CAAV " .»PAN N O T E E R IK VOOR2ITTER. PóvT

4

IK V 6 R S T O M P w u r - M A ^ O A T / C A A V

"

. » P A N

N O T E E R

IK

VOOR2ITTER

PóvT

Ewoud Sanders DE TAAL VAN HET JAAR De nieuwe woorden en uitdrukkingen van 2002

Demoniseren,

Fortuynist, ga toch koken, in de geest van Pim, ik

zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg, ergens zin an hebben - de rumoerige opkomst en ondergang van de Lijst Pim Fortuyn leverde in 2 0 0 2 de meeste nieuwe woorden en uitdrukkingen op. Maar er was meer: in Friesland smeerden ze antivandaalpasta

op brug-

leuningen tegen baldadige jongeren, Leefbaar Rotterdam rekende af met de vergadernijlpaarden,

en op Schiphol werd het eerste,

volautomatische slikkerstoilet geïnstalleerd ten behoeve van de vele bolitaslikkers. En dan leverde prins Bernhard nog het Bernhardaapje,

lanceerde prins Willem-Alexander de uitdrukking

dat is ook maar een mening en werden sommige Nederlanders en Vlamingen een beetje Maximoe. Dit boekje vertelt het verhaal achter de ruim 2 5 0 nieuwe woorden en uitdrukkingen van 2 0 0 2 . Een selectie uit De taal van het jaar verscheen in verkorte vorm in NRC Handelsblad. Ewoud Sanders (1958) is taalhistoricus en journalist. Hij is vaste medewerker van onder andere NRC Handelsblad en Onze Taal. Hij heeft verschillende taalboeken op zijn naam staan, waaronder Jemig de pemig! De invloed van Van Kooten en De Bie op het Nederlands, het Eponiemenwoordenboek, het Geoniemenwoordenboek en Voor een dubbeltje op de eerste rang: 1001 spreekwoorden en zegswijzen over Nederlands geld. Dit is de vierde editie van De taal van het jaar.

?< ov OT_ u S: www.pbo.nl NRC Handelsblad: www.nrc.nl

ISBN 9 0 - 4 4 6 - 0 2 2 9 - 2

De taal van het jaar

? w h : U S

Ewoud Sanders

DE T A A L V A N H E T JAAR De nieuwe woorden en uitdrukkingen van 2002

2003 Uitgeverij Prometheus / NRC Handelsblad Amsterdam / Rotterdam

© 2003 Ewoud Sanders Omslagontwerp Kummer & Herrman, Utrecht Illustraties 'Fokke & Sukke' © 2003 Reid, Geleijnse & Van Tol www.pbo.nl ISBN 90 446 0229 2

Inhoud

Woord vooraf 6 Van agekey tot zoefrnat 1 o Literatuur 88 Alfabetisch register 91

Woord vooraf

Dit boekje geeft een overzicht van de nieuwe woorden en uitdrukkingen van het jaar 2002. Volgens sommigen was 2002 politiek gezien een 'rampjaar', volgens anderen viel dat wel mee. Zeker is dat het in taalkundig opzicht een bijzonder jaar was. Dat heeft niet zozeer te maken met de hoeveelheid nieuwe woorden. Net als vorig jaar zijn er ruim tweehonderdvijftig nieuwkomers gesignaleerd (in 138 lemma's of stukjes). Bijzonder voor dit jaar is echter de relatief grote hoeveelheid nieuwe uitdrukkingen. In voorgaande jaren - dit is de vierde editie van De taal van het jaar - waren de nieuwe uitdrukkingen op de vingers van één hand te tellen. Begin 1999 verwierf onder de pet houden opeens nationale bekendheid door het parlementair onderzoek naar de Bijlmerramp. Aan het eind van dat jaar zette koningin Beatrix de uitdrukking de leugen regeert op de kaart, die zij toepaste op de vaderlandse journalistiek. In 2 0 0 0 kwamen we niet verder dan de uitroep toppiejoppie (met dank aan zwemster Inge de Bruijn), en in 2001 maakte George Bush het manhaftige make no mistake ook in het Nederlandse taalgebied gevleugeld. Bovendien maakte Nederland dat jaar door een reclamecampagne van onder meer verkeersveiligheidsorganisatie 3V0 kennis met de bob zijn - een uitdrukking die toen in Vlaanderen al lang ingeburgerd was. Maar goed, dat was het dus. Vijf uitdrukkingen in drie jaar tijd, het is precies één hand vol. Nee, dan het annus horribïlis 2002. Dat jaar zag de geboorte en/of verbreiding van maar liefst elf uitdrukkingen en vaste verbindingen. Aangezet door een radioreclame schreven wij het afgelopen kalenderjaar opeens meer dan duizend keer maar nu even niet. Andermaal waren wij dank verschuldigd aan George W., die ons ditmaal trak-

6

teerde op de as van het kwaad - een kwestie die nog wel een vervolg zal krijgen. En ook het koningshuis deed weer een duit in het zakje, want dankzij prins Willem-Alexander is het is (ook) maar een mening gangbaar geworden. Maar de grootste leverancier van nieuwe uitdrukkingen was natuurlijk Pim Fortuyn, gevolgd door de LPF. De spectaculaire opkomst van Fortuyn, zijn tragische dood, de rumoerige opkomst en ondergang van de LPF - dit alles zorgde niet alleen voor veel spektakel, maar ook voor de verbreiding van acht uitdrukkingen, van at your service tot ergens zin an hebben. En dat zijn dan nog alleen de uitdrukkingen, want door Fortuyn en de LPF ontstonden ook nog verscheidene nieuwe woorden, zoals condoleancestem, piëteitstem, Fortuynist, Fortuynisme en proejballonnenblazersensemble (een door Youp van 't Hek bedachte bijnaam voor de LPF). Bovendien weet iedereen dankzij Pim Fortuyn opeens wat demoniseren is, een woord dat in de dagbladen nog nooit zo vaak is gebruikt als het afgelopen jaar. Opnamecriteria Hoe verzamel je nieuwe woorden? Daar bestaat nog geen betrouwbare software voor, dus vooralsnog kunnen we niet zonder het ouderwetse handwerk. Dat is: lezen met een pen in de aanslag. Dat heb ik het afgelopen jaar weer gedaan, gesteund door Mare De Coster, Jaap Engelsman, Koos Metselaar, Rob Tempelaars en Geertrui Van Overwalle - waarvoor zeer veel dank. De leeftijd en de frequentie van woorden kun je nagaan door ze na te zien in boeken en in grote digitale tekstbestanden. De voornaamste boeken worden in de literatuurlijst genoemd, de belangrijkste digitale bestanden zijn Factlane (voorheen de Nederlandse Persdatabank), Picarta en internet. In Factlane waren dit jaar de digitale leggers te doorzoeken van het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP), achttien Nederlandse en Vlaamse kranten en twee tijdschriften.''" Picarta is een bibliografisch * Het gaat om het Algemeen Dagblad, Het Belang van Limburg, Cobouw, De Dordtenaar, Elle, Het Financieele Dagblad, De Financieel-Economische Tijd, De Gazet van Antwerpen, het Laatste Nieuws, Het Nieuwsblad, NRC Handelsblad, De Morgen, Het Parool, Quote, De Standaard, het Rotterdams Dagblad, de Rijn en Gouwe, de Staatscourant, Trouw en de Volkskrant.

7

bestand waaraan wekelijks de inhoudsopgaven van ruim twaalfduizend tijdschriften worden toegevoegd. Bij het zoeken op internet heb ik gebruikgemaakt van Google, een zoekmachine die relatief diep de webgeschiedenis in duikt en die ook aangeeft hoe vaak woorden op een pagina voorkomen. Daarnaast heb ik gezocht in http://groups.google.com, een archief met nagenoeg alle Usenet-berichten van de afgelopen twintig jaar. In totaal zijn ruim duizend woorden en vaste verbindingen nagezocht die mij en mijn medeverzamelaars nieuw voorkwamen. Net als bij de drie voorgaande edities van dit boekje viel een flink deel af, omdat ze ouder bleken te zijn. Top-25 Welke debutanten kwamen in 2002 nu in de doorzochte dagbladen en op de Nederlandstalige webpagina's het vaakst voor? En uit welke maatschappelijke domeinen waren ze afkomstig? Eerst de top-25. Het totale aantal vindplaatsen in Factlane, Google en Groupsgoogle staat tussen haakjes. Voor de preciezen onder u: helemaal zuiver zijn die aantallen niet, want sommige krantenstukken staan zowel in Factlane als op internet (waar berichten soms weer op verschillende pagina's terechtkomen), maar inmiddels kun je bij dit soort onderzoekjes onmogelijk meer om internet heen. En het spreekt vanzelf dat een woord dat vroeg in het jaar ten tonele verscheen, alleen al daardoor een groter aantal vermeldingen heeft kunnen scoren dan een laat' woord. 14. Jip-en-Janneketaal (1136) 15. maar nu even niet (1134) 16. verlofknip (780) 17. Yaha-virus (735) 18. ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg (686) 19. eurodifïusie (649) 20. invasiewet (596)

1. LPF (10I.I30)

2. raadsgriffier (10.598) 3. demoniseren (9245)

4. at your service (9240) 5. geest van Pim, in de (4796) 6. puinhopen van, de (4732) 7. as van het kwaad, (de) (3805)

8. kogelbrief (3665) 9. kut-Marokkanen (2970) 10. Fortuynist (1648) 11. mening, het is (ook) maar een (1341) 12. zin an hebben, ergens (1205) 13. kogel kwam van links, de (1167)

21. MMS (580)

22. ga toch koken (556) 23. nitrofen (531) 24. treiterlijn (451) 25. databundel (309)

8

Niet geheel onverwacht heeft de binnenlandse politiek het in 2002 dus als leverancier van nieuwe woorden gewonnen. In totaal leverden de ontpaarsing, de afrekening met de oude politiek en het gekrakeel in en rond Den Haag 31 nieuwe woorden en uitdrukkingen op. Als je kijkt naar de maatschappelijke domeinen waaruit de nieuwe woorden afkomstig zijn, staat de economie op de tweede plaats, want die leverde 18 nieuwe woorden op, waaronder Enronitis, guldenheimwee en verwokkelen. De misdaadbestrijding zorgde voor 17 nieuwe woorden, waaronder antivandaalpasta, misdaadkaart en winkelcentrumverbod. De gezondheidszorg, ook een onderwerp dat ons sterk bezighoudt, staat met 12 nieuwe woorden op de derde plaats, met onder meer dominotransplantatie, gebruiksbahy en kloonzwangerschap. Verschenen er in 2002 ook opvallend mooie of lelijke woorden? Taalkundigen beweren op goede gronden dat mooie en lelijke woorden objectief gezien niet bestaan - een woord is een woord, meer niet. Toch heb ik een keuze gemaakt. Als lelijkste woord van 2002 geef ik u in overweging: prullenbakkéren. Als mooiste: onthanen. Op 5 oktober 2002 zei Jeltje van Nieuwenhoven dat haar partij, de PvdA, moest onthanen. 'Iedereen moet elkaar de ruimte geven.' Daar kun je het - ook buiten de politiek - alleen maar mee eens zijn. Tot slot nog dit: evidente taalfouten in citaten zijn stilzwijgend verbeterd. Dat geldt ook voor de interpunctie. Als altijd houd ik mij aanbevolen voor aanvullingen, correcties en commentaar. Ewoud Sanders 2 januari 2003

9

Van agekey tot zoefmat

agekey Foefje om het jonge rokers moeilijker te maken. Vanaf i januari 2003 mag je alleen nog sigaretten uit een automaat trekken als je met je bankpasje kunt aantonen dat je zestien jaar of ouder bent. Op het postkantoor kun je je bankpas laten voorzien van een zogenoemde agekey ('leeftijdsleuter) of agechip. Het motto van de campagne is 'Sigaretten trekken? Leeftijd checken!' Een manier om de sigarettenautomaat te bedotten: leen de agekey van een zestienplusser. airbagbureau Eind oktober 2002 presenteerde de Duitse ontwerper Matthias Knigge in Hamburg zijn airbagbureau. 'Knigges bureau,' schreef NRC Handelsblad, 'is gemaakt van walnotenhout en lijkt op het eerste gezicht niets anders dan een normale werkplek. Wanneer werknemers echter behoefte hebben aan een korte pauze, kan door middel van een druk op een knop aan de onderkant van het bureaublad een ventilator in werking gesteld worden. Die blaast lucht in een oranjegekleurde zak.' Op die zak kan men dan een dutje doen. ambutaxi In diverse regio's in Nederland werken doktersposten met een ambutaxi: een taxi met een medisch geschoolde chauffeur en eenvoudige medische apparatuur. Huisartsen die dienst hebben, bezoeken hun patiënten met zo'n ambutaxi (een samentrekking van ambulance en taxi). In februari 2002 bepaalden de ministeries van Binnenlandse Zaken, Volksgezondheid en Verkeer dat de ambutaxi's - die ook wel meditaxi's worden genoemd - hetzelfde

10

uiterlijk moeten krijgen, want dat is nu nog een allegaartje. 'De tientallen zogeheten ambutaxi's of medische taxi's,' aldus het dagblad Trouw op 2 februari, 'zien er nu allemaal verschillend uit, hebben een andere kleur, een andere tekst op de zijkant en verschillende soorten zwaailichten.' Voortaan zal de ambutaxi geel van kleur zijn en een striping (een woord dat we sinds 1991 kennen) op de zijkant hebben. Bovendien moet het woord ambulance erop staan. De ambutaxi mag een blauw zwaailicht en een sirene voeren, maar uitsluitend wanneer de arts met grote spoed naar een noodgeval moet. antivandaalpasta In Friesland is het zomers een bekend probleem: jongelui die vanaf een brug vlak voor een boot springen, die naar beneden pissen of die met flessen gooien. Sommige Friese gemeenten hebben hun gemeenteverordening zo aangepast dat dit strafbaar is, maar in Kuikhorne bedachten ze iets anders: de leuning van de brug daar werd ingesmeerd met antivandaalpasta, een kleverig, zwart goedje dat je heel moeilijk van je kleding of handen krijgt. Men sprak ook wel van antivandalismepasta of jeugdpasta. Kop in het Friesch Dagblad van 13 augustus 2002: Troef met "jeugdpasta" op brug blijkt te helpen.' Argentijnse slag De Argentijnse slag is een slag bij hockey waarbij de bal op de forehand met de zijkant van de stick wordt geslagen. Hoewel sommige spelers de nieuwe slag toejuichen, vinden anderen hem te gevaarlijk, NRC Handelsblad berichtte hierover op 5 november 2002 onder de kop 'Hockeywereld vreest de Argentijnse slag'. De nieuwe slagtechniek is door de Argentijnen geïntroduceerd, vandaar de naam. as van het kwaad, (de) Op 29 januari 2002 hield president Bush van de Verenigde Staten zijn eerste State of the Union, een soort Troonrede. Over landen als Irak, Iran, Noord-Korea zei hij: 'States like these, and their terrorist allies, constitute an axis of evil, arming to threaten the peace of the world.' 11

