china blue micha peled
docentenhandleiding Deze handleiding bevat alle informatie en handvatten om de documentaire in de klas te behandelen. U kunt zelf op basis van tijd, behoefte en niveau bepalen hoeveel u uit dit materiaal gebruikt. Achtergrondinformatie Deze kan gelezen worden door docenten en/of leerlingen. De achtergrondinformatie correspondeert met de docentenhandleiding. Het is aan te bevelen de achtergrondinformatie erbij te houden. Opdrachten voor leerlingen Deze kan apart geopend en/of geprint worden voor de leerlingen. Deze opdrachten komen ook terug in de docentenhandleiding. Let op!
Wanneer u het lesmateriaal uitprint, verwijzen de links niet meer naar de directe pagina’s op de site zoals wan-
neer u deze aanklikt.
VOOR DE FILM wat is een documentaire
opdracht 1
U kunt voor de vertoning van de documentaire een aantal algemene aspecten van documentaire bespreken. Vervolgens wordt in de verwerkingsopdrachten de voorkennis van de leerling geactiveerd. Om de leerlingen voor te bereiden kunt u aan de slag aan de hand van de volgende opdracht en suggestie.
U kunt uw leerlingen de onderstaande
Zonder direct op de specifieke inhoud in te gaan kunt u vooraf en na afloop aan de slag met de voorbeelden op www. docschool.nl/docenten. Ook staan daar titels die te bestellen zijn als u meer documentaires in de klas wilt bekijken.
• Heb je wel eens een documentaire gezien? Vertel in het kort over die documentaire. • Wie waren de hoofdpersonen en wat gebeurde er? • Waar is de documentaire gemaakt? • Wat is je het meest bijgebleven?
toelichting Met name wanneer het politiek beladen onderwerpen betreft worden termen als waarheid en werkelijkheid, die onlosmakelijk zijn verbonden aan documentaire, hete hangijzers in menige discussie. Want in hoeverre is de in de documentaire gepresenteerde werkelijkheid echt? En is de documentairemaker, die altijd manipuleert, eigenlijk wel in staat in het brengen van dé waarheid? Waar het in speelfilms gaat om het vertellen van een fictief verhaal, daar worden documentaires gestuurd door een zekere argumentatie. De maker heeft een bepaalde visie over iets of iemand. Met behulp van hetgeen een documentaire toont, worden als het ware bewijzen aangeleverd die deze visie onderbouwen. De ene documentaire presenteert dit als een zeer objectieve argumentatie, de andere documentaire geeft een meer persoonlijke invulling. In alle gevallen is er sprake van een subjectieve benadering. De maker gunt ons immers een blik op de wereld om ons heen, waarbij zijn/haar visie het uitgangspunt is. Dit onderscheidt documentaire film van de journalistieke praktijk. Hoewel de laatste uiteraard ook mede wordt bepaald door een ideologische invalshoek.
vragen (klassikaal) laten beantwoorden. Dit zet de leerlingen actief tot het duiden van wat documentaire is aan de hand van de documentaires die zij zelf hebben gezien.
extra suggestie Met behulp van de deelvragen kunnen een aantal voorbeelden worden gegeven. U kunt eventueel de documentaires op het bord schrijven en uw leerlingen klassikaal kenmerken laten noemen, die overeenkomsten en verschillen tussen documentaires helder maken.
de keerzijde van china’s economische groei Niet alle documentaires zijn even makkelijk te begrijpen of op waarde te schatten als de context waarbinnen het onderwerp van de documentaire valt niet of onvoldoende bekend is. Dit onderdeel voorziet – indien nodig! – in achtergrondkennis over de context. Deze opdracht kunt u laten maken voordat uw leerlingen China Blue hebben gezien. Klassikale of individuele behandeling die de leerlingen direct bij het onderwerp van de documentaire betrekt. Oxfam Novib & economische rechtvaardigheid Mensen die in armoede leven, zijn vaak de dupe van oneerlijke handelsregels. Ze voelen als eerste de negatieve gevolgen van de klimaatverandering. Oxfam Novib helpt deze mensen om zich te organiseren en op te komen voor een duurzaam bestaan. Ze steunen projecten en oefenen politieke druk uit. Samen met anderen voeren ze de campagnes ‘Make Trade Fair’ en ‘Hier’. Voor een rechtvaardige wereld. Zonder armoede.
