1
JAARVERSLAG 2012
Colofon Uitgave: Kasteel de Haar Utrecht Tekst: mw. A.E.M. de Jong en mw. M. Wijman Fotografie: O. Kraak, E. Di Scala, L. Hoogenstein, E. van ’t Woud, S. Hoogerhuis, D. Ekelschot, C. Bouwstra, I. Vrancken Eindredactie: mw. B. Manschot Beeld: Stichting Kasteel de Haar
3
4
5
INHOUD Voorwoord 1. Historie Kasteel de Haar 2. Restauratie Kasteel de Haar 3. Inkomsten uit commerciële activiteiten 4. Kasteel de Haar en haar omgeving 5. Organisatie Kasteel de Haar 6. Jaarcijfers 2012 7. Toekomst
6
7
VOORWOORD Het jaar 2012 was het eerste jaar sinds de eeuwwisseling zonder restauratie-activiteiten: het kasteel, de kapel, alle poortgebouwen en koetshuizen staan er prachtig bij. Ook park en tuinen mogen gezien worden, zoals de foto’s in dit jaarverslag illustreren. Eén groot project stond nog hoog op de verlanglijst: de restauratie van het Châtelet. Deze restauratie is in 2007 uit het programma gehaald, omdat het destijds noodzakelijk bleek het kasteel opnieuw te funderen. Tot onze grote verrassing mochten wij in september 2012 uit handen van Staatssecretaris Halbe Zijlstra alsnog de Rijkssubsidie ontvangen die nodig is voor het Châtelet. Bovendien kende de Provincie Utrecht ons subsidie toe uit het Fonds Erfgoedparels. Daarmee kan het laatste grote restauratieproject alsnog doorgang vinden. We verwachten dat het Châtelet eind 2014 geheel gerestaureerd zal zijn. Het jaar 2012 stond bovendien in het teken van de aankoop van de gehele collectie in het kasteel van de familie Van Zuylen van Nijevelt. Op 2 januari 2011 is de toenmalige eigenaar van de collectie, baron Thierry van Zuylen van Nijevelt, overleden. Zijn erfgenamen hebben in november 2011 besloten de collectie aan de Stichting aan te bieden. Het kasteel en de collectie hebben vanaf het begin als eenheid gefunctioneerd en behoren tot de hoogtepunten van de Europese interieurkunst. Juist de combinatie van kasteel en collectie vertelt het verhaal van de geschiedenis van het kasteel en zijn gebruikers. Zonder de collectie zou het kasteel een “dood monument” zijn dat een groot deel van zijn allure en beeldende kracht verliest. De aankoop van deze collectie is in november 2012 succesvol afgerond dankzij de uitzonderlijk grote steun van vrijwel alle
grote fondsen van Nederland, met bijzondere inspanningen door de Vereniging Rembrandt. Mede dankzij hun grote inspanningen zijn wij erin geslaagd ruim 80% van het benodigde bedrag uit particuliere fondsen te werven. De Provincie en Gemeente Utrecht dragen eveneens aan dit project bij. Ook is een aantal gerenommeerde specialisten op de verschillende collectie-onderdelen ons tot steun geweest, onder wie prof. dr Johan Ter Molen, oud-directeur van Paleis Het Loo, en prof. dr Willemijn Fock. Alle ook door de fondsen geraadpleegde adviseurs waren buitengewoon enthousiast dat met dit project deze belangrijke collectie voor Nederland bewaard kan blijven. Wij zijn allen veel dank verschuldigd. Het aantal bezoekers van kasteel en park is in 2012 opnieuw zeer hoog: 220.031 mensen bezochten het kasteel of één van de activiteiten in het park. Hiermee stond Kasteel de Haar op nummer 19 van de top 55 best bezochte musea in Nederland. Op deze plaats wil het bestuur van Stichting Kasteel de Haar opnieuw de vrijwilligers van Kasteel de Haar dank betuigen voor hun betrokkenheid en loyaliteit aan het kasteel. Hun voortdurende hulp bij alle activiteiten is voor ons van onschatbare waarde. Haarzuilens, juni 2013 Stichting Kasteel de Haar mr K.E.J. Dijk mw. drs A.E.M. de Jong voorzitter directeur
8
9
1. HISTORIE KASTEEL DE HAAR 1.1 Het kasteel Het middeleeuwse huis De Haar werd in de loop van de veertiende eeuw gesticht op een hoger gelegen stroomrug langs een dode arm van de Rijn. Het wordt voor het eerst in 1391 vermeld. Het kasteel werd tijdens de twisten tussen de bisschop en de stad Utrecht in 1482 verwoest. Het kasteel werd vervolgens herbouwd, maar raakte in de loop van de achttiende en negentiende eeuw geheel vervallen. Aan de ruïneuze staat kwam vanaf 1890 een eind, toen de jonge eigenaar baron Etienne van Zuylen van Nijevelt besloot de voorouderlijke behuizing in grootse stijl te laten restaureren door architect Pierre Cuypers.