° A/VT / VA/VPAA L PASTA *

In de Nederlandse kranten werd axis of evil vertaald als '(de) as van het kwaad'. Het is goed mogelijk dat deze verbinding al eerder is gebruikt - bijvoorbeeld ten tijde van de Tweede Wereldoorlog, toen de geallieerden vochten tegen de as Duitsland-Italië-Japan - maar in het Nederlands heeft dat niet geleid tot opname van deze uitdrukking in de woordenboeken. Evenmin bleek as van het kwaad vóór 2002 voor te komen in de doorzochte dagbladen. As van het kwaad bleek zeer succesvol. In de kranten kwam het in 2002 meer dan duizend keer voor, op Nederlandstalige websites meer dan 2800 maal. Al snel werd duidelijk wie Bush de uitdrukking in de mond had gelegd. Op 10 februari schreef de website van Onze Taal hierover, in een samenvatting van een artikel uit de Chicago Sun-Times: David Frum, speechschrijver van president Bush, heeft de term axis of evil verzonnen, aldus zijn vrouw, die vrienden en kennissen hierover trotse e-mailtjes heeft gestuurd. Frum is nogal verlegen met de mailtjes, omdat het voor een 'presidential ghost' streng verboden is dit soort mededelingen te doen. asotaks Leefbaar Rotterdam opperde het idee in april 2002 tijdens de coalitiebesprekingen voor het nieuwe college van B & W: belast Rotterdammers die zich op straat of in het verkeer misdragen met een fis-

12

cale naheffing, een asotaks. Het plan bleek niet haalbaar omdat gemeenten niet op eigen houtje extra heffingen mogen invoeren. Het Algemeen Dagblad kopte op 10 april 2002: 'Gemeentewet staat asotaks in de weg.' at your service Het is natuurlijk flauwekul om te beweren dat de uitdrukking at your service nieuw is. In Engeland zeggen ze dit al zeker vierhonderd jaar. Maar tot eind 2001 was de Engelse uitdrukking nauwelijks in Nederland te lezen of te horen. Dat veranderde na 25 november 2001, toen Pim Fortuyn met een overweldigende meerderheid van stemmen door Leefbaar Nederland werd gekozen tot lijsttrekker. Fortuyn bedankte de leden door te salueren, terwijl hij zei: 'At your service!' - een kreet die hem volgens sommigen door een reclamebureau was ingefluisterd. Toevallig was de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP) de verkiezingen in gegaan met de Nederlandse tegenhanger van deze leus. Op 18 februari 2002 schreef NRC Handelsblad hierover: 'At your service' komen wij in het Nederlands vertaald tegen bij de SGP: 'Tot Uw dienst'. Hier zien we een illustratie van hoe dezelfde woorden door verschillende mensen uitgesproken een totaal andere betekenis kunnen hebben. Waar Fortuyn zijn gehoor wil verzekeren van zijn populistische dienstbaarheid, doelen de theocratische mannenbroeders op dienstbaarheid aan het Hogere: 'Allereerst wordt met dit motto aangeduid, dat de SGP wil staan in de dienst van de Heere en publiekelijk de overheden en het volk wil oproepen om Hem te dienen en te eren.' Net als ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg (zie aldaar), de andere bekende slogan van Fortuyn, maakte at your service furore. In 2002 werd de uitdrukking ruim 350 keer in de dagbladen gebruikt en bijna negenduizend keer op Nederlandse webpagina's. In de loop van het jaar liet Harry Miens de saluerende Fortuyn in brons gieten. De kranten spraken vanj het at-your-servicebeeld. Zie ook condoleancestem, demoniseren, Fortuynist, ga toch koken, geest van Pim, kogel..., lijntje..., LP F, proefballonnenblazersensemble, puinhopen..., zelfdemonisering, zin an...

13

Bart de GraafF-effect Na de dood van televisiemaker en presentator Bart de Graaff, die leed aan een nierprobleem, meldden zich beduidend meer jongeren aan als nierdonor. Bij de Nierstichting sprak men van het Bart de Graaff-effect. De Graaff overleed op zaterdag 25 mei 2002. bengelbus Het Drentse Frederiksoord had in januari 2002 de primeur: het eerste mobiele centrum voor kinderopvang. De bengelbus - je leest het ook wel met een beginkapitaal - wordt gebruikt voor de buitenschoolse opvang van kinderen op het platteland. Het voertuig, dat verscheidene dorpen aandoet, levert de kinderen af bij de school of het buurthuis waar ze die dag terecht kunnen. bermmonument Je ziet ze steeds meer langs de kant van de wegen: kleine, door particulieren opgerichte monumentjes voor dodelijke verkeersslachtoffers. In Nederland blijft het meestal beperkt tot kruisen, bloemen en kransen, in het buitenland zijn ze soms ook voorzien van foto's, wieldoppen of andere auto-onderdelen. Een verzamelnaam hadden we er nog niet voor, maar in 2002 dook het woord bermmonument een paar keer op. Overigens in negatieve zin, want Friesland wil paal en perk stellen aan de bermmonumentjes. De gemeente Leeuwarden bepaalde in november 2002 dat de monumentjes niet hoger dan 60 centimeter mogen zijn en dat ze maximaal vijf jaar mogen blijven staan. Én ze mogen niet te opvallend zijn, want anders leiden ze de weggebruiker te veel af. Berahardaapje Zijn schoonmoeder is onder meer vernoemd in de Wilhelminapepermunt, en zijn vrouw leverde het woord Julianaantjes op, een oneerbiedige aanduiding voor 'drillerige oma-armen'. Dit jaar was de prins zelf aan de beurt. De Leidse bioloog Mare van Roosmalen ontdekte in het Braziliaanse regenwoud een onbekend aapje dat hij Bernhardaapje noemde, naar de natuurbeschermer (én jager) prins Bernhard. De officiële Latijnse naam van het aapje is Callicebus Bernhardi. Overigens kan men op de website van de bioloog tegen

14

betaling een vernoeming regelen: een door Van Roosmalen ontdekte dier- of plantensoort krijgt dan officieel de naam van de mecenas. Vergelijk kasgraaier binladenteef Scheldnaam voor een gesluierde (moslim)vrouw. Ook aangetroffen in versterkte vorm: teringbinladenteef. Op 30 november 2002 schreef Elsbeth Etty in NRC Handelsblad: Fietsend op de Cruquiusweg passeerde ik een vrouw met een hoofddoek die achter een kinderwagen liep. Twee grote kerels in trainingspakken begonnen haar plotseling, zonder enige aanleiding, uit te schelden. Teringbinladenteef] Binladenteef]' De vrouw reageerde niet, ze bleef strak voor zich uitkijken en ging alleen wat sneller lopen. Al zeker sinds de 17de eeuw wordt teef, dat eigenlijk 'wijfje van de hond en de vos' betekent, gebruikt als scheldnaam voor vrouwen. Een oud voorbeeld is appelteef. Van recente datum zijn zweefteefvoor 'stewardess' en voor 'zweverige vrouw', parelteef voor 'kakwijf en zemelteefvoor 'zeikwijf. De eerste twee worden aan Youp van 't Hek toegeschreven.

rsiee,

/

1

PIT IS OIN4S

\

etbsjLAxreMfzeuTje.

\

15

/(vsN^

V ^ .

W É VBRZJrs(/>i EM

iéts Mieaws O f w g

XX^^STOPPCM

ÉR

Mee.

8AARPƒ blaffunctie Het ministerie van Verkeer en Waterstaat wil dat het openbaar vervoer veiliger wordt. In juli 2002 stuurde het ministerie daarover een 'Aanvalsplan Sociale Veiligheid Openbaar Vervoer' naar de Tweede Kamer. Hierin stond onder meer dat het Rotterdamse openbaar-vervoerbedrijf RET surveillancehonden wil inzetten in sommige trams en metro's. Men sprak in dit verband van honden met blaffunctie wat in de pers voor enige hilariteit zorgde. 'De beesten zijn niet bedoeld om zwartrijders in de kraag te grijpen,' aldus het ANP op 5 juli, 'maar al blaffend controleurs te beschermen tegen agressieve reizigers. Bij de metro's van Moskou en Berlijn zijn de blaffende honden een doorslaand succes.' Later verduidelijkte minister De Boer (Verkeer) nog eens dat het om dieren gaat die 'een blaffunctie hebben en geen bijtfunctie'. Ook bijtjunctie is een nieuwkomer in het Nederlands. bloemenbrik Bij de begrafenis van prins Claus, in oktober 2002, werden de vele bloemstukken vervoerd door een apart rijtuig, dat de bloemenbrik werd genoemd. Mogelijk is dit woord in kleine kring al langer bekend, maar de woordenboeken kennen het niet en de afgelopen tien jaar is het niet in de dagbladen gebruikt. Hetzelfde geldt voor galalijkkoets ('Het lichaam van prins Claus werd vervoerd in een galalijkkoets die door zes Friese paarden werd getrokken'). Overigens heeft Claus minstens één significante bijdrage aan het Nederlands

16

geleverd. Hij mocht graag zeggen leugens hebben korte benen, een van oorsprong Duitse uitdrukking die door hem bij ons verbreid is. bolitaslikker Je zou denken dat het woord slikker een verkorting is van bolletjesslikker, maar dit blijkt niet het geval te zijn. Al zeker sinds 1 9 9 2 wordt er in de kranten geschreven over slikkers, terwijl bolletjesslikker (met of zonder koppelteken) z'n entree maakte in 1996. Dat zal dan ook de reden zijn waarom de Grote Van Dale wel slikker vermeldt ('drugssmokkelaar die verdovende middelen inslikt om ze over te brengen'), maar niet bolletjesslikker, hoewel dat sinds 1 9 9 6 duizenden keren in de kranten heeft gestaan. Hoe het ook zij, sinds 2002 wordt een half-Spaans synoniem gebruikt, namelijk bolitaslikker. Bolita is Spaans voor 'bolletje'. In Cura^ao, waar veel bolletjesslikkers vandaan komen en waar onder meer Spaans en Nederlands wordt gesproken, worden zij bolitaslikkers genoemd, vandaar. De enorme ophef over het vrijlaten van gearresteerde bolletjesslikkers op Schiphol, vanwege onvoldoende cellencapaciteit, leidde in 2 0 0 2 tot allerlei gelegenheidssamenstellingen, zoals bolitabeleid, bolletjesaffaire, boïletjesdode, bolletjeslepel, bolletjesoperette, bolletjesproblematiek, bolletjesprop, bolletjessysteem, bolletjesvlucht, bolletjeswet enzovoort. Vergelijk slikkerstoilet en vrijvoeter „ , P S S T , COLLEGA,,, VOLGENS M J J HÊBÖÊN W E P ' R W Ê Ê C EEN,,

" &OL.lr&TJeSSL'fKKef3 "

17

bouwbordeel Het is in zekere kringen niet ongewoon om belangrijke opdrachtgevers flink in de watten te leggen. Tijdens de bouwfraude-enquête bleek dat enkele grote aannemers in Nederland daartoe vaak een bordeel in Abbenes bezochten, dat in de pers de naam bouwbordeel kreeg. 'Het bouwbordeel,' schreef de Volkskrant in augustus 2002, 'ligt op een uitstekende locatie, in de oksel van de A4 en de A44. De grote bouwprojecten zijn om de hoek.' Eén aannemer spendeerde alleen al in 1999 vijftienduizend gulden aan het bordeelbezoek van ambtenaren. ou s eR /woeT U FUNIK G.EHe»D WORDEN?

' 0OUK/BoRDE£L

"

broekzakbeller Het landelijke alarmnummer 112 krijgt jaarlijks vier miljoen telefoontjes van mobiele bellers. Slechts een vijfde daarvan is menens. De meeste nepbellers zijn kinderen, maar er zijn ook mensen die per ongeluk 112 bellen, doordat hun nulzesje in hun tas of broek geactiveerd wordt. In januari 2002 besloot de politie die broekzakbellers, zoals ze genoemd werden, met een sms'je te kapittelen. Het verschijnsel broekzakbellen was al langer bekend, maar er bestond nog geen woord voor. chatroman Nieuw op het boekenfront: de chatroman, een roman die bestaat uit een bundeling van e-mail- en chatcorrespondentie. Op 27 februari 2002 schreef het Algemeen Dagblad:

l8

Men neme een intelligente vrouw en een aantrekkelijke man met zwart krulhaar en een supergave huid. Ze kunnen elkaar eerst niet uitstaan, maar ontdekken later bij elkaar toch de liefde van hun leven. Stop deze ingrediënten in één boek en je hebt een stuiverromannetje. De Amerikaanse schrijfster Nan McCarthy giet dezelfde bestanddelen in een andere vorm: een e-mail- en chatcorrespondentie tussen lekker ding Maximillian en carrièrevrouw Beverly. En zo fabriceert ze de eerste chatroman ter wereld. De Nederlandse vertaling werd slecht ontvangen. Zo schreef De Standaard op 12 december: 'De allereerste chatroman ter wereld is een dooie mus. Het medium verdiende betere beoefenaars dan McCarthy.' chicklit 'Chicklit,' schreef Corine Vloet op 2 november 2002 in NRC Handelsblad, 'is de keukenmeidenroman van de 21ste eeuw.' Zij het met iets andere ingrediënten, want de typische chicklit (een samentrekking van chick literature) gaat over hoogopgeleide, mooie en succesvolle vrouwen tussen de 25 en 35 die het moeilijk hebben omdat ze op drie fronten willen uitblinken: in hun werk, als partner én als moeder. En dan nog slank en gorgeous blijven ook! Het succesvolste chicklit-boek is Bridget Jones diary van Helen Fielding, maar er zijn er meer, en volgens Vloet is het 'hersenverwekende' lectuur. Chicklit is in het Engels reeds ingeburgerd, maar was in het Nederlands nog niet gesignaleerd. De spelling ligt nog niet vast. Je vindt het als chicklit, chick Ut en chick-lit. De tegenhanger van chicklit heet ladlit. Zie verder aldaar. clipchart Een clipchart is een hitparade voor muziekclips. Via een sms'je kunnen kijkers laten weten wat zij de beste clip of muziekclip vinden woorden van eind jaren tachtig. Begin 2002 werd een filmpje van de zangeres Shakira uitverkoren. Het Algemeen Dagblad schreef hierover op 5 februari 2002:

l

9

Ook de popmuziek heeft zijn Máxima. Haar naam is Shakira, ze is 24 jaar, komt uit Colombia en heeft onder de hoede van het familiebedrijf Estefan haar debuut-cd gemaakt. Na Latijns-Amerika verovert deze zangeres nu ook Europa in razende vaart. Haar Engelstalige single Whenever, wherever komt deze week op de tweede plaats binnen in de AD top 30 en de Mega Top 100. De video staat bovenaan in de Box Clipcharts en de cd Laundry service komt binnen op de achtste plaats in de Album Top 100. combi-euro Het schijnt tamelijk eenvoudig te zijn om bij munten van één of twee euro de kern uit de rand te slaan. Aan een hamer en een schroevendraaier heb je genoeg. Dit geeft de mogelijkheid om zogenoemde combi-euro's te maken, en sommige mensen hebben daar lol in. Reeds gesignaleerd: Griekse buitenrand met Nederlands middenstuk, combi's Duits-Belgisch, Portugees-Spaans en ga zo maar door. Officieel is het valsmunterij, en dus strafbaar, maar dat zal het wel extra leuk maken. condoleancestem Na de moord op Pim Fortuyn, op 6 mei 2002, werd gevreesd dat veel mensen een zogenoemde condoleancestem zouden uitbrengen. Men sprak ook wel van trooststem en piëteitstem. Het NIPO deed snel een kiezersonderzoek, en meldde half mei: 'Condoleancestemmen lijken geen invloed te hebben gehad op het zeteltal van de LPF.' Zie ook at your service, demoniseren, Fortuynist, ga toch koken, geest van Pim, ik zeg wat ik denk..., kogel..., lijntje..., LPF, proefballonnenblazersensemble, puinhopen..., zelfdemonisering, zin an... cyberlingo Het was reeds voorspeld: kinderen die veel sms'en en chatten raken gewend aan een afwijkende spelling en een dito woordbeeld. Zij gaan cyberlingo schrijven, en in de Verenigde Staten is dit reeds gesignaleerd. Daar moeten docenten uitleggen dat 'U have 2 b kidding' niet helemaal correct is. 'De scholieren zelf zitten er niet mee,' meldde de website van Onze Taal op 7 oktober 2002, 'maar de leraren vinden dat de leerlingen wel moeten weten hoe het hoort.'

