 0 1.377 0 0 65 0 17.939 2.705 9.835 1.462 8.373 0 0 0 219.597

1.500 5.000 4.100 1.680 350 507 900 2.323 64.600 75 50 10.300 4.395 2.395 3.210 2.360 250 600 500 500 146.594

50

5.6.2 Reguliere investeringen (Webp. 1151) De raad stelt kredietvoorstellen voor meerdere jaren en op het niveau van het programma vast. De hoogte van het gevoteerde investeringskrediet en de realisatie inclusief verplichtingen wordt door het college bewaakt. Actualisatie van de investeringskredieten vindt plaats bij de begroting, bestuursrapportages en jaarrekening. Het gaat dan met name om het actualiseren van de planning van investeringsprojecten en het afsluiten van investeringskredieten (bij jaarrekening).

Nieuwe investeringen 2016 Voor 2016 bedragen de nieuwe investeringen in totaal €188 mln. De grootste investeringen vinden plaats binnen de grondexploitaties en het nieuwe rioleringsplan en voor de aanschaf van voertuigen en middelen van de onderhoudswerkplaats door Lease.

Lopende investeringen In 2016 wordt er voor circa € 94 mln geïnvesteerd, waarbij de grootste investeringen plaatsvinden binnen de programma’s Ruimtelijke Ontwikkeling (€ 43 mln), Beheer van de stad (€ 24 mln) en Verkeer en vervoer (€11,7 mln). - Ruimtelijke Ontwikkeling: de belangrijkste investeringen binnen dit programma worden gedaan voor Hart van Zuid, de Sportcampus Rotterdam en investeringen in Onderwijshuisvesting. - Beheer van de stad: dit betreft investeringen voor het gemeentelijk rioleringsplan, openbare verlichting en kademuren en (beweegbare) bruggen en tunnels. - Verkeer en vervoer: binnen dit programma gaat het vooral om investeringen in de vervanging van verkeersregelinstallaties, fysieke maatregelen op het gebied van verkeersveiligheid, fietsroutes en de toegankelijkheid van bushaltes.

Kapitaalgoederen Naast onderhoud aan kapitaalgoederen doet de gemeente ook jaarlijks aanzienlijke investeringen in de vervanging van kapitaalgoederen. Vervangingsinvesteringen zijn investeringen ten behoeve van de vervanging van een oud (bestaand) actief of kapitaalgoed als gevolg van economische veroudering of slijtage. In 2016 wordt voor €76,4 mln aan vervangingsinvesteringen gedaan, waarvan een belangrijk deel (€53,9 mln) aan het riool plaatsvinden.

5.6.2.1 Nieuwe investeringen 2016 (Webp. 1152) Kredietaanvraag per programma Werk en inkomen 1. Machines en installaties Robedrijf 2016 Beheer van de stad 2. Gemeentelijk Rioleringplan 2016-2020 (GRP-4) 3. Begraafplaatsen en Crematorium 2016-2019 4. Container Services 2016 5. Containers Reinigingsbedrijven 2016 6. Lease voertuigen/werktuigen 2016 7. Vervanging Inzamelmiddelen 2016 Ruimtelijke ontwikkeling 8. Investeringen in grondexploitaties 2016 9. Vastgoed 2016 Totaal

E/M

E E E E E E E E E

Cat

Gevoteerd Realisatie Voorstel krediet t/m 2014 nieuw 0 0 300 V/N 0 0 300 0 0 90.613 V 0 0 61.072 V 0 0 941 V 0 0 200 V 0 0 400 L 0 0 24.000 L 0 0 4.000 0 0 98.000 N 0 0 95.000 V/N 0 0 3.000 0 0 188.913

Restant krediet 300 300 90.613 61.072 941 200 400 24.000 4.000 98.000 95.000 3.000 188.913

51

Toelichting nieuwe investeringen 1. Machines en installaties Robedrijf 2016 Deze kredietaanvraag betreft een stelpost en is voor de aanschaf van machines en installaties voor het Robedrijf. Het krediet dient zowel voor vervanging van bestaande machines en installaties, als voor de aanschaf van nieuwe machines en installaties. De dekking vindt plaats vanuit de exploitatie. 2. Gemeentelijk Rioleringsplan 2016-2020 (GRP-4) Investeringsprogramma Gemeentelijk Rioleringsplan 2016-2020 (GRP-4). 3. Begraafplaatsen en Crematorium 2016-2019 Renovatie / restauratie van de aula van de monumentele begraafplaats. Er wordt gestart met de renovatie van het grafkelderkwadrant op de begraafplaats Crooswijk. 4. Container Services 2016 5. Containers Reinigingsbedrijven 2016 Deze twee kredieten betreffen stelposten en worden aangewend voor: de aanschaf en vervanging van mini en maxi containers, en de aanschaf en vervanging van containers ten behoeve van de milieuparken. De aanschaf van deze inzamelmiddelen en containers is onvermijdelijk in het kader van het inzamelen van afval. De dekking vindt plaats vanuit de exploitatie. 6. Lease voertuigen/werktuigen 2016 Deze kredietaanvraag betreft een stelpost en is voor de aanschaf van voertuigen en middelen van de onderhoudswerkplaats door het bedrijfsonderdeel Lease. Deze investering wordt terugverdiend vanuit de exploitatie van Lease. 7. Vervanging Inzamelmiddelen 2016 Dit krediet betreft een stelpost en is bestemd voor de vervanging van bestaande ondergrondse containers (binnenbakken) en Rotterdambakken. De dekking vindt plaats vanuit de exploitatie. 8. Investeringen in grondexploitaties 2016 Voor de investeringen in de grondexploitaties wordt het benodigde krediet niet per individuele grondexploitatie verleend. Voor alle grondexploitaties tezamen wordt jaarlijks een krediet aangevraagd voor de uitgaven die in het betreffende jaar worden verwacht, de zogenaamde jaarschijf methode. Nieuwe grondexploitaties die in uitvoering worden genomen, worden apart aan de raad voorgelegd inclusief het dekkingsvoorstel. De dekking van grondexploitaties kan bestaan uit verkoop van gronden, subsidies en gemeentelijke bijdragen. 9. Vastgoed 2016 Door de sector vastgoed wordt jaarlijks een vast investeringskrediet aangevraagd om kleine onverwachte investeringen in gebouwen en/of voorzieningen te realiseren. Deze investeringen kunnen worden gedekt uit de huren die bij de gebruikers in rekening worden gebracht.

5.6.2.2 Lopende investeringen (Webp. 1153) Lopende investeringen (niet-IFR) Bestuur en Dienstverlening Burgerzaken Vervanging GBA Openbare orde en veiligheid Veiligheid Optimaliseren dienstverlening en ketensamenwerking HET

Gevoteerd PrognosePrognose Prognose Prognose Prognose krediet t/m 2015 2016 2017 2018 2019 1.700 1.700 1.700 2.390 580

0 0 0 2.390 580

0 0 0 0 0

1.700 1.700 1.700 0 0

0 0 0 0 0

0 0 0 0 0

445

445

0

0

0

0

52

PGA Veiligheidshuis Handhaving wet- en regelgeving Scantechnologie Verkeer en vervoer Stedelijke bereikbaarheid DVM dynamisch verkeersmanagement H6-weg Hoek van Holland fase 1 H6-weg Hoek van Holland fase 2 Kostenstijging project 3-in-1 Hoek van Holland OVM / Verkeersregiekamer P+R bewegwijzering Slimme ingrepen in het wegennet 2007 UVV Autobereikbaarheid Verkeerslichten 2006 Verkeersonderneming 2010 Vervanging verkeerslichten Vervanging verkeerslichten kredietcrisis Vervanging verkeersregelinstallaties 2012 Vervanging verkeersregelinstallaties 2013 Vervanging verkeersregelinstallaties 2014 Vervanging verkeersregelinstallaties 2015 Parkeren Beheer op Afstand Modernisering straatparkeren Stelpost straatparkeren 2011 Duurzame mobiliteit Beter Benutten Fietsen Bushaltetoegankelijkheid Bushaltetoegankelijkheid 2015 Fietspad Grote Stern Rozenburg Fietspad Volgerweg Rozenburg Fietsroutes Fysieke maatregelen Verkeersveiligheid 2012 Fysieke Maatregelen Verkeersveiligheid 2013 Fysieke Maatregelen Verkeersveiligheid 2014 Fysieke Maatregelen Verkeersveiligheid 2015 Tunnel randstadrail Meijersplein Noord UVV Lokale Leefomgeving Webapplicatie OVV Ontheffingsaanvragen Maasvlakte Webapplicatie OVV Ontheffingsaanvragen 's Gravendijkwal Cultuur, sport en recreatie Sport en recreatie Gymlokalen Lekker Fit Investeringen sportaccommodaties 2014

135 1.810 1.810 113.746 64.045 3.000 2.200 3.500

135 1.810 1.810 100.398 57.644 3.000 2.038 2.288

0 0 0 11.709 5.462 0 162 1.000

0 0 0 1.577 877 0 0 150

0 0 0 62 62 0 0 62

0 0 0 0 0 0 0 0

2.800

1.998

500

302

0

0

900 200 6.050 3.300 6.025 1.000 20.550 1.600 1.500 3.500 3.920 4.000 15.221 721 12.500 2.000 34.480 1.500 1.000 5.000 500 520 10.000

668 200 6.050 3.300 6.025 700 20.550 1.600 1.118 3.294 2.640 2.175 14.455 721 12.500 1.234 28.299 1.500 1.000 2.500 56 520 8.706

232 0 0 0 0 300 0 0 382 206 1.080 1.600 766 0 0 766 5.481 0 0 2.000 444 0 1.294

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 200 225 0 0 0 0 700 0 0 500 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

1.800

1.778

22

0

0

0

1.800

1.591

209

0

0

0

1.800

888

912

0

0

0

1.800

1.000

600

200

0

0

3.757 4.043

3.757 4.043

0 0

0 0

0 0

0 0

660

660

0

0

0

0

300

300

0

0

0

0

10.600 10.600 5.900 1.500

4.148 4.148 3.581 0

4.552 4.552 1.319 600

1.900 1.900 1.000 900

0 0 0 0

0 0 0 0

53

Toegankelijkheid sportaccommodaties Volksgezondheid en zorg Zorg volwassenen Informatieplatform 3 decentralisaties Werk en inkomen Werk Machines en Installaties RoBedrijf 2014 Machines en Installaties RoBedrijf 2015 Beheer van de stad Afvalinzameling Container Services 2015 Containers Reinigingsbedrijven 2015 Lease voertuigen/werktuigen 2015 Vervanging Inzamelmiddelen 2015 Reiniging Steunpunt Winterdienst Riolen en gemalen Gemeentelijk rioleringsplan 2011-2015 Wegen en openbare verlichting Beweegbare bruggen en sluizen Bruggen en tunnels Bruggen en tunnels (inkomsten) Maastunnel renovatie voorbereidingskrediet Maastunnelcomplex Openbare verlichting beheerplan 2012 2016 Vaste bruggen en kademuren & glooiingen Water en groen Beleidsplan begraven en cremeren 20122015 Blauwe verbinding fase 1 Blauwe verbinding fase 2 Monumenten en kunst Rioolvervanging Zuiderbegraafplaats Stedelijke inrichting Duurzaam Rotterdam Climate Proof (RCP) Groene Daken Rotterdam Climate Proof (RCP) Waterpleinen Ruimtelijke ontwikkeling Grondzaken Hart van Zuid Rotterdam Centraal Sportcampus en Park De Twee Heuvels Investeringen grondexploitaties 2015 Maatschappelijk vastgoed C2000app in parkeergarages Erasmus University College Landgoederen Nieuw Rhodenrijs en De

3.200 2.017 2.017 2.017 600 600 300 300 204.494 28.600 200 400 24.000 4.000 2.500 2.500 68.810 68.810 92.638 20.111 32.740 -4.475

567 2.017 2.017 2.017 0 0 0 0 144.657 28.600 200 400 24.000 4.000 2.500 2.500 36.576 36.576 67.506 7.178 29.609 -4.719

2.633 0 0 0 0 0 0 0 24.439 0 0 0 0 0 0 0 2.224 2.224 20.487 10.346 2.203 0

0 0 0 0 0 0 0 0 4.216 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3.473 2.587 0 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

10.800

10.800

0

0

0

0

5.712

2.875

1.951

886

0

0

7.200

4.800

2.400

0

0

0

20.550 11.946

16.963 9.475

3.587 1.728

0 743

0 0

0 0

800

800

0

0

0

0

6.261 2.533 1.536 816 18.100 18.100

4.606 1.717 1.536 816 11.370 11.370

1.092 636 0 0 2.402 2.402

563 180 0 0 1.953 1.953

0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0

7.600

5.823

902

0

0

0

10.500

5.547

1.500

1.953

0

0

1.151.963 731.300 243.000 329.200 61.000 98.100 420.663 2.650 20.300 4.350

802.679 460.601 21.689 326.400 14.412 98.100 342.078 2.650 19.998 4.350

43.414 21.819 7.248 0 14.571 0 21.595 0 0 0

41.458 19.863 7.393 0 12.470 0 21.595 0 0 0

28.329 16.454 7.593 0 8.861 0 11.875 0 0 0

2.450 0 0 0 0 0 2.450 0 0 0

0 0 0 0 0

54

Tempel MAASpodium Dit krediet is vastgesteld om de benodigde aanpassingen aan het MAASpodium door te voeren. Onderwijshuisvesting 2012 Onderwijshuisvesting 2013 Onderwijshuisvesting 2015 Oostelijk zwembad / Sportfondsenbad Noord (Van Maanenbad) Oude Luxor (renovatie) P+R Kralingse Zoom Parkeergarage Kruisplein Parkeergarage Lusthofstraat Parkeergarage Wilhelminapier (tijdelijk) Vastgoed 2015 Algemene middelen Belastingen Implementatie ICT applicaties Upgrade ONS BAG WOZ GOUW SOA Suite +/+ Digitale deurmat Serviceorganisatie Rotterdamse Serviceorganisatie Automatiseringskosten SDR Digitalisering Documenten Stromen (DC FS) Nazorg basisregistraties concernsystemen Nieuw Rotterdams Platform Concernhuisvesting Casco Stadskantoor / Timmerhuis Inbouw De Rotterdam Inbouw Stadskantoor / Timmerhuis Van Graftstraat (concernhuisvesting) Eindtotaal

1.200

1.163

0

0

0

0

74.114

74.113

0

0

0

0

30.100 17.000 49.500

21.213 6.454 11.875

4.447 5.273 11.875

4.447 5.273 11.875

0 0 11.875

0 0 2.450

18.510

18.510

0

0

0

0

3.500 52.900 130.777 8.562 4.200 3.000 5.815 5.815 827 358 2.396 2.234 177.558 11.833 10.116

3.120 52.900 111.193 7.339 4.200 3.000 5.815 5.815 827 358 2.396 2.234 167.120 16.463 15.317

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 7.971 7.971 7.400

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

382

382

0

0

0

0

300 1.035 165.725 95.200 42.300 26.700 1.525

300 464 150.657 95.200 28.757 26.700 0

0 571 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0

1.688.983 1.240.594

94.487

52.804

28.391

2.450

Investeringen per programma In bovenstaande tabel staan per programma de totalen weergegeven van de reeds gevoteerde investeringskredieten tot en met 2015, de realisatie tot en met 2014, de prognose voor het lopende jaar (peildatum: juli 2015) en de begrote investeringen binnen de gevoteerde kredieten in 2016 en verder. De onderliggende kredieten worden op programma- en productniveau nader toegelicht. De investeringskredieten die bij jaarrekening 2014 zijn afgesloten, zijn niet meer in dit overzicht opgenomen. De investeringen nemen gedurende de komende jaren af. Echter dit beeld is gebaseerd op basis van de tot nu toe gevoteerde investeringskredieten. Daarom laat deze reeks een dalend verloop zien. Ervaring leert dat naarmate deze jaren dichterbij komen, de hoogte van de investeringen ook toeneemt. Immers, jaarlijks worden weer nieuwe voorstellen tot nieuwe investeringen of vervangingsinvesteringen gedaan.

55

5.6.2.3 Kapitaalgoederen (Webp. 1154) Vervanging kapitaalgoederen Rioleringen - waarvan ten laste van voorziening vervangingsinvesteringen - waarvan ten laste van investeringskrediet Openbare verlichting Bruggen, tunnels en viaducten Kademuren en glooiingen Maastunnelcomplex Beeldende kunst en gebouwen Water Begraafplaatsen en crematorium Totalen

Rekening 2014 Begroting 2015 Begroting 2016 42.398 41.103 53.916 33.736 8.662 1.827 8.623 4.901 0 330 1.764 932 60.775

31.623 9.480 2.400 8.408 5.700 0 0 663 226 58.500

39.340 14.576 2.400 14.266 1.869 1.951 0 1.727 281 76.410

Toelichting vervanging kapitaalgoederen Rioleringen Dit betreft de noodzakelijke vervangingsinvesteringen van het riool Openbare verlichting Dit betreft de vervanging van openbare verlichting en wordt veelal uitgevoerd in combinatie met wegenbouwprojecten Bruggen, tunnels en viaducten Dit betreft de investering in bruggen, tunnel en viaducten, waaronder de Hef. Kademuren en glooiingen Dit betreft onder andere de vervanging van de de Rijnhaven glooiingen. Maastunnelcomplex De investering Maastunnelcomplex betreft onder andere het vervangen van de rijksmonumentale roltrappen. Water Dit betreft met name de aanleg van de Blauwe verbinding. De blauwe verbinding is een 13 kilometer lange recreatief bevaarbare route tussen het Zuiderpark in Rotterdam, het toekomstige landschapspark het Buijtenland van Rhoon en de Zuidpolder in Barendrecht. De Blauwe Verbinding zorgt voor schoon water, functioneert als een waterberging en legt een ecologische verbinding tussen de verschillende groengebieden in en rond de stad. Begraafplaatsen en crematorium De investering begraafplaatsen en crematorium betreft met de aula en het grafkelderkwadrant van de begraafplaats Crooswijk.

4.6.3 Verloop kapitaallasten (Webp. 1155) Op het moment dat een investeringsproject in gebruik wordt genomen, wordt de investering geactiveerd en overgeboekt naar de materiele vaste activa. Vanaf dat moment wordt over het project afgeschreven en rente toegerekend. Deze afschrijvingskosten en rentelasten vormen samen de kapitaallasten, en zijn een belangrijke vaste kostenpost binnen de begroting. De omvang van de jaarlijkse kapitaallasten wordt bepaald door: de hoogte van de investeringen, de termijn waarin het actief wordt afgeschreven en de methode van afschrijven (annuïtair of lineair). Voor wat betreft de afschrijvingscomponent is uitgegaan van de vastgestelde afschrijvingstermijnen conform de Verordening Financiën Rotterdam 2013.

56

Verloop kapitaallasten lopende investeringen Programma Bestuur en dienstverlening Openbare orde en veiligheid Verkeer en vervoer Economische zaken Cultuur, sport en recreatie Onderwijs Volksgezondheid en zorg Werk en inkomen Maatschappelijke ondersteuning Beheer van de stad Stedelijke inrichting Ruimtelijke ontwikkeling Algemene middelen Serviceorganisatie Eindtotaal

Gevoteerd Prognose Prognose Prognose Prognose Prognose krediet t/m 2015 2016 2017 2018 2019 1.700 0 0 0 0 0 2.390 1.205 834 577 341 115 113.746 90.800 11.850 12.986 13.670 13.845 0 0 0 0 0 0 10.600 1.077 790 802 894 889 0 0 0 0 0 0 2.017 1.355 472 456 440 424 600 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 204.494 105.105 11.192 12.569 13.095 12.801 18.100 9.571 731 885 1.041 1.168 1.151.963 620.966 16.016 17.024 18.033 17.181 5.815 2.654 1.349 1.303 1.256 1.210 177.558 146.201 26.159 24.198 23.836 22.993 1.688.983 978.934 69.394 70.800 72.607 70.625

In bovenstaande tabel zijn de verwachte kapitaallasten weergegeven die horen bij de lopende investeringskredieten. Dit is het jaarlijkse financiële effect op de begroting als gevolg van de investeringen.

Verloop kapitaallasten nieuwe investeringen Kapitaallasten nieuwe kredieten Werk en inkomen 1. Machines en installaties Robedrijf 2016 Beheer van de stad 2. Gemeentelijk Rioleringplan 2016-2020 (GRP-4) 3. Begraafplaatsen en Crematorium 2016-2019 4. Container Services 2016 5. Containers Reinigingsbedrijven 2016 6. Lease voertuigen/werktuigen 2016 7. Vervanging Inzamelmiddelen 2016 Ruimtelijke ontwikkeling 8. Investeringen in grondexploitaties 2015 9. Vastgoed 2015 Totaal

Voorstel nieuw 300 300 90.613 61.072 941 200 400 24.000 4.000 98.000 95.000 3.000 188.913

2016 0 2.128

2.128 152 0 152 2.280

Kapitaallasten 2017 2018 71 68 71 68 5.484 6.120 898 1.553 38 37 28 27 55 54 3.914 3.914 552 536 152 152 0 0 152 152 5.706 6.340

2019 66 66 6.807 2.351 67 26 52 3.791 520 152 0 152 7.024

In bovenstaande tabel staan de kapitaallasten weergegeven vanaf het moment dat de investering in gebruik wordt genomen.

57

5.7 Subsidies (Webp. 1156) Subsidies zijn financiële bijdragen aan burgers en/of organisaties voor activiteiten die bijdragen aan de realisatie van één van de – door de gemeenteraad vastgestelde - beleidsdoelen van de gemeente. De gemeente Rotterdam heeft een subsidieverordening, die de spelregels bevat. Hierin is onder meer bepaald dat er maar twee subsidievormen zijn: eenmalige en jaarlijkse subsidies. De subsidielijst, een bijlage bij de begroting, geeft een overzicht van verleende en nog te verlenen subsidies. In de Begroting 2016 staat een bedrag gereserveerd van circa € 363 mln om als subsidie te beschikken. Dit bedrag is circa €100 mln lager dan in de Begroting 2015. Dit wordt vooral veroorzaakt door verschuiving van subsidie naar inkoop binnen het sociaal domein. Hiervan is sprake bij de inkoop van nieuwe taken op het gebied van Jeugdzorg, WMO en de herijking van het Rotterdams Welzijn.