De Haar als ruïne
In 1892 was het zover en vonden de eerste werkzaamheden aan het kasteel plaats. In enkele jaren tijds zou met gebruikmaking van de bestaande, nog hoogopgaande, vijftiendeeeuwse muurwerk een indrukwekkend bouwwerk verrijzen. De restauratie en herbouw geschiedde op een manier die in Europa zijn weerga niet kent. Hierbij gaat het niet alleen om de architectuur, maar ook om het interieur en de tuinen. Zelfs de kapel en het dorp werden in deze visie betrokken, zodat men zonder overdrijving kan spreken van een ‘Gesamtkunstwerk’.
10 1.2 Het park en de tuinen Het ontwerpen en aanleggen van de tuinen rond het kasteel parallel aan de herbouw van het kasteel was geen eenvoudige zaak. Naast de reconstructie van de oude tuinen moesten de kenmerken van het omringende landschap - een weidegebied behouden blijven. Met deze omvangrijke taak werd in 1895 de beroemde landschapsarchitect Henri Copijn belast. Zo ontstond in een weids landschap een Engels landschapspark waarbinnen - rond het kasteel - Franse stijltuinen zijn aangelegd.
Transport van de bomen
Cuypers interesseerde zich niet uitsluitend voor de architectuur van het gebouw, maar ook voor het interieur en alle decoratieve elementen die daarin konden worden verwerkt. Het was zijn ideaal om de middeleeuwse ambachten te laten herleven. Cuypers streefde er niet altijd naar om de Middeleeuwen zo authentiek mogelijk te herscheppen. Soms nam hij de vrijheid er zijn eigen, geïdealiseerde visie in te verwerken. Daarbij leverde zijn werkplaats van hooggeschoolde kunstenaars en ambachtslieden uitzonderlijke prestaties. Tegelijkertijd schroomde Cuypers niet om moderne vormen en voorzieningen toe te passen. Een lift werd aangebracht, warm en koud stromend water kwam in alle slaapvertrekken en een centrale verwarming, gebaseerd op het principe van lagedrukstoom, maakte het kasteel in ieder jaargetijde een comfortabel onderkomen. Hetzelfde gold voor de keuken, die met de toenmalig modernste keukenfornuizen werd uitgerust.
Een technisch probleem vormde de wens van de baron om het park van meet af aan een volgroeid aanzien te geven. Dit werd op een spectaculaire manier gerealiseerd. Uit de gehele provincie Utrecht en verder weg werden 12 tot 25 jaar oude bomen naar De Haar gebracht. Honderden bomen werden ‘s nachts op mallejannen getransporteerd om het kasteel een bosrijk aanzien te geven. De aanleg van park en tuinen noodzaakte tot het aankopen, afbreken en elders opbouwen van de in de naaste omgeving van de ruïne gelegen woningen en boerderijen. Dit gebeurde allemaal op kosten van de kasteelheer.
11
2. RESTAURATIE KASTEEL DE HAAR
Steigerwerk bij de Duiventoren
De restauratie van kasteel en bijgebouwen is voor 70% betaald uit Rijkssubsidie (de zogenaamde Kanjerregeling). In de tabel staan de toegekende bedragen vermeld met het bijbehorende eigen aandeel. Aangegeven is aan welke restauratieonderdelen het geld is besteed. 2.1 Uitgevoerde werkzaamheden gebouwen In 2002 en 2003 zijn de Kapel, de Duivenpoort, de Franse Poort, het Stalplein en de bruggen en tuinornamenten in het park gerestaureerd en is er een ondergrondse palenwand rondom het kasteel aangebracht. Met deze palenwand werd beoogd de grond onder het kasteel “op te sluiten” waardoor de draagkracht van de grond zou toenemen en de verzakkingen van het kasteel afnemen.
In 2003 en 2004 zijn vervolgens de kademuren van de slotgracht gerestaureerd. In 2005 verstrekte het Rijk de derde tranche subsidie; op dat moment is besloten de Riddertoren opnieuw te funderen door middel van het aanbrengen van een betonnen plaat en betonnen palen onder de toren. Deze werkzaamheden zijn begin 2006 succesvol afgerond. Nadat besloten was de Riddertoren geheel opnieuw te funderen is verder gezocht naar maatregelen om een nieuwe paalfundering onder het gehele kasteel te voorkomen. Gekozen is voor een poging het grondwaterpeil onder het kasteel kunstmatig te verhogen, met opnieuw als doelstelling dat de draagkracht van de grond onder het kasteel toeneemt waardoor de scheurvorming tot stilstand kan komen.
12 Eind 2005 is gestart met een proef die in maximaal twee jaar uitsluitsel moest geven over het effect van deze maatregel. Het effect bleek echter onvoldoende. In 2007 is daarom besloten dat het kasteel geheel van een nieuwe paalfundering zou worden voorzien. In 2006 is gestart met de restauratie van de buitenschil van het kasteel. Dit werk is in 2009 afgerond. In 2008 is het werk aan de nieuwe paalfundering van het kasteel van start gegaan, waarna eind 2009 ook het zuidelijke deel van het Châtelet van een nieuwe fundering is voorzien. Dit werk is medio 2010 voltooid. De tweede helft van 2010 is gebruikt om het souterrain opnieuw bruikbaar te maken: de tegelvloer is geheel in het oude patroon teruggebracht, de muren zijn hersteld en verwarming en verlichting zijn opnieuw aangebracht.
