Close-Up-Pers 42e jaargang, nr. 7, 26 maart 2015
In dit nummer: Terugblik op de clubavond van 17 maart 2015 ............................................. 1 De komende clubavond van 31 maart 2015 ................................................. 8 Agenda .................................................................................................. 8 Tenslotte ................................................................................................ 9 Colofon .................................................................................................. 9
Terugblik op de clubavond van 17 maart 2015 Opening Henk Beevendorp opent de avond met enkele mededelingen.
voor een rondleiding, die in de weekeinden alleen op de zaterdagen wordt georganiseerd. Rob neemt contact op met de organisatie van de rondleidingen voor groepen. Kijk op http://www.huistemanpad.nl/manpa d-bezoek.html voor nadere informatie over het bezoek aan het park. Als datum wordt gekozen voor zaterdag 2 mei 2015. (Op deze dag vindt echter ook het regiofestival van NH’63 plaats. Dus toch nog een andere datum plannen? Redactie).
1. Bezoek aan Film- en Videoclub Aalsmeer. Close-Up zal op maandagavond 30 maart a.s. een bezoek brengen aan film- en videgroep Aalsmeer.
We inventariseren wie er meegaat. Belangstellenden kunnen zich nog aanmelden bij Henk Beevendorp. 2. Uitdag Videogroep Close-Up
3. 50 jaar Video Club Zaanstreek Noord De aanvankelijk gekozen optie voor de CU-uitdag van zaterdag 25 april valt af omdat een aantal leden graag gebruikmaakt van de uitnodiging van Video Club Zaanstreek Noord (VCZN) om op 25 april 2015 het 50-jarig jubileum van VCZN mee te vieren tijdens een open dag en aansluitende receptie in De Stoomhal te Wormer. Kijk op https://www.youtube.com/watch?v= bN_OKPKi75E&feature=youtu.be om een promotiefilmpje te bekijken.
Rob Faasen stelt voor een bezoek te brengen aan Huis te Manpad, een historische buitenplaats in Heemstede. Deze buitenplaats is alleen te bezichtigen in excursieverband. De excursie duurt 1,5 uur en bestaat uit een rondleiding door het park. Onder de aanwezige leden blijkt voldoende belangstelling te bestaan
Fred Boeré over Documentaires maken Inleiding Ik vertel vanavond over het maken van documentaires. Dit filmgenre
-1-
heeft mijn voorkeur omdat ik de kwaliteiten mis om speelfilms te maken. Mijn verhaal niet moet worden gezien als een cursus. Daarvoor is meer tijd nodig dan de paar uur, die we tot onze beschikking hebben. Wel zal ik vertellen wat we onder dit filmgenre verstaan en hoe je het maken van een documentaire aanpakt. En vooral zal ik mijn verhaal illustreren aan de hand van een aantal filmfragmenten. De gekozen fragmenten komen uit mijn eigen films en uit die van andere amateur-filmmakers.
haal. De reportagemaker kan alleen registreren wat er voor de camera gebeurt en het opgenomen beeld en geluid monteren. Acties en actievolgorde zijn dus gegeven (bijv. de intocht van Sinterklaas of het verslag van een sportevenement).
3. De documentairemaker kan meestal kiezen uit een grote hoeveelheid informatie en beeldmateriaal, die hij voor zijn film heeft verzameld. Bij het ontwerpen van een verhaallijn en bij de montage van de film leidt dat noodgedwongen tot selectie van materiaal. Daarmee wordt elke documentaire in zekere mate subjectief.
Wat is een documentaire? Laten we niet te lang stilstaan bij theoretische beschouwingen. Maar we moeten weten waarover we het gaan hebben.
4. Het medium film is indringend en 1. Met een documentaire vertel je
staat er om bekend dat je de waarheid gemakkelijk naar je hand kan zetten. Echter, een goede documentairemaker laat zich leiden door de waarheid, die hij uit de research afleidt.
een verhaal. Dat is niet anders dan het maken van een speelfilm, het schrijven van proza of poëzie of - zelfs - het componeren van een muziekstuk. Echter, bij een documentaire vertel je het verhaal met beeld en geluid en beschrijf je een aspect van de werkelijkheid. Met andere woorden: het verhaal is écht gebeurd!
Documentairegenres Er zijn in hoofdzaak drie verschillende genres van documentaires.
