céramique klaar, maar nog niet af

cÉramique bijlage bij z u i d e r l u c h t december 2010

klaar, maar nog niet af

Naar de geest van Berlage | Dwalen door de tuinen van Céramique | Het meesterwerk van een duizendpoot | Alles rustig op de Avenue des Lits

1

www.zuiderlucht.eu

december 2010

Advertentie

Victor de Stuersprijs 2010

foto’s: Martin Thomas

2

architect: Han Westelaken Architecten aan de Maas www.architectenaandemaas.com

www.zuiderlucht.eu

december 2010

20 jaar Afgelopen zomer werden de twee laatste gebouwen op Céramique in gebruik genomen. Is de woonwijk die Maastricht internationale architectuurfaam verschafte, daarmee af? In 1990 lag er langs de oostelijke Maasoever een vrijwel maagdelijk terrein te wachten op bebouwing. Twintig jaar later is de laatste bouwkraan vertrokken en zijn woningen, winkels en kantoren in gebruik genomen. In Nederland-regelland is dat op zich al een prestatie van formaat. In de twee decennia die ertussen lagen werden over de wijk, inmiddels verplichte stof voor architectuurstudenten over de hele wereld, vele oordelen geveld. Daarbij lag de lat hoog, alsof een stadsdeel dat tabula rasa moet worden opgebouwd, bij oplevering kan worden vergeleken met een organisch gegroeide klassieke stad. Het antwoord luidt dus: nee. Céramique is klaar, maar nog lang niet af. Dat maakt de vraag hoe de wijk anno nu wordt ervaren, niet minder interessant. Waar de plussen en de minnen zitten, en hoe de toekomst eruit kan gaan zien. Daar gaat deze special over. Niet meer, maar ook niet minder. Veel leesplezier.

1987 Sphinx-Céramique verkoopt fabrieksterrein voor 54,5 miljoen gulden aan de gemeente. Jo Coenen sleutelt aan een stedenbouwkundig masterplan. 1988 De gemeenteraad van Maastricht gaat unaniem akkoord met de aanpak. Stad en pensioenfonds ABP sluiten convenant, provincie

1990 Sphinx-Céramique vertrekt, bedrijfsgebouwen zijn of worden gesloopt. 1992 Bestemmingsplan voor de wijk goedgekeurd. 1994-1996 Moeizame periode in de totstandkoming van de wijk. 1995 Nieuwbouw Bonnefantenmuseum opent deuren. 1998 Oplevering kantoren Libertel, later Vodafone langs en onder Kennedybrug. 1999 Centre Céramique open voor publiek, bebouwing rond Plein 1992 grotendeels gereed. 2001 Voltooiing van de Stoa, en Rijk zeggen steun toe.

een driehonderd meter lange appartementenwand met uitzicht op Maas. Ingebruikneming Toren

2003 Céramiquebrug (in de volksmond: Hoeg Brögk) open voor fietsers en voetgangers. 2010 Bouwkundige afronding van de van Siza, met 54 meter de hoogste woontoren van de binnenstad.

wijk met ingebruikneming appartementencomplexen Maison Céramique en Allogio Giardino.

colofon Beeldbewerking: www.mindswing.eu | Concept: Wido Smeets | Eindredactie: Emile Hollman | Fotografie: Philip Driessen, Chris Keulen, Perry Schrijvers, Zuiderlucht | Teksten: Duncan Liefferink, Cyrille Offermans, Annemarie Staaks, Paul van der Steen | Vormgeving: Obidesign/Annebeth Nies Cover: Straatbeeld op Céramique. foto Chris Keulen

3

www.zuiderlucht.eu

december 2010

Citygolf op Céramique. foto Chris Keulen

Naar de geest van Berlage

O

Met veel ambitie startte bijna een kwart eeuw geleden het Céramique-project, een stadsinbreiding die vooral geen standaardbuurt mocht worden. Betrokkenen van toen en nu over het resultaat en over de lessen voor de toekomst. “Dit is een van de tien projecten in Nederland van de afgelopen twintig jaar die blijvend waardering zullen krijgen.” door Paul van der Steen

4

ok Céramique kende zijn pre-embryonale fase. Al in de jaren zeventig van de vorige eeuw werden in opdracht van toenmalig bouwondernemer Leon Melchior plannen gemaakt voor het gebied. Een decennium later liet Jo Coenen in Eindhoven TU-studenten broeden op de mogelijkheden van het gebied. Voormalig PvdA-wethouder John Wevers herinnert zich nog het idee voor een soort hospice waar mensen hun leven konden voltooien. De overeenkomst met het huidige inbreidingsplan Belvédère, aan de noordwestkant van Maastricht, ligt voor de hand. Daar is de aanloop ook lang. Langer dan verwacht. Peter de Ronde, stedenbouwkundige bij de gemeente Maastricht, is al tien jaar bezig met het project, maar concreet gebouwd is er nog amper. Het tij zit tegen. Economisch, maar ook demografisch. De investering in de voormalige Timmerfabriek van Sphinx, die na een complete make over huisvesting moet gaan

bieden aan vijf cultuurinstellingen, lijkt in een tijd van bezuinigingen geen zekerheid meer. In het hart van het gebied wacht het in het oog springende Eiffelgebouw, nog zo’n Sphinx-icoon, op herbestemming. De Ronde hoopt naar voorbeeld van De Witte Dame in Eindhoven dat de Maastrichtse academies samen met de universiteit het gebouw zullen betrekken. In een ander deel van het gebouw zouden woningen kunnen komen. “Iedereen van buiten de regio begint onmiddellijk over lofts, maar in Maastricht kost het moeite om mensen er van te overtuigen dat daar een markt voor zou zijn.” Het geschikt maken van het voormalige fabrieksgebouw wordt een flinke klus. “Iemand van 3W heeft al eens voorgesteld om alles te slopen en een kopie met alle voorzieningen van deze tijd terug te bouwen.” De Ronde moet er niet aan denken. “Met zo’n aanpak zou het patina van dat complex volledig verloren gaan.” Belvédère, dat was van begin af aan duidelijk, zou een ander project worden dan Céramique. Groter. Langduriger. Complexer ook. De Ronde: “Céramique had één

www.zuiderlucht.eu

eigenaar en was ‘slechts’ 23 hectare groot. Dan is het gemakkelijker om één statement te maken.” Ter vergelijking: Het inmiddels meer dan gehalveerde Belvédère omvat nog altijd 115 hectare. Niettemin heeft De Ronde er bewondering voor hoe op het voormalige fabrieksterrein van Sphinx-Céramique met consequent volgehouden beleid een wijk “met een sterke eigen identiteit en wars van de hype van het modernisme” is neergezet. “Het blijft een voorbeeldproject. Als ik zou willen, zou ik er elke twee weken wel een delegatie kunnen rondleiden, zoveel aanvragen komen er nog steeds binnen.” Die consequente aanpak is voor een belangrijk deel de verdienste van Jo Coenen die het stedenbouwkundige plan maakte. Met de toen 38-jarige architect werd in 1987 een relatieve jongeling aangetrokken. Zowel de toenmalige wethouder John Wevers als Huub Smeets, indertijd directeur stadsontwikkeling, sinds 2000 directeur van Vesteda en sinds kort zakelijk leider van Maastricht Culturele Hoofdstad 2018, bestrijdt dat die keuze een waagstuk was. Coenen

