Kunst Algemeen - Cultuur van de Kerk in de 11de tot en met de 14de eeuw Tijn Vaes
les 1
27-08-2012
Inleiding
In de 11de tot en met de 14de eeuw gebeurde er veel in de politiek, de kerk en de kunsten. De Kerk van Rome was van veel belang. De invloed van de kerk is vooral in Europa merkbaar. Italië bestaat uit verschillende kleine staten. Het Byzantijnse Rijk speelt ook een belangrijke rol. Nederland niet! In Spanje is een grote scheiding. Engeland was ook belangrijk. De cultuur kun je pas begrijpen als je teruggrijpt naar vroeger. Arabische invloed treedt overal in Europa binnen. De wens van de kerk was om een universeel instituut te zijn. Ook wilden ze christelijke vorsten zover krijgen om vreemde invloeden van buiten tegen te gaan. Alle christelijke plaatsen die buiten Europa lagen moesten beschermd worden tegen heidense invloeden. In het algemeen gaat het over de christelijke religie en levensbeschouwing. Maar ook over politiek en een antichristelijke houding. Schoonheid waarbij het goddelijke geopenbaard moet worden. De opdrachtgevers moet je in verband brengen met steun aan de kerk. Vermaak was eerder educatief dan vermakelijk. Wat er vermakelijk was, was vaak antichristelijk. Wegenschap en techniek zijn vaak via de Arabische cultuur de Westerse cultuur binnen gekomen. Intercultureel is er een spanningsveld tussen de christenen, de islamieten en joden. - Het einde der tijden, zoektocht naar stabiliteit (1000-1096) - Middeleeuwse Renaissance (1097-1204) - Eeuw van het universele (1204-1314) - Tijdperk van twijfel(1315-1388) Cluny is gebouwd in de 10de eeuw. De wereldlijke macht ging zich bemoeien met de geestelijke macht. Dat ging niet goed. Einde der tijden, zoektocht naar stabiliteit 1) Men had angst, angst voor de antichrist bestaat niet echt (vergaan van de wereld etc. 1000 was een magisch getal, net als 1003 en 1033 (33 is het jaartal waarin Jezus gestorven is). Het laatste oordeel wordt populair. Er worden veel kerken gebouwd. om de angst tegen de antichrist tegen te gaan. 3 St. Philibert. 1006-1019: Bouw van de kerk Saint-Philibert te Tournus. De kerk geldt als symbool voor het ontwaken van West-Europa, nadat het gedurende eeuwen verlamd was geraakt door de wanorde van de eerste feodale periode (premier âge féodal). Aan de invallen van de barbaren was rond 1000 eindelijk een einde gemaakt. De heropleving van Europa werd gerealiseerd in het begin van de elfde eeuw. Er kwam sociale en politieke stabiliteit rus in het land, landbouw ging goed, meer bevolking. Economische groei handel komt op. Landbouw ontginning van ruwe aarde. Verfijning van landbouwtechnieken (en ook nieuw gereedschap) Religie pelgrimstochten, je ging naar die plaatsen om boete te doen.
Jacob (Santiago de Compostella). Jacob was in 44 gestorven. Een koning kreeg een droom en vond het graf van Jacob. Sindsdien werden er pelgrimstochten gehouden. Later ook naar onder andere Rome en Jeruzalem. De architectuur is Romaans. Tijd (eeuwige tijd) is belangrijk. Met het ontstaan van de stadscultuur waarin klokken ontstonden, de tijd gaat een andere rol spelen. Filibaine werd monnik op jarige leeftijd. Volgeling van Benedictus. Hij sterft en in 1684 werden er wat onderdelen van hem vandaan gehaald, en als relieken gebruikt. Met een langzame stabilisatie ontstonden er landen, die door een vree0mde koning (uit een ander land) werden bestuurd. Een nationaal gevoel was er nog niet. Filips de Schone gaat zich verzetten tegen inmenging van Rome. In de 9de eeuw verzet de kerk zich tegen wereldlijke macht vanaf de 11de eeuw verzet de wereldmacht zich tegen inmenging van de kerkelijke macht. Tot de 11de eeuw werd de paus gekozen door een Duitse keizer/koning. De kerk wilde dat ze zelf mochten kiezen (de kerk kiest zelf de paus, in plaats van de Duitse keizer of koning), maar ze hadden de wereldlijke macht nodig om te strijden tegen de Islam. Er wordt veel gestreden in deze tijd. Gregorius VII was ooit abt van Cluny, en hij is gekozen tot paus in 1173. Hij wilde dat de kerk onafhankelijk werd investituur. Hij wilde dat de wereldlijke vorsten onderworpen waren aan de kerk. Leken mochten geen invloed uitoefenen op de kerkelijke ambten. Ook het celibaat werd verplicht. Als je priester werd mocht je niet met