2. Er is een verschil tussen do-
1. De reconstructie. Hoe heeft het zover kunnen komen? Veelal een beschrijving van een gebeurtenis in het verleden. B.v. de uitbarsting van de Vesuvius of de ondergang van de Titanic.
cumentaires en reportages. Anders dan bij een reportage heeft de filmmaker bij het maken van een documentaire een (beperkte) invloed op wat er voor de camera gebeurt. Hij1 kan de actie dus meer of minder regisseren en de volgorde bepalen waarin de scènes worden opgenomen. Bij een reportage dicteert de gebeurtenis, die je filmt, het ver-
2. De gedragsstudie. Een biografie over een persoon of een film over mensen of dieren in hun natuurlijke habitat. B.v. de film Hilde. Luisteren naar stilte: zie verder. Of een documentaire over het leven van de eskimo’s en de schitterende serie Planet Earth.
1
Er zijn voortreffelijke vrouwelijke documentairemakers. Gemakshalve gebruik ik hier de mannelijke vorm maar dat doet niets af aan het belang van vrouwelijke filmmakers.
3. De zoektocht. De filmmaker neemt ons mee. B.v. een film
-2-
waarin de maker onderzoek doet naar de achtergronden van het kalifaat en het ontstaan van de Islamitische Staat. Of In het spoor van David Livingstone: zie verder.
pakt moet je toch een paar stappen zetten. 1. Research. Praat met betrokkenen. Lees. En gebruik vooral Internet om aan allerlei informatie over het onderwerp te komen. Meestal is de conclusie dat het onderwerp interessanter en veelzijdiger is dan je al dacht.
We zien echter alle mogelijke vormen van cross-over. Hoe kom je aan een onderwerp?
2. Is het visueel aantrekkelijk? Nu volgt een zeer belangrijk toetsmoment! Leent het onderwerp zich voor een film? Om hier achter te komen bedenk je een aantal denkbare scènes, die in zo’n documentaire zouden kunnen voorkomen. Dat kan al voordat je een treatment of script hebt geschreven. Maak een lijst met visueel aantrekkelijke scènes. Gebruik je fantasie. Bedenk of het onderwerp voldoende aspecten heeft die visueel aantrekkelijk in beeld kunnen worden gebracht. Toets daaraan het uitgangspunt, dat je bij de documentaire voor ogen hebt. En als je zo’n lijst niet kan bedenken, vergeet het dan maar. Schrijf er dan liever een verhaal over.
1. Kijk om je heen. Iedere filmmaker bekijkt - net als een fotograaf - de wereld voortdurend door een kader. Ook als hij geen camera bij zich heeft. Getroffen door een mooi lijnenspel of mooi licht kijkt hij automatisch naar het beste standpunt of een fraaie beelduitsnede. Maar dat is niet genoeg. Waar het om gaat is wat er om je heen gebeurt. B.v. op straat, op de markt of in de natuur. Tijdens een vakantie of in het dagelijks leven. Dus kijk om je heen. Het kan inspiratie opleveren voor een documentaire. 2. Wat vrienden vertellen. Je kent het wel. De verjaardag of een toevallige ontmoeting, waarbij een familielid, een vriend of een collega een verhaal vertelt dat jouw aandacht trekt. Zit er een film in? Zo ja, vraag dan door en trek een plan.
3. Kies een perspectief en een verhaallijn van waaruit je het verhaal vertelt. Vanuit het standpunt van een neutrale beschouwer? Of als slachtoffer van een gebeurtenis of situatie? Of als de boosdoener? Langzamerhand kom je dan ook tot een logische verhaallijn. Uitdagender maar ook moeilijker is het om het verhaal vanuit meer dan één perspectief te vertellen. Dit leidt dan meestal tot meerdere verhaallijnen, die elkaar in de documentaire aanvullen en versterken of kruisen en tegenspreken.
3. De krant als inspiratiebron. Bijna elke krant, die je openslaat, bevat wel een artikel dat je attent maakt op een interessante gebeurtenis en die filmisch gezien interessant lijkt. Ga er op af. Neem contact op met de persoon, die centraal staat of die je op weg kan helpen. We hebben een onderwerp: hoe verder? Ik heb begrip voor je ongeduld. Maar voordat je nu onmiddellijk de camera
-3-
Maar zorg er dan voor dat het verhaal een structuur behoudt die de kijker kan volgen.
Ook hierbij kan het treatment of script je helpen dit niet te vergeten.
4. Breng structuur aan in het verhaal met een duidelijke driedeling in ‚hoofdstukken’. a. introductie (wat is het probleem?) b. verdieping (wat is er precies aan de hand) c. ontknoping (hoe loopt het af). Markeer de overgangen tussen de hoofdstukken met wendingspunten. B.v. met een duidelijke uitspraak, een bijzondere beeldovergang of met een verrassend shot.