20

/NA6LK6RT kRSÊG OVeR(6.&si-S WÉL V66L CONOOl_6AlMCeSTeWA\eM.

databundel Begin april 2002 bracht KPN i-mode op de Nederlandse markt, een techniek die het mogelijk maakt om met behulp van een (speciale) mobiele telefoon te e-mailen en te surfen op internet. Rekenden telecomaanbieders - een woord dat we sinds 1992 kennen - tot nu toe af per seconde, bij i-mode wordt de hoeveelheid opgehaalde informatie in rekening gebracht. Dit bracht een nieuw woord mee, namelijk databundel Zo schreef NRC Handelsblad op 4 april: 'In Nederland wordt niet per kilobyte gerekend maar per "databundel". De goedkoopste databundel is 2 euro (voor 200 kilobyte), de duurste 45 euro (25 megabyte). Wie zijn databundel overschrijdt betaalt meer.' Databundel is ook aangetroffen in de samenstellingen GPRS-databundel en databundel-abonnement. demoniseren Het is niet zo dat het woord demoniseren vóór Pim Fortuyn niet werd gebruikt. In de dagbladen komt het woord sinds het einde van de jaren tachtig voor in berichten over de nazi's (die de joden demoniseerden), de Koude Oorlog (waarin de communisten werden gedemoniseerd) en de moslimfundamentalisten (die de Verenigde Staten demoniseren). De Grote Van Dale kent het sinds 1999 (in de betekenis 'als kwaad beschouwen, duivels voorstellen') en het is ook wel eens gebruikt in verband met de Nederlandse politiek. Zo schreven Bert Bukman en Alain van der Horst in 1994 in HP/De Tijd een

21

artikel getiteld 'De demonisering van de CD' (Centrum Democraten). Maar door Pim Fortuyn is het gebruik van demoniseren in 2 0 0 2 explosief gestegen. Werd het woord vóór Fortuyn slechts in kleine kring gebruikt, nu kent iedereen het. Een van de eerste keren dat Fortuyn het zelf gebruikte was op 9 februari 2002, in een vraaggesprek in de Volkskrant. Hij zei toen: Veertigduizend asielzoekers per jaar, dat is in vier jaar tijd een stad van een omvang van Groningen. Dat moeten mensen zich eens even goed realiseren. En dan veelal; enkele reis onderklasse. Nou dat zie ik niet zo zitten. Daar moeten we maar eens even mee stoppen. Janmaat had gewoon voor een deel gelijk. En door de demonisering waaraan uw krant ook heeft meegedaan, kon dat allemaal niet meer gezegd worden. Vervolgens gebruikte Fortuyn het vooral om zijn eigen situatie te kenschetsen. Zo zei hij in een televisie-interview met Robert Jensen, niet lang voordat hij in Hilversum werd doodgeschoten door Volkert van der G.: Als je ziet wat ik af en toe in de brievenbus krijg, daar word je niet vrolijk van. En de Nederlandse regering, en dat vind ik een bloody shame, helpt mee een klimaat te creëren van demonisering van mijn persoon. En als mij straks wat gebeurt, en ik ben blij dat je me deze gelegenheid geeft, zijn zij medeverantwoordelijk. En dan kunnen zij niet de handen er vanaftrekken in de zin van: 'Ja, ik heb die aanslag niet gepleegd. Je hebt het klimaat meegecreëerd. En dat moet stoppen.' De moord op Fortuyn leidde tot het nodige zelfonderzoek bij journalisten en politici. Hadden zij Fortuyn inderdaad gedemoniseerd? Zeker is dat het optreden en het succes van Fortuyn tot een ongeevenaarde stroom typeringen leidden. Zo werd Fortuyn, tot zijn stijgende ergernis, uitgemaakt voor: anti-prediker, pedante blaaskaak, clown, megalomane demagoog, rare flapdrol, de Nederlandse Jörg Haider, een New Age-Hitler, wetenschappelijke hooligan, Janmaat in het kwadraat, kakelnicht, springende kikker, malloot, de man die belletje trekt, een politiek masturbant ('veel opwinding en snel klaar'), door en door valse Messias, de nieuwe Mussert, Polder-Mus -

22

solini, de Mussolini van de 21ste eeuw, een narcistisch gokkerstype, decadente parvenu, de Pietje Bell van de politiek, Pim Pim kale Bim, pleefiguur, professorale poseur, de Emile Ratelband van de Nederlandse politiek, een nare, publiciteitsgeile nicht, fascistische relnicht, Sjors van de rebellenclub en de rattenvanger van Hameien. Bij dat zelfonderzoek en bij de latere analyses steeg niet alleen de frequentie van demoniseren tot ongekende hoogte, maar ontstond bijvoorbeeld ook het woord zelfdemonisering. Zie verder aldaar en vergelijk at your service, condoleancestem, Fortuynist, ga toch koken, geest van Pim, ik zeg wat ik denk..., kogel..., lijntje..., LPF, proefballonnenblazersensemble, puinhopen... en zin an... dominotransplantatie In maart 2002 werd voor het eerst in Nederland een dominotransplantatie uitgevoerd. Een patiënt uit Groningen die een nieuwe lever kreeg, gaf toestemming zijn oude lever te transplanteren bij een patiënt uit Rotterdam. Bij de eerste produceerde de lever het verkeerde eiwit, wegens een aangeboren enzymdefect. In Groningen werd de operatie uitgevoerd door dr. Koert de Jong van het Academisch Ziekenhuis Groningen. 'Bij een dominotransplantatie,' zei hij op 28 maart in het Rotterdams Dagblad, 'gaat het om het ene steentje dat het andere steentje omstoot.' Elders in Europa waren al eerder dergelijke transplantaties uitgevoerd. lf> PAT PROGftAM/VAA

rvJOG 5TE6DS BÊZ.I&??/

HET WÊReLPRÊCOftP

/

OP

rzs

23

S&SS.

dubbeldip Al jaren gebruiken Nederlandse kranten het Engelse doublé dip voor een terugval in een recessie, dus voor een tweede periode van economische krimp binnen de eerste. In 2002 deed Het Financieele Dagblad als eerste een lovenswaardige poging om hier een Nederlands woord voor te verzinnen. Op 25 juni schreef deze krant: Na het rampzalige beleggingsjaar 2001 kijken de Nederlandse pensioenfondsen sinds enkele weken werkelijk de gevreesde dubbeldip in de ogen. Enronitis Enron, de grootste energiemaatschappij ter wereld, ging eind 2001 ten onder toen bleek dat het bedrijf in de boekhouding wat al te creatieve technieken gebruikte om een torenhoge schuldenlast te verdoezelen. Even lazen we in Nederlandse kranten over enrongate, toen bleek dat de topmannen op grote schaal aandelen hadden verkocht toen die nog veel waard waren. Maar ach, what else is new? Nieuw was dat de spectaculaire ondergang van Enron, dat 21.000 mensen in dienst had, leidde tot een golf van enronitis, de vrees dat ook andere giganten met de boekhouding hadden gesjoemeld. Een en ander leidde tot dalende beurskoersen, aanvankelijk alleen in de Verenigde Staten, maar al spoedig ook in Europa. Op 14 maart 2002 schreef Het Financieele Dagblad, onder de kop 'Nederland niet immuun voor Enronitis': Enronitis, een breed wantrouwen in de verslaglegging van bedrijven, raast als een epidemie door de vs. In Nederland zijn de eerste tekenen van besmetting zichtbaar. En de Vlaamse krant De Standaard schreef: Enronitis is een slepende ziekte die leidt tot afnemende kredietwaardigheid en in de ergste gevallen tot de dood van de onderneming. Enronitis werd aanvankelijk met een beginkapitaal geschreven, maar later steeds vaker met een kleine letter. Als samenstelling is enronitis-infectie aangetroffen. 24

erectiepepper Bijnaam voor de Viagra-pil. Viagra-pillen zijn relatief duur. Daarom komen er steeds meer namaakpillen op de markt. Imitaties van het erectiemiddel worden op straat en via internet verkocht voor slechts een tientje per stuk. Sommige daarvan werken niet of zijn levensgevaarlijk. Kop in de Volkskrant van 29 juli 2002: 'Zorginspectie waarschuwt tegen nep-erectiepeppers'. S P E C I A A L VOOR V £ R K R A C WTI KI££KJ...

Euralisch De gigantische vertaalkosten bij de Europese Unie moeten worden teruggedrongen, vindt de Britse vice-premier John Prescott, en dus moet er één voertaal komen. Het Engels vindt hij geen optie omdat de Fransen dat nooit zullen accepteren, en dus stelde hij in november 2002 voor om een nieuwe taal te laten maken: het Euralisch. Vooralsnog is het bij dit voorstel gebleven. eurodifliisie Hoe snel verloopt de eurodiffusie? Met andere woorden: hoe verloopt de invasie van euromunten uit andere landen in onze portemonnees? Dit werd in 2002 gemeten door enkele Amsterdamse wiskundigen van de Studiegroep Wiskunde met de Industrie in samenwerking met het wetenschapsmagazine Natuur en Techniek. In februari 2002 was op 92,4 procent van de tienduizend gecontroleerde munten de afbeelding van Beatrix te zien. Twee procent van de munten kwam uit Duitsland. 25

Eind augustus 2002 volgde een tweede meting: toen bleek al een kwart van alle munten niet meer uit Nederland te komen. Voor munten van een en twee euro was dit zelfs veertig procent. De tellingen werden verricht door vierduizend vrijwilligers. Nederland heeft maar vijf procent van de euromunten geslagen, dus op termijn zal volgens de wiskundigen nog slechts één op de twintig munten een 'Beatrix' zijn. Dat duurt nog even: over vier jaar is het waarschijnlijk één op de vijf, over acht jaar één op de tien. flitsmelding Sommige lokale radiostations melden waar, op welk stuk weg, er wordt geflitst. Dit wordt aangekondigd met de mededeling: 'En dan nu een flitsmelding.' Automobilisten kunnen de benodigde informatie per mobiele telefoon doorbellen. Je kunt je flitsmelding ook per sms krijgen. Voor deze flitsservice kun je je aanmelden bij een antiradarsite - nog twee nieuwe woorden. fbpduik In Duitsland wordt de theatrale val van een voetballer om een strafschop of een vrije trap te forceren, een Schwalbe genoemd. Dit woord, dat buiten de voetbalwereld 'zwaluw' betekent, is ook in de Nederlandse voetbalwoordenschat doorgedrongen. In maart 2002 introduceerde sportverslaggever Evert ten Napel een Nederlandse tegenhanger, namelijk fopduik. Het woord werd meteen door de sportpers opgepikt, al vond men het aanvankelijk helemaal niks. Zo schreef de Volkskrant op 16 maart: Met de 'fopduik' van Evert ten Napel kunnen we hier trouwens echt niet aankomen. Dat is veel te veel Peppi en Kokki. Laten we het wel een beetje serieus blijven nemen, dat voetbal. Maar een paar maanden later gebruikte diezelfde krant het woord alsof het altijd al bestaan had. De Gazet van Antwerpen zorgde in juni 2002 nog voor enige verwarring door te schrijven 'na een Schwalbe, zoals de fopduik intussen officieel genoemd wordt', maar elders was fopduik toen al volledig door de sportpers omarmd. Nieuw is ook fopduiker voor iemand die een dergelijk kunstje flikt. 26

Fortuynist Wanneer dienden de eerste Fortuynisten zich aan? Was dit na of vóór de moord op Pim Fortuyn? Het was - om precies te zijn - op 22 november 2001, toen het ANP berichtte over de aanstaande vergadering van Leefbaar Nederland in Hilversum. Partijvoorzitter Jan Nagel sprak tegenover het persbureau de verwachting uit dat de anti-Fortuynisten bij die vergadering snel het veld zouden ruimen. Het begon dus met anti-Fortuynisten, maar de Fortuynisten lieten niet lang op zich wachten. Zij maakten hun debuut op 29 december 2001 in NRC Handelsblad, in een column van Hugo Camps: En de Fortuynisten zeiden tegen elkaar: 'Halve Nederlanders zijn niet representatief; het zijn huurlingen van de glorie; zonder bal kunnen ze ons niet raken.' Vóór de moord op Fortuyn wordt Fortuynist vooral schertsend of neerbuigend gebruikt, en slechts sporadisch. Na 6 mei 2002 stijgt het gebruik explosief - tot ruim zestienhonderd maal dit kalenderjaar. Ook de toon verandert. Fortuynist wordt een geuzennaam. Een Fortuynist wordt iemand die het gedachtegoed van Pim - dat bijna een staande uitdrukking is geworden - hoog wil houden; hij wordt iemand die het Fortuynisme aanhangt, die wil handelen in de geest van Pim of die wellicht een lijntje heeft met Pim. Al begin juni schrijft iemand in een ingezonden brief aan de Volkskrant: Laten we de LP F voortaan defortunisten noemen (offortuynisten zo u wilt). Die term is - meer dan de afkorting - een eerbetoon aan Pim Fortuyn en sluit bovendien aan bij een internationale traditie: het vernoemen van een politieke beweging naar de legendarische leider. Zoals Frankrijk gaullisten heeft, Argentinië peronisten, Nicaragua sandinisten en tal van landen trotskisten en maoïsten, zo heeft Nederland nu recht op fortunisten. En inderdaad, LPF'er en Fortuynist - dat wisselend met een hoofdletter en een kleine letter wordt geschreven - worden in de loop van het jaar bijna synoniem en worden door de kranten volkomen neu-