5.7.1 Volledige subsidielijst (Webp. 1157) Gesubsidieerde instelling Bestuur en dienstverlening Gebiedscommissies Bewonersinitiatieven Ondersteuning bestuurlijke besluitvorming Comitee Nationale Belangen Stichting herdenking 14 mei 1940 Stichting Lokaal Stichting Stadsmuziek Openbare orde en veiligheid Veilig BeVer Hogeschool Rotterdam Namio Ocan R.E.T. Radar SDW Stichting De Hoedje van papier Stichting Meion Stimulering Woningcorporaties Fancoach project Feyenoord Stichting Platform Criminaliteitsbeheersing Rotterdam-Rijnmond Citylab 010 Stichting School Got Talent Stichting Centrum Ondernemers Rotterdam Rijnmond Verkeer en Vervoer Duurzame mobiliteit Div. personen Economische zaken Economie Divers Clean Teach Divers Food Divers Haven/ Maritiem Divers Innovatie Diverse gesubsidieerden Medisch en Zorg

Begroting 2015

Begroting 2016

5.230.000 5.000.000 5.000.000 230.000 29.000 37.000 144.000 20.000 3.564.000 3.564.000 14.000 35.000 21.000 34.000 2.500.000 250.000 570.000 40.000 100.000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 7.954.691 7.954.691 100.000 100.000 97.691 10.000 53.000

4.556.000 4.326.000 4.326.000 230.000 29.000 37.000 144.000 20.000 4.294.790 4.294.790 14.000 0 0 0 2.500.000 250.000 0 0 267.330 450.000 50.000 217.000 300.000 196.460 50.000 1.640 1.640 1.640 8.464.058 8.464.058 360.000 100.000 97.691 10.000 53.000

58

Evenementenfonds Rotterdam Partners Voormalig Deelgemeentes WOM Onderwijs Onderwijsbeleid DU Jeugd e.a. Estro Kinderopvang B.V. Gereformeerd Primair Onderwijs West Nederland Intensivering 2014 (borging HBO kw. en uitbreiding) JINC Kiddoozz kinderdagverblijf Njoy Rotterdam B.V. kindeRdam Rotterdam en Omstreken Holding B.V. KindeRdam, Stichting - peuterspeelzalen KindeRdam-Pleinnul10 Kinderopvang BijDeHand B.V. KomKids Peuterwerk BV Leerlingenzorg (schoolmaatschappelijk werk PO/VO; inclusief van deelgemeenten overgekomen deel) LMC: Stichting voor Interconfessioneel en Algemeen Bijzonder Voortgezet Onderwijs te Rotterdam e.o. Nog te verdelen subsidies Overig Onderwijskansenzone Overig peuterspeelzalen GEBIED Overig voorscholen GEBIED Overige instellingen/incidentele subsidies Peuterspeelzalen Delfshaven Peuterspeelzalen Feijenoord Peuterspeelzalen Hillegersberg-Schiebroek Peuterspeelzalen Ijsselmonde Peuterspeelzalen kindeRdam B.V. Peuterspeelzalen Rozenburg Playing for success (15), schoolsport Carnisse (50); onderwijsond. (20) RMC Subregio's Rotterdamse Vereniging voor Katholiek Onderwijs Schoolbesturen MBO, RMC Subregio's (Convenant VSV) Seva Kinderopvang Rotterdam B.V. Skills Netherlands SKPR SKPR - Peuteracademie Small Kidz Kinderdagverblijf B.V. St. PSZ Hindoe Onderwijs STC-Group/Scheepvaart en Transport College STC-Group/Scheepvaart en Transport College (SMW MBO) Stg v Chr VO op Reform Grondslag De Wartburg Stichting Buurtwerk Kralingen-Crooswijk Stichting 5xO Stichting Big Brothers Big Sisters of Rotterdam (Mentoring) Stichting BOOR

7.084.000 300.000 210.000 90.793.055 90.793.055 3.039.000 64.596

660.000 6.883.367 300.000 0 76.432.867 76.432.867

23.169 213.795 149.828 5.771 132.600 247.953 1.095.993 2.706.648 179.400 5.333.890 930.380

158.379 93.600 9.200

1.111.800 1.857.500 176.000

2.759.188 20.000.000

25.224 9.100 183 12.172 1.492.324 1.048.410 41.547 433.225 41.600 140.126 18.840 997.449 11.656.929 2.596.710 1.505 384.000 102.998 19.540 56.000 281.660 44.905 258.700 17.850 1.278.473 295.772 18.071.047

1.129.251 6.083.450 2.596.710 2.400 62.500 384.000 17.600 128.000 284.719

513.859 11.191.950

59

Stichting CED-Groep Stichting Cosmicus Onderwijs Stichting De Katrol Stichting De Nieuwe Kans Stichting Disck Peuter & Co Stichting EBVO De Passie Stichting Educatie Zieke Leerlingen Rotterdam SK2.282 Stichting Educatief Informatie Centrum Stichting Grafisch Lyceum Rotterdam Stichting Groeibriljant Stichting Hindoe Onderwijs Stichting Hoedje van Papier Stichting Hout- en Meubileringscollege (SMW MBO) Stichting Humanitas Stichting Islamitisch Primair Onderwijs Rijnmond (S.I.P.O.R.) Stichting Katholieke Peuteropvang Rotterdam Stichting Kind en Onderwijs Rotterdam (stichting voor christelijk primair onderwijs) Stichting Kindercentrum Het Kompas Stichting Kindercentrum Prinses Amalia Stichting Kinderopvang "Het Steigertje" Stichting Kinderopvang Humanitas Stichting Kinderopvang Ijsselmonde Stichting Kinderopvang Kralingen-Crooswijk Stichting Kinderopvang Mundo Stichting Max Peuterspeelzalen Stichting Peuter&Co Stichting Peuteropvang Ijsselmonde Stichting Peuterspeelzalen Hillegerberg Schiebroek Stichting Protestants Christelijk Onderwijs Hillegersberg - Schiebroek Stichting Scholengemeenschap Montessori Lyceum Stichting Thermiek Stichting voor christelijk voortgezet onderwijs op reformatorische grondslag "De Wartburg" Stichting voor Educatie en Beroepsonderwijs Zadkine (SMW MBO) Stichting voor Interconf Beroepen Onderwijs en AVO en Ve R-Dam eo Stichting voor Interconf Beroepen Onderwijs en AVO en Ve R-Dam eo (SMW MBO) Stichting voor Interconfessioneel Basisonderwijs te Rotterdam en omstreken Stichting voor Interconfessioneel en Algemeen Bijzonder Voortgezet Onderwijs te Rotterdam e.o. Stichting voor Islamitisch Onderwijs IBN Ghaldoen Stichting voor Protestants Christelijk Basis en Orthopedagogisch Onderwijs Stichting voor Protestants-Christelijk Basis en Orthopedagogisch Onderwijs te Rotterdam-Zuid Stichting Vrije Scholen Zuid-west Nederland Stichting Wellant Stichting Wellant (SMW MBO)

775.000 421.159 34.000 2.000.000 225.250 36.880

85.211 759.950 129.375 97.500 18.202 271.000 1.178.714 22.100 5.277.645 185.886 29.372 57.381 13.600 640.000 696.000 13.904 197.950 4.147.100 32.300 411.900 364.904 74.500 235.000 129.350

327.907

59.369 100.000 125.000 115.936 448.000 52.277 130.000 280.000 686.887 3.089.471 158.000 28.400 57.600

11.200 192.000 4.196.000 640.000 352.000 335.216 83.084 303.492

280.843 77.760 357.226 258.816

158.000

2.704.294

2.861.210

335.000 5.375.727

5.738.000

4.511.351

4.451.479

20.000 8.750 16.000

93.598 37.082

60

Stichting Welzijn Noord SWN peuterspeelzaalwerk (Peuter & Co.) Vakantieschool Van Veldhuizen Stichting Vereniging Montessorischool Kralingen Vereniging Montessorischool Kralingen (MSK) Vereniging tot het verstrekken van Onderwijs op gereformeerd grondslag te Rotterdam Vereniging tot het verstrekken van Onderwijs op Gereformeerde grondslag te Rotterdam Vereniging voor Christelijk Voortgezet Onderwijs te Rotterdam en omgeving Voor- en Vroegschoolse Educatie Voorscholen algemeen Cultuur, sport en recreatie Cultuur Bibliotheek Rozenburg Chabotmuseum Citylab 010 Combinatiefuncties Convenant cultuureducatie Culturele activiteiten in de gebieden Culturele feesten Cultuur in de wijken Drempelprijzen Euro+ Songfestival Evenementenfonds Haven- en Scheepvaartmuseum HipHopHuis Holland Incidentele subsidies Kenniscentrum Cultuureducatie Rotterdam Lokale mediaproducties MAMA Marinierskapel en Mariniersmuseum Metropolis Festival Motel Mozaique NIADEC/ AVE North Sea Round Town Operadagen Rotterdam Overig mediabeleid Princes Christina Concours Ro Theater Rotterdam Circusstad Rotterdam Creative comission Rotterdam Philharmonic Gergiev Festival Rotterdam Raad voor Kunst en Cultuur Rotterdam Unlimited Rotterdams Jeugd Symfonie Orkest SBAW-cultuurscouts Scapino Ballet Rotterdam

42.240 252.442 20.875 12.750 6.791

16.000 26.617 17.093

6.791 2.712.181

2.678.674

947.142 858.800 130.756.570 111.911.214 361.000 76.500

138.343.598 120.919.645

1.420.500 2.217.984 50.000 222.500 20.000 75.500 2.090.500 1.117.700 305.500 3.202.000 252.000 157.500 119.000 302.500 101.000 71.500 200.500 161.000 20.000 2.418.000 75.500 268.000 621.500 410.000 20.000 365.500 1.123.500

77.500 400.000 684.000 1.120.500 2.288.964 43.500 225.000 21.000 76.500 2.558.000 0 309.500 2.808.500 897.500 252.000 159.500 300.000 120.500 306.500 102.500 72.500 203.000 111.000 20.500 2.449.500 76.500 300.000 271.500 629.500 415.500 20.500 370.500 1.138.000

61

Sinfonia Rotterdam Stadspodium Stichting "Conny Janssen Danst" Stichting Architectuur Instituut Rotterdam AIR Stichting Arminius Stichting Bibliotheek Rotterdam Stichting Centrum Beeldende Kunst Stichting Concert- en congresgebouw De Doelen Stichting Dansateliers Stichting de Bende / Hotel Modern Stichting Designprijs Rotterdam Stichting Digital Playground Stichting Doelenensemble Stichting Epitome Entertainment Stichting Grote of Sint-Laurenskerk te Rotterdam Stichting het Rotterdams Centrum voor Theater Stichting Hijs Stichting Hofplein Rotterdam Stichting International Film Festival Rotterdam Stichting Internationale Architectuurbiënnale NL Stichting Jazz International Rotterdam Stichting Jazzpodium Rotterdam Stichting Kunstaccommodatie Rotterdam Stichting Kunsthal Rotterdam Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam (IKEI) Stichting Laurenscantorij Stichting Lezersfeest Stichting Live at Rotown Stichting LP II Stichting Luxor Theater Rotterdam Stichting Maas theater en dans Stichting Maritiem Museum Rotterdam Stichting Museum Boijmans Van Beuningen Stichting Museum Rotterdam Stichting Music Matters Stichting Natuurhistorisch Museum Rotterdam Stichting Nederlands Fotomuseum Stichting Open Rotterdam Stichting Passionate Stichting Poetry International Stichting Poppodium Baroeg Stichting Popunie Stichting RoMeO Stichting Rotterdam Festivals Stichting Rotterdam Festivals (Wederopbouwjaar) Stichting Rotterdam Festivals Architectuur Film festival Rotterdam Stichting Rotterdam Festivals MOOIS Stichting Rotterdam Festivals publieksontwikkeling Stichting Rotterdams Philharmonisch Orkest

120.500 453.500 409.500 171.500 18.278.500 2.983.000 4.774.600 309.000 178.000 49.500 241.000 75.500 50.500 153.000 198.000 30.000 1.772.600 1.007.500 403.000 201.500 176.000 378.500 2.029.000 8.261.500 66.000 64.000 219.000 252.000 1.467.600 1.661.700 3.764.400 130.000 4.272.900 252.000 740.000 886.500 535.000 184.500 251.000 255.000 297.000 20.000 3.136.500 25.000 85.500 302.500 6.647.000

122.000 50.500 459.500 415.000 173.500 18.893.305 3.042.583 4.833.305 313.000 180.500 50.000 244.000 76.500 51.000 155.000 200.500 30.500 1.795.014 1.167.500 408.000 204.000 178.500 383.500 2.662.453 7.471.000 1.182.000 67.000 65.000 222.000 255.500 1.481.535 1.682.993 4.936.003 0 3.919.654 255.500 749.364 898.000 542.000 187.000 254.500 258.474 301.000 20.500 3.100.000 1.500.000 25.500 86.500 306.500 6.733.500

62

Stichting Rotterdams Wijktheater Stichting Rotterdamse Schouwburg Stichting Theater Lantaren Venster Stichting tot Beheer Museum Boijmans Van Beuningen Rotterdam Stichting tot Beheer Museum Boijmans Van Beuningen Rotterdam (depot) Stichting Wereldmuseum Rotterdam Stichting Worm Subsidie en onvoorzien 2015 Subsidies eenmalig onvoorzien 2016 Taptoe Theater Walhalla Theater Maatwerk Theater Zuidplein TheaterNetwerk Rotterdam (TNR) V2_, Instituut voor de instabiele media Villa Zebra VIVID vormgeving Wieman - Poppenspelers WITTE DE WITH World music & Dance Centre Sport en Recreatie BMR 14+ diverse activiteiten BMR 14+ scouting BMR 14+ speeltuinen BMR 14+ sportprogrammering Buurt- en Speeltuin Vereniging Kralingseveer Buurt- en Speeltuinwerk Rotterdam Buurtsportcoaches Challenge Sports B.V. Citylab 010 Sport Exploitatie Topsportcentrum B.V Garantiesubsidie evenementen Gehandicpatensport Investeringssubsidies Recreatiecentrum Oostervant Recreatiecentrum Zevenkampse ring Speeltuinen Sport Fondsen Nederland Stichting Circus Rotjeknor Stichting Koninklijke Rotterdamse Diergaarde Stichting Rotterdam Marathon Stichting Rotterdam Sportsupport Stichting Rotterdam Sportsupport combinatiefuncties (RLF) Stichting Rotterdam Topsport Stichting Rotterdams Volkstheater Stichting Vogelklas Karel Schot Subsidies jeugdbeleid Volksgezondheid en zorg Openbare gezondheidszorg CASA (Centra voor Anticonceptie Seksualitiet en Abortus)

431.500 6.310.800 1.461.000 9.534.700 2.904.230 667.000 400.000 197.500 217.000 50.500 2.146.200 75.500 151.000 347.300 85.500 20.000 668.000 176.500 18.845.356 2.055.673 56.400 3.235.651 1.637.798 5.255 145.000 630.700 181.400 282.100 15.100 51.400 199.500 996.179 735.500 500.000 1.103.200 99.800 800.000 365.700 3.258.300 2.163.500 60.400 135.000 131.800 179.997.180 935.747 16.754

437.000 6.276.500 1.480.000 9.342.500 2.519.000 4.350.148 676.000 236.358 200.000 220.000 51.000 2.166.921 76.500 153.000 351.071 86.500 20.500 677.000 179.000 17.423.953 610.368 80.939 3.315.426 1.171.860 0 147.143 659.306 80.000 50.000 285.767 0 65.172 202.078 895.533 700.662 0 1.440.914 101.040 816.013 369.559 3.341.494 975.000 1.763.758 81.648 136.760 133.513 110.908.648 1.904.392 20.260

63

Eerste Lijnszorg Gezond Gewicht Huber, B.F. Indigo Zorgservice B.V. Stichting Humanitas Stichting Mara Stichting OSER Zorg jeugd Avant sanare B.V. Careyn Maatschappelijke Dienstverlening B.V. CVO: Vereniging voor Christelijk Voortgezet Onderwijs te Rotterdam en omgeving Eigen Kracht Centrale Stichting Indigo Zorgservice B.V. kindeRdam Zuid B.V. Kinderopvang BijDeHand B.V. LMC: Stichting voor Interconfessioneel en Algemeen Bijzonder Voortgezet Onderwijs te Rotterdam e.o. Maatschappelijke Dienstverlening Alexander Maatschappelijke Ondersteuning Stichting School Maatschappelijk Werk Rijnmond (SMWR) Opvoedingsondersteuning GEBIED Overig Kinderopvang Plus Overige subsidies Radar Uitvoering B.V. SMI: Diverse personen SMI: Van Veldhuizen Stichting St. voor Protestants-Christelijk Basis- en Orthopedagogisch Onderwijs STC-Group/Scheepvaart en Transport College (SMW MBO) Stg v Chr VO op Reform Grondslag De Wartburg Stichting Big Brothers Big Sisters of Rotterdam (Mentoring) Stichting BOOR Stichting Bouman Geestelijke Gezondheidszorg Stichting CED-Groep Stichting Centrum voor Vrijwillige en Professionele Maatschappelijke Dienstverlening (Eigen Kracht) Stichting Chris (voorheen stichting De Hoop) Stichting CJG Rijnmond Stichting Cosmicus Onderwijs Stichting Deelgemeentelijke Ondersteuningsorganisatie Crooswijk en Kralingen Stichting Exodus Zuid Holland Zuid Stichting FlexusJeugdplein Stichting Futuro in Samenwerking Stichting Grafisch Lyceum Rotterdam Stichting Hout- en Meubileringscollege Stichting Humanitas Stichting JIJ Stichting Jongerenwerk op Zuid Stichting Kindercentrum Prinses Amalia

4.087

288.621 606.135 20.150 118.384.576 81.776

1.015 225.416 1.740 236.501 782.007 20.453 617.000 60.309.615 61.159 66.000 256.000

60.450 289.974 68.000

201.433 292.000 84.000 668.000 413.000 586.000

1.032.906 236.374 45.919 260.000 1.584.787 268.387

990.000 295.000 260.000 1.300.000 267.000 56.000 48.000 296.364 64.000 940.000 167.000 177.000

26.112 22.305.900

25.000 26.935.000 18.000 503.000

240.000 5.349.194 317.000

240.000 14.051.183 276.000 41.000 46.000 745.469 13.000

577.816 13.000 185.483 180.384

196.000

64

Stichting Kinderopvang Rolykids Stichting MEE Rotterdam Rijnmond Stichting Minters Stichting Opboxen Stichting Peuter&Co Stichting Platform VG Rijnmond Stichting Rotterdams Kenniscentrum Diversiteit Stichting Samen Ondernemend Leren Stichting Stek Jeugdzorg Stichting TriviumLindenhof Stichting voor Educatie en Beroepsonderwijs Zadkine Stichting voor Interconf Beroepen Onderwijs en AVO en Ve R-Dam eo Subsidies couleur locale jeugd (Nieuw Rotterdams Welzijn) subsidies decentralisatie jeugdzorg Van Veldhuizen Stichting Zorg volwassenen (Voorm.) Vastgoed Woonhotel Rotterdam V.O.F. Avant sanare B.V. Bavo Europoort B.V. Buurt m/v Centrum voor Dienstverlening Dagopvang/inloopfunctie Dona Daria, Centrum voor Vrouwen en Emancipatie Huiselijk Geweld Impegno Nederland B.V. Indigo Zorgservice B.V. Intake en vraagverheldering Justitiabelen Laurens Antonius IJsselmonde Maatschappelijke initiatieven Maatschappelijke opvang Moetd Nico Adriaans Stichting (NAS) Palier B.V. Reakt Rijnmond Stichting "en Route Aktieve Hulpverlening" Stichting Arosa Stichting Barka Stichting Bouman Geestelijke Gezondheidszorg Stichting Corridor Dienstverlening Stichting Delta Psychiatrisch Centrum Stichting FlexusJeugdplein Stichting Humanitas Stichting Humanitas voor Dienstverlening aan Mensen met een Handicap Stichting Jong Rotterdam Stichting Leer- en Ontmoetingsproject voor Vrouwen Stichting Leger des Heils Welzijns- en Gezondheidszorg Stichting Middin Stichting Ontmoeting Stichting Opvangcentrum Mensen in Knelsituaties ("S.O.M.I.K. ")

95.634

24.999 16.000

161.000 51.000 125.000 203.000 0 368.000 2.079.000 3.066.007 808.000 962.000 1.228.000

84.356.852 767.629 60.676.857 89.461 128.150 322.942 755.700 14.881.997 15.721

83.066

61.961 44.143 25.188 22.770 2.170.262 40.300 952.620 52.101 4.876.706 186.186 10.141.012 506.338 107.475 0 653.046 20.150 437.011 41.400 12.613.660 312.032 3.009.750 50.375

681.000 48.694.641 95.841 235.000 767.055 9.487.000 383.164 25.170 50.751 218.975 68.066 951.262 47.754 63.000 511.135 1.304.303 115.000 1.755.931 941.528 52.883 3.731.374 110.220 8.196.862 666.646 854.817 842.524 9.715 252.927 41.483 8.887.808 246.992 1.560.465

65

Stichting Pameijer sociale psychiatrie Stichting Pension Maaszicht Stichting Pluspunt Stichting Prokino Stichting Timon Stichting TriviumLindenhof Stichting Zorgbelang Zuid-Holland, patiënten en consumenten platform Winteropvang Wouwtrainingen Werk en Inkomen Werk Citylab 010 Maatschappelijke Ondersteuning Maatschappelijke begeleiding en advies Accent Onderwijsondersteuning Bavo Europoort B.V. Bewonersorganisaties Gebieden Budget AWBZ OB Pyschosociaal Buurt- en Speeltuinwerk Rotterdam Centrum voor Dienstverlening Couleur Locale gebieden Diverse subsidies gebiedgericht Welzijn Middelen Diverse Zelfredzaamheid Middelen Maatschappelijke Initiatieven Middelen Mmeb Middelen Ontwikkelfunctie Middelen Rotterdammers met Beperking MOB Maatschappelijk Ondersteunings Bureau Subidies Couleur Locale Sensoor ZHZM Stg.En Route Kindervakantieweken Stichting Brede Raad Stichting Humanitas Stichting Inloophuis Rotterdam, De Boei Stichting Joods Maatschappelijk Werk Stichting Justitieel Klachten Buro Stichting MEE Rotterdam Rijnmond Stichting Meedoen Stichting Platform Agenda 22 Stichting Pluspunt Stichting Rechtswinkel Rotterdam Stichting Samenwerking Christelijke Maatschappelijke Activering te Rotterdam Stichting Slachtofferhulp Nederland Stichting Sportieve Handy's Stichting Unie van Vrijwilligers Stichting Welzijn Doven Rotterdam e.o. Vereniging van Gehandicaptenorganisaties Rotterdam Wmo arrangementen (vh BZ-OMMEB) Beleidskader Taal 2015 - 2019

3.994.281 603.109 327.170 1.751.815 654.779 412.777 310.527 20.877 353.000 353.000 353.000 40.360.307 38.722.018 29.250 11.500 863.170 174.579 2.131.032 10.000.000 137.035 89.998 71.506 64.837 36.307 353.000 293.081 2.500 113.000 34.267 2.084 285.063 252.080 320.401 100.000 15.500 664.582 143.331 19.700 489.393 28.525 235.289 957.362

3.866.954 197.386 15.000 112.495 683.444 653.993 418.979 248.520 22.219 353.000 353.000 353.000 17.029.262 15.474.355 27.788 1.200.000 863.170 166.250 459.708 2.086.038 137.035

282.758 328.000 297.833 555.690 57.000 114.000 32.554 250.989 410.000 106.447 679.250 136.164 18.715 512.423 27.099 957.362 1.200.000

66

Dona Daria, Centrum voor Vrouwen en Emancipatie Incidentele subsidies"Volwaardig Meedoen" Jongerenparticipatie overig RADAR Stedelijk Team Jongerenwerk (accrès) Stichting Buurtwerk Jeugd Stichting Jongerenwerk op Zuid Stichting Opzoomer Mee Rotterdam Stichting Rotterdam Verkeert Stichting Rotterdams Kenniscentrum Diversiteit Stichting Thuis op Straat Subsidies ihkv programma Stadsinitiatief Subsidies in het kader van beleidsregel Participatie: kiezen voor Talent Subsidies Jongerenwerk voorheen via deelgemeenten Subsidies Thuis op Straat voorheen via deelgemeenten Armoedebestrijding CVD Schulddienstverlening VTA Stichting Dress for Success Rotterdam Stichting Jeugdcultuurfonds Rotterdam Stichting Jong Rotterdam Stichting Perspect Stichting Vakantieweken Rotterdam Subsidies ten behoeve van armoedebestrijding Stedelijke inrichting Duurzaam Deltalinqs Vergunningen en toezicht div personen (kwal.verb. best. voorraad woningen pwvb) Div. particulieren (gevelreiniging) Div. particulieren (verbetering woningen pwe/vve) Diverse kerkgenootschappen monumenten Diverse particulieren monumenten Stichting Open Monumentendag Stichting VvE010 Ruimte en wonen Joodse Gemeente Rotterdam Stichting Zuidhollands Landschap Vereniging regio water Totaal

600.000 260.000 458.963 600.000 28.275 1.087.500 1.087.500 1.956.103 300.000 600.000 100.000 1.000.000 900.000 10.581.942 1.503.363 1.638.289 47.143 34.565 300.000 163.199 30.382 63.000 1.000.000 3.840.000 500.000 500.000 3.235.000 1.500.000 150.000 1.200.000 35.000 35.000 25.000 290.000 105.000 85.000 5.000 15.000 462.848.802

1.125.000 1.125.000 1.958.082

100.000

1.554.907 47.143 44.565 300.000 163.199

1.000.000 2.232.000 282.000 282.000 1.845.000 750.000 100.000 750.000 35.000 35.000 25.000 150.000 105.000 85.000 5.000 15.000 362.615.863

67

5.8 Financiering (Webp. 1158) Hier staat de gemeentelijke treasuryfunctie centraal. Treasury is het woord dat gebruikt wordt voor het beheer van het geld van de gemeente. Binnen de treasuryfunctie is financiering een belangrijk aandachtsveld. De gemeente moet altijd over voldoende geld beschikken om aan alle verplichtingen te kunnen voldoen: het op tijd betalen van uitkeringen, subsidies, salarissen en facturen van derden. Hiervoor worden op dagelijkse basis korte geldleningen aangetrokken. Om investeringen in de stad mogelijk te maken, worden lange geldleningen aangetrokken. Het andere belangrijke aandachtsveld binnen de treasuryfunctie betreft het verstrekken van leningen en het verlenen van garanties uit hoofde van de publieke taak. Kenmerkend voor de treasuryfunctie is dat er zeer grote bedragen mee gemoeid zijn en de financiële risico’s aanzienlijk kunnen zijn. De uitvoering van de treasuryfunctie dient plaats te vinden binnen de wettelijke kaders. De uitvoering van de treasuryfunctie wordt aan de wettelijke normen getoetst. Ook wordt specifiek aandacht geschonken aan het renterisicobeheer en het kredietrisicobeheer.