tranche/ jaar Kanjer 1 (ƒ 10 mln) 2001
ontvangen (70%)
eigen deel totaal (30%) besteedbaar
besteed aan
4.550
1.950
6.500
570
244
814
Kanjer 3a 2005
3.347
1.434
4.781
Kanjer 3b 2006
10.189
4.367
14.556
fundering kasteel en châtelet, resterende fasen buitenschil kasteel, deel van het interieur kasteel
Kanjer 3c 2008
3.000
1.286
4.286
herstel souterrain kasteel; installaties kasteel
Kanjer 4 2012
5.600
2.400
8.000
Chatelet interieur en exterieur; deel bovenverdiepingen kasteel
27.256
11.681
38.937
Kanjer 2 2003
totaal besteedbaar
Kapel, Duivenpoort, Franse Poort, Stalplein, tuinornamenten, bruggen in het park, laanhek, ondergrondse palenwand kademuren en slotgracht fundering Riddertoren, eerste fase buitenschil kasteel, Welkomstbrug en houten brug
2.1.2 Uitgestelde werkzaamheden gebouwen Als gevolg van het besluit in 2007 het kasteel en een deel van het Châtelet opnieuw te funderen is besloten dat de restauratie van het Châtelet zelf en de restauratie van de bovenverdiepingen van het kasteel uitgesteld zouden worden. In september 2012 heeft het Rijk een bedrag van 5,6 miljoen toegezegd voor deze restauratieonderdelen. Eveneens in september 2012 heeft de Provincie Utrecht voor het Châtelet 1 miljoen toegezegd uit het Fonds Erfgoedparels. De restauratie van het Châtelet zal naar verwachting in 2013 en 2014 worden uitgevoerd. De restauratie van de bovenverdiepingen van het kasteel is afhankelijk van de fondsenwerving voor het vereiste eigen aandeel van 30%. De bedoeling is dat deze restauratie in 2015 en 2016 wordt uitgevoerd.
Alle daken zijn voorzien van nieuwe leien door de leidekkers
13
Ontwerptekening Romeinse tuin M. van Gessel
Rozentuin Kasteel de Haar
Restauratie Romeinse tuin
14 2.2 Tuin en interieur Het park rondom kasteel De Haar is, honderd jaar na de aanleg tussen 1892 en 1909, ook toe aan een forse opknapbeurt. Hiertoe is door landschapsarchitect Michael van Gessel in 2002 een Masterplan opgesteld. Voor dit masterplan is een momumentenvergunning verkregen van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap & Monumenten. De totale kosten zullen circa € 5,5 miljoen bedragen. Omdat park en tuinen evenals het kasteel een Rijksmonument zijn, komt ook de restauratie van park en tuinen voor Rijkssubsidie in aanmerking. Vooralsnog stelt het Rijk echter slechts zeer beperkt middelen ter beschikking voor restauratie van monumentaal groen. In 2005 heeft het VSB Fonds besloten een bedrag te doneren voor de restauratie van park en tuinen van 25% van de kosten tot een maximum van € 1,4 miljoen, onder voorwaarde dat Stichting Kasteel de Haar zelf 36% van de kosten bijdraagt. Op basis van deze donatie kon met de parkrestauratie worden gestart. 2.2.1 Uitgevoerde werkzaamheden tuin Omdat de restauratie van de voormalige woningen en koetshuizen aan het Stalplein in 2005 is afgerond, is de restauratie van de binnenplaats van het Stalplein in de eerste fase uitgevoerd. Tevens is ervoor gekozen het herstel van de verharde wegen en paden versneld uit te voeren omdat de verharding de laatste jaren sterk verslechterde. Verder was het uitbaggeren van de vijvers in het park niet langer uit te stellen. In 2007 is gestart met de volgende fase, de restauratie van de Rozentuin en de Buxusparterre. De landschapsarchitect heeft deze tuinen opnieuw ontworpen en de monumentenvergunning voor deze ontwerpen is verleend. De uitvoering van deze fase is in 2008 voltooid. In 2010 is de Hertenkamp gerestaureerd en zijn de voorbereidingen getroffen voor de restauratie van de Romeinse Tuin en de Manege. Deze restauraties zijn in 2011 volgens plan uitgevoerd.