december 2010

mocht dan nog niet zo’n naam als ‘stedendokter’ hebben als nu, hij had zich al op diverse plekken bewezen. Daarnaast waren Wevers en Smeets onder de indruk van het ontwerp waarmee Coenen de prijsvraag voor de bouw van de nieuwe medische faculteit op Randwyck had gewonnen. Smeets: “Het goede van het overigens nooit gerealiseerde ontwerp was dat hij niet alleen een gebouw tekende, maar ook nadacht over de omgeving, eigenlijk over de hele stad. Coenen is geen architect zoals Rem Koolhaas die met een fuck the context houding een autonoom ontwerp neerzet, maar iemand die rekening houdt met de gevoeligheid van het stedelijk weefsel van een kleine, Europese stad. Iemand die begreep dat we met Céramique een nieuwe wijk pal tegen de historische binnenstad aanbouwden.” Dat bij het ontwikkelen van Céramique aanvankelijk vooral buitenlandse architecten werden aangetrokken, stuitte in eerste instantie op wrevel. “Maar de mensen van hier moesten niet bang zijn voor collega’s van ver weg”, zegt John Wevers, die van 1974 tot 1994 wethouder was. “Uiteindelijk heeft het goed uitgepakt en staan uitstekende gebouwen van Limburgse architecten tussen die van internationaal gerenommeerde vakgenoten.” Aanvankelijk bestond de Limburgse inbreng uit Theo Teeken, Fons Rats, Hans Zuketto en Wiel Arets, later werden ook ontwerpen van Arno Meijs, Jo Coenen, Hubert-Jan Henket, Jo Janssen, Harry Gulikers en Han Westelaken gerealiseerd. Bij de start van Céramique werden drie belangrijke uitgangspunten geformuleerd: de wijk moest een brug slaan tussen het oude en het nieuwe Maastricht, diende zich te verzoenen met de aanpalende wijken (Wyck, Heugemerveld en Randwyck) en moest een binnenstadswijk worden, geen uitbreidingswijk. Het huwelijk tussen de bestaande en de nieuwe stad is het best geslaagd, oordelen de betrokkenen. Stedenbouwkundige Peter de Ronde verwijst naar het volgens hem goed gelukte pleintje tussen Hotel

5

Maastricht en Coffee Lovers en het straatje tussen Plein 1992 en de Hoogbrugstraat. Lof is er ook voor de Céramiquebrug, in de volksmond Hoeg Brögk, die oud en nieuw aan beide zijden van de Maas letterlijk met elkaar verbindt. Wevers: “Ik heb in die jaren trouwens ook nog een brief gekregen van een uit deze contreien afkomstige missionaris, die in Afrika werkte. Die vond die brug maar niks. Hadden ze bij de Congo-rivier ook niet. Waarom niet net als daar een gezellig veerpont?” De verzoening met de aanpalende wijken krijgt minder handen op elkaar. Zo is de Heugemerweg, tussen Céramique en de wijk Heugemerveld, met sloopwoningen en gaten in de bebouwing, niet bepaald een visitekaartje. Smeets vindt dat de laatste wijk achterblijft ten opzichte van Céramique, ondanks de miljoenen die daar door de gemeente zijn geïnvesteerd. “Daar ligt nog een stuk werk voor de stad en de woningstichting Servatius.” Stedenbouwkundige De Ronde vraagt, namens de gemeente, meer tijd. “Met wat extra straten en paden vanuit Heugemerveld wordt het beeld heel anders. Het probleem is dat veel woningen aan de Heugemerweg particulier bezit zijn. Die moeten ‘minnelijk’ verworven worden. Het alternatief is onteigening, maar daar wil een gemeente pas in laatste instantie aan denken.”

D

is gekomen. “Dat had gezorgd voor meer bedrijvigheid. Met de winkels op Avenue Céramique houdt het niet over. Dat fitnesscentrum is toch vooral een drive in gelegenheid.” Smeets geeft toe dat gehoopt was op meer en ook aansprekender detailhandel, maar geeft de Avenue desondanks nog steeds een zeven. “Het referentiekader bestond uit wereldsteden als Barcelona, Parijs en Berlijn met het bijbehorende stedelijke leven”, zegt De Ronde, “maar dat is in een stad met 120.000 inwoners niet haalbaar.” Smeets had graag gezien dat een of twee beeldbepalende fabrieksgebouwen van de sloophamer gered hadden kunnen worden. Alleen de Bordenhal, nu het thuishonk van Toneelgroep Maastricht, een deel van de Wiebengahal en Villa Jaunez bleven overeind. Het vinden van passende nieuwe functies voor industriële gebouwen en het rond krijgen van de exploitatie blijft moeilijk, zo is de ervaring. “De loftuitingen komen pas achteraf”, heeft Wevers geleerd. “Dan staat iedereen te kraaien hoe mooi het is geworden.” In de jaren dat het Céramiqueproject zich verplaatste van tekentafel naar bouwput, trok Maastricht met binnenstedelijke projecten als het Misericordeplein (1990, Bruno Albert), de Charles Voscour (1993) en de Kanunnikencour (1996), beide van architect Charles Vandenhove en het Herdenkingsplein (1994, Mecanoo) de aandacht van de (inter) nationale architectuurliefhebbers

e droom van Céramique als verbindende schakel tussen binnenstad en Randwyck is niet gelukt. Maar of dat het ontwerp van Coenen kan worden aangerekend? Bij de ontsluiting van Randwyck zijn in de jaren tachtig cruciale fouten gemaakt. “En de Kennedybrug met zijn aanlanding blijft een barrière van jewelste tussen de twee wijken”, constateert Wevers. Als binnenstadswijk is Céramique vooral geslaagd aan de noordkant, met Plein 1992 en het Centre Céramique. Aan de zuidkant vindt Wevers het jammer dat het tegenover de Wiebengahal geplande hotel er nooit

www.zuiderlucht.eu

Presentatie van het Céramique-project in 1988. v.l.n.r. Huub Smeets, John Wevers, Jo Coenen.

en vakpers. Volgens Smeets is er de laatste jaren te weinig ingezet op dit soort ‘trekkers’. Naar zijn mening is er onder burgemeester Leers te veel energie verspild aan gesneefde projecten als het Harrah’s Casino en het musicaltheater van Joop van den Ende. Vanuit de gemeente bestrijdt Peter de Ronde dat de gemeente niet gewerkt heeft aan projecten met bovenregionale uitstraling. Hij wijst op het economisch tij en andere tegenwind die maakten dat het nog niet tot bouwen kwam. “De plannen zijn er wel degelijk.” Het huidige politieke klimaat is niet echt bevorderlijk voor projecten à la Céramique, beseft ook Smeets, die binnenkort terugtreedt als bestuursvoorzitter bij Vesteda. “Door het populisme wint de waan van de dag het van het denken op langere termijn.” Het al te ver doorgevoerde dualisme in de Maastrichtse >>>

De bloemetjes buiten. foto Zuiderlucht

december 2010

Advertentie

Bonnefantenmuseum Maastricht BACA Laureaat 2010: Francis Alÿs & BACA Masterclass ‘becoming ahh’ 07.11. 2010 - 27.03. 2011 // Augenspiel // Jardin d’hiver (MAMAC, Luik, B) 28.11. 2010 - 27.02. 2011 // Kerstrondleidingen // Warm nest? familievoorstelling 28. - 29.12. 2010

www.bonnefanten.nl

zuiderlucht special kwart pag-1.indd 1

6

www.zuiderlucht.eu 6-10-2010 16:03:39

december 2010

Céramique anno 2010. Aan de noordkant Wyck, aan de oostzijde Heugemerveld.

Laatste kunststukje

‘De Disneyficatie van maastricht is te ver doorgeschoten’

Is Céramique af? Op het verlanglijstje van Vestedadirecteur Huub Smeets staat nog de terugkeer van de 20e eeuwse watertoren, tussen Vodafone en het Gouvernement. “Op een bekende foto van Céramique van Werner Mantz, genomen van de andere kant van de Maas, zie je de vele fabrieksschoorstenen, maar helemaal rechts ook de watertoren.” Volgens Smeets zou de toren 45 meter hoog worden. Bij het Bonnefantenmuseum en NAi / Bureau Europa zou een kunstwerk van Daniel Buren moeten komen. In Parijs zorgden zijn zwart-witte pilaren bij het Palais Royal ongeveer een kwart eeuw geleden voor veel discussie. In Maastricht is een Buren-werk met een soort paraplu’s voorzien. “Beide plannen staan of vallen met bereidheid van financiers om mee te doen”, zegt Smeets. Vesteda wil wel. Of anderen ook enthousiast te krijgen zijn, is nog onduidelijk.

