Colofon. Jaarverslag 2012

1

Het jaarverslag van de Stichting Haags Historisch Museum wordt jaarlijks vormgegeven door studenten van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten te Den Haag. Dit jaarverslag is vormgegeven door Donna van West en Evelien Broersen in het kader van het individueel studietraject van de opleiding Grafisch Ontwerpen. Voor de broodtekst is gekozen voor het lettertype Minion, voor de kopjes en typografie van de spreekwoorden het lettertype Din. Het jaarverslag is gedrukt op 120 gr/m2 offset (wit). De zeefdruk onder het stofomslag is handmatig gedrukt, het overige drukwerk is verzorgd door Ando bv.

/300

Jaarverslag 2012 Het Museum dat ieders hart verovert voor Den Haag Haags Historisch Museum Korte Vijverberg 7 2513 AB Den Haag Tel. 070-3123062 [email protected] www.haagshistorischmuseum.nl

3

2 / Haags Historisch Museum

Colofon

Voorwoord

4

Portret van graaf Willem ii van Holland. Schilderij door Hollandse School, ca. 1600.

"Dat die 200.000 al in 2012

gehaald zouden worden, hadden wij niet durven dromen" En omdat dit mijn laatste jaarverslag is, zou ik nog even verder kunnen dromen. Kijkt u even met mij mee naar het Hofvijvergebied. Wat een potentie heeft dit gebied! Als het Haags Historisch Museum en de Gevangenpoort lekker doorgroeien, net als Bredius, waar wij mee samenwerken én ProDemos én de Galerij Prins Willem v, dan halen wij aan de Hofvijver in de toekomst met elkaar ook wel de 150.000 bezoekers. Dat is samen, binnen en buiten de museummuren, een bereik van 300.000 mensen voor dit Hofvijvergebied. En als het Mauritshuis straks weer opengaat, dan verdubbelt dat aantal! Wat een prachtig toekomstperspectief: meer dan een half miljoen bezoekers rond de Hofvijver! Het Haags Historisch Museum zorgt voor de collectie van de stad. Als wij kijken naar de reikwijdte van de collectie, dan is deze collectie zichtbaar in de vaste opstelling ‘Typisch Haags’ en in de tentoonstellingen in het Haags Historisch Museum. Bovendien zijn sommige van de belangrijkste topstukken uit de collectie permanent te zien op andere plekken, zoals op dit moment drie magistrale burgemeestersen magistraatsportretten in het Oude

Haags Historisch Museum / 5

met open vizier

Geachte lezer, dit is het laatste jaarverslag, dat ik u mag aanbieden. Per 1 mei 2013 neem ik afscheid als directeur van het Haags Historisch Museum en de Gevangenpoort en word ik opgevolgd door Marco van Baalen, hoofd afdeling Collecties. Ik ben buitengewoon blij en trots met een opvolger uit ons eigen team. En ons team heeft weer voor een prachtig museumjaar gezorgd met mooie tentoonstellingen, sprankelende evenementen, prachtige educatieve projecten, publicaties en onderzoek naar aanleiding van restauraties met zelfs een spectaculaire ontdekking. En wederom: meer bezoek! Het voorwoord in het jaarverslag van 2011 eindigde ik, na de verheugende mededeling van het record van 100.000 bezoekers voor Haags Historisch Museum en de Gevangenpoort met ons motto voor de komende jaren: OP NAAR DE 200.000 BEZOEKERS! Want een belangrijk onderdeel van ons beleid is immers ‘Het Museum gaat de stad in’. De tentoonstellingen en activiteiten op locatie nemen toe. Als de aantallen bezoekers en deelnemers daarvan gaan meetellen, dan zou in de komende jaren 200.000 bezoekers mogelijk moeten worden. Dat die 200.000 al in 2012 gehaald zouden worden, hadden wij niet durven dromen. Bezoek aan het Haags Historisch Museum en de Gevangenpoort was wederom hoger dan vorig jaar: 103.422 bezoekers. Het bezoek aan onze tentoonstellingen op locatie: in het Atrium, Theater Dakota, de Prinsjesdag-presentatie onder de Ridderzaal, de tentoonstelling 200 jaar Koninkrijk en parlementaire democratie op locatie bij ProDemos

en de steeds wisselende presentaties bij de Raad van State, bedroeg samen 132.261. Dus totaal wisten wij 235.683 mensen binnen en buiten de museummuren te bereiken. Ons bereik op locatie is per jaar zeker 150.000 mensen. (Want het bezoek aan de Prinsjesdagpresentatie gold in 2012 slechts voor 4 maanden, vanaf 5 september.)


Donna en Evelien, hebben gekozen voor een serie spreekwoorden om ons jaarverslag te illustreren en in te delen, met beeldmateriaal uit onze eigen collectie. Willem ii met open vizier is een mooi beginbeeld. Wij willen graag laten zien wie wij zijn en wij willen graag Den Haag aan het publiek laten zien. Te beginnen met deze graaf / bijna keizer uit middeleeuws Den Haag. Om onze collectie verder zichtbaar te maken zijn wij genereus in het uitlenen van de collectie aan andere musea. Een collectie is immers niet bestemd voor het depot. Daarom lenen wij bijvoorbeeld ook uit aan de weldoenerleden van het Sebastiaan Genootschap als zij de restauratie bekostigen. Want een restauratie brengt een collectiestuk tot leven; soms voelt het als een nieuwe aanwinst. Zoals het schilderij Moord op de gebroeders De Witt, 1672 door Pieter Frits. Beschadigd, vuil en eerder curieus dan belangrijk. Echter, de restauratie, met dank aan Wladimiroff Advocaten (weldoener-lid van het Sebastiaan Genootschap), lanceerde dit depotstuk in een keer naar de hoogste regionen van de Canon van de Nederlandse geschiedenis: het schilderij bleek gedeeltelijk overschilderd in de 19de eeuw en wat tevoorschijn kwam was de volledige gruwelijkheid van de moord. Het schilderij is in 2013 te zien in het Amsterdam Museum op de tentoonstelling over de Gouden Eeuw en in de gelijknamige documentaire (ntr/ Klokhuis); de restauratievondsten staan breeduit toegelicht in het bijbehorende boek. Ook het Nederlands Forensisch Instituut blijft betrokken bij het onderzoek naar de moord op de gebroeders De Witt met hun onderzoek naar de Tong en Vinger (aanvankelijk Tong en Teen, maar de teen bleek een vinger) van Johan en Cornelis de Witt.

Deze 17de-eeuwse moord blijft nieuwswaarde houden, ook in de 21ste eeuw, met aandacht voor deze collectiestukken en vooral voor Museum de Gevangenpoort. Het spreekwoord het achterste van je tong laten zien verwijst in dit jaarverslag naar dit ongemakkelijk en pijnlijk erfgoed uit onze collectie. Spreekwoorden die u verder tegenkomt in dit jaarverslag hebben ook relatie met de collectie, zoals Van de Prins geen kwaad weten met het portret van Prins Willem v. Wij hebben veel ‘Oranje’ in de collectie. En de Galerij van Prins Willem v, het eerste schilderijenmuseum van Nederland, is nu onze belangrijke museale partner en naaste buurman van de Gevangenpoort. Of het gezegde Dit spant de Kroon, geen Oranje-kroon, maar deel van de beroemde kerkschat, verborgen gehouden en gered van de Beeldenstorm en nu nationaal erfgoed op de lijst van erfgoed dat Nederland nooit mag verlaten. Of een spreekwoord als verwijzing naar de positie waarin ons Museum zich bevindt, vanwege de bezuinigingen: de Tering naar de nering zetten. Dat is precies wat wij zullen moeten doen: de uitgaven aanpassen. Wij hebben vaker met het bijltje gehakt. Wij zullen alles doen – Niet geschoten is altijd mis- om uit deze benarde positie te geraken. Want wat wij te bieden hebben voor de stad Den Haag en voor The Hague is van grote waarde. Dan volgt misschien weer Boter bij de vis. De lakens uitdelen, dat deed - en doet - Den Haag op juridisch gebied. De Gevangenpoort, waar de rechters van het Hof van Holland vergaderden en hun gevangenen opsloten, staat aan het begin van de stad Den Haag als juridische stad, als stad van vrede en recht. Rondom de collectie van de

Gevangenpoort zijn er spreekwoorden te over! Zoals hierboven al vermeld: 2012 was een prachtig museumjaar met succesvolle tentoonstellingen. ‘Golden Earring – Back Home’ bleef spetteren tot de laatste openingsdag. De prachtige tentoonstelling ‘Tussen fantasie en werkelijkheid’, met de stadsgezichten van Bart van Hove had een prachtige opening in de Koninklijke Schouwburg. Van Hove, de vader van de Haagse School was een theaterman. Hij woonde en werkte in de Koninklijke Schouwburg en heeft tal van decordoeken geschilderd, waarvan er nog maar een paar over zijn. Oscar Wibaut, directeur van de Koninklijke Schouwburg, verrichtte de opening: een enorm doek van Van Hove van 8 bij 10 meter zakte langzaam boven het toneel naar beneden. Een historische sensatie. Collega Benno Tempel ontving het eerste exemplaar van de bijbehorende publicatie. Wij hadden een Europese samenwerking met het stadsmuseum in Eskişehir in Turkije, met bijbehorende tentoonstelling ‘Haagse herinneringen aan Turkije’ en een Haagse samenwerking rond ‘Isaac Israels in Den Haag’ met vijf deelnemende instellingen. Wij hebben samen voor een enorm succes gezorgd en het bewijs geleverd dat bezoekers graag een serie tentoonstellingen achter elkaar willen zien. Er waren nog nooit zoveel ov-fietsen in Den Haag te zien! Tegelijkertijd was de expositie ‘Eenmaal, andermaal!... 200 jaar Venduehuis’ te zien ter gelegenheid van het 200 jaar bestaan. Een prachtige combinatie met de tentoonstelling over Israels. In het najaar hadden we weer een geweldige combinatie, te weten ‘De Spinazieacademie’ over 125 jaar huishoudonderwijs en


Stadhuis. Deze grote groepsportretten zijn speciaal vervaardigd voor het Oude Stadhuis; vormen daar een ensemble mee, met het moederhuis van onze stad. Er hoort nog een vierde bij. Die wacht nu nog opgerold in ons depot op restauratie. De restauratie van de hele serie burgemeestersen magistraatsportretten die Den Haag rijk is, is een ambitieus project: ‘Geef Den Haag zijn burgemeesters terug’. Wij zijn nu op de helft en wij zoeken geld voor het vervolg van de restauraties. En wij hopen op een bredere publiekstoegankelijkheid voor het Oude Stadhuis - deze plek verdient dat. Wij zijn in gesprek daarover met onze collega’s op het stadhuis. Er zijn meer topstukken in de Haagse collectie van nationaal belang: de reeks portretten van de Hollandse graven (uit ca. 1600), in bruikleen bij de Eerste Kamer, die ooit de restauratie bekostigde. De Eerste kamer is een belangrijke en betekenisvolle plek, maar semi-openbaar. Die Hollandse graven moeten natuurlijk een keer zichtbaar worden voor een breed publiek. U ziet in dit jaarverslag een man met open vizier, de Hollandse graaf Willem ii. Hij was reeds koning van het Heilige Roomse Rijk en beoogd keizer van dit grote Duitse Rijk in de Middeleeuwen. Zijn keizerskroon zou Den Haag toen al tot Europese culturele hoofdstad maken. (Niet voor niets is hij ook verbeeld op de gouden fontein op het Binnenhof.) Maar helaas, Willem werd vóór de kroning vermoord door de West-Friezen, die niet in de gaten hadden wie hij was. Het gezegde ‘Met open vizier’ danken wij nog aan de riddertijd, wanneer ridders met open vizier streden om te laten zien wie zij waren. De twee studenten van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten die dit jaar ons jaarverslag vormgeven,

Antoinette Visser, directeur

2012 in het kort - Weer een record: Haags Historisch en Gevangenpoort: 103.422 bezoekers. - Op locatie: meer dan 100.000 bezoekers, daarmee in 2012 al een totaal bereik van 200.000!! - Museum gaat de stad in met fietstocht, Vorstelijk en adellijk leven. - Tentoonstelling ‘Golden Earring – Back Home!’ succesvol afgesloten. - Opening in de schouwburg tentoonstelling ‘Van Hove’ historische sensatie. - Samen sterk voor Museum Bredius, begin van een hechte samenwerking. - Lancering Hofvijverpasse-partout in Museum Bredius. - Verjaardagen van de stad zijn er om te vieren: 200 jaar Venduehuis met tentoonstelling en 125 jaar Kessler Stichting met film en presentatie. - Europees samenwerkingsproject met stadsmuseum Eskişehir in Turkije. - Netwerk Erfgoed Migranten op stoom met tentoonstellingen, activiteiten en videoclip: Nul7Nul. - Succesvolle samenwerking rondom ‘Isaac Israels’: topdrukte bij het Haags Historisch Museum. - Opening Prinsjesdag-presentatie onder de Ridderzaal. - Tentoonstelling ‘De Spinazieacademie’ kreeg veel aandacht in de pers en trok veel oud-leerlingen. - 2012 vanaf de Museumnacht in het teken van Alexine Tinne. - Tentoonstelling ‘Alexine Tinne’ beloond met schenking. - Bijzondere restauraties, met steun van het Sebastiaan Genootschap. - Ontdekkingen over de moord op de gebroeders De Witt, dankzij restauratie en forensisch onderzoek. - Marco van Baalen nieuwe directeur per 1 mei 2013.

voor het leven getekend

9


‘Alexine Tinne, Afrikaanse avonturen van een Haagse dame’. Beide tentoonstellingen waren zo succesvol dat ze zijn verlengd tot en met respectievelijk 10 en 24 maart 2013. In het najaar konden bezoekers in de Schutterszaal live de restauratie volgen van het schilderij De Haagse magistraat in 1636 van Van Ravesteyn. Gedurende het hele jaar waren onze tentoonstellingen ook te zien op locatie, zoals hierboven al genoemd. En verder waren er natuurlijk de verschillende fietsen wandeltochten. De app en fietsroute Vorstelijk en adelijk leven werd ontwikkeld n.a.v. 2012 het Jaar van de Buitenplaats. Het educatieve aanbod, dat de afgelopen jaren is opgebouwd, is rijk en divers, denk aan het programma MijnDenHaag*. Er wordt niet gezocht naar uitbreiding, wel naar verdieping en vernieuwing. Zo namen wij voor het eerst dit jaar deel aan het landelijke programma MuseumJeugdUniversiteit. Hierbij wordt een reeks colleges georganiseerd voor nieuwsgierige kinderen van 8 tot 12 jaar. De aftrap werd verricht door niemand minder dan burgemeester Jozias van Aartsen met het college ‘Hoe is het om burgemeester van Den Haag te zijn?’ Terugkijkend was het een prachtig jaar en als ik terugblik op de acht afgelopen jaren, dan kan ik niet anders zeggen dan: wat een prachtige tijd! En één ding is zeker, er zullen nog vele mooie museumjaren volgen met de samenwerking met het hele Hofvijvergebied, de connectie met Bredius, de viering van het 100-jarige Vredespaleis en de festiviteiten rond 200 Jaar Koninkrijk in het verschiet!

Stichting Haags Historisch Museum Algemeen Onze missie, doelstellingen en toekomstvisie betreffen zowel het Haags Historisch Museum als de Gevangenpoort. Wij beschouwen de Gevangenpoort als een absoluut topstuk in onze collectie. Meer locaties onder de paraplu van één museum, komt bij stedelijke musea vaker voor. Positief en bijzonder is dat in Den Haag de Gevangenpoort niet gesubsidieerd wordt door de Gemeente, maar door het Rijk. Deze gescheiden financiering vereist voor elk van beide locaties een aparte begroting en een aparte inhoudelijke en financiële verantwoording. Deze verantwoordingen worden door de accountants en door Gemeente en Rijk apart goedgekeurd.

De kop van een brandijzer met Haagse ooievaar.

Op 31 december 2012 waren er 29 medewerkers in dienst. Van deze medewerkers werkten er 12 fulltime. De medewerker in opleiding bij Locatiemanagement heeft een verlenging van zijn dienstverband gekregen. In totaal was over heel 2012 het aantal formatieplaatsen 21.7 fte, waarvan 15.2 in Haags Historisch Museum en 6.5 in Gevangenpoort. Naast de vaste personele bezetting werden acht medewerker door middel van flexibele contracten ingezet voor diverse werkzaamheden. Vijf medewerkers voor PR/Marketing, het geven van museumlessen en kinder-


10

Personeel

feestjes. Een medewerker was werkzaam als projectleider Erfgoed Migranten en tijdens haar zwangerschap werd zij tijdelijk vervangen. En twee medewerkers, werkzaam bij afdeling Financiën, zijn gedetacheerd vanuit de Haeghe Groep. Vanuit de ns was een medewerker vanaf 1 juli voor drie maanden gedetacheerd bij de Gevangenpoort. Na de detachering bleef de medewerker als vrijwilliger aan de Gevangenpoort verbonden. Op 31 december waren maar liefst 38 vrijwilligers verbonden aan het Museum, een toename ten opzichte van vorig jaar. In de Gevangenpoort worden namelijk vanaf de verbouwing meer en kleinere groepen rondgeleid en daar waren dus meer rondleiders nodig. Vrijwilligers doen werk op allerlei gebied: rondleidingen, archief, gastvrouwschap, collecties en tentoonstellingen, personeelszaken en secretariaat. Het ziekteverzuim bedroeg gedurende het verslagjaar 1,93%, een daling t.o.v. vorig jaar (4,61 %). Het verzuimbeleid is gericht op snelle werkhervatting, geheel of gedeeltelijk of met aanpassingen in het werk. Dit gebeurt altijd in goed overleg met de betrokken medewerker. Het doel is om langdurig verzuim te voorkomen. Lang verzuim heeft zich niet voorgedaan. Vanaf begin 2012 maken we tot volle tevredenheid gebruik van een nieuwe arbo-dienst: Health Services en maakten we kennis met onze nieuwe bedrijfsarts Harry Zondervan.


Zalen. Op 22 oktober deden we een ‘Rondje Hofvijver’, waarbij we na een feestelijke lunch ontvangen werden in Museum Bredius door John Hoogsteder en bij ProDemos door Eddy Habben Jansen, die ons bovendien een rondleiding gaf in de Ridderzaal en in de mooie ruimte onder de Ridderzaal met onze eigen nieuwe Prinsjesdag Presentatie. Het Hofvijverrondje eindigde in het Haags Historisch Museum met een glaasje en een rondleiding door de tentoonstellingen Alexine Tinne en De Spinazieacademie. Het Hofvijvergebied is aantrekkelijk en zeer geschikt voor personeelsuitjes.

Cursussen - Twee medewerkers van de afdeling Financiën hebben een seminar over de introductie van de Werkkostenregeling bijgewoond. - In oktober mocht Museum de Gevangenpoort acht nieuwe gidsen ontvangen. Voor hen werd een introductie georganiseerd. Het rondleiden zelf werd d.m.v. intervisie getraind onder leiding van een ervaren rondleider gedurende enkele maanden. - Een medewerker van afdeling Collecties heeft op 23 en 24 mei de cursus Oral History; zegt het voort! van het Erfgoedhuis Zuid-Holland gevolgd. - Het team bhv-ers heeft ook dit jaar weer deelgenomen aan de bhv-opleiding en herhalingsdagen.

Ethische Code Als onderdeel van het personeelsbeleid heeft de Ethische Code voor Musea een vaste plaats in de manier van werken. Bij de arbeidsovereen-

komst wordt standaard getekend voor het werken volgens de ethische code. Ook vrijwilligers, uitzendkrachten, stagiaires en overige contractanten leggen deze belofte af.

Nevenfuncties stafmedewerkers Directeur Antoinette Visser is lid van het bestuur Bureau Binnenstad en Stichting Binnenstadmanagement. Zij is lid van de museumcommissie van Brielle en qualitate qua secretaris van de Stichting Steunfonds Haags Historisch Museum en van het Sebastiaan Genootschap. Voorts is zij bestuurslid van de Stichting De Gijselaar-Hintzenfonds, een educatief fonds, en zij trad af als lid van de Raad van Toezicht van Stichting Nieuw Kranenburg, Bergen. Vanaf 10 april nam zij deel als lid van het Comité 200 jaar koninkrijk Den Haag. Hoofd Collecties Marco van Baalen is lid van de begeleidingscommissie Thorbecke Monument en de begeleidingscommissie Juliana Monument. Conservator Robert van Lit is lid van de redactie van het Jaarboek Die Haghe en vervult veel bestuursfuncties in Wassenaar: Historische Vereniging Oud Wassenaer (voorzitter), Stichting Monument Dorpskerk, Stichting Historisch Centrum, Stichting Vleermuisbunker, Comité Open Monumentendag (voorzitter) en Klankbordgroep van de gemeente Wassenaar ter aanvulling van de Monumentenlijst. Hoofd Publiekszaken Diana Timmer is bestuurslid van de Geschiedkundige vereniging Die Haghe. Verder heeft zij zitting in de werkgroep Educatie van het Haags museumoverleg. In 2012 werd zij bestuurslid van de Vereniging van Musea in Zuid Holland.

Medewerker Educatie Marieke Lustig is lid van de werkgroep Educatie van het Haags museumoverleg. Medewerker Beleidsontwikkeling en Projecten, Aart de Groot is bestuurslid van Stichting Theatergroep Drang en van Stichting Wijkpoppentheater Koos en Kleppie Konténâh. Locatiemanager van het Haags Historisch Museum Michel van de Koppel is bestuurslid van de Ondernemersvereniging Pleinkwartier. Hoofd afd. Financiën Margriet Tacoma is lid van de financiële commissie van de vrm (Vereniging van Rijksmusea).

Lezingen en rondleidingen door stafmedewerkers Er zijn veel lezingen en rondleidingen gegeven door de medewerkers. Marco van Baalen, hoofd Collecties, leidde vele malen rond in het Museum en in de Gevangenpoort en hield diverse lezingen o.a. voor de Vereniging van Vrienden van het Haags Historisch Museum. Hetzelfde geldt voor conservator Robert van Lit. Hij gaf lezingen (o.a. in de Haagsche Golf en Country Club) en rondleidingen en werkte mee aan een architectuurcursus en aan een cursus over de geschiedenis van Wassenaar. Ook assistent-conservator Lex van Tilborg gaf verschillende rondleidingen en lezingen, onder meer over de geschiedenis van Paleis Kneuterdijk, Den Haag in de tijd van Isaac Israels en het avontuurlijke leven van de Haagse reizigster Alexine Tinne.

Stages Van februari tot en met halverwege mei liep Imke Stoffijn, studente van de Reinwardt Academie, haar derde-


Aan het eind van het jaar beraadde de Raad van Toezicht zich over de opvolging van de huidige directeur, die in mei 2013 met pensioen gaat. Er is unaniem gekozen voor een interne kandidaat, Marco van Baalen, hoofd afd. Collecties. Op 1 mei 2013 zal Antoinette Visser aftreden en Marco van Baalen aantreden als directeur. Op 4 april en 30 oktober vonden er algemene personeelsvergaderingen plaats. De financiële en personele stand van zaken zijn vaste agendapunten. Op 18 april en op 28 november werden er twee vergaderingen speciaal voor de vrijwilligers georganiseerd. Iedere donderdagochtend is er een informeel koffieoverleg bij de Gevangenpoort voor de medewerkers. Maandelijks verschijnt het Hofvijverjournaal door en voor medewerkers en vrijwilligers. Op 16 augustus vond de traditionele barbecue plaats voor medewerkers en partners op de binnenplaats van het Haags Historisch Museum. Van de Raad van Toezicht mochten we Els van Eijck van Heslinga met haar partner ontvangen. Op 17 december vond de jaarlijkse kerstborrel plaats voor medewerkers, vrijwilligers en relaties. Met vooraf een bezoek aan het woonhuis van Alexine Tinne op het Lange Voorhout, waar we ontvangen werden door medewerkers van Van Lanschot Bankiers, de huidige bewoners. Tijdens de kerstborrel was er speciale aandacht voor alweer een record in het bezoekcijfer en natuurlijk voor het jaarlijkse hoogtepunt: de verloting van alle cadeautjes, die de verschillende medewerkers het jaar door hebben gekregen uit hoofde van hun functie. Als personeelsuitjes kregen we op 9 en 16 februari een kijkje achter de schermen op het Binnenhof op uitnodiging van de dames van de Grafelijke


door Hans Gramberg, senior medewerker Communicatie & Marketing. - Karen de Moor ondersteunde de realisatie van de nieuwe website www.haagseschoolplaten.nl, die in 2013 wordt gelanceerd. - Kiran Sukul is op 4 januari gestart als projectleider Erfgoed Migranten. In de periode oktober t/m december ging zij met zwangerschapsverlof en is zij tijdelijk vervangen door Sharda Alibux.

Projectmedewerkers

Directie Antoinette Visser

- Wietske van Agtmaal onderzocht de mogelijkheden om ambtenaren van de ministeries te betrekken bij de geschiedenis van Den Haag. Dit onderzoek werd afgerond in 2012. Het project is overgenomen

Programma Hofvijver voor Talent Met Hofvijver Kweekvijver voor Talent biedt het Museum gelegenheid aan talentvolle (her-)starters om werkervaring op te doen in de culturele sector. Marc Scheidius, werkzaam bij de afdeling Collecties, onder andere ter ondersteuning bij het onderzoek t.b.v. de restauratie van de Magistraatsportretten, vond een baan maar bleef verbonden aan het Museum als vrijwilliger. Carlien Ritter, oud-stagiaire bij de afdeling Collecties, ging vanaf 1 november deelnemen aan het programma Hofvijver voor Talent na haar afstuderen. Zij doet onderzoek naar de herkomst van schilderijen.