8. Werk aan de relatie met je hoofdpersoon. Koester deze relatie. Betrek hem/haar bij je plannen. Leg het concept van het treatment of script voor. Overleg hoe je een en ander wilt aanpakken. Geef de hoofdpersoon het gevoel dat je de film samen maakt. Ik laat met enkele voorbeelden uit mijn documentaires het belang van bovenstaande stappen zien. In het spoor van David Livingstone (2011): het belang van gedegen research. Na het maken van enkele films over voorgaande safari-reizen hadden wij in 2010 opnieuw het plan zo’n reis te maken. Maar nu zou de film wat meer moeten bieden dan een montage van beelden van natuur en dierenwereld. Dus niet méér van hetzelfde!
5. Schrijf een treatment of script. Dan vergeet je niets. Altijd vervelend als je bij de montage bemerkt dat je een essentiele gebeurtenis of onmisbare informatie niet hebt meegenomen. Het schrijven van een scenario is voor een documentaire niet mogelijk of meestal niet nodig. Tenzij er - bijv. voor een reconstructie-documentaire - visueel bewijs moet worden geleverd in de vorm van een nagespeelde (gedramatiseerde) scène. 6. Ga op zoek naar visueel bewijs. Een documentaire vertelt een verhaal dat écht is gebeurd. Dat moet in de film worden bewezen om het verhaal geloofwaardig te maken. Anticipeer in je treatment of script op komende gebeurtenissen, waarmee je (stukjes van) het verhaal onderbouwt. Als deze beelden overtuigend zijn leveren zij het visueel bewijs. Zonodig kan dat een interview met een ooggetuige zijn.
Ik ontdekte bij de voorbereiding van deze reis dat de route goeddeels overeen zou komen met die van de derde en vierde ontdekkingstocht van Livingstone rond 1850. Via Internet vond en las ik de teksten van de dagboeken, die David Livingstone tijdens zijn reizen in Afrika had geschreven. „Missionary Travels and Researches in South Africa”. Een ware vondst! Daarmee had ik ook de verhaallijn te pakken. Laat Li-
7. Wees op het juiste moment op de juiste plaats voor het juiste shot!.
-4-
vingstone het zelf maar vertellen (voice-over). En om het authentiek te houden: in zijn eigen woorden, fraai geformuleerd door Livingstone zelf en uitgesproken door een Engelstalige vriend.
Tegenlicht (2014): op het juiste moment op de juiste plaats voor het juiste shot. Sportleraar Mette heeft een ernstige autocrash overleefd. Een ongeluk dat haar leven in één fataal moment op zijn kop zette. We volgen in de film haar revalidatie. Echter, halverwege de film valt op dat zij weinig of geen emoties laat zien. Mette toont zich een harde tante. Maar film is emotie. Hoe krijg je als filmmaker op een natuurlijke wijze die emotie toch los. Door met haar terug te gaan naar de plaats waar het ongeluk heeft plaatsgevonden. Als documentairemaker kan je zoiets realiseren zonder de situatie te forceren.
Vanzelfsprekend pasten wij bij de verdere voorbereiding van onze safari-reis de route zoveel mogelijk aan die van Livingstone aan en maakten we er - net als D. L. - een kampeerreis van. Kijk ook eens op de website: http://www.gutenberg.org/ebooks/1 039?msg=welcome_stranger Hilde. Luisteren naar stilte (2013): het belang van wendingspunten in de verhaalstructuur. Hilde is een geslaagd beeldend kunstenaar. Zij verkoopt haar beelden als warme broodjes. Maar zij voelt zich gedwongen om steeds maar meer van hetzelfde te maken om voldoende inkomsten te verwerven voor haar leven in het chique Bloemendaal. Daarbij komt veel ongenoegen over het lawaai en de drukte van de Randstad. Zij vertelt de kijker dat de creatie van een shockerend bedoelde ‚Christenhond’ voor haar het einde van een fase in haar leven markeerde. In een volgend shot zien we haar als herder in Z.O. Friesland plotseling over een heuvel verschijnen met in haar kielzog een kudde schapen. Zo wordt duidelijk gemaakt hoe en waarom zij een drastische wending aan haar leven heeft gegeven.