5.8.1 Beleid (Webp. 1159) Financiering De financieringsfunctie van de gemeente omvat alle activiteiten die voorzien in de vermogensbehoefte van de gemeente. Het gaat daarbij om het aantrekken van geldleningen en het uitzetten van tijdelijk overtollig geld. Verder gaat het om de beheersing van de financiële risico’s die gepaard gaan met de geldstromen, van de financiële posities en van de vermogenswaarden. Het financieringsbeleid is nodig om de rente die de gemeente moet betalen te beheersen en de daarmee samenhangende risico’s te beperken. De Wet Financiering decentrale overheden (Wet Fido) geeft de wettelijke kaders voor de treasuryfunctie van decentrale overheden. Een belangrijk uitgangspunt van de wet is dat een gemeente voorzichtig moet omgaan met publieke middelen. Dit uit zich onder andere in de beheersing van renterisico’s door middel van wettelijke normen: de kasgeldlimiet en de renterisiconorm . Het kan voorkomen dat de gemeente in een bepaalde periode overtollig geld heeft. Als ze dat geld niet uitleent aan medeoverheden en als dat geld meer is dan een drempelbedrag, dan moet de gemeente dat aanhouden in ‘s Rijks schatkist’: ‘verplicht schatkistbankieren’. Ook stelt de Wet Fido strenge eisen aan de kredietwaardigheid van tegenpartijen en de te gebruiken instrumenten. Artikel 212 van de Gemeentewet verplicht de gemeente de gemeentelijke regelgeving voor de financieringsfunctie vast te leggen in de Verordening financiën 2013, verder uitgewerkt in het Treasurystatuut. In de gemeentelijke regelgeving is onder andere het renteomslagstelsel geregeld. De gemiddelde rente is de afgelopen jaren sterk gedaald. Hierdoor zijn de gemiddelde vermogenskosten van de gemeente aanzienlijk gezakt en is het mogelijk om de omslagrente te verlagen van 4% naar 3,5% per 1 januari 2017. Ook bij andere gemeenten zien we deze ontwikkeling. Omdat het hierbij gaat om een grote operatie, met veel interne herverdelingseffecten, nemen we hiervoor een jaar de tijd om de verlaging op een verantwoorde manier te verwerken in de begroting. Dit betekent dat het college in deze meerjarenbegroting nog rekent met een omslagrente van 4%. Het daarbij behorende renteresultaat is al verwerkt in het algemene beeld. In de Kaderbrief 2016 zal het college de mogelijke overige financiële consequenties schetsen. De aanpassing naar 3,5% zal het college bij de Begroting 2017 doorvoeren. Met het oog op een stabiel meerjarig begrotingsbeeld streeft het college ernaar om dit percentage voor langere tijd vast te houden.

Leningverstrekking en garantieverlening Gemeenten mogen uitsluitend geldleningen uitzetten en garanties verlenen voor de publieke taak. We spreken van een publieke taak wanneer overheidsingrijpen noodzakelijk is om een maatschappelijk belang te realiseren. De gemeenteraad bepaalt wat tot de publieke taak behoort. Bij het verstrekken van geldleningen en garanties is een voldoende motivering van de overwegingen vereist, zodat gemeenteraad en toezichthouder dit kunnen toetsen. Overwegingen voor de gemeenteraad hierbij zijn of de betreffende activiteiten direct of

68

indirect van belang zijn voor alle of een groot deel van de eigen inwoners en of de gemeente de geëigende overheidspartij is om deze activiteiten te steunen. De verordening Leningverstrekking en garantieverlening Rotterdam 2014 biedt een helder en transparant kader voor het verstrekken van leningen en de verlening van garanties voor rechtspersonen. Bij leningverstrekking of garantieverlening stelt de gemeente zich terughoudend op (“Nee, tenzij…”). Daarnaast houdt de gemeente rekening met de staatssteunregelgeving. Het is verder de inzet van de gemeente om de kosten die samenhangen met de leningverstrekking en garantieverlening te beheersen en te verlagen door toepassing van een actief kredietrisicobeheer.

5.8.2 Financiering (Webp. 1160) Ontwikkeling investeringen Investeringen Standen per ultimo Materiële vaste activa Verstrekte geldleningen Overige financiële vaste activa Totaal

2013 2.331 925 408

2014 2.377 919 403

2015 2.394 841 402

2016 2.398 680 401

bedragen x € 1 mln 2017 2018 2019 2.380 2.337 2.278 580 484 397 400 399 398

3.664

3.699

3.637

3.479

3.360

3.220

3.073

De bovenstaande tabel toont de verwachte ontwikkelingen van de gemeentelijke investeringen. Het gaat hierbij zowel om de lopende als de nieuwe investeringen in materiële vaste activa en voorraden bouwgrond in de komende jaren. Ook laat de tabel de ontwikkelingen zien van de financiële vaste activa. Tot de materiële vaste activa behoren onder andere de terreinen, gebouwen en vervoermiddelen van de gemeente. De financiële vaste activa kent verschillende categorieën. Daarvan is de grootste categorie de verstrekte geldleningen. De overige financiële vaste activa bestaan uit aandelenkapitaal en bijdragen aan activa van derden. De omvang van de totale vaste activa neemt naar verwachting de komende jaren gestaag af. Deze daling komt vooral door de afname van de verstrekte geldleningen.

Ontwikkeling financieringsmiddelen Financieringsmiddelen Standen per ultimo Reserves, voorzieningen, afkoopsommen erfpacht Netto werkkapitaal Bestaande lange schuld Korte schuld Totaal

2013 1.324

2014 1.339

2015 1.084

2016 922

bedragen x € 1 mln 2017 2018 2019 839 826 832

54 1.818 468 3.664

18 1.950 392 3.699

18 1.858 275 3.235

18 1.579 275 2.794

18 1.445 275 2.577

18 1.294 275 2.413

18 975 275 2.100

Tegenover de investeringen in vaste activa en voorraden bouwgrond staan de interne en externe financieringsmiddelen. De lange interne financieringsmiddelen worden gevormd door de reserves, voorzieningen en de vooruit ontvangen afkoopsommen erfpacht. Het netto werkkapitaal behoort tot de korte interne financieringsmiddelen. Dit netto werkkapitaal bestaat uit het saldo van de voorraden (met uitzondering van de voorraden bouwgrond), debiteuren, crediteuren en overlopende posten. De externe financieringsmiddelen worden gevormd door de korte en lange schuld, waarbij de grens tussen kort en lang op één jaar ligt. Voorzichtigheidshalve stuurt het college op een gemiddelde netto korte schuld van € 275 mln. De lange interne financieringsmiddelen laten voor de komende jaren een dalend verloop zien als gevolg van de onttrekkingen aan bestemmingsreserves, evenals de lopende lange schuld. In 2019 worden meer aflossingen gedaan dan in de voorgaande jaren waardoor de bestaande lange schuld in dat jaar een sterkere daling laat zien.

69

Ontwikkeling financieringstekort Financieringstekort Standen per ultimo Investeringen Financieringsmiddelen

2013 3.664 -3.664

2014 3.699 -3.699

2015 3.637 -3.235

2016 3.479 -2.794

0

0

402

685

Financieringstekort

bedragen x € 1 mln 2017 2018 2019 3.360 3.220 3.073 -2.577 -2.413 -2.100 783

807

973

Het financieringstekort is het saldo van de investeringen en de financieringsmiddelen. De beschikbare financieringsmiddelen nemen sterker af dan de investeringen. Het financieringstekort loopt tijdens de komende jaren op tot € 973 mln. Het financieringstekort zal worden ingevuld door het aantrekken van nieuwe lange geldleningen.

Ontwikkeling schuldpositie Schuldpositie Standen per ultimo

bedragen x € 1 mln 2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

468

392

275

275

275

275

275

1.818

1.950

1.858

1.579

1.445

1.294

975

0

0

402

685

783

807

973

Lange schuld

1.818

1.950

2.260

2.264

2.228

2.101

1.948

Totaal

2.286

2.342

2.535

2.539

2.503

2.376

2.223

Korte schuld Bestaande lange schuld Financieringstekort

De bovengenoemde ontwikkelingen leiden tot de hier getoonde ontwikkeling van de schuldpositie. De totale schuld blijft in 2016 ongeveer gelijk en neemt in de daaropvolgende jaren af.

5.8.3 Rente (Webp. 1161) Omslagrente De financiering van de gemeentelijke investeringen vindt hoofdzakelijk plaats met reserves en voorzieningen lange interne financieringsmiddelen - en met extern aangetrokken geldleningen. Als uitgangspunt geldt dat de financieringswijze geen rol mag spelen bij de kostprijsberekening van gemeentelijke taken. Daarom rekent de gemeente ook rente toe aan de reserves en voorzieningen. De totale gemeentelijke vermogenskosten bestaan dus uit de werkelijk betaalde rente op de externe geldleningen en de toegerekende rente aan de interne financieringsmiddelen. Deze vermogenskosten worden aan de gemeentelijke producten doorberekend via de omslagrente. Dit gebeurt op basis van de boekwaarde van de investeringen op de balans. Met het oog op een stabiel meerjarig begrotingsbeeld streeft de gemeente naar een evenwichtige ontwikkeling van de omslagrente, waarbij eventuele schommelingen in marktrentes slechts gematigd doorwerken. Door de omslagrente op een vast percentage te houden, voorkomt de gemeente verstoring van het meerjarig begrotingsbeeld. In deze begroting wordt voor 2016 en de volgende jaren nog gerekend met een omslagrente van 4%. In de begroting 2017 wordt de omslagrente verlaagd naar 3,5%. Deze ontwikkeling is in lijn met die bij andere gemeenten. De belangrijkste financiële consequenties zijn al verwerkt in deze begroting en het college geeft een verdere financiële vertaling van de verlaging van de omslagrente bij de Kaderbrief 2016. De gemeente berekent de vermogenskosten voor de verstrekte geldleningen op een andere manier. Verstrekte leningen worden over het algemeen één-op-één doorgeleend. Dat wil zeggen dat de gemeente de inleenrente, eventueel vermeerderd met een risico-opslag, aan de geldnemer doorrekent in de vorm van een marktconforme rente. De kostprijs wordt daarom berekend als de gemeentelijke inleenkosten op de kapitaalmarkt.

70

Bespaarde rente Reserves en voorzieningen

bedragen x € 1 mln

Standen per primo Reserves - waarvan voor Hart van Zuid

2013 1.000

2014 1.113

2015 1.140 -44

2016 914 -21

2017 756

2018 675

2019 660

Voorzieningen Totaal Bespaarde rente (4%)

84 1.084 43,3

121 1.234 49,4

106 1.202 48,1

80 973 38,9

78 834 33,4

78 753 30,1

82 742 29,7

De beschikbaarheid van reserves en voorzieningen vermindert de behoefte aan rentedragend vreemd vermogen. Daardoor worden de rentekosten verlaagd. Met behulp van deze interne financieringsmiddelen ‘bespaart’ de gemeente dus rente op vreemd vermogen. Daarom wordt de rentevergoeding die wordt toegerekend aan de reserves en voorzieningen ook wel de 'bespaarde rente' genoemd. De ‘bespaarde rente’ is geen uitgave zoals de werkelijke rente die de gemeente voor geldleningen moet betalen, maar blijft binnen de eigen begroting. De gemeente kan deze ‘bespaarde rente’ gebruiken voor andere doeleinden. De ‘bespaarde rente’ over de voorzieningen en reserves is gerelateerd aan de omvang van de reserves en voorzieningen. Toegekend budget uit het IFR (Investeringsfonds Rotterdam) voor het project Hart van Zuid wordt aan het begin van het jaar al ingezet als dekking voor dit project. Daarom wordt dit geld in bovenstaande tabel in mindering gebracht bij de berekening van de bespaarde rente. Bestemming bespaarde rente

bedragen x € 1 mln 2013 23,1

2014 16,4

2015 16,1

2016 16,8

Voeding IFR Voeding kredietrisicoreserve

7,5 2,7

30,1

32,0

18,0

Bestemming bij begroting

33,3

46,5

48,1

Bestemming bij rekening

10,0

2,8

Bespaarde rente

43,3

49,3

Dekking kapitaallasten IFR

2017 15,5

2018 15,5

2019 14,7

34,8

15,5

15,5

14,7

0,0

4,1

17,9

14,6

15,0

48,1

38,9

33,4

30,1

29,7

In principe geldt dat de bespaarde rente ten gunste komt van het IFR (Investeringsfonds Rotterdam). De bespaarde rente over het IFR zelf zet de gemeente jaarlijks in voor de dekking van de daarvoor aangewezen kapitaallasten van het investeringsprogramma. In 2016 gaat dit om € 16,8 mln. Daarnaast stelt het college voor om bij deze begroting in 2016 al een bedrag van € 18,0 mln toe te voegen aan het IFR. Deze middelen worden gebruikt ter dekking van het investeringsvoorstel 2016 Vanwege de onzekerheid over de daadwerkelijke ontwikkelingen van de omvang van de reserves en voorzieningen, wordt slechts een deel van de bespaarde rente ingezet bij de begroting. Bij de jaarrekening − of mogelijk bij een tussentijdse bestuursrapportage − wordt het resterende deel van de bespaarde rente bestemd. Daarbij blijft het uitgangspunt dat dit resterende deel wordt toegevoegd aan het IFR.

71

Rente lange schuld Rente lange schuld Standen per ultimo Lange schuld - waarvan concernfinanciering

bedragen x € 1 mln 2018 2019 2.101 1.947 1.685 1.613

2013 1.818 1.157

2014 1.950 1.246

2015 2.260 1.572

2016 2.264 1.664

2017 2.228 1.721

661

704

688

600

507

416

334

Gemiddelde rente - waarvan concernfinanciering

3,5% 3,7%

3,2% 3,3%

3,0% 3,2%

3,1% 3,2%

3,2% 3,3%

3,2% 3,4%

3,3% 3,4%

- waarvan voor doorleningen

3,2%

2,9%

2,7%

2,7%

2,7%

2,6%

2,7%

- waarvan voor doorleningen

Het grootste deel van de lange schuld heeft betrekking op de financiering van de materiële investeringen. Een kleiner deel van de lange schuld is specifiek ingeleend voor het verstrekken van leningen, bijvoorbeeld aan woningcorporaties, Havenbedrijf Rotterdam en RET. Doordat deze systematiek vroeger niet werd toegepast en er bij verzelfstandigingen een afwijkend regime geldt, zijn niet alle verstrekte geldleningen één-op-één doorgeleend. De gemiddelde looptijd van de doorleningen is lager dan die van de leningen voor de concernfinanciering. Daarom is de gemiddelde rente van de doorleningen ook lager dan die van de leningen voor de concernfinanciering.

5.8.4 Wettelijke normen (Webp. 1162) Drempel schatkistbankieren Om de staatsschuld te beperken moeten gemeenten liquide middelen aanhouden in de schatkist bij het Rijk of uitzetten bij medeoverheden. Om het cashmanagement van de gemeenten niet te veel te verstoren wordt het de gemeenten toegestaan een beperkt positief saldo op de bankrekeningen aan te houden. Gemiddeld mag dit saldo niet meer zijn dan een vastgesteld drempelbedrag. Het drempelbedrag is gerelateerd aan de omvang van de begroting – 0,75% over de eerste schijf van € 500 mln en 0,2% voor alles daarboven – en komt voor 2016 uit op € 9,7 mln. Naar verwachting zullen de banksaldi in 2016 gemiddeld onder deze drempel blijven en zal de gemeente, incidentele uitschieters daargelaten, geen middelen bij de schatkist hoeven aan te houden.

Kasgeldlimiet Toets kasgeldlimiet x € 1 mln.)

2013

2014

Grondslag: omvang begroting

4.295

3.777

2015 3.624

2016 3.492

2017 3.492

2018 3.492

2019 3.492

Kasgeldlimiet

365

321

308

297

297

297

297

Gemiddelde korte schuld

231

338

275

275

275

275

275

Gemiddelde korte middelen Gemiddelde netto korte schuld

-16 215

-7 331

0 275

0 275

0 275

0 275

0 275

Ruimte (+) / Overschrijding (-)

150

-10

33

22

22

22

22

De gemeente kan haar activiteiten niet onbeperkt met kort geld financieren. In de Wet financiering decentrale overheden (Wet fido) is de kasgeldlimiet opgenomen, waarmee een maximum wordt gesteld aan de netto kortlopende schuld. De kasgeldlimiet is gelijk aan 8,5% van het begrotingstotaal. Dit is naar verwachting € 297 mln in 2016. Volgens wettelijke voorschriften wordt de grondslag van de daaropvolgende jaren gelijkgehouden aan het begrotingsjaar 2016. De kasgeldlimiet mag niet meer dan drie achtereenvolgende kwartalen overschreden worden. Gebeurt dit wel dan dient de gemeente de provincie daarover te berichten met daarbij een plan om weer te voldoen aan de kasgeldlimiet. De hier getoonde bedragen zijn jaargemiddelden. De overschrijding in 2014 heeft zich alleen in het eerste kwartaal voorgedaan, waardoor de gemeente ook in dat

72

jaar heeft voldaan aan de wettelijke vereisten. Er moet enerzijds rekening worden gehouden met beschikbare kredietlijnen en anderzijds met tijdelijke uitschieters in de behoefte aan kort geld. Daarom wordt enige marge aangehouden onder de kasgeldlimiet en wordt de komende jaren gestuurd op een gemiddelde netto korte schuld van € 275 mln.

Renterisiconorm Toets renterisiconorm x € 1 mln.)

2013

2014

Grondslag: omvang begroting Renterisiconorm

4.295 859

3.777 755

2015 3.624 725

2016 3.492 698

2017 3.492 698

2018 3.492 698

2019 3.492 698

Renteherzieningen Aflossingen

0 333

50 410

50 292

50 278

8 269

3 287

12 453

Renterisicobedrag Ruimte (+) / Overschrijding (-)

333 526

460 295

342 383

328 370

277 421

290 408

465 233

Bij de structurering van de lange schuld moet de gemeente voldoen aan de wettelijke vereisten die zijn vastgelegd in de Wet fido. Bij het aantrekken van lange geldleningen moet rekening worden gehouden met de renterisiconorm. Deze heeft als doel om het toekomstig renterisico te beperken door spreiding in de aflossingen en renteherzieningen. Voorkomen moet worden dat er in enig jaar een te grote concentratie plaatsvindt van aflossingen en renteherzieningen. Het renterisicobedrag wordt volgens de Wet fido berekend als de som van de renteherzieningen en de aflossingen. Hoewel de Wet fido dit niet voorschrijft, wordt uit voorzichtigheidsoverwegingen onder de aflossingen ook de herfinancieringsbehoefte onder de renteswaps meegeteld. Hiermee wordt het gebruik van renteswaps gelimiteerd. Het totale renterisicobedrag mag niet groter zijn dan 20% van het begrotingstotaal. De omvang van de begroting 2016 geldt volgens de wet ook als grondslag voor de toetsing van de daaropvolgende jaren. Zoals uit de tabel blijkt, is het renterisico in de huidige leningenportefeuille goed gespreid en blijft er de komende jaren sprake van een aanzienlijke ruimte onder de renterisiconorm.

5.8.5 Renterisicobeheer (Webp. 1163) Renteswaps Als onderdeel van het renterisicobeheer wordt op beperkte schaal gebruik gemaakt van renteswaps. Renteswaps zijn instrumenten waarmee de lange rente kan worden vastgelegd. In 2009 en 2010 heeft de gemeente renteswaps afgesloten om toekomstige renterisico’s te beperken. Daarbij is een deel van de onderliggende financieringsbehoefte ingevuld met een 20-jarige geldlening van € 100 mln. Met behulp van de overige renteswaps worden de renterisico’s over de jaarlijkse financieringsbehoefte van € 135 mln ingedekt. Eén swap van € 50 mln loopt af in 2019. Ter beperking van tegenpartijrisico’s zijn deze swaps alleen afgesloten bij de Bank Nederlandse Gemeenten, een van de meest veilige banken ter wereld. Op deze renteswaps drukken geen onderpandverplichtingen. Bij een rentedaling heeft de gemeente dan ook geen verplichting om liquide middelen te storten. Ook zijn op deze renteswaps geen bijzondere ontbindende voorwaarden van toepassing. De gemeente gaat alleen volledig effectieve hedges (risicoafdekkingen) aan. Voor 2016 is er geen behoefte aan extra renteswaps om renterisico’s af te dekken.

Gemeentelijk renterisico Gemeentelijk renterisico Renteherzieningen Financieringstekort (stand primo) Reeds ingedekt met renteswaps Renterisicobedrag lange schuld

2016 50 402 -135 317

2017 8 685 -135 558

bedragen x € 1 mln 2018 2019 3 12 783 807 -135 -85 651 734

73

Renterisicobedrag korte schuld Totaal renterisicobedrag Renterisico 2% (op jaarbasis) Renterisico 2% (cumulatief)

275 592 12 12

275 833 17 29

275 926 19 47

275 1.009 20 67

Bij het afsluiten van nieuwe leningen loopt de gemeente een renterisico. Tevens bestaat er een renterisico op het moment van renteherziening bij een lopende lening. Een stijging van de rentetarieven ten opzichte van de begroting leidt namelijk tot hogere rentelasten. Deze renterisico’s worden deels beheerst door de marktrente behoedzaam te ramen. Daarnaast is in de afgelopen jaren de gemiddelde looptijd van de leningportefeuille verlengd en zodoende de rentegevoeligheid van de bestaande schuldpositie verminderd. Bij de berekening van het renterisico over de totale schuld worden zowel renterisico’s die samenhangen met de korte als de lange schuld betrokken en wordt naast de herfinanciering ook eventuele uitbreiding van de financieringsbehoefte meegenomen. Dit resulteert in het bedrag dat blootstaat aan risico’s van een rentestijging. Een structurele rentestijging van 2% zou leiden tot € 67 mln hogere rentelasten in de meerjarenbegroting.

Financieringsreserve Financieringsreserve Standen per ultimo

2013

2014

2015

2016

2017

Financieringsreserve

76

69

67

67

66

bedragen x € 1 mln 2018 2019 64

62

De financieringsreserve is een belangrijk onderdeel van het gemeentelijk renterisicobeleid. In het geval van een beperkte rentestijging kan een beroep worden gedaan op deze buffer om de omslagrente gelijk te houden. De eerste jaren is de omvang van de financieringsreserve ongeveer gelijk aan het berekende renterisico. De ontwikkeling van de financieringsreserve in relatie tot de ontwikkeling van de renterisico’s zal van jaar tot jaar nauwlettend worden gevolgd. Natuurlijk is het van belang dat de ontwikkelingen op de geld- en kapitaalmarkt ook scherp in de gaten worden gehouden. Indien nodig worden de renterisico’s tijdig verder beperkt.

5.8.6 Leningverstrekking (Webp. 1164) Leningverstrekking Verstrekte leningen Standen per ultimo

bedragen x € 1 mln 2017 2018 2019

2013

2014

2015

2016

Woningbouwcorporaties HbR RET Rail

190 82 412

182 72 435

174 62 389

165 56 289

157 45 241

148 35 193

139 31 144

RET Infra Warmtebedrijf Deelnemingen Sportverenigingen

205 0 699 14

188 12 707 13

181 6 638 13

142 0 487 12

110 0 396 12

82 0 310 12

56 0 231 12

Overig Totaal

22 925

17 919

17 842

17 681

17 582

17 487

17 399

De spelregels voor het verstrekken van leningen en garanties zijn vastgelegd in de Verordening Leningverstrekking en garantieverlening Rotterdam 2014 . De gemeente is zeer terughoudend bij het verstrekken van geldleningen. De bestaande portefeuille heeft dan ook een aflopend karakter. De geldleningen zijn voornamelijk verstrekt aan woningbouwcorporaties en voormalige gemeentelijke onderdelen. Tot 1994 verstrekte de gemeente leningen aan woningbouwcorporaties. In 1994 is de gemeente een overeenkomst met het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) aangegaan waardoor de leningen van woningbouwcorporaties worden gewaarborgd door het WSW. Sinds dat moment trekken de woningbouwcorporaties zelfstandig hun leningen aan op de kapitaalmarkt en verstrekt de gemeente geen leningen meer.

74

Bij verzelfstandiging van gemeentelijke onderdelen geldt vaak een overgangsregime voor wat betreft de financiering. De gemeente verstrekt dan leningen met een aflopend karakter die geleidelijk door verzelfstandigde onderdelen worden geherfinancierd op de markt. Zo heeft het Havenbedrijf Rotterdam al een groot deel van de in 2004 verstrekte geldleningen afgelost en lopen de resterende leningen in de komende jaren verder af. In uitzondering op deze regel is bij de verzelfstandiging van de RET besloten dat de financiering van de RET Infrastructuur BV wel via de gemeente blijft verlopen vanwege het feit dat deze infrastructuur onlosmakelijk verbonden is met de gemeentelijke infrastructuur. In 2010 heeft de gemeente ook de financiering van het railgebonden materieel (metro’s en trams) op zich genomen omdat de RET zich door de marktomstandigheden niet zelfstandig kon financieren. De leningen aan sportverenigingen zijn verstrekt voor investeringen in de sportaccommodaties, zoals sportvelden, kantines en tribunes. De overige leningen hebben met name betrekking op de funderingsleningen aan particulieren, aan derden verstrekte leningen via het Rotterdams Restauratiefonds (RRF) en het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten (SVN).

