Commerciële risico’s op sociale netwerksites
Lerarencursus i
Voorwoord Dit lessenpakket werd ontwikkeld in het kader van het SPION-project (Security and Privacy in Online Social Networks). Het ontstond op basis van theorieën en onderzoek over het gedrag van jongeren op sociale netwerksites en op basis van onderwijskundige theorieën. Het pakket heeft meerdere cycli van implementaties, evaluaties en herzieningen doorlopen. Door middel van zorgvuldig empirisch onderzoek werd dan ook aangetoond dat het lespakket in deze vorm zijn doelen bereikt: het bewustzijn van verschillende risico’s verhoogt bij de leerlingen en ze gaan zich veiliger gedragen. Opdat het lespakket zijn doel zou bereiken, is het wel belangrijk de les te volgen zoals ze beschreven staat. Met name de volgende aspecten bleken uit onderzoek belangrijk te zijn: voldoende tijd voor individuele reflectie (met als gevolg minder samenwerkend leren) en aandacht voor ouderbetrokkenheid. U zal zien dat op sommige plaatsen in deze cursus samenwerkend leren vermeden werd, in functie van meer tijd voor individuele reflectie (bv. bij het stellingenspel). Uit onderzoek bleek dit absoluut nodig om de effectiviteit van het lespakket te garanderen. De ouders worden in het lespakket betrokken door een huiswerkopdracht, waarin de communicatie tussen leerlingen en ouders gestimuleerd wordt. Er werden in totaal drie lespakketten ontwikkeld die telkens 1 lesuur in beslag nemen, en op dezelfde manier verlopen. Als leraar kan u beslissen om de drie delen te behandelen, of een keuze maken voor één van de drie delen. Naast deze drie lespakketten ontwikkelde SPION ook een algemene privacy-handleiding voor leerkrachten. Deze is bedoeld als optionele achtergrondinformatie, en is niet noodzakelijk om de lessen te geven. Wij hopen dat dit leermateriaal voor u van nut kan zijn, en staan steeds open voor feedback.
Ellen Vanderhoven, Prof. Dr. Tam
my Schellens en Prof. Dr. Martin
Valcke
ijskunde
Onderw pen, Vakgroep p ha sc en et w e isch ogie en Pedagog Faculteit Psychol Universiteit Gent
3
Ris i o ‘s Schokkende inhoud
Inhoudsrisico’s
Foute inhoud
Risico’s op sociale
Contactrisico’s
Cyberpesten
c
netwerksites
Commerciële risico’s
Ongewenste seksuele aandrang
Privacy
4
Inleiding
Sociale netwerksites zoals Facebook en Netlog worden meer en meer gebruikt, ook door jongeren. Ze bieden dan ook zeer veel mogelijkheden op heel veel verschillende gebieden. Toch wekt de snelle groei in populariteit soms ongerustheid op met betrekking tot hun veiligheid en privacy. Jongeren lopen inderdaad enkele risico’s bij het gebruik van sociale netwerksites, die in het schema hiernaast samengevat staan1:
De school heeft dan ook de rol om jongeren bewust te maken van deze risico’s en hen te leren hoe hier mee om te gaan, zonder hen vol angst sociale netwerksites te laten mijden. Deze rol zit vervat in de vakoverschrijdende eindtermen rond ICT en mediawijsheid. Om deze reden heeft de vakgroep Onderwijskunde van de Universiteit Gent een lessenpakket ontwikkeld, waarin inhoudsrisico’s, contactrisico’s en commerciële risico’s elk in een les aan bod komen. De les beschreven in deze cursus, focust zich op commerciële risico’s. Opgelet: onderzoek heeft aangetoond dat het opwekken van angst in een poging om risicovol gedrag te voorkomen een nadelig effect heeft. Het is dus erg belangrijk om deze lessen vanuit een positieve ingesteldheid te brengen. Enkel wanneer erkend wordt dat sociale netwerksites veel positieve mogelijkheden bieden, zal de geloofwaardigheid van de rest van het verhaal voor jongeren groot genoeg zijn.
1 Vanderhoven, E., Schellens, T., & Valcke, M. (2014). Educational packages about the risks on social network sites: state of the art. Procedia - Social and Behavioral Sciences.