27

traal gebruikt. Natuurlijk bedacht men op een gegeven moment ook woordspelingen als fortuynzoeker (voor iemand die in het kielzog van de Fortuynbeweging hogerop wil), fortuynlijk en onfortuynlijk (alledrie in diverse spellingen), maar dit waren uitzonderingen, net als de aanduidingfuck-you-Fortuynist voor de grofgebekte IPF'er Cor Eberhard. Gangbaar werden Fortuynist en Fortuynisme en die zullen waarschijnlijk voorlopig nog wel even blijven bestaan. Vergelijk at your service, condoleancestem, demoniseren, ga toch koken, geest van Pim, ik zeg wat ik denk..., kogel..., lijntje..., LPF, proefballonnenblazersensemble, puinhopen..., zelfdemonisering, zin an... fotomobieltje 'Met het "fotomobieltje",' schreef NRC Handelsblad op 13 november 2002, 'heeft de mobiele-telecomindustrie voor het eerst in lange tijd weer iets ontwikkeld waar zij tevreden over kan zijn. De markt voor dit soort telefoons groeit razendsnel.' Fotomobieltje is een woord met een zonnige toekomst, al was het maar omdat bezitters van zo'n toestel graag willen laten weten dat zij niet zomaar een mobieltje hebben. En natuurlijk wil uiteindelijk iedereen zo'n ding hebben. Zoiets heet in het marketingjargon een külerapplicatie, een woord waar we sinds 1993 op worden vergast. fbuilleerzone Als het aan de ministeries van Binnenlandse Zaken en Justitie ligt, kunnen burgemeesters straks in hun gemeente zones aanwijzen waar de politie vrijelijk mag fouilleren en controleren. Het kan daarbij gaan om uitgaansbuurten, winkelcentra of andere gebieden waar criminaliteit en overlast onevenredig hoog zijn. De pers sprak in november 2002 van een fouiïleerzone. Het gaat hier dus om preventief fouilleren, een verbinding die sinds 1998 enorme opgang heeft gemaakt. fireshbeer Er wordt wel veel gedronken in Nederland, maar steeds minder bier. De jeugd is massaal overgestapt op breezers (een woord uit 1997). Om het tij te keren introduceerde bierbrouwer Grolsch in april Zin-

28

WU zo

H^BB&Kf osize,..

NIATCJ»CI«.LIJK OOK

.... FAVORI 6T6 FOU I UUBgR ZON E S ,'//

\

/

FOUtUU&eR'ZOf^B " niz (een verbastering van 'zin in fris'), dat werd aangekondigd als eenfreshbeer - voor Nederland een debuutwoord. Dit frisbier, zoals het ook wel wordt genoemd, wordt verkocht in drie fruitsmaken en zit in een felgekleurd blikje of longneck. 'Een gewoon flesje is geen optie,' schreef Het Financieele Dagblad op 17 april 2002, 'want je moet wel gezien kunnen worden, lurkend aan zo'n flesje op de scooter of in het café.' g a toch koken Gevleugeld geworden verwensing die Fortuyn op 21 maart 2 0 0 2 deed aan het adres van Nos-verslaggeefster Wouke van Scherrenburg. Na een ongunstig verlopen lijsttrekkersdebat in Rotterdam, vroeg Van Scherrenburg tot driemaal toe aan Fortuyn: 'Meneer Fortuyn, bent u geen slecht verliezer?' Het is opmerkelijk hoe verschillend het antwoord van Fortuyn indertijd in de kranten werd aangehaald. Volgens Het Parool zei hij: 'Mens, ga toch naar huis, ga koken'; volgens de Volkskrant was het: 'Mevrouw, gaat u alstublieft naar huis, ga koken, da's veel beter'; Trouw hield het op 'ga toch naar huis koken' en NRC Handelsblad gaf in één week twee verschillende versies van het gebeuren. Volgens het ene bericht zou Fortuyn hebben gezegd 'Mevrouw, u bent een etter' en 'Ga toch lekker naar huis koken', en volgens het andere 'Mevrouw, gaat u alstublieft naar huis, ga koken, da's veel beter.'

29

Hoe het ook zij: sindsdien lees en hoor je doorgaans: '(Mens) ga toch koken.' Eind april 2002 werd er onder de titel 'Ga toch koken' zelfs een debat gehouden over vrouwen in het publieke en politieke bestel in Nederland, met onder anderen Tweede-Kamervoorzitter Jeltje van Nieuwenhoven. Vergelijk at your service, condoleancestem, demoniseren, Fortuynist, geest van Pim, ik zeg wat ik denk..., kogel..., lijntje..., LPF, proefballonnenblazersensemble, puinhopen..., zelfdemonisering, zin an... garaalenhersens Stopwoord van de afzender van de kogelbrieven (zie aldaar), samen met garnalenhersens. Vóór 2002 zijn deze woorden niet in de dagbladen aangetroffen. Volgens de politie zijn hersengarnalenmassa en garnalenhersens Indonesische scheldwoorden. gebruiksbaby De Grote Van Dale kende al 23 samenstellingen met -baby, waaronder het curieuze schrikkelbaby, 'baby die op 29 februari is geboren', maar in 2002 kwam er nog eentje bij, de gebruiksbaby. 'Zojuist gezien in iVan&aag,' schreef iemand op een website, 'de gebruiksbaby. We nemen een kind omdat een stukje beenmerg van deze nieuwe baby dan wellicht de ziekte van zijn of haar oudere broertje Mee,&eeM

KAVtAA«.,.

of zusje kan genezen. Diezelfde mensen schreeuwen de hele wereld bij elkaar als er gepraat wordt over het in een lab kweken van organen of embryo's ten behoeve van de geneeskunde, maar een volledig compleet kind misbruiken ten behoeve van een ouder familielid kan dan blijkbaar weer wel.' Iemand anders verzuchtte: 'De wereldbevolking groeit omdat we voor de zekerheid ook een gebruiksbaby op de wereld zetten.' Vergelijk kloonzwangerschap geest van Pimv in de Op 7 mei 2002, de ochtend na de moord op Pim Fortuyn, berichtte de Volkskrant over de geschokte LPF. Hoe moest deze partij verder zonder haar grote voortrekker? De krant schreef: Pim Fortuyn laat zijn partij diep ontredderd achter, maar tegelijkertijd tot in haar diepste vezels gemotiveerd om door te gaan. Al binnen enkele uren na het bericht over Fortuyns dood willen bestuursleden en kandidaat-Kamerleden van geen wijken weten. 'Wij gaan door. Met Pims programma. In de geest van Pim.' Wie de formulering in de geest van Pim gebruikte, vermeldt het bericht niet, maar hoogstwaarschijnlijk was het Mat Herben. Veel doet het er niet toe, want zeggen dat je iets doet in de geest van iemand is niet nieuw. Maar in de geest van Pim werd vervolgens zo vaak herhaald dat het al snel lachwekkend werd. Zeker ook omdat het de LPF feitelijk niet lukte om in de geest van Pim te handelen, of het gedachtegoed van Pim (nog zo'n gevleugelde uitdrukking) op een enigszins behoorlijke manier voor het voetlicht te krijgen of zelfs maar te definiëren. Zoals bekend brak binnen de LPF de ene crisis na de andere uit, men ging rollebollend met elkaar over straat - er was nauwelijks tijd voor de geest of het gedachtegoed van Pim. Dit alles zorgde ervoor dat geest & gedachtegoed al snel het voorwerp werden van spot en cynisme. Om ons te beperken tot die geest, hier een paar voorbeelden (van internet): 'Bij gebrek aan eigen heldere ideeën spreekt men uit te zullen handelen in de Heilige Geest van Pim', 'Laatst zag ik de geest van Pim. De geest van Pim doolde verloren rond', en dan nog deze, van een zekere Elisa:

3i

Nog altijd heerst bloeddorst binnen zekere gelederen van de aanbidders des Fortuyns. Niet alleen bijten avonturiers en goudzoekers elkaar tot bloedens toe de strot af en rollen zij in naam van de geest van Pim vechtend over straat, maar een zich onweerstaanbaar achtende hysterica tilt ondertussen haar rokken hoog op voor de media om te tonen hoe capabel zij was en hoe gepasseerd. De media, zwaar aangetijgd, voelt [sic] hete adem in nek en durft [sic] nog steeds geen lange neus te trekken tegen de geest van Pim. De geest van Pim is grimmig en boosaardig, snoert Kamerleden de mond, breekt loopbanen af, verwoest goede namen, maakt permanente bewaking nodig en doet gezinnen vluchten naar het buitenland. Diezelfde misbruikte geest van Pim maakt het land onbestuurbaar, hysterisch en haatdragend. Zou Pim dit hebben gewild? Vergelijk at your service, condoleancestem, demoniseren, Fortuynist, ga toch koken, ik zeg wat ik denk..., kogel..., lijntje..., LPF, proefballonnenblazersensemble, puinhopen..., zelfdemonisering, zin an... gelegenheidsuniversiteit Stuntje van Felix Meritis, het Europees Centrum voor Kunst en Wetenschappen in Amsterdam. Om de Homerus van de Lage Landen te eren werd op 12 juni 2002 met medewerking van demissionair minister van Onderwijs Loek Hermans voor de duur van twee uur een gelegenheidsuniversiteit opgericht. Dit stelde Mulisch in de gelegenheid om te promoveren in de wijsbegeerte op De compositie van de wereld, een boek dat hij overigens al in 1980 had gepubliceerd. De 'promotiecommissie' was samengesteld uit tien hoogleraren van acht verschillende universiteiten. Na afloop ontving Mulisch een schaduwdoctoraat - ook een debuutwoord. Vergelijk hobbypromotie goalreferee 'De wereldvoetbalfederatie FIFA gaat in 2003 proefdraaien met goalreferees. Het idee is afkomstig van de voormalige topvoetballer Michel Platini uit Frankrijk.' Aldus het ANP op 1 oktober 2002. Het gaat om scheidsrechters die achter de doellijn tewerk worden gesteld. Men sprak ook wel van doelpuntscheidsrechter. De goalrefe-

32

rees zullen gaan proefdraaien tijdens het WK voor vrouwen en de wedstrijden om de zogenoemde Confederatiebeker. Googlewhacking Begin 2 0 0 2 verzon de Amerikaanse internetonderzoeker Gary Stock een spelletje voor verveelde internetgebruikers, dat hij Googlewhacking noemde. Spelregels: zoek via de krachtige en populaire zoekmachine Google een combinatie van twee woorden die slechts één keer op internet voorkomt. En gebruik daarbij geen eigennamen, samenstellingen of zelfbedachte woorden. Een treffer - in het jargon al snel een Googlewhack of kortweg een whack genoemd levert één punt op. Stock noemde zelf als voorbeelden de combinaties 'metronome dewpoint' en 'orchestrator bamboozling'. In Nederland werd het spelletje even gepropageerd door de Volkskrant. 'Nederland is massaal aan het Googlewhacken geslagen. Dag in Dag uit krijgt haar virtuele voordeur 's morgens niet meer open vanwege de bergen Googlewhack-post,' meldde de krant op 7 februari. Ook andere kranten schreven er een tijdje over, zij het kort. Dit leverde de vervoeging Google ge-whacked op, en koppen als 'De nieuwste hippe internetsport heet googlewhacking' (De FinancieelEconomische Tijd), 'Whack voor alle leeftijden' en 'Lekker de hele dag whacks controleren' (de Volkskrant). In het Engels betekent whack onder meer 'klap, mep, slag' en whacking 'afranseling, pak slaag'. grassurfer Je ziet ze wel in reclamefolders van telecombedrijven en computerleveranciers: mooie jongelui die met een laptop draadloos zitten te telewerken (een woord uit 1990) op een terras, bij de waterkant of op een grasveld. Theo Stielstra verzon er in de Volkskrant een woord voor: grassurfer. Hij betwijfelde echter of het grassurfen wel in het echt voorkomt. Vandaar de kop boven het stuk: 'Grassurfen of laptoppen in de tuin, bestaat het wel?' Het werkwoord laptoppen dateert overigens uit 2001. guldenheimwee Op 31 augustus 2002 schreef Het Parool, onder de kop 'Guldenheimwee neemt verder toe': 33

Steeds meer Nederlanders missen de gulden. Volgens een enquête van het Nibud wil 44 procent van de Nederlanders de gulden terug. In april was dat nog de wens van 38 procent van de Nederlanders. Van de ondervraagden geeft 85 procent aan sinds de invoering van de euro meer uit te geven, vooral aan boodschappen, voeding, horeca en kleding. Volgens 98 procent van de ruim 4400 ondervraagden zijn de prijzen door de invoering van de eenheidsmunt gestegen. Niet alleen de Nederlanders denken dat de euro alles duurder heeft gemaakt. De Duitsers noemen de euro zelfs Teuro, een samentrekking van teuer ('duur') en Euro. De Gesellschajtjur Deutsche Sprache riep Teuro zelfs uit tot hét woord van het jaar 2002. Vanwege de euro maakt men opeens onderscheid tussen eurocenten en guldencenten. Guldencent debuteerde in 1999, maar was het vaakst te lezen in 2002. Vergelijk prijsillusie hairdryer treatment Al eeuwen kunnen wij de wind van voren krijgen, maar de hairdryer treatment was nog niet eerder op Nederlandse bodem gesignaleerd. Het Algemeen Dagblad schreef erover in april 2002: Arsenal kent niet de weelde die United zich de voorgaande jaren wel verschafte. United-coach Alex Ferguson leidde zijn spelers altijd naar een riante voorsprong die ruim voor het einde van de competitie tot de huldiging leidde. Arsenal slaagde daar dit seizoen niet in. De Londense club kreeg rond de kerstdagen zelfs te kampen met een bijna fatale dip. Dat gebeurde Manchester United in voorgaande jaren vrijwel nooit. Verslappende spelers kregen steevast Fergusons hairdryer treatment, een scheldkanonnade waarvan de haren flink begonnen te wapperen. handhavingsregisseur Sinds 1996 wordt een wijkagent ook wel een buurtregisseur genoemd. Dit zal de weg vrij hebben gemaakt voor de handhavingsregisseur, een woord dat in 2002 op het toneel verscheen. Het Parool schreef op 18 maart over deze nieuwe ambtenaar:

34

De gemeente Haarlem stelt een zogeheten handhavingsregisseur aan, die ervoor moet zorgen dat het naleven van de regels bij de gemeente Haarlem op een hoger peil komt. De regisseur gaat samenwerking tussen de gemeentelijke diensten onderling en tussen gemeente, politie en openbaar ministerie stimuleren. Dit debuut leidde tot een lange kop in de Volkskrant: 'Haarlem introduceert handhavingsregisseur om gedogen te stoppen'. hobbypromotie In november 2002 kregen 'amateurgeleerden' in Utrecht de gelegenheid om te promoveren op hun hobby. De promotie was georganiseerd ter gelegenheid van de heropening van het verbouwde Academiegebouw in Utrecht. Tweehonderd mensen meldden zich aan, uiteindelijk 'promoveerden' er vijf, onder wie iemand die alles wist over bijnamen van de bewoners van de Utrechtse Wijk C. De ceremonie was vergelijkbaar met de plechtigheid die plaatsvindt bij echte promoties, inclusief promotor en opponenten. Vergelijk gelegenheidsuniversiteit homoscheiding Jarenlang is er gebakkeleid over het homohuwelijk (een woord uit 1987), maar vorig jaar was het dan zover, toen werden de eerste homo's in Nederland officieel in de echt verbonden. Inmiddels is de eerste homoscheiding een feit. Op 10 oktober 2002 schreef Het Parool, onder de kop 'Homo's trouwen, en dus scheiden ze ook': Na anderhalf jaar gaytrouwerijen zijn de eerste twee koppels uit elkaar. De droevige primeur was voor een zestigjarige toeristengids bij een diamantair en zijn 33-jarige echtgenoot, die in de thuiszorg werkt. Gaytrouwerij is trouwens ook een nieuw woord. horkenlijn Begin april 2002 opende de regiopolitie Gelderland-Midden een zogenoemde horkenlijn. Politiemensen met opsporingsbevoegdheid kunnen op die lijn via een speciaal intern telefoonnummer uitge-

35

6-fM VOLOBi^O JAAR ZÊ HÉT OVER WEPD6M?

lK

HOAA¿>sa-éStpi*sc "

sproken lomp verkeersgedrag van bestuurders doorgeven. Justitie zorgt vervolgens dat de overtreder zo snel mogelijk een bekeuring of een proces-verbaal in de bus krijgt. Hork, een i9de-eeuws woord, betekent oorspronkelijk 'wesp'; het is waarschijnlijk verwant met horzel en hoornaar. huwelijksvla Huwelijksvla is oranje vla met sinaasappelsmaak. Campiña bracht het in 2002 op de markt ter gelegenheid van Hét Huwelijk. Ter gelegenheid van de trouwerij van Máxima en Willem-Alexander, op 02.02.2002, werd de markt bedolven onder de huwelijkssnuisterijen. Zo kwam Mona met het Maximale Passietoetje en het Hollands Prinsentoetje. En natuurlijk werd ook het assortiment Máxima-producten uitgebreid, met onder andere het Máxima-adresboekje, Máxima-briefyapier, de Máxima-burger (een hamburger in de vorm van een kroontje, met oranje paneermeel), Mdxima-stickervelletjes en Máocima-pantoffels. Onvermijdelijk leidde dit alles tot het woord Máximoe. Zie aldaar. ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg Van oudsher gebruiken politici tijdens campagnes en bij optredens in de media krachtige en eenvoudige statements. Zij doen dit vooral omdat die gretig worden overgenomen door de media. Een ferme of originele uitspraak maakt grote kans om te worden aangehaald op de radio, in de kranten en - dat vinden politici nog veel belangrijker -

36

op televisie. Politici verzinnen die slogans bijna nooit zelf, ze worden hun aangereikt door tekstschrijvers of reclamemensen. En er wordt soms driftig op geoefend, om ze overtuigend te laten klinken. Ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg is een slogan van Pim Fortuyn. Hij is relatief ingewikkeld (en wordt dan ook geregeld verkeerd aangehaald), maar hij paste uitstekend bij Fortuyn, want die liet in alles blijken dat hij inderdaad zei wat er in hem opkwam en dat hij leefde naar zijn woord. In de kranten werd deze uitspraak onder meer gesignaleerd door NRC Handelsblad, op 18 februari 2002. Van meet af aan was er discussie over de herkomst van de kreet. Zo schreef NRC Handelsblad meteen: Als het om slogans gaat, geldt het adagium 'beter goed gestolen dan slecht bedacht'. Dat illustreert bijvoorbeeld ex-Leefbaar Nederland-lijsttrekker Pim Fortuyn met zijn bon-mot: 'Ik doe wat ik zeg en ik zeg wat ik doe.' Deze vondst ontleent Fortuyn aan het motto van het eerste paarse kabinet. In de regeringsverklaring op 31 augustus 1994 zei Kok onder meer: 'Het doeltreffend en democratisch functioneren van het openbaar bestuur is een eis die de samenleving stelt: een samenleving die het recht heeft op een bestuur dat zijn eigen kunnen niet overschat, maar dat zegt wat het doet en doet wat het zegt.' Maar volgens Vrij Nederland had Fortuyn de kreet heel ergens anders vandaan. Op 19 oktober schreef dit weekblad: De slogan 'Ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg' waarmee wijlen Pim Fortuyn tijdens zijn verkiezingscampagne goede sier maakte, blijkt niet zelfbedacht, zoals Fortuyn het graag deed voorkomen. Evenmin is het bon-mot ontleend aan de regeringsverklaring van het eerste paarse kabinet, zoals NRC Handelsblad eerder dit jaar meende te hebben ontdekt. En zelfs is de kreet niet verzonnen door het reclamebureau dat de lijsttrekker tijdens de verkiezingen van creatieve influisteringen voorzag. Nee, de slogan is in zijn geheel en zonder schaamte gestolen uit de speelfilm Heat van Michael Mann uit 1995, zoals een oplettende filmkijker ons laat weten. In een van de scènes zegt Al Pacino, in zijn rol als overspannen boevenjager, met karakteristieke hese stem: 'I say what I mean and I do what I say.' Even vertalen, dacht Pim, opverend uit zijn

37

fauteuil. En hup: de meest succesvolle verkiezingsslogan van het jaar was geboren. Maar er is ook nog de mogelijkheid dat Fortuyn de uitspraak wel degelijk zelfheeft verzonnen, in samenspraak met zijn psycholoog Yde Lanssen. Dat is wat Jutta Chorus en Menno de Galan schrijven in In de ban van Fortuyn, reconstructie van een politieke aardschok, een boek dat eind 2 0 0 2 uitkwam. Psycholoog Yde Lanssen is vanaf 1989 Fortuyns therapeut. [...] Lanssen en Fortuyn voeren dat jaar een cruciaal gesprek. Fortuyn: 'Weet je waar het eigenlijk om gaat, Yde?' Lanssen: 'Nou Pim?' Fortuyn: 'Ik wil eigenlijk premier worden, maar als ik zeg wat ik denk, maak ik me onmogelijk.' Lanssen geeft hem gelijk: 'Je maakt binnen de kortste keren je vrienden tot vijanden, maar ik vind wel dat je voor je mening uit moet komen. Als je nu eens een statement maakt: "Ik zeg wat ik denk".' Fortuyn: 'Vind je dat dat kan?' Lanssen: 'Ik vind dat jíj dat kan.' Hoe het ook zij, de slogan maakte in 2 0 0 2 furore. Veel LPF-stemmers merkten op: 'Pim durft te zeggen wat wij denken.' En in kranten doken allerlei variaties op. Zo schreef Ronald Plasterk in juli in de Volkskrant, in een commentaar aan het adres van Bomhoff, die als kersverse minister een hoge ambtenaar wilde ontslaan met wie hij het niet eens was: Voorlopig lijkt het erop dat het Fortuyn-motto: 'Ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg' in de praktijk de vorm krijgt: 'Jij zegt wat je denkt en dus moet je de laan uit.' Of eigenlijk nog gekker: 'Jij zegt wat ik vorige maand zei, en je hebt niet opgelet, want je had dezelfde 180-gradendraai moeten maken die ik gemaakt heb om minister te kunnen worden.' Gerard van Westerloo deed in oktober nog een duit in het zakje door in NRC Handelsblad te schrijven: 'In mei van dit jaar heeft een horde

38

nieuwkomers het Binnenhof veroverd. Ze veronderstelden dat je - in den beginne was Pims Woord - maar hoefde te zeggen wat je dacht of er zou gebeuren wat je zei.' Overigens wekte Fortuyns slogan bij sommigen meteen al veel irritatie. Zo schreef Chris Willemsen op n maart 2002 - kort na de introductie van de kreet - in het Rotterdams Dagblad: 'Ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg.' Zelfs de grootste boerenlul moet het evangelie van Pim Fortuyn kunnen begrijpen. Geen wollige teksten maar simpele padvinderstaai, daar heeft dit land behoefte aan. Zegt de professor. Vergelijk at your service, condoleancestem, demoniseren, Fortuynist, ga toch koken, geest van Pim, kogel..., lijntje..., LPF, proefballonnenblazersensemble, puinhopen..., zelfdemonisering, zin an... imama Het woord imam is afgeleid van de Arabische werkwoordsvorm amma, die zoveel betekent als 'hij die leidt' of'sturing geeft', oftewel 'hij die voorgaat in het gebed'. HIJ dus. Maar tegenwoordig heb je ook vrouwelijke imams, zoals Fatma Katirci in Amsterdam. In de kranten werd zij imama genoemd, wat een flauwe woordspeling met mama lijkt, maar volgens een deskundige is dit in het Arabisch een correcte vrouwelijke vorm. Ook op IK ZBC, W/VT IK PËIMHC PAT IK Poe WAT IK z£6 WAT IK C?gNK

"IK Z.BC WAT IK PEUK

39

IK POE. WAT IK Z£C> "

internet, in berichten van cyberimams (een woord dat we sinds 1997 kennen), kom je imama's tegen. invasiewet Een wetsvoorstel dat de Verenigde Staten toestaat met militaire middelen Nederland binnen te vallen om Amerikaanse burgers te ontzetten die voor het Internationaal Strafhof in Den Haag zijn gedaagd, schokte in juni 2002 de Nederlandse overheid en de Tweede Kamer. Schokkende berichten zijn goed voor de snelle verbreiding van een woord. En zo ging het ook met invasiewet, dat in 2002 razendsnel opgang maakte. Een greep uit de krantenkoppen: 'Kamer wil offensief tegen invasiewet' (Rotterdams Dagblad); 'Nederland verbolgen over invasiewet vs' (De Morgen); 'Kamer veroordeelt invasiewet vs' (Algemeen Dagblad); 'Van Aartsen haalt uit naar invasiewet' (NRC Handelsblad); 'EU kritisch over Amerikaanse "invasiewet" (Het Financieele Dagblad); en, tot slot, 'Bush kan nu Nederland binnenvallen' (De Morgen). Jip-en-Janneketaal Nee, de verbinding Jip-en-Janneketaal is geen bedenksel van Bas Eenhoorn, zoals je soms leest. Weliswaar verkondigde Eenhoorn, partijvoorzitter van de WD, in maart 2002 dat fractievoorzitter Hans Dijkstal voortaan Jip-en-Janneketaal moest gaan spreken (lees: in stevige statements, helder en recht uit het hart), maar anderen hadden de uitdrukking al vóór Eenhoorn gebruikt. Bij deze lancering waren de omstandigheden echter anders. Er was iemand op het politieke toneel verschenen die het Annie M.G. 's als het ware van nature sprak, en de WD zocht wanhopig naar een passend antwoord. Daarom werd deze stimulans tot het spreken van Jip-en-Janneketaal door iedereen opgemerkt. Kranten hadden nogal wat moeite met de spelling - waar moesten de koppeltekens en hoeveel? - , maar dit weerhield hen (en internetters) er niet van de uitdrukking in 2002 ruim elfhonderd keer te gebruiken, wat Jip-enJanneketaal tot een van de succesvolste verbindingen van dit jaar maakt.

40

IM OIP-6N-OANNÊKÊTAAL:

MET wOROT TIJP VOO« eÉN

ve e>ctaoetzs

/nu ua^ci-J -re vecu ff

\

N En-

L

juffrouwenvoetbal In 2000 verzamelde Wim Daniels in het boekje Boerenkoolvoetbal: over voetbaltermen tweehonderdvijftig samenstellingen met het woord -voetbal, van achteruitvoetbal tot zweetvoetbal Nou is het in theorie natuurlijk mogelijk om die lijst tot in het oneindige uit te breiden, maar als je je beperkt tot woorden die zijn gebruikt in de kranten, is er voor 2002 in ieder geval één aanvulling te leveren en dat is juffrouwenvoetbal. Het woord werd in maart 2002 geïntroduceerd door Georges Leekens, trainer bij Roda jc, nadat zijn ploeg met 4-1 had verloren van PSV. De Volkskrant schreef op 11 maart: De man die in België Mack the Knife wordt genoemd, Georges Leekens, oordeelde zaterdag hard en zonder erbarmen over zijn spelers. Daar had hij alle reden toe: in de eerste helft legde Roda jc kruiperig de rode loper uit voor PSV. Leekens zag een gelijkenis met 'juffrouwenvoetbal', een vondst die voor twee groepen beledigend was: voor juffrouwen en voor de spelers van Roda jc die door hun eigen leider zonder scrupules werden gekleineerd. Vergelijk kooivoetbal kasgraaier Een snelle greep in de kassa is een beproefde vorm van winkeldief-

41

stal. Maar vreemd genoeg bestond er tot nu toe geen woord voor. In deze leemte werd voorzien nadat een man die in een Albert Heijn de kassa had leeggeroofd, zo hardhandig werd aangepakt door twee supermarktmedewerkers dat hij een klacht tegen hen indiende. Ook justitie vond dat er 'excessief geweld' was gebruikt en ging over tot vervolging van de diefvangers. Een golf van verontwaardiging voer door Nederland, en zelfs prins Bernhard (zie Bernhardaapje) bemoeide zich ermee. Voor het woord kasgraaierwas dit goede reclame, want dat raakte hierdoor in korte tijd bekend. kernwinst De Grote Van Dale kende reeds 32 samenstellingen met het woord -winst (waaronder het beledigende smousenwinst voor 'woekerwinst'), en het Groene Boekje, de officiële spellinglijst van het Nederlands, al 51. Toch is er in 2 0 0 2 nog eentje bij gekomen, en wel kernwinst. Over dit nieuwe begrip schreef NRC Handelsblad op 15 mei: Standard & Poor's, de Amerikaanse kredietbeoordelaar, gaat een nieuwe winstmaatstaf invoeren, die voor meer helderheid en eenduidigheid moet zorgen. Dat heeft Standard & Poor's gisteren bekendgemaakt. De zogeheten core earnings-benadering (kernwinst) laat eenmalige posten buiten beschouwing, maar bevat wel kosten met betrekking tot onder meer optieplannen voor werknemers en pensioenen. KASGRAAieM v£> ZO

V R G S E L I J K ORPTNALR (F

° f
42

(SR."