vrouwen verkeren. Hij vindt dat de geestelijke en de wereldlijke macht moesten samenwerken tegen de islam kruistochten. Urbanus wilde de Moren uit Spanje krijgen Europa wordt gezuiverd. De verzwakking van de Islam, zorgde ervoor dat de verchristelijking verder uitgebreid kon worden. Investituurstrijd. Goud, edelstenen, alles wordt aangewend om de wereldlijke macht aan te duiden. Augustus was na Christus keizer (Romein) kruis. Kostbaarheid speelt een grote rol. Bij de Cisterciënzers speelt licht (goddelijk licht) een belangrijke rol. Moissac, Jean-Pierre Apocalyps Christus in het midden, om hem de diersymbolen van de evangelisten, engelen en 24 oudsten, die over Christus oordeelden. Levendigheid, ieder ziet er anders uit. Instrumenten uit de Arabische cultuur. Ze kijken allemaal naar boven, naar Christus. Alles was met bonte kleuren beschilderd. De tempeliers bewaakten de burchten in het heilig land, ze legden ook een gelofte af van armoede, kuisheid en gehoorzaamheid. Bewaakten ook de schatkist van de Paus.
1118: oproep tot 2de kruistocht door Bernardus van Clairvaux. 14.000 mensen gingen op pad, 4200 keerden terug… In het Heilig Roomse Rijk komt een niuwe Duitse keizer aan de macht, Frederik Barbarossa. Abt Suger had eigen ideeën over licht. Nieuwe ideeën over architectuur. Kooromgang van Saint Denis, Parijs. Symbolische betekenis van licht. Ook in de Nôtre Dame. 1190: 3de kruistocht. Frederik Barbarossa dood. 1199: Richard Leeuwenhart sterf. 1202: 4de kruistocht. De eeuw van het universele - opkomst stadscultuur - streven naar eenheid van religie (Franciscus, Dominicus, Thomas van Aquino) - Kathedraal als bron van religieuze en wereldlijke kennis - verdeeldheid bij kerk, verschillende pauzen; paus naar Avignon 1206: ontwaken van de Oosterse cultuur Dominicus gaat preken bij de Katharen, waar veel problemen mee waren. Franciscus is een geweldige bron van inspiratie geweest voor kunstenaars. Vrij jong al tot de kerk gericht. Persoonlijke beleving van religie ( ketters hemels) Nieuwe intellectuele benadering. Gebruik van eigen taal, niet in het Latijn. Hij pleitte voor terugkeer van soberte en armoede in de kerk. In de stadscultuur was dit lastig. Er kwam door de stadscultuur armoede en rijkdom. Franciscus ging een orde stichten, die voor de armen ging zorgen. Giotto heeft het hele leven van Franciscus in beeld gebracht. Reims wordt gebouwd. Frederik II (kleinzoon van Barbarossa) wordt gekozen tot koning van Duitsland. Veel invloed uitgeoefend op de cultuur, legt christelijke normen terzijde. Geëxcommuniceerd geen sacramenten deelnemen en geen contact met andere koningen. Pelgrimstocht naar Sicilië, ,komt een sultan tegen en zij gaan samen regeren over heilige plaatsen. 1216: Sticting Dominicaner orde. Bewaken leer van de kerk, zorgen voor de armen. De Moren leefden relatie rustig samen met joden en christenen. Sainte Chapelle. Veel licht (glas). Meer glas dan steen. Voltooid in 1248. Kruistocht 1248: geleid door Heilige Lodewijk in Frankrijk, naar Egypte om heilige plaatsen te veroveren. Heilig verklaard door de kerk. 1252-1259: Onderwijs van Thomas van Aquino. Belangrijkste universiteit is in Parijs. Docent Dialectica. Schepping verklaren met gebruik van de ratio, niet alleen maar met het
bovennatuurlijke. De vorsten van het Roomse Rijk horen bij het Habsburgse Rijk, niet meer tot het Duitse Rijk. 1309: De paus is een Fransman buitenlander niet te vertrouwen. Vestigt zich in Avignong (Clemens V). 1312: Dante schrijft “De Hel”. Periode van Twijfel - Twijfel, angst, straf van God door streven naar luxe - Oorlogen - Dood en ongewisse toekomst 1316-1334: Pontificaat Johannes XXII (Franse paus, weer in Avignon) Giotto krijgt grote opdracht voor de dom van Florence. 1337: begin 100-jarige oorlog (Frankrijk-Engeland) De pest breekt uit in 1347 tot 1348. Een derde van de bevolking van Europa wordt uitgeroeid straf van God. De mens heeft niet geluisterd naar wat God wil!! 1378-1417: het Westers schisma wie is de echte paus? 1387: de gewone mens gaat een rol spelen in de westerse kunst Chaucer The Canterbury Tales. De Zwarte Dood voor het eerst weergegeven. De Zwarte dood kent geen onderscheid in afkomst. In de beeldende kunst komt er een realisme dat getoond gaat worden.