Team van medewerkers en vrijwilligers [*]

Secretariaat Hettie Slot Hannie Lingsma* Harry Schroot

Beleidsontwikkeling en Projecten Aart de Groot P&O Renée Riethof* Financiën Margriet Tacoma Peter Janse Ad Aarnoutse Wicky van Rij Automatisering Robert Ziaja Locatiemanagement en facilitair management Sevgi Akkaya (vanaf 1/12 via Oczane) Abdou Alloucha Sebahat Baran (tot 1/12 via Oczane) Frédéric Coté* (vanaf 1/1) John van Dijk Carolien Heinhuis* Ruud Janssen Sarah Janssen Fadime Kalayci (via Oczane) Michel van de Koppel Linda Kuiper Floris Meijer Joke Meinderts Wilma Mekking Anneke Mulder Pui Li Freek Plasmeijer Ineke van Wanrooy Malti Jagesar-Matai (via Ruud Zander) Maria Silva Santos (via Ruud Zander) Stages/opleidingsplaats/programma Hofvijver Marleen Boevé (afd. Collecties) Rosalyn Borst (afd. Collecties) Carlien Ritter (vanaf 1/11 prog. Hofvijver) Imke Stoffijn (afd. Collecties en afd. Publiekszaken) + in wisseldienst studenten praktijkdiploma beveiliging (via cdw/lsm) Begeleiders kinderfeestjes Simone Crince (tot 1/8) Carly Derlagen Imke Hegge Hester Koppejan (vanaf 1/11) Afdeling collecties Marco van Baalen Robert van Lit Abigail de Boer Lex van Tilborg Michiel van der Mast* Marc Scheidius*

Publiekszaken Diana Timmer Hans Gramberg Marieke Lustig Rosa Bilkes Deirdre Schoemaker Lex van Zwieten* Museumdocenten Caroline van Gendt Gerda Kosters Ilse Linn Iris Raasveldt Els Wegerif Laura Wielders Rondleiders* Albert Andriessen Benk Batelaan Sandra van Beest (vanaf 1/6) Ronneke Borsboom Eric Bunning (vanaf 1/10) Ton Cats Yip Cheung Michiel Coolen (vanaf 1/10) Anja Derlagen Martin Driessen Martin Evans Bert Haas Marcel Hulscher (tot 1/5) Hester van der Jagt Florus de Jongh (vanaf 1/6) Eugene de Klerk Saskia van der Klooster (tot 1/7) Nelly Kok Frederick Linck Marjolein Linck Frans van der Linden Hans Lukkien Marjolein Mars (vanaf 1/10) René Mors Fatiha Ouled L’Kadi (vanaf 1/10) Wouter Paans (vanaf 1/10) Henk Postma Daan Rueb (tot 1/6) Robert Stappers Roelof Veenstra (vanaf 1/10) Madelon Verheij Klas Visser Karen Volker (vanaf vanaf 1/10) Coos Wentholt Cindy Wiltenburg (tot 22/10) Bob Zwaal

* Vrijwilliger


jaarsstage in het Haags Historisch Museum. Zij heeft zich beziggehouden met collectieregistratie, diverse depotwerkzaamheden en met het bruikleen van het grote poppenhuis aan het Gemeentemuseum Den Haag (ten behoeve van de tentoonstelling XXSmall). Ook werkte zij voor de afdeling Publiekszaken aan een speurtocht bij de tentoonstelling over Isaac Israels en ordende zij de gegevens van de inmiddels 1.000 deelnemers aan het project MijnDenHaag*. Van november 2012 t/m april 2013 zijn twee stagiaires werkzaam bij de afdeling Collecties: Rosalyn Borst, studente Cultural Analysis, en Marleen Boevé, afgestudeerd kunsthistorica en redacteur/editor. Zij verzorgen de beeldredactie voor de in april 2013 te verschijnen publicatie Stemmen van Den Haag, door Frans Blom en Ilja Pfeijffer: uit het Latijn vertaalde gedichten van Constantijn Huygens over Haagse straten en gebouwen. Ook houden zij zich bezig met de voorbereiding van ‘Huygens rond de Hofvijver’, een presentatie die eveneens in april 2013 van start zal gaan. In het kader van de opleiding cmv aan de Haagse Hogeschool verrichtten de vierdejaars studenten Bas Hoeing, Jose van Galen en Nikita Heinsius onderzoek naar hoe er meer jongeren tussen de 18 en 35 jaar geïnteresseerd kunnen worden voor de Facebookpagina van het Haags Historisch Museum.

Cultural Governance

Op 31 december bestond de Raad van Toezicht uit: A.H.L. Burgers van den Bogaert, mevr. prof.dr. C.A. Chavannes-Mazel, mevr. dr. E. van Eijck van Heslinga, drs. R.H.C. Vos en dr. W.M. Witteveen (voorzitter). De Raad van Toezicht kwam bijeen op 17 januari, 21 maart, 13 juni, 26 september en 21 november. Tijdens de vergadering van 26 september heeft mr.drs. C.H.J. van Leeuwen afscheid genomen vanwege het verstrijken van de 3e termijn. Op 21 november werd feestelijk afscheid van hem genomen tijdens een etentje in de Gevangenpoort. De vergaderingen werden bijgewoond door de directeur mevr. drs. A.C.H. Visser en door conservator R. van Lit als verslaglegger.

De Code Cultural Governance is officieel bekrachtigd door de Raad van Toezicht (2007). De statuten van de Stichting Haags Historisch Museum zijn getoetst aan de voorbeeldstatuten van de Code Cultural Governance.

Rooster van aftreden - Dr. W.M. Witteveen (voorzitter), tweede termijn 20-3-2014 - A.H.L. Burgers van den Bogaert, tweede termijn 5-2-2014 - Mw.prof.dr. C.A. Chavannes-Mazel, tweede termijn 14-11-2013 - Mw.dr. E. van Eijck van Heslinga, eerste termijn 24-6-2013 - Mr.drs. C.H.J. van Leeuwen, derde termijn 25-9-2012 - Drs. R.H.C. Vos, derde termijn 17-11-2014 Op 24 april waren Aart de Groot en Antoinette Visser, als vertegenwoordigers van het Museum, aanwezig in een proefvergadering van een Raad van Toezicht, bestaande uit deelnemers aan atana, het programma waarin jonge professionals bestuurservaring opdoen.

Vereniging van Vrienden Op 18 april 2012 werd de Algemene Ledenvergadering van de Vrienden van de Stichting Haags Historisch Museum gehouden. Bij deze vergadering werden de plannen rondom een nieuw contributiesysteem bekend gemaakt, waarbij er diverse gradaties van lidmaatschap zijn. Het nieuwe systeem gaat in per 1 januari 2013. Aansluitend aan de alv hield Michiel van der Mast, gastconservator, een lezing over de stadsschilder B.J. van Hove, waarna er de gelegenheid was de schilderijen in de bijbehorende tentoonstelling te bezichtigen. Deirdre Schoemaker van de afdeling Publiekszaken van het Haags Historisch Museum ontwikkelde een tijdelijke vriendenflyer, waarin de nieuwe lidmaatschappen zijn opgenomen. Diverse momenten, waaronder de Haagse uitmarkt, werden benut om deze nieuwe flyer te verspreiden. Ook werden daar de puzzels van het schuttersstuk Het Oranjevendel trekt uit! van Martinus Lengele uit 1660 verkocht (in 2011 reeds ontwikkeld door de Vriendenvereniging). De traditionele Johan de Wittlezing vond dit jaar plaats op zondag 26 augustus in de Schutterszaal van het Haags Historisch Museum. Hoofdconservator Marco van Baalen vertelde over de nieuwe onthullingen rondom het onderzoek naar de tong en de vinger van Johan en Cornelis de Witt

van de prins geen kwaad weten 17


Raad van toezicht

dat het Nederlands Forensisch Instituut heeft uitgevoerd en de onthullingen rondom het schilderij van Pieter Frits met de verschillende episodes van de moord op de gebroeders De Witt. Bij de restauratie bleek een aantal gruwelijke details overgeschilderd te zijn. De Vrienden van het Haags Historisch Museum werden ook uitgenodigd om deel te nemen aan de lezingenreeks die georganiseerd werd rondom de tentoonstelling over Alexine Tinne. Het aantal Vriendenleden blijft al enige jaren vrij constant. Graag wil het bestuur het aantal vrienden en sympathisanten uitbreiden. Dit heeft de volledige aandacht van het bestuur en is daardoor een rode draad door het jaar heen geweest. In 2012 heeft het Bestuur van de Vereniging van Vrienden van het Haags Historisch Museum en de Gevangenpoort afscheid genomen van twee bestuursleden, namelijk mevrouw W.L. Walkate en de heer J.M.A. van Alphen. In het bestuur hebben nu zitting: R. Reijn (voorzitter), F. de Hullu (penningmeester), mevr. L.M.P.M. Janssen (secretaris), mevr. J. Verhave (ledenadministratie), mevr. A. van Zwieten (PR) en H.C. Grootveld (lid).

Portret van stadhouder prins Willem v, door B.S. Bolomey, ca. 1780.

Het Sebastiaan Genootschap ondersteunt - zoals de officiële doelstelling luidt - het Haags Historisch Museum en Museum de Gevangenpoort door bij het publiek, in het bijzonder het beroeps- en bedrijfsleven, het bewustzijn voor en de betrokkenheid bij het Haagse erfgoed te versterken. Ondanks de crisis kreeg het Genootschap er drie nieuwe leden bij. Van twee leden moesten wij afscheid nemen. Het jaar werd ingeluid met een

Kwaliteitstraject In het kader van het kwaliteitstraject zijn in 2012 de volgende acties uitgevoerd: - het instellen van een projectgroepenstructuur voor de uitvoering van de activiteiten van het Haags



Sebastiaan Genootschap

borrel op 16 februari, waarbij het gerestaureerde schilderij De moord op de gebroeders de Witt werd getoond. Dit schilderij is gerestaureerd dankzij een bijdrage van een weldoener uit het Sebastiaan Genootschap. Op 11 april is er voor de leden van het Genootschap een diner gegeven in de Raadkamer van de Gevangenpoort. Dit diner was een groot succes en zal hopelijk een traditie worden. De leden van het Genootschap werden verder uitgenodigd voor de zevende Haagse Johan de Witt-lezing in augustus en voor de opening van de tentoonstellingen in het Museum. Ook dit jaar steunde het Sebastiaan Genootschap de omvangrijke restauratie van de serie magistraatsportretten, van het project ‘Geef Den Haag zijn burgemeesters terug’, waarvan de restauratie van het derde schilderij in november is begonnen. In januari 2013 zal het Sebastiaan Genootschap een cheque van 25.000 euro overhandigen aan de voorzitter van het Comité van Aanbeveling van dit restauratieproject, burgemeester van Den Haag Jozias van Aartsen. In het bestuur van het Genootschap hebben zitting: de heer prof.jhr.mr. M.Wladimiroff (voorzitter/penningmeester), de heer W. de Leur (vicevoorzitter), mevr.drs. A.Visser (secretaris), de heer H.Schoots MBA (lid), mevr. A.S. van Zwieten (lid) en de heer drs. C. Buijs (lid).

Historisch Museum en de Gevangenpoort, - het 1x per 4 maanden opstellen van een voortgangsrapportage met betrekking tot de uitvoering van de Toekomstvisie van het Haags Historisch Museum en Museum de Gevangenpoort, - het opstellen van een zelfanalyse voor het Haags Historisch Museum ten behoeve van het Museumregister nieuwe stijl (de Gevangenpoort komt in 2013 aan de beurt), - de participatie van beide musea in de museum-benchmark Museana, - het opstellen van een activiteitenplan en jaarplanning 2013, - het opstellen van convenanten voor samenwerking met de Stichting Laan van Meerdervoort, voor de tentoonstelling De Spinazieacademie, en met de Nederlandse Golf Federatie voor de tentoonstelling Kolf! (2014)

In het kader van het gemeentelijke integratiebeleid ‘Verschillend verleden, één toekomst’ vervult het Haags Historisch Museum de rol van voortrekker van het Netwerk Erfgoed Haagse Migranten. Het Haags Historisch Museum heeft de voortzetting van het Netwerk opgenomen in zijn Beleidsplan 20132016. Het netwerk is in 2012 vier keer bij elkaar geweest. Projectleider Kiran Sukul (en tijdens haar zwangerschapsverlof Sharda Alibux) coördineert de samenwerking in het netwerk en de uitvoering van het activiteitenprogramma.

werd uitgevoerd onder leiding van rapper Umit-C. De clip heeft een vaste plek gekregen in de opstelling Typisch Haags in het Haags Historisch Museum. Op Youtube is de video 3.167 keer bekeken in de eerste maand. - diverse participatieprojecten zoals Digitales en Topstukken over bijvoorbeeld Indisch Den Haag en Turks Den Haag (zie elders in het jaarverslag onder de kop ’Educatie’). - In samenwerking met Pulchri studio en Sárnàmihuis: Divali-viering aan de Hofvijver en opening tentoonstelling in Pulchri (12 november). - ‘Sporen van Smaragd’ en Tong Tong Fair 2012. In het Sporen van Smaragd-project (in opdracht van Monumentenzorg en Haags Historisch Museum) worden de Indische Sporen in de Haagse architectuur onderzocht. Op de Tong Tong Fair 2012 (17 t/m 28 mei op het Malieveld) presenteerden de onderzoekers tussentijdse onderzoeksresultaten en het glossy tijdschrift “smaragd”. Stichting Tong Tong Fair is een trouwe partner van het Netwerk Erfgoed Haagse Migranten. De zichtbaarheid van het erfgoed van migranten in Den Haag is verder versterkt door eigen activiteiten van deelnemers uit het Netwerk zoals de tentoonstellingen 'Mi casa es su casa' (Museon, in samenwerking met o.a. de Campus Den Haag en 'Polen, onze buren' (Museon). Museon en Turks Museum organiseerden het project ‘Now Wakes the Sea’, met films en debat over de Nederlandse en Turkse Kustcultuur met kunstenaars, architecten, filmmakers, wetenschappers en beleidsmakers.

Duurzaamheid Een museum is per definitie gericht op duurzaamheid, op behoud van het cultureel erfgoed, maar de manier waarop dat gebeurt moet ook duurzaam zijn. Een museum is cultureel ondernemer. En wij vinden dat wij dat, gezien onze doelstelling, alleen maatschappelijk verantwoord kunnen doen. Ons beleid richt zich op minder afval en het scheiden van afval, op minder energieverbruik en een schoon museum door schone schoonmaakmiddelen, een schoon inkoopbeleid en schoon gedrag van onszelf, cateraars en leveranciers. Verder stimuleren wij het gebruik van openbaar vervoer en fiets voor medewerkers (door fietsvergoeding) en voor bezoekers (door programmering van wandel- en fietsroutes). De interne duurzaamheidwerkgroep bestond in 2012 uit de locatiemanagers van het Haags Historisch Museum en de Gevangenpoort en een assistent-locatiemanager (werkzaam voor beide musea), de directiesecretaresse en de directeur. In het kader van duurzaamheid vervingen ook dit jaar steeds meer spaarlampen en halogeenlampen met minder wattage de gewone gloei- en halogeenlampen met hoog wattage. Museum de Gevangenpoort beschikt over led-verlichting en over cradle-to-cradle meubilair en vloerbedekking en er wordt fair tradekoffie, -thee en -chocolade geschonken voor de bezoekers en medewerkers. Via deze Puro-producten is de Gevangenpoort lid van Natuurmonumenten. Voor beide locaties wordt bij inkoop gelet op duurzaam produceren/leveren en of iets hergebruikt kan worden, zo worden oude toners ingeleverd bij de stichting aap; wordt print- en kopieer-



Netwerk erfgoed Haagse migranten

Tastbare resultaten waren: - de presentatie nl-tr 400 in het Atrium van het stadhuis (28 februari t/m 10 maart); deze presentatie vormde het Haagse startsein voor de viering van 400 jaar diplomatieke betrekkingen tussen Nederland en Turkije. Deelnemers uit het netwerk (het Turks Museum Nederland, Haags Gemeentearchief, Bibliotheek Den Haag en Haags Historisch Museum) en andere partners (Nationaal Archief en Museum Meermanno) lieten zien welke activiteiten zij in het kader van deze viering zouden organiseren. Aantal bezoekers: 3.000 (schatting gebaseerd op bezoekersonderzoek Stichting Atrium). - de tentoonstelling Haagse herinneringen aan Turkije (26 april t/m 2 september in het Haags Historisch Museum). Aantal bezoekers: 18.000. Zie beschrijving onder de kop ‘Tentoonstellingen’. Een deel van deze tentoonstelling was later in het jaar te zien in Theater Dakota in Escamp. Het aantal bezoekers hier bedroeg 3.000 (opgave Dakota). - de presentatie Den Haag Stad van Aankomst in het Atrium van het stadhuis (24 september t/m 5 oktober); een gezamenlijke presentatie over migratie van deelnemers uit het netwerk (Stichting KenZ, Haags Historisch Museum, Sarnamihuis, Rukun Budi Utama, Chinese Brug, Bibliotheek Den Haag, Museon, Turks Museum Nederland en Haags Gemeentearchief). Aantal bezoekers: 3.000 (schatting gebaseerd op bezoekersonderzoek Stichting Atrium). - Lancering van de rap en videoclip van Haagse jongeren over hun eigen geschiedenis in Den Haag (presentatie: 28 november). Dit project

papier zoveel mogelijk als kringlooppapier aangeschaft. Ook is er dankzij de restauratie van de Gevangenpoort efficiënter stroom- en waterverbruik door het delen van faciliteiten met het buurmuseum Museum Galerij Prins Willem v. De assistent-locatiemanager neemt sinds maart 2011 deel aan een werkgroep met andere Haagse musea over duurzaam ondernemen. Dit is geïnitieerd door de gemeente en Stichting Stimular. Een Milieubarometer laat voor alle musea zien wat hun verbruik is van energie etc. De ambitie is om van elkaar te leren hoe te besparen.

In het Meerjarenbeleidsplan Kunst en Cultuur 2009-2012 ‘Wonderlijke Noodzaak’ kreeg het Haags Historisch Museum voor 2009 ondersteuning om een toekomstvisie te ontwikkelen. Deze toekomstvisie met een nieuw collectieplan is in september 2009 aan de gemeente voorgelegd en goedgekeurd. In de periode 2010 t/m 2012 zijn de beleidsvoornemens uit de toekomstvisie uitgevoerd; dit heeft ondermeer geleid tot een sterke toename van het aantal tijdelijke tentoonstellingen en de introductie van nieuw educatief aanbod en nieuwe publieksevenementen. Het collectiebeheer heeft een kwaliteitsslag doorgemaakt en er kon gestart worden met het ambitieuze restauratieproject ‘Geef Den Haag zijn burgemeesters terug’. Ook de ontsluiting van de collectie voor het publiek is met een nieuwe semi-permanente opstelling ‘Typisch Haags’, met publicaties en digitale ontsluiting aanmerkelijk verbeterd. Bovendien zijn wij de stad ingetrokken met diverse tentoonstellingen op locatie, stadwandelingen en

Door in te stemmen met de toekomstvisie heeft de gemeente Den Haag het structurele financiële tekort van het Haags Historisch Museum uit de periode vóór 2009 willen oplossen. Dit gebeurde met incidentele middelen met de bedoeling dit structureel te maken gedurende de beleidsperiode. Aparte verantwoording voor de incidentele middelen werd ook niet meer gevraagd. In het beleidsplan en de subsidieaanvraag voor de periode 2013-2016 is er dan ook terecht van uitgegaan dat deze oplossing structureel was. In het Beleidsplan 2013-2016 is de koers uit de toekomstvisie verder uitgewerkt voor de komende jaren. Het plan is eind 2011 ingediend en in de loop van 2012 beoordeeld door de Adviescommissie Hirsch-Ballin. De Commissie is in zijn advies zeer enthousiast over de resultaten die het Museum heeft geboekt in de afgelopen jaren en over de plannen voor 20132016. Bij het geven van het advies heeft de Commissie zich echter onvoldoende gerealiseerd dat het Museum de subsidie kreeg om een structureel probleem op te lossen. Conform de gemeentelijke besluitvorming in 2009

moest de subsidie in 2012 uitkomen op 1,9 miljoen. Door generieke bezuinigingen was dit bedrag al verlaagd naar 1,75 miljoen. Dit is ook het bedrag dat het Museum gevraagd heeft voor de periode 2013-16. De Adviescommissie heeft een subsidie van 1,5 miljoen geadviseerd, dus nog eens 0,25 miljoen lager. De gemeente heeft in zijn beleidsplan ‘Haagse Nieuwe’ dit advies gevolgd. Het Museum heeft er bij de gemeente op aangedrongen deze onbedoelde subsidiekorting ongedaan te maken. Aangezien echter de totale begroting kunst en cultuur van de gemeente aanmerkelijk gedaald is ten opzichte van de afgelopen beleidsperiode kon c.q. wilde de gemeente aan dit verzoek niet voldoen. De ambtelijke vertegenwoordigers van de gemeente Den Haag hebben daarbij opgemerkt dat het logisch is dat het Museum scherper prioriteiten moet stellen en dat het Museum een aantal voornemens zal moeten laten vallen of de uitvoering ervan moet temporiseren. Bij het opstellen van het Activiteitenplan 2013 is hiermee rekening gehouden.

Samenwerking Museum Bredius Museum Bredius is een bijzondere parel aan de Hofvijver. Het is van groot belang voor het Hofvijvergebied en voor de stad Den Haag dat Museum Bredius een veilige toekomst krijgt en meer dan dat. De kunstverzamelaar dr. Abraham Bredius, naar wie het museum genoemd is, kan gezien worden als de vader van de kunstgeschiedenis. Heel bijzonder dat zijn kunstverzameling in 1946 geschonken is aan de stad Den Haag en nu te zien is

in het prachtige 18e-eeuwse pand aan de Lange Vijverberg. Museum Bredius kan zich verheugen in een actieve groep vrienden en beschermers, die het museum ondersteunen. Een heel bijzondere rol vervult hierin Kunsthandel Hoogsteder & Hoogsteder. De gemeente Den Haag heeft in haar Meerjarenbeleidsplan Kunst en Cultuur 2013-2016 ‘Haagse Nieuwe’ besloten Museum Bredius te verbinden aan de Stichting Haags Historisch Museum. Een inbedding waardoor de musea elkaar versterken en waardoor Museum Bredius beter en wellicht wat makkelijker aan de bedrijfsmatige, educatieve en publicitaire voorwaarden van de gemeente kan voldoen. Het Haags Historisch Museum wil zich graag inzetten voor Museum Bredius en voor de versterking van het Hofvijvergebied. Het eerste resultaat van de samenwerking is het Hofvijverpasse-partout, waarvan het eerste exemplaar door de voorzitter Paul Schnabel werd aangeboden aan de wethouder van Cultuur Marjolein de Jong. Het tweede resultaat zal de presentatie zijn van ‘Huygens rond de Hofvijver’, gekoppeld aan de grote Huygenstentoonstelling in de Grote Kerk, die in april 2013 zal openen. Haags Historisch Museum / 23


Beleid

apps. De ontsluiting van de ‘Collectie Den Haag’ is samen met de erfgoedpartners opgepakt met de Groeikaart van Den Haag en het onderzoek ‘Sporen van Smaragd’. Dit alles is gerealiseerd met slechts een kleine toename van de vaste formatie; deze fungeert als kern waaromheen de inzet van een groot aantal vrijwilligers, stagiaires, trainees en freelancers georganiseerd kan worden. De voortgang bij het uitvoeren van de toekomstvisie is door middel van viermaandelijkse rapportages voor Raad van Toezicht en gemeente Den Haag gemonitord.

Haags Historisch Museum Publiekstaak Bezoekers Samen met de Gevangenpoort haalde het Museum in 2012 103.422 bezoekers, waarvan 52.453 voor het Haags Historisch. Daarmee werd het record van 2011 verbroken. Vanuit het primair onderwijs bezochten 2.561 kinderen het Museum en 2365 leerlingen van het voortgezet onderwijs. De tentoonstelling ‘Isaac Israels in Den Haag’ bleek een daverend succes en zorgde samen met de tentoonstelling ‘De Spinazieacademie, 125 jaar Haags Huishoudonderwijs’ voor zeer hoge bezoekcijfers in de zomer- en najaarsmaanden. De recette bedroeg: € 3,36 (in 2011: € 3,05), de gemiddelde opbrengst per bezoek.

Om het beoogde publiek te bereiken werden zowel de vaste collectie van het Haags Historisch Museum als de tijdelijke tentoonstellingen, projecten en evenementen voor het voetlicht gebracht. Bij alle tentoonstellingen is een folder- en postercampagne ingezet en werden advertenties ingekocht om de beoogde doelgroep te bereiken. Nieuw was in 2012 een meer structurele overeenkomst met Omroep West waardoor er meer advertentieruimte beschikbaar werd gesteld. Deze werd ingezet voor rtv-spotjes voor de tentoonstellingen ‘Spinazieacademie’ en ‘Alexine Tinne’, maar ook voor het Museum zelf. Dankzij

Het Museum heeft veel gebruik gemaakt van free publicity. Het versturen van persberichten naar diverse mediakanalen blijkt nog altijd een effectieve aanpak om free publicity te krijgen en de mond-tot-mondreclame te stimuleren en zo de beoogde doelgroep te bereiken. Een actief persbeleid is dan ook het zwaartepunt in de communicatiemix. Het Museum mocht zich verheugen in veel landelijke en regionale aandacht van de pers. Het abonnement op een knipselservice zorgt ervoor dat het bereik in de geschreven pers gedocumenteerd kan worden. Dit geeft een waardevol inzicht in de mediaaandacht die met een tentoonstelling of project wordt bereikt. In 2012 werd er veel over het Haags Historisch Museum en Museum de Gevangenpoort geschreven. Beide musea behaalden gezamenlijk een mediawaarde van € 1.556.074,74 aan persaandacht, waarvan € 1.396.433,30 door het Haags Historisch Museum. Deze mediawaarde vertaalde zich in het hoge aantal bezoekers die vanuit het hele land het Museum bezochten. Veruit de meeste persaandacht werd behaald met de zomermanifestatie ‘Isaac Israels in Den Haag’. De geschreven pers zorgde voor een mediawaarde van € 280.300,56 aan aandacht voor deze

niet geschoten is altijd mis 25


Publiciteit

de samenwerking met de verschillende partners van het project ‘Isaac Israels in Den Haag’ werd de mediakracht van de campagne aanzienlijk versterkt. Rondom de lancering van de fietsapp ‘Vorstelijk en adellijk leven’ werd met succes geadverteerd op websites.

tentoonstelling. Gedurende de hele tentoonstellingsperiode bleef er interesse voor deze populaire tentoonstelling. De tentoonstelling ‘Isaac Israels’ in het Haags Historisch Museum werd samen met de andere tentoonstellingen van de zomermanifestatie gepresenteerd als het perfecte dagje uit in Den Haag. Het project MijnDenHaag* mocht in de media op constante aandacht rekenen in het Algemeen Dagblad (Haagsche Courant). Iedere maandag publiceerde ad/hc over een deelnemer aan het project MijnDenHaag* met zijn of haar topstuk. Dit zorgde voor een media-waarde van € 411.993,00.