Met de camera op stap. Wat voor uitrusting heb je nodig bij het maken van documentaires? Van tevoren weet je niet altijd hoe een te filmen gebeurtenis zich zal voltrekken. Voor de cameraman zijn wendbaarheid en alertheid geboden. Je moet kunnen improviseren (actie, standpunt, kader, focus). Het belangrijkste gereedschap is natuurlijk de camera. De huidige stand van de techniek helpt ons enorm. Camera’s worden steeds beter, veelzijdiger en - met handhaving of zelfs verbetering van het kwaliteitsniveau - steeds kleiner. Een geweldige ontwikkeling is vooral de moderne image stabilizer. Dank zij deze techniek is het heel goed mogelijk om uit de hand te filmen. Daarmee is de cameraman mobiel,
-5-
wendbaar en flexibel. Je kan meegaan met de actie. Een goed statief blijft echter onmisbaar, vooral bij het maken van natuurdocumentaires en in situaties waarin een telelens wordt gebruikt.
ontbreekt of onvindbaar blijkt te zijn.
Conclusie: hou het simpel. Tuig de camera liever niet op met allerlei toetsers en bellen. Een moderne kleine camera en een goede externe microfoon zijn meestal voldoende. En alleen als het écht nodig is: een ledlamp en/of een statief.
Ik laat een aantal fragmenten zien uit documentaires, waarin de veronderstelde werkelijkheid wordt nagespeeld of door een hoofdpersoon of voice-over wordt verteld. Het is aan de kijker om uit te maken of de filmmaker dit zo geloofwaardig doet dat het verhaal als de waarheid kan worden aangenomen. Of gaat de verbeelding van de filmmaker soms met de waarheid aan de haal?
Werkelijkheid, waarheid en verbeelding.
Twee fragmenten uit mijn documentaire Ridders in Haarlem (2011).
1. Een documentaire is per definitie een subjectieve weergave van de werkelijkheid. Immers, we maken een selectie uit de informatie, die met research hebben verzameld. Die selectie is onze keuze en daarom subjectief.
2. Toch wil de goede documentairemaker de waarheid vertellen. Maar vaak ontbreekt het visueel bewijs. Als compensatie laten we dan betrokkenen in interviews vertellen wat er naar hun mening gebeurt of is gebeurd. Of een voice-over vertelt de kijker het verhaal.
We zien allereerst een nagespeelde kloosterscène, waarin Jacob van Zuden ten tonele wordt gevoerd. Hij was in de 14e eeuw de landscommandeur van de orde der Johannieters in de Nederlanden. In de kloosterscène zien we hem met een tweetal Johannieters wandelen en prevelen in de kloostergang achter het uit 1250 daterende stadhuis van Haarlem.
3. Toch moeten we daarmee oppassen. Vertel het verhaal zoveel mogelijk met beelden. Immers, we maken een film. Beelden overtuigen de kijker meer dan woorden.
4. Daarom zie je dat in veel documentaires stukjes van de werkelijkheid worden ‚gespeeld’ in plaats van geregistreerd. Dat gebeurt vooral in het documentaires over gebeurtenissen, die zich in het verleden hebben voltrokken. Als authentiek beeldmateriaal
Voorts een scène in het scriptorium van het Museum Meermanno te Den
-6-
Haag, waar we een monniken met ganzenveer geconcentreerd gebedenboeken zien kopiëren.
Tenslotte laat ik jullie scènes zien uit de film The Hand of Buddha (2013) van René Roeken. Deze film is een intrigerende crossover van documentaire en speelfilm. Roeken geeft ons in de film documentaire informatie over het Himalaya staatje Buthan. Hij verpakt dat evenwel op een verrassende manier met een fictief verhaal over een jongeman, die een opleiding volgt in een klooster. Als de jongeman twintig jaar oud is staat hij voor de moeilijkste beslissing in zijn leven: zal hij de kloostergelofte afleggen of verlaat hij het klooster en kiest hij voor een leven als burger. Een dilemma over wel of niet toegeven aan zijn seksuele geaardheid in een samenleving, die hem daarvoor geen ruimte laat, doet hem tenslotte terugkeren naar het klooster. Deze film begint als documentaire maar met verrassende wendingspunten kantelt hij geleidelijk steeds meer naar speelfilm. Door het introduceren van een verzonnen personage maakt Roeken de documentaire informatie over Buthan persoonlijk. Wat mij betreft een uitstekend geslaagd experiment.
Een scène uit de documentaire Joanna Hofft van Ton Polman (2013) Een interview met Joanna, waarin zij met veel emotie vertelt over haar onvrijwillige betrokkenheid bij een criminele activiteit. Leidt zij hier de kijker om de tuin of is zij écht de vermoorde onschuld?
Enkele fragmenten uit de film De herinneringen blijven (2011) van de sociaal bewogen documentairemaker Ton Kraayenvanger. Deze documentaire laat ons de verschrikkelijke geschiedenis van Vietnam zien. Terwijl de rest van het reisgezelschap in Hanoi ongetwijfeld aantrekkelijker trekpleisters bezoekt, zocht Kraayenvanger op eigen initiatief visueel bewijs voor het verhaal, dat hij in de film vertelt. Hij bezoekt o.a. een opvangcentrum waar slachtoffers van het ontbladeringsmiddel Agent Orange worden verpleegd.
