Civis Mundi Hoe valide is het materialistische paradigma nog? Hans Feddema De sociale media zijn indirect de aanleiding van dit essay. Sinds een half jaar twitter ik, waarbij ik soms ook in tweets vorm geef aan filosofische ingevingen over het leven. Meestal komen daar positieve reacties op, ook al is uiteraard niet iedereen er blij mee. Bij de publicist en docent dr. Frank Hermans, ligt dat genuanceerder. Hij liet me weten anders te denken, maar me niettemin te gaan volgen, omdat mijn tweets hem intrigeerden. Nu schreef ik recent een sociologisch essay over de Nieuwe Spiritualiteit als Derde Weg en daarna ook een essayachtig antwoord aan priester Antoine Bodar, omdat deze wat uit de hoogte de Nieuwe Spiritualiteit veroordeelde en amechtig terugverlangde naar het 'rijke roomse leven', zonder er blijk van te geven dat restauratie in deze een illusie is. Toen dat laatste evenals het grotere essay in delen op een discussie-site verscheen, liet ook Hermans van zich horen, maar dan vanuit een andere denkrichting dan Bodar . De discussie werd zo fundamenteel en diep dat ik besloot tot het schrijven van een essay over het materialistische paradigma, vooral in het licht van de vraag hoe valide dat nog is. Ik was dit al eerder van plan, maar Hermans daagde mij er nu toe uit. Hij vormt de aanleiding, niet het motief. Derde Weg? Er zijn twee dominante geloofssystemen in onze samenleving, nl. het (dogmatisch) kerkelijke en het (materialistisch) wetenschappelijke, waarvan filosofen wel zeggen dat beide onbedoeld door hun sterk accent op rationalisme schadelijk zijn voor het Leven. Ik ben meer een hervormer dan een bestrijder, reden dat ik in dialoog en participerende observatie zoek naar een weg, zonder die twee af te schrijven. Mijn essay noemde ik niet voor niets een Derde Weg. En in de titel van het weerwoord aan Antoine Bodar, waarin ik innerlijk ervaren van bewustzijn als perspectief voor de moderne mens zie, komt die term ook voor. Logisch dat vanuit beide geloofssystemen reacties kunnen komen en nu dus ook uit het (materialistisch) wetenschappelijke. Voordat ik daarop antwoord, wijs ik graag op twee relevante boeken in deze, nl. 'Het Paradigma Voorbij, een andere kijk op wetenschap, mens en natuur', 2009 door Frans Erwich en op 'Botsende wereldbeelden. Wetenschap
pagina 1 van 6 - www.civismundi.nl
versus spiritualiteit', 2012, door Deepak Chopra en de natuurkundige Mlodinow.'Leven is volgens de evolutietheorie voort gekomen uit materie' en 'bezieling is onnodig', aldus Frank Hermans. Via de ratio inzien dat het anders vastloopt en 'interdependentie zorgt wel voor meer empathie'. Wat empirisch bewijsbaar is, telt volgens hem. Hij staat open voor een nieuw denken, maar dat moet dan wel aan de 'wetenschappelijke meetlat' onderworpen zijn. Het paradigma voorbij? Terwijl de opvattingen over empirisme en materialisme in de 20ste eeuw ten dele door nieuwe ontdekkingen zijn achterhaald[1] en vandaag weinig natuurkundigen nog kunnen uitleggen wat materie is, is het opmerkelijk, hoe de materialistische hypothese de wetenschap nog zo lang blijft beheersen. In die zin lijkt, zoals wel van religie wordt gezegd ook de wetenschap een (het denken beheersend) regime. Los daarvan is alles niettemin vloeiender dan het lijkt. Stelt de spiritualiteit het opereren vanuit het hart centraal, zonder de ratio weg te duwen, we zien dat wetenschap ook irrationele trekken kan hebben met soms ook axioma's of onbewezen vooronderstellingen, waarvan men lange tijd maar blijft uitgaan in het onderzoek. Bovendien wordt het positivistische model vandaag ook wel vervangen door