Aan het eind van het jaar werd de nieuwkomer al bekend verondersteld. Zo schreef het Algemeen Dagblad op 27 november, over voedselleverancier Wessanen: 'De kernwinst daalde met 27 procent en de activiteiten in de Verenigde Staten lieten geen verbetering zien.' ketchupdans In tienduizenden jonge gezinnen is hij in 2002 talloze malen gedanst, de Ketchupdans. Je leerde hem door te kijken naar de videoclip van de zusjes Pilar, Lola en Lucia, dochters van de Spaanse flamencogitarist Tomate. Vanwege Tomate heette het nummer 'Las Ketchup' of'The Ketchup Song' (en in het Spaans Aserejé). Het liedje gaat over een zekere Diego, die een Engelse hit probeert na te zingen, maar niet verder komt dan wat onzinteksten. Een citaat uit het Limburgs Nieuwsblad van 24 augustus 2002: 'Na de pizzadans is het tijd voor de Ketchupdans. De absolute nazomerhit is geboren.' keylogging In april 2002 besloot een Amerikaanse rechter dat de FBI de computer van een verdacht persoon voortaan mag voorzien van een zogenoemde keystroke logger. Dat is een voorziening, zowel in hardware- als softwarevariant verkrijgbaar, die iedere toetsaanslag vastlegt in een bestand, zodat bijvoorbeeld wachtwoorden en credit-

"KÊTCWCiPDAfsiS "

43

cardnummers kunnen worden onderschept. Men noemt dit keylogging - een woord dat niet vóór 2002 in Nederlandse kranten is aangetroffen. Er zijn ook virussen die van keylogging gebruikmaken. Dat geldt bijvoorbeeld voor het virus Bugbear, dat op 29 september 2002 voor het eerst werd gezien in Maleisië, maar al spoedig Nederland bereikte. kinderstring Curieus is dat het Nederlands steeds meer samenstellingen met -string krijgt. Of, anders geformuleerd, dat de string steeds verder oprukt. Het jaar 1999 zag de geboorte van het woord string-inlegkruisje, in 2001 kwamen de zwangerschapsstring en de zwemstring op de markt, en in 2002 de kinderstring. Over die kinderstring was het afgelopen jaar het nodige te doen. In september 2002, in een vraaggesprek met Marlies Dekkers, ontwerpster van een bekend lingerielabel, zei een journaliste van de Volkskrant: 'Van de week zag ik bij de Hema een kinderstring.' Dekkers gaf daarop als antwoord: Dat meen je niet! De Hema? Wat choquerend! Ik heb op vakantie wel een klein meisje in een zwemstring gezien, maar ik dacht dat die moeder die dan wel zelf gemaakt zou hebben. Over mijn lijk als me dat ooit gevraagd wordt! Dat daar een markt voor is! Op de vraag waarom zij de kinderstring nu zo choquerend vond, antwoordde Dekkers: Zilver, mijn dochtertje van vier, ziet me altijd in een string lopen, en dat vindt ze geweldig. Maar ze mag het van mij pas aan als ze zestien is. Als ze snapt hoe de codes van erotiek in elkaar zitten, hoe verleiding werkt. Een string past niet bij een kind. Dan gaat er een soort onschuld verloren. De Gazet van Antwerpen kopte een paar maanden later 'Kinderstrings veroorzaken veel heisa', en De Morgen schreef in november, onder de kop 'Sexy string in kindermaatjes': 'Kinderpsychologen noemen het een gevaarlijke trend.'

44

De uitsmijter volgde in een ingezonden briefin de Volkskrant: 'Na de sexy kinderstring,' schreef een boze lezer, 'is het wachten op de up & show-string voor baby's en de nog in ontwikkeling zijnde navelstring voor embryo's.' kloonzwangerschap In 2002 vond een wedstrijd plaats om de eerste kloonbaby op de wereld te zetten. Het woord kloonbaby kennen we sinds 2000, maar in 2002 brak het door, samen met nieuwkomer kloonzwangerschap. Nadat de Italiaanse gynaecoloog Severino Antinori in april bekend had gemaakt dat de eerste kloonbaby onderweg was, kopte de Vlaamse krant De Morgen: 'Eerste kloonzwangerschap acht weken ver'. Ook de Nederlandse dagbladen besteedden aandacht aan dit nieuws. Zo schreef het Rotterdams Dagblad 'Omstreden arts meldt kloonzwangerschap'. De Dordtenaar meldde 'Twijfels over eerste kloonzwangerschap', waarop de Rijn en Gouwe kopte 'Antinori zwijgt over kloonzwangerschap'. Van de kloonbaby van Antinori werd daarna niet veel meer vernomen, maar eind december maakte de Canadese Raëlian-sekte bekend dat een dertigjarige Amerikaanse vrouw met een keizersnede zou zijn verlost van haar eigen kloon. Daarmee zou de geboorte van de eerste menselijke kloon een feit zijn. Volgens sommige wetenschappers was deze kloonclaim (ook een nieuw woord) echter niet gegrond. Zo schreef NRC Handelsblad op 28 december 2002: De claim van eerstgeboren kloon is niet met feiten onderbouwd. De identiteit van de moeder is onbekend, de plaats van geboorte is geheim gehouden en er zijn geen resultaten van DN A-onderzoek bekendgemaakt. Voor erkenning als kloon moeten onafhankelijke onderzoekers van moeder en kind celmateriaal hebben afgenomen en daarin het identieke DNA hebben aangetoond. Boisselier kondigde aan mee te willen werken aan zo'n onderzoek. De resultaten daarvan kunnen volgens haar binnen een week beschikbaar zijn. De race om de eerste kloonbaby leidde tot minstens nog één nieuw woord, namelijk kloonpretendent, een mooie variant op kroonpreten-

45

dent. Net als kloonzwangerschap debuteerde dit woord in De Morgen, in de kop'Kloonpretendenten strijden om de primeur'. Vergelijk gebruiksbaby kogel kwam van links, de Wie was er verantwoordelijk voor de moord op Pim Fortuyn? Wat was het motief van Volkert van der G.? In de dagen na de moord op Fortuyn werd hier volop over gespeculeerd. Maar voor Peter Langendam, indertijd voorzitter van de Lijst Pim Fortuyn, was het volkomen duidelijk dat links' de sfeer had gecreëerd die de moord mogelijk had gemaakt. Op 13 mei 2002 schreef Het Parool hierover: Voor Langendam is het geen vraag meer of politici, vooral van PvdA en GroenLinks, hebben aangezet tot haat. 'Is dat niet zo, dan? Rosenmöller heeft hem voor racist uitgemaakt. Melkert kwam met de vergelijking met Le Pen. Kok zei dat Fortuyn tweedracht zaaide. Dat is niets anders dan een sfeer waarin idioten zich kunnen rechtvaardigen, kunnen denken dat het goed was. De kogel kwam van links, niet van rechts.' Langendams opmerking wekte veel verontwaardiging. Niet allleen bij linkse politici, maar ook bij de LPF zelf. En dus meldde De Financieel-Economische Tijd twee dagen later, op 15 mei: Langendam bezweek dinsdag aan de kritiek en maakte schriftelijk bekend donderdag op te stappen. Zijn scherpe uitlatingen ('de kogel kwam van links') waren zelfs zijn partijleden te erg. Langendams uitspraak werd in de loop van 2002 nog tientallen malen in kranten aangehaald en honderden keren op internet. Er ontstonden ook variaties op. Zo schreef Het Parool op 16 oktober 2002, over de vermeende rol die de WD ZOU hebben gespeeld bij de ondergang van het kabinet-Balkenende: 'De kogel kwam van links, de kaakslag kwam van rechts.' Vergelijk at your service, condoleancestem, demoniseren, Fortuynist, ga toch koken, geest van Pim, ik zeg wat ik denk..., lijntje..., LPF, proefballonnenblazersensemble, puinhopen..., zelfdemonisering, zin an... 46

zo.

kogelbrief Zonder twijfel is kogelbriefeen van de opmerkelijkste nieuwkomers van 2002. Hoewel: in voorgaande jaren is het woord ook wel eens in een krant gebruikt, want in Italië en in diverse andere landen is het sinds lang gebruikelijk om iemand met een kogelbrief te bedreigen. De eerste vermelding in 2002, in april, had dan ook betrekking op een incident in het buitenland ('Israëlische ambassadeur Frankrijk krijgt kogelbrief). Eind mei werd duidelijk dat LPF-voorman Mat Herben een dergelijke brief had ontvangen en dat ook andere politici waren bedreigd. Kopte NRC Handelsblad op 29 mei 2002 nog 'Herben (LPF) bedreigd met "kogelbrief" (met aanhalingstekens om dit ongewone woord), in de Volkskrant heette het reeds de volgende ochtend 'Kogelbrief wordt bijna "normaar". Eind 2002 werd duidelijk dat de dertig a veertig kogelbrieven, verstuurd aan dertien bekende Nederlanders, hoogstwaarschijnlijk allemaal door één persoon waren verstuurd. Het gaat om iemand die onder meer garnalenhersens (zie aldaar) als stopwoord heeft. kooivoetbal In 1995 werd in Nederland het eerste kooigevecht georganiseerd, en zeven jaar later volgde het debuut van kooivoetbal. In beide gevallen was de primeur aan de Volkskrant. Begin juni 2002 meldde de krant: Kooivoetbal gaat het maken, denkt Nike. Hans Faber van Nike Holland: 'De metalen kooi is 30 bij 12 meter, en er zijn twee kleine doeltjes. Een

47

wedstrijd is snel en spannend: wie scoort heeft gewonnen. Het kooivoetbal spreekt Marco van Basten ook erg aan. Volgens hem heb je goede individuele kwaliteiten nodig, maar moet je ook in teamverband kunnen spelen.' Het idee voor kooivoetbal komt van een reclame van Nike waarin de Franse voetballer Eric Cantona 'als een soort Mad Max-scheidsrechter' boven een kooi vol sterspelers staat. Daarop bouwde Nike, bij het Nike Park in Rotterdam, in een oud roestig schip de eerste voetbalkooi. In die kooi kunnen teams van drie man tegen elkaar voetballen. 'De sfeer in de kooi en in het hele Nike Park/ aldus een woordvoerder, 'is als die in de reclame: rauw en industrieel/ Vergelijk juffrouwenvoetbal kut-Marokkanen Een van de markantste woorden van 2002 is toch wel kut-Marokkanen. Niet omdat het echt nieuw is. Kut wordt al decennia gebruikt als versterkend voorvoegsel bij scheldnamen. 'Als taboewoord,' schreef P.G.J van Sterkenburg al in 1997 in Vloeken. Een cultuurbepaalde reactie op woede, irritatie en frustratie, 'maakt kut in onze tijd furore.' Wat kut-Marokkanen toch de moeite waard maakt is de politieke dimensie. In maart 2002 zat Rob Oudkerk, gemeenteraadslid voor de PvdA in Amsterdam, samen met de Amsterdamse burgemeester Job Cohen in het televisieprogramma iVandaag. Na afloop van het programma, terwijl zij samen wegliepen, vroeg Cohen of iemand als Pim Fortuyn in Amsterdam ook veel stemmen zou hebben behaald. Zich er niet van bewust dat de camera nog liep en dat de microfoons nog openstonden, antwoordde Oudkerk: 'Wij hebben hier toch ook kut-Marokkanen, al mag je dat zo niet zeggen.' Waarop Cohen, verrassend snel: 'Maar het zijn wel ónze kut-Marokkanen' (waarmee hij waarschijnlijk verwees naar 'ónze rotjoden' uit de bekende uitdrukking blijf metje rotpoten van ónze rotjoden afi. Aanvankelijk schrapte de hoofdredacteur van iVandaag Oudkerks uitspraak, maar de verslaggever die het gesprek met Oudkerk en Cohen had gevoerd, Henk Schipperheijn, tekende hier protest tegen aan. Hij zocht de publiciteit en een relletje was geboren. Oudkerk betuigde herhaaldelijk spijt ('Wat krom is, is niet recht'),

48

IK V 6 R S T O N 4 0

"KUT-MAROKiCAA^ " maar de kwestie bleef hem het hele jaar achtervolgen, en ook nu nog, wat weer eens laat zien hoe kwetsbaar politici zijn. Wat kut-Marokkanen verder vermeldenswaardig maakt is de reactie van de Marokkaanse jongeren. Zij hadden niet beter kunnen reageren dan zij hebben gedaan. Door hut-Marokkaan tot geuzennaam te maken, doordat de Marokkaanse zanger Raymzter er een rapsong over heeft gemaakt - hoe slecht ook - neutraliseren zij dit scheldwoord. Nog even en je kunt beter een kut-Marokkaan zijn dan zomaar een Marokkaan. ladlit 'Met chick lit en lad lit,' aldus Hans Nijenhuis op 14 december 2002 in NRC Handelsblad, 'wordt fictie bedoeld, waarin het leven van moderne jonge mensen beschreven wordt: hun problemen met relaties, met werk, met zichzelf. [...] Lad lit belicht de problemen van de jonge man. Een vrouw zette de toon in dit genre: Sue Townsend met de Dagboeken van Adrian Mole. Maar er zijn ook mannen, zoals Nick Hornby (About A Boy, verfilmd) en Tony Parsons (Man and Boy, One for My Baby) die lad lit schrijven, meestal over mannen/vaders alleen en hun zoektocht naar identiteit en geluk.' Net als bij chicklit (zie aldaar) ligt de spelling van ladlit nog niet vast. Je vindt het als ladlit, lad lit en lad-lit.

49

lichaamsadvertentie Helemaal nieuw is het verschijnsel niet, maar we hadden er nog geen woord voor. Nu wel: lichaamsadvertentie of sponsor-tattoo. Op 12 november 2002 schreef het Algemeen Dagblad: Ook in de Amerikaanse NBA, een walhalla voor fans van kleurrijke tatoeages, is het verboden reclame op het blote lijf te dragen. Rasheed Wallace, basketballer van de Portland Trail Blazers, schermde vorig jaar met een aanbieding van een snoepjesfabrikant. Maar nog voordat de neptatoeage was aangebracht, kwam de NBA-directie in opstand. 'We tolereren geen reclame op onze uniformen, onze coaches en onze vloeren. Dus is er ook geen reden om reclame op onze spelers toe te staan,' luidde het oordeel. Ook in de reglementen van de internationale zwembond FINA staat een expliciet verbod op lichaamsadvertenties. In tegenstelling tot basketballers en zwemmers mogen boksers in de Verenigde Staten wel met sponsornamen op hun lichaam sporten. Zij hebben soms complete adressen van websites op hun rug. lichtleuning Een lichtleuning is een strip van glasvezel die in geval van stroomuitval nog enkele uren nagloeit. De eerste lichtleuningen werden in 2002 aangebracht in tunnels bij een nieuw stuk metrolijn in Rotterdam. Het systeem kostte ruim een miljoen euro. Het ANP schreef op 31 oktober over deze Nederlandse uitvinding: H6, WORO JIJ 6.E5PONSORP POO« RÊ^IUO TDUR ?