5.8.7 Garantieverlening (Webp. 1165) Achtervang waarborgfondsen Borgstelling door waarborgfondsen Standen per ultimo WEW: WSW Totaal

bedragen x € 1 mln 2013 4.722 7.716 12.438

2014 4.590 7.382 11.972

2015 4.390 7.382 11.772

2016 4.190 7.382 11.572

2017 3.990 7.382 11.372

2018 3.790 7.382 11.172

2019 3.590 7.382 10.972

De Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) biedt via de Nationale Hypotheek Garantie (NHG) aan de geldgevers zekerheid voor het geval de hypotheekgever niet aan zijn financiële verplichtingen voldoet. Geldgevers kunnen het WEW aanspreken voor de restschuld bij gedwongen verkoop. Indien het fondsvermogen ontoereikend is, wordt aanspraak gemaakt op de achtervang van Rijk en gemeenten. Voor hypotheken afgesloten na 1 januari 2011 is sprake van 100% achtervang van het Rijk. Aangezien er vanaf dat moment geen hypotheken meer onder Rotterdamse achtervang worden aangegaan en er op bestaande leningen wordt afgelost, zal dit bedrag jaarlijks verder afnemen. De Stichting Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) heeft als doel om de toegang tot de kapitaalmarkt voor de deelnemende woningcorporaties te bevorderen. Tegen betaling van een borgstellingsvergoeding door de betreffende woningcorporaties biedt het WSW zekerheid aan geldgevers van die woningcorporaties voor de rente- en aflossingsverplichtingen van de geborgde geldleningen. Om te voorkomen dat het WSW wordt aangesproken op zijn borgstelling zijn er verschillende vangnetten en buffers. Als deze ontoereikend zijn dan wordt de achtervang van Rijk en gemeenten aangesproken. In lijn met de voorgaande jaren wordt het risicobedrag voor de achtervangpositie met betrekking tot de waarborgfondsen weergegeven als het totaal van de borgstellingen die de waarborgfondsen hebben afgegeven op Rotterdams grondgebied. Dit is niet het werkelijke risicobedrag voor de gemeente Rotterdam. De gemeente kan als achtervanger worden aangesproken om renteloze leningen te verstrekken aan de waarborgfondsen indien die in liquiditeitsproblemen komen. Bij de verdeling van de renteloze leningen over Rijk en gemeenten wordt het hier gepresenteerde bedrag als verdeelsleutel gehanteerd. Bij de jaarrekening 2015 wil de gemeente Rotterdam, in overleg met de andere G4-gemeenten, een systematiek presenteren waarmee op een eenduidige wijze een meer realistisch risicobedrag is vast te stellen en tegelijk het daadwerkelijke risico van de achtervang voor de gemeente is te bepalen.

75

Garanties voor particulieren Garanties particulieren Standen per ultimo Hypotheekgaranties NRF-leningen Totaal

2013 109 11

2014 100 10

2015 93 10

2016 86 9

120

110

103

95

bedragen x € 1 mln 2017 2018 2019 79 72 65 9 8 8 88

80

73

De garanties in de volkshuisvesting aan particulieren hebben voornamelijk betrekking op een regeling die gold tot 1995, waarbij de gemeente garantie verstrekte voor hypothecaire geldleningen van particulieren. Bij verliezen op grond van deze regeling neemt het Rijk 50% voor zijn rekening. Deze regeling is in 1995 met de komst van de NHG gestopt. Daarnaast heeft de gemeente zich garant gesteld voor door het Nationaal Restauratiefonds (NRF) verstrekte leningen.

Garanties voor rechtspersonen Garanties rechtspersonen Standen per ultimo Voor deelnemingen: Energie Stads- en gebiedsontwikkeling Totaal deelnemingen Voor niet-deelnemingen: Economische ontwikkeling Kunst en cultuur Onderwijs Sport en recreatie Zorg Overig Totaal niet-deelnemingen Totaal

bedragen x € 1 mln 2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

104 4

104 3

104 0

104 0

104 0

104 0

104 0

108

107

104

104

104

104

104

3

2

0

0

0

0

0

4 2 12 22 4 47

3 1 14 20 4 44

3 0 11 15 4 33

3 0 9 13 4 29

2 0 6 11 3 22

2 0 5 10 3 20

1 0 4 9 3 17

155

151

137

133

126

124

121

In het verleden zijn daarnaast op een groot aantal beleidsgebieden garanties voor rechtspersonen verstrekt. Bij de risicobeoordeling van de garanties wordt onderscheid gemaakt in verschillende categorieën met hun eigen specifieke kenmerken. De meeste borgstellingen zijn vóór 2008 afgegeven. De grootste garantie is die voor de deelneming Warmtebedrijf van € 104 mln. Deze garantie betreft de financiering van het aanleggen van een warmtetransportsysteem in het kader van CO2-beperking. In de jaren 1970-1990 zijn veel garanties afgegeven voor investeringen in zorginstellingen. De garanties die zijn verstrekt in de categorie sport en recreatie hebben voornamelijk betrekking op Diergaarde Blijdorp, met een restantschuld van de onderliggende leningen per begin 2016 van € 9 mln.

76

5.8.8 Kredietrisicobeheer (Webp. 1166) Kredietrisicobeheer Berekening benodigd solvabiliteitsbeslag (bedragen x € 1 mln) Achtervang waarborgfondsen Garanties particulieren Garanties ten behoeve van rechtspersonen Leningen Totaal

Gegarandeerd bedrag per 1-12016 11.772 103 137 842 12.854

Benodigd solvabiliteitsbesla g pm 1,4 21,8 22,8 46,0

In het kader van het kredietrisicobeheer berekent de gemeente de gewenste hoogte van de buffer die moet worden aangehouden om de risico’s op wanbetaling van de betreffende geldnemers te kunnen opvangen. Dit wordt het solvabiliteitsbeslag genoemd. In 2012 is de kredietrisicoreserve ingesteld om de risico’s te kunnen afdekken. Bij leningverstrekking of garantieverlening dient eenmalig een bedrag te worden gestort voor de dekking van de risico’s. Daarnaast dient een door de geldnemer betaalde renteopslag of garantiepremie als voeding voor de kredietrisicoreserve. In de afgelopen jaren is de kredietrisicoreserve door aanvullende stortingen op hoogte gebracht. Voor wat betreft de achtervang in de waarborgfondsen (Waarborgfonds Eigen Woning en Waarborgfonds Sociale Woningbouw) wil het college bij de jaarrekening 2015 een systematiek presenteren waarmee op een eenduidige wijze het daadwerkelijke risico van de achtervang voor de gemeente is te bepalen. Voor garanties aan particulieren baseert de gemeente zich op de richtlijnen die gelden voor banken. Rekening houdend met het feit dat het Rijk de helft van eventuele verliezen afdekt, is het benodigde solvabiliteitsbeslag hiervoor € 1,4 mln. Met behulp van een kredietrisicomodel is berekend dat een bedrag van minimaal € 44,6 mln zou moeten worden gereserveerd om de risico’s van de leningverstrekking en de garantieverlening voor rechtspersonen te kunnen opvangen. De kredietrisicoreserve is in ieder geval toereikend om de berekende risico’s (€ 46,0 mln) te kunnen dekken. Pas als de gemeente ook een goede inschatting kan maken van de risico’s die samenhangen met de achtervang in de waarborgfondsen, kan zij vaststellen of de kredietrisicoreserve toereikend is.

77

5.9 Lokale heffingen (Webp. 1167) Deze paragraaf gaat in op de samenstelling van het voorgestelde pakket aan gemeentelijke belastingen en heffingen in 2016, op de relatieve druk van de lokale belastingen en heffingen en op de stand van zaken van en voornemens voor het begrotingsjaar rondom een aantal beleidsitems. Tot slot wordt het kwijtscheldingsbeleid uiteengezet.

5.9.1 Beleidsuitgangspunten (Webp. 1168) Inleiding en Kaders De paragraaf Lokale Heffingen geeft inzicht in de samenstelling van het voorgestelde pakket aan gemeentelijke belastingen en heffingen in 2016; de relatieve druk van de lokale belastingen en heffingen; en de stand van zaken en de voornemens voor het begrotingsjaar rondom een aantal beleidsitems. Tot slot wordt ingegaan op het kwijtscheldingsbeleid. Het college van burgemeester en wethouders is, op grond van artikel 10 van het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV), verplicht om de gemeenteraad inzicht te geven in ten minste: a. de geraamde inkomsten; b. het beleid ten aanzien van de lokale heffingen; c. een overzicht op hoofdlijnen van de diverse heffingen; d. een aanduiding van de lokale lastendruk; e. een beschrijving van het kwijtscheldingsbeleid. Op grond van artikel 212 van de Gemeentewet is de raad verplicht om bij verordening de uitgangspunten voor het financiële beleid, alsmede voor het financiële beheer en voor de inrichting van de financiële organisatie vast te stellen. Deze verordening waarborgt dat aan de eisen van rechtmatigheid, verantwoording en controle wordt voldaan. In Rotterdam geldt de Verordening financiën Rotterdam 2013 en de regeling financiën Rotterdam. De verordening bepaalt in artikel 4, lid 5 dat de wettelijke paragrafen van de beleids-begroting, waaronder de paragraaf Lokale Heffingen, zijn gebaseerd op afzonderlijke beleidsdocumenten. De raad stelt deze beleidsdocumenten kort na aanvang van iedere raadsperiode vast. Met de Kadernota Lokale Lasten 2014 –2018 is hiermee invulling gegeven op het gebied van lokale heffingen. Dit beleidskader dat de raad 11 november 2014 heeft vastgesteld, geeft antwoord op vragen als: welke lokale lasten worden in Rotterdam geheven, op grond waarvan, wie betalen deze lasten, wat zijn de opbrengsten; en welke beleidsuitgangspunten gelden hierbij? Daarmee heeft de raad de kaders voor het door het college te voeren lokale lastenbeleid voor de komende jaren vastgesteld. En daarover legt het college periodiek verantwoording af richting raad. De kadernota wordt vergezeld van de Notitie Toelichting soorten Lokale Heffingen Gemeente Rotterdam. In deze notitie worden meer de fiscaal-juridische, beleidsmatige en financiële achtergronden van de lokale lasten geschetst.

Beleidsuitgangspunten Belastingheffing is een ingrijpende bevoegdheid van overheden in relatie tot de belastingbetalers. Dat vraagt om helderheid over de besteding van het belastinggeld, maar evenzeer om een correcte benadering van de belastingbetaler. Om de relatie overheid - belastingbetaler te borgen gelden de volgende uitgangspunten: Algemene uitgangspunten: · rechtmatigheid · rechtszekerheid · rechtsgelijkheid · doelmatigheid · doeltreffendheid

78

Coalitieakkoord ‘Volle Kracht Vooruit’. Daarnaast gelden als richtsnoer voor het lokale lastenbeleid de volgende uitgangspunten uit het Coalitieakkoord ‘Volle kracht Vooruit’: · Minder woonlasten voor bewoners · We schaffen de reclamebelasting in het havengebied af · We verlagen de markttarieven met 20% · We verlagen de bouwleges met 20% · We verlagen de hondenbelasting met 30% · We verlagen de afvalstoffenheffing voor gezinnen en alleenstaanden, waarbij een differentiatie in tarief zal gelden · De kwijtschelding van de afvalstoffenheffing wordt gehalveerd. De laatste twee uitgangspunten worden met ingang van heffingsjaar 2015 doorgevoerd; de overige met ingang van heffingsjaar 2016.

Links Kadernota Lokale Lasten 2014 – 2018 Notitie Toelichting soorten Lokale Heffingen Gemeente Rotterdam

5.9.2 Actualisatie beleidsitems (Webp. 1169) Op het terrein van lokale lasten staan in 2016 vooral de volgende beleidsitems en bedrijfsvoeringszaken centraal. Invoering digitale aanslag De gemeente Rotterdam heeft in de ‘Kadernotitie dienstverlening en vermindering regeldruk’ als één van de generieke ambities beschreven dat beschikkingen, facturen en aanslagen gedigitaliseerd moeten worden. Deze ambitie sluit aan op de visiebrief van minister Plasterk, waarin hij schrijft dat burgers en bedrijven in 2017 in staat moeten zijn hun zaken met de gemeente zoveel mogelijk digitaal af te handelen. Een van de producten die bij Belastingen in aanmerking komt voor digitalisering is de aanslag gemeentelijke heffingen. Om dit te realiseren is het project ‘de digitale deurmat’ gestart. Dit project zorgt ervoor dat de burger de aanslag gemeentelijke heffingen digitaal kan ontvangen via de berichtenbox van mijnoverheid.nl. De burger moet zich hiervoor eerst aanmelden. De gemeente wil zoveel mogelijk gebruikmaken van de beschikbare landelijke voorzieningen. Vanuit de berichtenbox wordt een directe koppeling gerealiseerd met MijnLoket, het digitale loket van de gemeente Rotterdam. In 2016 vindt in twee wijken een pilot plaats met de bedoeling de digitale aanslag gemeentelijke heffingen in 2018 stadsbreed uit te rollen. Meervoudig gebruik van gegevens basisregistraties Rotterdam heeft klantgerichtheid hoog in het vaandel staan. Rotterdam is continu bezig met nieuwe ontwikkelingen. Eén daarvan is dat burgers en ondernemers niet steeds dezelfde gegevens hoeven aan te leveren bij de verschillende afdelingen binnen de gemeente. In plaats daarvan moet de gemeentelijke organisatie deze gegevens intern delen. Voor de gegevens uit de Gemeenschappelijke BasisAdministratie GBA (nu BasisRegistratie Personen – BRP) is dat al geruime tijd het geval. Daarnaast zijn verschillende nieuwe koppelingen in ontwikkeling: · Koppeling BAG-WOZ: dit betreft de koppeling van de Basisregistratie Adressen en Gebouwen met de WOZ-administratie. Daarmee gaat de gemeente voor de waardebepaling van onroerende objecten uit van de BAG-gegevens.

79

·

Koppeling NHR: de aansluiting van gemeentelijke gegevens op de Basisregistratie Bedrijven in de vorm van het Nationaal Handelsregister dat is ondergebracht bij de Kamers van Koophandel. Het gaat hierbij om de gegevens van bedrijven. · Koppeling BRK: dit gaat om de aansluiting op de BasisRegistratie Kadaster, voor de eigendomsgegevens van onroerend goed. In al deze gevallen voldoet de gemeente ruim voor de datum van verplichtstelling aan de nieuwe wettelijke bepalingen. Hiermee maakt de gemeente snellere stappen om de kwaliteit van de eigen processen en van de dienstverlening aan onze klanten te verbeteren. E-dienstverlening en Mijn Loket Met het oog op verdere digitalisering van de dienstverlening heeft Rotterdam ‘Mijn Loket’ ontwikkeld. Via Mijn Loket kunnen Rotterdammers gemeentezaken digitaal regelen. Ook kunnen ze bijna alle belastingzaken via Mijn Loket regelen. Rotterdam sluit zo veel mogelijk aan op landelijke ontwikkelingen. Mijnoverheid.nl is daarvan een goed voorbeeld. Het project ‘Digitale deurmat’ sluit daarop aan. De gemeente zal in de loop van 2016 ook taxatieverslagen via mijnoverheid.nl ter beschikking stellen. Wijziging woningwaarderingsstelsel De rijksoverheid verandert het woningwaarderingsstelsel per 1 oktober 2015. Met ingang van die datum heeft de WOZ-waarde een belangrijke invloed op het aantal punten voor de woning en daarmee op de maximaal redelijke huurprijs. Deze wijziging heeft daarmee gevolgen voor de uitvoering van de Wet WOZ. Huurders van woningen krijgen namelijk veel vaker een formeel belang bij de WOZ-waarde van de woning waarin zij wonen. In Rotterdam heeft het college ervoor gekozen dat alle gebruikers van woningen een beschikking krijgen. Ze krijgen met de aanslag afvalstoffenheffing tegelijkertijd de WOZ-beschikking van hun huurwoning. De verwachting is dat het aantal bezwaren zal stijgen, doordat de huurders een formeel belang zullen hebben bij de WOZ-waarde van hun woning. Een schatting van het aantal bezwaren en van de hieraan verbonden extra uitvoeringskosten is op het moment van samenstelling van deze begroting nog niet te maken. We zullen uw raad hierover later via de P&C-documenten informeren. Verruiming lokale belastinggebied Met de decentralisaties in het sociaal domein die 1 januari 2015 van kracht zijn, is de discussie over een verruiming van het lokale belastinggebied weer actueel geworden. Het kabinet onderzoekt of en hoe zo’n verruiming vorm en draagvlak zou kunnen krijgen. Een belangrijk argument is dat gemeenten bij een groter eigen belastinggebied een betere afweging zouden maken tussen meer en minder inkomsten en meer of minder gemeentelijke uitgaven. Het kabinet hanteert voor een eventuele uitbreiding van het lokale belastinggebied twee uitgangspunten: 1. de uitbreiding mag op totaalniveau geen extra belastingdruk opleveren voor burgers en bedrijven (op het niveau van afzonderlijke categorieën van belastingplichtigen zal dit niet haalbaar zijn); 2. de uitbreiding moet passen binnen de beoogde herziening van het belastingstelsel die is gericht op vermindering van de belasting van arbeid. Op het moment van samenstellen van deze begroting is de uitkomst van de discussie over de voorgenomen belastingherziening nog onzeker. Er lijkt zich een meerderheid af te tekenen voor herinvoering van de ‘OZB gebruikers woningen’ en van invoering van de ingezetenenbelasting. Dat zou kunnen betekenen dat de lokale lasten voor alle burgers - en daarmee dus ook voor huurders - zullen toenemen. Bovendien pakken de eerste inschattingen van de herverdelingseffecten voor de gemeente Rotterdam zeer nadelig uit. Dit komt doordat de inkomsten van de gemeente verschuiven van de algemene uitkering uit het Gemeentefonds naar inkomsten uit lokale lasten en door het voornemen om een aantal bestaande belastingsoorten af te schaffen, zoals precariobelasting op leidingen en de reclame- en hondenbelasting.

80

Het college zal de gemeenteraad tijdig informeren over het verloop van de landelijke discussie, de gemeentelijke insteek hierin en de beleidsmatige en financiële gevolgen.

5.9.3 De ontwikkeling van de Rotterdamse lastendruk (Webp. 1170) Om duiding te geven aan de lokale lastendruk 2016, volgt hieronder een schets van de recente tarievenontwikkeling in de gemeente Rotterdam. Bedragen zijn in hele euro's tenzij anders vermeld. Ontwikkeling woonlasten 2015 – 2016 Het college stelt voor de gemeentelijke woonlasten (dat is het totaal van de gemiddelde aanslag OZB-eigenaar woningen, de rioolheffing en de afvalstoffenheffing) in 2016 voor een eenpersoonshuishouden met € 22,43 (3,1%) ten opzichte van 2015 te laten dalen. Voor een meerpersoonshuishouden is het voorstel de gemeentelijke woonlasten met € 9,63 (- 1,3% ) ten opzichte van 2015 te laten dalen. Daarmee geeft het college invulling aan het beleidsuitgangspunt uit het coalitieakkoord dat de woonlasten voor bewoners zullen dalen. Tabel: Ontwikkeling woonlasten 2015 – 2016: eenpersoonshuishouden (in hele euro's) Tarief 2015 Stijging 2015 Tarief 2016 (in €) Stijging 2016 t.o.v. (in €) t.o.v. 2014 2015 (in %) (in %) OZB- eigenaar woning 190,83 0,7 189,30 -0,8 Afvalstoffenheffing Rioolheffing (basistarief) Totale woonlasten

346,80 178,90

-6,9 1,0

321,20 183,60

-7,4 2,6

716,53

-2,9

694,10

-3,1

Bron: COELO – Kerngegevens belastingen grote gemeenten 2015 Tabel: Ontwikkeling woonlasten 2015 – 2016: meerpersoonshuishouden (in hele euro's) Tarief 2015 Stijging 2015 t.o.v. Tarief 2016 (in €) Stijging 2016 t.o.v. (in €) 2014 2015 (in %) (in %) OZB- eigenaar 190,83 0,7 189,30 -0,8 woning Afvalstoffenheffing 359,70 -3,4 346,90 -3,6 Rioolheffing 178,90 1,0 183,60 2,6 (basistarief) Totale woonlasten 729,43 -1,3 719,80 -1,3 Bron: COELO – Kerngegevens belastingen grote gemeenten 2015 Voor de ontwikkeling van de gemiddelde gemeentelijke woonlasten geldt dat het tarief 2015 kan dalen ten opzichte 2014 door het niet langer toerekenen van alle kwijtscheldingslasten aan het tarief afvalstoffenheffing en door een daling van de kosten van afvalinzameling en –verwerking. De gemiddelde OZB-aanslag voor een woningeigenaar daalt licht ten opzichte van 2015. Het basisrecht rioolheffing stijgt ten opzichte van 2015 met € 5,00 (exclusief CPI: de Consumentenprijsindex) . De tarieven voor de OZB en rioolheffing zijn niet afhankelijk van de huishoudensamenstelling, zoals de tarieven voor de afvalstoffenheffing dat wel zijn. Zij verklaren daarmee niet het in de woonlasten 2016 tussen

81

de verschillende huishoudens (zie verder hoofdstuk 5 Tariefsontwikkeling 2016). De tarieven voor 2016 worden overigens apart van de begroting 2016 door de gemeenteraad vastgesteld. Belastingcapaciteit: woonlasten meerpersoonshuishoudens De regels voor het opstellen van de gemeentebegroting en de jaarrekening zijn beschreven in het BBV (Besluit begroting en verantwoording). Deze regels zijn onlangs vernieuwd. De bedoeling van de vernieuwing is de begroting en jaarrekening meer toegankelijk en beter begrijpelijk te maken. Bovendien moeten de begroting en de geraamde prestaties van de gemeente vergelijkbaar zijn met die van andere gemeenten. Het nieuwe BBV treedt vermoedelijk gefaseerd in werking. Een aanbeveling wordt al eerder ingevoerd: het opnemen van vijf financiële kengetallen in de jaarrekening 2015 en begroting 2016. Een van deze vijf financiële kengetallen betreft de zogeheten ‘belastingcapaciteit’. De belastingcapaciteit geeft inzicht in hoe de lokale lastendruk in de gemeente zich verhoudt ten opzichte van het landelijk gemiddelde. De belastingcapaciteit wordt berekend door de totale woonlasten voor een meerpersoonshuishouden van de gemeente in het komend begrotingsjaar te vergelijken met het landelijk gemiddelde in het lopend begrotingsjaar en het voorgaand rekeningjaar. De uitkomst van deze vergelijking wordt uitgedrukt in een percentage. Het COELO (Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden) zorgt voor de berekening van de landelijke gemiddelden en deze hebben betrekking op het voorafgaand jaar. Tabel: belastingcapaciteit 2013-2016 (in hele euro's tenzij anders vermeld) Rekening Rekening 2013 2014 A OZB- eigenaar woning 184 189 B Afvalstoffenheffing 340 373 C Rioolheffing 196 177 D Eventuele heffingskorting 0 0 Totale woonlasten (A+B+C+D) 720 738 E F Landelijk gemiddelde woonlasten 683 697 (t-1) Woonlasten t.o.v. landelijke gemiddelde voorafgaand jaar (E/F) x 100%

105%

106 %

Begroting 2015 191 360 179 0 729 704

Begroting 2016 189 347 184 0 720 716

104 %

101 %

Bronnen: COELO – Kerngegevens belastingen grote gemeenten 2013, 2014 en 2015 en COELO- Atlas van de lokale lasten 2012, 2013, 2014 en 2015 Door de voorgestelde daling van de tarieven 2016 van de gemeentelijke woonlasten in Rotterdam, geeft het college niet alleen invulling aan zijn voornemen om de woonlasten voor de burger te verlagen, maar beweegt het college de tarieven ook steeds meer naar het landelijk gemiddelde toe. Ontwikkeling woonlasten 2014 - 2015 De gemeenteraad heeft op 11 november 2014 de belastingverordeningen en –tarieven 2015 vastgesteld. Deze verordeningen en tarieven hebben gevolgen voor de ontwikkeling van de woonlasten in 2015 ten opzichte van 2014. Hieronder volgt een schets van deze ontwikkeling. Het COELO heeft begin 2015 het overzicht ‘Kerngegevens belastingen grote gemeenten 2014’ gepresenteerd. Deze jaarlijkse publicatie vergelijkt de woonlasten van de 35 grootste gemeenten met elkaar. De woonlasten omvatten het totaal van de gemiddelde aanslag onroerende zaakbelasting eigenaar woningen (OZB), het rioolrecht en de afvalstoffenheffing voor meerpersoonshuishoudens.