5
“Contacten op Sociale Netwerksites” 1
Wat heb je nodig? Cursus leerlingen met:
Cursus leerkracht met:
Inleiding
Inleiding
Huiswerkopdracht profiel
Lesverloop
sexy_julie
Voorbeeldprofiel Sexy_Julie
Stellingen
met aanduidingen en uitleg
Voorbeelden + Theorie
Stellingen + info Voorbeelden + Theorie
2.
Lesonderwerp
Commerciële risico’s op sociale netwerksites. Wanneer men gebruik maakt van een sociale netwerksite (SNS), loopt men bepaalde risico’s, nl. inhoudsrisico’s, contactrisico’s, en commerciële risico’s. Deze les focust op de commerciële risico’s.
3.
Lesdoelstellingen De leerling kan in eigen woorden uitlegen wat doelgerichte reclame is. De leerling kan in eigen woorden uitleggen wat sociale reclame is. De leerling maakt een geïnformeerde keuze, alvorens toepassingen en/of spelletjes te gebruiken die persoonlijke gegevens verzamelen. De leerling geeft geen geld uit aan spelletjes op SNS zonder medeweten van de ouders/voogd. De leerling past de accountinstellingen aan zodat zijn/haar naam enkel in advertenties
6
gebruikt wordt als hij/zij dat wil.
4. Lesverloop V o o r b e r e i d i n g : Voor de les wordt de cursus met de huiswerkopdracht uitgedeeld. De
huiswerkopdracht wordt door de leerlingen thuis voorbereid in samenwerking met een van de ouders. 1)
Inleiding (10 min) Deze tijd kan gebruikt worden om binnen te komen, administratieve dingen te regelen (bv agenda), en de les in te leiden: wat gaat er gebeuren, waarom,… Het is belangrijk hier te benadrukken dat sociale netwerksites vaak gebruikt worden en veel mogelijkhe en bieden (positieve benadering!) maar dat deze les zich zal focussen op enkele risico’s die er toch mee gepaard gaan. Het schema waarin de risico’s gekaderd worden, wordt overlopen (de leerkracht leest, leerlingen volgen in cursus).
2)
Overlopen huiswerkopdracht (10 min) De oefening met het voorbeeldprofiel wordt klassikaal overlopen. Gebruik hierbij de sturende vragen en de oplossingenbladen verder in deze bundel als leidraad. Bespreek ook kort de verschillen tussen wat de leerlingen zelf vonden en wat hun ouders vonden.
3)
Zelfstandig stellingenspel (15 min) De leerlingen noteren in hun cursus of ze akkoord gaan of niet met de vijf stellingen in de cursus. Een korte argumentatie wordt eveneens genoteerd in de cursus. Achteraf worden kort de belangrijkste bevindingen besproken (de leerlingen worden zelf vrij gelaten om iets te zeggen over wat ze genoteerd hebben).
4)
Voorbeelden + theorie (15 min) Ter afsluiting wordt het voorbeeld met de verschillende risico’s door een leerling of door de leerkracht voorgelezen. De andere leerlingen lezen mee in hun cursus. Er wordt afgesloten met de kader “Wat te doen?” op het einde van de cursus. Indien er nog tijd over is kan ook de theorie onder het titeltje “samengevat” worden gelezen, anders wordt aan de leerlingen gevraagd dit thuis door te nemen.
7
5. Leerplandoelstellingen Met deze les worden de volgende vakoverschrijdende eindtermen behandeld: Vo o r e e r s t e g r a a d : I C T
De leerlingen:
gebruiken ICT op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier.
kunnen met behulp van ICT digitale informatie opzoeken, verwerken en bewaren.
kunnen ICT gebruiken bij het voorstellen van informatie aan anderen.
kunnen ICT gebruiken om op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier
te communiceren..
zijn bereid hun handelen bij te sturen na reflectie over hun eigen en elkaars ICT-gebruik.
Vo o r a l l e g r a d e n : V O E T E N :
De leerlingen:
houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van anderen (empathie).
kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen ter discussie stellen a.d.h. van relevante criteria (kritisch denken). zijn bekwaam om alternatieven af te wegen en een bewuste keuze te maken
(kritisch denken).
kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken (kritisch denken).
gaan alert om met media (mediawijsheid).
participeren doordacht via de media aan de publieke ruimte (mediawijsheid).
nemen verantwoordelijkheid op voor het eigen handelen, in relaties met anderen
en in de samenleving (verantwoordelijkheid).
maken gebruik van de gepaste kanalen om hun vragen, problemen, ideeën of meningen kenbaar te maken (zelfredzaamheid).
hebben bij het kopen van goederen en het gebruiken van diensten zowel oog voor
prijs-kwaliteit en duurzame ontwikkeling als voor de rechten van de consument
(socio-economische samenleving).
kunnen het eigen budget en de persoonlijke administratie beheren
(socio-economische samenleving).