Hofvijverpasse-partout

Nieuwe media

De officieren van het Oranjevendel verlaten het stadhuis. Schilderij door J.A. van Ravesteyn, 1616.

In 2012 is de website verder uitgebreid met tal van extra pagina’s en mogelijkheden. Opnieuw is er ruimschoots aandacht besteed aan het grote restauratieproject ‘Geef Den Haag zijn burgemeesters terug’, waarbij websitebezoekers door middel van foto’s en tekst de restauratie en bijzondere ontdekkingen konden volgen.



In samenwerking met Museum Bredius, ProDemos, Galerij Prins Willem v en Museum de Gevangenpoort werd in de zomer het Hofvijverpasse-partout geïntroduceerd, waarmee bezoekers gedurende een dag alle rond de Hofvijver gelegen musea voor een aantrekkelijk bedrag kunnen bezoeken. Het Hofvijvergebied heeft een enorme potentie. Als snel bleek dat er grote behoefte bestond om het passe-partout gedurende twee dagen geldig te laten zijn. De passe-partouts zijn te koop bij de deelnemende instellingen en bij de vvv.

Ook zijn er meer collectiestukken digitaal te zien via de website (de schilderijen door Van Hove bijvoorbeeld). De website werd up-to-date gehouden met steeds nieuwe informatie over de tijdelijke tentoonstellingen, evenementen en activiteiten in het museum. Social media zoals Facebook, Twitter en Youtube zijn geïntegreerd in de website. In totaal betrof het aantal pageviews van de website van het Haags Historisch Museum 298.858. Dat is een groei van het aantal paginaweergaves t.o.v. 2011 met 4,1%. De website van het museum heeft in totaal 53.205 unieke bezoekers gehad; een stijging t.o.v. 2011 met 8,7%. Het Haags Historisch Museum heeft sinds 2011 een digitale nieuwsbrief. Bezoekers kunnen zich inschrijven op deze nieuwsbrief via de website van het Museum. In 2012 verscheen de nieuwsbrief iedere twee weken met informatie over nieuwe tentoonstellingen, collectie, activiteiten en evenementen. Het Museum heeft 2012 afgesloten met 305 inschrijvingen, het dubbele aantal van 2011. In 2012 werden de sociale media nog steviger verankerd in het marketingbeleid. Het Museum is actief op Facebook, Twitter en Youtube en gebruikt deze kanalen niet alleen om tentoonstellingen en activiteiten te promoten, maar ook om kennis over Den Haag te delen. Op Youtube worden alle filmpjes van het Museum geplaatst, zoals bijvoorbeeld de Indische Digitales en de clip van Umit-C waarin Haagse jongeren hun liefde voor Den Haag uiten. In vaste rubrieken op Facebook werd informatie gedeeld over de herkomst van Haagse straatnamen, over bijzondere gebeurtenissen in de stad, over Hagenaars en Haagse gebouwen; dit

alles met als doel de lezer bewust te maken van de geschiedenis van Den Haag. Ook werd er veel aandacht besteed aan de collectie van het Museum. Door te experimenteren met adverteren op Facebook is het aantal Face-bookvrienden flink toegenomen. Het Museum sluit het jaar af met 790 Facebookvrienden en 1.640 Twittervolgers.

Promotie en publieksactiviteiten Kunst- en Antiektaxatiedag Op maandag 6 februari organiseerden het Haags Historisch Museum en het Venduehuis der Notarissen in Den Haag een taxatie- en innamedag voor kunst, antiek en juwelen. Deze dag werd in het Museum georganiseerd naar aanleiding van het 200-jarig bestaan van het Venduehuis en de bijbehorende tentoonstelling.

Dag van de Haagse geschiedenis / Museumweekend De Dag van de Haagse geschiedenis vond plaats tijdens het Museumweekend op zaterdag 14 en zondag 15 april en had als thema ‘Handel en Wandel’. De 755 bezoekers die het weekend trok, konden voor € 1 het Haags Historisch Museum bekijken. Ook waren er stadswandelingen langs Haagse winkels van vroeger en nu en kon men de woonwinkel van Bas van Pelt bezoeken in het kader van de tentoonstelling MijnDenHaag*Winkelt.

Tong Tong Fair Van 17 t/m 28 mei vond in Den Haag de 54ste editie van de Tong Tong Fair plaats, het grootste Indische evenement ter wereld. Op 25 mei organiseerde het Museum voor dit festival een ‘leunstoel-wandeling’. Tijdens deze virtuele wandeling werden bezoekers aan de hand van projecties en verhalen meegevoerd door Indisch Den Haag. Kesslerstichting 100 jaar Op 20 juni werd n.a.v. de verjaardag van de Kesslerstichting een film en een jubileumkrant ‘Een eeuw Kessler 19122012’ gepresenteerd met daarin o.m. een beschouwing van het Haags Historisch Museum over de geschiedenis van de sociale zorg: ‘Van baaierd tot Moederhuis’. Honderd jaar Kessler was aanleiding om een kleine presentatie te wijden aan de geschiedenis van 100 jaar opvang van daklozen, wezen en ouderen in Den Haag met het portret van de heer D.A.J. Kessler en een film met interviews met mensen die dakloos zijn geweest. Museumnacht De derde editie van de Haagse Museum-nacht (1 september) was wederom een groot succes. Aansluitend op het thema ‘local hero’ had het Museum een sfeervol programma

met de Haagse Alexine Tinne in de hoofdrol. Alexine stond bekend om haar reizen naar Afrika en haar fotografie. Dit vertaalde zich in diverse activiteiten zoals Afrikaanse dansworkshops, een Arabische lounge en de mogelijkheid om geheel in Oosterse stijl op de foto te gaan. Dit programma trok 1.386 bezoekers.

Den Haag Internationale Muziekstad Op 22 en 23 september organiseerden het Haags Historisch Museum en New Dutch Academy een historische en muzikale presentatie met wandeltocht. nda presenteerde nieuwe muziek-historische vondsten en gaf inzicht in de 18de-eeuwse symfonische traditie van Den Haag.

Uitfestival Tijdens het Uitfestival (2 september) waren het Haags Historisch Museum en Museum de Gevangenpoort weer aanwezig; dit jaar niet met een kraam, maar met de inmiddels bekende MijnDenHaag*mobiel. De bestuursleden van de Vereniging Vrienden hielpen ons weer, zoals altijd, bij het promoten van het Museum tijdens deze drukbezochte dag.

Boekpresentatie ‘Rond het Binnenhof ’ Op 1 november werd het boek ge presenteerd van de historicus dr. Serge ter Braake (Vrije Universiteit Amsterdam): Rond het Binnenhof. Twintig Haagse geschiedenissen uit de zestiende eeuw. De auteur hield een inleiding en overhandigde het eerste exemplaar aan de directeur van het Museum. Dr. Antheun Janse, universitair docent Universiteit Leiden, hield een lezing over het Binnenhof in de late Middeleeuwen.

Open Monumentendagen Op 8 en 9 september nam het Haags Historisch Museum weer deel aan het Open Monumentenweekend. Het Museum was tijdens dit weekend gratis toegankelijk. Dit zorgde voor veel belangstelling; 1.100 mensen hebben het Haags Historisch Museum bezocht. Prinsjesdag Vanwege de verbouwing van het Mauritshuis en het wijzigen van de route van de Gouden Koets, vond dit jaar de traditionele bijeenkomst voor de burgemeesters en wethouders van Rotterdam, Amsterdam, Utrecht en Den Haag plaats bij Sociëteit De Witte i.p.v. het Haags Historisch Museum. De directeur sprak de stadsbestuurders toe, samen met de voorzitter van De Witte. Het Museum was op deze dag toegankelijk voor publiek. Bezoekers kregen gratis een Oranje-quicktour mee door het museum.

Boekpresentatie ‘De Spinazieacademie’ Op 11 november werd in de Den Haag-zaal van het Museum het boek De Spinazieacademie gepresenteerd. Na een korte voordracht door Lex Sip, voorzitter Stichting Laan van Meerdervoort, sprak de auteur Rosa Bilkes en zij overhandigde het eerste exemplaar van haar boek aan mevrouw Van Engelshoven, wethouder van Onderwijs en Dienstverlening. De wethouder ging in op het onderwijs van de opvolgers van de Spinazieacademie. Lancering videoclip ‘Nul7Nul’ 28 November was wel een heel bijzonder moment: de videoclip Nul7Nul werd gelanceerd in aanwezigheid van Marnix Norder, wethouder Stadsontwikkeling, Volkshuisvesting en Integratie. De videoclip laat een rap zien van jongeren, die op zoek gingen naar hun Haagse roots en deze zoek-



Internationale Vrouwendag Op 8 maart vond de Internationale Vrouwendag plaats. Speciaal voor deze gelegenheid konden bezoekers deelnemen aan de Vrouwenwandeling door het Museum en rond de Hofvijver.

Festival Classique In het kader van Festival Classique vond op zaterdag 16 juni een bijzonder concert plaats, te midden van de schilderijen van Isaac Israels. Bezoekers gingen na het concert op de fiets naar Panorama Mesdag, waar zij nog een concert konden beluisteren. Op zondag 17 juni konden mensen deelnemen aan de workshops flamenco dans en hoe word je straatmuzikant.

tocht hebben omgezet in een rap met bijbehorende muziekclip. Zij werden daarbij begeleid door de rapper Umit-C. De videoclip is een tastbare resultaat van het project Den Haag, stad van aankomst. De clip is als museumobject opgenomen in de vaste opstelling van het Haags Historisch Museum.

onder leiding van een gids van het Museum. Op 5 juni vormden bijvoorbeeld het Haags Historisch Museum en de Gevangenpoort een programmaonderdeel van het grote vng-congres. Ook dit jaar was er gelegenheid voor een rondleiding door het Oude Stadhuis. 46 personen namen daaraan deel.

Lezingen De Spinazieacademie en Alexine Tinne Rondom de tentoonstellingen over het Huishoudonderwijs en Alexine Tinne verzorgden verschillende sprekers lezingen over het onderwerp. Zo sprak Rosa Bilkes op 21 november over 125 jaar Haags Huishoudonderwijs en verzorgden Joost Willink op 28 oktober en Clara von Waldhausen op 25 november een lezing over respectievelijk de reizen van Alexine Tinne en vroege fotografie.

Internationale bezoekers en Internationalisering

Rondleidingen en groepsbezoek Op speciaal verzoek waren er in totaal 63 rondleidingen, waar in totaal 1.128 personen aan deelnamen. De aanvragen kwamen voor rondleidingen over de vaste presentatie ‘Typisch Haags’ en voor de tentoonstellingen. Ca. 310 personen hebben deelgenomen aan diverse stadswandelingen

Ter voorbereiding van de tentoonstelling over Alexine Tinne bezochten gastconservator Joost Willink en de projectleider van de tentoonstelling, hoofd Publiekszaken Diana Timmer de nazaten van de Tinne-familie in Engeland. Het leverde veel nieuwe ontdekkingen op en bruiklenen voor de tentoonstelling. De familieleden van Alexine Tinne uit Engeland waren ere-gasten bij de opening van de tentoonstelling (13 oktober). Inmiddels hebben zij besloten een groot deel van hun Tinne-collectie te schenken aan Den Haag. Redmond O’Hanlon was eveneens aanwezig bij de opening. Aan de reizen van Alexine Tinne zullen in het vproprogramma O’Hanlon’s helden twee uitzendingen worden gewijd.

De Nederlandse ambassadeur voor Zuid-Soedan heeft contact gelegd n.a.v. de tentoonstelling over Alexine Tinne en haar reizen in Afrika; gastconservator Joost Willink zal in 2013 ter plaatse onderzoek doen. Op 11 december waren ca. 20 internationale masterstudenten Museology van de Reinwardt Academie in het Museum aanwezig voor een collegedag Ethics & Strategies, inzoomend op de samenwerking van het Haags Historisch Museum met Museum Bredius.

Ontvangsten Het Museum is een bijzondere locatie, maar heeft zaalverhuur niet als doel. Een inhoudelijke koppeling met het Museum en de collectie is uitgangspunt. Er waren regelmatig ontvangsten in het Haags Historisch Museum in de Schutterszaal, de Den Haag-zaal of de Salon. Bij bijna elke ontvangst speelt het Museumcafé een ondersteunende rol als receptieruimte. Alle ontvangsten en bijeenkomsten vinden plaats naast de gebruikelijke activiteiten als lezingen, muziekuitvoeringen, theatervoorstellingen, tentoonstellingsopeningen, openingen van de kleine foto-exposities in het kader van de workshop topstukken van project MijnDenHaag* en Cultuurmenulessen. In de activiteitenagenda is duidelijk te zien dat alle ruimtes in het Museum bijna dagelijks maximaal benut worden. Salon - 20 februari: vergadering Haagse museumdirecteuren over Den Haag Culturele Hoofdstad. - 18 april: alv van de Vereniging van Vrienden met Michiel van der Mast



Bezoek woonhuis Alexine Tinne In het kader van de tentoonstelling over Alexine Tinne organiseerde het Museum i.s.m. Van Lanschot Bankiers op 25 oktober, 22 november en 13 december enkele succesvolle bezoeken aan het voormalige woonhuis van de Haagse ontdekkingsreizigster op het Lange Voorhout (waar nu Van Lanschot is gevestigd).

Eind januari vertrok het hoofd van de afdeling Collecties Marco van Baalen naar de Turkse stad Eskişehir, de stad waar wij een culturele band mee hebben in het kader van een Europees project. Van Baalen adviseerde onze Turkse collega’s bij de inrichting van hun nieuwe stadsmuseum en over participatieprojecten met de inwoners van hun stad. Op 28 februari opende burgemeester Van Aartsen in het Atrium de tentoonstelling over 400 jaar relatie Nederland-Turkije, in aanwezigheid van de Turkse ambassadeur z.e. de heer Uğur Doğan. Deze opening was door de gemeente geadopteerd als officieel moment voor het begin van de viering in Den Haag van 400 jaar betrekkingen met Turkije, en daarmee had Den Haag de eerste activiteit van deze internationale viering. Daarna volgde in het Haags Historisch Museum de expositie ‘Herinneringen aan Turkije’ (27 april t/m 2 september), die geopend werd door de Turkse ambassadeur. Van 13 augustus tot 2 september waren kunstwerken van kunstenaars uit Turkije te zien binnen deze reeds bestaande tentoonstelling. De aankomst van de Turkse kunstwerken in Den Haag werd op 14 augustus in het bijzijn van de Turkse ambassadeur

z.e. Uğur Doğan feestelijk gevierd, in aanwezigheid van de Turkse staf van het stadsmuseum Eskişehir en de kunstenaars en hun families. Zij waren onze gasten in Den Haag van 13 t/m 16 augustus. (Zie verder bij paragraaf Tentoonstellingen) De kunstwerken waren in het kader van een prijsvraag van het museum in Eskişehir geselecteerd door een internationale jury, waar Marco van Baalen deel van uitmaakte. Een belangrijk gedeelte van de tentoonstelling ‘Haagse Herinneringen aan Turkije’ (maar dan juist de werken van Nederlandse kunstenaars) werd in het kader van de uitwisseling tentoon gesteld in Eskişehir, bij de opening van het nieuwe stadsmuseum op 18 oktober. Op de gevel en overal in het museum prijkte het logo van het Haags Historisch Museum. Dit kunstuitwisselingsprogramma maakt deel uit van het partnerschap waarin het Haags Historisch Museum als Europese partner en adviseur optreedt t.b.v. het stadsmuseum van Eskişehir.

Den Haag-zaal - 10 en 11 maart: symposium Jan van Eyck terug in Den Haag over een aan Jan van Eyck toegeschreven tekening (onderzoek van prof.dr. Claudine Chavannes-Mazel). - 2 april: alv Federatie Musea ZuidHolland met als middagprogramma sociale media met bijdrage van Deirdre Schoemaker over de inzet van sociale media van ons Museum. - 19 november: najaarsdag Vereniging van Nederlandse Kunsthistorici

over het belang van de kunstgeschiedenis en uitreiking van de Jan van Gelderprijs, Frederiksprijs en Karel van Manderprijs. - 29 november: Marjolein de Jong, wethouder Cultuur, ontvangt Raden van Toezicht en besturen van de culturele sector in Den Haag, met een exposé van Gerard Marlet over wat cultuur voor een stad betekent. Schutterszaal - 19 januari: bijeenkomst Raad voor Cultuur over subsidieplan 20132016 en kennismaking nieuwe leden Adviescommissies. - 18 juni: Marco van Baalen ontvangt de Rotarians van Wassenaar-Wetering voor een bezoek aan de tentoonstellingen ‘Venduehuis’ en ‘Isaac Israels’.

Lezingen Op 8 januari was er een lezing over de periode 1961/2011 Van Earrings tot Earring en op 12 februari over Waarom was Den Haag de bakermat van de Nederbeat. Er vond een lunchlezing plaats op 25 maart over de gebroeders De Witt. Deze was onderdeel van een arrangement met wandeling en première van het muziekstuk Monumentum van Roel van Oosten, een muzikale ode aan Johan de Witt in de Nieuwe Kerk aan het Spui. De Vereniging Vrienden Nieuwe Kunst 1900 (vvnk 1900) kwamen op 19 juli bijeen voor een lezing over Isaac Israels. De vereniging is specifiek geïnteresseerd in kunst uit de periode 18801940. De leden zijn deels afstammelingen van kunstenaars uit die periode.

Educatie Schoolbezoek In 2012 bezochten 262 educatieve groepen het Haags Historisch Museum. Dit waren 123 groepen uit het primair onderwijs, 93 uit het voortgezet onderwijs en 46 groepen beroeps- en volwassenenonderwijs. De les ‘Typisch Haags’ werd veel aangevraagd. De kleuterles ‘Op bezoek bij Tim’ was ook zeer populair (zie paragraaf Cultuurmenu). Andere educatieve activiteiten betroffen lessen in de Salon waarbij de leerlingen samen met dienstmeisje Betsie meer leren over het leven van 100 jaar geleden, workshops Topstukken van MijnDenHaag*, wandelingen ‘Rondje Hofvijver’ en diverse speurtochten. In totaal heeft de afdeling Publiekszaken 7.027 bezoekers via educatieve activiteiten mogen begeleiden. Cultuurmenu Het Cultuurmenu is een Haagse cultuuragenda voor het primair onderwijs. Voor iedere groep van de school is er een speciale museumles in één van de deelnemende musea. Na acht jaar onderwijs hebben de leerlingen zo een goede indruk van de musea in Den Haag. Het Haags Historisch Museum biedt een kleuterles aan: ‘Op bezoek bij Tim’. Via een reuzenboek maken de kleuters kennis met het museum. Ze vinden antwoord op de vraag wat een museum nu eigenlijk is en wat je allemaal kan verzamelen. Deze les werd gegeven aan 82 kleutergroepen.

Typisch Haags Een succesvolle interactieve les over Den Haag rondom o.a. plattegronden en stadsgezichten, de familie van Oranje, mode, kleding, Haagse bluf en Haagse sjiek maar ook de geschiedenis van misdaad en straf in de stad van Vrede en Recht. Typisch Haags ‘extra’ Verschillende keren per jaar wordt er een specifieke aanvraag gedaan voor een Typisch Haags les met extra aandacht voor een actueel thema: lessen op maat dankzij een flexibele werkwijze. Een aantal voorbeelden uit 2012: - speciaal voor studenten van de opleiding Sociale Professies van de Haagse Hogeschool werd een les Typisch Haags Kesslerstichting gegeven (n.a.v. het 100-jarig bestaan) over opvang daklozen, arm en rijk en sociale voorzieningen rond 1900 en nu. - speciaal voor een groep Chinese kookschoolstudenten werd de les Typisch Haags Spinazieacademie ontwikkeld. Tijdens deze les kwam aan bod: de groei van Den Haag, het ontstaan van de Haagsche Kookschool, de ontwikkeling van het huishoudonderwijs en waarom juist in Den Haag de eerste ‘Spinazieacademie’ ontstond. - Wordt ‘Den Haag’ genoemd in kranten en in het nieuws, dan gaat het vaak niet over de stad, maar over een politiek item. In Den Haag wordt immers elke dag politiek nieuws gemaakt: daarom de speciale les Typisch Haags in Nederland. Veel middelbare scholen van buiten Den Haag doen een dagje Den Haag en beginnen met deze les over de stad Den Haag.



als spreker over de schilder Van Hove. - 31 juli: Marco van Baalen ontvangt de Rotary Club van onze buurman van het Europees Parlement, Sjerp van der Vaart (die in 2012 Den Haag verruilde voor Brussel). - 19 en 26 september: ronde-tafelgesprekken Expertise Centrum (Koorenhuis en Culturalis). - 4 oktober: beleidssessie Rabobank. - 11 oktober: beleidssessie Kessler Stichting. - 10 november: verjaardagsfeest met 50 gasten met museumbezoek. - 24 november: uitreiking Hofvijver Poëzieprijs 2012 van de Stichting Vrienden van de Hofvijver. - 7 december: vergadering Piazza JongRijk, de koepel voor jonge ambtenaren bij de diverse ministeries, over o.a. hoe jonge ambtenaren te betrekken bij de stad Den Haag en het Haags Historisch Museum. - 16 december: feestelijk jubileum met lezing door Diana Timmer over Alexine Tinne en een bezoek aan de tentoonstelling. - 19 december: workshop voor ouderen uit de wijk Mariahoeve met gedichten over de Spinazieacademie, georganiseerd door het Huis van Gedichten.

Fix je Risk In de Week van het Geld worden activiteiten geoganiseerd om kinderen te leren omgaan met geld. Het Haags Historisch Museum bood samen met het Verbond voor Verzekeraars 5 gastlessen in het Museum aan. Tijdens deze lessen leerden de kinderen over risico’s in het leven, en hoe zij zich hiertegen kunnen beschermen door zich te verzekeren. Een acteur verkleed als Christiaan Huygens vertelde hoe hij samen met zijn vriend Johan de Witt aan de wieg stond van het verzekeringswezen. Daarnaast werden de kinderen door de beveiligers van het museum geïnformeerd over hoe het museum zich beschermd tegen risico’s. Een buitengewone succesvolle les!

Les voor blinden en slechtzienden op locatie In maart werd het Museum uitgenodigd door de Nederlandse Vereniging voor Blinden en Slechtzienden om een workshop te geven over ons Museum. Verschillende ‘mysterie-voorwerpen’ werden mee genomen om aan te raken. Door hints van de museumdocenten en door logisch vragen stellen, konden de deelnemers er achter komen welke voorwerpen zij voelden. De voorwerpen betroffen de Haagse geschiedenis.

Isaac Israels in Den Haag Bij de tentoonstelling ‘Isaac Israels in Den Haag’ werden twee workshops voor kinderen gegeven gedurende de schoolvakantie op 11 en 21 juli. De kinderen gingen buiten schilderen, net als Israels. Aan de Hofvijver gingen de kinderen aan de slag met doek en schildersbenodigdheden. Dat heeft mooi werk opgeleverd. Op 17 oktober kreeg de winaar van de speurtocht Isaac Israels de workshop als prijs. Zij kwam met 9 vriendjes en vriendinnetjes. Huishoudonderwijs Bij deze workshop op 24 oktober maakten de kinderen kennis met historische huishoudelijke voorwerpen via een quiz. En mochten ze ze zelf uitproberen (hoe werkt een ruitspuit bijvoorbeeld?). Ook maakten ze kennis met historische lekkernijen door ‘blind’ te proeven en mochten ze zelf een recept uitproberen met vrolijk gele en groene pepermuntjes als resultaat. Daarna kregen ze een rondleiding over de tentoonstelling. Turkse focusgroep Voor de tentoonstelling ‘Haagse Herinneringen aan Turkije’, is een focusgroep samengesteld van Turkse Hagenaars, waarbij de aanpak werd gevolgd van MijnDenHaag*. Via workshops werden persoonlijke herinneringen in kaart gebracht t.b.v. de tentoonstelling. De focusgroep kwam twee keer bijeen in het Museum. Er werd gereflecteerd op Turks erfgoed uit de collectie van het Tropen Museum in relatie tot persoonlijke herinneringen. Ook werd de deelnemers gevraagd zelf een persoonlijk voorwerp afkomstig uit Turkije,

dat spant de kroon 35


Nederlands als tweede taal In samenwerking met de Centrale Bibliotheek is het Haags Historisch Museum in 2012 begonnen met een driedelige les waarbij nt2 leerlingen (volwassenen die Nederlands leren) kennis maken met Den Haag en met de Nederlandse taal. Het Haags Historisch Museum verzorgt een les over de geschiedenis van Den Haag. Hiermee leren de deelnemers het Nederlands beter beheersen en tegelijkertijd hun stad van aankomst kennen.

Workshops

mee te nemen. Deze persoonlijke voorwerpen kregen eveneens een rol in de tentoonstelling ‘Haagse Herinneringen aan Turkije’.

Haagse Tijden In april 2012 werd een vernieuwde website Haagse Tijden gelanceerd, een samenwerkingsproject van het Haags Historisch Museum, Monumentenzorg, Haags Gemeentearchief, Archeologie, en Bibliotheek Den Haag. Met een folder, die om te vouwen was tot ‘zoutvaatje’, werd de nieuwe website aan alle basisscholen in Den Haag bekend gemaakt.

Gouden Mariakroontje uit de kerkschat van de Grote of Sint Jacobskerk, 16de eeuw.