1/7
Opdracht 2 • Wat voor spijkerbroek draag jij? Waar en door wie is deze geproduceerd denk je? Opdracht 3 • Wat zou jij als consument kunnen doen om de misstanden in fabrieken in landen als China te kunnen stoppen? Of heb je hier als individu geen invloed op? Verklaar je antwoord. Extra Suggestie U kunt in een discussie de voors en tegens van de globalisering van de wereldhandel bespreken. Hoe kijken uw leerlingen aan tegen het gegeven dat we in onze samenleving telkens
voor DE FILM waar gaat china blue over
meer en meer lijken te moeten con-
Enige voorkennis over de inhoud maakt een documentaire film eenvoudiger te plaatsen en te interpreteren. Ook voorkomt het onaangename verrassingen. Laat voor de vertoning uw leerlingen de korte inhoudsbeschrijving op hun opdrachtenblad lezen.
sumeren, terwijl er elders op de wereld amper te consumeren valt? En mensen twaalf uur per dag in een fabriek staan te produceren om – in dit geval – betaalbare spijkerbroeken voor ons te produceren. Hoeveel spijkerbroeken of kleding heb je werkelijk nodig?
Extra Suggestie Wat kunnen leerlingen zelf doen? Laat hen stilstaan bij wat ze zelf kopen. Ze kunnen meedoen aan the Big Noise via www.maketradefair.com
NA DE FILM Met behulp van de deze opdracht worden uw leerlingen aangezet om na te denken over keuzes die een regisseur moet maken om zijn documentaire zo interessant mogelijk te laten zijn. Hij/zij wil immers de aandacht van het publiek vasthouden. Het is aan uw leerlingen om te verwoorden in hoeverre deze documentairemaker daarin is geslaagd. Het is belangrijk elementen uit de documentaire te bespreken die de meningen van uw leerlingen onderbouwen.
Opdracht 4 • Wat vond jij goed en minder goed aan de documentaire China Blue?
wie is de maker van china blue Wat zijn de beweegredenen van een documentairemaker om een bepaald onderwerp nader te belichten? Dit onderdeel van het lesmateriaal biedt informatie over de regisseur van de documentaire. U kunt deze informatie voor of na de vertoning met uw leerlingen klassikaal of individueel behandelen. Laat uw leerlingen nadenken over de impact van een documentaire en welk resultaat die impact kan sorteren.
Opdracht 5 • Na het zien van China Blue stel je jezelf ongetwijfeld de vraag: “Ik draag toch hopelijk geen kleding die zó tot stand is gekomen?”. In hoeverre denk jij dat documentaires, die misstanden aan de kaak stellen, zorgen voor een betere wereld?
filmen in china
Opdracht 6
Elke documentaire is uniek, omdat het productieproces nooit van te voren in zijn geheel vastligt. Dit onderdeel biedt inzicht in de totstandkoming, wat er allemaal bij komt kijken om een documentaire te maken. U kunt deze informatie na de vertoning met uw leerlingen bespreken. Deze opdracht maken nadat uw leerlingen China Blue hebben gezien en deze individueel behandelen, waarbij de leerlingen inzicht krijgen in het proces wat voorafgaat aan het ontstaan van een documentaire. Hieronder valt het bedenken van wat er allemaal moet worden verteld. Wat wil een leerling met zijn/haar documentaire duidelijk maken?
Peled belicht in zijn documentaire de
2 /7
bedroevende werkomstandigheden in de Chinese textielindustrie. Maar er bestaan natuurlijk nog meerdere misstanden, waarvan sommige zelfs dichter bij huis dan je zou vermoeden.