het constructivistische, dat stelt, dat kennis door mensen wordt geconstrueerd, ook in interactie tussen hen en de werkelijkheid. Dit impliceert dat echte objectiviteit niet mogelijk is en het zelfs de vraag is of de werkelijkheid wel bestaat, zeker als we ons in het waarnemen zoals Hermans voorstaat beperken tot onze vijf zintuigen. Ons ik lijkt op een bril die ons laat zien wat er zo niet is. Ook in de wetenschap begint nu door te dringen, dat wij als waarnemer niet te scheiden zijn van wat wordt waargenomen, dat we met onze ratio en zintuigen een wereld(beeld) scheppen, die door anderen niet wordt gedeeld. Alles is bezield Het begrip 'tunnelvisie' hoor ik nog wel eens. Ook wetenschappers kunnen die hebben. Eens zagen we de aarde als het centrum van het universum. Het duurde lang voordat we die visie opgaven. Tegenwoordig denken de meesten nog dat ons ik het middelpunt van ons wezen is. Ook nu zal het lang duren, voordat wetenschappers inzien dat dit een vergissing is. Hetzelfde geldt voor de visie dat we samenvallen met ons lichaam of met ons brein. Het brein is een prachtig soort computer, maar die moet, hoe knap ook, wel worden aangestuurd. Door wie of wat, dat is weer een andere discussie, ook in het licht van de vraag of we naast ons ego tevens een ziel of een hogere Zelf (Carl Jung) hebben. En ook of we naast ons ego
pagina 2 van 6 - www.civismundi.nl
tevens een innerlijke (goddelijke) stem hebben, die ons subtiel leidt Waar ik daarin zelf sta wordt duidelijk, als ik stel, dat we niet ons (tijdelijke) lichaam zijn maar dat we een lichaam hebben. (Overigens op zich een belangrijk voertuig in dit leven). Natuurlijk is in deze optiek alles bezield, ook de aarde en de natuur. Ja, zelfs onze hersenen en daarvan niet in de laatste plaats de rechterhelft, omdat vooral deze (anders dan de linker helft, waar controle hoog scoort) wordt geleid door onze zielenkracht in de richting van vrolijkheid, verjonging, levendigheid, (zelf)vergeving, moed, passie, pure liefde en overgave aan onze authentieke kracht. De ziel is een en al (levens)kracht en wil zich manifesteren via het hart en het lichaam. Zij denkt niet, maar voelt via innerlijk weten en via intuïtie. Intuïtie is en was niet onbelangrijk bij mijn onderzoek in een stamsamenleving in Afrika of in een vissersdorp in Sri Lanka. Invoelen of verstehen heet dat in de antropologie bij het participerend observeren zonder statistiek. En innerlijk weten geeft vaak diepere wijsheid dan je ratio. Veel mensen weten daardoor dat het zaadje en eitje van de ouders niet het echte begin was, maar dat hun (eeuwige) ziel al eerder koos voor die ouders om via hen te incarneren. Materie ontstaan uit bewustzijnsenergie Natuurlijk kan men daarover cynisch zijn en verder ook bewustzijn ontkennen. Maar onderscheidt een levend organisme zich niet van 'dode natuur' door zijn bewustzijn? Is bewustzijn niet de kracht die het organisme bijeenhoudt, zo niet laat functioneren? Dat er binnen de species evolutie is, zoals Darwin ontdekte, ontkent niemand, ook al is daarmee nog niet het ontstaan van het leven opgelost. En evenmin de ingewikkelde niet-herleidbare structuren zoals de processen in een biologische cel, gericht op samenwerking en dan als cel met een goed geheugen, een eigen wezen, dat exact weet wat te moeten doen. Cellen opereren in een geheel, zoals wij mensen ook een morfo-genetisch Veld om ons heen hebben, waarin volgens de kosmische Wet van de Aantrekkingskracht energie, woorden en gedachten terugkaatsten, met als gevolg dat onze positieve dan wel negatieve stemming geen geringe effecten heeft. David Bohm, wel de nieuwe Einstein genoemd, is de eerste wetenschapper die stelde dat er een soort impliciete orde is, die het substraat van de expliciete werkelijkheid vormt, een orde van energie die het bewustzijn zelve is, en voorts dat ook materie ontstaan is uit aggregaten van bewustzijnsenergie. (De dichter William Blake en ook geleerden in India zagen dit al eerder en spraken van een groot wonder. Einstein had trouwens al grote twijfels bij de heersende gedachte, dat materie de 'prime-mover' van alles is.) Onderbewustzijn