Voor het eerst dit jaar nam Den Haag deel aan het landelijke programma MuseumJeugdUniversiteit. Hierbij wordt een reeks colleges georganiseerd voor nieuwsgierige kinderen van 8 tot 12 jaar. De colleges in het Haags Historisch Museum werden gegeven op: - 9 september: Hoe is het om burgemeester van Den Haag te zijn? door burgemeester Jozias van Aartsen - 14 oktober: Hoe vind je jouw geschiedenis? door prof.dr. Wim Willems - 11 november: Hoe oud is Den Haag? door drs. Corien Bakker - 9 december: Konden ze in de 18de eeuw al photoshoppen? door drs. Michiel van der Mast Gemiddeld kwamen er 30 ‘studenten’ per college. Bij het eerste college was er ter introductie voor de ouders een rondleiding door het museum georganiseerd. Na afloop van de vier colleges ontvingen de kinderen een diploma. Wegens groot succes wordt de reeks in 2013 voortgezet.

Haagse Stories is een samenwerkingsproject van Haags Historisch Museum, Bibliotheek Den Haag, rtv West en het Haags Gemeentearchief, waarin de beleving van de eigen geschiedenis centraal staat. Aan zogeheten verhalentafels vertellen deelnemers hun verhaal. Daarna gaan ze het opschrijven en illustreren. In zeven bijeenkomsten wordt het geïllustreerde verhaal verwerkt tot een zogenoemde ‘digitale’. Dit zijn korte filmpjes met gesproken en in beeld gebrachte verhalen, plekken van herinnering, voorwerpen en documenten. Bij het maken van de films is er professionele begeleiding en ondersteuning door vrijwilligers. Op 13 maart en 17 april waren de feestelijk premières in de Salon van respectievelijk de digitales met herinneringen aan het huishoud-onderwijs en de digitales Sporen van Indisch Den Haag, waarbij de deelnemers en hun familieleden aanwezig waren. In totaal zijn er nu 54 digitales vervaardigd. Deze persoonlijke filmpjes dienen als illustratie bij tentoonstellingen, lezingen of vaste collectie van Haagse culturele instellingen en musea. Ze zijn inmiddels te bekijken op de websites van de verschillende partners. Het Haags Historisch Museum toonde digitales tijdens de tentoonstellingen ‘Golden Earring’, MijnDenHaag*Winkelt en ‘De Spinazieacademie’. In 2013 zal tijdens de tentoonstelling ‘Indië in Den Haag’ de Indische digitales vertoond worden en de digitales rondom Couperus.

Videoclip Nul7Nul Wat is een betere manier om jongeren te bereiken dan op hun eigen


36

MuseumJeugdUniversiteit

Digitales

manier, met hun eigen muziek? De clip Nul7Nul, te zien op Youtube en in het Museum, is een prachtig resultaat van een bijzondere educatieve aanpak om jongeren bij het Museum en de stad Den Haag te betrekken. (Zie eerder bij activiteiten)

In de meivakantie konden de kinderen met hun vakantiepas hun ogen goed de kost geven bij de vaste presentatie ‘Typisch Haags’. Met de speurtocht ‘Aan het handje van Jantje’ zochten zij naar details op schilderijen. Bij inlevering van de speurtocht kregen zij een verrassing. In de zomerperiode waren er schilderworkshops rondom de tentoonstelling ‘Isaac Israels’. Kinderen schilderden in de open lucht en leerden over schildertechnieken. In het weekend en in de Haagse schoolvakanties kunnen kinderen in de Salon van het Haags Historisch Museum meer ontdekken over het leven in Den Haag rond 1900, met spelletjes, film en activiteiten. Vanaf maart 2012 waren er ook bijzondere kleurplaten, gebaseerd op verschillende schilderijen uit de collectie. Wegens de succesvolle vakantieactiviteiten t.g.v. de viering van het 100-jarig bestaan van Triodus in 2011, is het Haags Historisch Museum opgenomen in het vaste vakantieprogramma van Triodus. In samenwerking met Stichting Kerk en Samenleving (stek) zijn er in de zomerperiode drie verschillende ontvangsten georganiseerd voor ouderen: Zomerstek.

MijnDenHaag

De achtergronden van de landing van Willem i in Scheveningen zijn verwerkt in een educatieve film voor het onderwijs. Een ‘onderzoeker’ en een nazaat van Gijsbert Karel van Hogendorp gaan kriskras door Den Haag, van Noordeinde tot Scheveningen en vertellen over wat er in 1813 gebeurde. De film is op aanvraag voor scholen te verkrijgen.

Afgelopen jaar heeft het Museum dertien groepen in het kader van MijnDenHaag* mogen ontvangen. Twee hiervan (Scouting Ypenburg en Rotary Leidschendam-Ypenburg) ontving het Museum in samenwerking met het Gemeente-archief. Voorts namen Haagse dak- en thuislozen van de Kesslerstichting deel; zij leverden tal van bijzondere verhalen. Andere groepen kwamen van een zorgcentrum of in het kader van een presentatiecursus, personeelsuitje, Focusgroep of museumclip. Daarnaast hebben wij dit jaar twee keer met succes een topstukkendag gehouden. Op deze zaterdagen konden mensen langskomen met hun Haagse topstuk.

Wandeling Rondje Hofvijver Al jaren lang is de wandeling Rondje Hofvijver één van de succesprogramma’s van de musea rond de Hofvijver. Aan de hand van opdrachten buiten en in Galerij Prins Willem v, Mauritshuis en het Haags Historisch Museum krijgen de kinderen een beeld van de geschiedenis van de beroemdste vijver van Nederland. Na de sluiting van het Mauritshuis voor de verbouwing, werd Rondje Hofvijver aangepast.

Oog voor detail Bij elke tijdelijke tentoonstelling wordt een speurpuzzel ‘Oog voor detail’ gemaakt, zoals bij ‘Van Hove’ en ‘Haagse herinneringen aan Turkije’. In deze speurpuzzel staan details van schilderijen en voorwerpen uit de tentoonstelling. De kinderen zoeken het echte schilderij of voorwerp en de bijbehorende titel. Bij inlevering maken zij kans op een prijs.

Samenwerking De Geschiedkundige Vereniging Die Haghe organiseerde wederom meerdere lezingen en rondleidingen in het Haags Historisch Museum. Ruim tweehonderd leden bezochten het Museum tijdens gevarieerde activiteiten n.a.v. de tentoonstellingen en voor de algemene ledenvergaderingen. Voorts zit het Museum in het basispakket van de speciale opleiding voor basisschoolleraren, die het cultuurbeleid van de school gaan vormgeven: de zogenoemde Cultuurcoördinatoren. In januari mocht het Museum weer de nieuwe Cultuurcoördinatoren ontvangen. Tevens vonden in april en november hun netwerkbijeenkomsten plaats in het Haags Historisch Museum, met aandacht voor het Haagse cultuuraanbod (waaronder dat van het Haags Historisch Museum en Museum de Gevangenpoort). Beide netwerkbijeen-

komsten werden in totaal door ongeveer 80 docenten bezocht. Coaches van deelnemers aan Wegwijs in Nederland (inburgeringscursus van roc Mondriaan) konden hun groepjes kosteloos meenemen naar het Museum voor een kennismaking met de stad. Voor gidsen van het Gilde bestond de mogelijkheid om met hun groep een kort (gratis) bezoek aan het Haags Historisch Museum te brengen als onderdeel van de Residentiewandelingen.

Tentoonstellingen 200 jaar Koninkrijk en Parlementaire Democratie (permanent bij ProDemos) De expositie ‘200 jaar Koninkrijk en parlementaire Democratie’ die eerder onder de naam ‘Allemaal naar het Stemlokaal’ was te zien in het souterrain van het Museum, is nu permanent op locatie te zien bij ProDemos, Huis voor democratie en rechtsstaat. Hier trekt deze expositie bijna 60.000 scholieren per jaar.

MijnDenHaag*Winkelt (t/m 8 januari 2012) In de eerste dagen van januari was nog de succesvolle tentoonstelling MijnDenHaagWinkelt* te zien. De tentoonstelling gaf een goed beeld van Den Haag als winkelstad van toen en nu. Voor veel bezoekers waren de winkels die aan bod kwamen vertrouwde namen. De vormgeving: ontwerpbureau



Vakantie-/weekendactiviteiten

Film 200 jaar koninkrijk

Lust. Gastconservatoren: Koos en Janny Havelaar. Tot de vele bruikleengevers behoorden o.a. deelnemers aan het programma MijnDenHaag*, tientallen winkels en musea. Het aantrekkelijke boekje met wandelroutes langs Haagse winkeliconen is nog steeds te koop.

(t/m 26 februari 2012, verlengd t/m 2e Paasdag 3 april 2013) De tentoonstelling Golden Earring – Back Home, ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum van de Haagse rockband Golden Earring, gaf een rijk beeld van de band in de afgelopen 50 jaar aan de hand van tal van singles, lp’s, posters, t-shirts, instrumenten en portretten. Veel aandacht was er voor de muziek zelf en het Haagse uitgaansleven in de jaren ’60 en ’70. Voor de tentoonstelling was er een originele tienerkamer, een podium en een geluidsstudio nagebouwd. Het museumcafé werd ‘bruine kroeg’. De tentoonstelling werd voorbereid in samenwerking met Museum RockArt. Gastconservator was Jaap Schut. De tentoonstelling kwam mede tot stand dankzij een bijdrage van Fonds 1818. De bijzondere vormgeving was van keen Multidisciplinair Ontwerpbureau. N.a.v. de tentoonstelling was een lezingenserie georganiseerd o.l.v. popjournalist Stan Rijven (zie lezingen). De waarde aan free publicity bedroeg maar liefst 925.836 euro. De mediawaarde vertaalde zich in het hoge aantal bezoekers die vanuit het hele land de tentoonstelling kwamen bewonderen. Begin januari 2012 werd de speciale vitrine in de publieksruimte bij de Raad van State ingericht met een kleine presentatie over de Golden Earring.

(28 januari t/m 29 april) De opening van de tentoonstelling over de 19e-eeuwse Haagse kunstenaar B.J. van Hove vond plaats in de Koninklijke Schouwburg. Van Hove was immers als decorschilder werkzaam in de Koninklijke Schouwburg. Het moment van de opening was indrukwekkend: een reusachtig beschilderd doek zakte langzaam naar beneden. Het was één van de tientallen toneeldoeken die Van Hove voor de schouwburg heeft gemaakt. Helaas zijn er slechts enkele bewaard gebleven. In de tentoonstelling, op de eerste verdieping van het Museum, waren vooral zijn stadsgezichten te zien. Soms gedetailleerde schilderijen van bestaande situaties, maar veel vaker gefantaseerde landschappen of stadsgezichten die deels op de werkelijkheid berustten en deels gefantaseerd waren. Van Hove heeft de stad als decor gebruikt. Bijzonder was dat veel schilderijen uit particuliere collecties kwamen en dus zelden of nooit aan een groot publiek waren getoond. Gastconservator Michiel van der Mast heeft de tentoonstelling samengesteld. De vormgeving was in handen van Feddow Claassen. Met name zijn digitale presentatie van een schetsboek van Van Hove werd zeer gewaardeerd. Bij de tentoonstelling verscheen een mooi uitgevoerde en rijk geïllustreerde publicatie onder redactie van Michiel van der Mast, met bijdragen van Tiny de Liefde-van Brakel, Anna Rademakers en conservator Robert van Lit. De vormgeving van het boek

was in handen van Victor de Leeuw, die ook de uitgaven in de groen-gele reeks van het Museum verzorgt.

Haagse herinneringen aan Turkije (27 april t/m 2 september) De tentoonstelling ‘Haagse herinneringen aan Turkije’ werd al aangekondigd in de presentatie in het Atrium over 400 jaar relaties TurkijeNederland en werd op 26 april officieel geopend door de Turkse ambassadeur z.e. Uğur Doğan in aanwezigheid van een vervanger van wethouder Marnix Norder. Den Haag is een stad van aankomst. Eeuwenlang vestigden mensen uit allerlei landen zich in Den Haag. In de jaren zestig van de vorige eeuw arriveerden de eerste Turkse gastarbeiders. Zij zijn in de stad komen wonen en werken en hebben er hun kinderen opgevoed. Ook deze kinderen hebben hier een bestaan voor zichzelf opgebouwd. Ieder met eigen herinneringen aan Turkije. ‘Haagse herinneringen aan Turkije’ liet prachtige Turkse kunsten gebruiksvoorwerpen zien, afkomstig uit de rijke collectie van o.a. het Tropenmuseum. Tevens waren er persoonlijke topstukken van deelnemers aan de Turkse Focusgroep van het programma MijnDenHaag* en was er eigentijdse kunst te zien van Nederlandse en Turkse kunstenaars. Een bijzondere, vaak ontroerende tentoonstelling vol beelden en geluiden van de Turkse cultuur. Een deel van deze tentoonstelling was later in het jaar te zien in Theater Dakota in Escamp. Tevens reisde de tentoonstelling door naar Eskişehir in Turkije in het kader van een Europese uitwisseling. ‘Haagse Herinneringen aan Turkije’

is onderdeel van het project Netwerk Erfgoed Haagse Migranten, dat wordt ondersteund door de gemeente Den Haag, als onderdeel van het integratiebeleid.

Eenmaal, andermaal!...200 jaar Venduehuis Den Haag (8 mei t/m 30 september) Ter gelegenheid van het 200-jarig bestaan van het Venduehuis der Notarissen in de Nobelstraat organiseerde het Museum de tentoonstelling ‘Eenmaal, andermaal…!’. Op deze tentoonstelling kwamen opmerkelijke veilingstukken aan bod, zoals het schilderij Dame met de hoed van Leo Gestel (een van de duurste veilingstukken van het veilinghuis) en prachtig werk van Isaac Israels. Maar ook over het Meisje met de parel van Johannes Vermeer, dat ooit voor 2 gulden en 30 cent is verkocht bij het Venduehuis, werd verteld in de film over het Haagse veilinghuis, met een mooie rol van de gastconservator John Sillevis. Ook het Haags Historisch Museum koopt wel eens werken aan tijdens veilingen van het Venduehuis. Bij de tentoonstelling waren twee fraaie jubileumpublicaties te verkrijgen.

Isaac Israels in Den Haag (2 juni t/m 23 september) Zeer succesvol was de zomermanifestatie ‘Isaac Israels in Den Haag’. Verspreid over vijf locaties toonden tentoonstellingen het Den Haag en Scheveningen van eind 19de en begin 20ste eeuw door de ogen van de bekende kunstenaar Isaac Israels. De vijf deelnemende instellingen - het Haags Historisch Museum, Panorama Mesdag, Muzee



Golden Earring – Back Home!

Tussen fantasie en Werkelijkheid. De stadsgezichten van B.J. van Hove


deelnemende instellingen naar elkaar verwezen, werkte duidelijk bevorderend voor de bezoekersaantallen. De samenwerking met Panorama Mesdag, Muzee Scheveningen, het Louis Couperus Museum, het Haags Gemeentearchief en het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie is buitengewoon vruchtbaar en succesvol geweest.

De Spinazieacademie; 125 jaar Haags huishoudonderwijs (22 september 2012 – verlengd t/m 10 maart 2013) Het huishouden is een vak apart, zo bewees de tentoonstelling ‘De Spinazieacademie, 125 jaar Haags huishoudonderwijs’. Talloze vrouwen, en later ook mannen, volgden hun opleiding aan de huishoudschool, die al snel de geuzennaam ‘de Spinazieacademie’ kreeg. In Nederland begon de geschiedenis van dit onderwijs in 1888, met de oprichting van de Haagsche Kookschool. Het was de eerste van de vele kook- en huishoudscholen die zouden volgen. Huishoudkunde ontwikkelde zich tot een ware studie. Van bezems tot stofzuigers, van kolenfornuizen tot magnetrons: de huishoudschool ging met de tijd mee. Zo vinden hedendaagse studies als Facility Management en Voeding en Diëtetiek hun oorsprong in dit onderwijs. Een andere erfenis is het Haagse Kookboek; niet voor niets een culinaire bestseller. De tentoonstelling, ingericht op de bovenste etage van het Museum, toonde aan de hand van oude foto’s,

de lakens uitdelen

43

Scheveningen, het Louis Couperus Museum en het Haags Gemeentearchief – brachten voor deze tentoonstellingen een groot aantal schilderijen en aquarellen van Israels bijeen, terwijl het archief foto’s liet zien. Veel schilderijen en tekeningen waren afkomstig uit particuliere verzamelingen en waren nooit eerder in musea te zien. Het Haags Historisch Museum pakte uit op de eerste verdieping met schilderijen die vooral het Haagse uitgaansleven illustreerden. Israels heeft vele prachtige schilderijen van dansers en danseressen in het Scala theater aan de Wagenstraat gemaakt, vaak ten voeten uit. Hierbij werden ook enkele authentieke deuren met koperbeslag en glas-in-loodramen uit Scala getoond, die al jaren in het depot van het Museum verbleven. Verder waren er portretten van bijzondere Nederlanders te zien, evenals beelden uit het militaire leven van Den Haag (er waren diverse kazernes) en uit de Haagse dierentuin. Naast de tentoonstellingen organiseerde het Festival Classique op 16 juni een thema-concert en werden fietstochten georganiseerd. De deelnemende instellingen gaven gezamenlijk een Isaac Israels wandel- en fietskaart uit en er verscheen een rijk geïllustreerd boek bij uitgeverij Thoth. Partner was ook het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie dat via internet de kunstwerken voor een breed publiek toegankelijk maakte. Initiatiefneemster van het project en auteur van het gelijknamige boek is kunsthistorica Willemien de Vlieger-Moll. De belangstelling voor de tentoonstelling was overweldigend, zeker nadat het tv-programma Nieuwsuur er een uitgebreid item aan besteedde. Het feit dat de verschillende

documenten, kookboeken en veel historische huishoudelijke gereedschappen de geschiedenis van het Haagse huishoudonderwijs, met veel aandacht voor de Haagse kookschool en de huishoudschool Laan van Meerdervoort. Een serie ‘stofzuigers’ (van de 19de-eeuwse rolveger tot de elektrische stofzuiger) liet zien hoe de ontwikkeling in deze apparatuur is gegaan vanaf ongeveer 1880. Van de Haagse Hogeschool werd een grote vitrinekast uit ca. 1910, afkomstig van de huishoudschool Laan van Meerdervoort, getoond, vol met gereedschappen uit de school (deels uit particuliere collecties). Ook was er een authentieke linnenpers uit de school te zien, evenals allerlei inmiddels historisch geworden apparatuur en ander lesmateriaal, zoals instructiekisten. Al met al kon aan de hand van uniek historisch fotomateriaal, filmpjes en een keur aan huishoudelijke voorwerpen een beeld worden geschetst van het huishoudonderwijs in vroeger tijden. De speelse en aantrekkelijke vormgeving was bedacht en uitgevoerd door Keen (Malou Osendarp). Bij de tentoonstelling kwam een toegankelijk geschreven publicatie uit van de hand van museummedewerkster Rosa Bilkes en eveneens vormgegeven door Keen (Malou Osendarp).

44

De wasserij van Romani aan de Boomsluiterskade. Schilderij door F.W. Heintz, 1846.

(13 oktober 2012 - verlengd tot 24 maart 2013) Alexine Tinne (1835-1869), een eigenzinnige Haagse jongedame uit de high society, was een van de eerste


Alexine Tinne, Afrikaanse avonturen van een Haagse dame

Nederlandse fotografen van niveau en bovenal een avontuurlijk reizigster. Haar reislust voerde haar naar bekende, maar ook naar volledig onbekende gebieden in Afrika: Egypte, de Soedan, de bovenloop van de Nijl en de Sahara. Uiteindelijk werd het reizen haar fataal. Op 33-jarige leeftijd werd ze in de Sahara door Toearegs en Arabieren om het leven gebracht. Het Museum besteedde in de tentoonstelling ‘Alexine Tinne, Afrikaanse avonturen van een Haagse dame’ uitgebreid aandacht aan het fascinerende leven van een van de belangrijkste vrouwen uit de 19de eeuw. Alexine groeide op in een zeer welgesteld Haags milieu. Vanuit haar woonhuis aan het Lange Voorhout droomde ze al op jonge leeftijd van verre reizen. Dankzij de erfenis van haar vader kon zij deze dromen waarmaken. Alexine toonde zich een onverschrokken avonturierster en raakte steeds meer geobsedeerd door steeds verdere reizen. Ondanks persoonlijke drama’s zoals het verlies van haar moeder en tante bleef Alexine haar gevaarlijke expedities doorzetten. Na jaren van uitgebreid onderzoek door Robert Joost Willink en de ontdekking van onbekende correspondentie en foto’s in het privéarchief van de familie Tinne in Engeland, werpt de tentoonstelling nieuw licht op deze reislustige Haagse. Tientallen foto’s gemaakt door Alexine zelf, veelal stadsgezichten, geven een beeld van Den Haag in de 19de eeuw en van de reizen die Alexine Tinne maakte. Op de tentoonstelling is ook een aantal topstukken uit Alexine’s verzameling Afrikaanse etnografica te zien. Deze voorwerpen, waarvan een aantal in 1862 op de markt in Khartoem werd gekocht, worden bewaard in het World Museum Liverpool. Bijzonder is de

Restauratie op zaal (vanaf 13 november 2012 t/m 11 februari 2013) Vanaf 13 november 2012 konden bezoekers in de Schutterszaal live de restauratie volgen van het schilderij De Haagse magistraat in 1636, geschilderd door Jan Antonisz. van Ravesteyn. De bezoekers hadden veel belangstelling voor het werk van de restauratoren

van atelier Redivivus onder leiding van Gwendolyn Boevé. Tijdens aparte spreekuurmomenten konden bezoekers vragen stellen en ook lieten de restauratoren via Facebook en Twitter de laatste nieuwtjes van de restauratie weten. Het schilderij De Haagse Magistraat in 1636 is voor het Museum van grote betekenis omdat het een moment laat zien in de ontstaansgeschiedenis van de Sint Sebastiaansdoelen, het pand waarin nu het Haags Historisch Museum is gevestigd. Op het schilderij is te zien hoe het Haagse stadsbestuur overlegt over de bouw; de magistraten buigen zich letterlijk en figuurlijk over de op tafel gelegen bouwtekeningen en ook de architect, Arent van ’s-Gravesande, en aannemer Claes Dirksz. Balkenende zijn op het schilderij vereeuwigd. Inmiddels is deze restauratie begin februari 2013 afgerond. De restauratie was de tweede die plaatsvond in de Schutterszaal van het Haags Historisch Museum. De eerste restauratie vond in 2011 plaats. Toen werd, eveneens in de Schutterszaal, een eerder magistraatsportret van de hand van Van Ravesteyn gerestaureerd: De magistraat ontvangt de officieren van de schutterij op de Sint Sebastiaansdoelen uit 1618. De restauraties zijn onderdeel van het restauratieproject ‘Geef Den Haag z’n burgemeesters terug!’. Met dit project wil het Museum de voor Nederland unieke reeks van zes wandvullende, Haagse magistraatsportretten laten restaureren.

Het Museum gaat de stad in Het Haags Historisch Museum is de toegangspoort naar de stad. Het Haagse erfgoed is immers voor een

belangrijk deel terug te vinden in de straten en op de pleinen van onze stad en bij de Hagenaars zelf. In samenwerking met andere partijen zet het Haags Historisch Museum zich in voor de ontsluiting van dit erfgoed d.m.v. activiteiten op locatie. a) De tentoonstelling ‘200 Jaar Koninkrijk en Parlementaire Democratie’ is nu permanent op locatie te zien bij Pro-Demos, Huis voor democratie en rechtsstaat. Een groter aantal leerlingen is nu in staat deze expositie te zien. In 2012 hebben 58.916 leerlingen de gelegenheid gehad deze tentoonstelling te bekijken. b) De ‘Prinsjesdag-experience’, die te zien was in het Haags Historisch Museum, is verplaatst naar de monumentale ruimte onder de Ridderzaal en maakt daar nu deel uit van een nieuwe vaste opstelling over de geschiedenis van het Binnenhofgebied die het Museum eveneens in samenwerking met ProDemos heeft gerealiseerd. Deze bijzondere opstelling, met onder andere een miniatuurversie van de Prinsjesdagstoet, is op 5 september 2012 officieel geopend. In de periode t/m 31-12-2012 is de presentatie bezocht door 22.345 bezoekers (7.236 individuele bezoekers en 15.109 deelnemers aan groepsbezoek, waaronder veel scholieren). De Prinsjesdag-presentatie kwam tot stand i.s.m. de Rijksgebouwendienst -Grafelijke Zalen, ProDemos en Museum de Gevangenpoort. c) In samenwerking met de partners in het Netwerk Erfgoed migranten organiseerde het Museum twee tijdelijke tentoonstellingen in het Atrium van het stadhuis: ‘nltr400’ en ‘Den Haag Stad van Aankomst’ (zie bij Netwerk Erfgoed Migranten). d) De tentoonstelling ‘Haagse herinner-

ingen aan Turkije’ kreeg een vervolg in Theater Dakota in stadsdeel Escamp. e) ‘Vorstelijk en Adellijk Leven’: een fietsroute die de stadspaleizen aan het Lange Voorhout verbindt met de buitenplaatsen in Wassenaar, Rijswijk, Voorschoten en Leidschendam-Voorburg. Via een app krijgt het publiek historische informatie en kan oude foto’s, videofragmenten en interieurs bekijken en geluidsfragmenten beluisteren. Deze fietsroute + app is in 2012 - het Jaar van de Buitenplaats gemaakt door historicus Willem van der Ham en vormgever Arthur Meyer, in opdracht van Haags Historisch Museum en Afdeling Monumentenzorg en Welstand van de Gemeente Den Haag. De teksten werden onder anderen geleverd door conservator Robert van Lit. Fietsroute en app zijn op 6 september 2012 officieel gepresenteerd door wethouder Baldewsingh van Den Haag en burgemeester Jan Hoekema van Wassenaar in het Haags Historisch Museum; na het volgen van de route kwamen de genodigden voor een afsluiting bij elkaar in Raadhuis de Paauw. De app is in 2012 al meer dan 1.700 keer gedownload. f) Isaac Israels wandel- en fietstocht: Den Haag en Scheveningen kan worden bekeken door de ogen van Isaac Israels (1865-1934), een van de beroemdste impressionisten van Nederland. Deze wandel- en fietstocht, die in 2012 tot stand is gebracht in het kader van de Isaac Israels-manifestatie, voert langs plekken in het leven en werk van deze kunstenaar. De route blijft ook na de beëindiging van de tentoonstelling in het aanbod. g) Onder leiding van een gids van het Haags Historisch Museum kan het publiek een stadswandeling maken en bijvoorbeeld een bezoek brengen aan



ceintuur die na de moord op Alexine naar haar halfbroer John in Engeland werd gestuurd. Alexine’s reislust en fascinatie voor andere culturen wordt op de tentoonstelling ook geïllustreerd door enkele Arabische kledingstukken uit haar bezit, waaronder een prachtige zijden abayeh (traditionele Arabische jas) uit Syrië. Zeer bijzonder zijn ook de documenten, foto’s, schilderijen, schetsboeken en kledingstukken die in bruikleen werden gegeven door Alexine’s nazaten in Engeland. Een belangrijk deel van deze collectie zal na afloop van de tentoonstelling worden geschonken aan het Museum. Bij de tentoonstelling is eem lezingenprogramma door verschillende specialisten en verscheen het boek Reis naar het noodlot. Het Afrikaanse avontuur van Alexine Tinne (1835-1869) van Robert Joost Willink (aup), een biografie met 107 grotendeels onbekende foto’s waarvan ruim de helft door Alexine Tinne zelf is gemaakt. In 2011 was van dezelfde auteur een studie verschenen over de expeditie van Alexine Tinne en Theodor von Heuglin en ethnografische collecties (The Fateful Journey, aup 2011). Dit boek vormde de wetenschappelijke basis voor de tentoonstelling.

het Oude Stadhuis op de Groenmarkt of een wandeling langs Paleis Kneuterdijk met bezoek aan de eetzaal, balzaal en gotische zaal van het paleis dat eens bewoond werd door Willem ii en Anna Paulowna. h) Daarnaast biedt het Museum reeds eerder ontwikkelde wandelroutes aan zoals ‘De Stad Geschonden’: vier gpsgestuurde wandelingroutes over de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Den Haag (nu ook via Museumapp toegankelijk; MijnDenHaag*Winkelt: een wandeling langs bekende en verdwenen Haagse winkels met aandacht voor hun geschiedenis en de vaak prachtige architectuur van de panden; ‘Vrouwenwandeling’: een stadswandeling rond de Hofvijver langs plekken die een belangrijke rol hebben gespeeld in de vrouwengeschiedenis.