Kunst Algemeen
les 2
Cultuur van de Kerk
Beeldend
03-09-2012
De invloed van de Romeinse periode is nooit weggegaan, onder andere door opgravingen. Karel de Grote had veel interesse voor de Romeinen. Door hem werd een groot deel 1 rijk. Hij heeft het hele idee van de Romeinse cultuur opnieuw gestalte gegeven Renovatio; Latijn onderwijzen. Architectuur (uit Ravenna) probeerde hij gestalte te geven. Eenheid van kerk en staat. Karel werd gebalsemd tot keizer en probeerde de invloed van de kerk te minimaliseren door eigen kloosters te stichten. Odo van Metz - Paltskapel, Aken Romeinse bouwkunst (rondbogen, zuilen) Byzantijnse bouwkunst (mozaïeken) Afgekeken van de San Vitale in Ravenna. Centraalbouw (ronde vorm eeuwigheidsprincipe) Geestelijke macht in de rondbouw, wereldlijke macht in de torens die voor de kapel staan. Sindsdien is het niet meer gelukt om één groot rijk te stichten. St. Pantaleon, Ottoonse kerk Rondbogen en de versterking van de torens aan de westkant. Meer decoratie, (soort zuilen in een andere kleur lisenen) St. Michael, Hildesheim Het wereldlijke weergeven in de architectuur fortificaties, verstevigde bouw. Binnen is het plafond plat, rondbogen worden geaccentueerd door verschillend steengebruik. Zuilen en pilasters gecombineerd
Maria Laach, Duitsland Lisenen, boogvelden als decoratiepatroon
De wereldlijke macht gaat met elkaar strijden. Europa is een lappendeken van verschille4nde, kleine gebiedjes. Als inwoner had je er vee last van de strijd, door je leenheer of je koning. Men zocht bescherming bij de kerk, want die blijft bestaan, de leenheer veranderde telkens. De eenheid van de kerk werd extra geaccentueerd, doordat men op pelgrimstocht ging. Langs de pelgrimsroutes is de macht groot, vooral in de infrastructuur. Pelgrimstochten gaan van klooster naar klooster (zelfvoorzienende eenheden). De eerste abdijkerken ontstonden. De architectuur doet denken aan de romeinse bouwstijl Romaans. Ook weer verstevigd voor bescherming en veiligheid. De mens was altijd bezig met de zielenheil daarom ging men een pelgrimstocht doen, of men kocht aflaten. De kerken werden zo gebouwd dat er grote groepen “bediend” konden worden. In de kooromgang kwamen straalkapellen, waar relieken kwamen te liggen. Een reliek komt van een heilige.
Coques, St. Foy Kostbaar en goud, stond voor het heilige. Het is waarschijnlijk vervaardigd uit materiaal uit de Romeinse tijd. Het reliek zit ergens verstopt. De meest kostbare materialen waren goud, zilver en edelstenen. Soms waren lichaamsdelen (zoals een arm) een reliek. St. Sernin, Toulouse De pelgrimskerken werden steeds groter. 5-beukige kerk, straalkapellen. Romaanse kerk, veel muuroppervlak, decoratie is functioneel (dragend). De kerken waren heel groot. Kerken vangen weinig licht, alleen door de zijbeuken. Het waren hoge, smalle kerken. Op de zijbeuken was erboven aan een galerij. Daardoor was er weinig lichtval. Tongewelven, zwaar gordelbogen, geven ondersteuning om de ruimte te kunnen overbruggen. Soms werd de decoratie geschilderd, maar vaak niet. Een massief tongewelf biedt niet de structuur en de kracht die er nodig was kruisgewelven de druk wordt meer verdeeld, graatgewelven. Ook weer gordelbogen. De ronde vorm wordt wat spitser, wat uiteindelijk leidt tot de gotiek. Kloostervormingen: Cluny en Cîteaux Cluny, klooster Meer zang, meer bidden Wereldlijke taak, adviezen geven aan wereldlijken. Gelofte van armoede gebroken geld gestopt in de bouw van de kerk.