pagina 3 van 6 - www.civismundi.nl
Wanneer Hermans vraagtekens zet bij bewustzijn en het feit dat bewustzijn zich tijdelijk kan losmaken van het lichaam zoals bij bijna-dood-ervaringen, dan zou ik in zijn geval me eerder afvragen of de wetenschap in haar reductionisme niet eenzijdig is , als ze in haar waarneming zich beperkt tot de zintuigen en de ratio. De mens is immers meer dan dat, is zelfs een soort microkosmos als deel van het grotere Geheel. Het gehele universum zit bij wijze van spreken in ons. We zijn, ook al ligt dat in onze perceptie nog geheel anders, de energie of het bewustzijn waar we al deel van uitmaken en kunnen zo van binnenuit ons ego overstijgen door liefde te zijn. De beperking tot de ratio en/of de zintuigen is te meer eenzijdig, nu de psychologie na Freud en Jung ten lange leste geaccepteerd is als wetenschap en daarmee ook vast kwam te staan dat naast ons waak- en creatief bovenbewustzijn we een groot en invloedrijk onderbewustzijn hebben, dat verbonden is met de omringende geestelijke wereld, door Carl Jung het Collectief Onbewuste genoemd. Dat daarin archetypische krachten zitten, die onze psyche mede bepalen, was/is een klap voor ons ego. Het heeft mij milder gemaakt naar de ander, toen ik door zelfreflectie door kreeg, hoezeer dat onbewuste en ook die archetypische krachten een rol spelen in mijn leven. Ja, in ons aller leven, zonder dat we dat vaak door hebben. Maar het is dubbel, omdat we tevens een bovenbewustzijn hebben, een bron van creativiteit of (mede)scheppende intuïtie. Schrijvers hebben zo wel eens het gevoel dat niet zij zelf schrijven, maar dat dit door hen heen 'gebeurt'. Zelf merk ik dat ook wel eens tot m'n verbazing. Creatief en spiritueel van belang is dat we het dualistisch denken in tegenstellingen aan het overstijgen zijn en gaan in de richting van eenheidsbewustzijn Er is meer tussen hemel en aarde. 'Er is meer tussen hemel en aarde', iets wat ik overigens in Azië sterker voel dan in onze samenleving, maar wat voor de goede verstaander ook hier merkbaar is. Het feit dat er ontdekkingen worden gedaan of vooral als ze ineens tegelijk plaats vinden op diverse plaatsen, zoals met de boekdrukkunst, heeft alles met de creativiteit van het bovenbewustzijn te maken. 'Toevallige' ontmoetingen of reddingen ook. Carl Jung sprak van synchroniciteit, dus dat de 'impliciete orde' van de eeuwige kairos-tijd bevruchtend ingrijpt in onze expliciete chronos-orde. Een ieder weet zich wel te herinneren dat hij of zij door 'toeval' uit levensbedreigende situaties werd gered of ook door bijna onbegrijpelijk 'toeval' iemand ontmoette, waarvan je althans achteraf intuïtief zegt, dat je die 'moest' ontmoeten. Bewustzijn draagt ons en doet in elk
pagina 4 van 6 - www.civismundi.nl