82

Onderstaande tabel bevat een vergelijking door de COELO van de ontwikkeling in woonlasten meerpersoonshuishoudens van Rotterdam 2015 en 2014, afgerond in hele euro’s. Tabel : Ontwikkeling gemeentelijke woonlasten Rotterdam 2014 – 2015 Tarief 2015 (in €) OZB- eigenaar woning Afvalstoffenheffing Rioolheffing Totale gem. woonlasten Bron: COELO – Kerngegevens belastingen grote gemeenten 2015

Mutatie 2015 t.o.v. 2014 (in %)

190,83 359,70 178,90 729,43

0,7 -3,4 1,0 -1,30%

Uit het vergelijkend onderzoek onder de 35 grootste gemeenten blijkt dat de gemiddeld woonlasten in 2015 met 0,8% stijgen tot € 678. Deze woonlastenstijging in 2015 onder de grote gemeenten komt in de eerste plaats doordat de gemiddelde OZB-aanslag eigenaar / bewoner stijgt met 1,7% en de rioolheffing met 1,7 %. De reinigingsheffing daalt daarentegen met 0,4%. De woonlasten zijn in 2015 het laagst in ’s Gravenhage (€ 547) en het hoogst in Zaanstad (€ 820). Zeven gemeenten hebben hun woonlasten ten opzichte van 2014 verlaagd; Amsterdam het meest (2,8 %) terwijl Lelystad deze het sterkst verhoogt, namelijk met 9,8%. Tabel : Ontwikkeling gemeentelijke woonlasten G4 2014-2015 Woonlasten meerMutatie tov 2014 persoons-huishouden (in %) 2015

Rangorde woonlasten 2015 G35

Rotterdam ’s Graven-hage Utrecht

729 547 706

-1,3 0,2 -0,2

15 35 21

Amsterdam Gemiddelde G35

615 678

-2,8 0,8

31

Bron: COELO –Kerngegevens belastingen grote gemeenten 2015 Door de daling van de tarieven afvalstoffenheffing, het nagenoeg stabiel blijven van de gemiddelde OZBaanslag bewoner/eigenaar en de trendmatige verhoging van de rioolheffing, zijn de totale woonlasten in Rotterdam ten opzichte van 2014 relatief gedaald. Rotterdam staat in de rangorde van gemeente met de e e hoogste woonlasten inmiddels op een 15 plaats (in 2014 was nog de 9 plaats). Binnen G4-verband staat e e Rotterdam, evenals in 2014, op de 1 plaats (in 2013 op de 2 plaats). In onderstaande tabel wordt een vergelijking gemaakt tussen de stijgingspercentages in 2015 van de belangrijkste tarieven in Rotterdam ten opzichte van die van de G35 (de 35 grootste gemeenten in Nederland). Tabel : Ontwikkeling tarieven Rotterdam en G35 2014 - 2015 Percentage 2015 t.o.v. 2014 OZB eigenaar Afvalstoffenheffing Rioolheffing Totale woonlasten Bron: COELO – Kerngegevens belastingen grote gemeenten 2015

Rotterdam

G 35

0,7%

1,7%

-3,4%

- 0,4%

1,0%

1,7%

-1,3%

0,8%

83

Terwijl in 2015 gemiddeld de woonlasten onder de G-35 gemeenten stegen, de afvalstoffenheffing gemiddeld nauwelijks daalde en de gemiddelde OZB-aanslag voor een woningeigenaar en de rioolheffing stegen met bijna 2,0 %, daalden de gemiddelde woonlasten in Rotterdam met in totaal 1,3%. De afvalstoffentarieven daalden in 2015 sterker dan gemiddeld onder de grote gemeenten en de stijging van de OZB-aanslagen en riooltarieven in Rotterdam was flink lager dan gemiddeld binnen de G35. Door kwijtscheldingslasten niet langer toe te rekenen konden de tarieven afvalstoffenheffing dalen ten opzichte van 2014. Het tarief rioolheffing kende alleen een trendmatige verhoging en de gemiddelde OZB-aanslag eigenaar/bewoner bleef stabiel. Van belang is ook hoe de Rotterdamse tarieven afsteken tegen de tarieven in de omliggende gemeenten. Een vergelijking per afzonderlijk tarief kan echter een vertekening opleveren, omdat een gemeente ervoor kan kiezen om bijvoorbeeld de OZB iets meer te belasten ten gunste van een lagere rioolheffing. Er ontstaat echter wel een globaal beeld wanneer de drie belangrijkste tarieven voor meerpersoonshuishoudens met elkaar worden vergeleken. Tabel : Ontwikkeling Tarieven 2014- 2015 Rotterdam en regio (in hele euro’s) Woonlasten meerStijging tov 2014 persoonshuishouden 2015 (in %) Rotterdam Albrandswaard Ridderkerk Barendrecht Spijkenisse Vlaardingen Schiedam Lansingerland Capelle a/d IJssel Gemiddelde Nederland

729 858 659 791 671 690 731 973 618 715

-1,3 -1,9 + 0,1 -2,5 + 0,1 + 1,6 + 1,1 + 3,0 + 0,4 +1,6

Rangorde woonlasten 2015 * 198 369 89 303 104 127 204 397 44

Bronnen: COELO – Atlas Lokale Lasten 2015 * = betreft de landelijke rangorde gemeentelijke woonlasten voor een meerpersoonshuishouden. Nummer 1 heeft de laagste gemeentelijke woonlasten. De rangorde van Rotterdam in 2014 was 251. Uit de bovenstaande tabel blijkt dat in 2015 de totale woonlasten voor een meerpersoonshuishouden in Rotterdam - naar hoogte - de vijfde plek in de regio bezet. Per afzonderlijk tarief is de situatie wisselend. Overigens verdient de onderlinge vergelijking van de hoogten van gemeentelijke tarieven een aantal nuanceringen. Gemeenten kunnen namelijk binnen dezelfde kaders van wet- en regelgeving onderling verschillende keuzen en afwegingen maken. Het gaat om afwegingen in bijvoorbeeld het voorzieningenniveau voor de inwoners, afwegingen in de opgaven waarvoor gemeenten zich gesteld zien door de eigen fysieke en sociaaleconomische situatie, en afwegingen in de kosten die zij daarvoor willen maken. Het gaat bij dat laatste om welke kosten zij toerekenen aan een tarief of een keuze voor een alternatieve dekking van kosten, om de bepaling welk percentage van kostendekkendheid de tarieven moeten hebben en zo meer.

84

5.9.4Tarieven 2016 (Webp. 1171) Beleidsuitgangspunt is dat de gemeentelijke tarieven, op basis van de CPI-methodiek, in 2016 met maximaal 0,15% mogen dalen ten opzichte van 2015. Onderstaande tarieven, in hele euro's tenzij anders vermeld, zijn een uitzondering op dit beleidsuitgangspunt. Afvalstoffenheffing Als gevolg van de beleidsuitgangspunten van het coalitieakkoord voert de gemeente Rotterdam met ingang van heffingsjaar 2015 een tariefsdifferentiatie afvalstoffenheffing in. Niet langer betaalt ieder Rotterdams huishouden eenzelfde tarief, maar betaalt een eenpersoonshuishouden een ander tarief dan een meerpersoonshuishouden. Meerpersoonshuishoudens bieden gemiddeld immers meer afval aan dan een gemiddeld eenpersoonshuishouden. Verder rekent de gemeente met ingang van 2015 de kwijtscheldingslasten geleidelijk niet meer toe aan dit tarief, als gevolg van de beleidsuitgangspunten van het coalitieakkoord. Door geleidelijk minder kwijtscheldingslasten toe te rekenen aan het tarief, en door verlaging van kosten, kunnen de tarieven afvalstoffenheffing in 2016 verder dalen. Bij de verlaging van kosten gaat het onder meer om verwerkings- en transportkosten, de vrijval van kapitaallasten, lagere toerekenbare BTW-kosten en verlaging van de veegkosten. De voorgestelde tarieven afvalstoffenheffing 2016 bedragen voor een eenpersoonshuishouden € 321,20 (dit komt neer op een daling met € 25,60 oftewel 7,38% ten opzichte van 2015) en voor een meerpersoonshuishouden € 346,90 (dit komt neer op een daling met € 12,80 oftewel 3,56% ten opzichte van 2015). Tabel: verwachte meerjarige ontwikkeling ASH tarieven (in hele euro's) ASH tarieven een persoonshh meer persoonshh

2014 372,2 372,5

2015 346,8 359,7

2016 321,2 346,9

2017 313,2 342,9

2018 306,6 339,6

2019 306,6 339,6

2020 306,6 339,6

2020 tov 2015 -40,2 -20,1

noot: Alleen de tarieven 2016 worden vastgesteld door uw raad. Op basis van nieuwe percentages (bijvoorbeeld kwijtscheldingspercentages), actuele ontwikkelingen (aantal huishoudens, kwijtschelders) en gewijzigde inzichten (kostenontwikkelingen) wordt ieder jaar opnieuw de tarieven berekend en ter vaststelling aan uw raad voorgelegd. Rioolheffing In 2015 is een nieuwe gemeentelijk rioleringsplan (GRP4) opgesteld. Het opstellen van een GRP is vanuit de Wet milieubeheer een planverplichting en beschrijft hoe de gemeente omgaat met haar rioleringszorg. De gemeentelijke rioleringszorg bestaat uit drie zorgplichten: de zorg voor stedelijk afvalwater, hemelwater en grondwater. De kosten hiervan worden voor het grootste deel gedekt door de baten uit de rioolheffing. Door de toename van de kosten, met name door de noodzakelijke vervanging van jaarlijks 40 kilometer riool, zal de komende jaren de rioolheffing omhoog gaan. V Voor 2016 stelt het college voor het tarief van de rioolheffing met € 5,00 te laten stijgen ten opzichte van het tarief van € 178,90 in 2015. Het tarief 2016 komt daarmee uit op € 183,60 (inclusief een negatieve CPIcorrectie). Onroerende zaakbelasting (OZB) De geraamde totale opbrengsten van onroerende- zaakbelastingen (OZB) 2016 bedragen circa € 229 mln. Volgens de Kadernota Lokale Lasten 2014 – 2018 is hierbij de werkwijze gehanteerd dat de totale OZBopbrengsten van deze belasting niet toenemen ten opzichte van 2015, anders dan de CPI-trend en met de toename van het aantal te belasten objecten. Daarenboven betekent de uitvoering van het voornemen uit de

85

Kaderbrief 2015 om steviger in te zetten op de betaling van belastingaanslagen een extra opbrengst van € 1 mln. We zullen daarnaast onze bestanden voor wat betreft leegstandcijfers nog beter in overeenstemming gaan brengen met de feitelijke leegstand in de stad. De opbrengsten zijn de uitkomst van de volgende rekensom: de totale waarde onroerend goed maal het tarief. Omdat de waarde van het onroerend goed een autonoom gegeven is dat jaarlijks via taxatie wordt bepaald, en de opbrengsten voor ieder begrotingsjaar taakstellend worden vastgesteld door de gemeenteraad, is de hoogte van de OZB-tarieven voor een bepaald belastingjaar hiervan de rekenkundige afgeleide. Voor het belastingjaar 2016 houdt de gemeente op basis van de marktanalyse rekening met een gemiddelde waardestijging met 1,98% van de woningen. Voor de niet-woningen moet rekening worden gehouden met een gemiddelde waardedaling met 1,69%. Gegeven deze waardeontwikkeling enerzijds en de taakstellende opbrengsten anderzijds, stelt het college voor het tarief OZB eigenaar woningen met 2,06 % te laten dalen ten opzichte van 2015 en het tarief OZB eigenaar niet-woningen te laten dalen met 0,65 %. Omdat daarenboven de leegstand onder niet-woningen naar verwachting in 2016 zal toenemen, stijgt het tarief gebruiker niet-woningen met 0,95 %. Uiteindelijk gaat het erom welk aanslagbedrag de belastingplichtige eigenaar/bewoner aantreft op zijn OZBaanslag. De gemiddelde OZB-aanslag voor een eigenaar/bewoner van een woning daalt met € 1,53 (- 0,80 %) ten opzichte van 2015. In deze tariefsberekeningen houdt de gemeente verder, volgens de bepalingen van de Kadernota Lokale Lasten 2014 – 2018, rekening met oninbaarheid en leegstand. Verlaging van het tarief hondenbelasting In het coalitieakkoord is uitgesproken de tarieven voor de hondenbelasting in de periode 2016 – 2018 geleidelijk te verlagen tot uiteindelijk 30% ten opzichte van 2014. Het college stelt voor om voor 2016 de tarieven te verlagen met 11 % ten opzichte van 2015, inclusief de trendcorrectie. Reclamebelasting havengebied Ter bevordering van de bedrijvigheid in het havengebied stelt het college een nihil tarief reclamebelasting voor het havengebied voor. Het havengebied omvat de volgende gebieden: Botlek, Europoort, Maasvlakte, Waalhaven, Waalhaven Zuid, Vondelingenplaat en Eemhaven. Verdere verlaging van het kwijtscheldingspercentage naar 50% in 2018 Volgens het coalitieakkoord moet het percentage van de aanslag dat voor kwijtschelding in aanmerking komt in 2018 worden verlaagd naar 50%. In 2015 bedroeg dit kwijtscheldingspercentage 70% en voor 2016 is het voorstel het kwijtscheldingspercentage op 60 % te bepalen.

5.9.5 Opbrengsten (Webp. 1172) In onderstaande tabel staat een specificatie van de opbrengsten van de belangrijkste belasting- en heffingssoorten:

Onroerend zaakbelasting** Hondenbelasting Logiesbelasting

Rekening 2014

Begroting 2015 *

Begroting 2016

228.662

Dekkingsperc entage begroting 2015 n.v.t.

Dekkingsperc entage begroting 2016 n.v.t.

222.202

228.004

2.632 3.656

2.728 3.637

2.391 3.632

n.v.t. n.v.t.

n.v.t. n.v.t.

86

Reclame- en precariobelasting Leges Omgevingsvergunning Rioolheffing Bedrijfsreinigingsrecht Afvalstoffenheffing

24.804

25.309

24.817

n.v.t.

n.v.t.

22.472

12.331

12.860

97%

95%

61.044 5.332

61.275 4.032

63.063 3.868

83% 95%

91% 100%

107.781

101.478

95.281

91%

89%

* Primaire begroting 2015 ** Bij de tariefsbepaling wordt rekening gehouden met de verdisconteerde verwachte oninbare OZBopbrengsten. Opgemerkt wordt ten slotte dat circa € 9,9 mln. van de hierboven geraamde belastingopbrengsten door de gemeente zelf wordt opgebracht. Voor een toelichting op de opbrengsten kan de lezer terecht bij de financiële toelichting op de programma’s. In bovenstaande tabel zijn de afgeronde kostendekkendheidspercentages gegeven, waarbij de geraamde opbrengsten worden uitgedrukt in een percentage van de maximaal geraamde toerekenbare kosten aan de tarieven bij de begrotingen 2015 en 2016. Voor heffingen (dat zijn retributies en leges) geldt dat maximaal 100% van de geraamde kosten mag worden verhaald: het kostendekkendheidcriterium. Deze eis betekent dat de jaaropbrengst van een retributie niet hoger mag zijn dan de kosten die de gemeente maakt voor de dienst waarvoor de retributie wordt betaald. Voor belastingen geldt dit criterium niet.

5.9.6 Kwijtscheldingen (Webp. 1173) Op grond van het coalitieakkoord omvat het kwijtscheldingsbeleid het volgende: · alleen voor afvalstoffenheffing, gebruikersbelasting van de onroerende-zaakbelastingen en de gebruikersbelasting van de belastingen op roerende woon- en bedrijfsruimten kan de gemeente gedeeltelijke kwijtschelding verlenen op maximaal 100% van de bijstandsnorm. · kwijtschelding wordt zoveel mogelijk geautomatiseerd toegekend op basis van toetsing door de Stichting Inlichtingenbureau. · ondernemers kunnen voor kwijtschelding in aanmerking komen als zij voldoen aan de normen voor het Besluit Bijstandverlening voor zelfstandigen 2004 (Bbz 2004) en aan de normen die aan hun privévermogen worden gesteld. In het coalitieakkoord is uitgesproken dat het percentage van de aanslag dat voor kwijtschelding in aanmerking komt in stappen wordt verlaagd naar 50%. Voor 2016 stelt het college een kwijtscheldingspercentage voor van maximaal 60%. Een belangrijk uitgangspunt uit het coalitieakkoord is verder dat de kwijtscheldingslasten gefaseerd niet meer aan het tarief afvalstoffenheffing worden toegerekend. Met ingang van 2018 gebeurt dit in het geheel niet meer. Daarmee kan het tarief afvalstoffenheffing geleidelijk verlaagd worden. Doordat ook het tarief daalt, dalen de kwijtscheldingslasten verder mee. Daartegenover staat echter de verwachting dat deze beleidsmaatregel gepaard gaat met mogelijke verhoging van de kosten voor inning en oninbaarheid. De besparing wordt daarvoor gecorrigeerd. Voor 2016 is de verwachting dat de gemeente in circa 53.000 gevallen kwijtschelding over het belastingjaar 2016 zal verlenen.

87

5.10 Weerstandsvermogen (Webp. 1174) In deze paragraaf wordt ingegaan op de robuustheid van de begroting. Basis hiervoor is de beleidsnota Weerstandsvermogen zoals die op 15 maart 2012 door de Rotterdamse gemeenteraad is vastgesteld.

5.10.1 Beleid (Webp. 1175) De beschikbare weerstandscapaciteit is het geheel van middelen en mogelijkheden om onvoorziene gebeurtenissen op te vangen. Een exact sluitende begroting zonder financiële buffer betekent dat elke financiële tegenvaller dwingt tot direct ingrijpen in de begroting, en dus ook het gemeentelijke beleid. De begroting moet immers sluiten. Het weerstandsvermogen is het totaal van algemene reserve, financieringsreserve en kredietrisicoreserve. De weerstandscapaciteitsratio drukt de verhouding tussen de beschikbare en de benodigde weerstandscapaciteit uit. Hoe groot de beschikbare weerstandscapaciteit moet zijn, is afhankelijk van de risico’s die de gemeente loopt. Het gaat hierbij om de risico’s die niet goed kwantificeerbaar en niet regulier zijn. In het algemeen gaat het om risico's die de gemeente zelf niet of slechts deels kan beïnvloeden. Voor de overige risico’s worden beheersmaatregelen genomen, voorzieningen getroffen of verzekeringen afgesloten. De benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald op basis van een risico-analyse. Een overzicht van de op grond van het recent aangepaste Besluit Begroten en Verantwoorden verplichte financiële kengetallen is opgenomen onder Kengetallen

5.10.2 Beschikbare weerstandscapaciteit (Webp. 1176) De beschikbare weerstandscapaciteit is opgebouwd uit de volgende onderdelen: · De algemene reserve, de financieringsreserve en de kredietrisicoreserve. De algemene reserve heeft een algemeen karakter, en is vrij aanwendbaar. Voor het totaal van de algemene reserve, de financieringsreserve en de kredietrisicoreserve wordt in de gemeente Rotterdam de term weerstandsvermogen gebruikt. Het weerstandsvermogen maakt onderdeel uit van de beschikbare weerstandscapaciteit. · De bestemmingsreserves. Een bestemmingsreserve is gevormd voor een specifiek doel, maar indien er geen juridische verplichtingen zijn aangegaan, kan de raad de bestemming veranderen. Juridische verplichtingen rusten er op de bestemmingsreserve Infrastructuur (gegeven de contracten voor Rotterdam Centraal Station), ISV-3 en het out-of-pocket-deel van het IFR (gegeven de contracten die zijn aangegaan). De bestemmingsreserve Parkeerfonds is een egalisatiereserve, en daarmee een verlengstuk van de exploitatie. Daarom wordt deze niet als onderdeel van de beschikbare weerstandscapaciteit gezien. · Stille reserves. Het betreft de verkoopwaarde van activa voorzover de verkoop binnen één jaar te realiseren is, de verkoop niet leidt tot een gat in de begroting én de verkoop de taakuitoefening van de gemeente niet aantast. Een beperkt aantal activa voldoet aan al deze voorwaarden. Het college gaat uit van een stille reserve van maximaal € 50 mln. · De stelpost onvoorzien. Het BBV verplicht tot een stelpost onvoorzien in de begroting, voor eerste onvoorziene, onvermijdbare en onuitstelbare financiële tegenvallers. Deze stelpost bedraagt € 3,6 mln. · De onbenutte belastingcapaciteit. Deze bestaat uit de extra structurele middelen die gegenereerd kunnen worden door de tarieven van de gemeentelijke heffingen en/of belastingen te verhogen. In de berekening van de beschikbare weerstandscapaciteit wordt ervan uitgegaan dat er geen onbenutte belastingcapaciteit is.

88

Ultimo jaar Beschikbare weerstandsvermogen en weerstandscapaciteit Algemene reserve Financieringsreserve Kredietrisicoreserve Totaal beschikbare weerstandsvermogen Bestemmingsreserves overig Waarvan juridisch verplicht Stille reserves Stelpost onvoorzien Onbenutte belastingcapaciteit Totaal beschikbare weerstandscapaciteit

2015 2016 2017 2018 2019 112.074 53.734 14.231 24.710 45.296 66.901 68.848 66.005 64.174 61.911 56.197 56.197 56.197 56.197 56.197 235.172 178.779 136.433 145.081 163.404 678.372 578.885 538.586 514.893 499.540 -376.574 -344.819 -323.157 -309.171 -292.950 50.000 50.000 50.000 50.000 50.000 3.600 3.600 3.600 3.600 3.600 0 0 0 0 0 590.570 466.445 405.462 404.403 423.594

5.10.3 Benodigde weerstandscapaciteit (Webp. 1177) Er is een risico-inventarisatie gemaakt door de clusters. Aan deze lijst zijn vervolgens op concernniveau de gemeentebrede, clusteroverstijgende risico’s toegevoegd. Onderstaand worden de risico’s met de grootste financiële gevolgen weergegeven en toegelicht. De gehanteerde ondergrens bedraagt € 5 mln. Kwantificeerbare risico's Minimum Maximum Kans op optreden Getroffen maatregelen bedrag bedrag in jaar Renterisico Product Omschrijving

Gemeentefonds Product Omschrijving

0 67.000 2015 e.v. Financieringsreserve Financiering Er is een risico omdat de werkelijke rente op het moment van afsluiten van nieuwe leningen of de bijstelling van de lening op de bestaande leningen kan afwijken van de geraamde rente. 0 30.000 2015 e.v. Geen Beheer algemene middelen Er zijn drie risico's met betrekking tot het Gemeentefonds: het risico dat het Rijk bezuinigt op het Gemeentefonds, het risico dat de verdeling door het Rijk wordt herzien, en het risico dat de bestaande verdelingsmaatstaven zich anders ontwikkelen dan geraamd.

Grondexploitaties Product Omschrijving

0 106.000 2015 e.v. Geen Grondzaken Op basis van het meest actuele MeerjarenPerspectief Rotterdamse Grondexploitaties is d.m.v. een risicoanalyse het financiële effect bepaald van de risico's die volgen uit de marktanalyse van wonen en werklocaties en de algemene prijsontwikkelingen. Hiervoor zijn de omgevingsrisico's vertaald in verschillende scenario's en is de benodigde weerstandscapaciteit berekend.

Borgstellingen en garanties Product Omschrijving

0 46.000 2015 e.v. Kredietrisicoreserve Lening- en garantieverstrekking De gemeente loopt een risico in verband met borgstellingen en garanties die de gemeente is aangegaan. 0 27.900 2015 e.v. Risicoreserve WWB Inkomen Bij de inkomensverstrekking bestaat het risico dat de ontvangsten vanuit het Rijk lager zijn dan de lasten. Het risico is geraamd op basis van de nieuwe vangnetregeling van het ministerie van SZW.

WWB-inkomensdeel Product Omschrijving

Risico-opslag grote projecten Product

0 Diversen

25.000

2015

Geen

89

Omschrijving

Risico-opslag nietkwantificeerbare risico's Product Omschrijving

Op projectniveau wordt een post onvoorzien gehanteerd. Voor de grote investeringsprojecten wordt daarnaast een opslag in het risicosimulatiemodel opgenomen. 0 50.000 2015 e.v. Diversen Voor de niet kwantificeerbare risico's wordt een opslag in het risicosimulatiemodel opgenomen.

Geen

Bandbreedte OZB-opbrengsten -10.000 10.000 2015 e.v. Geen Product Belastingen Omschrijving De begrote en gerealiseerde OZB-opbrengsten kunnen van elkaar afwijken. Oorzaken zijn o.a. het continu in beweging zijn van de stad en het daardoor niet vaststaan van de grondslag, onzekere uitkomsten van beroeps- en bezwaarprocedures, en effecten van de conjunctuur op de waardeontwikkeling en oninbaarheid. Het risico is zowel op- als neerwaarts. Afschaffen precariobelasting Product Omschrijving

Wabo-leges Product Omschrijving

Jeugdzorg en AWBZ Product Omschrijving

Ruiming bommen Product Omschrijving

Opvang en zorg, regiobinding Product Omschrijving

13.500 20.000 2015 e.v. Geen Belastingen In november 2010 is een motie in de Tweede Kamer aangenomen die ertoe strekt de nutsbedrijven per 1 januari 2012 vrij te stellen van precariobelasting ondergrondse infrastructuur. Er is begin 2012 een concept-wetsvoorstel opgesteld dat erin voorziet netwerken van nutsbedrijven vrij te stellen van precariobelasting. Invoeringstermijn zou per 1 januari 2013 zijn. Het wetrsvoorstel is echter tot op heden niet ingediend. Het risico voor de gemeente Rotterdam is een opbrengstendaling. 0 5.000 2015 e.v. Geen Vergunningen en toezicht De tarieven worden vastgesteld op basis van ramingen. Er is een risico dat de aldus vastgestelde tarieven niet toereikend blijken te zijn om de werkelijke kosten te dekken. 0 54.100 2015 e.v. Reserve AWBZ/jeugd Zorg jeugd De uitvoering van de Jeugdzorg en de AWBZ-functies zijn overgedragen aan de gemeenten. Dit is gepaard gegaan met forse bezuinigingen en wijzigingen. De risico's zijn bepaald op basis van een risico-analyse. 0 9.000 2015 Geen Water en Groen Voorheen ontving de gemeente Rotterdam een vast jaarlijks bedrag in het Gemeentefonds voor het ruimen van bommen. Met ingang van 2015 geldt een nieuwe regeling op grond waarvan 70% van de ruimingskosten zal worden gesubsidieerd door het Rijk. Dit betekent dat de gemeente Rotterdam voor de overige 30% zelf dekking moet vinden (indien mogelijk door de kosten bij projectontwikkaars te leggen). 0 5.000 2015 e.v. Geen Zorg volwassenen Er is discussie over het principe van regiobinding. Huidige praktijk is dat indien iemand zich meldt in een centrumgemeente buiten de regio waar hij/zij vandaan komt, er enkele dagen opvang wordt verleend en daarna overdracht plaatsvindt naar een centrumgemeente binnen de regio van herkomst. Dit leidt mogelijk tot de noodzaak om de opvang uit te breiden.