Voor de resterende stijltuinen, te weten het Grote Cour, het Kleine Cour en het Kerkeiland, zijn de ontwerpen afgerond. Uitvoering van deze restauraties zal afhankelijk zijn van de fondsenwerving. Dit geldt ook voor de restauratie van de resterende gedeeltes van het landschapspark. 2.3 Interieur en collectie Ten aanzien van de restauratie van het interieur en de collectie is onderscheid te maken tussen de “nagelvaste” interieurs en de roerende collectie. Het nagelvaste deel wordt beschouwd als onderdeel van het monument; restauratiewerkzaamheden zijn uit dien hoofde subsidiabel. Restauratie van de roerende collectie echter niet. De roerende collectie in het kasteel bestaat uit kunstvoorwerpen, meubels, (wand)tapijten en gebruiksvoorwerpen. De collectie omvat een groot aantal door Pierre Cuypers ontworpen meubels, tafelzilver en serviesgoed, alsmede een groot aantal kunstvoorwerpen als schilderijen, wandtapijten, verzamelingen van glas en porselein en antieke gebruiksvoorwerpen. Met
Barones Alexandra van Zuylen van Nijevelt van de Haar tekent collectieoverdracht in bijzijn van Mr K.E.J. Dijk (voorzitter)
15 recht kan worden gesproken van een Gesammtkunstwerk, want collectie en kasteel horen bij elkaar; ze zijn grotendeels door dezelfde kunstenaar ontworpen dan wel bijeen gezocht. Het kasteel en de collectie hebben vanaf het begin als eenheid gefunctioneerd en behoren tot de hoogtepunten van de Europese interieurkunst. Juist de combinatie van kasteel en collectie vertelt het verhaal van de geschiedenis van het kasteel en zijn gebruikers. Zonder de collectie zou het kasteel een “dood monument” zijn dat een groot deel van zijn allure en beeldende kracht verliest. De collectie is in tenminste twee opzichten voor Nederland van belang. Er is in Nederland geen enkele collectie die op deze manier tot stand is gekomen en al meer dan een eeuw als eenheid wordt beheerd en in stand gehouden. De collectie geeft een indringend en indrukwekkend beeld van de manier waarop de cosmopolitische Europese adellijke elite rond het jaar 1900 leefde. Daarnaast zijn onderdelen van de collectie, zoals het familiezilver en andere ontwerpen van Cuypers, de 16e-eeuwse Vlaamse wandtapijten, de objecten van het hof van de laatste Shogun, en meubilair van internationale firma’s als Maple & Co. en Maison Jansen, van internationale allure en absoluut uniek voor Nederland. De collectie is bij de overdracht van het kasteel aan de Stichting in bezit van de familie gebleven. Ten aanzien van het grootste deel van deze collectie is in 2001 een bruikleenovereenkomst gesloten tussen de familie en de Stichting. Het was sindsdien een grote wens deze collectie in bezit van de Stichting te krijgen zodat gewaarborgd is dat de collectie nooit uit het kasteel en uit Nederland zal verdwijnen. Op 2 januari 2011 is de toenmalige eigenaar van de collectie, baron Thierry van Zuylen van Nijevelt, overleden. Zijn erfgenamen hebben in november 2011 besloten de collectie aan de Stichting aan te bieden. Het jaar 2012 heeft daardoor in het teken gestaan van fondsenwerving voor deze aankoop; de eigen middelen van Stichting Kasteel de Haar waren niet toereikend en zijn bovendien bedoeld voor de instandhouding van het complex.
Vanaf de start van de fondsenwerving is het project gesteund door vele fondsen in Nederland, met bijzondere inspanningen door de Vereniging Rembrandt. Mede dankzij hun grote inspanningen zijn wij erin geslaagd ruim 80% van het benodigde bedrag uit particuliere fondsen te werven. De volgende fondsen hebben de aankoop mogelijk gemaakt: de Vereniging Rembrandt, het Nationaal Fonds Kunstbezit, de BankGiro Loterij, het Mondriaan Fonds, het VSBfonds, het SNS REAAL FONDS, het Prins Bernhard Cultuurfonds, het kf Hein fonds, de MAOC gravin van Bylandt Stichting, de Provincie Utrecht en de Gemeente Utrecht.
16
3. INKOMSTEN UIT COMMERCIËLE ACTIVITEITEN Commerciële activiteiten De commerciële doelstelling voor 2012 was het doorzetten van de stijging in bezoekersaantallen, die halverwege het heropeningsjaar 2011 was ingezet. Hierdoor zouden de bezoekersaantallen in 2012 zo’n 5% hoger uit moeten komen dan in 2011. Deze stijging is niet gerealiseerd, gedurende het jaar zijn de verwachtingen derhalve bijgesteld. De daling in bezoekersaantallen is te zien over de gehele linie van onze activiteiten. In totaal kwamen ruim 220.000 bezoekers een kijkje nemen. Dat is een daling van ruim 10% ten opzichte van 2011, maar nog altijd een aanzienlijk hoger aantal bezoekers dan voor de heropening. Door de hogere entreeprijs en relatief gezien meer vol betalende bezoekers en volwassen bezoekers was de omzet wel hoger dan het jaar ervoor. In de bijlage jaarcijfers 2012 treft u meer informatie aan over de behaalde resultaten van 2012. Kasteel- en parkbezoek De eerste maanden van het jaar waren de bezoekersaantallen van kasteel en park ongeveer gelijk aan het voorgaande jaar. Met name gedurende de zomermaanden lag het bezoekersaantal iets lager. De tijdelijke expositie ‘Bruidjes op de Haar’ trok niet de bezoekersaantallen waar we op gehoopt hadden. De reacties van het publiek waren wel positief over de inhoud van deze expositie, waarbij de bruidsjaponnen van diverse bekende Nederlanders gedurende de rondleiding getoond werden.
Do-re-mi Familieconcert
In de herfstvakantie konden bezoekers traditioneel weer een kijkje nemen in de - normaal voor publiek niet toegankelijke kapel. Dit was tevens het startpunt voor de familiewandelingen door het park, die onze vrijwilligers de hele herfstvakantie verzorgden.