• Kies zelf een misstand en geef aan waar jouw documentaire dan over zou gaan? Omschrijf kort en bondig wat er allemaal gefilmd moet worden. Leg uit waarom je dit onderwerp belangrijk vindt. En bedenk tot slot een goede titel.
NA DE FILM waarheid en werkelijkeheid
extra suggestie
Documentaires verschillen duidelijk van speelfilm en de nieuwsreportage, maar binnen de documentaire film zijn er meerdere stijlvormen te onderscheiden. Dit onderdeel van het lesmateriaal biedt inzicht in aspecten van de specifieke stijl van een documentaire film. Hierbij laat uw leerlingen kritisch letten op een stijlkenmerk en inzien dat in een documentaire een representatie van de werkelijkheid wordt geconstrueerd
Laat de leerlingen informatie opzoeken over dergelijke misstanden in de wereld bijvoorbeeld op www.oxfam-
novib.nl. Laat hen vervolgens van het gevonden materiaal een digitaal werkstuk maken. Ook kunt u indien dit tot de mogelijkheden behoort stukje laten filmen of fotograferen. Op www.
toelichting
docschool.nl/watchdoc vindt u korte
Door meerdere ervaringen samen te nemen, ontstaat er een vollediger beeld van de werkelijkheid in een Chinese kledingfabriek. Het is vervolgens een dramaturgische keuze om die ervaringen bij één personage ‘onder te brengen’. Door het Jasmine te laten ‘ervaren’, wordt het leven van een fabrieksarbeider nog persoonlijker gemaakt voor de kijker; je identificeert je nu eenmaal sneller met één personage dan met meerdere tegelijk. Omdat Peled op het laatst geen contact meer met Jasmine mocht hebben van de autoriteiten, kon hij haar uiteindelijk niet vragen om de teksten voor te lezen. In een representatie van de werkelijkheid moeten keuzes worden gemaakt om die werkelijkheid zo begrijpelijk en helder mogelijk over te brengen op de kijker. Of een voice over nu wel of niet van het personage in de documentaire is en of ervaringen van verschillende mensen verenigd worden in één persoon (als deel van het geheel), zegt niks over de oprechtheid waarmee de maker in zijn/haar documentaire ons een blik gunt op de werkelijkheid.
documentaires die door leerlingen zelf zijn gemaakt.
opdracht 7 • In hoeverre vind jij het bezwaarlijk dat de voice overs niet van de meisjes zelf zijn en de voorgelezen dagboekfragmenten niet geheel afkomstig zijn uit Jasmine’s eigen dagboek? • Waarom heeft Peled deze keuzes gemaakt, denk je?
tot slot IDFA is altijd benieuwd naar de manier waarop bovenstaande opdrachten in de klas zijn behandeld, heeft u tips en/of aanvullingen voor andere docenten? Dan kunt u deze mailen naar info @ docschool. nl op het uit de praktijk gedeelte van Docschool worden deze onderling uitgewisseld.