90

Invoeren Individueel Keuzebudget in CAO Product Omschrijving

0

23.000

2016

Geen

Diversen Met de invoering van het Individueel Keuzebudget in de gemeente-CAO lopen gemeenten het risico dat zij eenmalig 19 maanden vakantiegeld moeten uitbetalen, namelijk de rechten die in de periode van juni t/m december 2016 zijn opgebouwd en de rechten over het volledige kalenderjaar 2017.

Niet kwantificeerbare risico's Risico op schade aan gemeentelijke kunstcollectie Product Cultuur Omschrijving De gemeentelijke kunstcollectie is niet verzekerd. De gemeente is hier eigen risicodrager voor eventuele schade aan de collectie. Risico achtervang Sociale Woningbouw Product Ruimte en wonen Omschrijving De Stichting Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) heeft als doel om de toegang tot de kapitaalmarkt voor de deelnemende woningcorporaties te bevorderen. Tegen betaling van een borgstellingsvergoeding door de betreffende woningcorporaties biedt het WSW zekerheid aan geldgevers voor het geval die woningcorporaties niet aan hun financiële verplichtingen voldoen. Er zijn verschillende vangnetten en buffers voor het WSW. Als deze ontoereikend zijn, dan worden Rijk en gemeenten aangesproken op hun achtervang. Risico achtervang Waarborgfonds Eigen Woningen Product Ruimte en Wonen Omschrijving De Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) biedt via de Nationale Hypotheekgarantie aan geldgevers zekerheid voor het geval de hypotheekgever niet aan zijn financiële verplichtingen voldoet. Indien het fondsvermogen ontoereikend is, wordt aanspraak gemaakt op de achtervang van Rijk en gemeenten. Voor hypotheken afgesloten na 1 januari 2011 is sprake van 100% achtervang van het Rijk. Om de benodigde weerstandscapaciteit te bepalen, wordt gebruikt gemaakt van een risicosimulatiemodel. Relevant zijn de kans dat een risico zich voordoet, en de maximale financiële gevolgen ervan. Niet alle risico’s zullen zich tegelijkertijd in hun maximale omvang voordoen. Er wordt uitgegaan van een zekerheidspercentage van 95%, hetgeen wil zeggen dat de berekende benodigde omvang van de weerstandscapaciteit in 95% van de gevallen toereikend is om de risico’s te dekken. De kwantificeerbare risico’s zijn als input voor het risicosimulatiemodel gebruikt, met uitzondering van het risico op de grondexploitaties en het risico borgstellingen en garanties. Het risico op de grondexploitaties wordt op basis van scenario’s bepaald. Het risico op de borgstellingen en garanties wordt berekend op basis van de door banken algemeen gehanteerde dekkingsgraad. De afzonderlijk berekende risico’s op de grondexploitaties en de borgstellingen en garanties worden aan de uitkomsten van het risicosimulatiemodel toegevoegd. De uitkomst van het model is opgenomen in de tabel waarin de weerstandsratio wordt weergegeven.

91

5.10.4 Weerstandsratio (Webp. 1178) Weerstandsratio, ultimo jaar Beschikbare weerstandscapaciteit Benodigde weerstandscapaciteit Ratio

2015 590.570 286.130 2,1

2016 466.445 286.130 1,6

2017 405.462 286.130 1,4

2018 404.403 286.130 1,4

2019 423.594 286.130 1,5

De weerstandsratio betreft de beschikbare weerstandscapaciteit afgezet tegen de benodigde weerstandscapaciteit. De beschikbare weerstandscapaciteit wordt gevormd door álle reserves, tenzij er juridische verplichtingen zijn aangegaan, de stille reserves en eventuele onbenutte belastingcapaciteit (deze wordt op nul geraamd). De benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald op basis van een inventarisatie van de risico’s die de gemeente loopt. Voor de berekening worden omvang en kans van de risico’s in een risicocumulatiemodel ingevoerd. In het Coalitieakkoord ‘Volle kracht vooruit’ is afgesproken dat de weerstandsratio aan het eind van de collegeperiode minimaal 1,4 bedraagt.

92

5.11 Onderhoud kapitaalgoederen (Webp. 1179) De gemeente geeft jaarlijks circa € 120 mln uit aan het onderhouden van de kapitaalgoederen wegen, groen en bomen, oppervlaktewater, civiele kunstwerken, openbare verlichting, spelen en beeldende kunst en monumenten. Kapitaalgoederen dienen zo lang mogelijk een bijdrage te leveren aan het doel waarvoor zij zijn aangeschaft of vervaardigd. Het beleid is vastgelegd in de Nota Kapitaalgoederen 2015 - 2018. De paragraaf onderhoud kapitaalgoederen biedt een overzicht van de daaruit voortvloeiende financiële consequenties en de vertaling daarvan in de begroting 2016.

5.11.1 Beleidsmatig en financieel kader 2015-2018 (Webp. 1180) De gemeente heeft een groot aantal onderhoudsgevoelige kapitaalgoederen: wegen, groen en bomen, oppervlaktewater, civiele kunstwerken, openbare verlichting, spelen en beeldende kunst en monumenten. Het beleid is opgenomen in de (eerste) Nota Onderhoud Kapitaalgoederen 2015-2018. De nota is voor de zomer 2015 vastgesteld in de gemeenteraad. De nota gaat over de bovengenoemde kapitaalgoederen. Financieel vallen deze onder de begrotingsproducten ‘Wegen en Openbare verlichting’ en ‘Groen en water’. De nota geeft een beeld van de technische staat van de kapitaalgoederen in de buitenruimte van Rotterdam. De conclusie is tweeledig. Enerzijds zijn de Rotterdamse kapitaalgoederen in de openbare ruimte veilig voor de gebruikers. Anderzijds zijn er achterstanden die niet zijn in te lopen met de middelen die op basis van 2015 beschikbaar zijn. De nota laat zien dat veel wordt gerealiseerd, maar dat niet alles kan. Ieder jaar bestaat bij de begrotingsbehandeling de mogelijkheid tot bijstellingen. Riolering heeft een eigen financiering en beleidskader. Dit wordt weergegeven in het nog vast te stellen Gemeentelijk Rioleringsplan 2016-2020 (najaar 2015).

5.11.2 Beleidsmatige bijstellingen (Webp. 1181) Met de opheffing van de deelgemeenten zijn alle kapitaalgoederen in de buitenruimte onder de verantwoordelijkheid van het stadsbestuur komen te vallen. Dit is aanleiding om stadsbreed nieuwe beheerplannen op te stellen. In 2016 biedt het college de gemeenteraad de volgende beheerplannen aan: · Integrale speelvisie · Stadsbrede beheeraanpak groen. In 2017-2018 volgen de volgende beheerplannen: · beheerplan Wegen · beheerplan Openbare verlichting · beheerplan Civiele kunstwerken · beheerplan Kunst en monumenten · programma Onderhoud duikers De belangrijkste beleidsmatige bijstelling van de Nota Onderhoud Kapitaalgoederen 2015-2018 raakt het onderdeel Wegen. In de begroting 2016 stelt het college voor ‘wegen’ structureel € 4,7 mln extra beschikbaar. Hierdoor is het mogelijk het projectmatig onderhoud, het periodiek onderhoud, en het storingsonderhoud aan wegen volledig te laten uitvoeren. Daarnaast stelt het college aanvullend op de nota in 2016 € 1,75 mln beschikbaar voor groen en bomen, en € 0,75 mln voor ‘spelen’. Deze bedragen komen vanuit het in 2015 extra beschikbare budget van € 3,6 mln uit de Opheffing Stadsregio Rotterdam. De aanvullende bedragen maken het in 2016 mogelijk bomen te planten ter vervanging van verwijderde dode of zieke bomen, en speeltoestellen te vervangen waarvan de technische levensduur is overschreden.

93

5.11.3 Financiele bijstelling (Webp. 1182) Onderdeel (* €1 mln) wegen groen en bomen oppervlaktewater civiele kunstwerken openbare verlichting spelen beeldende kunst en monumenten Totaal

budget nota 2015-2018 bijstelling 2016 begroting 2016 49,2 4,7 53,9 33,8 1,75 35,6 5,4 5,4 15,5 15,5 7,8 7,8 3,8 0,75 4,6 0,5 116,0

7,2

0,5 123,2

In de begroting 2016 stelt het college voor wegen structureel € 4,7 mln extra beschikbaar. De meevaller van € 3,6 mln in 2015 vanuit de opheffing van de stadsregio, komt voor € 850 in 2015 en voor € 1,75 mln in 2016 ten goede aan groen en bomen en voor € 250 in 2015 en voor € 750 in 2016 aan ‘spelen’.

94

5.12 Verbonden partijen (Webp. 1183) Gemeentelijke deelname aan derde partijen is een manier om het publiek belang te dienen of een bepaalde publieke taak te doen uitvoeren. Als de gemeente bestuurlijke zeggenschap heeft én een financieel belang bij een bepaalde privaatrechtelijk of publiekrechtelijke rechtspersoon, dan is sprake van een zogeheten verbonden partij.

5.12.1 Kaders en beleid (Webp. 1184) Inleiding en Kaders De paragraaf Verbonden Partijen geeft inzicht in de belangrijkste beleidsvoornemens en -ontwikkelingen van rechtspersonen waarin de gemeente Rotterdam een financieel én bestuurlijk belang heeft, ook wel de verbonden partijen genaamd. De beleidsvoornemens hebben zowel betrekking op het aangaan van nieuwe verbonden partijen als het beheren en beëindigen (liquideren, afstoten, verkopen) van bestaande verbonden partijen. Daarnaast wordt inzicht geboden in de belangrijkste beleidsmatige ontwikkelingen, met name in relatie tot het borgen van het (Rotterdamse) publieke belang. Tot slot geeft de paragraaf de ontwikkelingen weer van de vermogensposities en de netto resultaten van alle verbonden partijen. Het college van burgemeester en wethouders is, op grond van het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV), verplicht om de gemeenteraad inzicht te geven in de relaties met derde rechtspersonen. Gemeentelijke deelname aan derde rechtspersonen is een manier om het publiek belang te dienen of een bepaalde publieke taak uit te voeren. Als de gemeente zowel een bestuurlijk als een financieel belang heeft bij een bepaalde privaatrechtelijk (deelnemingen: o.a. vennootschappen) of publiekrechtelijke rechtspersoon (o.a. gemeenschappelijke regelingen), dan is sprake van een verbonden partij. Zowel het begrip bestuurlijk belang als het begrip financieel belang hebben een ambigu karakter, het BBV specificeert (artikel 1, lid 1c en 1d) beide begrippen als volgt:

§ §

Bestuurlijk belang: zeggenschap door vertegenwoordiging in het bestuur (directie, Algemeen, Dagelijks Bestuur of Algemene Vergadering van Aandeelhouders) of uit hoofde van stemrecht. Financieel belang: wanneer een ter beschikking gesteld bedrag niet verhaalbaar is wanneer de partij failliet gaat of het bedrag waarvoor aansprakelijkheid bestaat en de verbonden partij vervolgens niet aan haar verplichtingen kan voldoen. Veelal betreft het financiële belang gestort aandelenkapitaal, (fonds) bijdragen, verstrekte leningen of verleende garanties. Als het financieel belang uitsluitend bestaat uit een subsidierelatie, dan is die rechtspersoon geen verbonden partij, maar een gesubsidieerde instelling.

De gemeente Rotterdam kent in totaal 45 verbonden partijen, waarvan 28 deelnemingen (privaatrechterlijke rechtspersonen), twee stichtingen, één vereniging en veertien gemeenschappelijke regelingen (publiekrechterlijke rechtspersonen).

95

Voor de Begroting 2016 is de paragraaf Verbonden Partijen opgebouwd naar type verbonden partij of rechtspersoon: 1. Kaders en beleid; geeft inzicht in de definiëring van verbonden partijen, de kaders vanuit het BBV en de beleidsuitgangspunten ten aanzien van verbonden partijen; 2. vennootschappen: overzicht van de nieuwe, te continueren en de te beëindigen vennootschappen 3. stichtingen: overzicht van de nieuwe, te continueren en de te beëindigen stichtingen 4. verenigingen: overzicht van de nieuwe, te continueren en de te beëindigen vennootschappen 5. gemeenschappelijke regelingen: overzicht van de nieuwe, te continueren en de te beëindigen vennootschappen Het BBV is gewijzigd waarmee, conform artikel 15, de verplicht op te nemen informatie is uitgebreid. Per onderdeel op de website (Vennootschappen, Stichtingen, Verenigingen en Gemeenschappelijke regelingen) is de indeling een afgeleide van de verplichte bepalingen uit het BBV (artikel 15) met daarin opgenomen: § Een overzicht van alle, binnen het type rechtspersoon, verbonden partijen; § onderverdeling naar de beleidsvoornemens van de gemeente ten aanzien van verbonden partijen A) aangaan, B) continueren en C) beëindigen; § de belangrijkste (beleidsmatige) ontwikkelingen in 2016 in relatie tot het publieke belang; § de vestigingsplaats van de verbonden partij; § het publieke belang dat wordt geborgd door participatie in de verbonden partij; § het bestuurlijk belang; § het financieel belang; § financiële kerngegevens van de verbonden partij met achtereenvolgens de: gemeentelijke boekwaarde, het geprognosticeerd netto resultaat en de verwachte omvang van het eigen en het vreemd vermogen van de verbonden partij aan het begin en aan het einde van het begrotingsjaar.

Beleidsuitgangspunten De algemene beleidsdoelstelling van verbonden partijen is: Het behartigen van het publiek belang door een verbonden partij met een private of publieke rechtsvorm, onder voorwaarde dat:

-

de risico’s in redelijke verhouding staan tot het publiek belang, zowel financieel als beleidsmatig;

96

-

de deelneming het meest efficiënte en effectieve instrument is om het beoogde beleidsdoel te realiseren; het publiek belang en het toezicht daarop niet al op een andere wijze volledig is geborgd.

Deze voorwaarden zijn een afgeleide van bepalingen in het gemeentelijke Beleidskader Verbonden Partijen 2014-2018, die tezamen met het Burgerlijk Wetboek Boek 2 en de Code Corporate Governance de belangrijkste richtlijnen vormen om uitvoering te geven aan het beleid voor verbonden partijen. Waarbij de uitvoering van de algemene beleidsdoelstelling is onder te verdelen in: · het aangaan van nieuwe verbonden partijen; · het beheren en evalueren van bestaande verbonden partijen; · het wijzigen en/of beëindigen van bestaande verbonden partijen. Concreet betekent dit: het (risico)beheer van de partijen door vertegenwoordiging van de gemeente Rotterdam als aandeelhouder of bestuurder bij verbonden partijen door middel van toetsing of control en advisering. Daarnaast informeert en adviseert de gemeentelijke organisatie het college, de raad en het concern bij het voornemen tot verzelfstandiging of het aangaan van nieuwe privaatrechtelijke verbonden partijen. Eenzelfde rol wordt vervuld bij uittreding van aandeelhouderschappen of het liquideren van bestaande verbonden partijen. Links Burgerlijk Wetboek Boek 2 (rechtspersonen) Besluit Begroting en verantwoording (BBV) Code Corporate Governance Beleidskader Verbonden Partijen

5.12.2 Vennootschappen (Webp. 1185) Vennootschappen Een vennootschap betreft een besloten, naamloze of commanditaire vennootschap waarin onze gemeente aandelen heeft en op deze wijze deelneemt in het (aandelen)kapitaal. Een dergelijke financieel belang met een derde rechtspersoon is pas een verbonden partij als de gemeente tevens een bestuurlijk belang heeft (vertegenwoordiging in het bestuur, Algemene Vergadering van Aandeelhouders, stemrecht etc.). Op de volgende pagina's staan tabellen van de te continueren, nieuw op te richten en te beëindigen vennootschappen. Elke tabel biedt per vennootschap inzicht in de naam, vestigingsplaats, publieke, bestuurlijke en financiële belangen. Daarnaast biedt de tabel inzicht in de ontwikkeling van de boekwaarden, het eigen en vreemd vermogen alsmede het netto resultaat conform artikel 15 van het BBV.

97

5.12.2.1 Te continueren vennootschappen (Webp. 1186) Te continueren vennootschappen De gemeente continueert haar deelname in 20 vennootschappen. De vennootschappen BNG Bank, Eneco, Evides, Havenbedrijf Rotterdam en Schiphol zijn verbonden partijen die bij een positief netto resultaat een deel (afhankelijk van de pay-out ratio) van de winst als dividend uitkeren aan de gemeente als aandeelhouder. De geraamde dividendopbrengst voor 2016 is ca. € 98 mln. Naam Programma Product Bank Nederlandse Gemeenten N.V.

Algemene Middelen

Deelnemingen

Eneco Holding N.V.

Algemene middelen

Deelnemingen

Gemeenschappelijk Bezit Evides (GBE) Gemeentewerken N.V. Glazen Maas Exploitatie B.V. Glazen Maas Infrastructuur B.V.

Algemene Middelen Ruimtelijke ontwikkeling Economische zaken Economische Zaken

Deelnemingen Projectmanagement en engineering Economie Economie

Havenbedrijf Rotterdam N.V.

Algemene middelen

Deelnemingen

ICOS Cleantech Earlystage fund II B.V.

Algemene Middelen

Deelnemingen

Innovation Quarter N.V. Luchthaven Schiphol N.V.

Economische Zaken Algemene Middelen

Economie Deelnemingen

Multidiensten Rotterdam B.V.

Werk en Inkomen

Werk

MultiEmployment Rotterdam

Serviceorganisatie

RET N.V.

Algemene Middelen

Rotterdamse Serviceorganisatie Deelnemingen

RET Infrastructuur B.V.

Algemene Middelen

Deelnemingen

SSC FLEX B.V.

Serviceorganisatie

Stadshavens InvesteringsFonds voor Innovatie & Economie C.V.

Ecomische Zaken

Rotterdamse serviceorganisatie Economie

Stadsherstel Historisch Rotterdam N.V.

Algemene Middelen

Deelnemingen

Tower Hotel Rotterdam B.V.

Algemene Middelen

Deelnemingen

Warmtebedrijf Exploitatie N.V.

Algemene Middelen

Deelnemingen

Warmtebedrijf Infra N.V.

Algemene middelen

Deelnemingen

Toelichting per verbonden partij BNG Bank De jaren 2015, 2016 en 2017 staan voor de BNG in het teken van het realiseren van aanvullend bufferkapitaal als antwoord op de regelgeving die banken verplichten om meer vermogen aan te houden. Daartoe is onder andere in 2011 de pay-out ratio naar beneden bijgesteld, op basis waarvan een kleiner deel van de vrij uitkeerbare winst ter beschikking wordt gesteld aan de aandeelhouders. Daarnaast zal de BNG mogelijk aanvullend hybride schuldpapier uitgeven ter versterking van haar vermogenspositie. Eneco Elektriciteitsnetbeheerders mogen als gevolg van de uitspraak van de Hoge Raad (hierna: HR) over de Splitsingswet geen deel meer uitmaken van een groep waartoe ook energieproducerende, leverende of daarin

98

handelende bedrijven behoren (groepsverbod). Als gevolg van het groepsverbod moet Eneco zich zodanig opsplitsen dat de netbeheerder geen onderdeel meer uitmaakt van de groep. Eneco vindt dat het groepsverbod in strijd is met het vrij verkeer van kapitaal (art. 63 VWEU), de vrijheid van vestiging (art. 49 VWEU) en tot slot de bescherming van eigendom (Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens, hierna: EVRM). De HR heeft daarentegen geoordeeld dat de Splitsingswet niet in strijd is met het Europese recht, alleen de toetsing op het recht op eigendom (EVRM) is nog niet uitgevoerd. De HR verwijst op dat punt Eneco terug naar het Gerechtshof Amsterdam. De aandeelhouders (waaronder de gemeente Rotterdam) beraden zich met Eneco op de mogelijke consequenties van die uitspraak. Eerder, in opdracht van de aandeelhouders, uitgevoerd onderzoek heeft uitgewezen dat er rekening mee moet worden gehouden dat het totale dividend van de twee gesplitste bedrijven vanaf 2016 gemiddeld, voor alle aandeelhouders, totaal ca. € 30 miljoen lager zal liggen dan dat van een voortgezet ongesplitst bedrijf. In het meerjarig beeld is die verwachting op een eerder moment al vertaalt naar het aandeel van onze gemeente. Dit geeft thans geen aanleiding om de huidige, van oudsher behoedzame dividendraming aan te passen. Evides In 2016 en de navolgende jaren investeert Evides aanzienlijk in de waterinfrastructuur, voor de borging van de leveringszekerheid. Hiervoor is een fonds ingesteld om de solvabiliteit, de winstgevendheid en het uit te keren dividend stabiel te houden. Ook is een onderzoeksprogramma gestart om de kwaliteit en beschikbaarheid van drinkwater op de langere termijn te borgen. Het streven is om het tarief stabiel en laag te houden en consumenten niet te confronteren met opeenvolgende prijsstijgingen en -dalingen. Bij de bepaling van het te verwachten dividend is rekening gehouden met de effecten van de invoering van de Vennootschapsbelastingplicht (Vpb). Voor het, door Evides, op termijn uit te keren dividend worden de ontwikkelingen rondom de wettelijk toegestane gemiddelde vermogenskosten gevolgd. Vooralsnog geven deze ontwikkelingen echter geen aanleiding om de dividendverwachting bij te stellen. Havenbedrijf Rotterdam Eind 2015 stelt het Havenbedrijf Rotterdam de nieuwe ondernemingsstrategie voor de periode 2016-2020 vast. Het Havenbedrijf blijft inzetten op volwassen markten (zoals raffinage en chemie), groeimarkten (zoals containers en LNG) en nieuwe markten (zoals offshore en biobased). Ook stelt het Havenbedrijf in de strategie nieuwe prestatie-indicatoren vast die de gemeente met extra aandacht zal volgen. Risico voor het Havenbedrijf is het op enig moment vervallen van de vrijstelling van de Vennootschapsbelastingplicht (Vpb), wat gevolgen heeft voor de investeringscapaciteit. Het geïndexeerde dividend voor 2016 behoeft geen bijstelling en is conform de gemaakte dividendafspraken uit 2013. Luchthaven Schiphol Schiphol voorziet voor 2016 een toename in het aantal vliegbewegingen, passagiers en vrachten van circa 1 à 2%. Verder stelt de Schiphol Group het nieuwe strategisch plan voor de periode 2016-2020 vast. Hoofddoel is om Europe's Preferred Airport te blijven, waarbij de focus ligt op connectiviteit, bezoekerswaarde, competiviteit, veiligheid en duurzaamheid. Dit concretiseert zich in het vergroten van het netwerk van bestemmingen, investeren in hoogwaardige capaciteit (o.a. gates, piers), optimaliseren van locaties door te focussen op internationale kantoren, hotels en logistieke bedrijven. Qua duurzaamheid geeft Schiphol prioriteit aan het verder reduceren van de CO²-uitstoot, CO²-neutraal te opereren en 20% van de energie op een duurzame manier te genereren. De groei voor Schiphols dochteronderneming Rotterdam The Hague Airport is afhankelijk van het - door het ministerie van Infrastructuur en Milieu te nemen Luchthavenbesluit in 2016. Het oordeel van de gemeente Rotterdam neemt het ministerie hierin mee. Belangrijk voor een positief oordeel over dit Luchthavenbesluit is de uitkomst van de Milieueffectrapportage (o.a. geluidsnormen, veiligheid) en de maatschappelijke kostenbatenanalyse (directe en indirecte werkgelegenheidseffecten). De gemeente volgt dit met extra aandacht, voert gesprekken met betrokkenen en rapporteert hierover in het verdere stadium richting besluitvorming.

99

RET Eind 2016 gaat de nieuwe concessieperiode in voor het openbaar vervoer over de railinfrastructuur. Met ondertekening van het hoofdlijnenakkoord in 2013 tussen de voormalig Stadsregio Rotterdam-Rijnmond, RET N.V. en de gemeente Rotterdam, is gekozen voor inbesteding van deze Railinfrastructuur. Vanuit het oogpunt van publiek waardebehoud laat de gemeente een second opinion uitvoeren op de door RET N.V. in te dienen bieding bij de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag, die de rol van de Stadsregio als concessieverlener per 1 januari 2015 heeft overgenomen. Daarmee wil de gemeente borgen dat RET een marktconforme bieding uitbrengt met een verantwoord geacht risicoprofiel. Tower Hotel Rotterdam Per 1 februari 2016 neemt Tower Hotel Rotterdam de naam Marriott Rotterdam aan en neemt daarmee afscheid van de huidige naam Manhattan Hotel Rotterdam. De verwachting is dat de aansluiting bij de Marriott-keten een positief effect heeft op de financiële resultaten van het hotel. Warmtebedrijf Het Warmtebedrijf staat voor uitdagingen in het begrotingsjaar 2016. Allereerst moet het geschil met AVR over de compensatie voor de sluiting van de Afvalverwerkingsinstallatie Brielselaan worden beslecht. Het perspectief op omzetgroei moet concreter worden gemaakt. De beide uitkomsten leiden tot een herijking van de business case van het Warmtebedrijf en de herfinanciering van het Warmtebedrijf Infra. Met de herijking van de business case zal blijken welke risico's er resteren en hoe deze zijn te matigen. Daarvoor worden meerdere trajecten gevolgd: een juridisch traject, een inhoudelijk traject (met deskundigenadviezen) en door onderhandeling op bestuurlijk niveau.

