Centrale coherentie Over visuele verwerking bij autismespectrumstoornis
Johan Wagemans KU Leuven, Brein & Cognitie
RINO Eindhoven 9/10/15
Visuele waarneming in het dagelijkse leven …
Impact op functioneren
3 (Neuro)Cognitieve Theorieën 1. Theory of Mind
2. Executieve Functies 3. Waarnemingsstijl
3. Waarnemingsstijl • Waarneming als proces van betekenisverlening prikkels
Zien
Horen
Ruiken Voelen Proeven
betekenis
3. Waarnemingsstijl • Globale informatie krijgt (in principe) voorrang
Shah & Frith, 1983
3. Waarnemingsstijl • Bij ASS o
een andere cognitieve stijl • verhoogde detailwaarneming => concentreren op kleine, afzonderlijke details
• verminderde waarneming van grotere gehelen => context / geheel wordt minder in rekening gebracht
• personen met ASS zijn wel in staat om globaal informatie te verwerken, maar doen dit (initieel) niet spontaan o
contextblindheid
3. Waarnemingsstijl • Bij ASS o
een andere cognitieve stijl • verhoogde detailwaarneming => concentreren op kleine, afzonderlijke details
• verminderde waarneming van grotere gehelen => context / geheel wordt minder in rekening gebracht
• personen met ASS zijn wel in staat om globaal informatie te verwerken, maar doen dit (initieel) niet spontaan o o
contextblindheid belang van een prikkelarme-omgeving
Eigen onderzoek • Achtergrond van onze onderzoeksgroep • Eigen onderzoek naar visuele waarneming bij mensen met ASS o van eenvoudige waarneming van betekenisloze stimuli o over waarneming van objecten o tot waarneming van sociale situaties
Eigen onderzoek • Van “goed gecontroleerd, verarmd, 1 aspect onderzoeken” naar “dichter bij het echte leven”
Eigen onderzoek 1. Visuele zoektaak (“Gabor search”) 2. Coherente beweging (“coherent motion”)
3. Objectherkenning 4. Snelle categorisatie 5. Emotieherkenning 6. Soaps: Uit het oog, uit het hoofd?
Visuele zoektaak (Gabor search) • Kinderen met ASS vinden even goed de kleine, middelgrote of grote figuurtjes als kinderen zonder ASS.
• Kinderen met ASS krijgen het moeilijker als de figuren door elkaar aangeboden worden i.p.v. in blokken; kinderen zonder ASS hebben daar geen last van. o belang van instructie
Coherente beweging (“coherent motion”)
Coherente beweging (“coherent motion”)
Coherente beweging (“coherent motion”) • Deelnemers met ASS presteren minder goed dan deelnemers zonder ASS bij éénzelfde drempelwaarde. o minder accuraat o trager
Objectherkenning
Objectherkenning 0,35 Controle TD
Kans op herkenning
0,3
ASS ASD
0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0
11
12
13
14
15 16 17 18 Frame nummer
19
20
21
Snelle categorisatie Experiment Q1: Speelt de situatie zich binnen af? Q2: Gaan beide personen op een positieve manier met elkaar om? Pauze tussen trials Antwoord? (max. 1000 ms)
Afbeelding (83 ms)
+ (500 ms)
( + / - 1000 ms)
Snelle categorisatie Resultaten
Mensen met ASS hebben wel problemen om een sociale situatie snel te beoordelen.
Mensen met ASS hebben geen problemen om de locatie te beoordelen.
Emotieherkenning
0%
100
Emotieherkenning
Herkenning (gecorrigeerd)
6
ASS Controle
5 4
3 2 1
0
Woede
Afkeer
Angst
Blijdschap Verdriet Verrassing
Soaps: Uit het oog, uit het hoofd? sociale aandacht
sociaal inzicht
oogbewegingsregistratie
Hoe voelt Zoë zich? Waarom?
Soaps: Uit het oog, uit het hoofd? • Vraag : Hoe voelt Zoë zich wanneer haar vader moet lachen met zijn mopje over domme blondjes en een apparaat begint te piepen? o o o o o
blij opgewekt op haar gemak ongerust bang
• Vraag: Waarom zou Zoë zich zo voelen? o omdat haar papa goed moppen kan vertellen o omdat zijn hart versnelt o omdat het machien sneller gaat piepen en dat ze dan denkt dat hij een nieuwe hartaanval zou krijgen, allez, dat zou ik toch denken
Soaps: Uit het oog, uit het hoofd? 1 **
ASS
Gemiddelde prestatie (%)
0,9
Controle **
0,8
0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 Emotieherkenning
Emotieverduidelijking
Complex sociaal inzicht
Details
Soaps: Uit het oog, uit het hoofd? 50
ASS Controle
45
Fixaties (proportie)
40 35 30 25 20 15 10 5 0 Achtergrond
Lichaam
Ogen
Mond
Gezicht
Samenvattend: Waarnemingsstijl 1.