11

50

In de tunnel is een zogenaamde lichtleuning aangebracht. Bij calamiteiten leidt lichtgevende tape reizigers naar de dichtstbijzijnde uitgang. 'Ook als de stroom uitvalt, gloeit de tape nog uren na,' weet Michielse. Hij wijst erop dat de lichtleuning een nieuwigheidje is waarvoor recent nog belangstelling was uit Zwitserland.

lijntje hebben met iemand, een Je kunt iemand aan het lijntje hebben en daarmee bedoel je dan dat je met hem of haar kunt doen wat je wilt. Je kunt ook iemand aan het lijntje houden, wat je doet door telkens opnieuw beloften te doen en wel op zo'n manier dat de ander zich niet van je afkeert. Lijntje kan in deze uitdrukkingen worden begrepen als 'touwtje'. Anders ligt het wanneer je zegt dat je een lijntje hebt met iemand die dood is. Dan hebben we het over een onzichtbare telefoonlijn of in ieder geval een lijn of verbinding die communicatie met het hiernamaals mogelijk maakt. Hoe lang de uitdrukking een lijntje hebben met iemand al bestaat is moeilijk te zeggen; ze ontbreekt in de woordenboeken. Zeker is dat de uitdrukking na de moord op Pim Fortuyn sterk opgang maakte. Ze lag vooral Harry Mens, tv-presentator, makelaar in Lisse en 'vriend' van Fortuyn, in de mond bestorven. Zo schreef de Volkskrant op 2 juli 2002, onder de kop 'Bestuurscrisis in LPF toch nog afgewend': Mens zei gisteren tijdelijk plaats te willen nemen in het uitgebreide bestuur. Hij zei naar Den Haag te zijn gekomen, naar aanleiding van een telefoongesprek met Herben. 'Het is een emotionele kwestie. Ik rook dat Mat er prijs op stelde als ik zou langskomen. Ik heb ook een lijntje met Pim en die zei: "Ga nou maar eens kijken."' Er werd een paragnost opgetrommeld om te verklaren hoe dat nou gaat, een lijntje met een dode. In de Volkskrant schreef Monique de Graaf uit Zaandam: Mens kende Fortuyn en dan is het net als bij je moeder die is overleden, je zegt dat het is alsof ze er nog is. Omdat hij zegt dat hij nog contact

5i

heeft, vindt hij het nodig in te grijpen bij de LPF. [...] Toch is dat lijntje wat anders dan echt contact. Als mensen zijn vermoord, komen ze niet al zo snel na hun dood door. Zij hebben er niet op gerekend zo snel te sterven, dus moeten ze dat verwerken, net als wij hier aan de andere kant. Ouderen of mensen die al heel lang ziek zijn, hebben daar minder tijd voor nodig. Ik wil mijn collega's niet afvallen als zij zeggen contact met Fortuyn te hebben, maar na een moord duurt dat normaal wel een jaar. Op internet circuleerde al snel de grap: 'Lijntje met Pim? Misschien moet iemand de telefoonrekeningen van Pim Fortuyn eens nakijken. Afluisteren gaat soms op eigen rekening.' Vergelijk at your service, condoleancestem, demoniseren, Fortuynist, ga toch koken, geest van Pim, ik zeg wat ik denk..., kogel..., LPF, proefballonnenblazersensemble, puinhopen..., zelfdemonisering, zin an... lokzak Om het illegaal neerzetten van vuilniszakken in Rotterdam tegen te gaan verzon Manuel Kneepkens van de Stadspartij Rotterdam de lokzak. Het idee is: zet een vuilniszak bij een vuilcontainer zodat andere mensen dat ook gaan doen, laat de reinigingspolitie zich verdekt opstellen en slinger de overtreders meteen op de bon. Volgens Kneepkens is dit geen uitlokking, want de politie maakt ook gebruik van lokfietsen en lokauto's. Anderen dachten daar anders over. De kwestie hield de Rotterdammers in 2002 flink bezig. Enkele krantenkoppen: 'Lokzak in strijd tegen illegaal vuil' (Rotterdams Dagblad); 'B en W: experiment met lokzak' (ANP) en 'B en W Rotterdam zien wel wat in lokzak' (de Volkskrant). Overigens werd lokzak later ook overdrachtelijk gebruikt. Zo verklaarde burgemeester Opstelten van Rotterdam na de monsterzege van Leefbaar Rotterdam bij de gemeenteraadsverkiezingen van 6 maart: Wat we doen, moeten we samen doen met de burgers. Maar Rotterdammers moeten hun onvrede niet klakkeloos als lokzak neerzetten bij de gemeente.

52

LPF

Op 20 augustus 2001 maakte Pim Fortuyn bekend dat hij de politiek in ging. Hij wilde óf lijsttrekker van Leefbaar Nederland worden, óf met een eigen lijst komen. Zoals bekend is het allebei gebeurd: Fortuyn moest zich terugtrekken als lijsttrekker van Leefbaar Nederland vanwege boude uitspraken in de Volkskrant, en richtte vervolgens de Lijst Pim Fortuyn op. Op 14 februari schreef hij die partij in bij de Kamer van Koophandel in Rotterdam, een dag later bij de Kiesraad. Een nieuwe afkorting was geboren - eentje die binnen de kortste keren bij iedereen bekend was. Door alle commotie rond de LPF, toen en later, werd de afkorting in 2 0 0 2 vaker gebruikt dan welk ander neologisme ook. Omdat de dagbladen de ontwikkelingen op de voet volgden, werd de nieuwe partijnaam al gebruikt voordat Fortuyn zich bij de Kiesraad had gemeld. Zo schreef de Volkskrant op 15 februari 2002: Pim Fortuyn schrijft zich vandaag in bij de Kiesraad met de 'Lijst Pim Fortuyn'. Welke kandidaten op die lijst gaan staan is nog niet bekend. Het Parool meldde diezelfde dag: Pim Fortuyn doet mee aan de verkiezingen voor de Tweede Kamer onder de naam Lijst Pim Fortuyn. Hij wordt zelf voorzitter van zijn eigen partij. Drie bevriende ondernemers nemen plaats in het bestuur, maar zij zeggen zelf geen politieke ambitie te hebben. In de doorzochte dagbladen steeg het gebruik van de afkorting daarna als een raket, om weer af te nemen na de val van het kabinet in oktober. Dit verloop zag er als volgt uit: februari maart april mei juni juli

23 262 187 2110 1508 1858

augustus september oktober november december

53

1318 1407 2078 1296 983

In totaal kwam de nieuwe afkorting in 2002 in de kranten 13.030 keer voor, en op internet maar liefst 88.100 keer. Natuurlijk ontstonden er ook allerlei (gelegenheids) samenstellingen en -afleidingen, van LPF'er tot LPF-soap. Vergelijk at your service, condoleancestem, demoniseren, Fortuynist, ga toch koken, geest van Pim, ik zeg wat ik denk..., kogel..., lijntje..., LPF, puinhopen..., zelfdemonisering, zin an... maar nu even niet Het zijn altijd de goede, pakkende reclames die invloed hebben op onze taal. Zoals die van een Bekende Nederlander die een aanbod krijgt dat hem op het lijf is geschreven, maar die desalniettemin antwoordt: 'Maar nu even niet.' Want hij is zo aan het genieten van zijn verblijf in Center Parcs. De reclame is veel te horen op de radio, en sindsdien is maar nu even niet ook geregeld te lezen. Zoals op 14 maart 2002 in het Rotterdams Dagblad: 'Voor een operatie ter correctie van het uiterlijk draaien ze bij Beautiful People de hand niet om. Maar nu even niet.' Een week later schreef de Volkskrant: Met Rosita Steenbeek maak je altijd wat mee. Maar nu even niet! Deze fraaie slagzin, die het ook zeer goed doet op internet, is bedacht door de Amsterdamse reclamemaker Bart Heijboer. Méximoe Je kon er gewoon op wachten, met al die drukte over Hét Huwelijk en die overdosis aan Maxima-producten, dat iemand de woordspeling Mdximoe zou verzinnen. De kranten hebben zich er niet aan gewaagd, maar in een discussiegroep op internet verzuchtte iemand een dag voor Hét Huwelijk op 02.02.2002: Ook al Maximoe? Of ik er morgen iets van mee krijg weet ik sowieso al niet, maar er zijn dus wel alternatieven op tv. Kijk maar op de zapgids voor 'Oranje-haters'. En elders dichtte iemand: Gisteravond sloeg 't toe Ik werd plotseling Maximoe 54

Overigens werd Máximoe ook gebruikt voor 'moeder van Máxima'. Máxipa was vorig jaar al verzonnen, onder meer door de actiegroep 'Máxipa Nee', een groep die vond dat Jorge Zorreguieta niet bij de trouwerij aanwezig mocht zijn. Het fraaie Nederlands van Máxima is wel tango-Nederlands genoemd. Doordat Máxima in januari 2002 in een televisie-interview zei dat zij besefte dat zij op oude videobeelden was overgekomen als eenfeestheestje, lezen we deze verkleinvorm opeens beduidend vaker dan voorheen. Vergelijk huwelijksvla medireis 'Medireizen zijn een nieuw "product" van zorgverzekeraars,' aldus het digitale tijdschrift Taalpost op 16 oktober 2002. 'Deze groepsreizen onder begeleiding van een arts zijn vooral bedoeld voor (doorgaans oudere) particulieren die opzien tegen reizen in een vreemd land, maar voor wie zo'n reis wel een belangrijk therapeutisch effect kan hebben. Ofwel om te ontstressen, ofwel om af te slanken, of zomaar om de kwaliteit van het leven te verbeteren. Medireizen verkeren nog in een experimenteel stadium, maar gezien de vergrijzing zou het wel eens een groeimarkt kunnen zijn.' Het tijdschrift baseerde zich op een artikel in de Volkskrant dat in mei 2002 was verschenen onder de kop: '"Medireis" voor kwetsbare mens gat in de markt'. KIJK c?rr NOUI "MAJf/ MAA/VP-

V&RBAND" ff

1J ^t

OOK AU ?

«0:>\ Ê _ic

*7V\ AX FAAOS "

55

mening, hel is (ook) maar een In opdracht van de regering deed de Amsterdamse hoogleraar M. Baud onderzoek naar het politieke verleden van Jorge Zorreguieta, de vader van Máxima. Eind januari 2002 liet prins Willem-Alexander in een televisie-interview met Paul Witteman en Maartje van Weegen weten dat hij ervan overtuigd was dat vader Zorreguieta geen kennis had gehad van de verdwijningen, folteringen en executies van duizenden politieke tegenstanders in Argentinië. Baud was veel kritischer, maar Willem-Alexander liet weten dat het rapport ook 'maar een mening' was. Dit kwam de kroonprins op veel kritiek te staan. Fractievoorzitter De Graaf van D66 noemde de uitspraak van de prins botweg 'dom', PvdA-Kamerlid Rehwinkel zei: 'Op zichzelf is het juist dat het rapport een mening is, maar er valt meer over te zeggen. Het is de mening van de regering.' En Baud verklaarde: 'Het zou een misverstand zijn het rapport als een tamelijk willekeurige mening te beschouwen.' Door dit alles werd de uitdrukking het is (ook) maar een mening in de loop van het jaar nog vele malen aangehaald, ook zonder verwijzing naar de prins. Volgens sommigen moet het is (ook) maar een mening overigens worden gezien als een vertaling van het Spaanse es solo opiniones, een gevleugelde uitdrukking waarmee voormalige aanhangers van de Argentijnse dictator Videla de kritiek op de mensenrechtenschendingen van het regime bagatelliseren. misdaadkaart In februari 2002 lanceerde Ad Melkert, toen lijsttrekker van de PvdA, het plan om in Nederland per wijk de criminaliteit in kaart te brengen. Dit moest gebeuren op een zogenoemde misdaadkaart. De kaart zou het mogelijk moeten maken veelplegers (een woord dat we sinds 1999 kennen) sneller en strenger te straffen. Het ANP schreef op 16 februari over het plan van Melkert: De PvdA-lijsttrekker vindt het onacceptabel dat in 2000 een harde kern van bijna 10.000 notoire criminelen verantwoordelijk was voor bijna de helft van de misdrijven. [...] De misdaadkaart is een van de middelen

56

waarmee Melkert de criminaliteit wil signaleren. 'We moeten weten waar het gebeurt, waar de plekken zijn waar het misgaat of mis dreigt te gaan, waar de berovingen toenemen, en vervolgens maatregelen nemen voordat het echt helemaal de spuigaten uit loopt. Hoe sneller we erbij zijn, hoe beter.' De kaarten moeten toegankelijk zijn voor iedereen. Politie, justitie en het stadsbestuur moeten regelmatig verantwoording afleggen over de misdaadkaarten, aldus de PvdA-lijsttrekker. In juli 2002 publiceerde het Openbaar Ministerie (OM) de eerste misdaadkaart. Hieruit bleek dat de criminaliteit niet gelijk over het land is verdeeld. Zo is het aantal misdrijven per duizend bewoners in de regio's Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en ZuidLimburg veel hoger dan in Twente of Zeeland. mistgenerator Nieuw wapen in de strijd van winkeliers tegen inbrekers: de mistgenerator. De eerste generators kwamen eind 2001 op de markt. Zij waren al snel geliefd bij juweliers, die relatief veel te maken hebben met inbraak en ramkraken (een woord dat in 1994 debuteerde). De Volkskrant schreef op 21 maart 2002 over de mistgenerator: Zo'n apparaat zet in opdracht van het inbraakalarm binnen enkele tellen hele winkels vol ondoordringbare mist, die zeker een halfuur lang hardnekkig blijft hangen. Gevolg: de inbrekers kunnen niets te graaien vinden in de minuten die verstrijken tussen de ramkraak en het moment dat de politie of bewakingsdienst arriveert. De Stratus ST25 is een van de negen mistgeneratoren die sinds eind vorig jaar officieel zijn goedgekeurd voor gebruik als 'meeneembelemmerende' maatregel. De mistmachines zijn bedoeld voor juweliers, tankstations, parfumerieën, elektronicazaken, groothandels en kantoren. Overigens bevatte dit bericht ook het debuut van het woord meeneembelemmerende - een nieuwkomer om snel weer te vergeten. MMS

Lang heeft MMS voor 'middelbare meisjesschool' gestaan, maar als het aan de telecomaanbieders ligt, weet iedereen binnenkort dat