-
De orde der Benedictijnen: - Contemplatie en arbeid (ora et labora), draait rond het misoffer Zelfvoorzienend het klooster werd een verblijf
De kloosterkerk begon klein, maar werd groter en hoger door de wereldlijken, steeds een rijkere uitstraling. Gebruik van steunberen en luchtbogen niet decoratief, maar steunend. Je hebt twee soorten kloostergemeenschappen: - Cluniacenzers: geestelijk en wereldlijk - Cisterciënzers: armoede staat centraal Bernardus van Clairveaux
Abdij van Fontenay Sober, weinig versiering Strengheid van architectuur. Gordelbogen, maar meer spitsbogen meer ruimte voor licht Aan de bouw kun je zien wat er te doen was: scriptorium, de refter, etc. Je moest je bezig houden met het geestelijke. De zielenheil van de gelovige. De enige decoratie was floraal en anders over de schepping. In de Romaanse tijd was de meeste beeldhouwkunst te vinden op de westkant en op de façade. Te zien is vaak het bevrijden van het heilig land. Men geloofde dat het land plat was, en men dacht dat hoe meer naar de rand toe er minder geloof was, en apart van de aarde waren. Je hebt altijd een keuze tussen goed en kwaad. De meeste mensen die in de kerk kwamen, konden niet lezen. De kerk had de taak om het verhaal oer te brengen . Het was de taak van de kunsten om men te leren tussen het goede en het kwade. Dit kwam vooral tot uitdrukking in “Het Laatste Oordeel”. De ideeën van lelijke en slecht putte zich uit Romeinse bronnen. Soms werden er ook kapitelen (versierselen tussen de zuilen) versierd. Hier werd vaak totaal geen rekening gehouden met de anatomische verhoudingen, perspectief of iets dergelijks. Verhalen diende om Bijbelverhalen te illustreren en te vertellen over goed en kwaad. Conques, st. Foy De polychromie is nog goed te zien. Mensen waren bang voor deze beelden. Het was heel indrukwekkend, vooral met alle felle kleuren had het veel impact. Daarnaast is het verhaal natuurlijk ook vrij verontrustend. Vezelay Het kwaad bevindt zich aan de rand van de wereld, zo werd er gedacht. Dit kwam op gang door de pelgrimstochten. Plinius de Oudere – Naturalis Historiae Allerlei wezens opgetekend. Uiteindelijk terechtgekomen in de Middeleeuwen. Door de physiologus. Dezen worden de Bestiaria genoemd (het zijn een soort encyclopedieën). Kunstenaars putten hieruit. De apostelen worden door Christus uitgezonden (?) Waarom is de ingang van de kerk aan de westkant? De zon komt in het oosten op, bij de kooromgang Christus komt op in het oosten. Je komt binnen bij de kwade kant en je gaat naar de goede kant.
De Gotiek. De naam komt pas uit de Renaissance. St. Denis, Abt Suger Wereldlijke en geestelijke macht samen laten gaan. In de St. Denis werden de Franse koningen begraven. Het koningschap kan gekoppeld worden aan het koningschap van Christus. Abt Suger wilde het immateriële weergeven in de St. Denis. Dit had hij gelezen in een schrift van Dionysus (Denis is afgeleid van Dionysus). Hij wil licht laten zien. Daarnaast gebruikte hij ook de proportieleer. De orde van de kosmos weergeven op aarde. St. Denis doet nog heel erg Romaans aan. Wereldlijke en geestelijke wordt weergegeven aan de westkant, in de torens. Hij combineerde verschillende bouwmotieven (spitsbogen met een kruisribgewelf) waardoor de muren lichter waren en er ruimte kwam voor ramen. Het gewicht wordt afgeleid/verdeeld. De bogen worden functioneel gebruikt, maar ook decoratief. Gelijkmatigheid in het gebouw. Het vierkant wordt als grondplan gebruikt en de transept is de helft van dat vierkant. Abt Suger liet zich heel erg sponsoren, ook door de koning. Edelstenen weerkaatste het licht en goud en zilver ook. De beeldhouwkunst krijgt een grotere rol. Het belangrijkste werd de positie van de ramen. Het glas werd rood, groen, blauw en wit. Door het licht zie je allerlei patronen waardoor het tastbaarder wordt, maar toch ook weer niet. Abt Suger laat zichzelf afbeelden in het glas. Iedereen in de stad droeg een steentje bij aan de bouw van de kerk. Men gaat bouwen tot in de hemel. De kathedralen vertegenwoordigen niet alleen het luister van het volk, maar ook ontstaat in deze tijd de wetenschap. De term “donkere Middeleeuwen” slaat nergens op. Doordat men hoger kon bouwen, was er meer ruimte voor licht, ook in het midden. Doordat men steeds meer de druk kan afleiden, kunnen er hele grote gebouwen met veel licht ontstaan. Deze ontwikkeling gaat heel snel. Schalken, Decoratie op de steunberen. Reims Een grote decoratieve wand Standsontwikkeling is te zien in de decoraties.