8
De les
De leerlingen bereiden de opdracht thuis voor samen met 1 van hun ouders. De opdracht zoals ze beschreven is in de cursus van de leerlingen: Bekijk het profiel van Sexy_Julie. Los hierbij de vragen op. Duid dingen op het profiel aan om je antwoorden te verduidelijken en noteer je antwoord kort maar duidelijk op het vragenblad.
1
Zie je reclame op dit profiel? Waarvoor?
2
3
4
Waar staat de reclame?
Is er iets speciaals met die reclame? Wat valt je op?
Zou de reclame die te zien is, toevallig over kleedjes en café’s in Leuven gaan?
5
Heb je dergelijke reclame ook al op je eigen profiel gezien? Vind je dit erg?
Dezelfde opdracht werd uitgevoerd door 1 van de ouders. De antwoorden worden vervolgens
1
vergeleken ahv volgende vragen:
3
2
Waarover hebben jullie dezelfde mening?
Waarover verschillen jullie van mening?
Hoe komt dit denk je (bespreek met je ouder(s))?
9
Hieronder vind je het profiel zoals de leerlingen het hebben in de leerlingencursus, gevolgd door een profiel waarin de commerciële risico’s zijn aangeduid. Dit laatste kan het klasgesprek na de opdracht helpen sturen. Mogelijk geven leerlingen ook andere informatie aan die eventueel op een commercieel risico zou kunnen wijzen. Het is belangrijk hen te wijzen op mogelijke risico’s en hen hiervan bewust te laten worden. Eens ze weten wat de risico’s zijn, beslissen ze zelf of het een te nemen risico is of niet. Het is dus niet de bedoeling hen te vertellen wat ze wel en wat ze niet mogen. Let wel op om in het klasgesprek niet te veel in te gaan op antwoorden die gaan over andere risico’s (bv contact- of inhoudsrisico’s). Deze zijn immers niet de focus van deze les.
Sexy_Julie – vrouw 16 jaar
1263 vrienden
Mooie kleedjes aan -75% www.mooiekleedjes.com
Naam: Julie Kiekeboe
Thx Sofie! Bna gebuisd, ff gluren op u blad was
Geboortedatum: 20/12/2002
mega!
Woonplaats: Tiensesteenweg, 205, 3000 Leuven E-mailadres:
[email protected]
Vind ik leuk - Reageren - Delen - 18 minuten geleden in de buurt van gent
3 personen vinden dit leuk
6
Interesses: feesten, leuke
dansen, paardrijden Ik heb een hekel aan: koffie en dikke mensen Over mezelf: Bruin haar, Blauwe
Hahahahaha, Caroline heeft zich vandaag weer mega belachelyk gemaakt! Wat een kalf! Vind ik leuk - Reageren - Delen - 20 uur geleden
3 personen vinden dit leuk
- 70% korting!
Sofie de paashaas Np! 6 minuten geleden - Vind ik leuk
jongens, modellenwerk,
Tot
Kortingen in de leukste café’s van Leuven www.groep-aan.be Mieke Vanelle vindt groep-aan leuk.
6
ogen, 1m62, 44kg, Schoenmaat: 38 Liefdesstatus: op zoek
Extra: SMS me op 0484/297 082
Supah party gisteren! Enkel wat dipsy...
Vind ik leuk - Reageren - Delen - zondag om 20:33 via mobiel
2 personen vinden dit leuk
Verdien
Is fan van: Caroline het kalf, Ik wil
Sofie de paashaas ROFL, dipsy?!
EXTRA CREDITS
Justin Bieber, Mijn school is een
zondag om 22:57 - Vind ik leuk
topschool., Boe aan de wekker!
Jeroen Boets Zo giechelen da gij deed!
om de leukste SPELLETJES te spelen!
een paard., Ik haat mijn leraar wiskunde!, Unicef, Quick Belgium,
Ni nrmaal!!!!! 18 uur geleden - Vind ik leuk
10
Schrijf een reactie...