Behoudstaak Veiligheidszorg staat bij de stichting Haags Historisch Museum hoog in het vaandel. Daarom is veiligheidszorg altijd een vast agendapunt in de maandelijkse managementteamvergaderingen. Het Haags Historisch Museum is, in samenwerking met Stichting Culturele Detachering Werkzoekenden, nog steeds opleidingplaats voor aanstormende talenten in het beveiligingswezen. Ook afgelopen jaar is er weer een aantal mensen geslaagd en doorgestroomd naar andere bedrijven. Onze medewerker Abdou Alloucha is in 2012 gecertificeerd als Praktijkbegeleider voor de stagaires beveiliger. Natuurlijk blijft het Haags Historisch Museum deelnemen aan het

Collectie Depot

In 2012 is de realisatie voor herinrichting van de depotruimten (meerjarenplan 2010) verder doorgezet. Zo is de prentencollectie inmiddels grotendeels overgezet in nieuwe, ruimtebesparende opbergdozen met een betere klimaatbuffer. Door de firma’s Magista b.v. en Bruynzeel Filing and Storage, gespecialiseerd in optimale opslagmethoden voor musea, zijn er offertes opgesteld voor de aanschaf van kasten en stellingen die de huidige, verouderde exemplaren moeten gaan vervangen. Begin 2013 wordt de keuze gemaakt.

Registratie Ook dit jaar is in het Adlib-registratiesysteem intensief gewerkt aan de opschoning van de trefwoordenlijsten en thesauri die in het programma gebruikt worden voor o.a. objectnamen, persoonsnamen, materialen, vervaardigingstechnieken en standplaatsen. Hierbij is de Art & Architecture Thesaurus (aat) gehanteerd. Dat is een wereldwijd toegepast digitaal systeem waarmee architectuur-, kunsten cultuurhistorische collecties worden ontsloten. Het gebruik van de terminologie uit de aat geldt als een kwaliteitsnorm voor het registreren en ontsluiten van museumobjecten. Registratie is een continue taak. Gedurende haar stageperiode heeft Imke Stoffijn van de Reinwardt Academie een grote bijdrage geleverd aan de registratie van de honderden voorwerpen uit het grote poppenhuis van Lita de Ranitz. Met dit grootschalige registratiepro-

ject werd eind 2011 begonnen naar aanleiding van de intensieve verhuizing van het poppenhuis met de gehele inventaris naar de tentoonstelling ‘XXSmall’ in het Gemeentemuseum Den Haag. Nadat ter voorbereiding op dit bruikleen naar het Gemeentemuseum alle mini objecten uitgebreid bekeken, gefotografeerd, handmatig beschreven en genummerd werden, zijn alle objectgegevens door Imke ingevoerd in het registratiesysteem Adlib. Het grote poppenhuis is hiermee een stuk toegankelijker geworden voor iedereen die er meer over wil weten. Deze registratie is ook van belang voor de restauratie van het grote poppenhuis die vanaf 2013 zal worden uitgevoerd. Het is het streven om in de komende jaren steeds meer van onze overige poppenhuizen met inventarissen te registreren in Adlib.

Restauratie Vier ambrotypieën uit het langdurig bruikleen met bijzondere voorwerpen van Alexine Tinne, die het Haags Historisch Museum in 2009 ontving van Alexine Crawford en Emily Fabricius uit Engeland (nazaten van de Tinne-familie), zijn behandeld door fotorestaurator Clara von Waldthausen in haar atelier te Amsterdam. De foto’s werden in 1869 gemaakt door een neef van Alexine Tinne, Ernest Tinne. De positieven met daarop de fotoafdrukken zijn erg beschadigd en kwetsbaar. De afbeeldingen zijn nauwelijks meer te zien. De restaurator heeft de glaspositieven echter kunnen conserveren en van elk een digitale afbeelding gemaakt, waarop de originele foto toch beter zichtbaar is. De nodige conserveringshandelingen



Veiligheidszorg

Haags Preventie Netwerk; wij vinden het belangrijk om kennis te delen met andere culturele instellingen. Locatiemanager Michel van de Koppel heeft deel genomen aan een symposium ‘Brand in monumenten’, die gehouden werd bij de Rijksdienst Cultureel Erfgoed (rce) in Amersfoort. Op uitnodiging van het rce heeft Michel van de Koppel ook deel genomen aan de Klankbordgroep voor de nieuwe vorm van registratie van incidenten, het nieuwe dice. Het nieuwe dice is thans in de lucht op www.veilig-erfgoed.nl. In 2012 is het Haags Historisch museum begonnen met participatie in de Red Teaming Groep Nederland. In deze groep zijn diverse instellingen aangesloten. De bedoeling is elkaar te testen op beveiligingsmaatregelen. Na een intensieve trainingsdag in mei is een aantal medewerkers in de loop van het jaar op bezoek geweest bij verschillende instellingen. Ook ons Museum is bezocht. De test is zeer positief te noemen, want buitengewoon leerzaam. Het team bhv-ers heeft ook dit jaar weer deelgenomen aan de bhv-opleiding en herhalingsdagen. In 2012 is de verbouwing begonnen van het Mauritshuis, waarbij de Korte Vijverberg is afgesloten. Om de veiligheid voor onze bezoekers te kunnen blijven garanderen, is er continu overleg geweest door middel van het zgn. burenoverleg.

aan Tinne-documenten in bruikleen van de nazaten van de Tinne-familie werden verricht door papierrestaurator Wijnand Goossens ten behoeve van de tentoonstelling (en voor beter behoud en opslag).

Restauratieproject Geef Den Haag zijn burgemeesters terug! (28 sept. t/m 8 jan. 2012) In 2011 ging een ambitieus restauratieproject van start: ‘Geef Den Haag zijn burgemeesters terug!’. Onderwerp zijn zes wandvullende Haagse magistraatsportretten uit de zeventiende en achttiende eeuw. Het is een voor Nederland unieke reeks, want magistraatsportretten zijn zeldzaam en nergens liet het stadsbestuur zich zo vaak portretteren als in Den Haag. Uit onderzoek naar deze schilderijen is gebleken dat met het oog op de conservering en esthetische waardering voor deze stukken, restauratie gewenst was. ‘Geef Den Haag zijn burgemeesters terug!’ heeft al tot mooie resultaten geleid. Door financiële bijdragen van de Gemeente Den Haag en verschillende fondsen was het mogelijk om in 2011 en 2012 twee van de zes magistraatsportretten te laten restaureren. In 2011: De magistraat ontvangt de officieren van de schutterij op de Sint Se-

boter bij de vis

Het restauratieproject wordt gesteund door het Sebastiaan Genootschap en heeft als Comité van Aanbeveling: - J.J. van Aartsen, burgemeester van Den Haag; - J. Franssen, commissaris van de Koningin in de provincie ZuidHolland; - Mr.dr. A.J.E. Havermans, oudburgemeester van Den Haag; - Drs. W.J. Deetman, oud-burgemeester van Den Haag; - Mevrouw A.H. Schols-van Els, weduwe van oud-burgemeester Schols; - Mevrouw W.G.M. Marijnen, weduwe van oud-burgemeester Marijnen; - Paul van Vliet, cabaretier.

Visverkoper op de Dunne Bierkade. Schilderij door M.M. la Fargue, ca. 1780.



Ten behoeve van een langdurig bruikleen aan het advocatenkantoor Wladimiroff Advocaten te Den Haag is het schilderij De moord op de gebroeders de Witt, 1672 van Pieter Frits in de winter behandeld in het restauratieatelier Redivivus van Gwendolyn Boevé-Jones in Wassenaar. De restauratie heeft tot bijzondere ontdekkingen geleid. Een aantal gruwelijke scenes bleek in de 19e eeuw te zijn overschilderd. Hierover zal nog een publicatie volgen.

bastiaansdoelen door Jan Antonisz. van Ravesteyn, 1618. In 2012: De Haagse magistraat in 1636 door Jan Antonisz. van Ravesteyn, 1636. Het bijzondere van het laatste schilderij is dat de architect het stadsbestuur de bouwtekeningen laat zien van het Doelengebouw, het huidige Haags Historisch Museum. Beide restauraties werden uitgevoerd in het Haags Historisch Museum, waar bezoekers de werkzaamheden van dichtbij konden volgen en vragen konden stellen aan de restauratoren. Ook via onze website en social media-pagina’s werd uitgebreid verslag gedaan van de werkzaamheden van de restauratoren. Een derde magistraatsportret is enkele jaren eerder gerestaureerd, tijdens de restauratie van het Oude Stadhuis. Voor de overige drie magistraatsportretten is het Haags Historisch Museum nog op zoek naar financiering.

Beeld van Ivo Coljé, Klein Jantje, een kleine variant van Haags Jantje op de Lange Vijverberg Schilderijtje door Maria Margaretha la Fargue, Jongen met Keeshond Schilderij van B.J. van Hove, De afgevaardigden van Dordrecht rijden door de Stadhouderspoort op het Binnenhof in Den Haag op 17 maart 1786 Urinoir van gietijzer vervaardigd door gieterij De Prins van Oranje te 's-Gravenhage Nachtspiegel (po, piespot) uit hotel De Deux Villes Schilderij van Pieter de Zwart, Stellingmolen De Haas aan de Emmakade te Den Haag Schilderij van C.J. Behr, Het Plein met standbeeld Willem van Oranje Schilderij van Jan Franken, De Plaats in de winter, nog vóór de aanleg van de Hofweg met prominent in beeld Place Royal Altaar met snijwerk van Jan Toorop Twee gelijke, zilverkleurige koffiekannen of theepotten met deksel, afkomstig uit het vm. Hotel de Oude Doelen aan het Toernooiveld.

- - - - - - - - - - - -

Gemeentemuseum Den Haag

Dhr. R.P. van Loon, Den Haag

Venduehuis der Notarissen, Den Haag Venduehuis der Notarissen, Den Haag

Vendu Notarishuis, Rotterdam Venduehuis der Notarissen, Den Haag

Antiekmarkt Lange Voorhout, Den Haag Dhr. C. (Christian) Korenhof

Dhr. K.J. van Zwieten, Den Haag

Ivo Coljé / G. Coljé, Den Haag B.V. Venduehuis der Notarissen te ’s Gravenhage

Schoolspeld Huishoudschool Laan van Meerdervoort Mevr. Menk-Hogendijk, Arnhem Theelepel Huishoudschool Laan van Meerdervoort Mevr. C. Kemp, Haarlem Uithangbord Poppentheater Guido van Deth en een zwart-wit foto van het uithangbord aan de gevel Mevr. F. (Felicia) van Deth-Beck, Den Haag Koperen asbakje van de firma P. Mansvelt & Zoon M.A. van Bommel, Zoetermeer Bronzen plaquette uit 1958 met het portret van de heer G.L. Domhoff, Meester kleermaker en oprichter van Kleermakers Vakschool (Waalstraat 30, Den Haag), later De Haagse School voor Mode en Kleding genoemd en nu deel van Roc Mondriaan Dhr. L.L.M. van der Most, Den Haag Documenten Haagse Huishoudschool, een getuigschrift d.d. 25 juli 1924 en een examenlijst ‘costumière’ d.d. mei 1926 Mevr. I. (Isabella) Holtes, Den Haag Schilderij van B.C. (Carel) van Ettinger Piet Heinstraat in Den Haag in 1971 Dhr. C.N.M. de Brabander, Den Haag Inktstel van de politicus dr. H. Colijn (vermoedelijk thuis gebruikt door Colijn) en een bronzen plaquette met beeltenis van dr. Colijn Mevr. P.G.J. Burger, Rijswijk Zilveren 18de eeuwse lepel met Haagse merken, opgegraven in Zoetermeer (wijk Meerzicht) in 1972 Historisch Genootschap Oud Soetermeer, Zoetermeer Kist met blokjes waarmee THW student moest leren plattegronden te tekenen voor huisvestingsvakken, ca. 1960-1970 Haagse Hoge School, Academie voor Facility Management, Den Haag 150 foto’s van Marianne Dommisse Dhr. M.A. von der Nahmer, Den Haag Twee ingelijste prenten uit de 2de helft 19de eeuw: Portret prins Frederik der Nederlanden, met onderaan handgeschreven opdracht van prins aan Graaf van Bylandt. Portret van prinses Louise van Pruisen, echtgenote van prins Frederik, met onderaan handgeschreven opdracht van de prinses aan Graaf van Bylandt. Een cassette met bestek, afkomstig van de familie Van Bylandt. Dhr. L. Oosterhof, Den Haag

Schenkingen

- Naaimachine naar ontwerp van W. Flem voor de Fridor Fabrieken N.V. te Den Haag uit 1956, in koffer

Overdrachten

- - - - - - - - - -

Aankopen



Voor de tentoonstelling ‘Tussen Fantasie en Werkelijkheid. De stadsgezichten van B.J. van Hove’, die gehouden werd van 28 januari t/m 29 april ontving het Haags Historisch Museum in totaal 37 schilderijen en prenten in bruikleen van diverse Nederlandse musea, te weten: Amsterdam Museum, Museum Boijmans Van Beuningen, Centraal Museum, Haags Gemeentearchief, Gemeentemuseum Den Haag, Groninger Museum, Historisch Museum Deventer, Koninklijk Huisarchief, Museum de Lakenhal, Legermuseum, Museum Rotterdam, Museum Valkhof, Nationaal Museum Paleis ’t Loo, Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, Regionaal Archief Leiden, Rijksmuseum Amsterdam, Rijksmuseum Twente, Rijksprentenkabinet, Stadsarchief Amsterdam en Teylers Museum. De kunsthandels Simonis & Buunk, A.H. Bies, Pieter Overduin en R. Polak stelden opgeteld tien Van Hove’s ter beschikking voor de tentoonstelling. Uit diverse privécollecties, waaronder de Groote Sociëteit Haagsche Club, ontving het Haags Historisch Museum in totaal 22 werken van Van Hove in bruikleen. Van 2 juni t/m 23 september werd de tentoonstelling ‘Isaac Israels in Den Haag’ gehouden. Hierin waren in totaal 58 bruiklenen te zien. Daarvan waren er 24 werken (schilderijen, aquarellen en tekeningen) afkomstig uit de volgende musea: Museum Catharijneconvent, Centraal Museum, De Collectie Mesdag, Museum de Fundatie, Gemeentemuseum Den Haag, Groninger Museum, Haags Gemeentearchief, Joods Historisch Museum, Legermuseum, Museum Boijmans Van Beuningen, Museum het Valkhof, Nederlands Architectuur

Instituut, Singer Museum, Stichting Collectie Nagelhout. Tal van privéverzamelaars stelden 25 werken van Isaac Israels beschikbaar aan het Haags Historisch Museum. Via de kunsthandels Albricht b,v., Ivo Bouwman, Rueb, Studio 2000 en Van Voorst van Beest Gallery ontving het museum negen werken van Isaac Israels in bruikleen. In de tentoonstelling ‘Alexine Tinne. Afrikaanse avonturen van een Haagse dame’ (13 oktober 2012 verlengd tot 24 maart 2013) waren 12 etnografische voorwerpen te zien uit het World Museum Liverpool. Van de Koninklijke Bibliotheek, het Koninklijk Huisarchief, het Gemeentemuseum Den Haag, het Haags Gemeentearchief, het Nationaal Archief, het Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten, ncb Naturalis en de Universiteitsbibliotheek Leiden ontving het Haags Historisch Museum 81 objecten in bruikleen, voornamelijk brieven, documenten, foto’s, boeken, enkele kostuums en een fotocamera. Ook omvangrijke privéverzamelingen, met name die van de Engelse nabestaanden van de familie Tinne, werden genereus uitgeleend t.b.v. de tentoonstelling. In de tentoonstelling ‘De Spinazieacademie: 125 jaar Haags huishoudonderwijs’, geopend op 22 september en nog te zien tot en met 10 maart 2013, waren 16 voorwerpen van particuliere bruikleengevers te zien. Voor deze tentoonstelling gaf ook de Haagse Hogeschool voorwerpen in bruikleen, maar liefst 35. Verder ontving het Haags Historisch Museum van het Haags Gemeentearchief 66 objecten, van het Nationaal Onderwijs Museum 20 en van de Koninklijke Bibliotheek vijf. Het gaat hierbij om archiefstuk-

ken, foto’s, affiches, (kook)boeken en allerlei voorwerpen die met het huishoud(onderwijs) te maken hebben. Ten behoeve van ‘Haagse herinneringen aan Turkije’, die te zien was van 27 april t/m 2 september, kreeg het Haags Historisch Museum van het Tropenmuseum 17 originele, Turkse kunsten gebruiksvoorwerpen in bruikleen en van het Haags Gemeentearchief zes foto’s. Deelnemers aan de Turkse Focusgroep van het programma MijnDenHaag* gaven hun persoonlijke stukken in bruikleen. En Turkse en Nederlandse kunstenaars gaven hun kunstwerken in bruikleen in het kader van het Europese uitwisselingsproject. Voor de tentoonstelling ‘Eenmaal, andermaal…!’ 200 jaar VendueHuis Den Haag (8 mei t/m 30 september) ontving het Haags Historisch Museum twee schilderijen van het Mauritshuis en Museum Bredius. Uit particuliere verzamelingen kwamen er in totaal 20 werken in bruikleen, waaronder vooral schilderijen, een sculptuur en enkele prenten. Enkele kunsthandels, waaronder Simonis & Buunk, leenden zes kunstwerken uit (vijf schilderijen en een aquarel). Voor de tentoonstelling ‘Golden Earring - Back Home’ (03-09-2011 t/m 09-04-2012) werden bijna alle tentoonstellingsobjecten als bruikleen verkregen van het Museum RockArt, samenwerkende partner bij deze tentoonstelling en van een enkele particulier.

Bruiklenen aan derden Aan het Amsterdam Museum werden ten behoeve van de tentoonstelling ‘De Gouden Eeuw. Amsterdam, de Republiek en de wereld’ (geopend op 14 december 2012) de schilderijen Lijkjes van een aaneengegroeide tweeling van Everard Crijnsz. van der Maes en De moord op de gebroeders de Witt, 1672 van Pieter Frits uitgeleend. Voor een tentoonstelling ‘Toen ik een kleine jongen was… De prille jeugd van Louis Couperus in het Den Haag van rond 1863’, die op 10 november 2012 van start ging, zijn vijf objecten naar het Louis Couperus Museum gegaan: het schilderij De tent in 't Haagse Bos van Willem George Wagner, het schilderij Gezicht van het Buitenhof op de Gevangenpoort van Bartholomeus Johannes van Hove, de aquarel De Seinpost van Floris Arntzenius, het schaalmodel van het Nationaal Gedenkteken op Plein 1813 en een kinderwagen. Langlopende uitgaande bruiklenen Twee schilderijen van Johannes Merken, De Hofvijver gezien vanaf de Korte Vijverberg (1756) en De Prinsegracht met het Spinhuis (1753) zijn samen met het schilderij De moord op de gebroeders de Witt, 1672 van Pieter Frits in langdurig bruikleen gegeven aan het advocatenkantoor Wladimiroff



Bruiklenen van derden

Ten behoeve van de tentoonstelling en het boek over de Haagse kunstschilder Johannes Bartholomeus van Hove die in januari werden geopend c.q. uitgebracht, is onderzoek verricht door oudhoofdconservator Michiel van der Mast, bijgestaan door kunsthistorica Tini de Liefde, kunsthistorica Anna Rademakers en conservator Robert van Lit. Rosa Bilkes deed in opdracht van de Stichting Laan onderzoek naar de geschiedenis van het Haagse huishoudonderwijs. Dit resulteerde in het rijkgeïllustreerde boek De Spinazieacademie, dat op 11 november werd gepresenteerd. Het eerste exemplaar werd aangeboden aan de Haagse wethouder van Onderwijs. Jantien Overduin leverde als ouddeelnemer aan het programma Hofvijver voor Talent haar tekst af voor het boekje in de groen-gele reeks over de Hofvijver. Robert van Lit en Lex van Tilborg verzorgden vervolgens de redactie en laatstgenoemde deed ook de beeldredactie. Dit alles resulteerde, zeker ook dankzij vormgever Victor de Leeuw, in een buitengewoon aantrekkelijk boek dat in januari 2013 wordt gepresenteerd. Kees Schulten, oud-directeur van het toenmalige Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, ging in het verslagjaar door met zijn onderzoek naar de geschiedenis van het monument op Plein 1813. Ook dit onderzoek zal resulteren in een publicatie in de Groen/gele reeks, waarbij de maquette van het monument in de collectie van het Museum een centrale rol speelt. Maar voor het zover was, rondde dr. Schulten de tekst af voor een even om-

vangrijk als informatief boek over de omwenteling van 1813 Oranje Boven! Holland is vrij! Abigail de Boer van de afdeling Collecties had haar handen vol aan de fotobestellingen voor dit boek. Ook deze publicatie wordt in januari 2013 gepresenteerd, als uitgave van De nieuwe Haagsche in samenwerking met het Museum. Antoinette Visser, Diana Timmer en Robert van Lit hadden zitting in de werkgroep die de succesvolle tentoonstelling en publicatie over Isaac Israëls voorbereidde. Mevrouw Visser fungeerde daarbij als voorzitter. Het eigenlijke onderzoek werd grotendeels verricht door kunsthistorica Willemien de Vlieger-Moll i.s.m. het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie. Bij dit project waren tevens betrokken het Haags Gemeentearchief, Muzee in Scheveningen, Panorama Mesdag en het Louis Couperus Museum. Voor de expositie over Alexine Tinne verrichtte dr. Joost Willink verder onderzoek naar de nalatenschap van deze ontdekkingsreizigster. In Engeland had hij bij nazaten van de familie Tinne belangwekkende zaken aangetroffen, evenals in een etnografisch museum in Liverpool. Bij het bezoek aan archieven in Den Haag werd Joost Willink vergezeld door Diana Timmer, Robert van Lit en Lex van Tilborg. Ook Diana Timmer toog naar Engeland om daar afspraken te maken rond de bruiklenen. Verder verschenen van museummedewerkers de volgende publicaties: - Robert van Lit (bijdrage aan), Marina Laméris en Roel van Norel, De Neder-

-

-

-

-

landse buitenplaats in het landschap. W-Books, Zwolle. Robert van Lit (red. en bijdrage aan), Groen van Toen. Uitgave t.g.v. Open Monumentendag Wassenaar door Comité Open Monumentendag Wassenaar. Robert van Lit (red. en bijdragen aan), Actueel verleden ii. Schetsen uit de Wassenaarse geschiedenis. Uitgave historische Vereniging Oud Wassenaer. Robert van Lit, Het stadswapen van ’s-Gravenhage krijgt de wapenspreuk ‘Vrede en recht’, uitgebracht door het Museum i.s.m. de Gemeente Den Haag bij het ten doop houden door burgemeester Van Aartsen van het met een wapenspreuk uitgebreide stadswapen. Lex van Tilborg, ‘Van Baaierd tot Moederhuis. De vroege geschiedenis van de daklozen-, wezen- en ouderenopvang in Den Haag’, in: Een eeuw Kessler, 1912-2012 (in jubileumkrant van de Kessler Stichting).