Visuele zoektaak o
2.
problemen als figuren door elkaar aangeboden worden
Coherente beweging o
3.
problemen om gemiddelde bewegingsrichting af te leiden uit bewegende stippenwolken
Objectherkenning o
4.
problemen om figuur te organiseren en te benoemen
Snelle categorisatie o
5.
problemen om een sociale situatie snel te beoordelen
Emotieherkenning o
6.
problemen met subtielere gelaatsuitdrukkingen
Soaps o
problemen met emotieherkenning en -interpretatie
Wat is nieuw? • Veel tegenstrijdigheden • Van eenvoudig naar complex • Verfijnde meetmethoden • Endofenotypes
ASS fenotype
ToM
Endofenotypes
WCC
Endophenotype
ASS genotype
__strong component mostlygenetic polygenetic
Wat is nieuw? • Veel tegenstrijdigheden • Van eenvoudig naar complex • Verfijnde meetmethoden • Endofenotypes • Naar nieuwe theoretische synthese: HIPPEA
HIPPEA • High Inflexible Precision of Prediction Errors in Autism • Van de Cruys, S., Evers, K., Van der Hallen, R., Van Eylen, L., Boets, B., de-Wit, L., & Wagemans, J. (2014). Precise minds in uncertain worlds: Predictive coding in autism. Psychological Review, 121(4), 649-675. doi: 10.1037/a0037665
HIPPEA We leren onze omgeving door ervaring beter in te schatten. - We zoeken naar regelmatigheden in onze omgeving en gebruiken deze om voorspellingen te maken.
- Onze voorspellingen worden accurater en preciezer. - Daarbij leren we ook dat de wereld dynamisch en veranderlijk is. Elke situatie is een beetje anders dan de vorige en niet alle informatie is even relevant.
HIPPEA • Volgens deze theorie schuilt het probleem bij kinderen met ASS bij de beoordeling van de binnenkomende informatie. Alles wordt letterlijk genomen en alle details worden als even belangrijk beschouwd. • Dit zorgt ervoor dat kinderen met ASS moeilijkheden ondervinden om meer algemene theorieën over de wereld (bestand tegen fouten) te formuleren. Dit zorgt voor onzekerheid en stress zeker in complexe omgevingen met ongeschreven gedragsregels zoals de speelplaats.
HIPPEA Enkele voorbeelden/gevolgen 1. Overgevoeligheid voor licht, geluid, beweging. Alle informatie (details,…) wordt als belangrijk beoordeeld, zeker bij onverwachte gebeurtenissen!
2. De wereld is een stressvolle plek. Doordat het kind moeilijkheden heeft om theorieën over zijn omgeving te formuleren komt elke verandering als een verrassing. 3. Het kind verliest zijn of haar motivatie en zelfvertrouwen in de sociale omgang. Waarom iets doen wat je niet kan begrijpen?
Relevantie voor de praktijk • Klinische diagnostiek: rol van visuele verwerking en sociaal inzicht o beperkte specificiteit o beperkte universaliteit o cognitief profiel ≠ gedragsdiagnose o cognitief profiel = zinvol • verklaringsgerichte diagnostiek • handelingsgerichte diagnostiek
Een aantal richtlijnen • Optimaliseer leerkansen, met evenwicht tussen o o
aanpassen van de omgeving stimuleren van ontwikkeling van vaardigheden
Een aantal richtlijnen • Aanpassen van de omgeving • zorg voor voldoende structuur (i.f.v. noden/ontwikkeling) • maak duidelijk wat hoofdzaak en bijzaak is tijdens studeren: concreet & visueel • communiceer to-the-point (geen overbodige details) • op sociaal vlak: verwoord expliciet wat je voelt en waarom
• Stimuleren van ontwikkeling van vaardigheden • stappenplan: van expliciet uitleggen en demonstreren naar meer zelfstandigheid (bv. tijdens studeren)
Meer weten? • Algemene samenvatting: o
Wagemans, J., Evers, K., Van der Hallen, R. (2015). Centrale coherentie. In H. Geurts, B. Sizoo, & I. Noens (Red.), Autismespectrumstoornis: Interdisciplinair basisboek (pp. 83-96). Diagnosis Uitgevers.
Meer weten? • Onderzoeksartikelen: o
o
Van de Cruys, S., Evers, K., Van der Hallen, R., Van Eylen, L., Boets, B., de-Wit, L., & Wagemans, J. (2014). Precise minds in uncertain worlds: Predictive coding in autism. Psychological Review, 121(4), 649-675. Van der Hallen, R., Evers, K., Brewaeys, K., Van den Noortgate, W., & Wagemans, J. (2015). Global processing takes time: A metaanalysis on local-global visual processing in ASD. Psychological Bulletin, 141(3), 549-573.