1
Nog meer credits nodig? KOOP ZE HIER via sms, telefoon, kredietkaart,…
BEDRIJVEN MAKEN RECLAME VIA PAGINA’S, INTERESSES,.. OM SNEL HUN NAAM TE VERSPREIDEN (JE KAN BV PRIJZEN WINNEN DOOR OP ‘VIND IK LEUK’ TE KLIKKEN, WAARDOOR DE BEDRIJFSNAAM OP DE GEBRUIKER ZIJN PROFIEL VERSCHIJNT)
DOELGERICHTE RECLAME: DE RECLAME HIER WORDT SPECIFIEK GERICHT OP DE DOELGROEP (HIER BV JONGE MEISJES)
Sexy_Julie – vrouw 16 jaar
1263 vrienden
DOELGERICHTE RECLAME: DE RECLAME HIER WORDT SPECIFIEK GERICHT OP DE DOELGROEP (HIER BV GEBASEERD OP DE WOONPLAATS)
Naam: Julie Kiekeboe
Thx Sofie! Bna gebuisd, ff gluren op u blad was
Geboortedatum: 20/12/2002
mega!
Woonplaats: Tiensesteenweg, 205, 3000 Leuven E-mailadres:
[email protected]
Vind ik leuk - Reageren - Delen - 18 minuten geleden in de buurt van gent
3 personen vinden dit leuk
6
6 minuten geleden - Vind ik leuk
dansen, paardrijden Ik heb een hekel aan: koffie en dikke mensen Over mezelf: Bruin haar, Blauwe ogen, 1m62, 44kg, Schoenmaat: 38 Liefdesstatus: op zoek
Extra: SMS me op 0484/297 082
Tot
- 70% korting!
Sofie de paashaas Np!
Interesses: feesten, leuke jongens, modellenwerk,
Mooie kleedjes aan -75% www.mooiekleedjes.com
Hahahahaha, Caroline heeft zich vandaag weer mega belachelyk gemaakt! Wat een kalf!
Kortingen in de leukste café’s van Leuven www.groep-aan.be Mieke Vanelle vindt groep-aan leuk.
Vind ik leuk - Reageren - Delen - 20 uur geleden
SOCIALE RECLAME: WANNEER 3 personen vinden dit leuk 6 EEN VRIEND/VRIENDIN AANGEEFT EEN BEDRIJF LEUK TE VINDEN, WORDT NAAM (EN SOMS FOTO) VERMELD BIJgisteren! ADVERTENTIE Supah party Enkel wat dipsy...
Vind ik leuk - Reageren - Delen - zondag om 20:33 via mobiel
2 personen vinden dit leuk
Verdien
Is fan van: Caroline het kalf, Ik wil
Sofie de paashaas ROFL, dipsy?!
EXTRA CREDITS
Justin Bieber, Mijn school is een
zondag om 22:57 - Vind ik leuk
topschool., Boe aan de wekker!
Jeroen Boets Zo giechelen da gij deed!
om de leukste SPELLETJES te spelen!
een paard., Ik haat mijn leraar wiskunde!, Unicef, Quick Belgium,
Ni nrmaal!!!!! 18 uur geleden - Vind ik leuk
Nog meer credits nodig? KOOP ZE HIER via sms, telefoon, kredietkaart,…
1
Schrijf een reactie...
TOEPASSINGEN EN SPELLETJES OP SNS VERZAMELEN PERSOONLIJKE GEGEVENS VAN JE PROFIEL
SNS EN TOEPASSINGEN/ SPELLETJES MOEDIGEN SOMS AAN OM ECHT GELD TE BESTEDEN.
11
Opdracht: stellingenspel De leerlingen noteren bij elk van de stellingen in hun cursus of ze akkoord zijn of niet, en waarom. Achteraf worden ze vrij gelaten om iets te zeggen als ze dat willen over wat er genoteerd is. Onderstaande basisinformatie kan het korte klasgesprek achteraf sturen. Bedrijven kunnen op geen enkele manier aan mijn persoonlijke gegevens geraken via mijn sociale netwerksite.