Ontwerpschets van het kunstwerk van Daniel Buren.

7

gemeenteraad helpt in de ogen van de Vesteda-directeur ook niet echt; vroeger waren de lijnen korter. “Langlopende projecten worden gepolitiseerd als verkiezingsitem. Bij Céramique ging de gemeenteraad vrij snel akkoord.” Volgens Smeets is het tijd voor een heroriëntatie. “Na de crisis zal het allemaal anders gaan in Nederland, met nieuwe rollen voor betrokken partijen. Projecten zullen ook kleiner worden.” Wevers: “Céramique was een van de eerste voorbeelden van publiek-private samenwerking (pps). De omstandigheden voor zo’n constructie waren gunstig. Maastricht heeft als eerste twintig miljoen gulden gekregen van de toenmalige VROM-minister Nijpels. Overheden die zelf fors geld staken in projecten, hielden een grote stem, maar de macht in pps-constructies is inmiddels verschoven naar het private. Met de verwachting dat de markt het beter kan, en goedkoper. Bij Belvédère zijn de ontwikkelaars zeer machtig. De neiging bestaat dan toch om voor de snelle winst te gaan en minder voor het geheel van een wijk.” Als voorbeeld van de goeie ouwe tijd schetst Smeets hoe bij Céramique weerstand werd geboden aan de druk van de markt om het Stoaappartementencomplex pal aan de Maas te bouwen. “Het Charles

Eyck-park bleef ondanks de druk gehandhaafd. Dat heeft uiteindelijk ook waardevermeerderend uitgepakt voor de Stoa-appartementen.” En oudwethouder Wevers herinnert zich dat, “als het aan sommige ontwikkelaars had gelegen, er ook grachtjes door de wijk hadden gelopen.” De huidige economische malaise, die vooral de bouw treft, biedt volgens de twee oudgedienden ook voordelen. “De crisis biedt een extra mogelijkheid om na te denken welke kant we opgaan met de binnenstad van Maastricht”, stelt Wevers. “De Disneyficatie is nu al te ver doorgeschoten.” Hij doelt op de toeristentreintjes en het kerstevenement Winterland.

O

ok Smeets noemt de ingeslagen weg van koop- en toeristenstad een doodlopende. “Maastricht overleeft alle leisure niet. Qua dagtoerisme gaan we in de richting van 25 miljoen bezoekers per jaar. Dat kan de stad niet aan. In mijn tijd bij de gemeente keken we al naar de pogingen van Florence om de mensenstroom in te dammen. De toekomst ligt bij verdieping. Kwaliteit in plaats van kwantiteit. Alleen al daarom is de kandidatuur van Maastricht voor Culturele Hoofdstad van Europa in 2018 een

www.zuiderlucht.eu

mooi nummer.” Intussen staat de houdbaarheid van de wijk Céramique buiten kijf, zegt Smeets. “Dit is onderscheidende nieuwbouw, een van de tien projecten van de afgelopen vijftien, twintig jaar in Nederland die blijvend waardering zullen krijgen. Berlage was natuurlijk een klasse apart, zijn stadsuitbreidingsplan van begin vorige eeuw in Amsterdam had betrekking op een gebied dat veel groter was dan de 23 hectare hier. Toch ben ik ervan overtuigd dat Céramique voor Maastricht even belangrijk is als indertijd het plan-Berlage voor Amsterdam.” Wevers roemt het supervisorschap van Coenen en zijn assistenten. “De ingezette lijn is goed bewaakt en het nagestreefde kwaliteitsniveau is redelijk goed gehandhaafd.” Volgens De Ronde ligt daar ook de grote stedenbouwkundige les van Céramique. “Onder druk van omstandigheden kun je plannen gaandeweg aanpassen, maar ga niet te ver in concessies. Zeg niet: laten we nu maar even niet zoveel eisen stellen. Randwyck laat zien hoe die opstelling een plan kapot kan maken. Het moest iets als Louvain-la-Neuve in Belgie worden. Dat is absoluut niet gelukt. De gemeente is de fouten van toen al meer dan twintig jaar aan het repareren.”

december 2010

De binnentuin van La Forme. foto’s Zuiderlucht

Dwalen door de tuinen van Met Club Céramique probeert NAiM / Bureau Europa te doorgronden wat zich achter de muren van de woningen in Céramique afspeelt. Is het er echt een beetje saai of lijkt het alleen maar zo? In Club Céramique staat een keer niet de veelbesproken architectuur centraal, maar de bewoners en het ‘sociaal kapitaal’ dat ze hebben opgebouwd. Welkom bij de workshop cocktail-shaken en de cursus ‘hoe richt ik mijn balkon in’. door Duncan Liefferink

G

ewoond én gewerkt moest er worden. Daar wisten architecten Jo Janssen en Wim van den Bergh wel raad op. Met Piazza Céramique, gelegen achter het kantoor van Rijkswaterstaat, ontwierpen ze een complex met appartementen met gescheiden ingangen voor wonen en werken. In enkele gevallen zijn de twee functies helemaal uit elkaar gehaald, dan woon je op de ene en werkt op een andere verdieping. “Een groot deel van de na-oorlogse Nederlandse architectuur heeft één vastgelegde functie”, licht Jo Janssen

8

toe. “Woningen, een gemeentehuis, een school, noem maar op. Veel van die gebouwen zijn nu slooprijp, omdat ze niet kunnen worden aangepast aan veranderende behoeften. Maar neem de herenhuizen van rond 1900, bijvoorbeeld langs de Maastrichtse singels of in Wyck. Die zijn gebouwd als woning voor een familie met een bediende, maar doen nu dienst als tandartspraktijk, als kantoor of als crèche! Die multifunctionaliteit hebben we in Piazza Céramique gezocht. In de stad kun je dat niet doen door vrije kavels uit te geven, maar door het aanbod van woningen divers en flexibel te maken.” En inderdaad: vier jaar na oplevering

huisvest Piazza Céramique een waaier aan professionele thuiswerkers. Daarnaast zijn er ‘pure’ woonappartementen en een paar zelfstandige werkruimtes – waaronder die van Jo Janssen zelf. Het ontwerp van het gebouw is bovendien zo dat de appartementen relatief gemakkelijk aan ander gebruik kunnen worden aangepast. Zo kwam een bewoner met het plan om het werkgedeelte geschikt te maken voor bewoning door een verzorger vanwege de hulpbehoevendheid van de hoofdbewoner. Een idee naar Janssens hart. “Niet alleen Piazza Céramique”, benadrukt hij, “maar ook de meeste andere gebouwen in de wijk verbergen een veel grotere diversiteit aan woningen en woonvormen dan de buitenkant doet vermoeden. Het masterplan van Jo Coenen geeft daartoe ook alle ruimte.” Toch is dit niet het beeld van Céramique dat in Maastricht overheerst. Misschien komt het door de ligging, enigszins afzijdig van het oude centrum, misschien door de ongenaakbare gevels van de Stoa, de Cortile, de Fortezza en al die andere gebouwen met hun exotische namen,