geval veel meer dan we denken. Met wetenschap is op zich niets mis, zij is ook een product van bewustzijn. Maar door bewustzijn, dus haar eigen schepper, te ontkennen, komt ze in problemen. In let wel het digitale tijdperk, waarin het ongeziene benut wordt, zich tot het uiterlijke te willen beperken en de onzichtbare dimensie, inclusief de waarde van innerlijke ervaring, niet te willen zien, impliceert het ontkennen van dat wat het leven zo boeiend en zinvol maakt, nl. schoonheid, harmonie, liefde, compassie, vertrouwen, innerlijke wijsheid, waarheid en de kracht van de geest. Chopra noemt het wetenschappelijk 'materialisme', doordat zij blijft hangen in het uiterlijke, 'bijgeloof'. In elk geval kan haar eenzijdige niet-holistische aanpak voor ons tot extra crises of problemen leiden. Terug naar en zich verbonden voelen met de Kracht die ons draagt De spiritualiteit is intrinsiek aan ons mens zijn, wel holistisch en bovendien kosmisch. Zij gaat net als de aloude wijsheids-tradities deden, terug naar de Bron. En raakt zo onze verhouding tot het Absolute. Zonder er bang voor te zijn. Door er contact mee te maken, wordt het veeleer een Kracht die ons draagt. Spiritualiteit is niet een leven-belemmerend systeem van regels, nee, ze houdt zich juist levenbevorderend bezig met bewustzijn, kortom met de mogelijkheden in de menselijke geest in elk van ons. De kracht van de geest heeft zelfs een grotere potentie dan de kracht van elektriciteit. Het is prima, als men zich dit niet realiseert, ook al is het jammer. Het is op zich ook prima als men zweert bij het brein en vooral van daaruit wil opereren. Dan gaat men alleen voorbij aan het feit dat het hart ons veel blijer maakt en dit 7000 maal meer electro-magnetische uitstraling heeft dan ons brein. Spiritualiteit bepleit een samenwerken van hart en brein. Maar de grote vergissing, die we kunnen maken is het negeren of ontkennen van de onzichtbare werkelijkheid. Dat gaat zo tegen alles in, dat ik een paradigma dat dit doet niet meer prima kan vinden. Oer-werkelijkheid Als mensen in zo'n paradigma gevangen zitten, - helaas zijn dat er zeer velen -, dan is dat zonder meer schadelijk voor de samenleving. Er is namelijk wel degelijk een zeer belangrijke ongeziene werkelijkheid naast de zichtbare dingen. De oerwerkelijkheid, in het westen God genoemd, drukt zich uit in het hier en nu en incarneert constant, niet alleen in ons op aarde, maar in duizenden zo niet miljoenen melkwegstelsels en de daarop levende wezens. We kunnen die oerwerkelijkheid, die tijdloos aanwezig is, leren kennen met ons bewustzijn door 'naar binnen' te gaan. Zolang je blijft steken in het dogmatische of in het mentale, lukt dat
pagina 5 van 6 - www.civismundi.nl
niet echt of is het armoe troef. De oer-werkelijkheid, ook wel de eigenlijke wereld, omdat in onze chronos-tijd materie nu eenmaal vergaat, is tijdloos aanwezig, zelfs als een soort 'impliciete orde'. De tol van de incarnatie of menswording is, dat we ons van die oer-instantie gescheiden en ons zo eenzaam voelen, althans voor een groot gedeelte van ons leven. Zo'n gevoel is onnodig, we zijn niet afgescheiden, we zijn een met het Geheel. Ons ware wezen is hoe dan ook energie of beter gezegd niet-materieel goddelijk bewustzijn. We zijn dus geen machine, maar oneindig bewustzijn. Alles wat wij ervaren, gebeurt binnen het bewustzijn. Ook geluk. Eeuwen terug hadden de wijsheids-tradities dit al door. In vele mythen zit waarheid. Spiritualiteit is bewustzijn en mikt op verhoging daarvan. Het heersende 'materialistische' denken van het Westen heeft z'n langste tijd gehad. Dr Hans Feddema is antropoloog, oud-docent VU, publicist, vredesactivist en medeoprichter GroenLinks en de Linker Wang)
[1] Zie ook Gerrit Teule 'Wat Darwin niet kon weten. Een reis naar de spirituele binnenkant van de evolutie', 2009 en Arie Bos, 'Hoe de geest stof kreeg', 2008
pagina 6 van 6 - www.civismundi.nl