Uitleg: sociale netwerksites als Facebook, Netlog,.. zijn in de eerste plaats bedrijven. Zij willen dan ook geld verdienen. Dit doen ze bv door reclame te maken op je profiel, of door bedrijven de mogelijkheid te geven dingen aan te bieden via hun website (bv spelletjes en andere toepassingen). Je sociale netwerksite, bv Facebook of Netlog, gebruikt de gegevens die jij op je profiel plaatst, om de reclame zo gericht mogelijk te maken. En als je op een advertentie klikt, worden je gegevens vaak gedeeld met het bedrijf waarop je hebt geklikt. Je gegevens, en zelfs die van je vrienden, kunnen ook gedeeld worden door spelletjes te spelen of andere toepassingen te gebruiken. Je moet het bedrijf hier altijd eerst toestemming toe geven, maar velen klikken gewoon door zonder dit goed te lezen. Vaak geef je toegang tot je algemene gegevens, je e-mailadres, maar ook tot je profiel. Dit bedrijf mag dus onder jouw naam berichten plaatsen op je profiel! Bovendien tellen de privacyvoorwaarden van je sociaal netwerk niet meer, maar wel die van het bedrijf.. Het is niet erg als commerciële bedrijven mijn gegevens hebben.
Uitleg: Gegevens op het profiel van je sociale netwerksite, worden soms gedeeld met bedrijven. Bijvoorbeeld wanneer je op een advertentie klikt, of een toepassing of spelletje gebruikt. Soms worden dan zelfs de gegevens van je vrienden ook doorgegeven. De gegevens komen vaak in een grote database terecht. Eens je in deze commerciële database zit, kunnen bedrijven je bestoken met reclameboodschappen en spam. Vaak verkopen bedrijven hun database ook door aan andere bedrijven. Het is belangrijk goed te lezen wat een bedrijf met je gegevens zal doen, alvorens je hiervoor toestemming geeft en een bepaalde toepassing of spelletje gaat gebruiken. De reclame op mijn profiel is specifiek voor mij bedoeld.
Uitleg: Dit noemen we doelgerichte reclame. De reclame op je profiel wordt aangepast aan de gegevens die je op je profiel plaatst. Jongens van 13 zullen zo andere reclame krijgen dan 12
meisjes van 20. Meestal wordt vooral rekening gehouden met je leeftijd, geslacht en locatie (je zal bijvoorbeeld reclame krijgen van Belgische bedrijven, en niet van Amerikaanse). Maar er wordt soms ook rekening gehouden met wat je op je profiel schrijft. Als je bijvoorbeeld iets zegt over je kleine nieuwe kat, kan het zijn dat je plots reclame krijgt voor kattenvoer. Mijn naam wordt soms gebruikt in reclame die aan mijn vrienden wordt getoond op hun profiel.
Uitleg: Dit noemen we netwerkreclame of sociale reclame. Wanneer iemand een bedrijf of een pagina leuk vindt, wordt deze persoon zijn/haar naam en soms zelfs foto bij de advertentie geplaatst. Dit zal zijn/haar vrienden aanmoedigen om ook op de advertentie te klikken. Op deze manier wordt snel en efficiënt reclame gemaakt. Je kan er voor zorgen dat jouw naam niet gebruikt wordt in reclame, door dit aan te passen in je accountinstellingen. Ik speel soms spelletjes op mijn sociale netwerksite. Soms kan ik dan met echt geld dingen kopen om het spel leuker te maken
Uitleg:
Spelletjes op sociale netwerksites zijn zeer populair. Natuurlijk willen de aanbieders
van die spelletjes hier ook iets aan verdienen. Daarom krijg je vaak de kans om extra opties te kopen met echt geld, of om bepaalde uitbreidingen of hogere levels te spelen wanneer je hiervoor betaalt. Dit is natuurlijk erg gevaarlijk, want je kan er al snel heel veel geld aan opdoen. Doe dit dan ook nooit zonder instemming van je ouders!
Een voorbeeld Farmville spelen kost 12-jarige 1.000 euro Snapchat zwijgt na lek van gegevens 4,6 miljoen gebruikers Na een groot gegevenslek doet Snapchat, een toepassing voor het delen van foto’s en video’s, er het zwijgen toe. Onbekenden hebben op oudejaarsavond de pseudoniemen en telefoonnummers van 4,6 miljoen gebruikers gepubliceerd. Het bijzondere aan Snapchat, dat vooral populair is bij het jonge volkje, is dat de via die app verstuurde foto’s en video’s zichzelf maximaal 10 seconden na ontvangst verwijderen. Via Snapchat worden ook regelmatig pikantere beelden verstuurd, en net daarom is zo’n groot datalek bijzonder pijnlijk.
