Waar brandt de GAS? DE PRAKTIJK ACHTER DE BOETES IN BORGERHOUT
‘Tot middernacht in het cachot: ik ben al genoeg gestraft’ Antwerpen breidt de GAS-boetes fors uit. Critici noemen het een pestboete, voorstanders een stok achter de deur tegen relschoppers. Heeft de GAS-boete de 200 betogers die in Borgerhout achter Sharia4Belgium aanliepen, op andere gedachten gebracht? dSWeekblad keek exclusief achter de schermen. ‘Jongeren hebben recht op begrenzing.’ Lieven Sioen
it doet pijn. Dit voelt zo onrechtvaardig aan.’ Karim is op van de zenuwen, heeft zijn verdediging tot in het kleinste detail voorbereid. Hij zit in een klein lokaal tegenover twee ambtenaren van de stad Antwerpen. We bevinden ons op neutraal terrein, bij de vzw Elegast, een organisatie voor jeugd en gezin die bemiddelt tussen de stad en de meer dan 200 tieners en jongemannen die op 15 september zijn opgepakt tijdens een verboden
betoging van Sharia4Belgium. Die protestactie tegen de anti-islamfilm Innocence of Muslims liep serieus uit de hand. Karim was een van de velen die de bewuste dag in de cel belandden. De jonge twintiger heeft net uitgelegd waarom hij louter toevallig op het verkeerde moment op de verkeerde plek was. Zijn sporttas en een zak met aankopen van de braderij moeten bewijzen dat hij niets te maken had met de actie van Sharia4Belgium. ‘Ik wist niet eens wat er aan de hand was’, 18
Borgerhout, 15 september. Agenten nemen de betogers in de tang. Meer dan 200 tieners en jongemannen worden geboeid afgevoerd.
zegt Karim. ‘Toen de politie chargeerde, ben ik aan de kant gaan staan. Laat de politie haar werk maar doen, ik heb daar alle begrip voor. Maar ze hebben me weggevoerd naar het commissariaat op de Luchtbal en pas na middernacht weer gelost. Zo vernederend!’ Daniel Dufond van de Antwerpse bestuurseenheid Samen Leven luistert aandachtig. Zijn dienst moet de veiligheid en leefbaarheid in de verschillende stadswijken bevorderen. Een van de middelen daartoe zijn
PATRICK DE ROO
de Gemeentelijke Administratieve Sancties. Met die GAS-boetes kunnen gemeentebesturen zonder tussenkomst van het gerecht personen die de openbare orde verstoren, financieel bestraffen. De boetes zijn controversieel, omdat de gemeente zowel rechter als partij zou zijn. Dat leidt tot willekeur, zeggen critici. Ze worden gesterkt door verschillende anekdotes over jongeren die werden gestraft omdat ze een broodje aten op de kerktrappen of met hun voeten op de bank zaten.
Ook alle minderjarigen en jongemannen die op 15 september werden opgepakt, hebben zo’n GAS-boete gekregen, vergezeld van een uitnodiging tot een gesprek. De stad wil elke betoger persoonlijk uitleggen waarom hij is gesanctioneerd, en de kans bieden zijn versie van het verhaal te doen. Dat ze louter toevallig in de buurt van de betoging waren, hebben Daniel en zijn collega’s al vaak gehoord. Maar Karims uitleg klinkt overtuigend, zijn houding lijkt oprecht. 19
Daniel legt de jongeman de alternatieven voor de GAS-boete uit: een alternatieve straf onder de vorm van een dienstverlening in Borgerhout, of verweer indienen. ‘Moet je zeker doen als je je onterecht gestraft voelt’, benadrukt hij. ‘Het is gratis en kan met een eenvoudige brief aan de sanctionerende ambtenaar.’ De spanning valt van Karims schouders. Ja, hij zal verzet aantekenen. ‘Ik wil gerust vrijwilligerswerk doen voor de gemeenschap, maar niet voor iets wat ik niet heb gedaan.’ »
GAS-BOETES IN BORGERHOUT