china blue
regie: Micha Peled Auteur lesmateriaal: Olivier ten Kate Eindredactie: IDFA Vormgeving Madelinde Hageman Technische realisatie: Driebit De film is een titel van Cinema Delicatessen
www.docschool.nl / www.idfa.nl 020 6273329
3 /7
achtergrondinformatie De keerzijde van China’s economische groei Met 1,3 miljard inwoners is China het drukste land ter wereld. En het is een arm land. Daarom is de huidige politiek gericht op het scheppen van een nieuwe klasse van ondernemers, handelaren en managers. Het individuele ondernemerschap krijgt ondanks het communistische gedachtegoed steeds meer ruimte, waardoor eigen bedrijven als paddestoelen uit de grond schieten. China is momenteel de grootste kleding- en textielproducent ter wereld. De lage lonen zorgen daarbij voor een sterke concurrentiepositie. De helft van de bevolking leeft op het platteland en daar is de levensstandaard nog slechter dan in de stad, waardoor tientallen miljoenen veelal jonge vrouwen hun dorpen verlaten om in een textielfabriek te gaan werken. Iedere cent die ze daar verdienen is op het platteland het dubbele waard. In veel gevallen krijgen de arbeiders daarvoor een mensonterend bestaan terug. Er is geen minimumloon, onafhankelijke vakbonden zijn verboden, werknemers worden verplicht tot overwerken en zitten dag en nacht min of meer gevangen in fabriek, kantine en slaapzaal. Hoewel er genoeg regels zijn die de Chinese arbeider moet beschermen, houdt niemand zich daaraan. Bang voor ontslag en zelfs vervolging durven arbeiders niet op te eisen wat hen toekomt. Voor de meeste arbeiders is het onmogelijk om rechtszaken aan te spannen, zelfs als ze zeker weten dat ze gelijk hebben. De International Labour Organization (ILO) van de Verenigde Naties probeert via allerlei verdragen en controles in landen als China de arbeidsomstandigheden te verbeteren. China heeft ook allerlei verdragen getekend die kinderarbeid moeten tegengaan en basisrechten geeft aan arbeiders, zoals één vrije dag per week en een maximaal aantal werkuren per dag. Maar de macht van de multinationals in het kapitalistische Westen is groter. Om deals binnen te halen, zakken fabrikanten zover in hun stukprijs, dat het produceren alleen mogelijk blijft als werknemers als moderne slaven worden behandeld.
Waar gaat China Blue over? Meer dan 130 miljoen Chinezen trokken de afgelopen jaren van het arme platteland naar de stad om werk te vinden in een van de talloze fabrieken. Zo ook de tienermeisjes Jasmine, Li Ping en Orchid. Elf uur per dag, zeven dagen per week werken ze in de kledingfabriek van mr. Lam, die spijkerbroeken voor Westerse bedrijven produceert. Hun loon bedraagt 6 cent per uur, wat neerkomt op 50 dollar per maand. Mr. Lam, een voormalig politiechef, gaat er prat op nooit een deadline te missen al moet hij zijn personeel daarvoor de hele nacht laten doorwerken. Wat regelmatig gebeurt, aangezien mr. Lam orders binnenhaalt waarbij een spijkerbroek voor 4 dollar wordt verkocht. Een onmogelijke prijs, die over de ruggen van zijn arbeiders wordt bedwongen. Resultaat: de meisjes hebben amper vrije tijd en vallen soms boven hun werk in slaap, een vergrijp dat vervolgens streng wordt beboet. Desondanks spreekt mr. Lam van een relaxte sfeer, waarin hij iedereen als gelijke ziet. De meisjes lijken zich in hun lot te schikken. Ze verdienen geld voor hun familie en dat is een eervolle taak. ’s Avonds laat proberen ze zingend, dansend en lachend de lange werkdag te vergeten en richten de meisjes zich op het nieuwjaarsfeest, wanneer ze voor een paar dagen naar huis mogen. Tenminste, als ze genoeg hebben verdiend om de reis überhaupt te kunnen betalen. China Blue biedt een unieke openheid van zaken en daarmee een onthutsende kijk op de Chinese economie, waar de individuele arbeider, overgeleverd aan het regime van de fabriekseigenaar, een rechteloos bestaan lijdt. Waar arbeiders als slaven worden gebruikt om te produceren voor het rijke Westen. 4/7
Wie is de maker van China Blue De Israëlische regisseur Mischa Peled vond de aanleiding tot het maken van China Blue in een van zijn eerder films, Store Wars: When Wal-Mart Comes to Town. Daarin stelt Peled de gang van zaken in het bedrijf WalMart aan de orde. Peled: “Ik zag hoe werknemers behandeld werden bij Wal-Mart in Amerika en was benieuwd hoe dat zou zijn aan de aan de andere kant van de keten. Zo kwamen we in China terecht. Wal-Mart is namelijk één van de grootste afnemers van in China gemaakte spijkerbroeken. Maar het ging mij niet specifiek om Wal-Mart, het gaat mij om het systeem. Het is zuur als je bedenkt hoe hét vrijheidssymbool van het Westen, de spijkerbroek, tot onderdrukking leidt in veel Aziatische en Afrikaanse landen.” De documentairemaker kiest daarbij voor een confronterende aanpak. Peled: “Iedereen weet dat er kinderarbeid bestaat onder vreselijke omstandigheden. Maar als je er niet mee geconfronteerd wordt, stop je het gemakkelijk weg. In deze film leer je Jasmine, Li Ping en Orchid kennen. Als je de meisjes eenmaal kent is de zaak gepersonifieerd en kun je je ogen er niet langer voor sluiten.” Dat deed de jury van de Amnesty International-DOEN Award ook niet en bekroonde Peleds ontluisterende documentaire tijdens IDFA 2005.