17 Ook het aantal parkbezoekers daalde in 2012. De daling had met name betrekking op de gratis bezoekers, dus de omzet was uiteindelijk als gebudgetteerd. In het verlengde van de tegenvallende bezoekersaantallen is de omzet op parkeerinkomsten in 2012 lager uitgevallen dan begroot, door een verhoging van het parkeertarief is de omzet echter wel gestegen ten opzichte van 2011.
Country & Christmas Fair
Voor Museumkaarthouders bood De Haar dit jaar een serie thema-avonden in oktober, november en december over architect Cuypers, met een lezing, een rondleiding en een kopje koffie. Deze avonden werden goed bezocht. In de laatste maand van het jaar trokken de bezoekersaantallen weer aan. Rond de kerst stond het hele kasteel voor het tweede jaar op rij in het teken van sprookjes. Tijdens de speciale rondleidingen ‘Sprookjes van De Haar’ was het hele kasteel in kerstsfeer omgetoverd en hoorden bezoekers niet alleen het verhaal van De Haar, maar ook nog een bijzonder sprookje. Dit alles verzorgd door de acteurs van Theatergroep Hofplein, in samenwerking met onze eigen gidsen. Ook de speciale Lichtjesavonden in december trokken zeer veel publiek, er moesten extra avonden worden ingepland. Door een prachtig verlicht park wandelden de bezoekers naar het kasteel, waar ze de sprookjesrondleiding konden volgen. Door de enorme belangstelling gedurende de kerstdagen sloten wij december af met een hoger bezoekersaantal dan het jaar ervoor.
Ontvangsten Door het aanhoudend tegenvallende economische klimaat is het aantal ontvangsten in het kasteel in 2012 tot een minimum beperkt gebleven. De huurprijs voor deze exclusieve locatie is voor veel klanten niet haalbaar. Een goed alternatief voor het kasteel was ook dit jaar weer het Stalplein. In de eerste maanden van het jaar vond hier een verbouwing plaats. Vanaf mei 2012 ging de nieuwe uitbater “Koetshuis de Haar B.V.” van start. In eerste instantie alleen als museumcafé in het Koetshuis en na afronding van de verbouwing in september ook in de Laverie. Deze locatie werd ingezet voor allerlei ontvangsten, zoals recepties, vergaderingen en feesten. Doordat de verbouwing langer duurde dan gepland bleef de omzet achter bij het budget. Het aantal ontvangsten na afronding van de verbouwing doet ons echter vol vertrouwen uitzien naar de toekomst.
Feestelijke ontvangst
18 Evenementen In 2012 vonden er wederom enkele grote publieksevenementen plaats in het park rond Kasteel de Haar. Alle evenementen verliepen goed, maar ook hier bleven de bezoekersaantallen achter bij 2011. Dit lag met name aan de weersomstandigheden, die dit jaar wat minder gunstig waren. Kinderactiviteiten Net als andere jaren boden wij voor gezinnen weer speciale kinderrondleidingen op woensdagmiddag en in het weekend. Ook de speciale sprookjesrondleidingen in december werden als vermeld zeer goed bezocht. Bruidspaar op Kasteel de Haar
Het aantal huwelijken in de kapel en de tuinen rond het kasteel is gestegen van 33 in 2011 naar 57 in 2012. De bruidsparen hebben volop gebruik gemaakt van de mogelijkheid om te trouwen op onze locatie, nu de restauratie volledig was afgerond. De bruidsparen waren zeer te spreken over onze locatie, wat resulteerde in een nominatie voor de Dutch Wedding Awards.
Kinderrondleiding
In augustus vond er in het park een speciaal buitenconcert plaats, het Do-re-mi Familieconcert. Dit concert was met 3.000 bezoekers volledig uitverkocht. In samenwerking met Natuurmonumenten organiseerden wij in oktober weer de jaarlijkse Heksendag, deze trok weer veel bezoekers.
Rothschild bride, ‘Bruidjes op De Haar’
Overige commerciële activiteiten In de souvenirwinkel lag de nadruk dit jaar op aanpassing van het assortiment, zodat dit meer in lijn zou komen met de nieuwe positionering van het kasteel (“Wat een Weelde”).
19 De omzet daalde licht ten opzichte van 2011 doordat er minder bezoekers waren, maar zowel de marge als de gemiddelde besteding per bezoeker bleven op peil. Het gerestaureerde kasteel bleef in trek voor film- en televisie opnames; zo waren er onder andere opnames voor de series ‘Man Bijt Hond’ en ‘Bananasplit’. Ook was het kasteel decor voor diverse fotoshoots en perspresentaties. Daarnaast werd er in 2012 in het kader van het Jaar van de Historische Buitenplaats een speciale app ontwikkeld over de Utrechtse Buitenplaatsen, waaronder Kasteel de Haar. Culturele activiteiten Kasteel de Haar organiseert naast commerciële activiteiten jaarlijks ook enkele culturele activiteiten, zoals lezingen. Deze activiteiten hoeven geen hoge omzet te genereren, doel is de culturele naamsbekendheid van het kasteel in de regio Utrecht en daarbuiten te verhogen en het vervullen van een maatschappelijke functie in de directe omgeving. In augustus vonden er in het park voor het kasteel 2 buitenconcerten plaats, beide waren volledig uitverkocht. Door de ongunstige weersomstandigheden op de avond zelf moest een van de concerten voortijdig worden afgebroken, met zeer teleurgestelde bezoekers tot gevolg. Ter compensatie hebben wij deze bezoekers uitgenodigd voor een bezoek aan het kasteel of een ander evenement, hier is uitgebreid gebruik van gemaakt. In plaats van het Zomerfestival hebben wij er dit jaar voor gekozen om deel te nemen aan de Open Monumentendag op 8 september. Zo’n 5.000 bezoekers kwamen een kijkje nemen in het park en kasteel, of genieten van alle activiteiten eromheen, waarmee Kasteel de Haar het op één na best bezochte monument van Nederland was tijdens de Open Monumentendag 2012.