Hete zaterdag We spoelen de film van die beruchte 15 september terug. Borgerhout viert feest. Verenigingen hebben een jaar gewerkt aan een hedendaagse uitgave van de eeuwenoude reuzenstoet. Voor het eerst loopt zelfs een reuzin met hoofddoek mee. Het feest moet de kloof tussen de inwoners van verschillende origine dichten en het clichébeeld van rellen en miserie bijstellen. Helaas is in de week voor de veelkleurige optocht een beledigend filmpje over de profeet Mohammed opgedoken en heeft Sharia4Belgium opgeroepen te betogen. Voor de manifestatie is geen toestemming aangevraagd. Al kort na de middag komt een twintigtal aanhangers van Sharia samen op de Drink, een zijstraat van de Turnhoutsebaan. De bemiddelaars van de politie zijn aanwezig in burger en praten tevergeefs uren op de betogers in. De groep groeit aan met sensatiebeluste ramptoeristen, routineuze herrieschoppers en toevallige voorbijgangers. De sfeer wordt grimmiger, ook binnen de groep. Niet alle aanwezige moslims zijn opgezet met de provocatie van Sharia4Belgium. Ondertussen is de reuzenstoet op de Turnhoutsebaan nog aan de gang. Er is veel volk, er lopen vrouwen en kinderen, handelaars hebben buiten kraampjes gezet. Wanneer de betogers in beweging komen, dreigt gevaarlijke chaos. De oproerpolitie neemt het commando over en chargeert. Er vallen klappen. Wie nog aanwezig is op de Drink, wordt in de tang genomen. Meer dan 200 tieners en jongemannen worden geboeid afgevoerd naar de twee grote detentiecentra op de Luchtbal. Inderhaast moet met hekken nog een derde detentieruimte worden bijgebouwd. ‘Bewoners in shock’, koppen de kranten. Of: ‘Hete zaterdag door Sharia4Belgium.’ Eens te meer komt Borgerhout negatief in het nieuws. Zelfs de meest progressieve politici ventileren hun woede jegens de relschoppers die de Reuzenstoet hebben verbrod. Districtsvoorzitter Wouter Van Besien (Groen) noemt het politieoptreden terecht en hekelt ‘de extremisten die 200 jongeren op sleeptouw namen om vernielingen aan te richten’. PVDAkopman Peter Mertens haalt uit naar ‘de agitatoren die de Reuzenstoet misbruikten
om Borgerhout op stelten te zetten voor hun fundamentalistische agenda’. Aan de rechterzijde schiet Bart De Wever de verkiezingscampagne op gang met de opmerking dat de Stad níét van iedereen is. Aftredend burgemeester Patrick Janssens verdedigt zijn slogan, maar kondigt aan dat alle betogers een GAS-boete mogen verwachten. Thuis in de Seefhoek beseft Tom Meeuws dat hij overuren zal mogen maken. Hij is directeur van de dienst Samen Leven en een van de architecten van de Gemeentelijke Administratieve Sancties. Na maanden van kritiek op de GAS-boetes wil Meeuws wel eens de puntjes op de i zetten: de Gemeentelijke Administratieve Sanctie is meer dan louter repressie. ‘Ons eerste doel is bemiddeling. Met de financiële boete als stok achter de deur nodigen we elke opgepakte persoon uit voor een gesprek. We willen hen duidelijk maken dat ze door deelname aan een verboden betoging Borgerhout schade hebben berokkend. Maar we zijn bereid de boete kwijt te schelden, als ze de gemeenschap een wederdienst doen. Concreet: minimum vijf maanden geen inbreuk begaan tegen de politiecode, een cursus over de regels van samenleven volgen, en een dag vrijwilligerswerk verrichten in de wijk. Onze aanpak heet trouwens Voor Borgerhout. Organisaties als Sharia4Belgium zetten jongeren op tegen de maatschappij. Wij willen ze aan boord houden. Het zijn tenslotte ook Antwerpenaren.’ Meeuws bezorgt me nog wat cijfers: 226 betogers zijn geïdentificeerd. 45 van hen zijn jonger dan 16 en kregen een combitaks van 100 euro. 68 zijn 16 tot 18 jaar oud en riskeren een GAS-boete van 125 euro. De 113 meerderjarigen kunnen een boete van 250 euro in de bus krijgen. ‘Het beeld van een groep puberale jochies die achter Sharia aanliep, klopt dus niet. De meerderheid was ouder dan 16.’