Huisvesting Hoewel een grote verbouwing voor het Haags Historisch Museum om eventueel het Mauritshuis te kunnen huisvesten niet doorging, omdat het Mauritshuis onderdak vond bij het Gemeentemuseum, is de directie en de Raad van Toezicht van mening dat de reeds gemaakte plannen voor aanpassing van het gebouw potentie hebben. Als ons bezoekersaantal blijft groeien, zoals wij dat voorzien, is het belangrijk voor het Museum om de routing aan te passen en het gebouw te optimaliseren om zo het Museum toe-

komstbestendig te maken als gastvrij Huis van de Stad. In overleg met de gemeente, Monumentenzorg en andere partners is gesproken over de mogelijkheden, die in 2013 verder zullen worden verkend. In 2012 is het klimaatsysteem stabiel gebleven en mogen wij concluderen dat de aanpassingen die in het verleden zijn gedaan hebben geholpen. De eikenhouten vloeren op de eerste verdieping, die nog in de planning stonden om te worden verlijmd, zijn nu ook gerealiseerd, zodat alle zaalvloeren in het Museum nu kraakvrij zijn. In de zomer is de lift gemoderniseerd door de firma kone. Het oude stuurblok was meer dan 25 jaar oud en is nu vervangen door een nieuwe. Dit is ook goed met het oog op duurzaamheid want met het nieuwe stuurblok is de lift heel wat energiezuiniger. In nauw overleg met onze collega’s van de gemeente Den Haag is in 2012 het meerjarenonderhoudsplan geactualiseerd. Diverse onderhoudsbedragen zijn aangepast aan de werkelijke kosten 2012; de toekomstige kosten zijn geïndexeerd volgens de consumentenprijsindex (Cpi) van het cbs. Op grond hiervan is de jaarlijkse toevoeging aan de onderhoudsvoorziening verhoogd. Haags Historisch Museum / 57


Wetenschappelijke taak

Het Haags Historisch Museum ontving in 2012 een exploitatiesubsidie van 1.783.787 euro van de Gemeente Den Haag. Het Museum bleef behoedzaam met het nemen van risico i.v.m. een beperkt eigen vermogen en de aanstaande bezuinigingen. In 2013 werd duidelijk dat het Museum in 2013 geconfronteerd zal worden met een korting van 21%. Om deze forse korting op te vangen, zal het activiteitenprogramma voor de komende jaren worden aangepast en zullen de personeelslasten omlaag gebracht worden. Om tentoonstellingen, de naamsbekendheid van het Museum, alsmede de educatieve doelstellingen te realiseren en om collectie te verwerven bleef het Museum ook in 2012 in belangrijke mate afhankelijk van financiële steun van fondsen en sponsors. Dankzij het gestegen bezoekersaantal en de verhoogde entreeprijs, zijn de inkomsten uit entree sterk gestegen. Het verslagjaar wordt met een positief resultaat afgesloten. Hierdoor kan een bedrag worden toegevoegd aan de algemene reserve, die als weerstandsvermogen fungeert bij tegenvallende exploitatieresultaten. Voor een gedetailleerd overzicht van de financiële situatie van het Haags Historisch Museum wordt verwezen naar de financiële jaarstukken 2012 van de Stichting Haags Historisch Museum. Diverse fondsen, instellingen en sponsors hebben het Museum zeer genereus ondersteund. Met veel dank aan: Fonds 1818, Stichting Zabawas, De Frans Mortelmans Stichting, Stichting F. S. Tijmstra, m.a.o.c. Gravin van Bylandt

Stichting, Prins Bernhard Cultuurfonds, vsbfonds, Stichting De GijselaarHintzenfonds, Stichting Laan van Meerdervoort, Van Lanschot Bankiers, Stichting Charema, Gemeente Den Haag (Afdeling Cultuur, Programmabureau Burgerschap, ict in de Stad), de Stichting Steunfonds shhm, het Sebastiaan Genootschap en de Vereniging van Vrienden en Wladimiroff Advocaten. De volgende partijen hebben de fietsroute ‘Vorstelijk en Adellijk Leven’ mogelijk gemaakt door een bijdrage aan Afdeling Monumentenzorg en Haags Historisch Museum: gemeenten Den Haag, Rijswijk, Voorschoten, Wassenaar en Leidschendam-Voorburg, Stadsgewest Haaglanden, Fonds 1818, Prins Bernhard Cultuurfonds, De Banderfonds, Cultuurfonds Bank Nederlandse Gemeenten en anwb Fonds. De volgende partijen hebben financiële ondersteuning gegeven aan de Stichting Isaac Israëls voor de tentoonstellingen in o.a. Haags Historisch Museum en voor onderzoek en publicatie: Fonds 1818, Hizkia van Kralingen, Prins Bernhard Cultuurfonds, Projectenfonds gemeente Den Haag, Stichting De Gijselaar-Hintzenfonds, Stichting Gifted Art, Stichting Zabawas, Het Haags Bankiersgezelschap, Maaldrink Vermeulen Grooss Advocaten & Notarissen en m.a.o.c. Gravin van Bylandt Stichting. Onder de Stichting Haags Historisch Museum vallen het Haags Historisch Museum én Museum de Gevangenpoort. Twee locaties die samenvallen onder de paraplu van één museum, komt bij stedelijke musea vaker voor. Positief en bijzonder is dat de Gevangenpoort niet gesubsidieerd wordt

de tering naar de nering zetten 59


Financiën

locatie) en 5 tijdelijke tentoonstellingen (waarvan 1 op locatie): vast op locatie: 200 jaar Koninkrijk (ProDemos): 40.000 leerlingen per jaar, Prinsjesdag (Ridderzaal): 50.000 bezoekers vitrine in Raad van State: 45.000 bezoekers. Tijdelijk op locatie: 3.000 bezoekers (Atrium). (Aantallen gebaseerd op onderzoek en schattingen van de betreffende instellingen)

door de Gemeente maar door het Rijk. Deze gescheiden financiering vereist voor elk van beide locaties een aparte begroting en een aparte inhoudelijke en financiële verantwoording. De jaarstukken worden door accountants gecontroleerd. Door hen wordt een goedkeurende verklaring afgegeven voor zowel Gemeente als Rijk. De Raad van Toezicht heeft in haar vergadering van maart 2013 de jaarstukken 2012 vastgesteld na goedkeuring door De AccountantsGroep b.v.

Toelichting op de cijfers (pagina 62 en 63):

Uithangbord van zuivelwinkel De Spaansche Boomgaard, 19de eeuw.

Naast de bezoekers in het museum zelf ontving het hhm bezoekers voor vaste en tijdelijke tentoonstellingen op locatie. Het hhm organiseerde 7 vaste tentoonstellingen (waarvan 3 op locatie) en 8 tijdelijke tentoonstellingen (waarvan 2 op locatie) vast in eigen huis: Typisch Haags, Poppenzolder, MijnDenHaag, Salon. Vast op locatie: 200 Jaar Koninkrijk (ProDemos), 58.916 bezoekers (leerlingen), Prinsjesdag (Ridderzaal): 22.345 bezoekers en vitrine in Raad van State: 45.000 bezoekers. Tijdelijk in eigen huis: B.J. van Hove, Venduehuis, Isaac Israels, Turkse herinneringen, Spinazieacademie, Alexine Tinne. Tijdelijk op locatie: nl - tr 400 (Atrium), 3.000 bezoekers Stad van Aankomst (Atrium): 3.000 bezoekers. In 2013 programmeert het hhm 7 vaste presentaties (waarvan 3 op

Dit betreft leerlingen bso/nso

***) De verdeling Haagse- en niet Haagse scholen is gebaseerd op de verhoudingen uit 2011 en 2012. Daarbij geldt de volgende verdeling: po vo

Haags / Niet-Haags 100% / 0% 25% / 75%

****) Leerlingen op locatie betreffen leerlingen Voortgezet Onderwijs die de tentoonstelling van het Haags Historisch Museum op locatie bezoeken in ProDemos. Daarbij is rekening gehouden met de volgende verdeling: vo

Haags / Niet-Haags 10% / 90%

In 2012 bezochten 58.916 leerlingen in totaal de tentoonstelling 200 jaar Koninkrijk in ProDemos. Het aanbod voor de extra leertijd is in 2012 nog niet apart gerekend, maar is geteld onder leerlingen Primair Onderwijs.


60

*)

**)

Aanbod voor Haagse * scholen Raming 2012 Realisatie '12 Raming 2013 Lessen / activiteiten primair onderwijs 0 123 120 waarvan aangeboden activiteiten Leerkansenprofiel (lkp) 0 11 10 Deelnemende scholen primair onderwijs 0 45 45 waarvan deelnemende scholen lkp 0 3 3 Deelnemende leerlingen primair onderwijs 2.200 2561*** 2200*** waarvan deelnemende leerlingen lkp 0 233 200 Lessen / activiteiten voortgezet onderwijs 20 23 20 Deelnemende scholen voortgezet onderwijs 0 6 6 Deelnemende leerlingen voortgezet onderwijs 600 + 4000*** 592 + 5891**** 600 + 4000**** Deelnemers betaald met Cultuurkaart in voortgezet onderwijs 0 99 90 Lessen / activiteiten voortgezet onderwijs 72 70 70 Deelnemende scholen voortgezet onderwijs 0 26 25 Deelnemende leerlingen voortgezet onderwijs 1800 + 36.000*** 1773 + 53025**** 1800+36.000**** Deelnemers betaald met Cultuurkaart in voortgezet onderwijs 0 182 175

Activiteiten in de vakanties Raming 2012 Realisatie '12 Raming 2013 Deelnemers tot 12 jaar 0 121** 125 Deelnemers 12 - 18 jaar 0 36 40 Aangeboden verschillende activiteiten 0 13** 15

Publicaties, website(s) en andere digitale media Raming 2012 Realisatie '12 Raming 2013 Publicaties* 0 5 3 Bezoeken website(s) totaal 0 69.525 71.000 Unieke bezoekers totaal (ip-aders) 0 53.205 54.000 Gemiddelde duur van een bezoek (in minuten) 0:00:00 2:24:00 2:30:00 Ontvangers digitale nieuwsbrieven 0 366 450 Facebook vrienden/fans 0 798 1.000 Volgers op Twitter 0 1.650 2.000 Linked-In connecties 0 nvt nvt Hyves vrienden 0 nvt nvt Webexposities 0 nvt nvt Cultuureducatie: activiteiten/lezingen/workshops volwassenen Raming 2012 Realisatie '12 Raming 2013 Deelnemers 1.800 1.944 1.800 Aangeboden verschillende activiteiten 100 46 50

Collectie en tentoonstellingen Raming 2012 Realisatie '12 Raming 2013 Voorwerpen in beheer 7.250 7.250 7.350 Tentoonstellingen in Den Haag 14 (6 vast, 8 tijd) 15 (7 vast, 8 tijd)* 12 (7 vast, 5 tijd)* waarvan in eigen huis 10 (4 vast, 6 tijd) 10 (4 vast, 6 tijd)* 8 (4 vast, 4 tijd)* Bezoekers totaal 48.000 52453+132.261* 48000+138.000* waarvan betalende bezoekers 37.500 46.111 38.000 waarvan niet-betalende bezoekers 10.500 6.342 10.000 waarvan bezoekers met 'ooievaarspas' 200 218 200

(naar het format van de Gemeente Den Haag, Dienst Onderwijs, Cultuur en Welzijn)

In- en outputgegevens 2012 en raming 2013 van het Haags Historisch Museum



Museum de Gevangenpoort Buitenhof 33 2513 ah Den Haag Tel. 070-3123062 www.gevangenpoort.nl

65

64

Jaarverslag 2012

Geachte lezer, dit is het laatste jaarverslag, dat ik u mag aanbieden. Per 1 mei 2013 neem ik afscheid als directeur van de Gevangenpoort en het Haags Historisch Museum en word ik opgevolgd door Marco van Baalen, hoofd afd. Collecties. Ik ben buitengewoon blij en trots met een opvolger uit ons eigen team. En ons team heeft weer voor een mooi museumjaar gezorgd met vele evenementen, ontvangsten en educatieve projecten plus een restauratie met een spectaculaire ontdekking. En: veel bezoek! U ziet aan het begin van dit jaarverslag een man met open vizier, de Hollandse graaf Willem ii. Hij was reeds koning van het Heilige Roomse Rijk en beoogd keizer van dit grote Duitse Rijk in de Middeleeuwen. Zijn keizerskroon zou Den Haag toen al tot Europese culturele hoofdstad maken. Maar helaas, Willem werd vóór de kroning vermoord door de West-Friezen, die niet in de gaten hadden wie hij was. Het gezegde ‘Met open vizier’ danken wij nog aan de riddertijd, wanneer ridders met open vizier streden om te laten zien wie zij waren. De twee studenten van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten die dit jaar ons jaarverslag vormgeven, Donna en Evelien, hebben gekozen voor een serie spreekwoorden om ons jaarverslag te illustreren, met beeldmateriaal uit de collectie van Gevangenpoort en Haags Historisch Museum. Willem ii met open vizier is een mooi beginbeeld. Wij willen graag laten zien wie wij zijn en wij willen graag Den Haag laten zien en de rol van de Gevangenpoort in de geschiedenis van het strafrecht, het verhaal van The Hague.

Te beginnen met deze graaf en bijna keizer uit middeleeuws Den Haag. Om onze collectie zo zichtbaar mogelijk te laten zijn, willen wij genereus uitlenen aan andere musea. Een collectie is immers niet bestemd voor het depot. Daarom lenen wij bijvoorbeeld ook uit aan de weldoener-leden van het Sebastiaan Genootschap als zij de restauratie bekostigen. Zoals het schilderij Moord op de gebroeders De Witt, 1672 door Pieter Frits. Beschadigd, vuil en eerder curieus dan belangrijk. Echter, de restauratie, met dank aan Wladimiroff Advocaten (weldoenerlid van het Sebastiaan Genootschap), lanceerde dit depotstuk in een keer naar de hoogste regionen van de Canon van de Nederlandse geschiedenis. Het schilderij is in 2013 te zien in het Amsterdam Museum op de tentoonstelling over de Gouden Eeuw en figureert ook in de gelijknamige documentaire van ntr en Klokhuis; de restauratievondsten staan breeduit toegelicht in het bijbehorende boek. Ook het Nederlands Forensisch Instituut blijft betrokken bij het onderzoek naar de moord op de gebroeders De Witt met hun onderzoek naar de Tong en Vinger (aanvankelijk Tong en Teen, maar de teen bleek een vinger) van Johan en Cornelis de Witt. Deze 17de-eeuwse moord blijft nieuwswaarde houden. Het spreekwoord het achterste van je tong laten zien verwijst in dit jaarverslag naar dit ongemakkelijk en pijnlijk erfgoed uit onze collecties. Spreekwoorden die u verder tegenkomt hebben ook relatie met de collecties, zoals Van de Prins geen kwaad weten met het portret van Prins Willem v. De Galerij van Prins Willem v, het eerste schilderijenmuseum van Nederland, is nu voor de Gevan-

met het bijltje hakken 67

66 / Museum de Gevangenpoort

Voorwoord

68

de Tower in Londen niet over een collectie beschikt zoals de Gevangenpoort. Ondanks een enorm groot maatverschil is de Tower een evenknie van de Gevangenpoort. De Gevangenpoort heeft nu eenmaal die Nederlandse maat, de kleinschaligheid, die typisch Nederlands is. In de Gevangenpoort wordt al 130 jaar rondgeleid en verhalen verteld over straf in het verleden en over al die roemruchte gevangenen; de hele vaderlandse geschiedenis wordt zichtbaar. Generaties mensen hebben herinneringen aan een bezoek aan de Gevangenpoort. Dit waardevolle element is ook onderdeel van onze collectie geworden als immaterieel erfgoed. De Gevangenpoort vervult een belangrijke educatieve rol bij veel nationale evenementen, zoals de Dag van het Kasteel, Museumnacht, Boekenweek, UitFestival, Open Monumentendagen en Maand van de Geschiedenis. Voor het eerst nam Museum de Gevangenpoort deel aan het landelijke programma MuseumJeugdUniversiteit. Hierbij wordt een reeks colleges georganiseerd voor nieuwsgierige kinderen van 8 tot 12 jaar. Ook nieuw was de Dag van de Rechtspraak, georganiseerd door de Raad voor de Rechtspraak, waar prominenten op betekenisvolle plekken in de Gevangenpoort hun visie gaven op het recht en de grenzen van het vak. Heel juridisch Nederland leek aanwezig. De Gevangenpoort blijft een publiekslieveling. Uit publieksonderzoek blijkt dat de bezoekers de Gevangenpoort wederom waarderen met een 8. Tijdens de verbouwing en sluiting van de Gevangenpoort zochten scholen een alternatief en deze scholen willen we weer terugwinnen. De banden met het onderwijs zijn actief aangehaald. Ook de banden met het Binnenhof

Museum de Gevangenpoort / 69

Bijl waarmee het lichaam van een veroordeelde werd bewerkt, 17de/ 18de eeuw.

genpoort een belangrijke museale partner en naaste buurman. Of een spreekwoord als verwijzing naar de positie waarin ons Museum zich bevindt vanwege de bezuinigingen: de Tering naar de nering zetten. Dat is precies wat wij zullen moeten doen: de uitgaven aanpassen. Wij hebben vaker met het bijltje gehakt. Wij zullen alles doen – Niet geschoten is altijd mis – om uit deze benarde positie te geraken. Want wat wij te bieden hebben voor de stad Den Haag en voor The Hague is van grote waarde. De lakens uitdelen, dat deed – en doet – Den Haag op juridisch gebied. De Gevangenpoort, waar de rechters van het Hof van Holland vergaderden en hun gevangenen opsloten, staat aan het begin van "Den Haag, stad van vrede en recht". Rondom de collectie van de Gevangenpoort zijn er spreekwoorden te over. Zoals Iemand voor het blok zetten (in het schandblok zetten), de Duimschroeven aandraaien, Voor het leven getekend (door het brandmerk), Voor schut staan (met een schandbord om je nek staan waar je misdrijf op vermeld stond). De martelwerktuigen en schandborden uit de collectie van de Gevangenpoort zijn zeldzame getuigen, museaal gezien topstukken, uit de geschiedenis van het strafrecht. Zoals vroeger over straf werd gedacht en hoe vroeger straffen werden uitgevoerd, daar ging men zich op een gegeven moment voor schamen. En niet alleen in Nederland. Veel van dit erfgoed is weggegooid of verloren gegaan. De collectie van de Gevangenpoort is echter juist bijeengebracht om dit verleden niet te vergeten door niemand minder dan Victor de Stuers, de vader van het erfgoedbehoud. De collectie is uniek in de wereld. Vreemd om te bedenken dat zelfs


gebied, de connectie met Bredius, de viering van het 100-jarige Vredespaleis en de festiviteiten rond 200 jaar Koninkrijk in het verschiet! Antoinette Visser, directeur

2012 in het kort - Publiek waardeert ook in 2012 een rondgang door de Gevangenpoort met ruim een 8 - 50.000ste bezoeker, zomaar een passant, onthaald met kerstkransjes tijdens Kerstvakantie - Weer een bezoekrecord: Gevangenpoort en Haags Historisch Museum samen 103.422 bezoekers - Samen sterk met Museum Bredius, begin van een hechte samenwerking - Lancering Hofvijverpasse-partout - Opening op 5 september in de Gevangenpoort van de Prinsjesdag Presentatie, te zien in de monumentale ruimte onder de Ridderzaal - Banden met het Binnenhof aangehaald i.s.m. ProDemos - Dag van de Rechtspraak (27 september): heel juridisch Nederland pakt zich samen in de Gevangenpoort - Toptheater tijdens Museumnacht in Gevangenpoort en Galerij Prins Willem v - Potentie Hofvijvergebied zeer groot; ambitie voor dit gebied: ‘Op naar de 500.000!’ - Gevangenpoort blijft geliefde filmlocatie: in 2012 programma Gouden Eeuw van ntr en Klokhuis - Ontdekkingen over de moord op de gebroeders De Witt, dankzij restauratie en forensisch onderzoek - Marco van Baalen nieuwe directeur per 1 mei 2013

Algemeen De Gevangenpoort maakt deel uit van de Stichting Haags Historisch Museum. De situatie, waarin twee locaties samenvallen onder de paraplu van één museum, komt bij meer stedelijke musea voor. De Gevangenpoort wordt gesubsidieerd door het Rijk, het Haags Historisch Museum door de gemeente Den Haag. De financiering is gescheiden. Dit stelt bijzondere eisen aan de wijze van begroten en verantwoorden. Om die reden zijn de begrotingen en de formatie van de beide locaties ‘ontvlecht’: jaarlijks wordt voor beide locaties een aparte begroting opgesteld en vindt een aparte inhoudelijke en financiële verantwoording plaats. Voor de algemene gegevens van de Gevangenpoort en het Haags Historisch Museum over personeel, bestuur, Vriendenvereniging, Sebastiaan Genootschap en Cultural Governance verwijzen wij naar het algemene deel van dit jaarverslag van de Stichting Haags Historisch Museum.

Kwaliteitstraject Het kwaliteitstraject, dat in 2008 is gestart, is gecontinueerd als structureel onderdeel van het beleid van de Stichting Haags Historisch Museum. Onderdeel hiervan zijn ‘de 10 gouden huisregels’, die gelden voor alle medewerkers en vrijwilligers. In het kader van het kwaliteitstraject zijn in 2012 de volgende acties uitgevoerd: - het instellen van een projectgroepenstructuur voor de uitvoering van de activiteiten,

- het 1x per 4 maanden opstellen van een voortgangsrapportage met betrekking tot de uitvoering van de Toekomstvisie van het Haags Historisch Museum en Museum de Gevangenpoort, - het opstellen van een zelfanalyse voor het Haags Historisch Museum ten behoeve van het Museumregister nieuwe stijl. De Gevangenpoort komt in 2013 aan de beurt, maar een groot deel betreffende de organisatie als Stichting Haags Historisch Museum, is reeds aan bod gekomen, - de participatie in de museumbenchmark Museana, - het opstellen van een activiteitenplan en jaarplanning 2013

Beleid

Museum de Gevangenpoort heeft in januari 2012 zijn Beleidsplan 20132016 ingediend bij het Ministerie van ocw. Eind 2011 had al een bezoek plaatsgevonden van de adviescommissie van de Raad voor Cultuur in verband met de nieuwe beleidsperiode. De Raad voor Cultuur heeft overwegend positief geadviseerd over Museum de Gevangenpoort. Wel had de Raad twijfel over de begrote eigen inkomsten van het Museum; dit had te maken met het feit dat de Raad deze vergeleek met de eigen inkomsten in 2009, het jaar dat het Museum gesloten was wegens restauratie. Dit punt heeft het Museum in zijn reactie recht kunnen zetten. De Raad voor Cultuur adviseerde de staatssecretaris van ocw desalniettemin het Museum in te delen in categorie 2, hetgeen een bezuiniging op de subsidie betekent van 6,6%.


zijn aangehaald i.s.m. ProDemos. Er was een duo-bezoek mogelijk aan de Ridderzaal en de Gevangenpoort. Een groot succes. Op 5 september werd in de Gevangenpoort de opening gevierd van de Prinsjesdag Experience. Kars Veling (directeur ProDemos) hield de openingstoespraak, gevolgd door Prinsjesdagexpert Thijs van Leeuwen. Van de Gevangenpoort wandelden de gasten naar de presentatie onder de Ridderzaal. Deze bijzondere opstelling, met de miniatuur-versie van de Prinsjesdagstoet, was vanaf dag één een groot succes. De presentatie werd in vier maanden bezocht door 22.345 bezoekers. De Gevangenpoort is een geliefde plek voor ontvangsten veelal voor ministeries en juridische organisaties. Maar ook mochten wij op 19 januari de Raad voor Cultuur ontvangen met al hun adviseurs voor hun nieuwjaarsborrel. Op 12 april viel ons de eer te beurt van een werkbezoek van staatssecretaris Halbe Zijlstra om het resultaat te zien van de verbouwing van de Gevangenpoort en de Galerij Prins Willem v. De Gevangenpoort vormt één organisatie met het Haags Historisch Museum en werkt nauw samen met de Galerij Prins Willem v, ProDemos en Museum Bredius. De samenwerking vergroot de potentie van het Hofvijvergebied. De ambitie voor dit gebied, samen met de instellingen rond de Hofvijver, is op termijn meer dan 500.000 bezoekers. Een mooi vooruitzicht! Terugkijkend was het een prachtig jaar en als ik terugblik op de acht afgelopen jaren, dan kan ik niet anders zeggen dan: wat een prachtige tijd! En één ding is zeker, er zullen nog vele mooie museumjaren volgen in de samenwerking met het hele Hofvijver-

Duurzaamheid

Een museum is per definitie gericht op duurzaamheid, op behoud van cultureel erfgoed, maar de manier waarop dat gebeurt moet ook duurzaam zijn. Een museum is cultureel

ondernemer. En wij vinden dat wij dat, gezien onze doelstelling, alleen maatschappelijk verantwoord kunnen doen. Ons beleid richt zich op minder afval en het scheiden van afval,op minder energieverbruik en een schoon museum door schone schoonmaakmiddelen, een schoon inkoopbeleid en schoon gedrag van onszelf, cateraars en leveranciers. Verder stimuleren wij het gebruik van openbaar vervoer en fiets voor medewerkers (door fietsvergoeding) en voor bezoekers (door programmering van wandel- en fietsroutes). De interne duurzaamheidwerkgroep bestond in 2012 uit de locatiemanagers van het Haags Historisch Museum en de Gevangenpoort en een assistent-locatiemanager (werkzaam voor beide musea), de directiesecretaresse en de directeur. Museum de Gevangenpoort beschikt over led-verlichting en over cradle-to-cradle meubilair en vloerbedekking en er wordt fair tradekoffie, -thee en -chocolade geschonken voor de bezoekers en medewerkers. Via deze Puro-producten is de Gevangenpoort lid van Natuurmonumenten. Bij inkoop wordt gelet op duurzaam produceren/leveren en of iets hergebruikt kan worden, zo worden oude toners ingeleverd bij de Stichting aap; wordt print- en kopieerpapier zoveel mogelijk als kringlooppapier aangeschaft. Ook is er dankzij de restauratie van de Gevangenpoort efficiënter stroom- en waterverbruik door het delen van faciliteiten met het buurmuseum Museum Galerij Prins Willem v. De assistent-locatiemanager neemt sinds maart 2011 deel aan een werkgroep met andere Haagse musea over duurzaam ondernemen. Dit is geïnitieerd door de gemeente Den Haag en

de duimschroeven aandraaien

73


Op basis van het Beleidsplan is een subsidie aangevraagd van € 404.660 per jaar. Daarbij moet worden aangetekend dat de subsidie in 2011 nog € 424.786 bedroeg; de door het Ministerie gehanteerde systematiek maakte het echter onmogelijk om continuering van de subsidie op dat niveau aan te vragen. De staatssecretaris van ocw heeft besloten het advies van de Raad voor Cultuur te volgen en de subsidieaanvraag gedeeltelijk te honoreren: € 365.361 per jaar. De optelsom van de kortingen en de gevolgen van de financiële systematiek van het ministerie ocw treffen de Gevangenpoort heel hard: in totaal een korting van 19% op het exploitatiedeel van de subsidie! In verband met het slechts gedeeltelijk honoreren van de subsidieaanvraag heeft het Museum zijn Beleidsplan 2013-2016 bijgesteld: om kosten te besparen zijn ambities op het gebied van marketing en publieksevenementen (vooral de evenementen met gratis toegang) aangepast. Echter: het beheer van de collectie en het gebouw bracht na de restauratie van het gebouw stijgende kosten met zich mee waarop niet bezuinigd kan worden. In verband hiermee heeft het Museum het Ministerie verzocht rekening te houden met het onbedoeld ongunstige effect van de gevolgde systematiek. Een bezwaarschrift tegen de subsidiebeschikking is nog in behandeling.