Stalplein, Koetshuis de Haar
20
BEZOEKERSAANTALLEN
2012 2011 2010
Individueel bezoek volwassenen
57.594
61.256
44.618
Individueel bezoek kinderen
17.265
18.911
14.934
Groepsbezoek volwassenen
6.057
4.370
5.009
Groepsbezoek kinderen
2.702
3.076
2.905
Kasteelbezoek totaal
83.618
87.613
67.466
Parkbezoek volwassenen
26.636
29.811
22.356
5.294
7.482
31.930
37.293
27.467
Elf Fantasy Fair
22.202
24.499
24.796
Amis de France
4.000
5.700
5.200
Smaak & Stijl van Italië
8.444
11.701
10.865
Fleurig
19.950
22.618
13.480
Country & Christmas Fair
29.123
32.316
30.551
Evenementen totaal
96.834
84.892
84.135
Parkbezoek kinderen Parkbezoek totaal
Ontvangsten
2.191 6.242 3.713 (25 ontvangsten) (42 ontvangsten) (27 ontvangsten)
Huwelijken
2.959 (57 huwelijken)
Bruidsreportages
120 n.v.t. (30 reportages)
Ontvangsten totaal
5.111
5.270
3.024 (33 huwelijken)
9.266
2.010 (28 huwelijken) 216 (54 reportages) 5.939
21
BEZOEKERSAANTALLEN VERVOLG Kindertheater Kinderconcert
2012
2011
2010
n.v.t. n.v.t. 3.124 3.000
2.000
n.v.t.
Danspresentaties
n.v.t.
855
n.v.t.
Natuurdagen
925
1.640
546
(1 natuurdag)
(3 natuurdagen)
(2 natuurdagen)
n.v.t.
40
1.450
3.925
4.535
5.120
Open dag (gratis)
5.000
6.000
9.445
Concerten
6.058
3.150
Overige: schatkisten, partijtjes Kinderactiviteiten totaal
Overige: o.a. theater, lezingen Culturele activiteiten totaal Film/televisie opnames
120
(3 concerten)
(4 concerten)
(4 concerten)
n.v.t.
596
504
11.058
9.746
10.069
57
260
80
(3 opnamedagen)
(10 opnamedagen)
(8 opnamedagen)
Kerstarrangementen
n.v.t.
Overige activiteiten totaal
511
1.223
530
220.031
246.510
201.483
BEZOEKERSAANTALLEN TOTAAL
n.v.t.
450
22
4. KASTEEL DE HAAR EN HAAR OMGEVING Landgoed Haarzuilens De Vereniging Natuurmonumenten heeft het Landgoed Haarzuilens met uitzondering van kasteel en park in 2000 verworven. Het door Natuurmonumenten aangekochte gebied maakt deel uit van het landinrichtingsgebied Haarzuilens, waarvoor in 2006 een Landinrichtingsplan is vastgesteld door de Provincie Utrecht. Hoofdlijn van het plan is het herinrichten van dit voornamelijk agrarische gebied naar een recreatief groengebied. Het gebied moet op topdagen 15.000 recreanten kunnen herbergen. In het Landinrichtingsplan is opgenomen dat meegewerkt zal worden aan een oplossing voor het parkeren van bezoekers aan de grootschalige publieksevenementen in het park van het kasteel die op circa 20 dagen per jaar worden georganiseerd. Het grootste deel van de bezoekers komt met de auto naar deze evenementen. Hiervoor zijn circa 2500 parkeerplaatsen benodigd.
Waar mogelijk wordt de overlast beperkt door bijvoorbeeld het verbeteren van het verkeersplan bij grote evenementen en het maken van afspraken bij het aan- en afvoeren van materialen. Over het algemeen hebben de omwonenden begrip voor de activiteiten en worden de inspanningen van het kasteel gewaardeerd. Het kasteel streeft daarnaast naar het in ere houden van een aantal tradities die bestaan met het dorp Haarzuilens: het kinderkerstfeest in het kasteel (dat door de restauratie in 2008 en 2009 in de Kapel heeft plaatsgevonden), het paaseieren zoeken en het vissen in de vijver in mei zijn hiervan enkele voorbeelden. Ook de familie Van Zuylen probeert door aanwezig te zijn op voor het dorp belangrijke momenten de band tussen kasteel en dorp goed te houden.