Meelopers en ramptoeristen De stadsadministratie en de vzw Elegast schoten snel in actie. Tegen eind oktober hadden nagenoeg alle minderjarigen en hun ouders een bemiddelingsgesprek achter de rug. Slechts enkele ouders weigerden, omdat ze de verantwoordelijkheid van hun zoon bij 20
‘Ouders zagen we zelden of nooit. Nu wel. Deze keer schaamden ze zich, of waren ze boos om wat hun zoon had gedaan’
‘Die jongens zijn de inzet van een ideologische strijd. Krijgen we ze mee in de seculiere samenleving? Of winnen de extremisten hen voor zich?’ weinig ideologische affiniteit met Sharia, maar voelen zich uitgespuwd door de maatschappij. En ten slotte zijn er de Karims, die op het verkeerde moment op de verkeerde plaats waren. Of zich door nieuwsgierigheid lieten aanzuigen. Hen probeert Daniel duidelijk te maken dat louter hun aanwezigheid heeft bijgedragen tot de rellen. ‘Zonder meelopers was er geen incident geweest. En als ramptoeristen wegblijven, kan de politie de juiste mensen oppakken.’ Ondertussen zijn ook de gesprekken met de meerderjarigen aangevat. Abdel (21) wist wel heel goed waarom hij naar de Drink trok. De hogeschoolstudent had de oproep om te betogen tegen de anti-islamfilm per sms ontvangen. Als de manifestatie vreedzaam verliep, wilde hij wel meedoen. Want hij heeft respect voor de militanten van Sharia. Hij vindt dat ze verkeerd worden afgebeeld in de media. ‘Voor de meeste moslims in Antwerpen is wat in Irak of Palestina gebeurt ver van hun bed. Sharia4Belgium trekt zich dat wel aan.’ Dufond repliceert dat betogen mag, ‘maar er zijn spelregels. Het kan niet zonder toestemming’. Abdel gelooft echter niet dat Sharia die toestemming ooit zou hebben gekregen. Voor hem was het de eerste keer dat hij deelnam aan een betoging. Het was ook zijn eerste aanraking met de politie. Maar hij aanvaardt het verzoeningsvoorstel. Hij zal acht uur dienst verlenen aan Borgerhout en een maatschappelijke vorming volgen.
Gespleten tong
de betoging betwisten, maar de overgrote meerderheid stemde in met de alternatieve straf. Anissa Akhandaf van de stadsdienst Samen Leven ziet daar een positief signaal in. ‘Vroeger zagen we de ouders in zulke situaties zelden of nooit. Nu wel. Mij viel op dat ze zich deze keer vooral schaamden, of boos waren om wat hun zoon had gedaan.’ De ambtenaar, die goed thuis is in het Marokkaanse verenigingsleven, spreekt van een kantelmoment. ‘De ouders vereenzelvigen zich vooral met de stad, helemaal niet met
Sharia. Velen vroegen zelfs waarom de politie niet vroeger en harder was opgetreden tegen de initiatiefnemers.’ Na de tientallen gesprekken hebben Daniel Dufond en Anissa Akhandaf een beter zicht op het profiel van de betogers. Er is de harde kern van aanstokers, die zich beroepen op hun recht op vrije meningsuiting en de GAS-boetes onwettelijk noemen. Er zijn de stadshooligans, de jongeren met een sterke aversie tegen alles wat naar overheid neigt, en in het bijzonder de politie. Ze hebben 21
‘Intelligent, mondig, vaak hooggeschoold, maar ook vol boosheid over het onrecht tegenover moslims hier en in de wereld.’ Anissa Akhandaf ziet de groep diepgelovige moslimjongeren zoals Abdel toenemen in Antwerpen. ‘Een deel van hen kiest voor een destructieve confrontatie met de samenleving. Maar er zijn ook meer en meer fundamentalistische jongeren die vanuit hun geloof wel willen bijdragen aan de samenleving. In de moskeeën vol oude mannen hebben ze weinig inspraak, dus richten ze eigen organisaties op. Het zal een uitdaging worden om die organisaties bij het beleid te betrekken, zodat ze niet bij de radicalen belanden.’