Kathedraal Beauvais Hoogste kathedraal, heel hoog en smal, maar dit is alleen mogelijk met onder andere luchtbogen aan de buitenkant. Chartres, Westfaçade De façade is opgetrokken uit meerdere delen. Dat komt doordat er een heel groot deel opgegaan was door een brand. Een toren bleef staan, waar het reliek van de Heilige Maria lag een wonder!! Haar tunica was het reliek van de kerk. Maria staat voor het Heilige Jeruzalem. De kerk is opnieuw opgebouwd, met nieuwe beelden. Vorstelijke afkomst van Christus wordt hierin weergegeven. In het midden is Christus met de vier evangelisten. Leeuw: Marcus Mens: Mattheus Adelaar: Johannes Stier: Lucas Eronder staan de 12 apostelen afgebeeld. Alles wordt benut om zoveel mogelijk beelden neer te zetten. De westportaal heet het koningsportaal: in de zuilen zijn koningen weergegeven, zij zijn opgenomen in de zuil zij zijn de zuilen. Het is gedecoreerd met florale afbeeldingen. Het westportaal bestaat uit drie delen, middenin is het Laatste Oordeel. Rechts is de hemelvaart van Christus, met eromheen de maanden en de dierenriem de kathedraal diende als kalender. De geboorte van Christus is links te zien, met de 7 kunsten (de kathedraal is een school). Maria is een verpersoonlijking van de kerk. Maria zat als een soort troon, en Christus zit op haar schoot. Zij is de troon voor Christus. De wetmatigheid van de kerk vind je terug in de muziek. De Zuidkant verbeeld altijd het Nieuwe Testament. De noordkant verbeeld het Oude Testament in relatie tot de komst van Christus (in het Oude Testament komt Christus nog niet voor, maar er zijn wel verhalen die de komst van Christus aangeven). Christus is weergegeven (noord) als leraar (met een boek). Aardigers gepresenteerd wanneer de steden zich ontwikkelen is er minder strijd. Maria zit altijd rechts van Christus.
In de ramen zijn Bijbelse verhalen afgebeeld. Maar ook is de geschiedenis van Karel de Grote erin afgebeeld, bekostigd door de adel.
Polychrome beelden. In de dertiende eeuw komen de bedelordes op. Vooral in Italië. Paneelschilderingen van heiligen met het leven van de heiligen. De panelen kwamen in de bedelordekerken te hangen. Door de bedelorden kwam er een ander soort kunst in Italië. Ook veel fresco’. Heel de kerk beschilderd met fresco’s met het Oude en het Nieuwe Testament verweven met elkaar. Scravegni kapel. De opdrachtgever krijgt binnen de kerk een belangrijke rol. De opdrachtgever wordt dan ook afgebeeld. Franciscus preekte in eigen taal, dus iedereen verstond het.
Kunst Algemeen
Hoorcollege 3
Dans
10-09-2012
• kerken met bijbehorende beeldende kunstproducten • liturgie • religieus drama in en buiten de kerk • kerkmuziek • heilsgeschiedenis • geometrische orde • godsdienstige verhalen • klooster- / kathedralenscholen • muzieknotaties • opdrachtgevers • meerstemmigheid • contacten met Arabieren Muziek in de Middeleeuwen Geestelijkheid: • Gregoriaans gezang • mis • motet Adel: • kunstlied • dans Volk: • volkslied • volksdans Middeleeuwen Tussen de Klassieke en de Renaissance cultuur in. In het oude Griekenland was muziek erg belangrijk. Het toonstelsel dat ze hadden uitgevonden was gebaseerd op trillingen. Er is één overlevering van de Griekse muziektheorie: door Boethius. Hij had andere politieke ideeën, en daarvoor werd hij opgepakt. Hij is toen de muziek op gaan schrijven en uit de Griekse muziek gaan vertalen. De interpretatie van de Griekse muziek lijkt wel op de Middeleeuwse muziek. Of eerder gezegd, andersom. In de Middeleeuwen werd muziek niet als vermaak gezien, maar als wetenschap. Het behoort tot het Quadrivium (de “rekenvakken”, ofwel op het getal betrokken wetenschappen: 4 Musica: harmonieleer). Ook Boethius had een visie op de muziek. Deze was vooral gericht op de kerk: 1) Musica Mundana (muziek van het heelal) oppermuziek 2) Musica Humana (menselijke muziek, alleen gezang!) 3) Musica Instrumentala (instrumentale muziek) dat hoort niet in de kerk! Maar de Grieken hadden wel instrumenten, Apollo had een harp. En ook in de Bijbel werd een soort harp beschreven, bijvoorbeeld bij koning David. In de Middeleeuwen waren wel veel muziekinstrumenten, maar die werden niet in de Kerk gebruikt. Zo kun je ook het verschil horen tussen wereldlijke muziek (wel instrumenten) en geestelijke muziek (alleen zang).