Filmen in China In totaal is Peled drie jaar bezig geweest voordat zijn documentaire klaar was. Het moeilijkste was het vinden van een fabriek waar hij mocht filmen en het vinden van een personages die wilden meewerken. Toen Peled eindelijk een meisje had gevonden, werd ze na verloop van tijd toch bang voor represailles en stopte ze haar medewerking. Peled kon toen weer opnieuw beginnen. Ook werd China in die periode geteisterd door de longziekte SARS, waardoor Peled tijdelijk niet het land in kon. Toen hij mr. Lam tegenkwam, mocht Peled zichzelf gelukkig prijzen. De voormalig politiechef en directeur van een textielfabriek dacht dat Peled een film over hem zou maken, waarin hij als voorbeeld gold van het nieuwe ondernemerschap in China. Mr. Lam gaf zijn mensen opdracht volledig mee te werken op elk moment van de dag en was trots dat juist zijn fabriek werd gefilmd. Desondanks werd Peleds filmploeg diverse keren door de politie gearresteerd en ondervraagd en is materiaal in beslag genomen. Contact met de meisjes werd uiteindelijk verboden. Ook mr. Lam heeft de lokale autoriteiten op bezoek gehad. Níet vanwege de slechte arbeidsomstandigheden die aan het licht kwamen in de film, maar met de vraag hoe hij medewerking had kunnen geven aan mensen die geen officiële toestemming hadden om te filmen. Uiteindelijk heeft mr. Lam het eindresultaat nooit gezien.
Waarheid en werkelijkheid China Blue leert ons hoe het er in een Chinese kledingfabriek aan toe gaat. Een werkelijkheid die normaal gesproken potdicht blijft voor nieuwsgierige westerlingen met een camera. Maar omdat de eigenaar denkt dat er een documentaire over hem wordt gemaakt, geeft hij eigenhandig toestemming om overal te filmen. Dat doet Peled dan ook gretig. Hij registreert het productieproces op de werkvloer, de onderhandelingen voor nieuwe orders en het bestaan in de woonblokken. In tussenteksten worden statistische gegevens en feiten medegedeeld. Daarnaast interviewt hij mr. Lam, de meisjes en nog tal van andere personages. Door deze verschillende elementen ontstaat een compleet en gepersonifieerd beeld van het reilen en zeilen in de fabriek. Een fabriek die exemplarisch is voor vele andere fabrieken in China.
5/7
Toch blijkt Peled in zijn constructie een aantal kunstgrepen te hebben uitgehaald. Zo lijkt Jasmine uit haar dagboek voor te lezen, waarin zij haar gevoelens verwoordt over het leven in de fabriek, ver weg van haar familie en geboortedorp. Deze dagboekfragmenten blijken gebaseerd te zijn op dagboeken van en interviews met meerdere mensen. Ook zijn de voice over teksten niet van de meisjes zelf, maar later door andere stemmen ingesproken. Dit betekent niet dat Peled afbreuk doet aan de werkelijkheid die zich afspeelt in de gemiddelde Chinese fabriek. Feit is wel dat het waarheidsgehalte, dus wat ‘echt’ is en wat niet, met een korreltje zout moet worden genomen. Het is aan de kijker zelf om te bepalen in hoeverre de documentaire hiermee aan zeggingskracht inboet.