In opdracht van de Gebiedscommissie Stad & Land Utrecht is in 2009 een begin gemaakt met het ontwerp van het nieuwe Parkbos dat tegenover het kasteelpark zal worden ontwikkeld. Dit ontwerp is in 2010 definitief vastgesteld. Als gevolg van onder andere de bezuinigingen van het Rijk zoals afgesproken in het coalitieaccoord van 2010 is de uitvoering van dit project echter uiterst onzeker geworden. Omwonenden Voor de omwonenden van het kasteel is effect van de activiteiten merkbaar: de activiteiten veroorzaken af en toe overlast. De Stichting streeft ernaar de omwonenden zo goed mogelijk te informeren over haar activiteiten; zo is er regelmatig overleg met bewonersvereniging Hoor de Haar en met een aantal individuele omwonenden, met name diegenen die aangrenzend aan het kasteelpark wonen.
Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
23
Kasteel de Haar (foto Olaf Kraak)
24
5. ORGANISATIE KASTEEL DE HAAR 5.1 Stichting Kasteel de Haar Stichting Kasteel de Haar is eigenaar van het kasteel en de bijgebouwen en het bijbehorende Noorderpark, in totaal circa 55 hectare. Stichting Kasteel de Haar stelt zich statutair ten doel: • het in het algemeen belang doen voortbestaan en voor het publiek toegankelijk houden van Kasteel De Haar met de daarbij behorende gebouwen, collectie, tuinen; • het bevorderen van het voortbestaan van de samenhang van het kasteel/museum met het landgoed Haarzuilens. 5.2 Stichting Exploitatie Kasteel de Haar Ten behoeve van het voor het publiek toegankelijk houden van kasteel, collectie en tuinen is een aparte stichting opgericht, Stichting Exploitatie Kasteel de Haar. Deze stichting stelt zich ten doel het kasteel en park te exploiteren met respect voor de natuur- en cultuurhistorische waarden, waarbij gestreefd wordt naar voldoende inkomsten om het toekomstig onderhoud van kasteel en park te kunnen bekostigen. 5.3 Bestuur 5.3.1 Bestuursvorm Stichting Kasteel de Haar heeft gekozen voor het besturingsmodel “bestuur + directie” zoals beschreven in de Code Cultural Governance uit 2006. Het bestuur heeft een aantal verantwoordelijkheden gedelegeerd aan de directie en dit vastgelegd in een directiereglement. Het bestuur streeft naar het waar mogelijk voldoen aan de Principes en Best Practice-bepalingen uit de Code Cultural Governance zoals verschenen in oktober 2006. Uitzonderingen hierop worden in dit verslag toegelicht.
5.3.2 Bestuurssamenstelling Het bestuur van Stichting Kasteel de Haar bestaat conform de statuten uit 8 leden, waarvan 4 leden benoemd worden op voordracht van de familie Van Zuylen en 4 leden op voordracht van de Vereniging Natuurmonumenten. Bestuursleden worden voor een termijn van 4 jaar benoemd en kunnen in beginsel 2 termijnen zitting hebben in het bestuur. In verband met de benodigde continuïteit gedurende de periode dat het kasteel onder restauratie was kon een bestuurslid voor een derde termijn worden benoemd. Bestuursleden treden af bij het bereiken van de 72-jarige leeftijd. Uitzonderingen zijn het hoofd van de familie Van Zuylen of zijn opvolger en de Algemeen Directeur van de Vereniging Natuurmonumenten die beiden qualitate qua zitting hebben in het bestuur.
25 Op 31 december 2012 bestond het bestuur uit de volgende leden: op voordracht van de familie Van Zuylen van Nijevelt: • Jonkheer R.W.F. van Tets (alternerend voorzitter) benoemd in 2003; herbenoemd in 2007 en in 2011; • Mrs A.M.H. Watson-Van Zuylen van Nijevelt benoemd in 2000; herbenoemd in 2008; qualitate qua bestuurslid als hoofd van de familie Van Zuylen sinds 2011; • Mrs V. Menesguen-Van Zuylen van Nijevelt benoemd in 2005; herbenoemd in 2009; treedt af in 2013; • Mrs. N. David-Weill benoemd in 2012; herbenoembaar in 2016; treedt af in 2020. Op voordracht van de Vereniging Natuurmonumenten: • K.E.J. Dijk (alternerend voorzitter) benoemd in 2009; herbenoembaar in 2013; treedt af in 2017; • J.J. de Graeff benoemd in 2003; wordt opgevolgd als qualitate qua bestuurslid als directeur van de Vereniging Natuurmonumenten in 2013; • F. Rövekamp benoemd in 2011; herbenoembaar in 2015; • Vacature; in 2013 wordt de heer K. Strijbis benoemd als bestuurslid. Stichting Exploitatie Kasteel de Haar wordt bestuurd door 4 bestuursleden, te weten de beide voorzitters en twee apart benoemd. Het bestuur bestond op 31 december 2012 uit de volgende leden: • Mrs A.M.H. Watson-Van Zuylen van Nijevelt benoemd in 2000; herbenoemd in 2008; qualitate qua bestuurslid als hoofd van de familie Van Zuylen sinds 2011; • K.E.J. Dijk benoemd in 2009; herbenoembaar in 2013; treedt af in 2017;
• mevrouw S. Watson benoemd in 2009; herbenoembaar in 2013; • J.C. Bierens de Haan benoemd in 2011; herbenoembaar in 2015. De bestuursleden van Stichting Kasteel de Haar verrichten hun werkzaamheden onbezoldigd. Ook worden hen geen leningen, voorschotten of garanties verstrekt. De bestuursleden mogen gemaakte onkosten declareren. In 2012 vonden de vergaderingen plaats op 30 januari, 24 mei, 28 augustus, 17 september, 22 oktober en 26 november. Tijdens deze vergaderingen worden het beleid, de activiteiten en de financiën van de Stichting besproken. In de periodes tussen de bestuursvergaderingen bespraken de individuele bestuursleden en de directeur de lopende zaken regelmatig. Het bestuur heeft met de accountant (Van Zwol Wijntjes Accountants & Belastingadviseurs uit Amersfoort) de jaarstukken en de jaarlijkse controle besproken.