Het boek: “De naam van de Roos” beschrijft het monniken leven, maar gaat ook over conservatief en progressief omgaan met geloof en de wetenschap. In de film zag je het normale leven van een monnik. Zang, eten, werken, bidden. Er werd ook gereciteerd tijdens het eten, (reciteren is niet zingen, maar het is ook niet praten, het is een mengeling ervan). - Moet je God eren met goud? - Moet je God eren met armoede? Het komt beide voor in de film De dagindelingen waren heel streng, voor de kerkstudenten, en ook voor de monniken zelf. In de muziek was het eenstemmig, ze zongen elkaar na, hadden een soort ‘gesprek’ of zongen elkaar na… Gregoriaans (genoemd naar Paus Gregorius de Grote 540-604) - Graduale Romanum (gezangen van de mis) - Antiphonale Romanum (getijden van de dag: meten, lauden, prime, terts, sext, none, vesper, completen) Je had ook vaste misonderdelen. De uitvoering was door: - De voorzanger (vaak een priester) - Schola Cantorum: een koor van geestelijken Wijze van uitvoeren: - Solo - Responcriaal (solo-koor/vraag-antwoord) - Antifonaal (afwisseling van twee koren) Het kerkelijke jaar is verdeeld in verschillende perioden: • Eerste periode: Kerstkring • Tweede periode: Paaskring • Derde periode: Pinksteren De priester droeg in elke periode een andere kleur. De notatie veranderde van losse noten naar noten op een notenbalk. De notatie veranderde door Guido van Arezzo. Dit deed hij op drie manieren: - de notenbalk
- ut re mi (later do re mi)
- de hand, waarop je de hoogte kon aangeven
Ontwikkeling Meerstemmigheid - Eerst zongen ze parallel - Daarna kwam een tegenbeweging (hoog en laag tegengesteld) - Vrije bovenstem bij cantus firmus (tweestemmig, de lage heeft één toon, de hoge pakt verschillende noten. Dit heet een melisme).
Bij een motet zongen ze meerstemmig, en met verschillende teksten. Nu was het dus niet meer verstaanbaar, wat de kerk wel nodig vond. Je moest van de teksten kunnen leren. Ook waren sommige teksten gewoon bijna liefdesliederen. Dit kan echt niet in een kerk. Deze verdwenen dus ook weer. Het kon wel als wereldlijke liederen, maar dit werd dan dus niet gezongen in een kerk. Ze hadden andere toonladders. Je hoefde niet per se op c te beginnen, het kon ook gewoon bij a. Melisme veel noten op een lettergreep Kirië Troop opgevuld melisme Ze gingen de vele noten opvullen met tekst, de noten van de lettergrepen. De teksten die ze tussen de troepen hadden gezet, werden ook weer nieuwe teksten sequentia. De noten werden weer aparte lettergrepen (ze gingen weer terug naar ‘vroeger’). Ze krijgen een nieuwe kunst: Ars Nova, naast de Ars Antiqua (de oude kunst) Ars Antiqua Ars Nova Gebaseerd op gregoriaanse tenor Vrijer en complexer ritme (cantus firmus) maatindeling vastgelegd Vast ritmisch patroon beweeglijker melodie Stemmer meer onafhankelijk van elkaar Meer samenklanken (ander toonafstanden; meer toevallige voortekens) Toevoeging instrumenten voor de lange noten De kerk zelf werd belangrijk om te leven, en zo had de kerk invloed op het gewone leven. Religie was het belangrijkste element in het leven. Vaak instrumenten (mag niet in de kerk!) bijvoorbeeld: kerstliedjes hadden wel een kerkelijke tekst, maar werden nooit door de kerk gezongen. Een keer in het jaar waren de zottenfeesten en konen mensen zich uitleven in de kerk. Hij was ook muziek bij, soms. lagere standen dan de geestelijken Componisten in de 11de t/m 14de eeuw Niet heel veel bekend, want het ging om het werk, niet om de persoon, maar; - Guido van Arezzo - Hildegard von Bingen vrouw!! - Leoninus - Perotinus - Walther van der Vogelweide - Adam de la Halle, etc. Hildegard von Bingen (Vision, film) Was ziek en zwak, en ging het klooster