6/7
LEERLINGEN Opdracht 1 Heb je wel eens een documentaire gezien? Vertel in het kort over die documentaire. Wie waren de hoofdpersonen en wat gebeurde er? Waar is de documentaire gemaakt? Wat is je het meest bijgebleven? Waar gaat China Blue over? Meer dan 130 miljoen Chinezen trokken de afgelopen jaren van het arme platteland naar de stad om werk te vinden in een van de talloze fabrieken. Zo ook de tienermeisjes Jasmine, Li Ping en Orchid. Elf uur per dag, zeven dagen per week werken ze in de kledingfabriek van mr. Lam, die spijkerbroeken voor Westerse bedrijven produceert. Hun loon bedraagt 6 cent per uur, wat neerkomt op 50 dollar per maand. Mr. Lam, een voormalig politiechef, gaat er prat op nooit een deadline te missen al moet hij zijn personeel daarvoor de hele nacht laten doorwerken. Wat regelmatig gebeurt, aangezien mr. Lam orders binnenhaalt waarbij een spijkerbroek voor 4 dollar wordt verkocht. Een onmogelijke prijs, die over de ruggen van zijn arbeiders wordt bedwongen. Resultaat: de meisjes hebben amper vrije tijd en vallen soms boven hun werk in slaap, een vergrijp dat vervolgens streng wordt beboet. Desondanks spreekt mr. Lam van een relaxte sfeer, waarin hij iedereen als gelijke ziet. De meisjes lijken zich in hun lot te schikken. Ze verdienen geld voor hun familie en dat is een eervolle taak. ’s Avonds laat proberen ze zingend, dansend en lachend de lange werkdag te vergeten en richten de meisjes zich op het nieuwjaarsfeest, wanneer ze voor een paar dagen naar huis mogen. Tenminste, als ze genoeg hebben verdiend om de reis überhaupt te kunnen betalen. China Blue biedt een unieke openheid van zaken en daarmee een onthutsende kijk op de Chinese economie, waar de individuele arbeider, overgeleverd aan het regime van de fabriekseigenaar, een rechteloos bestaan lijdt. Waar arbeiders als slaven worden gebruikt om te produceren voor het rijke Westen.
Opdracht 2 Wat voor spijkerbroek draag jij? Waar en door wie is deze geproduceerd denk je?
Opdracht 3 Wat zou jij als consument kunnen doen om de misstanden in fabrieken in landen als China te kunnen stoppen? Of heb je hier als individu geen invloed op? Verklaar je antwoord.
Opdracht 4 Wat vond jij goed en minder goed aan de documentaire China Blue?
Opdracht 5 Na het zien van China Blue stel je jezelf ongetwijfeld de vraag: “Ik draag toch hopelijk geen kleding die zó tot stand is gekomen?”. In hoeverre denk jij dat documentaires, die misstanden aan de kaak stellen, zorgen voor een betere wereld?
Opdracht 6 Peled belicht in zijn documentaire de bedroevende werkomstandigheden in de Chinese textielindustrie. Maar er bestaan natuurlijk nog meerdere misstanden, waarvan sommige zelfs dichter bij huis dan je zou vermoeden. Kies zelf een misstand en geef aan waar jouw documentaire dan over zou gaan? Omschrijf kort en bondig wat er allemaal gefilmd moet worden. Leg uit waarom je dit onderwerp belangrijk vindt. En bedenk tot slot een goede titel.
Opdracht 7 In hoeverre vind jij het bezwaarlijk dat de voice overs niet van de meisjes zelf zijn en de voorgelezen dagboekfragmenten niet geheel afkomstig zijn uit Jasmine’s eigen dagboek? Waarom heeft Peled deze keuzes gemaakt, denk je?