www.zuiderlucht.eu

misschien zelfs door de wind die op herfstige dagen door de lange, rechte straten jaagt, maar de gemiddelde Maastrichtenaar lijkt Céramique vooral te zien als een reservaat van welgestelde ouderen waar behalve de bibliotheek en de Albert Heijn weinig te beleven valt. “Je kunt je afvragen hoe dat zit. Gebeurt er echt niets in Céramique of zien wij het niet?”, zegt Loes van Oort van het in de Wiebengahal gevestigde NAiM / Bureau Europa. Daar, aan de ‘zuidknoop’ van de wijk, maar vooral ook in de buurt zelf zal de komende maanden iets van het verborgen leven van Céramique worden onthuld. “De aandacht voor Céramique gaat vaak in de eerste plaats uit naar de architectuur, naar het stedenbouwkundige ontwerp van Jo Coenen en naar de gebouwen van grootheden als Aldo Rossi en Álvaro Siza”, vervolgt Van Oort. “Terecht natuurlijk. Die kant zal ook uitgebreid aan bod komen tijdens het Vestedacongres in januari ter gelegenheid van de bouwkundige voltooiing van de wijk. Maar wij zijn ook geïnteresseerd in de ‘zachte’ kant van Céramique. Wat stond de ontwerpers voor ogen toen

december 2010

Oproep bewoners Ideeën ‘Club Céramique’ vraagt bewoners van de wijk Céramique ideeën aan te dragen voor het activiteitenprogramma. Bijvoorbeeld: bridgen, samen kunst bekijken, darten, muziek maken of koken. Alles is mogelijk bij ‘Club Céramique’. Portretten Club Céramique wil in de komende twee maanden

een beeld krijgen van bewoners van deze wijk. Op vrijdag 3, zaterdag 4, vrijdag 10 en zondag 12 december 2010 is er tussen 13.00 tot 17.00 uur een fotoshoot met fotograaf Willem Verhaeg die bewoners gratis zal portretteren met één dierbaar object: een souvenir, een huisdier, een kunstwerk of een verzamelobject. De portretten worden daarna getoond in de Wiebengahal, én u krijgt een gratis foto mee naar huis.

Contact De ingang van Club Céramique bij NAiM/Bureau

Europa is gevestigd aan de Daemslunet 1C . Open van 11.00 tot 17.00 uur. Telefoon:043-3503020. [email protected]

Het Charles Eyck-park.

Programma Club Céramique

Céramique ze hun eerste schetsen van de wijk maakten? Wie wonen er nu en welk ‘sociaal kapitaal’ is er opgebouwd? En hoe zal de wijk zich in de toekomst ontwikkelen?” Op het moment dat ik Van Oort spreek, begin november, zijn de plannen van Bureau Europa nog niet helemaal uitgekristalliseerd, maar een architectuurexpositie in de gebruikelijke zin van het woord wordt het niet. Directeur Guus Beumer en zijn team hebben bedacht dat de Wiebengahal het middelpunt moet gaan vormen van een heuse Club Céramique, waar bewoners en bezoekers, ontwerpers en plannenmakers elkaar kunnen ontmoeten. Omdat Bureau Europa zelf is gevestigd op Céramique, kan dit geen gewone tentoonstelling zijn, hield Beumer zijn medewerkers voor: “We moeten niet representeren maar iets zijn in de wijk.” “Het is de bedoeling de benedenverdieping van de Wiebengahal om te bouwen tot een echte club”, vertelt Van Oort, met de plattegrond van Céramique als onderlegger. De ruimtes van de ‘club’ verwijzen op een abstracte manier

9

Heden, verleden en toekomst verbeeld door Club Céramique met: Vanaf 30 november: • De totstandkoming van Céramique. Presentatie met foto’s, schetsen en film over de ontstaansgeschiedenis van de wijk. Met bijdragen van architectenbureau Jo Coenen & Co, Huub Smeets (Vesteda), Collectie Centre Céramique en van Even & van Even Mediaproducties; • Het Ideale Wonen. Een minitentoonstelling met unieke meubels van Álvaro Siza, speciaal ontworpen voor het penthouse van de Toren van Siza; • Piazza 2060. Architect Jo Janssen schetst mogelijke toekomstscenario’s voor zijn Piazza Céramique. Vanaf 7 december: • Onzichtbare Steden. Stadsverhalen van Tim Prins/Studio Stad om bij weg te dromen. Meer activiteiten: www.bureau-europa.nl

naar de gebouwen van de wijk, vrij naar de film Dogville van Lars von Trier. Van Oort: “We zullen er lezingen en discussies organiseren, maar ook een workshop cocktail-shaken of een korte cursus over het inrichten van balkons en daktuinen. De eerste ideeën van de ontwerpers van de wijk tonen we in een aparte ruimte, een soort herenkamer met clubfauteuils. Maar we hebben bijvoorbeeld ook het meubilair dat Álvaro Siza heeft ontworpen voor het penthouse van zijn toren aan Plein 1992. Ook dat laat iets zien van de ideeën die de architecten hadden over de wijk en de toekomstige bewoners.” Voor een verkenning van de huidige stand van zaken in Céramique trekt Club Céramique daadwerkelijk de wijk in. Fotograaf Carmen Freudenthal en stylist Elle Verhagen hebben de opdracht gekregen de interieurs van een aantal appartementen vast te leggen. Het duo is afkomstig uit de modewereld en bekend geworden met video’s en reportages die op een speelse, humoristische manier net iets meer van de werkelijkheid laten zien dan een puur registrerende benadering. Hun foto’s komen op

grote borden in de onmiddellijke nabijheid van de appartementen. Zo wordt voor de toevallige passant een klein stukje Céramique bijna letterlijk binnenstebuiten gekeerd. Om de mensen zelf in beeld te brengen, is fotograaf Willem Verhaeg gevraagd een serie portretten te maken van bewoners met hun hobby’s. Daarnaast wordt gewerkt aan een wandelroute waarbij enkele woningen worden opengesteld voor bezoekers. De route zal ook aandacht geven aan de tuinen van de wijk. “Het is weinig mensen bekend dat de meeste binnentuinen op Céramique geheel of gedeeltelijk openbaar zijn” zegt Van

Het terras van Café Zuid.

www.zuiderlucht.eu

Oort. “Die tuinen geven weer een andere kijk op de architectuur én op het sociale leven in de wijk.” Studenten van de Maastrichtse academies Beeldende Kunsten en Bouwkunst, aangevuld met studenten uit Aken, Hasselt en Luik zullen een workshop mapping volgen. Van Oort: “Ook hierbij staat het ‘sociaal kapitaal’ van de wijk centraal.” En dan de toekomst: hoe ziet de wijk er over tien, twintig jaar uit? Moeilijk te verbeelden natuurlijk, maar je kunt er wel over van gedachten wisselen. Op het programma van Bureau Europa staan ontmoetingen met – uiteraard – Jo Coenen, maar ook bijvoorbeeld met een stadssocioloog en met bewoners. Én met architect Jo Janssen, die het gebruik van zijn Piazza Céramique met grote belangstelling volgt en middels een fotocollage een blik in de toekomst zal werpen. “Wat mij betreft heeft een hele verdieping van het complex over twintig jaar een museale bestemming”, zegt hij uitdagend. “Misschien zit er wel een school in!” Club Céramique, van 30/11 t/m 13/2 2011 in NAiM / Bureau Europa, Maastricht. www.bureau-europa.nl

december 2010

De Wiebengahal in 1987. In het deel rechts is nu NAiM/Bureau Europa gevestigd.

het meesterwerk van

V

an alle Nederlandse steden is Maastricht met voorsprong de meest on-Nederlandse. Dat heeft natuurlijk met geografische factoren te maken – de ligging vlakbij de Franse en de Duitse taalgrens, de Ardennen en de Eifel, Luik en Aken – en dus logischerwijs ook met historische factoren. De stad was al in de tijd van Caesars veroveringsexpedities

aangesloten op het Romeinse wegennetwerk, eeuwenlang lagen Parijs en Trier voor de reiziger dichterbij dan Amsterdam en Leiden. Tweemaal, voor het laatst direct na de Franse revolutie, heeft Maastricht zelfs kortstondig deel uitgemaakt van Frankrijk. De architectuur van de Hollandse zeventiende eeuw, nog altijd bepalend voor het historische karakter van onze binnensteden, is hier ver te zoeken, Romaanse invloeden daarentegen zijn er legio, ook buiten de architectuur. Eén voorbeeld. Toen ik ruim tien jaar geleden aan een boek over de Verlichting werkte, was ik aangenaam verrast door de enorme voorraad zeldzame achttiende-eeuwse boeken van Diderot, Rousseau en talloze mindere goden die, via welke raadselachtige wegen dan ook, in het ondergrondse magazijn van de bibliotheek zijn beland. Dat die bibliotheek Centre Céramique heet kon me nauwelijks nog verbazen. Op