Stichting Stimular. Een Milieubarometer laat voor alle musea zien wat hun verbruik is van energie etc. De ambitie is om van elkaar te leren hoe te besparen.

Duimschroef, 17e / 18e eeuw collectie Gevangenpoort

De Gevangenpoort blijft een publiekslieveling voor Nederlands en overige toeristisch bezoek. Voor de buitenlandse bezoekers zijn er begeleidende gidsjes in zeven talen beschikbaar. Rondleidingen worden standaard ook in Engels aangeboden. Het totale bezoekersaantal in 2012 was 50.969. Ook na de heropening bleek dat de lastigst te bereiken doelgroep voor musea, jongeren, graag in de Gevangenpoort komt. Speciale programma’s (over de rechtsstaat) worden aangeboden aan het voortgezet onderwijs in samenwerking met ProDemos, Huis voor democratie en rechtsstaat. De wandelingen ‘Buiten de Poort’ blijven wegens succes opgenomen in het vaste aanbod: Middeleeuwse kastelen, geschiedenis van het Binnenhof, Den Haag heeft gesproken (over juridische instellingen) en Langs Haagse paleizen. Met ons boekingsprotocol krijgen schoolgroepen hun eigen begeleiding, apart van de reguliere bezoekers. Zoveel mogelijk wordt er ‘op maat’ gewerkt. In de nieuwe situatie kunnen meer rondleidingen worden aangeboden. In de weekenden en in de schoolvakanties start elk half uur een rondleiding, i.p.v. elk uur. Tevens is er op elke zondag en op doordeweekse vakantiedagen om 14.15 uur een Engelse tour in het vaste aanbod voor de expats. Speciaal voor onderwijsgroepen

Marketing De marketingcommunicatiestrategie werd in 2012 gecontinueerd. Vervolgonderzoek door het Nederlands Forensisch Instituut naar de tong en vinger van de gebroeders De Witt werd voor het voetlicht gebracht, evenals het gerestaureerde 17de-eeuwse schilderij van Pieter Frits waarop de moord op de gebroeders de Witt als ‘stripverhaal’ wordt afgebeeld. Dit kon rekenen op zeer ruime belangstelling van de pers. Tijdens verschillende vakantieperiodes werd de algemene affichecampagne herhaald om potentiële bezoekers te informeren over de Gevangenpoort. Opnieuw werd publieksonderzoek gedaan naar het profiel van de bezoeker, de tevredenheid over de verschillende onderdelen van het bezoek en de verdere dagbesteding in Den Haag. Hieruit blijkt dat Museum de Gevangenpoort werd bezocht door bezoekers met als zwaartepunt Zuid-Holland. Men is over het algemeen erg tevreden over het bezoek aan de Gevangenpoort; het scoort ruim een 8. Vooral de service van de gids wordt zeer gewaardeerd. Naast een bezoek aan de Gevangenpoort gaat gemiddeld een derde van de bezoekers naar een restaurant, winkelen of brengt een


74

Publiekstaak

kan het Museum een uur eerder open gaan, bijvoorbeeld voor groepen van het Cultuurmenu. Vanaf het schooljaar 2009-2010 is Museum de Gevangenpoort deelnemer aan het Cultuurmenu, een Haagse cultuuragenda voor het primair onderwijs. De Gevangenpoort zit in het curriculum van groep 8. De recette bedroeg: € 5,11, de gemiddelde opbrengst per bezoek.

bezoek aan het Binnenhof. Een klein percentage bezoekt nog een ander museum, waarbij het Haags Historisch Museum het meest genoemd werd. De Gevangenpoort was ook in 2012 weer een geliefde locatie voor filmopnames, zo werd er een aflevering van ntr en Klokhuis over de Gouden Eeuw in de Gevangenpoort opgenomen. Tevens vonden opnamen plaats voor ncrv Man bijt Hond en voor de eo (Ernst Daniel Smit) over Jan de Bakker, de eerste protestantse ‘ketter’ die vanwege zijn geloof ter dood werd veroordeeld en gevangen zat in de Gevangenpoort. Ook in 2012 werd de mediawaarde bijgehouden. De Gevangenpoort behaalde in de geschreven media een mediawaarde van € 159.641,44. De mediawaarde van tv en sociale media is vele malen groter. Alleen is deze nog niet gekwantificeerd.

Hofvijverpasse-partout

In samenwerking met Museum Bredius, ProDemos, Galerij Prins Willem v en het Haags Historisch Museum werd in de zomer het Hofvijverpasse-partout geïntroduceerd, waarmee bezoekers gedurende een dag alle rond de Hofvijver gelegen musea voor een aantrekkelijk bedrag kunnen bezoeken. Het Hofvijvergebied heeft een enorme potentie. Al snel bleek dat er grote behoefte bestond om het passe-partout gedurende twee dagen geldig te laten zijn. De passe-partouts zijn te koop bij de deelnemende instellingen en bij de vvv.

Nieuwe media

Museum de Gevangenpoort had al

Museum de Gevangenpoort heeft de beschikking over een digitale nieuwsbrief waarop bezoekers zich via de website kunnen abonneren. De nieuwsbrief verschijnt één keer per jaar en informeert over activiteiten in het Museum. Het Museum sloot 2012 af met 156 nieuwsbrief abonnees. Ook in 2012 is gebruik gemaakt van sociale media als Facebook en Twitter om nieuws en activiteiten te promoten: Twitter achter tralies!

Promotie en publieksactiviteiten Nachtrondleidingen ‘Feit of Fictie’ Op zaterdag 24 maart organiseerde Museum de Gevangenpoort nachtrondleidingen aansluitend bij het thema van de Boekenweek. De nachtrondleidingen hadden eveneens als thema ‘feit of fictie’ en verschillende verhalen over de Gevangenpoort kwamen tijdens deze avond aan bod. Tussen 20.00 en 24.00 uur werd er ieder uur een rondleiding gestart.

Meisje met de parel Van 3 tot 25 april was het Meisje met de parel, topstuk uit het Mauritshuis, te zien in Galerij Prins Willem v. Logistiek gezien was dit een goede oefening voor de Gevangenpoort en Galerij om busladingen bezoekers te verwerken in korte tijd. E.e.a. is prima verlopen. Dag van het Kasteel De jaarlijkse Dag van het Kasteel vond plaats op 28 mei. Museum de Gevangenpoort biedt als kasteelpoort een aantal activiteiten aan. Zo vond er een bouwkundige rondleiding plaats door het complex en werd de Kastelenwandeling over het Binnenhof gehouden. Duobezoek Gevangenpoort-Ridderzaal Gedurende de zomermaanden bood de Gevangenpoort een duobezoek aan met de Ridderzaal, i.s.m. ProDemos Huis voor democratie en rechtsstaat. Bezoeker hadden iedere dag de mogelijkheid hiervoor een combi-ticket te kopen. Samen met een gids kregen zij een rondleiding door het cellencomplex en een bezoek met uitleg in de Ridderzaal. Er werd veel gebruik gemaakt van dit aanbod. Onthullingen gebroeders De Witt Ieder jaar wordt er rond de sterfdag van de gebroeders De Witt (20 augustus) een activiteit georganiseerd. Dit jaar werd een presentatie gegeven over de onderzoeksresultaten van het Nederlands Forensisch Instituut met betrekking tot de tong en de vinger. Tevens werd aandacht besteed aan het recentelijk gerestaureerde schilderij Moord op de gebroeders De Witt, 1672 van Pieter Frits, waarbij sensationele onthullingen naar voren kwamen.

Museumnacht Op 1 september deed Museum de Gevangenpoort opnieuw mee aan de Haagse Museumnacht, dit jaar in samenwerking met de naastgelegen Galerij Prins Willem v. Het Museum kon wederom rekenen op de belangstelling van velen en de bezoekers stonden weer in rijen te wachten. Tijdens deze Museumnacht konden bezoekers een bijzondere rondgang maken door de middeleeuwse gevangenis waarbij zij op hun tocht vele historische figuren ontmoetten, zoals o.a. Hugo de Groot (de jonge advocaat bij het Hof van Holland, verantwoordelijk voor de Gevangenpoort), Jan de Bakker (de eerste ketter die veroordeeld werd), Catharina de Chasseur (miskende echtgenote en valsemunter; spookt zij nog steeds?). De rondgang eindigde met een deftige ontmoeting met stadhouder Willem v in zijn eigen Galerij, samen met zijn gade Wilhelmina van Pruisen. Een fantastische belevenis, dankzij de acteurs die zich helemaal thuis voelden in hun rol. UITfestival Tijdens het Uitfestival (2 september) was Museum de Gevangenpoort en het Haags Historisch Museum weer samen aanwezig; dit jaar niet met een kraam, maar met de inmiddels bekende MijnDenHaag*-mobiel. De bestuursleden van de Vereniging Vrienden hielpen ons weer, zoals altijd, bij het promoten van het Museum tijdens deze drukbezochte dag. Open Monumentendagen Gratis openstelling van de Gevangenpoort leidt altijd tot zo’n toevloed van bezoekers, dat dit tot gevaarlijke situaties leidt (zoals ooit bij een Open Monumentendag: met meer dan



in 2010 een nieuwe website gerealiseerd, die in 2011 is uitgebreid met o.a. een Engelstalig deel en met informatie over de geschiedenis van het gebouw, het Hof van Holland en de verschillende soorten straffen. In 2012 is de website up-to-date gehouden met nieuws, activiteiten en nieuwe inhoudelijke informatie over de geschiedenis van de Gevangenpoort. Uit publieksonderzoek blijkt dat circa een derde van de bezoekers voorafgaand aan hun bezoek de website bekijken. In 2012 betrof het totaal aantal pageviews van de website van de Gevangenpoort 218.009.

5.000 bezoekers). Helaas zijn we dus genoodzaakt om het aantal bezoekers te reguleren. Voor bezoekers van de Open Monumentendagen in 2012 bood de Gevangenpoort op 8 en 9 september in totaal 50 gratis toegangskaarten aan, die alle werden afgenomen.

Dag van de Rechtspraak Donderdag 27 september was een primeur: in Den Haag vond voor de eerste keer de Dag van de Rechtspraak plaats. De Raad voor de Rechtspraak wil met deze dag niet alleen de rechtspraak op de kaart zetten, maar bovenal de betekenis ervan. De Dag van de Rechtspraak moet een jaarlijks terugkerend evenement worden. Het programma richt zich op relaties van de rechtspraak, op mensen die beroepshalve zijn betrokken en op een geïnteresseerd publiek. In de ochtend was een symposium gewijd aan sociale media en de rechtspraak. ’s Middags was er de Rechtspraaklezing. Het avondprogramma in Museum de Gevangenpoort was voor veel deelnemers het hoogtepunt van de dag. Zeven prominenten uit de rechtspraak, wetenschap en politiek waren uitgenodigd om als afsluiting van de Dag van de Rechtspraak hun visie te geven op het recht op betekenis-

Maand van de Geschiedenis De maand oktober was de maand van de geschiedenis en stond in het teken van arm en rijk. De Gevangen-

het achterste van je tong laten zien 79


Nacht van de Dictatuur Museum de Gevangenpoort deed mee tijdens de Nacht van de Dictatuur op vrijdag 14 september. Deze nacht was de Gevangenpoort open voor bezoek en verzorgde een aantal speciale rondleidingen. In dictaturen verliezen veel mensen het recht over eigen lijf en leven. In een omgeving als van de Gevangenpoort kun je je daar een voorstelling bij maken.

volle plekken in de Gevangenpoort. Wandelend van de Raadkamer naar de Pijnkelder en in de Gajolen kregen de deelnemers hun persoonlijke verhalen te horen, die het recht tot leven brachten. sp-parlementariër Jan de Wit maakte zich zorgen over rechterlijke dwalingen: hoe zou je rechters kunnen toetsen. Opiniepeiler Maurice de Hond kwam tot de verontrustende conclusie dat mensen zich in het opsporingsonderzoek niet altijd aan de regels houden. Advocaat en hoogleraar Stijn Franken pleitte voor menselijkheid als kernwaarde van de rechtspraak. Rieme-Jan Tjittes, hoogleraar privaatrecht, advocaat en raadsheerplaatsvervanger bij het gerechtshof in Arnhem vond: als jurist moet je het hoofd koel houden, maar het hart vooral warm. Bestuursrechter Vivienne van Amstel vertelde hoe het toelaten van emoties op de zitting de rechtspraak het afgelopen decennium heeft verbeterd. Advocaat en strafrechtdeskundige Geert-Jan Knoops vertelde hoe moeilijk het is om vast te stellen of een getuige betrouwbaar is. En Wil Tonkens, rechter-plaatsvervanger in Amsterdam, benadrukte de grensoverschrijdende kanten van haar vak. Het leek wel of heel juridisch Nederland samenkwam deze avond in de Gevangenpoort. Een fantastisch programma over de grenzen van het vak dat geheel tot zijn recht kwam in de Gevangenpoort, de plek waar Coornhert zijn Boeventucht schreef en voor vernieuwing zorgde in het denken over straf.

poort nam deel aan deze geschiedenismaand door iedere zaterdag een speciaal uitgebreid programma te organiseren over klassenjustitie in de Gevangenpoort. Waar verbleef je als je arm was? Antwoord: in de Gajolen. En als je rijk was? In de Ridderkamer. In de Gevangenpoort is klasse-justitie nog steeds zichtbaar en voelbaar. Halloween-nachtrondleidingen en -kinderactiviteit Tijdens Halloween op 27 oktober bood Museum de Gevangenpoort de traditionele Halloween-nachtrondleidingen aan, waarvan ook één in het Engels, speciaal voor expats. De arrangementen waren allen volgeboekt. Op 28 oktober konden kinderen terecht in het Museum om onder begeleiding pompoengezichten te snijden.

Tong van Johan en vinger van Cornelis de Witt.

De Gevangenpoort mocht weer veel bijzondere groepen ontvangen voor een speciale rondleiding vaak gecombineerd met een buitenwandeling, zoals bijvoorbeeld de collega’s van Kasteel Duivenvoorde, een internationaal gezelschap van de Politieacademie, studenten uit Leuven, de klpdspoorwegpolitie, Politie Haaglanden, medewerkers van verschillende ministeries (az, Defensie, vws, Justitie), de vrouwenbeweging Markant, Historische vereniging Oud Gorkum, Kastelenstichting Zeeland, de Haeghe groep, de personeelsvereniging van de Tweede Kamer, Dienst Koninklijk Huis, Vooropleiding Conservatorium, Wetenschappelijk Bureau Hoge Raad, Algemene Rekenkamer, het Openbaar Ministerie en nma/juridische dienst.

Ontvangsten Het Museum is een bijzondere locatie, maar heeft zaalverhuur niet als doel. Een inhoudelijke koppeling met het Museum en de collectie is uitgangspunt. Er wordt bijvoorbeeld altijd gezorgd voor een rondleiding of een inhoudelijk verhaal over het Museum. De Gevangenpoort is een geliefde plek voor ontvangsten, met name van ministeries, juridische en penitentiaire instellingen. In 2012 ontvingen we o.a.: - 19 januari: nieuwjaarsborrel voor de voltallige Raad voor Cultuur met alle adviseurs over subsidieplan 2013-2016 - 26 januari: jaarlijkse ronde tafelbijeenkomst Wladimiroff advocaten - 31 januari: diner Rabobank - 21 februari: afscheid bestuursleden vrijwilligersorganisatie Exodus (hulp aan (ex)-gedetineerden) - 12 april: werkbezoek staatssecretaris Halbe Zijlstra - 7 mei: Bourgondisch buffet met rondleiding voor businessclub Ondernemers Rijswijk - 10 juli: diner voor bestuursleden Bredius en Stichting Haags Historisch Museum i.v.m. samenwerking


80

Speciale rondleidingen en groepsbezoek

De Gevangenpoort is vaak programma onderdeel van een congres, zoals op 5 juni van het grote vng-congres. Op 17 december bezocht een omvangrijk gezelschap, bijna de voltallige vvd-fractie van de Tweede Kamer en alle fractiemedewerkers de Gevangenpoort en Galerij Prins Willem v. De reden van het bezoek was de inhoudelijke wens voor een hernieuwde kennismaking met dit belangrijk stuk geschiedenis van het Binnenhofgebied.

- 8 augustus: bedrijfsuitje van medewerkers van de Amerikaanse ambassade - 31 augustus: lunch en rondleiding voor collega’s van de dienst ocw van de gemeente Den Haag - 3 november: ontvangst abn Amro - 16 november: Residentieweekend voor internationaal Rotarygezelschap - 19 november: diner van het internationaal energiebedrijf Taqa - 4 december: personeelsuitje van het Ministerie van Economische Zaken - 19 december: bedrijfsuitje kpmg en ontvangst Politie Haaglanden

Educatie Er zijn 116 lessen gegeven voor het primair onderwijs voor 2.741 leerlingen, waarvan 45 Cultuurmenulessen (1.017 leerlingen). Er zijn 409 lessen gegeven voor het voortgezet onderwijs (9.410 leerlingen) en 770 jongeren bezochten het museum via Cultuurkaart of cjp. Er waren 160 bijzondere educatieve activiteiten, waaronder de ‘Wandelingen buiten de Poort’, het programma ‘Haagse Tribune’ voor het vo (i.s.m. ProDemos), de ‘Emotietrip’ en de speciale arrangementen. De herinrichting van de Gevangenpoort heeft de huidige educatieve producten mogelijk gemaakt, meer doelgroepgericht zodat iedereen het verhaal op eigen niveau gepresenteerd krijgt. Met als uitgangspunten: - nieuwsgierigheid naar het verleden stimuleren - bewust maken van het bestaan en de betekenis van eeuwenoude ge-

Cultuurmenu Het Cultuurmenu is een Haagse cultuuragenda voor het primair onderwijs. Voor iedere groep van de school is er een speciale museumles in één van de deelnemende musea. Na acht jaar onderwijs hebben de leerlingen zo een goed beeld van de musea in Den Haag. Na de heropening van de Gevan-

genpoort ontving het Museum groepen van het Cultuurmenu. De Gevangenpoort zit in het curiculum van groep 8. Tijdens deze les nemen de leerlingen een kijkje in de ruimtes van het museum die er soms nog net zo uit zien als 500 jaar geleden. Daarnaast gaan ze op onderzoek uit. Waarom werd je vroeger opgesloten in de Gevangenpoort? Waarom bestond gevangenisstraf nog niet? Welke andere straffen bestonden er dan? Werd iedereen hetzelfde behandeld of kregen de rijken een betere behandeling? Waarom moest je zelf betalen voor je verblijf in de Gevangenpoort? En welke spreekwoorden kennen we nu nog die met straffen van vroeger te maken hebben? De leerlingen nemen zelf plaats op de stoel van een rechter en komen in ruimtes die anders verborgen blijven. Bij de les werd een speciale film gemaakt waarbij er in een ‘breaking news - item’ een diefstal aan de leerlingen wordt voorgelegd die zij gedurende hun bezoek aan Museum de Gevangenpoort oplossen. In 2012 werden 45 cultuurmenulessen gegeven in Museum de Gevangenpoort. De Emotietrip De Emotietrip, een audiotour met waargebeurde verhalen uit de duistere Haagse geschiedenis, speciaal ontwikkeld voor vmbo leerlingen, blijft een aantrekkelijke activiteit voor jongeren. Leerlingenboekje Het boekje Misdaad en straf door de eeuwen heen is een uitgave van de afdeling Publiekszaken. Het is voor € 3,50 te koop in Museum de Gevangenpoort en is te gebruiken ter voorbereiding voor spreekbeurten of lessen op school.

In het boekje wordt een link naar het heden gelegd. Door het verleden aan het heden te koppelen ontstaat er een completer beeld van het verhaal van misdaad en straf.

MuseumJeugdUniversiteit Voor het eerst dit jaar nam de Gevangenpoort deel aan het landelijke programma MuseumJeugdUniversiteit. Hierbij wordt een reeks colleges georganiseerd voor nieuwsgierige kinderen van 8 tot 12 jaar. De colleges in de Gevangenpoort werden gegeven op: - 16 september: Kun je ontsnappen met aan elkaar geknoopte lakens? door drs. Freek Plasmeijer - 21 oktober: Welke geheimen verbergen oude botten? door drs. Mayonne van Wijk - 18 november: Waarom wordt er nu niet meer gemarteld? door prof. jhr. mr. Mischa Wladimiroff - 16 december: Hoe werd in 1616 een roofmoord opgelost? door dr. Jori Zijlmans Gemiddeld kwamen er 30 ‘studenten’ per college. Bij het eerste college was er ter introductie voor de ouders een rondleiding door het Museum georganiseerd. Na afloop van de vier colleges ontvingen de kinderen een diploma. Wegens succes wordt de reeks in 2013 voortgezet.

Vakantieactiviteiten Cipierswoning In het weekend en in de Haagse schoolvakanties kunnen kinderen in de Cipierswoning van het Museum



Schoolbezoek

bouwen en voorwerpen en doen beseffen dat we zuinig moeten zijn op cultureel erfgoed - doen beseffen dat het museum niet alleen voorwerpen bewaart, maar dat die voorwerpen ook belangrijke verhalen over vroeger in zich dragen - het verleden ontsluiten voor beter begrip - het besef bevorderen dat iedere tijd zijn goede en minder goede dingen heeft, en dat dit ook geldt voor onze eigen tijd. De bestaande succesnummers als het Kinderverjaardagsfeestje (‘griezelfeestje’), de (nacht)rondleidingen en de juridische rondleiding zijn gehandhaafd. Opvallend is dat voor teamuitjes steeds meer gebruik wordt gemaakt van educatieve arrangementen, een combinatie van koffie/thee, rondleiding door de Gevangenpoort en een begeleide wandeling. Veel scholen zijn vaste trouwe klant bij de Gevangenpoort, bijv. de Bloemcampschool en de Werkplaats Kees Boeke komen elk jaar weer terug, maar tijdens de sluiting gedurende de verbouwing van de Gevangenpoort, hebben veel scholen een alternatief gevonden en die moeten weer teruggewonnen worden. Dit jaar is daar actief op ingezet met een uitnodiging naar de ‘vaste klanten’ voor een hernieuwde kennismaking.

meer ontdekken over de Gevangenpoort. Een film introduceert het Museum en vertelt wat de Gevangenpoort vroeger was. Voorts ontdekken de kinderen bijvoorbeeld wat sommige voorwerpen zijn door het dubbelewoorden-puzzelspel. Je mag zelf met je hoofd in het schandblok en er zijn kleurplaten, gebaseerd op de collectie van de Gevangenpoort. Kinderfeestjes Elke woensdag, zaterdag en zondag is er van 13.00 uur tot 15.00 uur de mogelijkheid een kinder-griezelfeestje te boeken. Kinderen kunnen hun verjaardag in het spannendste museum van Nederland vieren. Een gids neemt de jarige en zijn of haar vriendjes mee voor een ontdekkingstocht door de middeleeuwse gevangenis/kasteelpoort. Voor kinderen tussen 7 en 13 jaar. Voor de jarige is er een verrassing en niemand gaat weg zonder het certificaat van de Gevangenpoort.

Gidsen workshop In oktober mocht Museum de Gevangenpoort acht nieuwe gidsen ontvangen. Voor hen werd een introductie georganiseerd met een rondleiding door het Haags Historisch Museum en de Gevangenpoort en een toelichting op de organisatie. Ook werd speciaal ingegaan op het in-

Het Tribunaal i.s.m. Verzetsmuseum Gouda In samenwerking met Verzetsmuseum Gouda bood de Gevangenpoort en het Haags Historisch Museum een lesprogramma aan over dilemma’s: het Tribunaal, een interactieve dilemmashow met een mobiele tribune, waarin de leerlingen historische kwesties voorgelegd krijgen. De leerlingen moeten een keus maken, zijn ze voor of tegen? Na elke stelling wordt er geprobeerd een gesprek op gang te krijgen. Na dit programma in het Haags Historisch Museum, werden de leerlingen door middel van een stadswandeling naar Museum de Gevangenpoort begeleid, waar zij een rondleiding kregen. Tijdens zowel de rondleiding in de Gevangenpoort als de wandeling er naar toe, werden stellingen en dillema’s verder uitgewerkt.

Tentoonstellingen en presentatie Museum de Gevangenpoort is al zeven eeuwen oud en behoort tot de top 100 van Nederlands belangsrijkste monumenten. In al die eeuwen zaten

bekende en onbekende verdachten, van regent tot arme sloeber, hier gevangen. Onder hen Dirck Volckertsz. Coornhert, Cornelis de Witt, Jan de Bakker (de eerste ketter), Abraham de Wiquefort (de James Bond van de 17de eeuw), Kaat Mossel en vele anderen. Ondanks de grimmige reputatie als gevangenis en martelplek, is een bezoek aan Museum de Gevangenpoort een unieke historische beleving. Tijdens een rondleiding komt men alles te weten over de markante geschiedenis van het gebouw; de straffen en het leven in het cellencomplex. Ook de geschiedenis van het strafrecht in Nederland en de rol van Den Haag als internationale stad van Vrede en Recht komt daarbij aan de orde. In de Gevangenpoort zijn alle monumentale ruimtes opengesteld voor het publiek, waarbij de ruim 130-jarige traditie van rondleidingen door de Gevangenpoort wordt voortgezet en zonodig uitgebreid of aangepast voor bijzondere gelegenheden. Er is een museale expositieruimte, die zonder rondleiding bezocht kan worden. De kwetsbare collectie wordt er getoond in klimaatvitrines. In de 18de-eeuwse conciergekeuken is een museumcafé gevestigd.