5.12.2.2 Nieuw op te richten vennootschappen (Webp. 1187) Nieuw op te richten vennootschappen of nieuwe deelname in bestaande vennootschappen Er zijn geen voornemens om vanuit de gemeente deel te nemen in een bestaande vennootschap. De gemeente heeft zich wel gecommitteerd aan de deelname in het kapitaal van de nieuw op te richten commanditaire vennootschap: ICOS Capital Fund III. Naam Icos Capital Fund 3 C.V.

Programma

Product

Economische Zaken Economie

ICOS Capital Fund III B.V. (ICF3) Met de deelname in het ICF3 geeft de gemeente invulling aan de Rotterdamse aanpak om het organiserend en het investerend vermogen in de regio te versterken. Bij het organiserend vermogen gaat het om sterke en zichtbare netwerken, en bij het investerend vermogen gaat het om de beschikbaarheid van kapitaal. Gedurende de gemeentelijke participatie in ICF2 in 2011, dat gericht is op kleine startende bedrijven, is geconstateerd dat er behoefte is aan een innovatiefonds met grotere investeringscapaciteit voor bestaande bedrijven met groeipotentie. Een dergelijk fonds draagt sterk bij aan de doorontwikkeling van kansrijke cleantech-ontwikkelingen in Rotterdam. Met de participatie in ICF3 geeft de gemeente hieraan invulling. Tevens komt een financieringsinstrument tot stand dat bestaande bedrijven ondersteunt in hun groei naar volwaardige, financieel op eigen benen staande middelgrote bedrijven die structurele werkgelegenheid opleveren voor de regio. Het fonds start zodra de minimale omvang van € 50 mln is gerealiseerd. Dit wordt verwacht in het vierde kwartaal van 2015.

5.12.2.3 Te beëindigen vennootschappen (Webp. 1188) Te beëindigen vennootschappen De gemeente is van plan om de deelname in zes vennootschappen te beëindigen middels verkoop of liquidatie van de verbonden partij. Het betreffen de Commandiet Rotterdam B.V., Erasmus Biomedical Fund B.V., ROMD Beheer N.V., ROM-D Kil III C.V., WOM Vastgoed B.V. en tot slot de WOM Tarwewijk B.V.

100

Daarnaast zijn N.V. Stadsvastgoed en Beurs Rotterdam N.V. twee verbonden partijen die in het belang van de gemeente Rotterdam al in 2015 zijn afgestoten. Daarom zijn beide deelnemingen niet meer opgenomen in de paragraaf Verbonden Partijen van de Begroting 2016. Naam

Programma

Beurs Rotterdam N.V.

Algemene middelen Deelnemingen

Commandiet Rotterdam B.V.

Ruimtelijke Vastgoed ontwikkeling Algemene Middelen Deelnemingen

Erasmus MC Biomedical Fund B.V. Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Drechtsteden Beheer N.V.

Product

Algemene Middelen Deelnemingen

Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Drechtsteden Dordtse Algemene Middelen Deelnemingen Kil III C.V. Stadsvastgoed N.V. Wijkontwikkelingsmaatschappij Vastgoed B.V. Wijkontwikkelingsmaatschappij Tarwewijk Beheer B.V.

Ruimtelijke ontwikkeling Ruimtelijke ontwikkeling Ruimtelijke ontwikkeling

Vastgoed Vastgoed Vastgoed

Toelichting per verbonden partij Erasmus MC Biomedical Fund Het fonds kende een vaste looptijd en zou in eerste instantie eind 2014 worden beëindigd. De gemeente heeft met de andere aandeelhouders besloten om deze termijn te verlengen naar 2016 om de resterende participaties - onder verbeterde condities - te verkopen. N.V. Gemeentewerken Buiten het beheer van de C2 Deponie vinden geen activiteiten meer plaats binnen de N.V. Gemeentewerken. De C2 Deponie is een voormalige stortplaats voor chemisch afval waarvan het grondwater is verontreinigd. Dit wordt thans gesaneerd middels een grondwatersanering. De nazorg wordt overgedragen aan de provincie Zuid-Holland. Voorwaarde voor deze overdracht is dat de sanering is afgerond. De prognose is dat in 2016 de overdracht zal plaatsvinden, waarna tot liquidatie van de N.V. kan worden overgegaan. Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Drechtsteden In 2000 is om strategische redenen (invloed en inzicht in regionaal vestigingsbeleid en ontwikkeling van bedrijventerreinen) gekozen om in de ROM-D te participeren. Gegeven de huidige marktsituatie van regionale bedrijventerreinen heeft dit tot andere inzichten geleid, waardoor de gemeente Rotterdam aan de ROM-D heeft laten weten dat bij voortzetting van de deelneming geen direct Rotterdams publiek belang meer is gediend. Er heeft een waardering van de aandelen plaatsgevonden en de gemeente is, conform de statuten, met de overige aandeelhouders in gesprek om haar aandelen over te dragen. WOM Vastgoed en WOM Tarwewijk In het verleden heeft de gemeente met woningcorporaties en private investeerders geparticipeerd in de Wijk Ontwikkel Maatschappijen (WOMs) Vastgoed en Tarwewijk. Beiden hadden tot doel om vastgoedobjecten aan te kopen of te huren en deze te renoveren of door branchering te verhuren of door te verkopen aan bedrijven of particulieren voor de revitalisatie van een Rotterdamse wijk. Om diverse redenen (o.a. verliesgevende exploitatie als gevolg van de vastgoedcrisis) is een dergelijke constructie geen effectieve en efficiënte deelneming gebleken en is het publieke belang op een andere wijze te borgen. Voornemen van WOM Vastgoed is om de deelneming in het laatste kwartaal van 2015, uiterlijk het eerste kwartaal van 2016 te beëindigen. De openstaande verplichtingen en vorderingen worden afgewikkeld, de vastgoedobjecten gaan over naar de gemeente Rotterdam, waarna liquidatie van de vennootschap kan plaatsvinden.

101

Inzake de beëindiging van WOM Tarwewijk is een traject van liquidatie in gang gezet waarbij de vastgoedobjecten aan Woonstad zijn verkocht. De liquidatie is bijna gereed. Wat resteert is de afronding van één grondtransactie, waarna de beëindiging plaats kan vinden.

5.12.3 Stichtingen (Webp. 1189) Stichtingen Een stichting kan ook een verbonden partij zijn. Alleen die stichtingen waarin de gemeente een bestuurlijk én financieel belang heeft, niet zijnde een subsidierelatie, vallen in dit kader onder de term verbonden partij. Als de gemeente een stichting in overwegende mate subsidie verstrekt, dan valt die stichting onder de gesubsidieerde instellingen en is het geen verbonden partij. De Bibliotheek Rotterdam en Rotterdam Internet Exchange zijn de twee stichtingen die worden aangemerkt als verbonden partij door hun bestuurlijke en financiële belang. Bestuurlijk belang bij beide stichtingen zijn de statutaire bevoegheden. Het financiële belang in de Bibliotheek omvat de inbrengwaarde van de activa (o.a. inventaris) ten tijde van de verzelfstandiging. Het financieel belang in RiX betreft een gemeentelijke garantstelling van € 4,2 mln. ten behoeve van de lening van de BNG Bank aan de stichting

Te continueren stichtingen Naam

Programma

Beheer

Stichting Rotterdam Internet Exchange (R-iX)

Economische Zaken

Economie

Stichting Bibliotheek Rotterdam

Cultuur,Sport en Recreatie Cultuur

Toelichting per verbonden partijen Stichting Bibliotheek Rotterdam De Bibliotheek Rotterdam is bezig met het opstellen van een nieuw meerjarig Beleidsplan, belangrijk onderdeel daarbinnen is een analyse van het vestigingenbeleid. Daarnaast is de uitdaging voor de bibliotheek om de komende jaren naast de gemeentelijke subsidie ook andere inkomstenbronnen te vinden. Stichting Rotterdam Internet Exchange Na de verkoop van het datacenter in 2014 en de aflossing van de leningen bij de BNG bank per 31 december 2015 richt stichting R-iX zich weer volledig op haar rol om een onafhankelijk internet toegangspunt en knooppunt te zijn voor Rotterdamse burgers, bedrijven en instellingen. Nieuw op te richten stichtingen of nieuwe deelname in bestaande stichtingen Geen.

Te beëindigen stichtingen Geen.

5.12.4 Verenigingen (Webp. 1190) Verenigingen Ook verenigen kunnen een vorm zijn van een verbonden partij. In het geval van een Coöperatieve Vereniging geldt dat het doel zich strekt tot het voorzien in bepaalde stoffelijke behoeften van haar leden. Hierbij kan in tegenstelling tot de gewone vereniging de aansprakelijkheid van de leden worden beperkt of uitgesloten. Bij onderstaande Commanditaire Vereniging geldt dat de leden uitgesloten zijn van aansprakelijkheid (UA). Bij een gewone vereniging zijn de leden hoofdelijk aansprakelijk.

102

Te continueren verenigingen Naam CV U.A. Wigo4it

Programma Maatschappelijke ondersteuning

Beheer Maatschappelijke participatie en Activering

Toelichting per verbonden partij Wigo4it In 2015 is de weg ingeslagen om Wigo4it (meer) te positioneren als regieorganisatie, in plaats van uitvoeringsorganisatie. Dit betekent dat Wigo4it meer inzet gaat plegen op eenduidigheid en harmonisering van de vraag (demand) vanuit de G4 om zodoende de levering (supply) en realisatie van ICT-diensten aan de G4 te verbeteren. Tevens zullen activiteiten die niet tot de kernactiviteiten van Wigo4it behoren bij voldoende effectiviteit en efficiëntievoordelen worden uitbesteed. Deze ingeslagen weg wordt aan de hand van de uitkomsten van een onderzoek nader uitgewerkt en zal ook zijn doorwerking in 2016 hebben. Nieuw op te richten verenigingen of nieuwe deelname in bestaande verenigingen Geen. Te beëindigen verenigingen Geen.

5.12.5 Gemeenschappelijke regelingen (Webp. 1191) Gemeenschappelijke regelingen De Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr) biedt overheden de mogelijkheid om een deel van hun bestuurstaken te verplaatsen naar een openbaar lichaam. Dit wordt verlengd lokaal bestuur genoemd. Gemeenten kunnen een openbaar lichaam instellen. Een dergelijk openbaar lichaam is een rechtspersoon en kent drie organen: een algemeen bestuur, een dagelijks bestuur en een voorzitter. Alleen de Gemeenschappelijke Regelingen die gekwalificeerd worden als verbonden partij staan opgenomen in deze paragraaf. Daaronder zijn niet begrepen de zogeheten lichte regelingen, omdat daar de bestuurlijke component ontbreekt. Dit zijn samenwerkingsverbanden zonder bestuursorganen.

Te continueren gemeenschappelijke regelingen Naam

Programma

Beheer

Openbaar Lichaam Gezamenlijke Brandweer Openbaar Lichaam Veiligheidsregio RotterdamRijnmond Instandhouding en Beheer DCMR

Openbare orde en veiligheid Openbare orde en veiligheid Stedelijke inrichting

Crisisbeheersing en brandweerzorg Crisisbeheersing en brandweerzorg Milieu en Duurzaamheid

Koepelschap Buitenstedelijk Groen

Stedelijke inrichting

Decentraal

GR Natuur- en recreatiegebied IJsselmonde

Stedelijke inrichting

Ruimte en wonen

GR Recreatieschap Midden-Delfland

Stedelijke inrichting

Ruimte en wonen

GR Recreatieschap Rottemeren

Stedelijke inrichting

Ruimte en wonen

GR Recreatieschap Voorne-Putten-Rozenburg

Stedelijke inrichting

Ruimte en wonen

GR Grondbank RZG Zuidplas Gemeentelijke Gezondheidsdienst RotterdamRijnmond

Stedelijke inrichting

Ruimte en wonen

Volksgezondheid

Openbare gezondheidszorg

103

De gemeente Rotterdam voert deze gemeenschappelijke regeling uit. De regeling is daardoor onderdeel van de totale gemeentelijke begroting. De regeling kent enkel een exploitatie met uitgaven en inkomsten (inwonerbijdragen). De GR bouwt geen eigen vermogen op en trekt geen financiering aan (vreemd vermogen). GR Nieuw-Reijerwaard GR Metropoolregio Rotterdam-Den Haag

Stedelijke inrichting Bestuur en dienstverlening

Ruimte en wonen Decentraal

GR Jeugdhulp Rijnmond

Volksgezondheid

Zorg jeugd

Toelichting per verbonden partij DCMR De DCMR heeft de laatste jaren veel aandacht gekregen als gevolg van de misstanden bij het bedrijf Odfjell. Omwille van de veiligheid van de Rotterdammers benadrukt de gemeente het belang van voldoende en kwalitatief goede aandacht en inzet op toezicht en handhaving van de milieuregels. Daarom is de inzet binnen de organisatie en het werkpakket van de DCMR in 2016 nog meer gericht op taken als: vergunningverlening, toezicht en handhaving. Ook zal de komende tijd de nadruk liggen op de voorbereidingen op de implementatie van de nieuwe Omgevingswet die in 2018 is voorzien en die de decentrale afwegingsruimte voor gemeenten vergroot. Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH) De MRDH is per 1 januari 2015 van start gegaan en geeft uitvoering aan de vier programma's: Verkeer, Openbaar Vervoer, Economisch Vestigingsklimaat en Samenwerkingsverbanden. Voor 2016 zijn daarin de belangrijkste ontwikkelingen voor Verkeer: het bijdragen aan grote wegverkeersprojecten in de regio, zoals de verbreding van de A15 Maasvlakte-Vaanplein en de A13/A16-verbinding. Verder stimuleert de MRDH de aanpak van verkeersonveilige situaties (zoals blackspots) en verstrekt zij subsidies aan wegbeheerders voor de verkeersveiligheid. Voor het programma OV zijn de belangrijkste ontwikkelingen de (om)bouw van de Hoekse Lijn en het onderzoek naar de bereikbaarheid van de Maasvlakte 2. Het programma Economisch Vestigingsklimaat kent als belangrijkste ontwikkelingen: het opstellen van een visie voor werklocaties in de regio, maken van programmeringsafspraken voor werklocaties en het ontwikkelen van één loket voor locatievraagstukken. Tot slot wordt voor het programma Samenwerkingsverbanden invulling gegeven aan de platforms Bereik! (samenwerking voor bereiksbaarheidvraagstukken) en DOVa (ondersteunt de gezamenlijke regionale ov-autoriteiten bij het beleid omtrent het betaalsysteem). VRR Binnen de VRR is voor 2016 de vorming van de Landelijke Meldkamerorganisatie een belangrijke ontwikkeling. Voor een adequate brandweerzorg worden afspraken vastgelegd met de andere veiligheidsregio’s en de Landelijke Meldkamer Organisatie in een Service Level Agreement. Daarnaast werkt de VRR de rol van wijkbrandweerman verder uit en wordt dit mogelijk in andere wijken binnen het gebied van de VRR geïmplementeerd. Aansluitend wordt gewerkt aan uniformering van de brandweeradviezen en wordt de uitvoering van het programma Brandpreventie geëvalueerd. Tot slot wordt een structurele aanpak op het gebied van water en evacuatie verder ontwikkeld, waarmee de veiligheidsregio’s samen met betrokken partners kunnen zorgen voor een adequate rampenbeheersing bij overstromingen.

Nieuw op te richten gemeenschappelijke regelingen of nieuwe deelname in bestaande gemeenschappelijke regelingen Geen.

104

Te beëindigen gemeenschappelijke regelingen Naam

Programma

Beheer

Stadsregio Rotterdam-Rijnmond

Bestuur en dienstverlening

Decentraal

Stadsregio Rotterdam De Eerste Kamer heeft eind 2014 ingestemd met de Wet afschaffing plusregio's. Dit betekent dat de Stadsregio tot 2016 uitvoering geeft aan het afronden van programma's, projecten, subsidies en verordeningen en het afbouwen van de organisatie. Met de invoering van de MRDH is in deze periode gestart met het overdragen van de financiële vaste activa aan de MRDH. Hetzelfde geldt voor de fondsen die gerelateerd zijn aan de, vanuit het Rijk afkomstige, Brede Doeluitkeringen (BDU). Deze worden eveneens aan de MRDH overgedragen. Conform het liquidatieplan zal in 2016 ook worden overgegaan tot afrekening van de regiogemeenten. De gemeenten ontvangen een som naar rato van de inwonersaantallen. Deze som van de afrekening is met name opgebouwd uit de vrijval van het resterende saldo van de reserves (vrije financiële ruimte). Voor Rotterdam is dit saldo geprognosticeerd op circa €12,1 mln. Wanneer geen sprake is van overdracht aan de MRDH of regiogemeenten, worden de resterende financiële en juridische verplichtingen in het proces van liquidatie verder afgewikkeld.

105

5.13 Grondbeleid (Webp. 1192) De paragraaf Grondbeleid bestaat uit vier onderdelen. Het beleid geeft de kaders weer voor de ruimtelijke economische ontwikkelingen in de stad. Daarnaast bevat het beleid de verwachte marktontwikkelingen voor woningbouw en werklocaties, de financiële uitgangspunten van het grondbeleid en tot slot een toelichting op de risico’s voor de grondexploitatieportefeuille.

5.13.1 Beleid (Webp. 1193) a. Kader Stedelijke Ontwikkeling De gemeente werkt aan een aantrekkelijke woonstad met een sterke economie, zoals vastgelegd in de Stadsvisie 2030 (2007) en bekrachtigd in het kader ‘Stedelijke Ontwikkeling, Prospectus van de Stad’ (2013). De uitwerking van de aantrekkelijke woonstad richt zich op een betere ´quality of life´ en meer specifiek op het behouden en aantrekken van hoger opgeleiden, mensen met midden- en hoge inkomens en gezinnen. De versterking van de economische structuur richt zich op de economische clusters Clean Tech, Medisch, Food en Maritiem en stimulering van innovatie. Omdat de gemeente weinig investeringsmiddelen heeft, is bij het uitwerken van de stedelijke ambities de markt aan zet. Ook in 2016 zet de gemeente zich in voor het aantrekken van nieuw investerend en organiserend vermogen voor Rotterdam. b. Grondprijsbeleid De gemeente Rotterdam hanteert sinds 2013 de normatief residuele methode voor het tot stand komen van grondprijzen. c. BBV-aspecten Conform de voor grondexploitaties geldende regels uit het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) classificeert de gemeente de projecten als ‘Niet In Exploitatie Genomen Gronden’ (NIEGG) of ‘Bouwgrond in Exploitatie’ (BIE). Sinds juni 2015 is de bevoegdheid tot uitvoering van grondexploitaties teruggelegd bij de gemeenteraad. De commissie BBV heeft voor het onderdeel grondexploitaties aanbevelingen gedaan die kunnen leiden tot veranderingen in het BBV. Het verloop van de besluitvorming hierover volgt de gemeente nauwlettend.

5.13.2 Ontwikkelingen woningbouw en werklocaties (Webp. 1194) a. Woningbouw De belangrijkste positieve ontwikkelingen op de woningmarkt zijn: een gestaag economisch herstel, een toenemende wens om te verhuizen en een toename van het aantal transacties op de woningmarkt, met name in de bestaande bouw. Er is meer optimisme over het herstel van de woningmarkt. Onder andere door wijzigingen in het rijksbeleid, zoals de beperking van de financieringsruimte, is het herstel op de woningmarkt echter nog niet structureel. De verwachting is dat bij de nieuwbouwwoningen de stijging van het aantal verkopen minder snel gaat dan bij de bestaande bouw. De totale effectieve vraag naar nieuwbouw in Rotterdam ontwikkelt zich naar verwachting van circa 1.250 woningen in 2016 tot 2.000 woningen in 2024. De vraag richt zich met name op huurwoningen in de vrije sector (middensegment), grondgebonden woningen voor gezinnen en consumentgericht bouwen. Op dit moment zijn er in Rotterdam ruim 22.000 woningen in de planning. Hiervan zijn circa 6.000 woningen opgenomen in een gemeentelijke grondexploitatie. b. Werklocaties De belangrijkste ontwikkelingen op de markt voor bedrijven, kantoren en detailhandel zijn het ‘nieuwe werken’, de toepassingen van nieuwe technologie en winkelen via internet. Hierdoor verandert zowel de totale ruimtebehoefte als de vraag naar nieuwbouw structureel. Om de concurrentiepositie te behouden en versterken zal een zekere mate van nieuwbouw echter altijd nodig blijven. Bij de planning van nieuwbouw van bedrijven, kantoren en detailhandel kijkt de gemeente nadrukkelijk naar het bestaande leegstaande aanbod. Herontwikkeling komt vaker en bij relatief jongere panden voor. Dit leidt tot een beter gebruik van de bestaande voorraad die, waar mogelijk, weer gangbaar, ‘courant’, wordt gemaakt. Echter, niet voor al het

106

bestaande aanbod is herontwikkeling een zinvolle optie. Transformatie, de omzetting naar een ander functioneel gebruik, is in Rotterdam in de afgelopen jaren gefaciliteerd. De verwachting is dat het overaanbod bij vooral kantoren en detailhandel de komende jaren verder afneemt, omdat er meer panden aan de voorraad worden onttrokken dan er worden toegevoegd. Een risico is de aanbodontwikkeling buiten Rotterdam. Om regionale concurrentie te voorkomen richt de gemeente zich in afstemming met de andere gemeenten in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH) op regionale programmering van werklocaties, door onderscheidende profilering en fasering. Binnen het huidige nieuwbouwaanbod van 640.000 m2 BVO tot 2035 is ruim 60% na 2025 geprogrammeerd. Hierdoor is de komende tien jaar een balans tussen vraag en aanbod te verwachten, waarbij ruimte is voor de zogenaamde Vernieuwbouw: herontwikkeling tot A-kwaliteit door upgrading van verouderde kantoren. Aangezien in de gemeentelijke grondexploitatie alleen kantoorplannen voorkomen voor toplocaties, het Central District, is de ontwikkeling hiervan ook bij een kwantitatief fors afnemende ruimtevraag kansrijk en noodzakelijk. Dat laatste komt doordat Rotterdam in de bovenregionale concurrentie vooral is aangewezen op toevoeging van kwaliteit op de toplocaties. Door grootschalige projecten als Forum, Hart van Zuid, en zo meer komt er tot 2020 ongeveer 90.000 m2 bvo nieuwe en vernieuwde winkelruimte bij. Na 2020 is de nieuwbouwplanning tot 2035 beperkt tot ruim 40.000 m2 bvo. Zo anticipeert de gemeente op de afnemende nieuwbouwvraag. Het bedrijventerreinenaanbod bevindt zich voor bijna tweederde in het havengebied en is geschikt of geschikt te maken voor logistieke bedrijvigheid, zoals stadsdistributie. De komende tien jaar is het gemeentelijk aanbod kwantitatief in evenwicht met de verwachte nieuwbouwvraag. Na 2025 is er aanbod voor een grotere nieuwbouwbehoefte, die - gezien de locaties - meer gericht zal zijn op vraag uit de ‘next economy’ en op de ontwikkeling van Rotterdam als Maakstad. Hierbij is de nabijheid van de stad belangrijker en het aanbod op de locale bedrijventerreinen voorziet daarin. Verder geldt dat in de komende twintig jaar verouderde bedrijventerreinen vrijkomen voor nieuwe functies, zodat de totale voorraad bedrijvenlocaties zal krimpen en de bedrijvigheid zich zal concentreren op de meest geschikte locaties.

5.13.3 Financiële uitgangspunten (Webp. 1195) a. Actualiseren grondexploitaties De projectadministratie van de grondexploitaties bevat enerzijds de gerealiseerde kosten en opbrengsten en anderzijds de begroting van nog te maken kosten en voorziene opbrengsten. Als er aanleiding voor is, actualiseert de gemeente gedurende het jaar de begrote posten. Eens per jaar,(tijdens het jaarrekeningproces, neemt de gemeente alle posten door en voorziet ze deze van actuele onderbouwingen. b. Richtlijnen voor resultaatneming In 2014 is de manier waarop verliezen worden genomen en verwerkt gewijzigd. De gemeente boekt verliesnemingen alleen bij het afsluiten van een grondexploitatie. In geval van een negatief NCW-saldo (de Netto Contante Waarde) gedurende de looptijd van een plan treft de gemeente bij de jaarafsluiting een voorziening ter grootte van het negatieve saldo. De berekeningswijze voor winstnemingen is gelijk gebleven. Om winst te kunnen nemen geldt een aantal voorwaarden: · het plan moet nagenoeg gereed zijn (minimaal 70% van de kosten en opbrengsten moet gerealiseerd zijn) · het saldo van opbrengsten minus kosten komt in aanmerking voor winstneming, met dien verstande dat dit saldo voorzichtigheidshalve met 20% verlaagd wordt in verband met eventueel tegenvallende kosten en/of opbrengsten · winstneming op een actieve grondexploitatie vindt plaats aan het eind van het jaar · beargumenteerde afwijking van de technisch berekende winstneming is mogelijk c. Parameters grondexploitaties Voor een betrouwbare inschatting van de waardeontwikkeling van de portefeuille zijn verschillende externe factoren van invloed. Als gevolg van economische ontwikkelingen kan er sprake zijn van prijsstijgingen. In de grondexploitatie rekent de gemeente daarom met langjarige gemiddelde parameters voor kosten- en

107

opbrengstenstijging en renteontwikkelingen. Een wijziging van de langjarige parameters heeft grote invloed op de uitkomst van de netto contante waardeberekening (NCW-berekening). Rentepercentage Kostenstijging Opbrengstenstijging

4% 0,5% 2,0%

Jaarlijks vindt een analyse plaats om te bepalen of een aanpassing nodig is voor de langjarige parameters. d. Toerekening interne apparaatskosten Door tijdschrijven boekt de gemeente apparaatskosten op de projecten.