NAiM/Bureau Europa. foto Philip Driessen

10

Niemand kan in 1987, toen de jonge Jo Coenen in het diep ontwierp, een voorstelling hebben gehad van wat nu Cér bouwproces en van de kritiek: op het gebrek aan levendi van de allure die de wijk ademt. “Met zijn bomen, gefilte iets van de Champs d’Elysées.” door Cyrille Offermans de vierde verdieping van het centrum, in de Veldekezaal, bleek je trouwens een schitterend uitzicht te hebben over een groot deel van Plein 1992, de nieuwe, ranke brug over de Maas en de oude stad aan de overkant. Het moet een van de betere plekken zijn om te beoordelen of de aansluiting van de nieuwe wijk op de oude stad, in elk geval visueel, gelukt is. De lage, langwerpige doos van het Derlon Theater – thuisbasis van Toneelgroep Maastricht, voorheen Het Vervolg – springt eruit. Het is de voormalige bordenhal van Sphinx Céramique, geen architectonisch pronkstuk maar samen met de Wiebengahal en de Villa Jaunez het enige stenen overblijfsel

www.zuiderlucht.eu

van deze enorme aardewerk- en porseleinfabriek, die hier tot 1987 gevestigd was. Toen daar een eind aan kwam, lag er een terrein van maar liefst drieëntwintig hectare braak. De gemeente Maastricht zag haar kans schoon. Met het oog op de snel groeiende universiteit en het aantrekkende toerisme zag de directeur Stadsontwikkeling van de stad, al of niet gesouffleerd door het woningfonds van het ABP (Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds), hier een ideale mogelijkheid tot hoogwaardige stadsuitbreiding. Jo Coenen werd aangetrokken als stedenbouwkundige. Hij moest een masterplan maken, waarbij hij in hoge mate de vrije hand kreeg. Voorlopig

december 2010

Céramiquebrug (in de volksmond: Hoeg Brögk) foto Zuiderlucht

een ambitieuze duizendpoot

pste geheim een nieuwe stadswijk voor Maastricht ramique heet. Van de ups en downs in het igheid en het grijze profiel van de bewoners. Maar ook erd licht en aardse kleuren heeft de Avenue Céramique moest hij wel in het geheim aan het werk, want Sphinx mocht niets weten van de bouwplannen. Niemand kan in 1987 zelfs maar bij benadering een voorstelling hebben gehad van het project in voltooide staat. En zeker kan niemand toen hebben vermoed dat Céramique uiteindelijk in een overzichtswerk van de gezaghebbende Amerikaanse architectuurtheoreticus Charles Jencks als canoniek geval van moderne stadsuitbreiding zou worden opgenomen. Pas nu, in 2010, dus bijna een kwarteeuw later, is het laatste gebouw, van de Luikenaar Charles Vandenhove, opgeleverd. Tijd voor een evaluerende terugblik.

11

Laat ik er geen doekjes om winden: ik behoor tot de bewonderaars van de wijk. Als regelmatig bezoeker van de diverse hier gevestigde culturele instellingen kom ik er vaak, ik ken niet veel moderne stadswijken van deze allure. Als ik de kans heb leid ik vrienden en bekenden rond, wijs hen op de monumentale gebouwen van Snozzi en Siza, Botta en Van Reeth, speur door de gaten in die gebouwen naar de patio’s, wandel over de brede Avenue Céramique, die met zijn bomen, gefilterde licht en aardse kleuren iets heeft van de Champs Elysées in het klein, naar het Bonnefantenmuseum of het NAiM Bureau Europa aan de zogenaamde Zuidknoop. Ik zou in Nederland geen

tweede, nieuw aangelegde laan van deze pracht kunnen noemen. En ja, natuurlijk, ik zie ook wel dat niet alles geslaagd is, dat de Avenue bij gebrek aan levendigheid op straatniveau niet het ideale terrein is voor de flaneur, dat de bevolkingssamenstelling wel heel eenzijdig moet zijn aangezien je hier en ook in de andere straten geen kinderen ziet, dat het jammer is dat de door Coenen gewenste loggia aan de Maaskant van Snozzi’s Stoa, bedoeld voor de dagdromende of mediterende wandelaar maar ook als discrete, semipublieke ontmoetingsmogelijkheid, plaats heeft gemaakt voor isolerende tuintjes van de gelijkvloerse bewoners, maar realiseer me ook hoe makkelijk het is, vanuit het gerealiseerde project, te zeggen wat er niet deugt of in elk geval beter had gekund. Wie zich ook maar een moment een voorstelling probeert te maken van de kolossale lege plek die hier in 1987 lag, en dus van de moedeloos stemmende zee aan

www.zuiderlucht.eu

mogelijkheden en moeilijkheden, slikt zijn bezwaren al gauw in. Want leeg was die plek. En Jo Coenen was een beginnend architect. Hij kon nauwelijks te rade gaan bij soortgelijke projecten, want die waren er niet. Ook materiële aanknopings- of referentiepunten had hij nauwelijks. Ja, de oude stad, daar moest het nieuwe stadsdeel iets van hebben. En het moest een ordelijke, haast klassieke eenheid vormen, met veel repeterende elementen – een impliciet statement tegen de willekeur van het ‘wilde wonen’ van architect Carel Weeber. De aansluiting op het oude Wyck moest vloeiend zijn. Het nieuwe stadsdeel moest, als deel van de binnenstad en niet als buitenwijk, rijmen op de oude stad. Maar Coenen is geen traditionalist, het kon niet gaan om een kopie, een imitatie, een reconstructie van de overkant. Hij moest de genius loci zien te treffen, een aan Vergilius toegeschreven begrip dat onder historisch bewuste architecten nogal >>>

december 2010

Advertentie

DEALERS: WWW.FORMANI.NL/PIETBOONDEALERS FORMANI HOLLAND BV

|

AMERIKALAAN 55

|

DEAL WWW.FORMANI.NL/

6199 AE MAASTRICHT-AIRPORT

FORMANI HOLLAND BV

T +31 (0)43 308 90 00 | F +31 (0)43 364 88 28 |[email protected] | WWW.FORMANI.NL

|

AMERIKALAAN

T +31 (0)43 308 90 00 | F +31 (0)43 364 88 28 |

Untitled-3 20-01-10 1 12:56

DEALERS: WWW.FORMANI.NL/PIETBOONDEALERS FORMANI HOLLAND BV

|

AMERIKALAAN 55

|



DEALERS: WWW.FORMANI.NL/PIETBOONDEALERS

DEALERS: WWW.FORMANI.NL/PIETBOONDEA

Untitled-3 1

FORMANI HOLLAND BV

|

AMERIKALAAN 55

|

20-01-10 12:56


FORMANI HOLLAND BV

|

AMERIKALAAN 55

|

6199 AE MAA


T +31 (0)43 308 90 00 | F +31 (0)43 364 88 28 |[email protected] | W DEALERS: WWW.FORMANI.NL/PIETBOONDEALERS DEALERS:

Sint Jozefskerkplein, Weert

Laarderschans, Weert

Quabeeksgrub, Onderbanken

WWW.FORMANI.NL/PIETBOONDEALERS Untitled-3 1 20-01-10 12:56 FORMANI HOLLAND BV

|

AMERIKALAAN 55

|



FORMANI HOLLAND BV Untitled-3 1

|

AMERIKALAAN 55

|



Landschapsontwikkelingsplan, Margraten

Untitled-3 1

Particuliere tuin, Meerssen

Landmark Wilhelminaberg, Landgraaf

12

20-01-10 12:56

Kletterwater, Roosendaal

Koningin Julianastraat 21a 6271 CB Gulpen +31 (0)43 450 30 45 [email protected] www.heukelomverbeek.nl

www.zuiderlucht.eu

20-01-10 12:56

Parc Céramique, Maastricht

Heukelom Verbeek landschapsarchitectuur

december 2010

Cijfers Céramique

27 ha | waarvan groen: 2 ha | aantal woningen: 1200 (25% 1831 | gemiddelde leeftijd: 52 jaar | gevestigde bedrijven en stichtingen: 283 | gemiddelde woz-waarde: 405.000 totale oppervlakte:

minder dan gepland) | aantal bewoners:

euro (bron: gemeente Maastricht/Flexiweb)

20%

18%

15% 11%

12% 9%

8%

6%

Leeftijdsopbouw bewoners Céramique in 2010

0 – 20

20 – 29 30 – 39 40 – 49 50 – 59 60 – 69 70 – 79 80 – 99

Plein 1992 op een zaterdagmiddag in november. foto Zuiderlucht

‘iets vergelijkbaars zal niet gauw meer gebouwd worden’ populair is en dat duidt op abstractere overeenkomsten, op materiaalgebruik, vormen, proporties, sfeer, zodat zowel eerdere als latere generaties een plek ondanks veranderde modes en technologische mogelijkheden als de hunne herkennen. Coenen had aanvankelijk niet over geluk te klagen. In een vroeg stadium, de eerste opzet van het plan was nog nat, organiseerde hij met de gemeente een congres over stedenbouw waar ook de door hem bewonderde Aldo Rossi aanwezig was. Die bleek, wandelend door Maastricht, onder de indruk van de Zuid-Europese sfeer van de stad in het algemeen en van het Onze Lieve Vrouweplein in het bijzonder. Rossi kon zich dan ook onmiddellijk vinden in het masterplan van Coenen, die deze steun van gerenommeerde zijde goed kon gebruiken. Een tweede geluk diende zich kort daarna aan: de provincie wilde een nieuw museum, ze hadden het geld, het kon er meteen komen. Natuurlijk dacht Coenen toen onmiddellijk aan Rossi. Die ging direct aan de slag aan de ‘Zuidknoop’, naast de forse Wiebengahal (1912). Het gezichtsbepalende Bonnefantenmuseum met de karakteristieke toren was het eerste voltooide gebouw van het project, jarenlang lag het er verlaten bij in het verder onbebouwde land. Uiteraard had iedereen er nu een mening over, maar in de aanloop was er nauwelijks discussie. Dat zou nu ondenkbaar zijn. De Noordknoop was aanzienlijk problematischer. Niet alleen vanwege de ingewikkelde verkeerssituatie, de complexiteit van functies en – dus – de conflicterende perspectieven en belangen van de stedenbouwkundige en ‘zijn’ architecten enerzijds en de ontwikkelaar anderzijds, ook omdat het ontwerpen van een plein in goddeloze tijden, zonder de kerk die

13

de gemeenschap regelmatig bij elkaar bracht, ook voor de vrolijke nazit in een café in de buurt, sowieso heel moeilijk is. De meeste nieuwe pleinen zijn karakterloze vlaktes, alleen geschikt als parkeerplaats of hangplek. Dat wilde Coenen niet laten gebeuren. Met de al geplande winkels en een stadshal voor kunst en cultuur alléén was hij niet tevreden, er moest meer publieke ruimte, meer cultuur komen. En andermaal lachte het geluk hem toe. De toneelmensen van Het Vervolg vonden de bordenhal een prachtplek voor hun toekomstige activiteiten. Even later leidde een toevallig contact met de toenmalige bestuursvoorzitter van de Rijksuniversiteit Limburg, Job Cohen, tot een voor Plein 1992 beslissende doorbraak: het oude bibliotheekgebouw in de binnenstad, dat te klein was om er ook de universiteitsbibliotheek in te huisvesten, zou geheel in gebruik worden genomen door de universiteit, de stadsbibliotheek zou verhuizen naar het nieuwe, door Coenen zelf te ontwerpen Centre Céramique. Aldus geschiedde.

T

erugblikkend toont Coenen zich, begrijpelijkerwijs, tevreden met het resultaat. En hij is niet de enige. Mario Botta, ontwerper van La Fortezza, en Aurelio Galfetti, die tekende voor La Résidence op Plein 1992, dankten hem voor de uitzonderlijke samenwerking en voor het feit dat hun gebouwen wezenlijk hebben bijgedragen aan een fraai nieuw stadsdeel. Dat compliment moet Coenen goed hebben gedaan: hij vergelijkt zijn werk als stedenbouwkundige graag met dat van de dirigent die zijn solisten binnen de

grenzen van de partituur optimaal tot hun recht wil laten komen. Natuurlijk, sommige dingen zou hij nu anders doen, niettemin vindt hij de Avenue “erg mooi” en de aansluiting van Plein 1992 op het oude Wyck een “perfect gelukte osmose”. Dat de treden van de nieuwe brug zijn ontworpen door iemand met te korte beentjes, kan hem niet worden aangerekend, het bleek een onvermijdelijk gevolg van gemeentelijke voorschriften. Lachend vertelt hij wat hij ooit had bedacht als criterium voor de vraag of Céramique inderdaad als uitbreiding van de binnenstad kon worden gezien. Daarvoor moest een ‘zaat hermenieke’ met carnaval spontaan de nieuwe wijk opzoeken – “en laat dat nu twee of drie jaar geleden zijn gebeurd!” Toch is het de vraag of dat een valide criterium is: de wijk wordt weliswaar druk bezocht door bouwkundestudenten en andere specifiek geïnteresseerden, maar Maastrichtenaren van elders komen er weinig en veel (koop)toeristen lopen nog altijd linea recta van het station over de oude Maasbrug naar het Vrijthof en terug. Zo is het aantal bezoekers van het Bonnefantenmuseum in de afgelopen tien jaar, toen de wijk werd afgebouwd, niet gestegen. Maar ook dat kan de stedenbouwkundige natuurlijk niet worden aangerekend. Céramique is het magnum opus van Jo Coenen. Het is, bij alle kanttekeningen die denkbaar zijn, een uniek project. Coenen betoont zich de ambitieuze duizendpoot, de universele, praktisch ingestelde architect die beantwoordt aan het beeld van Vitruvius, de Romein die in de eerste eeuw voor onze jaartelling een tiendelig Handboek architectuur (De architectura libri decem) schreef dat eeuwenlang voor alle klassieke

www.zuiderlucht.eu

Europese stedenbouwkundigen verplichte kost was. Als weinig anderen vecht hij voor zijn overtuiging dat een leefbare stad het niet van spectaculaire eyecatchers moet hebben, maar van een fysiek ervaarbare eenheid, van harmonie en duurzaamheid, van sociale interactie en politieke betrokkenheid. Maar die kwaliteiten komen ook in Maastricht niet uit de lucht vallen, de stedenbouwer kon er hoogstens de voedingsbodem voor leveren. Wat zich tussen Coenens eerste droom aan de tekentafel en de stenen realiteit van bijna een kwarteeuw later heeft afgespeeld, vult een archief van duizenden ideeën, schetsen en ontwerpen – de stille getuigen van een slagveld van ontelbare kleinere en grotere conflicten, gevolgd door evenzoveel compromissen, tussen alle betrokken partijen. Jaren geleden heeft Coenen in de hal van Centre Céramique een buitengewoon leerzaam overzicht van dat slagveld gegeven; wie er alsnog een beetje een idee van wil krijgen, moet zich verdiepen in een publicatie uit 2001: Schetsen / Roughs Noordknoop Céramique, Maastricht. Te vrezen valt dat het machtsevenwicht inmiddels zozeer in het voordeel van de projectontwikkelaars is verstoord dat een dergelijke geschiedenis zich niet gauw zal herhalen. Alles wijst erop dat de positie van de ambitieuze architect/stedenbouwkundige alleen nog maar verder zal worden uitgehold. De economische crisis en de ingestorte bouwen woningmarkt markeren het einde van een tijdperk waarin hij het heel even en nog maar zeer gedeeltelijk voor het zeggen had. Ook in die zin is Céramique een uniek project, iets vergelijkbaars zal niet gauw meer gebouwd worden.