»
GAS-BOETES IN BORGERHOUT
‘Die jongens zijn de inzet van een ideologische strijd’, zegt collega Dufond. ‘Krijgen we ze mee in de seculiere samenleving? Of winnen de extremisten hen voor zich? Wij proberen hen te overtuigen dat het systeem er ook voor hen is.’ Tegenstanders van de GAS-boetes vinden echter dat de sancties jongeren net vervreemden van het systeem. Vooral met de hardcore militanten van Sharia4Belgium lijkt elke communicatie onmogelijk. Dufond: ‘Ze zijn heel vastberaden. De stad is de vijand, die met gespleten tong spreekt. Daar proberen ze ook de anderen van te overtuigen. Hun vijandigheid is best wel griezelig.’ Maar het politieoptreden en de GAS-boetes van 15 september hebben duidelijk ook tot veel woede geleid bij jongemannen die zich niet meteen achter Sharia scharen. ‘Ik zal sowieso niets doen voor de stad’, snuift Mohammed (22). ‘Ik was twee minuten op den Drink en zat tot middernacht in het cachot. Ik ben al genoeg gestraft.’ Jamal (28) zal niet toegeven ‘hoe minimaal ook, dat ik iets heb misdaan. Dit is een democratisch land. Ik mag lopen waar ik wil’. Amir (36): ‘Niet wij, maar de politie heeft schade berokkend aan Borgerhout.’ Is dit ook een dovemansgesprek? De vzw Elegast, die als onafhankelijk bemiddelaar tussen stad en gesanctioneerde zit, gelooft van niet. ‘De stad kan haar argumenten toelichten. De gesanctioneerde kan zijn verhaal doen. Het is een begin van dialoog’, zegt coördinatrice Annelies Van Hecke. ‘Wij zijn als vzw voor jongerenwelzijn meegestapt in de GASprocedure omdat we geloven dat de stad zo veel sneller kan afbakenen wat de grenzen van toelaatbaar gedrag zijn. En omdat er altijd ruimte is voor bemiddeling.’
Volle gas vooruit Nochtans zijn er best wel fundamentele bezwaren te maken tegen de GAS-wetgeving. Een coalitie van jongerenorganisaties en academici verwoordde die in het voorjaar in het memorandum ‘Volle gas vooruit in de voorbeeldige stad.’ Zo is de gemeente bij het uitschrijven van een GAS-boete tegelijk rechter en partij, aldus de ondertekenaars. En hoewel verweer en beroep mogelijk is, wordt die weg niet altijd gevonden door de kwetsbaarste
groepen in onze steden. Bovendien is overlast een wel heel vaag begrip. Achter de kritiek gaat ook een fundamenteler, ideologisch bezwaar schuil. Volgens het memorandum zijn de GAS-boetes een repressief instrument, dat voorbijgaat aan de oorzaken van veel storend gedrag en overlast, namelijk de groeiende ongelijkheid in de steden. Men vindt dat de gemeentelijke administratieve boete ‘doofstom is voor de rechten van jongeren.’ ‘Ons doel zijn niet alleen de rechten, maar ook het belang van de jongeren’, reageert Daniel Dufond van Samen Leven. ‘Het is in hun belang dat ze ook begrensd worden. Dat ze zo snel mogelijk de spelregels in de publieke ruimte leren. Hoe ga je om met de politie? Hoe reageer je op een betoging? Hoe gedraag je je op een plein? Vroeger deed de gemeenschap dat spontaan. Volwassenen spraken jongeren op hun gedrag aan. Maar als burgers hen niet meer terechtwijzen, blijft alleen nog de lokale overheid over om dat te doen. Desnoods met een boete, bij voorkeur via bemiddeling. Maar de GAS-boete helpt wel om dat gesprek af te dwingen.’ Temeer, vindt Dufond, omdat overlast het sociale weefsel rond een plein of in een wijk serieus kan schaden. ‘Je mag dat niet minimaliseren. Een agressieve straatcultuur is viraal en kan kwetsbare jongeren besmetten. Als tieners hun middenvinger beginnen opsteken naar alle personen in een uniform
‘Vroeger spraken volwassenen jongeren op hun gedrag aan. Als de burgers dat niet meer doen, blijft alleen nog de lokale overheid over’ 22
Aimen (l.) en Farid zien op tegen de cursus maatschappelijke vorming die hen nog wacht. ‘Zijn wij psychologisch gestoord, misschien?’
zonder dat ouders spontaan ingrijpen, moet je als stad die pedagogische taak overnemen.’