in. Ze werd een Benedictijnse non. Ze werd ook hoofd van de zustercommunie. Ze kreeg verschillende visioenen/prophecys van God, en die liet ze optekenen. Op een gegeven moment heeft ze haar eigen klooster gesticht. Ze schreef ook boeken en was erg geleerd. Ze zou gaan lesgeven, maar door haar ‘feministische’ ideeën, was ze niet helemaal geliefd bij geestelijken. Ze wordt nu wel geëerd! En men had ook toen al haar vooruitstrevende blik geëerd. Alfonso de Wijze Alfonso el Sabio Hij vond dat iedereen met elkaar moet kunnen leven. Hij wilde ook alle invloeden samenvoegen. Wereldlijke muziek: muziekinstrumenten
Alfonso schreef muziek, ook met Arabische invloeden. Ook beschreef hij spellen als schaken. De kruisvaarders vonden dat niet iedereen gelijk was, dus geen Arabische invloeden in de muziek/liederen van de kruisvaarders. Liturgie: totaal van eredienst (Gregoriaans, mis, motet)
Kusnt Algemeen
Les 4
Dans
17-09-2012
Dans in de Middeleeuwen Cultuur van de kerk kerk had het niet echt op festiviteiten als muziek, drama en dans. Kohlmar Isenheimer altaar – Grünewald Achterkant, man met baard heilige Anthonius Klooster van Anhonius verzorgen van pelgrims. Anthoniusvuur ziekte, waanbeelden, veel dansen De duivel was aanwezig. Dansmania schimmel op rogge met hetzelfde als lsd. Hele dorpen aan het dansen. Ook St. Anthonius had deze dansmania (ergotisme) Dans Middeleeuwen – kennis fragmentarisch, incompleet. Geen dansnotatie en/of choreografieën – typisch karakter in Westerse dans van voortdurende vernieuwing, opnemen nieuwe elementen; enorme variëteit van gemeenschapsdansen, rituele dansen; in alle lagen van de bevolking. Het is ook onderhevig aan de kerk, de ene keer is de kerk er voor, de andere keer ertegen. - Dans om de gouden kalf (Exodus, Mozes) Mengeling van afwijzing en acceptatie Cicero (100-43 v.Chr.): geen mens danst, behalve als hij krankzinnig is. Er waren dansscholen (voor de patriciërs) dus leraren, dus beschreven. Dans ook in kerk. Dans verbonden met hemelse gelukzaligheid (in het vroege christendom) - Geboorte van Christus, Botticelli Ambrosius van Milaan ‘rondedans door gelovigen in navolging van de engelen’ lastig (of je danst ter vertrapping van de duivel) ( of je dans door de duivel!!) Kerkvader Augustinus is voor dans, als het maar te maken heeft met God. Als er nu gedans wordt in de kerk, is dat niet bepaald door een dag of iets dergelijks. Altijd wel rustig. Hemelse dans (engelen) – de Seises (zes jongens die dansen, vroeger als engel, nu met 17deeeuws kostuum, goedgekeurd door de paus) Wordt nu nog gedans (in Spanje bijvoorbeeld). Er moet ergens een manier zijn geweest om het te noteren, al minstens vanaf de 5de eeuw. Keizer Justianus en keizerin Theodora (San Vitale) zij is te herkennen aan het paarse gewaad. Zij was, voordat ze keizerin werd, naaktdanseres! Dans opgenomen in de kerk if you can’t beat them, join hem - sterkere band met geloof
- omzetten heidense rituelen en betekenissen. er komen processies dans met meerdere mensen, elkaar niet aanraken! Verboden door paus Zacharius – Karel de Grote: algeheel verbod op dansen (ca 725-814) Houding kerk bleef ambivalent, opnemen heidense, gecamoufleerde gebruiken in christelijke feestdagen. Symbolische representaties van onder andere Verrijzenis een rondedans. De priester danst zelf mee. De springprocessie is opgenomen in religieuze gebeurtenissen, ter er van Willibrord (ca. 658-739). Het is overgenomen door een oudere cultuur. Van oorsprong een heidens gebruik dat is opgenomen in de dans. Middeleeuwen Dans lichamelijk, niet ritueel, dus corrupt (een van de hoofdzonden). Dans werd meer burgerlijk. Verschillende bronnen met betrekking tot dans: Manuscript ‘Cantigas de Santa Maria, koning Alfonso X. Dans in zowel tekst als illustratie – als onderdeel religieuze festiviteiten en dorpsfeesten. Teksten van muziek worden wereldlijk, en zijn niet meer kerkelijk. Roman de Fauvel – groteske dansen, vergezeld van maskers. Je was of vóór dans, of tegen dans over het algemeen tegen. Dans en sociale klassen Geestelijkheid (kerk): geen dans Adel – eigen wereldlijke en spirituele idealen dansen vergezeld van muziek door ‘zachte’ instrumenten, binnen – weerspiegeling idealen van hoofse liefde Boeren:
Adel
onder andere de ronde dans en dansen in rijen. Daarbij hard gezongen, ‘harde’ instrumenten, buiten Informeel, buiten, geen speciale vaardigheid vereist, ‘harde’ instrumenten (percussie, tamboerijn, bellen), lokale namen dansen – groot aantal dansen, stijlen en uitvoeringen Weinig vastgelegd, geen notatie - ingetogen, formeel en volgens regels je kunde tonen. Vooral in Frankrijk. Etiquette
Notatie: les Basses Danses, de Marquerite d’Autriche Langzame, statige hofdans, met weinig of geen spromgen (basse=laag) Carole: rondedans (het best genoteerd) heftiger dan les basses danses. Het Franse hof was toonaangevend voor de dans. Estampie - mogelijk 12de eeuw – muzikaal exempleer dans of instrumentale muziek. Saltarello. Exacte wijze niet beken, maar deels bestaande uit veel herhalingen.
Brante: oorsprong boeren ronde dans. Die mode werd aan het hof, een geromantiseerde versie van een oorspronkelijk Moorse dans. De adel had voorkeur voor langzame afgemeten en uitgezette dansen, waardige gestalte, stijlvol uitgevoerd zoals aan het Franse hof. Adel:
Bal des Ardentes (Bal van de Vurige Mannen) Ook de koning danste. Mannen stonden letterlijk in vuur en vlam. Er mocht geen vuur in de zaal, maar de broer fan de koning had een fakkel bij zich, en alle kostuums vlogen in de fik. De koning overleefde het.
Les Basses Danses de Marquerite d’Autriche (laat 15de eeuw) Basse danse: - pas simple (2 stappen, eerst links, dan rechts) Brante is ook vastgelegd. Dansmeesters – les in dans en etiquette Gaan ook feesten organiseren etc. Stonden heel hoog in aanzien. Vaak van joodse afkomst (opschrijven van notatie en hij had er verstand van, ook kennissen van hem) Bekendste: Domenica de Piacenza: eerste verhandeling over dans in Europa - grammatica van de beweging (gedrag, etiquette, geheugen, beweging) - opsommen basisstappen - toevallige stappen Dans verschuift naar Italië, waar later Catharina de Medici de belangrijkste persoon wordt voor dans. Giovanni Ambrosia: over de kunst van het dansen – stappen, choreografieën, melodieën en verhandeling over theorie dans wordt vermaak Michel de Toulouze: instructies op basse danse (theorie en praktijk) “L’art de bien danser”. Thoinot Arbeau (geestelijke) Notatie waarbij stappen aansluiten op muziek dialoog dansmeester en leerling. Volta niet gewaardeerd, want man moet vrouw optillen 16de eeuw. Al meer passen De dans wordt wat wilder. Ontwikkeling ballet Catherina de Médici promoot Italiaanse dansmeesters aan het Franse hof. Ze neemt ook haar hele hofhouding mee en zo nog meer invloed in Frankrijk vanuit Italië. Baltazarini di Begioroso Ballet comique de la Reine Oudste vermelding Dodendans 14de eeuw: Dood neemt de leiding de Pest kwam, en doodde de helft van de bevolking. Periode waarin zekerheid hiernamaals verloren ging Je ging je laten afbeelden als bijna-dode als boetedoening Op tijd boete doen, anders is het te laat Soms overgenomen in passiespelen. Iedereen gaat dood, dus het idee van de standmaatschappij verandert. Holbein: de abt, de koning en de boer Dans verander, je vernedert jezelf als boetedoening, niet meer duivel vertrappen dans macabre