Nieuwe aandacht voor de moord op de gebroeders De Witt Van 28 augustus t/m 16 september was in de Gevangenpoort het unieke schilderij de ‘Moord op de gebroeders De Witt’ van de hand van de 17de-eeuwse schilder Pieter Frits te zien. Het schilderij is in bezit van het Haags His-

torisch Museum en is recentelijk gerestaureerd. Daarbij werden enkele opzienbarende ontdekkingen gedaan. De moord op de gebroeders De Witt op 20 augustus 1672 is op vele manieren overgeleverd. Naast diverse beschrijvingen in dichtvorm zijn er meerdere tekeningen en prenten overgeleverd die in vreselijke beelden laten zien wat er met de gebroeders De Witt in het Rampjaar gebeurde. Schilderijen met de moord als onderwerp zijn echter zeldzaam. Het schilderij toonde voor de restauratie de moord op de gebroeders Johan en Cornelis de Witt in drie fasen, als een stripverhaal. Een aantal details is in de 19de eeuw overgeschilderd, zo bleek uit de verf-analyse. Met de restauratie is het schilderij weer in zijn oorspronkelijke staat hersteld en zijn letterlijk enkele opzienbarende onthullingen omtrent de moord op de gebroeders De Witt weer blootgelegd. De waarheid bleek hier het daglicht niet te kunnen verdragen. Het weer ongekuiste schilderij toont ons in olieverf wat wij tot nu toe alleen in prenten konden zien en in oude geschriften konden lezen: de moord op de gebroeders in al zijn gruwelijkheid. Het schilderij kreeg onmiddellijk een hoofdrol toebedeeld in de tentoonstelling in het Amsterdam Museum en de documentairereeks over de Gouden Eeuw van ntr en Klokhuis. Vanzelfsprekend kreeg de moord en de Gevangenpoort ook weer de volle aandacht. De restauratie is mogelijk gemaakt door steun van Wladimiroff Advocaten, weldoener-lid van het Sebastiaan Genootschap.



Pompoensnijden voor kinderen Tijdens Halloween, was er voor kinderen de mogelijkheid om je eigen griezelpompoen te maken. Onder begeleiding van een museumdocent werden de pompoenen uitgesneden. ’s Avonds konden de kinderen met hun Halloween-pompoen langs de deuren.

houdelijke verhaal van de Gevangenpoort. Het rondleiden zelf werd daarna d.m.v. intervisie getraind onder leiding van een ervaren rondleider gedurende enkele maanden.

Voortaan is het elke dag Prinsjesdag op het Binnenhof in Den Haag. In de monumentale ruimte onder de Ridderzaal presenteert de Gevangenpoort met het Haags Historisch Museum in samenwerking met ProDemos, huis voor democratie en rechtsstaat vanaf 6 september een Prinsjesdag Presentatie. Onder de middeleeuwse gewelven ziet men de stoet met de Gouden Koets door de jaren heen aan zich voorbij trekken. Daarbij wordt de samenstelling van de optocht uit de doeken gedaan, waarin de hoofddeksels van de verschillende onderdelen, zoals hofhouding, leger, marechaussee en politie een rol spelen. Ook is er een bijzondere maquette van de stoet en daarbij mag de troonrede niet ontbreken. Uiteraard is er aandacht voor de geschiedenis van het Binnenhof, van de Middeleeuwen tot heden. Op 5 september werd in de Gevangenpoort, de vroegere toegangspoort tot het Binnenhof, de opening gevierd van de deze Prinsjesdag Experience. Kars Veling (directeur ProDemos) hield de openingstoespraak, gevolgd door een feestelijke openingshandeling door Thijs van Leeuwen, auteur van de boeken ‘Pracht en Praal op Prinsjesdag’ en ‘De Gouden Koets’. Ere-gast was de Stalmeester van het Koninklijk Huis, Bert Wassenaar. Van de Gevangenpoort wandelden de gasten naar de Prinsjesdag Presentatie in de ruimte onder de Ridderzaal. De Prinsjesdag Presentatie kwam tot stand i.s.m. de RijksgebouwendienstGrafelijke Zalen, ProDemos en Haags Historisch Museum. Deze bijzondere opstelling, met

de miniatuurversie van de Prinsjesdagstoet, was vanaf de eerste dag een groot succes. De presentatie werd in vier maanden bezocht door 22.345 bezoekers (7.236 individuele bezoekers en 15.109 deelnemers aan groepsbezoek, waaronder veel scholieren).

Multifunctionele ontvangstruimtes de Cipierswoning, de Turfkelder en de IJzerkamer Speciaal voor het onderwijs (van primair- tot volwassenenonderwijs) heeft het Museum ruimtes beschikbaar die als lesruimte kunnen worden gebruikt. De ruimtes zijn voorzien van de nieuwste technische snufjes en maken filmvertoningen en andere audiovisuele presentaties mogelijk. De voormalige Cipierswoning met schouw en vuurplaats biedt ruimte aan maximaal 35 personen die hun bezoek aan het Museum in deze ruimte starten of beëindigen. Filmpresentaties op maat geven een introductie op het thema van de desbetreffende les of rondleiding. Deze ruimte kan ook gebruikt worden voor externe organisaties die lezingen dan wel cursussen aanbieden en tevens voor kinderverjaardagen, workshops en activiteitenmiddagen. De Turfkelder, in een van de oudste delen van de Poort, is zeer geschikt als filmruimte, waar onderwijsgroepen tijdens de rondleiding door het cellengebouw gebruik van kunnen maken. De IJzerkamer in het cellencomplex, is door het grote formaat zeer geschikt om schoolklassen in te ontvangen tijdens de rondleiding door het gevangenis-gedeelte. En zo wordt

voor schut staan 87


Prinsjesdag Experience op het Binnenhof

de belasting voor de overige ruimten in het cellencomplex verminderd.

Samenwerking met Galerij Prins Willem V

88

Houten schandbord dat het delict aangaf dat de veroordeelde had gepleegd, 19de eeuw.

In beide instellingen heeft de historische beleving bovendien betrekking op het Binnenhof en directe omgeving. De aanwezigheid van de Oranjes in dit gebied is daarbij cruciaal. Galerij en Gevangenpoort laten namelijk samen de uitersten zien van de stadhouderlijke macht: zowel het vorstelijk vertoon, als de repressie van politieke tegenstanders. De twee

Het gemeenschappelijke verhaal van de twee musea speelt vooral een rol in het entreegebied van de Gevangenpoort en de Galerij en met name in de gemeenschappelijke filmzaal. De combinatie van de Gevangenpoort en Galerij wordt gewaardeerd. Dit blijkt uit de succesvolle verkoop van de combikaart. Ook ontvangen beide musea veel complimenten van de bezoekers. In 2012 werden 9.152 combikaarten verkocht aan de kassa van de Gevangenpoort. Het totale bezoek aan de Galerij Prins Willem v was 21.358, een record, waar de Gevangenpoort mede trots op mag zijn.

Behoudstaak Veiligheidszorg

De veiligheidszorg wordt uitgevoerd in samenwerking met de Galerij Prins Willem v (onderdeel van het Mauritshuis) en de aangrenzende panden van het ministerie van Algemene Zaken. De hoofden bhv van de buurpanden hebben regelmatig contact. Eenmaal per jaar vindt er een gezamenlijke algehele ontruimingsoefening plaats met de medewerkers van het ministerie van Algemene Zaken, van Galerij Prins Willem v en van de Gevangenpoort. In 2012 vond deze ontruimingsoefening plaats op 16 april. In oktober 2012 werd een risicoanalyse uitgevoerd door MuSeCo. Hierbij werd de directie en het locatie-


De Gevangenpoort en de Galerij Prins Willem v (Mauritshuis) beschikken over een gemeenschappelijke entree en delen verschillende publieksvoorzieningen. De Galerij was het eerste openbare museum in Nederland. In 1774 bracht de Nederlandse stadhouder Willem v, Prins van Oranje-Nassau (1748-1806), de belangrijkste schilderijen van zijn collectie bijeen in dit gebouw aan het Buitenhof, dat op regelmatige tijden werd opengesteld voor publiek. Hoewel de thematiek van Gevangenpoort en Galerij op het eerste gezicht zeer van elkaar verschillen – kunst tegenover straf en marteling – ligt aan beide musea eenzelfde principe ten grondslag. In beide gebouwen kan de bezoeker een historische beleving ondergaan. Zo gaat het in de Galerij niet in de eerste plaats om de afzonderlijke schilderijen, maar om de presentatie als geheel die de bezoeker iets duidelijk moet maken over het verleden. Hetzelfde geldt voor de Gevangenpoort waar de bezoeker kan beleven hoe in het verleden straf en gevangenschap werden toegepast.

musea vergroten, als onderdeel van het Binnenhof, de beleving van het centrum van de macht.

management van de Gevangenpoort geïnterviewd en eveneens het locatiemanagement van het Haags Historisch Museum en het hoofd Beveiliging en Veiligheid van het Mauritshuis (de samenwerkende partners). In de eindrapportage werd geconcludeerd dat er geen actuele knelpunten zijn op het gebied van beveiliging en veiligheid. Veiligheid staat als vast punt op de agenda van de managementteamvergaderingen. Incidenten worden geëvalueerd in de managementteamvergaderingen en geregistreerd in de nationale database voor incidenten (dice) van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Medewerkers die het bhv-team vormen, hebben allen met goed gevolg deelgenomen aan de herhalingslessen. Ook in 2012 heeft het Museum weer geparticipeerd in het Haags Preventie Netwerk.

Als ensemble van gebouw en collectie valt de Gevangenpoort in de Acategorie. Het gebouw zelf behoort tot de Top 100 van Nederlandse unescomonumenten. Uitgangspunt bij het collectiebeheer is het ensemble: het gaat om het behoud van de collectie in combinatie met het behoud van het monument, ons belangrijkste collectiestuk. De Gevangenpoort beschikt over een intelligent klimaat ‘op maat’, aangepast aan het monument. Daarom kunnen belangrijke collectiestukken worden getoond, zoals de kwetsbare schandborden en bijzondere wapens. Door de combinatie met de Galerij Prins Willem v is er een grote spreidingsmogelijkheid van het publiek,

Bruiklenen

In 2012 is een aantal voorwerpen uit de collectie van de Gevangenpoort voor een korte periode in bruikleen gegeven aan enkele Nederlandse musea. Het gaat om een brandijzer, voetklem, handklem, hellebaard aan het Douane & Belasting Museum

te Rotterdam; een schandbord en brandmerk aan het Geldmuseum in Utrecht (ten behoeve voor de presentatie ‘Snel Geld’) en een hellebaard, arrestatieklem, ledemaatklem, drie polsboeien en een tailleboei aan het Historisch Museum Den Briel. Naar het Koninklijk Paleis op de Dam in Amsterdam ging een guillotinemes in een houten kistje (voor de tentoonstelling ‘Lodewijk Napoleon en zijn Paleis op de Dam’). N.a.v. het nieuws over de ontdekkingen tijdens de restauratie van het schilderij De moord op de gebroeders De Witt, 1672 van Pieter Frits is dit schilderij uit de collectie van het Haags Historisch Museum in de Gevangenpoort te zien geweest. De langdurige bruiklenen van Frans Halsmuseum (6), rce (3), Nationaal Onderwijsmuseum (1), Gemeente Zeist (2), Gemeentemuseum Den Haag (4), Rijksmuseum Amsterdam (3), Haags Historisch Museum (4) zijn gecontinueerd. Er zijn in 2012 geen nieuwe langdurige bruiklenen aangevraagd voor de Gevangenpoort.

Wetenschappelijke taak en publicaties De Gevangenpoort krijgt geen financiële ondersteuning van het Rijk voor wetenschappelijk onderzoek. De Gevangenpoort heeft daarom in 2012 een fonds ingesteld voor aankoop, restauratie én onderzoek, met financiële ondersteuning van derden. Het onderzoek naar het schilderij Moord op de gebroeders De Witt, 1672 van Pieter Frits en het onderzoek van het Nederlands Forensisch Instituut naar de tong en vinger van de gebroeders De Witt, brachten deze zwarte bladzijde

uit onze geschiedenis en met name de geschiedenis van de Gevangenpoort weer heel dichtbij. De moord op de gebroeders De Witt (20 aug. 1672) is op vele manieren overgeleverd. Naast diverse beschrijvingen in dichtvorm zijn er meerdere tekeningen en prenten overgeleverd die in vreselijke beelden laten zien wat er met de gebroeders De Witt in het Rampjaar gebeurde. Schilderijen met de moord als onderwerp zijn echter zeldzaam. Het schilderij van Frits toonde voor de restauratie de moord op de gebroeders Johan en Cornelis de Witt in drie fasen, als een stripverhaal. Een aantal details is in de 19de eeuw overgeschilderd, zo blijkt uit onderzoek en verf-analyse. Met de restauratie is het schilderij weer in zijn oorspronkelijke staat hersteld en zijn letterlijk enkele opzienbarende onthullingen omtrent de moord op de gebroeders De Witt weer blootgelegd. De waarheid bleek hier het daglicht niet te kunnen verdragen. Het weer ongekuiste schilderij toont ons in olieverf wat wij tot nu toe alleen in prenten konden zien en in oude geschriften konden lezen: de moord op de gebroeders in al zijn gruwelijkheid. Het schilderij van Frits kreeg een hoofdrol op de expositie in het Amsterdam Museum en het bijbehorende tv-programma De Gouden Eeuw en de bijbehorende publicatie (2013).

Financiën Museum de Gevangenpoort is al jaren met succes gericht op het verwerven van eigen inkomsten. In 2011, het eerste volledige jaar na de heropening, stegen de eigen inkomsten als percentage van de structurele



Collectie en gebouw

waardoor de druk op het gebouw afneemt. Groepen zijn klein van omvang en bezoeken onder leiding van een rondleider het gevangenisdeel. Het gebouw en de collectie varen er wel bij. Het jaar 2011 en 2012 waren de jaren, waarin ervaring opgedaan werd met de nieuwe situatie en de nieuwe apparatuur (na de verbouwing). Het beheer van het gebouw kent geen geheimen meer. De Technische Universiteit Eindhoven is vanaf 2011 ingeschakeld om de nieuwe klimaatvoorzieningen te monitoren. Dit sluit mooi aan bij eerder onderzoek van de Technische Universiteit Eindhoven naar het klimaat (nog zonder klimaat-installatie) in de Gevangenpoort. De Gevangenpoort beschikt over museale ruimtes met een ‘slim klimaat op maat’ waarbij de temperatuur in de museale ruimtes leidend is en niet de relatieve luchtvochtigheid. Dit in combinatie met vitrines, die bufferend werken met betrekking tot de relatieve luchtvochtigheid. Voorts beschikt de Gevangenpoort over ‘lauwe’ ruimtes, met een zeer terughoudende vloerverwarming, die het gebouw en de bezoekers ‘ondersteunt’ en over een ‘koud’ gedeelte (het gevangenis-deel) zonder verwarming met alleen losse ontvochtigers. Dit alles voor het behoud van het monument.

subsidie naar 90%. In 2012 bedroeg dit percentage zelfs 92%. Het museum voldoet ruimschoots aan de minimumnorm van 17,5%, die door het Ministerie van ocw is vastgesteld. In de jaren na de verbouwing wordt flink ingezet op een groeiend aantal bezoekers en verkoop van combikaarten met de Galerij Prins Willem v. In 2012 werden 9.152 combikaarten verkocht. Het totale bezoek aan de Galerij Prins Willem v was 21.358. De toegangsprijs van de Gevangenpoort bedraagt € 7,50 voor volwassenen en voor kinderen t/m 12 jaar € 5,50. Het prijsinstrument wordt gehanteerd om jonge kinderen te weren. De recette (de gemiddelde opbrengst per bezoek) bedroeg in 2012: € 5,11. (In 2011 bedroeg de recette: € 5,27. Dit is een hoger bedrag omdat de nabetaling over 2010 én de nabetaling over 2011 van de museumkaart beide in 2011 vielen.)

Museum de Gevangenpoort wordt gesteund door een grote groep van ca. 30 vrijwillige rondleiders (2 fte), het Sebastiaan Genootschap en de Vereniging van Vrienden. Het Sebastiaan Genootschap ondersteunt het Museum door bij het publiek, in het bijzonder het beroeps- en bedrijfsleven, het bewustzijn voor en de betrokkenheid bij de collectie en het ‘juridische’ erfgoed te versterken. De voorzitter van het genootschap is prof.jhr.mr. M. Wladimiroff, al jarenlang beschermheer van de Gevangenpoort. Wij doen geen beroep op financiële steun van het ministerie van ocw voor de wetenschappelijk taak.

Onze missie, doelstellingen en toekomstvisie betreffen zowel het Haags Historisch Museum als de Gevangenpoort. De situatie, waarin twee locaties samenvallen onder de paraplu van één museum, komt bij stedelijke musea vaker voor. Het Haags Historisch Museum wordt gesubsidieerd door de Gemeente en de Gevangenpoort door het Rijk. Deze gescheiden financiering vereist voor elk van beide locaties een aparte begroting en een aparte inhoudelijke en financiële verantwoording. De jaarstukken worden door accountants gecontroleerd. Door hen wordt een goedkeurende verklaring afgegeven voor zowel Gemeente als Rijk. Het verslagjaar werd met een positief resultaat afgesloten. Voor een gedetailleerd overzicht van de financiële situatie van Museum de Gevangenpoort wordt verwezen naar de financiële jaarstukken 2012 van de Stichting Haags Historisch Museum. De Raad van Toezicht heeft in haar vergadering van maart 2013 de jaarstukken 2012 vastgesteld na goedkeuring door De AccountantsGroep b.v.

iemand voor het blok zetten

93


De Gevangenpoort ontving van het Ministerie van ocw in 2012 een structurele subsidie van 421.429 euro.

De wetenschappelijke taak wordt verricht in samenwerking met derden en met hulp van financiële steun van derden. Voor aankopen en restauraties doen wij ook een beroep op derden.

94


Publicaties, website(s) en andere digitale media Raming 2012 Realisatie '12 Raming 2013 Publicaties* 0 0 0 Bezoeken website(s) totaal 0 50.146 53.000 Unieke bezoekers totaal (ip-aders) 0 40.163 41.700 Gemiddelde duur van een bezoek (in minuten) 0:00:00 0:02:50 0:02:50 Ontvangers digitale nieuwsbrieven 0 108 150 Facebook vrienden/fans 0 276 400 Volgers op Twitter 0 614 1.000 Linked-In connecties 0 nvt nvt Hyves vrienden 0 nvt nvt Webexposities 0 nvt nvt Cultuureducatie: activiteiten/lezingen/workshops volwassenen Raming 2012 Realisatie '12 Raming 2013 Deelnemers 2.000 2.574 2.000 Aangeboden verschillende activiteiten 100 160 100

Collectie en tentoonstellingen Raming 2012 Realisatie '12 Raming 2013 Voorwerpen in beheer 386 386 Tentoonstellingen in Den Haag 1 1 1 waarvan in eigen huis 1 1 1 Bezoekers totaal 54.000 50.969 48.000 waarvan betalende bezoekers 51.000 49.305 43.200 waarvan niet-betalende bezoekers 3.000 1.664 4.800 waarvan bezoekers met 'ooievaarspas' 150 210 200

(naar het format van de Gemeente Den Haag, Dienst Onderwijs, Cultuur en Welzijn)

In- en outputgegevens 2012 en raming 2013 van Museum de Gevangenpoort

Schandblok of schandpaal (replica) in gebruik bij de Gevangenpoort.

De verdeling Haagse- en niet Haagse scholen is gebaseerd op de verhoudingen uit 2012. Daarbij geldt de volgende verdeling: Haags / Niet-Haags po 60% / 40% vo 10% / 90% In de raming is rekening gehouden met een afname in het aantal leerlingen Cultuurmenu.

*)

Toelichting op de cijfers

Aanbod voor niet Haagse scholen Raming 2012 Realisatie '12 Raming 2013 Lessen / activiteiten primair onderwijs 52 27 30 waarvan aangeboden activiteiten Leerkansenprofiel (lkp) gg 0 0 Deelnemende scholen primair onderwijs gg 28 25 waarvan deelnemende scholen lkp gg 0 0 Deelnemende leerlingen primair onderwijs 1.200 690* 700* waarvan deelnemende leerlingen lkp gg 0 0 Lessen / activiteiten voortgezet onderwijs 243 368 347 Deelnemende scholen voortgezet onderwijs gg 133 125 Deelnemende leerlingen voortgezet onderwijs 6750* 8469* 8000* Deelnemers betaald met Cultuurkaart in voortgezet onderwijs gg 308 300

Aanbod voor Haagse scholen Raming 2012 Realisatie '12 Raming 2013 Lessen / activiteiten primair onderwijs 78 89 71 waarvan aangeboden activiteiten Leerkansenprofiel (lkp) gg 3 3 Deelnemende scholen primair onderwijs gg 45 38 waarvan deelnemende scholen lkp gg 3 3 Deelnemende leerlingen primair onderwijs 1800* 2051* 1650* waarvan deelnemende leerlingen lkp gg 52 50 Lessen / activiteiten voortgezet onderwijs 32 41 32 Deelnemende scholen voortgezet onderwijs gg 13 10 Deelnemende leerlingen voortgezet onderwijs 750* 941* 750* Deelnemers betaald met Cultuurkaart in voortgezet onderwijs gg 462 400

Activiteiten in de vakanties Raming 2012 Realisatie '12 Raming 2013 Deelnemers tot 12 jaar 0 169 150 Deelnemers 12 - 18 jaar 0 Aangeboden verschillende activiteiten 0 20 15



Huidig boekjaar 2012 Aantal (zo mogelijk)

Voorgenomen activiteiten Aantal (zo mogelijk)

38 50.969 12.151 incl. cultuurmenu 2.741 incl. cultuurmenu (1.724 excl. cultuurmenu)* 9.410**

38 38 42.000 54.471 11.200 incl. cultuurmenu 11.153 incl. cultuurmenu 2.200 incl. cultuurmenu 3.418 incl. cultuurmenu (1.750 excl. cultuurmenu)* (1.673 excl. cultuurmenu)* 9.000** 7.735**

volledig In adlib incl. digitale foto's; deelcollecties in musip-website geactualiseerd geactualiseerd

Vorig boekjaar 2011 Aantal (zo mogelijk)

**)

*)

Met ingang van schooljaar 2009/2010 participeert de Gevangenpoort in het lesprogramma "Cultuurmenu" een educatief programma voor primair onderwijs. Deze leerlingen waren oorspronkelijk in de prestatieafspraken niet meegeteld onder het kopje primair onderwijs, omdat hier een aparte prestatieafspraak voor was, terwijl die leerlingen daar wel onder vallen. Het totaal aantal leerlingen Primair Onderwijs in 2012 ligt hoger dan de prestatieafspraak. De Gevangenpoort was door het uitlopen van de verbouwing door de rgd gesloten van januari 2009 tot september 2010. Na de heropening bleek in de loop van 2011 dat veel scholen de Gevangenpoort niet meer in hun jaarlijkse programma hadden opgenomen. Het aantal leerlingen vo was daardoor in 2011 lager dan de prestatieafspraak. Hierover is het ministerie geïnformeerd met het indienen van de prestatieverantwoording 2011. In 2012 is extra ingezet op het hernieuwen van de contacten met het voortgezet onderwijs. Dankzij deze acties is het aantal bezoeken uit het Voortgezet Onderwijs dit jaar boven de prestatieafspraak uitgekomen. Het aantal bezoekers aan de nieuwe presentatie over de geschiedenis van het Binnenhofgebied (een samenwerking onder de Ridderzaal van Museum de Gevangenpoort, het Haags Historisch Museum en ProDemos) is niet meegerekend. In totaal trok deze presentatie 22.345 bezoekers: 7.236 individuele bezoekers en 15.109 bezoekers in groepsverband (vooral leerlingen vo).

Dit overzicht is opgesteld conform model iii-g prestatieverantwoording musea, Handboek Verantwoording Cultuursubsidies Instellingen 2009-2012.

3. Eigen prestatieafspraken Bijzondere rondleiding 160 activiteiten minimaal 50 activiteiten 136 activiteiten (verdieping) Verbouwing gerealiseerd gerealiseerd Cultuurmenu 1.017 2009/2010: 225 leerlingen 1.745 m.i.v. 2010/2011: 450 leerlingen Website pageviews 218.009 75.000 250.622

2. Verplichte prestatieafspraken Openingsuren (per week) Bezoeken totaal Bezoeken scholen (tot 18 jr.) # Primair onderwijs # Voortgezet onderwijs

1. Verplichtingen Registratiegraad volledig n.v.t. Registratiekwaliteit In adlib incl. digitale foto's; n.v.t. deelcollecties in musip-website Collectieplan geactualiseerd n.v.t. Veiligheidsplan geactualiseerd n.v.t.

G. Musea

Model III voor de prestatieverantwoording (4) Museum de Gevangenpoort naar het format van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap



100

Erratum Nadat het jaarverslag 2012 naar de drukker is verstuurd, is de volgende wijziging doorgegeven. Bladzijde 92, laatste alinea, wordt vervangen door de volgende tekst: Het verslagjaar werd afgesloten met een negatief exploitatieresultaat als gevolg van de beslissing eind 2012 om uit eigen middelen een collectiefonds te vormen. Deze eigen middelen zijn gevonden in de vrijval van een bestemmingsreserve op de balans. Hierna resteert een positief saldo om toe te voegen aan de algemene reserve. Voor een gedetailleerd overzicht van de financiële situatie van Museum de Gevangenpoort wordt verwezen naar de financiële jaarstukken 2012 van de Stichting Haags Historisch Museum. De Raad van Toezicht heeft in haar vergadering van maart 2013 de jaarstukken 2012 vastgesteld na goedkeuring door De AccountantsGroep. Maart 2012

Colofon. Jaarverslag 2012

Recommend Documents