MASHID MOHADJERIN
Dit is Plopsaland niet Of die boodschap ook is overgekomen bij de betrokken tieners en jongemannen, valt moeilijk in te schatten. Op een woensdagnamiddag in november gaan we mee bladeren ruimen op een school in Borgerhout. Acht jongeren en volwassenen voeren hun dienstverlening uit, zonder veel mopperen. Enkele stoppen wel hun hoofd diep in hun muts wanneer ze in fluohesjes over straat wandelen. Het zou best gênant zijn om door vrienden te worden herkend. Vier begeleiders gaan mee. Niet zozeer om ze te bewaken, maar als opvoeders. Een pestbelasting zijn de Gemeentelijke Administratieve Sancties in deze dus zeker niet. De stad Antwerpen heeft enorm veel tijd en middelen geïnvesteerd om ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk mensen de boete uiteindelijk niet betalen. ‘Dit is Plopsaland niet, hé’, zegt Ahmed (17). ‘Natuurlijk had ik liever thuis gezeten. Maar liever dit dan 125 euro boete te betalen.’ Hij kan ergens wel de reactie van de stad begrijpen, maar voelt zich persoonlijk ten onrechte gestraft. ‘Ik was toevallig op den Drink.’ Dat zeggen ook Naïm (17), Aimen (15) en Farid (16), vaste bezoekers van het ontmoetingscentrum van Kras Jeugdwerk in Borgerhout. Alle drie zijn ze opgepakt op 15 september, alle drie hebben ze ingestemd met de taakstraf en de vorming. ‘Mijn vader was zeer boos’, zegt Naïm. ‘Dat is normaal, toch? Ik doe nooit zoiets. Ik was puur uit nieuwsgierigheid naar den Drink gegaan.’ De jongens zijn blij dat ze met een taakstraf de boete zijn kwijtgespeeld, maar ze zien op tegen de cursus die hen nog wacht. ‘Zijn wij psychologisch gestoord, misschien?’ Maar, geeft Farid toe, die les heeft hij wel geleerd. ‘Als er nog eens een betoging plaatsvindt, ga ik eerst vragen of ze wel toestemming heeft.’ Bob Jacobs, directeur van Kras Jeugdwerk, is tevreden dat de stad maximaal heeft ingezet op bemiddelingsgesprekken en taakstraffen, maar betreurt dat er in de sancties niet meer onderscheid is gemaakt tussen de eigenlijke betogers en de ramptoeristen. ‘Ze hebben iedereen over dezelfde kam geschoren.’ 23
Yassim (19) en Fouad (21): ‘Zwerfvuil rapen is volledig in overeenstemming met ons geloof’
Lange baarden Het nieuwe bestuursakkoord wil de leeftijd voor GAS-boetes verlagen en de toepassing ervan fors uitbreiden. Maar de ervaring na 15 september leert dat als de stad Respect voor A wil afdwingen, ze best heel omzichtig met de Gemeentelijke Administratieve Sancties blijft omspringen. Er zal meer nodig zijn om jongeren uit de slipstream van organisaties als Sharia4Belgium weg te houden, want ik hoorde opvallend weinigen Sharia expliciet veroordelen. ‘Zij komen tenminste op voor ons geloof.’ Yassim (19) en Fouad (21) zijn wat men salafisten placht te noemen, diepgelovige orthodoxe moslims met lange baarden, die op een zonnige maar bitter koude woensdag in djellaba zwerfvuil rapen in Borgerhout. Ze zijn heel overtuigd naar de betoging van Sharia4Belgium gegaan, maar zijn tegen geweld. ‘Dat filmpje was een zoveelste complot om moslims te kwetsen. Maar volgens de profeet moet je overtuigen met de glimlach. We hebben die 15de september misschien overlast veroorzaakt, maar de beschuldigingen van vandalisme zijn onterecht. En de reactie van de stad overdreven. Moslims worden overal met verschillende maten en gewichten behandeld.’ Toch kunnen de twee, in tegenstelling tot de hardcore leden van Sharia4Belgium, wel begrip opbrengen voor het standpunt van de stad. De taakstraf voeren ze zonder morren uit. ‘We doen het voor Borgerhout. Netheid, dienstverlening, vrijwilligerswerk, dat is ook in de islam belangrijk. Hier zwerfvuil rapen is volledig in overeenstemming met ons geloof.’ Omwille van de privacy zijn de namen van de gesanctioneerde personen gewijzigd.
I