26
6. JAARCIJFERS 2012 6.1 Stichting Kasteel de Haar De jaarcijfers die hier worden gepresenteerd zijn ontleend aan de jaarrekening 2012 van Stichting Kasteel de Haar. Van Zwol Wijntjes Accountants & Belastingadviseurs hebben hierbij op 6 mei 2013 een goedkeurende verklaring afgegeven.
STICHTING KASTEEL DE HAAR BALANS PER 31 DECEMBER 2012 (alle bedragen in € 1.000)
2012 2011 Materiële vaste activa 1.763 1.365 Financiële vaste activa 507 664 Vorderingen 263 509 Liquide middelen 4.783 1.824 TOTAAL ACTIVA 7.316 4.362 Eigen vermogen 3.179 3.474 Voorzieningen - 47 Langlopende schulden 533 558 Kortlopende schulden 3.604 283 TOTAAL PASSIVA 7.316 4.362
STAAT VAN BATEN EN LASTEN 2012 (alle bedragen in € 1.000)
2012 2011 BATEN Financiële baten 57 59 Huurinkomsten 26 26 Bijdragen 7 Som der baten 90 85 LASTEN Personeelskosten 122 119 Advieskosten 43 53 Instandhoudingkosten 31 22 Huisvestingskosten 6 7 Verzekeringen 72 72 Afschrijvingen 38 1 Bank- en rentekosten 8 10 Diversen 7 6 Som der lasten 327 290 EXPLOITATIERESULTAAT -237 -205 Buitengewone lasten -58 -70 RESULTAAT -295 -275
27
STICHTING EXPLOITATIE KASTEEL DE HAAR
BALANS PER 31 DECEMBER 2012 (alle bedragen in € 1.000)
STAAT VAN BATEN EN LASTEN 2012 (alle bedragen in € 1.000)
2012 2011 2012 2011 Immateriële vaste activa 44 88 BATEN Materiële vaste activa 368 414 Voorraden 91 106 Kasteelbezoek 713 578 Vorderingen 230 246 Parkbezoek 75 67 Liquide middelen 88 54 Evenementen 305 359 Kinder- /culturele activiteiten 83 29 TOTAAL ACTIVA 821 908 Ontvangsten Kasteel 60 93 Horeca Stalplein 38 55 Eigen vermogen - Horeca Tuynhuis 36 41 Langlopende schulden 507 664 Huwelijken 72 36 Kortlopende schulden 314 244 Souvenirwinkel 91 103 Parkeerinkomsten 88 77 TOTAAL PASSIVA 821 908 Diversen 14 6 Sponsoring & donaties 34 16 Bijdragen 100 100 Som der baten 1.709 1.560 LASTEN Personeelskosten 1038 837 Advieskosten 40 60 Instandhoudingkosten 49 71 Huisvestingskosten 154 144 Kantoorkosten 42 41 Marketing 79 143 Operationele kosten 166 163 Winkelkosten 41 58 Verzekeringen 13 4 Afschrijvingen 101 59 Bank- en rentekosten 3 4 Diversen 27 31 Huur 14 14 Som der lasten 1.767 1.630 EXPLOITATIERESULTAAT -58 -70 Buitengewone baten 58 70 RESULTAAT - -
Rabobank sponsort Stichting Kasteel de Haar sinds 1 januari 2009.
28
7. TOEKOMST In 2013 wordt gestart met de restauratie van het Châtelet. Het jaar zal in het teken staan van de verdere groei van de bezoekersaantallen en overige inkomsten, zoals uit zaalverhuur en publieksevenementen in het park. Van groot belang hierbij is het nieuwe bestemmingsplan Haarzuilens, waarover met de Gemeente Utrecht wordt overlegd. Ten aanzien van het toekomstig onderhoud van de gerestaureerde gebouwen zal in 2013 verder worden gewerkt aan de financiering. Hierbij zijn de instandhoudingsregelingen van het Rijk van zeer groot belang (BRIM). Het exploitatieverlies dat tijdens de restauratiejaren niet te voorkomen was, zal in 2013 naar verwachting voor een groot deel tot het verleden behoren: er is een tekort begroot van € 50.000. Het is de bedoeling dat het gezamenlijke resultaat van beide Stichtingen vanaf 2014 positief is.
29
Kasteel de Haar Utrecht, Kasteellaan 1, 3455 RR Haarzuilens, www.kasteeldehaar.nl