december 2010

Advertentie

14

www.zuiderlucht.eu

december 2010

1

2

10

3 4 9

7

6

11 5 8

12

15

13

14 17

19

18

21

20

25

24

23 22 26

27

28 29

30

1 Ruiterij / 2 Stadswoningen - Hans Zuketto / 3 Maaskantoren - Jo Coenen / 4 La Résidence - Aurelio Galfetti / 5 Derlon Theater/Café Zuid - Jo Coenen / 6 Maasappartementen - Jo Coenen / 7 Plein 1992 - Jo Coenen / 8 Centre Céramique - Jo Coenen / 9 Toren van Siza - Álvaro Siza / 10 Arco Íris / A Fachada - Alvaro Síza 11 La Fortezza - Mario Botta / 12 Porta I en II - Fons Rats en Theo Teeken / 13 Charles Eyck-park - Gunnar Martinsson 14 Stoa - Luigi Snozzi / 15 Résidence Sonneville - Bob van Reeth / 16 Résidence Cortile (Grote Circus) - Bruno Albert / 17 La Forme - Harry Gulikers / 18 Rijkskantorengebouw - Hubert-Jan Henket / 19 Piazza / Céramique - Jo Janssen en Henk Verheij / 20 Patio Sevilla - Cruz y Ortiz / 21 Jardin Céramique (Kleine Circus) - Mbm Arquitectes / 22 Bonnefantenmuseum - Aldo Rossi / 23 Wiebengahal - restauratie Aldo Rossi / 24 Maison Céramique - Charles Vandenhove / 25 Allogio Giardino - Christian Kieckens / 26 Il Fiore - Herman Hertzberger / 27 Vodafone - Arn Meijs / 28 Indigo - Wiel Arets / 29 Parc Céramique (Servatius) – Mathieu Bruls / 30 Rabobank - Han Westelaken

15

www.zuiderlucht.eu

december 2010

Voorzitter Sjo Serpenti van het buurtplatform in zijn appartement aan Plein 1992. foto Perry Schrijvers

alles rustig op de Avenue des Lits Over prestigieuze projecten als Céramique heeft iedereen een mening, maar hoe is het er nu echt? Bewoners en ondernemers in de wijk prijzen de ligging, de voorzieningen en natuurlijk, de mooie architectuur. Maar desondanks komt de wijk moeilijk tot leven. “Ik moet er niet aan denken dat er steeds gillende kinderen voorbij rennen.” door Annemarie Staaks

16

E

r waait een gure wind over Plein 1992. Een student parkeert zijn fiets voor de Aldi, het gerinkel van zijn hangslot klinkt luider dan verwacht. De gebouwen die het plein omarmen - Centre Céramique en aan de andere kant de rij winkels met daarboven appartementen – geven aan elk geluid een galm mee. Een ouder echtpaar verlaat gearmd supermarkt Albert Heijn. Binnen is veel bedrijvigheid: heren in pak, dames op leeftijd en een groepje studenten die blikjes fris afrekenen. “Dit is een dwarsdoorsnede van onze doelgroep”, zegt Roger

Kleijnen, franchisenemer van de supermarkt. Meer dan tien jaar geleden werd Kleijnens vader door de projectontwikkelaar van de winkelgalerij benaderd om – “naast andere geplande dagwinkels” - een Albert Heijn-vestiging te openen. Het assortiment is inmiddels volledig gericht op de behoeften van de wijk. “Zo hebben we ons gespecialiseerd in panklare gerechten, geschikt voor tweeverdieners, studenten en senioren.” Met name voor de oudere bewoners heeft de winkel een sociale functie. Kleijnen: “Veel senioren woonden voorheen in kleine dorpen rond Maastricht. Ze zijn gewend aan de onderonsjes bij de ‘buurtsuper’.” Eén van de gepensioneerden die boven de winkelgalerij woont, is Sjo

www.zuiderlucht.eu

Serpenti, voorzitter van buurtplatform Céramique. Tien jaar geleden verruilde hij zijn boerderij in Nuth voor een appartement op de vierde etage van Plein 1992. Zijn grote woonkamer is knus ingericht en doet in geen enkel opzicht denken aan de moderne buitenkant van het complex. Terwijl de koffie loopt, toont hij zijn enorme dakterras. “Oh, dat is jammer”, zegt hij teleurgesteld, “nu kun je dus niks zien.” Hij doelt op de mist die deze ochtend het uitzicht op de Maas en de Sint Pietersberg vertroebelt. “Maar”, vervolgt hij, wijzend op de grote hoeveelheid planten op zijn dakterras, “ik heb hier het beste van twee werelden binnen handbereik: de natuur en de stad. We gaan amper de brug over. Voor kleding of cadeautjes,

december 2010

gaat mijn vrouw naar Wyck, het stadsdeel aan deze kant van de Maas.” De strakke architecturale lijnen van Céramique – bestaande uit woningen, kantoren, winkels en publieke gebouwen – vormen een scherp contrast met het oude centrum van Maastricht, aan de overkant van de Maas. Het gebrek aan ‘knus en gezellig’ wordt vooral gecompenseerd door het aangrenzende Wyck. Albert Berghof (41) directeur en oprichter van Coffeelovers, gelooft dat oud en nieuw elkaar kunnen versterken en zich moeten profileren als de Rive Gauche van Maastricht – verwijzend naar de artistieke linkeroever van de Seine in Parijs. Maar dat is vooral toekomstmuziek, weet Berghof: “Plein 1992 heeft nog lang niet de aantrekkingskracht van het Vrijthof. Na zes uur is het hier uitgestorven.” Het Rive Gauche-gevoel is, ook qua winkelaanbod, nog ver te zoeken. “Ik had gehoopt op een iets kunstzinnigere invulling van de panden hier op het plein. Daar is destijds ook over gesproken in een branchecommissie. Maar originele winkelconcepten krijgen hier weinig kans en de winkels die er nu gevestigd zijn – Aldi, Blokker, Etos – geven het plein weinig allure.” Allure of niet, het op de hoek van Plein 1992 gelegen Coffeelovers zit op een doordeweekse dinsdagmiddag vol. Geluiden van rinkelende glazen en stoom van het koffieapparaat vullen de trendy ingerichte ruimte. Studentes roeren in hun latti macchiati, een paar mannen zitten in een bespreking en aan de grote leestafel strijkt een bejaard echtpaar neer. Terwijl Berghof hen enthousiast begroet, praat hij verder: “Over aanloop hebben wij nooit te klagen gehad, maar Maastricht moet wel aan de bereikbaarheid van Céramique blijven werken. Ik hoop dat er een meer organische aansluiting wordt gezocht met Randwyck, met het MECC en de Life and Science Campus die er moet komen.” De aanstaande ondertunneling van de A2, die Céramique beter bereikbaar maakt vanuit Oost-Maastricht, juicht Berghof toe. Voor Albert Heijn is dat minder van belang, van klandizie op die afstand moet de supermarkt het niet hebben, ook omdat in de hele wijk betaald moet worden voor een parkeerplaats. Roger Kleijnen: “Om geen al te grote achterstand op te lopen ten opzichte van supermarkten waar je gratis kunt parkeren, vergoeden wij aan onze klanten het eerste uur parkeren.” Bereikbaarheid en ligging – rustig en toch overal dichtbij - zijn voor veel bewoners de voornaamste redenen om voor Céramique te kiezen. Voor