5.13.4 Risico's en weerstandscapaciteit (Webp. 1196) a. Sturing ruimtelijke economische projecten Rotterdam heeft een groot aantal plannen voor nieuwbouw van woningbouw en van werklocaties als bedrijven, kantoren en detailhandel, zowel op initiatief van de gemeente als van particulieren. De gemeente heeft zelf circa 115 grondexploitaties in uitvoering. Als gevolg van marktontwikkelingen kunnen planning, programma en prijs van de grondexploitaties wijzigen. Daardoor zijn geraamde saldi niet zeker. De benodigde weerstandscapaciteit voor alle grondexploitaties en de deelnemingen bedraagt in 2016 € 106 mln. b. Risico’s op projectniveau Om de financiële risico’s voor de gemeente te beperken, investeert de gemeente niet voordat een redelijke mate van zekerheid over de realisatie van het betreffende project bestaat. Om te voorkomen dat een cumulatie van financiële risico’s voor de gemeente plaatsvindt, beoordeelt de gemeente elk jaar of ingrepen nodig zijn op eventueel ontstane verliezen op plannen. Waar nodig neemt de gemeente verlies of treft ze een voorziening. Jaarlijks voert de gemeente voor individuele grondexploitaties een risicoanalyse uit om te bepalen welke risicoreserve in het project nodig is om projectspecifieke risico’s op te vangen. Voorbeelden van projectspecifieke risico’s zijn het slagen van een bestemmingsplanprocedure of het risico op bodemvervuiling. c. Risico’s op portefeuilleniveau De gemeente beoordeelt twee keer per jaar het totale planaanbod in de stad in relatie tot actuele marktanalyses. De resultaten hiervan geven onder meer inzicht in wenselijke en noodzakelijke aanpassingen in de gemeentelijke grondexploitatieportefeuille en de bijbehorende financiële effecten. Het doel van portefeuillesturing is financiële risico’s te beperken en kansen tijdig te signaleren. De uitkomsten meldt het college in het Meerjaren Perspectief Rotterdamse Grondexploitaties & Vastgoed (MPRG&V) en de bijbehorende Projectenmonitor Grondexploitaties. Conclusie van het MPRG&V 2015 was dat de grondexploitatieportefeuille en de risico’s kleiner worden. Het grootste portefeuillerisico blijft de uitgifteplanning van gronden voor woning- en bedrijfskavels.

108

5.14 Bedrijfsvoering (Webp. 1197) In deze paragraaf vindt u de beleidsvoornemens van het college voor 2016 op het gebied van bedrijfsvoering. Hieronder worden om te beginnen de organisatieontwikkelingen geschetst, inclusief de verdere besparingen op de organisatie. Vervolgens gaan we nader in op enkele specifieke thema’s op het gebied van personeel, ICT, concernauditing en fiscaliteiten.

5.14.1 Concernontwikkelingen (Webp. 1198) De opgave voor de organisatie Om nog beter aan te sluiten op en mee te bewegen met de stad en de Rotterdammers, is de afgelopen jaren een stevige organisatieverandering in gang gezet. De gemeentelijke organisatie van nu is niet meer dezelfde als die van vijf jaar geleden. De organisatie moest tussen 2010 en 2014 met ±2.450 fte krimpen en is van 17 autonome diensten en veertien deelgemeenten omgevormd naar zes clusters en gebiedscommissies. Deze nieuwe structuur kreeg vorm met het oog op efficiëntere en effectievere dienstverlening in de stad. Sindsdien heeft de gemeente gebouwd aan een flexibelere en efficiëntere organisatie. Leidende principes in de doorontwikkeling van de organisatie zijn: · Rotterdammergericht werken; dit draagt wezenlijk bij aan (het mogelijk maken van) het verwezenlijken van onze doelen met en in de stad; · het primair proces is leidend en bedrijfsvoering ondersteunend; · de doorontwikkeling van gebiedsgericht werken; · de doorontwikkeling van de concernbrede beleidsfunctie; · de versterking en verbinding van de strategische functie; · de inrichting van een apart gepositioneerde zuivere concernbrede controlfunctie. Dit zal resulteren in een organisatie die zich volledig richt op de primaire processen in het belang van de stad. Er is tevens sprake van een goede balans tussen enerzijds een eenduidige bedrijfsvoering en anderzijds ruimte voor de werkvloer om het werk te kunnen doen. De bedrijfsvoering van het concern kent een heldere organisatiestructuur, met een duidelijke verdeling van rollen, taken en verantwoordelijkheden. Besparingsopdracht In het coalitieakkoord heeft het college afgesproken dat de gemeentelijke organisatie aan het einde van deze collegeperiode structureel € 40 mln goedkoper is. Daarbij staan optimale dienstverlening en efficiënte uitvoering uiteraard voorop. Daarom ontziet het college bij deze besparingsopgave de dienstverlening en het primaire proces zoveel mogelijk. Een substantieel deel van de opgave realiseren we op de ondersteuning in de ambtelijke organisatie. De besparing van structureel € 40 mln in 2018 realiseren we voor ruim de helft op de bedrijfsvoering (€ 20,5 mln). Daarnaast dragen de domeinen Gebieden (onderdeel Gebied en de clusters voor zover werkzaam in de gebieden) en Beleid respectievelijk € 9,4 mln en € 7 mln bij. In het primair proces realiseert het college € 2,2 mln aan besparingen. Het opnieuw inrichten van de controlfunctie levert tot slot nog € 1 mln op. Het realiseren van deze besparingsopgave gebeurt zoveel mogelijk met natuurlijk verloop en het bieden van een nieuw perspectief voor de medewerkers die het betreft. Om dit perspectief aan medewerkers te kunnen bieden in een context waarin de organisatie in 2018 € 40 mln. structureel goedkoper kan zijn, zijn vanaf 2016 tot en met 2019 eenmalig frictiekosten van € 27 mln nodig (per jaar ± € 6,5 mln). Met deze frictiekosten kan de besparingsopgave en daaruit voortvloeiende krimp in het personeel zoveel als mogelijk organisch worden gerealiseerd, dus met zo min mogelijk herplaatsingskandidaten. De benodigde frictiekosten zijn minder omvangrijk dan in de vorige bestuursperiode, omdat de krimp nu meer dan toen kan worden gerealiseerd met natuurlijk verloop ondersteund door een goede strategische personeelsplanning. Besparing inkoop In het voorjaar 2015 is een bestedingsanalyse uitgevoerd die leidt tot een besparing op de inkoop. Voor 2016 is de gehele besparing van € 10 mln. structureel verwerkt in de begrotingen van de producten en programma’s. Dit leidt binnen de betreffende producten tot lagere lasten. Hier ligt een eerste maatregelenpakket op inkoop aan ten grondslag. Voor 2017 t/m 2019 is het resterende deel (€ 10 mln en € 11 mln) als stelpost bestedingsanalyse begroot bij het product Beheer Algemene middelen. De verwerking hiervan zal plaatsvinden bij de omissieregeling 2016.

109

Rotterdam als moderne en eigentijdse werkgever De komende jaren richt het college de aandacht op de kwaliteit van de gemeentelijke organisatie en de medewerkers die iedere dag voor de stad aan de slag gaan. Het gaat erom toe te werken naar een gemeente die zich optimaal inzet voor en met de stad en een organisatie waar medewerkers hun werk goed kunnen uitoefenen en waar medewerkers graag werken, met betrokkenheid en met plezier voor de stad. In deze organisatie kunnen medewerkers zichzelf ontplooien en kan goed werk op waardering van de organisatie kan rekenen. In 2016 wordt uitvoering gegeven aan de visie op en de uitvoering van mobiliteit binnen de organisatie. De gemeente wil een moderne en aantrekkelijke werkgever zijn met een goede balans van jong en oud. Dit vraagt om innovatieve manieren om talent aan te trekken en binnen te houden. Continue worden nieuwe manieren ontwikkeld om onze organisatie en medewerkers zo flexibel mogelijk te laten zijn. Hierbij past een modern concernbreed HR- & mobiliteitsbeleid dat ondersteunend is aan de doorontwikkeling van de organisatie en ruimte geeft aan talent. In de notitie “Rotterdam; moderne en eigentijdse werkgever -visie op een organisatie in ontwikkeling 20152018” zijn de contouren geschetst waarlangs invulling wordt gegeven aan deze doelstelling. Deze is in juli 2015 naar de Raad gestuurd. De opdracht voor de komende jaren is ambitieus. Veel medewerkers zullen direct of indirect met nieuwe veranderingen te maken krijgen. De medezeggenschap wordt daarom actief betrokken. Ook worden medewerkers op tijd geïnformeerd over en waar mogelijk betrokken bij de verschillende veranderopgaven.

Concernhuisvesting Als gevolg van de organisatieontwikkelingen wordt ook de huisvesting anders ingericht. De locaties van de voormalige deelgemeenten zijn overgedragen aan het product concernhuisvesting. Mede als gevolg hiervan werkt concernhuisvesting een businesscase gebieden uit. Tevens kunnen mogelijke verzelfstandigingen en het vernieuwde ‘Rotterdamse Dienstverleningsconcept’ leiden tot andere huisvestingsbehoeften. Het jaar 2016 staat verder in het teken van het afronden van de verhuizingen van het kantoorpersoneel naar de vier grote kantoorlocaties. De laatste stap daarbij is de verhuizing van medewerkers naar het Timmerhuis die eind 2015 begint. Tot slot volgt in 2016 de start met de inrichting en ingebruikneming van de veertien Servicecentra. Al deze ontwikkelingen vinden plaats binnen het financiële kader van Motie 31, waarbij in 2018 een structurele besparing van 20% op huisvesting gerealiseerd moet worden.

5.14.2 Personeel (Webp. 1199) Bezetting en loonkosten Als gevolg van het collegeprogramma #Kendoe is een oplopende besparingsopgave van € 40 miljoen vastgelegd in het coalitieakkoord “Volle kracht vooruit” die uiteindelijk zal leiden tot een kleinere, efficiëntere en goedkopere organisatie. Dit gaat gepaard met een afname in de begrote bezetting van in totaal ongeveer 400 tot 500 fte eind 2018. In 2016 zal de eerste besparing op personeel gerealiseerd worden. Hiermee komen de begrote loonkosten uit op € 735,7 mln. Dit komt overeen met een formatie van ±11.150 fte. De komende jaren richt de besparing zich vooral op het terugbrengen van het aantal ambtenaren in management-, staf-, beleids- en ondersteuningsfuncties. Om de besparingsopgave te realiseren is de inzet om zoveel als mogelijk organisch te veranderen, met maximaal gebruik van natuurlijk verloop en het herschikken van personele capaciteit. Op deze manier wordt geprobeerd om reorganisaties en als gevolg daarvan herplaatsingskandidaten tot een minimum te beperken. Hierbij is het van belang om te voorkomen dat er geen sprake is van verschuiving van kosten, bijvoorbeeld minder loonkosten ten koste van meer inhuur. Om deze nieuwe opgave te realiseren zijn vanaf 2016 tot en met 2019 opnieuw frictiekosten geraamd, in totaal gaat het om € 27 mln. Bij het programma Van Werk Naar Werk (VWNW) c.q. het Concern Mobiliteitscentrum (CMc) vindt ook de begeleiding plaats van medewerkers die op grond van eerdere reorganisaties herplaatsingskandidaat zijn geworden. Er zijn additionele maatregelen genomen, gericht op het versneld afbouwen van deze groep herplaatsingskandidaten: · maatwerkarrangementen voor herplaatsingskandiaten onder Sociaal Statuut 2005 en 2010; · externe begeleidingstrajecten (o.a. outplacement) voor herplaatsingskandiaten onder Sociaal Statuut 2013; · intensiveren van begeleiding bij ziekte, verzuim en disciplinaire trajecten.

110

De daadwerkelijke externe uitstroom en interne doorstroom van herplaatsingskandidaten is onzeker en wordt om die reden nauwlettend gevolgd. Loonkosten (x €1.000) Formatie (in fte's) nr Afkorting cluster Rek 2014 Beg 2015* Beg 2016 Rek 2014 Beg 2015* Beg 2016 A B C D E F G

DV MO SB SO W&I BSD RSO VWVW** KPL Raad Concern

32.950 129.756 167.298 105.564 71.069 54.163 167.832 28.522 6.090 763.244

35.161 135.057 165.888 101.496 77.034 57.293 140.501 29.961 5.909 748.298

34.858 135.624 168.098 98.235 85.591 53.322 134.411 19.742 5.843 735.725

533 2.035 3.036 1.313 1.161 609 1.861 562 61 11.171

574 2.119 3.114 1.327 1.397 644 1.950 nvt 62 11.187

580 2.123 3.154 1.290 1.383 645 1.921 nvt 62 11.159

Externe inhuur Sinds 2010 ligt het concernplafond voor inhuur op 15% van de totale loonsom, inclusief de kosten voor inhuur zelf. In het kader van de bezuinigingen wordt er sinds enkele jaren op gestuurd om ruim binnen deze norm te blijven. In de afgelopen jaren is het totaalbedrag externe inhuur al teruggebracht van € 98,2 mln in 2010 naar € 32,8 mln in 2013. Vanaf 2014 is weer een stijging te zien in de uitgaven voor externe inhuur. Voor 2016 is voor externe inhuur slechts € 26,5 mln begroot (bijna 4% van de totale loonsom). Tegelijkertijd is op basis van de afgelopen jaren zichtbaar dat de begroting voor externe inhuur gedurende het jaar vaak omhoog wordt bijgesteld. Dit heeft grotendeels te maken met fluctuaties in het benodigde werk. Gedurende het jaar vinden daarom bijstellingen plaats in de vorm van verschuivingen van loonkosten (vanuit vacatureruimte) naar externe inhuur, maar ook in de vorm van extra opdrachten waar inkomsten en dus dekkingsbronnen tegenover staan. Afkorting cluster Inhuur externen (x €1.000) nr Rek 2014 Beg 2015* Beg 2016 A DV 1.401 722 1.098 B MO 6.499 8.501 4.924 C SB 7.472 8.440 7.566 D SO 5.517 2.005 786 E W&I 13.652 16.486 3.644 F BSD 63 302 373 G RSO 8.156 7.936 7.902 VWVW** nvt nvt nvt KPL Raad 298 156 157 Concern 43.058 44.459 26.450

Gesprekscyclus In 2012 is in het kader van de motie Molenaar – “medewerkersgesprekken jaarlijks op 100%” (12GR2001) concernbreed de norm voor de te voeren medewerkergesprekken op 100% gesteld. De gemeente hecht er waarde aan dat alle medewerkers jaarlijks gesprekken voeren met hun leidinggevende. Clusters streven er ook in 2016 naar om deze ambitie zo dicht mogelijk te benaderen. In de afgelopen jaren was er sprake van een gestage toename van het aantal gevoerde gesprekken: van ± 40% in 2010 naar ± 81% in 2014. In 2016 is het streven gericht op een verdere verbetering ten opzichte van voorgaand jaar.

Verzuim Het blijft een opgave om tegelijk met de concernontwikkeling en de voortgaande krimp het verzuim te laten dalen. Toch blijft dit noodzakelijk. De aanpak wordt geïntensiveerd. Daarbij vraagt met name het langdurig verzuim om aandacht. Het eerste streven is om de norm van 5,5% concernbreed te realiseren. De verzuimfrequentie norm van 1,5 melding per medewerker per jaar wordt gehandhaafd.

111

Afkorting cluster nr A B C D E F G

Ziekteverzuim (in%) Rek 2014

DV MO SB SO W&I BSD RSO VWVW** KPL Raad Concern

Beg 2015 6,7 6,4 7,6 3,5 8,2 2,9 7,4 nvt 3,7 6,5

Beg 2016 7,3 6,5 8 4,7 7,2 3 3,5 nvt 4 5,5

5,5 6 8 3,9 7 3 4,9 nvt 4 5,5

* Stand 1e bestuursrapportage ** Het programma VWNW maakt onderdeel uit van de RSO, loonkosten en bezetting worden hier apart getoond

5.14.3 ICT (Webp. 1200) Inhoudelijk beeld Organisatieontwikkeling In het kader van de doorontwikkeling en vereenvoudiging van de organisatie wordt een nieuw cluster ingericht: Bestuur en Concernondersteuning. Onderdeel van dit cluster is de directie Innovatie, Informatievoorziening, Facilitair en Onderzoek (IIFO). De ontwikkelopgave van IIFO vindt langs twee hoofdlijnen plaats: ‘Basis Gezond’ en ‘Innovatie’. ‘Basis Gezond’ betekent dat de informatievoorziening voldoet aan landelijke en internationale (open) standaarden en algemeen geaccepteerde kwaliteitseisen op gebied van betrouwbaarheid, beveiliging, performance, flexibiliteit en gebruikers. Standaardisatie, efficiency en best-practices binnen de overheid zijn en blijven daarbij het uitgangspunt. ‘Innovatie’ is geen wens meer, maar een absolute noodzaak om te kunnen bijblijven. Er is behoefte aan een Innovatieagenda. Die agenda beschrijft welke innovaties Rotterdam nastreeft, bijvoorbeeld in het kader van Smart government en Smart city. Het gaat hierbij overigens niet alleen om de toepassing van nieuwe ICT. Innovatie kan ook plaatsvinden in processen, samenwerking (bijv. EUR) en andere werkwijzen, zoals informatiegestuurd werken (bijv. Big data). Informatiebeveiliging Rotterdam geeft in 2016 uitvoering aan het meerjarenplan voor concern informatiebeveiliging (IB). Door de toenemende dreiging zal Rotterdam de informatiebeveiligingsfunctie zwaarder (d.w.z. breder en kennisintensiever) moeten inrichten. Dit beperkt zich niet tot de infrastructuur, maar heeft ook betrekking op gemeentebrede bewustwording en gedragsverandering. Stelsel van basis- en kernregistraties De samenwerking in G4-verband wordt met kracht voortgezet. De gemeente brengt de basisgegevens verder op orde, omdat steeds meer gegevens worden gedeeld en onjuiste gegevens worden gemeld aan de bronhouder. Standaardisatie en Generieke ICT Rotterdam ontwikkelt de informatiehuishouding onder architectuur en maakt zoveel mogelijk gebruik van gestandaardiseerde en generieke ICT-voorzieningen. Op concernniveau ontwikkelt de gemeente een financieringsmethodiek voor generieke ICT-voorzieningen ontwikkeld, waardoor standaardisatie en hergebruik een impuls krijgen. Nieuwe werkplek De implementatie en nazorg van de nieuwe ICT-werkomgeving wordt in het eerste kwartaal 2016 afgerond.

112

Open Data In het najaar 2015 ontvangt de gemeenteraad een bijgesteld beleidskader ‘Open data’. In 2016 volgt de uitvoering daarvan.

Financieel beeld De begrote concernbrede ICT-exploitatielasten 2016 bedragen € 115 mln. Dit is gelijk aan de begrote ICT kosten 2015. Onderliggend zijn er wel een aantal verschuivingen zoals hogere begrote kapitaalslasten, hogere ICT kosten in het sociale domein, lagere loon- en materiele kosten door de organisatieontwikkeling bij de ICT serviceorganisatie en lagere ICT kosten in het kader van concernhuisvesting. De verwachting is dat na 2016 de totale ICT kosten per saldo zullen dalen. Enerzijds zijn er verdere besparingen binnen de ICT serviceorganisatie en worden de concernverhuizingen afgerond. Anderzijds zal er de komende jaren meer geïnvesteerd worden in ICT, onder andere om de gemeentelijke processen verder te optimaliseren. Hiermee wordt de basis gelegd voor verlaging van de uitvoeringskosten van de primaire processen. In 2015 en voorgaande jaren heeft Rotterdam in G3 verband deelgenomen aan de benchmark van Berenschot. Hiermee is inzicht verkregen in de ICT-kosten van de gemeente, waarbij steeds verder is ingezoomd op specifieke ICT-kosten. Ook in 2016 is het streven om deel te nemen aan een benchmark.

ICT projecten Over de status en voortgang van risicovolle ICT-projecten wordt in de Monitor ICT projecten bij de 1ste en 2de bestuursrapportage gerapporteerd (dit gebeurt in een aparte bijlage bij de bestuursrapportage).

5.14.4 Concern Auditing (Webp. 1201) Op 12 maart 2015 heeft de gemeenteraad de verordening onderzoek doelmatigheid en doeltreffendheid 213a Gemeentewet vastgesteld. Daarin is geregeld dat er in opdracht van het college jaarlijks onderzoeken worden uitgevoerd op het gebied van doelmatigheid en doeltreffendheid. Deze onderzoeken worden uitgevoerd door de afdeling Concern Auditing. Over de uitkomsten en de voortgang informeert het college de gemeenteraad via het jaarverslag. Voor 2016 staan de volgende onderzoeksonderwerpen gepland: - een thema op het gebied van ambtelijke integriteit; - de collegetargets en de voortgang op de realisatie ervan; - het meerjarig verbeterplan financieel kritieke processen.

5.14.5 Fiscaliteiten (Webp. 1202) Overheidsondernemingen Met ingang van 2016 vallen overheidsondernemingen onder de vennootschapsbelasting (Vpb). Alleen voor bepaalde havenbedrijven, waaronder het Havenbedrijf Rotterdam N.V., geldt nog een vrijstelling. Dit is nu definitief vastgelegd in de Wet modernisering Vpb-plicht overheidsondernemingen (Stb. 2015, 207). De inventarisatie van de ondernemingsachtige activiteiten van de gemeente is praktisch voltooid. De meeste activiteiten komen niet door de “ondernemingspoort”. Dit komt omdat deze activiteiten geen winst genereren (bijvoorbeeld bij de zwembaden) of doordat in fiscale zin de gemeente niet deelneemt aan het economische verkeer (zoals bij het ophalen van huisvuil). Voor zover er twijfel mogelijk is, stemt de gemeente af met de Rijksbelastingdienst. Met betrekking tot de belastingplichtige ondernemingsactiviteiten werkt de gemeente in 2016 aan de benodigde aanpassingen in de administratie, systemen en procedures. Dit legt de basis voor de eerste Vpb-aangifte die de gemeente inclusief de fiscale openingsbalans medio 2017 moet indienen. Over de grondexploitaties vindt overleg plaats tussen de VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten) en VVG (Vereniging Van Grondbedrijven) enerzijds en de Rijksbelastingdienst anderzijds. Dat overleg loopt vermoedelijk door tot ver in het najaar. De uitkomst ervan is onzeker. De gemeente Rotterdam is nauw bij dit overleg betrokken en bekijkt de mogelijke impact op de gemeentelijke administratie. Bij het erfpachtbeheer en het vastgoedbeheer neemt de gemeente het standpunt in dat geen sprake is van ondernemingen, maar van vermogensbeheer. Onderzocht wordt of met uitzonderingen rekening moet worden gehouden. Hierover vindt overleg plaats met de Rijksbelastingdienst.

113

Op dit moment zijn de risico's die zich al in 2016 voor kunnen doen helaas nog niet te kwantificeren omdat rijksregelgeving in deze nog afgewacht moet worden.

Gemeentelijke deelnemingen Met ingang van 2016 worden alle 100%-gemeentelijke deelnemingen Vpb-plichtig. De gemeente is fiscaal verantwoordelijk voor zover deze deelnemingen in het verlengde van de gemeente werken. De impact van de belastingplicht is beperkt omdat er een vrijstelling geldt voor zover deze vennootschappen voor de gemeente werken. De gemeente Rotterdam bekijkt in hoeverre fiscale eenheden voor de Vpb (waarbij verliezen van vennootschappen kunnen worden verrekend met winsten van andere vennootschappen) kunnen worden gevormd. Stichtingen in de cultuursector, waarvan de gemeente alle bestuurders benoemt, worden met ingang van 2016 belastingplichtig voor zover zij ondernemingen drijven. Doordat de subsidies in beginsel tot de fiscale winst behoren, is dat al gauw het geval. De stichtingen zijn hierover geïnformeerd, met inbegrip van de faciliteiten die de vennootschapsbelasting kent voor (culturele) ANBI’s (algemeen nut beogende instelling). Meer kan de gemeente niet doen: de verzelfstandigde stichtingen zijn zelf verantwoordelijk voor het nakomen van hun fiscale verplichtingen. Mogelijk kan de bibliotheek nog gebruik maken van een oude vrijstellingsbepaling.