Het Laatste Nieuws, 02/01/2014
Een 12-jarige Britse jongen heeft ontdekt dat gratis internetgames niet altijd gratis zijn. Volgens de Britse krant The Guardian gaf hij op enkele dagen tijd meer dan 1.000 euro uit aan het ‘gratis’ Facebookspelletje Farmville. De Standaard 11/04/2010
Facebook drijft gerichte advertenties nog verder door Binnenkort kunnen adverteerders hun reclame op Facebook nog meer gaan focussen op de juiste mensen, zo meldt het sociale netwerk. Zo zullen ze nog specifieker kunnen doordringen tot het gedrag van de klanten. Mensen die bijvoorbeeld de website of mobiele app van een bedrijf bezocht hebben, zouden zo bijvoorbeeld over de streep kunnen getrokken worden met een toegespitste reclameboodschap.
De Morgen, 16/10/2013
13
Samengevat De media staan tegenwoordig vol berichten over sociale netwerksites. Uit bovenstaande voorbeelden kunnen we duidelijk de commerciële risico’s onderscheiden, die we in deze cursus behandeld hebben:
Sociale netwerksites delen soms je gegevens met externe bedrijven. Dit kan gebeuren
via toepassingen en spelletjes (je klikt dan op ‘toestaan’ voor je kan spelen, waarmee je
het bedrijf toestemming geeft om jouw persoonlijke gegevens te zien), of als je klikt op
advertenties.
leeftijd, je geslacht, je woonplaats, je status-updates, enz. (als je deze gegevens juist op je
profiel plaatst). Dit noemen we doelgerichte reclame. Op deze manier verhogen ze
de kans dat jij op zo’n advertentie klikt. Je sociale netwerksite krijgt hiervoor geld
van deze bedrijven.
Sommige sociale netwerksites doen aan sociale reclame. Ze plaatsen dan je naam
en/of profielfoto bij advertenties die je vrienden te zien krijgen. Op deze manier
verhogen ze de kans dat je vrienden op die advertentie zullen klikken. Je kan je account
zo instellen dat je niet toestaat jouw naam of profielfoto te gebruiken in advertenties.
Wil je weten hoe? Typ in www.youtube.com bijvoorbeeld ‘Facebook instellingen
advertenties’ in.
14
Sociale netwerksites tonen reclame die specifiek voor jou bedoeld is, op basis van je
Vaak word je op sociale netwerksites aangemoedigd om echt geld te gaan gebruiken
om dingen te kopen. Je kan bijvoorbeeld gratis spelletjes spelen, maar bepaalde
‘extraatjes’, of een meer uitgebreide versie van het spel kopen met echt geld. Let hier
heel goed mee op, voor je het weet doe je erg veel geld op. Koop nooit iets op het internet
zonder toestemming van je ouders!!
Wat te d oen?
Je kan je account zo instellen dat je niet toestaat jouw naam of profielfoto te gebruiken in advertenties. Wil je weten hoe? Typ in
bijvoorbeeld
‘Facebook instellingen advertenties’ in. Wees voorzichtig met het aanvaarden van voorwaarden van toepassingen en spelletjes (‘apps’). Koop nooit iets op internet (ook niet voor spelletjes) zonder toestemming van je ouders. Voor deze of andere algemene problemen kan je ook een mailtje sturen naar Weet dat de service van sociale netwerksites niet écht gratis is: je betaalt met jouw gegevens. Sociale netwerk aanbieders zien dan ook alles wat je typt en doet. Voor deze of andere algemene problemen kan je ook een mailtje sturen naar of surfen naar
waar je misdrijven
op of via internet (kinderporno, ongewenste reclame,..) kan melden.
15
Notities
16
Not i
ti
es
Notities
Not i
ti
es
17
Notities
18
Not i
ti
es
Colofon
ISBN: In aanvraag NUR: In aanvraag Bestel- & informatieadres: Vakgroep Onderwijskunde, Henri Dunantlaan 2, 9000 Gent
[email protected]
Omslag: BS Productions, Groot-Bijgaarden Vormgeving & opmaak: Cox Jael Druk: 2014 - BS Productions, Groot-Bijgaarden
Auteurs Vakgroep Onderwijskunde Ellen Vanderhoven, Tammy Schellens & Martin Valcke
Gedeeltelijk gebaseerd op lespakketten van Childfocus (www.clicksafe.be)
Deze publicatie kwam tot stand met steun van het Strategic Basic Research (SBO) programma van het Vlaams agentschap voor Innovatie door Wetenschap en Technologie (IWT), in de context van het SPION-project.
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze opgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.
19
20