17

Avenue Céramique gezien vanaf het noorden. foto Zuiderlucht

studentes roeren in hun latti macchiati

Herman (63) en Annette Vroomen (52), een Brabants echtpaar dat zijn hele hebben en houwen in Waalre achterliet om in Maastricht te gaan wonen, was het simpel. Herman: “We hebben een passerpunt op het centrum van Maastricht gezet en gezocht naar de beste optie binnen een straal van een kilometer.” Ondanks de “kille uitstraling” viel de keuze op Céramique. Annette: “Het deed me denken aan zo’n treurige buitenwijk van Parijs. Zoveel steen. Maar toen ik eenmaal binnen was en het uitzicht zag, was ik overstag.” Hun woning op de vierde etage aan de Stellalunet kijkt uit op Avenue Céramique en de Patio Sevilla, het complex waar enkele jaren geleden een balkon met twee bewoners naar

beneden kwam – met dodelijke afloop. Nu de bladeren van de bomen zijn, kunnen ze zelfs nog een stukje van de Maas zien. Voor het raam van hun serre staat een hoge tafel met vier barkrukken. Annette: “Eigenlijk is dit onze woonkamer, hier zitten we altijd alles in de gaten te houden.” Op de Avenue rijdt een enkele auto voorbij, de meeste parkeervakken zijn leeg. Afgezien van een chauffeur van een bestelbusje is er geen mens op straat. Herman kijkt naar beneden: “Het is wel een beetje een dooie boel hier.” Lachend: “Wij staan niet voor niks bekend als ‘die Brabanders die altijd aan de andere kant van de Maas zijn’!” Annette: “Vind je het gek? In de stad is het gezelliger. Wat ligt hier nou aan winkels… een computerwinkel,

www.zuiderlucht.eu

zo’n audio-zaak en dan die drie beddenwinkels. Drie! Ze kunnen het beter Avenue des Lits noemen.” Lachend: “Want het is nogal een slaperige straat, niet?” Gebrek aan levendigheid is een veelbesproken thema in de wijk. Behalve over het uitblijven van winkelend publiek klagen sommigen over te weinig sociale contacten. Volgens Harry Baurmann (73), bewoner van de Patio Sevilla, komt een spontaan praatje met de buren zelden voor. Toch woont er volgens hem een leuke mix van mensen – ouderen, maar ook gezinnen met kinderen en jonge vrijgezellen “die het zich kennelijk kunnen permitteren”. Hij was kartrekker van een clubje bewoners dat samen de binnentuin van het >>>

december 2010

Advertentie

2 3

1 4

5

1. CERAMIQUE MAASTRICHT OVERZICHT 2. CENTRE CERAMIQUE MAASTRICHT 3. PLEIN 1992 MAASTRICHT 4. OPENBARE BIBLIOTHEEK AMSTERDAM 5. DE LA MAR THEATER AMSTERDAM

18

www.zuiderlucht.eu

WWW.JOCOENEN.COM

december 2010

De Avenue gezien vanaf het zuiden met zicht op Toren van Siza. foto Zuiderlucht

De anonimiteit en de rust in de wijk vinden zij juist prima. Aline: “Lekker rustig toch, zo tussen de oudjes? Nee, met een beetje privacy is niks mis.” Guido: “Er wordt wel eens gezegd dat er meer gezinnen hier zouden moeten wonen, maar ik moet er niet aan denken dat er continu gillende kinderen voorbij rennen.” De studio van Groener Gras heeft twee grote ramen aan de straat, de inrichting is licht, strak en minimalistisch. Aline: “De uitstraling van dit pand en de wijk in het algemeen past goed bij ons bedrijf. Hoe zal ik het zeggen, Céramique

‘elke dag hebben we hier neusafdrukken op de ruit’ complex onderhoudt. Baurmann: “Dat had wel iets leuks, maar buiten het clubje zelf maakt nooit iemand gebruik van die tuin. Voor Luis Alfredo Pérez Salazar (37), samenwonend met zijn vrouw Adriana (37) en hun dochtertje van vier aan de Mosalunet is dit beeld herkenbaar. Hij vat de paradox treffend samen: “Er wonen veel mensen hier, maar eigenlijk kennen we niemand.” Aan de oostkant van de wijk ligt Piazza Céramique, een strak vormgegeven complex in een ruimtelijke, transparante opstelling. Het ensemble wordt door een stuk groenvoorziening van de Heugemerweg gescheiden. Hier houdt Céramique op en begint de

19

aanpalende wijk Heugemerveld, de scheidslijn wordt gemarkeerd door een stuk gerestaureerde fabrieksmuur van de Sphinx. Het meest zuidelijke hoekpand wordt gehuurd door Aline Ploeg (37) en Guido Scheffers (34), eigenaren van grafisch ontwerpbureau Groener Gras. Op de begane grond is hun studio, boven wonen ze. Guido en Aline zijn één van de weinigen die hun woning volgens de bedoelde formule gebruiken, er is vrij veel verloop in het complex. Aline: “Volgens mij zijn ze daarom gaan rommelen met de huurprijs, die werd twee jaar geleden plotseling verlaagd. Ze hebben niet goed nagedacht over het type mensen dat hier zou komen wonen, ben ik bang.”

heeft prestige. Als we vertellen dat we hier zijn gevestigd, hebben mensen toch zoiets van: zo-hoo!” Maar prestige heeft een prijs. Voor 160 vierkante meter betalen ze maandelijks 1630 euro.

U

itstraling speelde ook een rol voor Peter Post, toen hij zeven jaar geleden de keuze maakte om in Céramique zijn galerie Post+Garcia te vestigen. Post: “De wijk heeft een cultureel hart met het Bonnefantenmuseum, het NAiM, Centre Céramique en het Derlon Theater.” Zijn galerie is gevestigd

www.zuiderlucht.eu

in La Fortezza, bij de noordknoop van Céramique. Het is het drukste punt van de wijk: Plein 1992 met zijn winkels is vlakbij, en de bibliotheek in Centre Céramique. Post: “Van winkelend publiek of mensen uit de wijk moet ik het niet hebben, de meesten weten niet eens dat hier een galerie ligt, denk ik. In Wyck, waar we een kunstuitleen hebben, is dat anders. Als ik daar de deur openzet, heb ik zo tien mensen binnen.” De galerie is een hoge, monumentale ruimte. Het ontwerp is robuust en licht, dankzij de volledig glazen gevel. Post: “Ik zie iedere dag neusafdrukken op deze ruit. Een teken dat mensen toch wel naar binnen kijken. Vergeet niet dat hier nog wekelijks rondleidingen langskomen. Er is nog steeds veel interesse voor de bijzondere architectuur in deze wijk.” Samenwerking met de cultuurinstellingen in de wijk is, op één poging na, nooit van de grond gekomen. Post: “Als je ergens begint, heb je ideeën over die plek en de locatie en wat er allemaal kan ontstaan. Maar de realiteit is vaak anders.” Op de ontwikkeling van Céramique heeft hij een nuchtere blik: “In het begin focuste iedereen zich op het ‘sjiek en sjoen’ van Céramique, maar ook dit wordt langzamerhand een normale wijk. Prima toch?” Over het ontbreken van gezellige winkeltjes en horeca: “Waarom zo nodig hier een pizzeria vestigen, terwijl Wyck zich daar veel beter voor leent. Laat het maar gaan zoals het gaat. Je moet van Céramique niet iets proberen te maken wat het niet is.”

december 2010

Advertentie

Start de lunch samen Videobellen met Mobiel Breedband: ons netwerk is er klaar voor.

20

www.zuiderlucht.eu

december 2010

céramique klaar, maar nog niet af

Recommend Documents