Vragen. De leden stellen vragen die in het bovenstaande grotendeels zijn beantwoord. Maar een vraag van Rob van de Pieterman is aanleiding tot een levendige discussie die in het kort op het volgende neer komt.
-7-
Rob haalt aan dat een documentaire de waarheid moet weergeven, maar hoe ga je ermee om als je (misschien wel min of meer noodgedwongen) een stukje waarheid verzwijgt. Een voorbeeld. Je maakt een portretfilm waarin de hoofdpersoon de nodige eer krijgt waardoor hij/zij bij de kijker veel bewondering afdwingt. Deze persoon heeft echter ook een zeer negatieve eigenschap. Als je die ook in je film zou verwerken, slaat de bewondering misschien om in afschuw voor de persoon. Hoe integer ben je als je zo’n negatief aspect verdoezelt? De meningen hierover
zijn verdeeld. Sommigen, zoals Rob zelf, vinden dat je dat facet in de film aan de orde moet stellen. Anderen zijn van mening dat je dit gewoon kunt weglaten: je blijft immers de waarheid vertellen. De algemene conclusie is: als je het weglaten van dat stuk waarheid niet in overeenstemming kunt brengen met je geweten, verwerk het dan in je film en als dat om wat voor reden niet mogelijk is (de hoofdpersoon is er bijv. tegen), zie dan af van het maken van de film. Fred Boeré
De komende clubavond van 31 maart 2015 Het was de bedoeling dat filmclub IJmond ons deze avond met een bezoek zou vereren en films zou vertonen. Als gevolg van een misverstand is echter verzuimd met hen een afspraak te maken. En in dit korte tijdsbestek was het ook niet meer mogelijk dit bezoek alsnog te regelen. Daarom is voor deze avond een ander programma bedacht, namelijk het bekijken en bespreken van Nova-films die aanvankelijk op de avond van 28 april aan de orde zouden komen. Het is Fred Prang gelukt om films beschikbaar te krijgen die zijn vertoond op het Nova-festival van 2012. Rob van de Pieterman
Agenda 31 maart
14 april
25 april 28 april
2 mei (?) 2 mei 9 mei 12 mei
21 mei
avondvoorzitter: Fred Prang, verslag: Henk Karel. Bekijken en bespreken Nova-films 2012. Bespreken aan de hand van boekje over jurering en dan toetsen aan juryrapport. avondvoorzitter: Henk Karel, verslag: ??? Doe avond. Repetitie productie lipdub-filmpje. VCZN: open dag videoclub Zaanstreek Noord. de “Stoomhal”, Pakhuisplein 44, Wormer. avondvoorzitter: Piet Wullems, verslag: Henk Beevendorp Het programma voor deze avond is nog niet bekend en blijft nog even een verrassing. Uitdag. NH’63 Regiofestival. In woonzorgcentrum Bloemswaard te Hillegom. NOVA 1-minuut festival. Te Rijssen. avondvoorzitter: Henk Karel, verslag: ??? Doe avond. We maken die avond met elkaar een lipdub filmpje. NH’63 Unica-films In “In de Abeel” te IJmuiden.
-8-
26 mei
avondvoorzitter: Rob van de Pieterman, verslag: Rob Faasen. Seizoenafsluiting. Ledenfilms: thema vakantie: Maak bij voorkeur een speciale clubversie van een vakantiefilm van het afgelopen jaar Doel: Tips om je voordeel mee te doen bij de volgende vakantie. Herhaling van de “Do’s and Don’t ‘s”.
Tenslotte Zoals gebruikelijk houd ik mijn brievenbus (zowel e-mail als achter de voordeur) in de gaten voor alle bijdragen die je voor de volgende Close-Up-Pers hebt. Wil je ervoor zorgen dat ik die bijdragen uiterlijk dinsdag 7 april 2015 om 19:00 uur heb ontvangen? Rob van de Pieterman
Colofon Voorzitter: Secretaris:
Penningmeester:
Redactie: Website:
Henk Beevendorp tel. (023) 524 02 16 Rob van de Pieterman Roskamstraat 5 2026 TA Haarlem tel. (023) 538 03 80 e-mail:
[email protected] Rob Faasen tel. (023) 524 75 07 bankrekening: NL66 ABNA 0841271739 t.n.v. R.W. Faasen te Heemstede zie secretaris www.close-up.filmt.nl
-9-