57

hiermee 'Multimedia Messaging Service' wordt bedoeld, MMS moet de opvolger worden van sms, waar men nu goudgeld mee verdient. Een sms-bericht telt maximaal 160 karakters, maar een MMS-bericht kan veel groter zijn, afhankelijk van het type inhoud. Je kunt er bijvoorbeeld berichten met plaatjes en muziek mee versturen. In de kranten verschenen de eerste berichten over MMS medio 2001 ('In de komende generatie mobiele telefoons wordt Multimedia Messaging Service (MMS) de belangrijkste functie,' aldus Trouw op 14 juli 2001), maar de doorbraak van deze afkorting volgde in 2002. mobiliteitsshop Een mobiliteitsshop is een tijdelijke organisatie voor grootschalige en individuele arbeidsbemiddeling. 'Het woord mobiliteitsshop,' aldus het digitale tijdschrift Taalpost op 12 juni 2002, 'zal wel bedoeld zijn om de moed erin te houden bij de werknemers die bij een massaontslag hun baan verliezen, want mobiliteit in het verkeer en in de loopbaan klinkt aantrekkelijk. Het benadrukt de doorstroming van ontslagen werknemers.' In de kranten maakte het woord z'n entree in januari 2002. Onder de kop 'Mobiliteitsshop KPN helpt bij rouwproces' schreef het Algemeen Dagblad toen: Samen met 15 medewerkers runt Adrichem een van de zeven mobiliteitsshops, die KPN met Start en Randstad heeft opgericht om gedupeerde medewerkers aan een nieuwe baan te helpen. M-ticket Sinds september 2002 kun je bij de noordelijke vervoersmaatschappij NoordNed je treinkaartje ontvangen op je mobiele telefoon. Je moet je aanmelden via internet, waarna de code van het ticket als een sms'je op het beeldscherm van je nulzes verschijnt. De conducteur kan het zogenoemde M-ticket met een zakcomputer controleren. Vooralsnog gaat het om een proef met drie Friese spoorlijnen en één buslijn. muistelefbon Een bedrijf uit Rotterdam bracht in 2002 een computermuis op de

58

markt die tegelijk dienstdoet als telefoon. 'Handig, dan kunt u doorwerken achter de computer terwijl u belt.' Deze zogenoemde muistelefoon of heimuis piept wanneer er gebeld wordt. Hij heeft een ingebouwde speaker en is dus handenvrij (een woord dat we sinds 1994 kennen) te gebruiken. Je kunt er ook een hoofdtelefoon aan koppelen. Bellen met de muis kan met het toetsenbordje dat onder een klepje is verstopt. Een journalist die het uitprobeerde, schreef: 'Binnen een uur heb je kramp.' Het gaat hier om een vertaling van het Engelse Phine Mouse. netpistool In juni 2002 werden in Sapporo in Japan, tijdens de eerste ronde van het WK, drie internationale voetbalwedstrijden gespeeld. Vooruitlopend op deze gebeurtenis ontwikkelde het politiekorps van Sapporo een wapen dat rechtstreeks leek te zijn ontleend aan de stripboeken van Spiderman, namelijk een netpistool. Met dit pistool kan een net met een oppervlakte van vijf vierkante meter worden afgevuurd, dat kan worden gebruikt om tegenstribbelende arrestanten eenvoudiger te overmeesteren. Eind januari 2002 meldde de Volkskrant 'Japan test netpistool uit op hooligans', maar uiteindelijk bleek het wapen niet nodig te zijn. Zo meldde het Algemeen Dagblad op 8 juni: Op straat hielden politieagenten de wacht. Ze hadden een rustige avond - hun speciaal aangeschafte netpistolen om gevaarlijke hooligans mee te vangen konden ongebruikt opgeborgen worden. Men sprak ook van Spidermanpistool of Spiderman-netpistool. Overigens kenden de Romeinen al de retiarius, een gladiator gewapend met een drietand en een net. nicotinewater In de Verenigde Staten mag je op steeds minder plekken roken. En dus hebben verstokte rokers het er soms moeilijk. Een Californisch bedrijf bracht in mei 2002 een nieuw zoethoudertje op de markt: nicotinewater. Het water, dat te koop is bij supermarkten, drogisterijen en benzinestations, bevat evenveel nicotine als twee sigaretten.

59

n ¡troffen Nitrofen is geen neologisme. Dit kankerverwekkende onkruidbestrijdingsmiddel bestaat al zeker sinds 1973, en mogelijk is het nog ouder. Op z'n best kun je nitrofen beschouwen als een 'herintreder'. Na een afwezigheid van ten minste tien jaar in de dagbladen werd het in 2002 opeens ruim driehonderd keer in de kranten gebruikt. Het maakte z'n rentree op 28 mei, in een artikel in de Volkskrant: De Duitse biologische landbouw dreigt door het grootste schandaal in zijn geschiedenis ernstige imagoschade op te lopen. Maandenlang hebben nietsvermoedende bio-consumenten mogelijk eieren en kip gegeten met fracties van het verboden verdelgingsmiddel nitrofen. In de vele berichten over dit schandaal werden allerlei gelegenheidssamenstellingen gevormd, zoals nitrofenaffaire, nitrofenbesmetting, nitrofenprobleem, nitrofenschandaal, nitrofensporen, nitrofenvervuiling enzovoort. Men schreef ook vaak nitrofeen. Bij een tweede groot landbouwschandaal, dat in juni 2002 de kop opstak, werd veel geschreven over het verboden groeihormoon MPA (medroxyprogesteronacetaat). Weliswaar kwam die afkorting in 2002 door dat schandaal veel vaker in de kranten voor dan voorheen, maar over medroxyprogesteronacetaat wordt al zeker sinds 1978 geschreven, en ook de afkorting is niet nieuw. no fly list De afgelopen jaren zijn er steeds meer gevallen gesignaleerd van passagiers die zich ernstig misdragen aan boord van vliegtuigen. In taalkundig opzicht leverde dit de neologismen air rage en luchtrazernij op - beide in 1999. In 2002 kwamen hier de nofly list en de selectee list bij, want de luchtvaartmaatschappijen pikken het niet langer. Zo meldde de Vlaamse krant De Morgen op 2 juli: Wie echt het varken uithangt, komt terecht op de nofly list, en mag minimaal vijf jaar niet meer vliegen met KLM . Wie zich als een klein varkentje gedraagt, staat op de selectee list: je mag nog wel meevliegen, maar je moet je een tijdje strikt aan bepaalde voorwaarden houden.

60

nuloudergezin Formeel gesproken heb je voor een gezin ten minste één ouder en één kind nodig, en dat maakt nuloudergezin tot een contradictio in terminis. Dit gewrocht werd bedacht door de Utrechtse psycholoog Vincent Duindam. Het gaat om een vertaling van zero-parentfamily, een vondst van de Amerikaan Robert Bly, voor een gezin waar de ouders altijd weg zijn en de kinderen dus aan hun lot worden overgelaten (met alle risico's van dien). Duindam introduceerde nuloudergezin - dat in de kranten doorgaans als nul-oudergezin wordt gespeld - in december 2000 in Trouw ('In de Verenigde Staten spreekt men al van het nul-oudergezin'), maar het brak pas door in 2002, nadat Duindam op 23 mei in Trouw had geschreven: Er doemt wel een gevaar op: 'nul-oudergezinnen' dreigen te ontstaan waarin de ouders altijd weg zijn. Een nieuw kabinet moet mannen meer tot zorg voor de kinderen verleiden. Paars is uitgeregeerd. De mensen waren het moe dat de economie boven alles werd gesteld. Duindam kreeg van veel kanten bijval. Zo schreef iemand in het Algemeen Dagblad, dat ook aandacht aan het nuloudergezin had besteed: Het is triest dat een psycholoog met een studie moet komen om aangekaart te krijgen wat 'gewone mensen' allang wisten: als je kinderen wilt moet je ook de bijbehorende verantwoordelijkheid nemen, anders komt er niets van terecht. nulpraat Net als prullenbakkéren (zie aldaar) is nulpraat min of meer spontaan ontstaan in een discussie in de Tweede Kamer. Het ging om een twistgesprek op 5 september 2002 tussen Agnes Kant van de SP en Kamervoorzitter Frans Weisglas. Kant was nogal kritisch over een brief waarin minister Nawijn toelichtte waarom hij doorlopend proefballonnetjes opliet over het vreemdelingenbeleid (vergelijk proefballonnenblazersensemble). In de Kamer zei Kant:

61

Voorzitter. Als je niet bereid bent tot die discussie, ook hier, dan zijn het toch echt proefballonnetjes geweest met gebakken lucht. Of, laat ik het in gewoon Nederlands zeggen, lulpraat. De minister zegt in zijn brief... Op dit punt werd Kant onderbroken door Weisglas, die vroeg: 'Zei u nulpraat?' Waarop Kant: 'Nee.' 'Dan verzoek ik u,' vervolgde Weisglas, 'dat woord terug te nemen en het te veranderen in nulpraat. Dat is bij dezen gebeurd.' Het aardige is overigens dat Weisglas' verzoek om lulpraat terug te nemen, geen gevolgen heeft gehad voor de verslaglegging in de Handelingen. Sinds juni 2001 wordt 'onparlementair taalgebruik' niet langer geweerd uit de stenografische verslagen, zodat daarin nu zowel lulpraat als nulpraat is terug te vinden. oeroes Het meervoud van euro is euro's. Maar in de omgangstaal hoor je ook twee andere meervouden, namelijk euri (ook wel euri's, maar dat is dubbelop), en oeroes - zeg maar euro's met een exotische klank. Over deze laatste vorm schreef een informant: Onlangs hoorde ik in het jongerencircuit te Rotterdam (dat zijdelings mijn huiskamer raakt) het nieuwe woord oeroes voor euro's, in de conversatie: FOfCKE £ SUKKE ZIJfM VAM H6T OCIP£ STÊMPEL èCMOKKENQ,

DAT

KAPPOOT VAN PE

COfW/VUSSIE

SANPERS/' W I J 6 1 S 6 K ! £6NF

/

62

'Heb jij nog oeroes?' 'Nee man, ik ben bloetoes.' [blut] Je vindt oeroes ook op internet. Zo schreef iemand 'neem jij vanavond effe die telefoon mee voor mij. Dan neem ik vanavond oeroes mee naar de sporthal.' onthanen Onthanen wordt hierbij voorgedragen als de mooiste nieuwkomer van 2002, met nulpraat (zie aldaar) als runner-up. Onthanen is bedacht door Jeltje van Nieuwenhoven. Op 5 oktober 2002 zei zij tijdens een congres van de PvdA: 'De hele PvdA-fractie moet onthanen.' Zij doelde daarmee niet op een grotere rol voor vrouwen, maar op meer teamgeest en samenwerking. 'Voor ego's is geen plaats. Iedereen moet elkaar de ruimte geven.' In een taaicolumn schreef Peter Burger twee weken later in het Algemeen Dagblad: Het was een perfecte soundbite, zodat het debuterende woord binnen een dag via de journaals honderdduizenden Nederlandse oren kon bereiken. Onthanen: dat woord gaan we vaker horen, en niet alleen in Den Haag, waar het wemelt van de haantjes. Burger kreeg gelijk, want onthanen werd al snel door anderen opgepikt. Zo schreef Sylvain Ephimenco op 29 oktober 2002 in Trouw: 'Moet de Nederlandse man nog verder onthanen zodat hij straks op een bange kale kip gaat lijken?' ontloederen Veel mensen vinden dat Nederland aan het verloederen is. En wat moet je doen om dit tegen te gaan? Ontloederenl Voorzover bekend was Rob Schouten de eerste die dit woord gebruikte. Op 28 december 2001 schreef hij in Trouw: 'Ja, we gaan hier ongebroken door met ontloederen.' Eén jaar min één dag later kreeg Schouten bijval van Maarten Huygen in NRC Handelsblad. Over een gesprek tussen drie uitgesproken bedaarde mensen op de televisie schreef hij op 27 december 2002: 63

Er werd weinig nieuws gezegd, maar alleen al het feit dat deze drie zo rustig met elkaar zaten te praten - 'ik ben het grotendeels met je eens maar...' - zonder gevoelsuitbarstingen en zonder grijnzende advocaten erbij maakte het tot de meest opmerkelijke reflectie van de kerst. Een staaltje ontloedering. ontpaarsing In 2002 was Nederland hard toe aan ontpaarsing. Na twee paarse kabinetten kon de geboorte van dit woord dan ook niet uitblijven. Het debuteerde in een vraaggesprek met Piet Hagen, hoofdredacteur van De Journalist, in Het Parool. Op n maart 2002 zei Hagen in deze Amsterdamse krant: De journalistiek heeft van oudsher de neiging met alle winden mee te waaien. In die anderhalve eeuw begint het met conservatief, dan liberaal, verzuild, ontzuild, maatschappij-kritisch, paars, ten slotte ontpaarst. Kort na de landelijke verkiezingen begon NRC Handelsblad met een serie artikelen over de ontpaarsing, en daarna was er - ook in diverse andere kranten - geen houden meer aan. Behalve ontpaarst moest er worden ontpluched (ook een nieuw woord). Daarnaast had men de mond vol van de ontbureaucratisering, maar dat is al véél langer het geval. opfrisbruiloft Als we het Rotterdams Dagblad mogen geloven, wordt het een trend, de opfrisbruiloft. Begin juli 2002 schreef deze krant: Céline Dion deed het, nadat haar man zijn ziekte had overwonnen, René Froger en zijn echtgenote deden het toen hun relatiecrisis was bezworen en nu heeft ook dj Ruud de Wild aangekondigd zijn huwelijksdag nog eens dunnetjes over te willen doen. Opnieuw trouwen met je eigen man of vrouw, zonder dat er werd gescheiden, is in de vs al normaal. Het fenomeen 'renewal of marriage vows', vrij vertaald opfrisbruiloft, krijgt nu ook voet aan de grond in Engeland én in Nederland.

64

Leefbaar Den Haag diende in augstus 2002 zelfs een initiatiefvoorstel in over het opfrishuwelijk. RTV West meldde hierover: Leefbaar Den Haag wil dat mensen na een aantal jaren hun huwelijk nog eens over moeten kunnen doen. De dienst burgerzaken van de gemeente zou daaraan mee kunnen werken [...]. In het Brabantse Werkendam krijgen mensen die hun huwelijk herbevestigen een speciale oorkonde mee. Bekende Nederlanders als Adam Curry en René Froger deden hun trouwgelofte al eens over, Leefbaar Den Haag denkt dat veel Hagenaars dit voorbeeld willen volgen. De partij wil dat het Haagse college van burgemeester en wethouders na het zomerreces een besluit neemt over de mogelijkheden tot een opfrishuwelijk. packstation Wie geregeld pakketjes bij het postkantoor moet afhalen, kent het probleem: dit kan alleen binnen kantoortijd. Van Gend en Loos ging in juni 2002 van start met een proef om dit probleem op te lossen. Op acht plaatsen langs woon-werkroutes in Amsterdam plaatste het postorderbedrijf een rij van zo'n dertig kluisjes, variërend van dertig centimeter tot anderhalve meter in doorsnee. Bij zo'n packstation kunnen 24 uur per dag pakketjes worden bezorgd en opgehaald. De klant krijgt een sms'je als zijn bestelling bij een depot is gearriveerd en kan het pakket op ieder moment van de dag met een code ophalen. 'De ervaringen met packstations in het buitenland zijn positief,' schreef NRC Handelsblad op 7 juni. 'Moederbedrijf Deutsche Post opende eind vorig jaar zijn eerste kluizen in Mainz en Dortmund en breidt nu met zestig extra depots uit naar Frankfurt.' paprika-akkoord In januari 2002 kwamen de jongerenbewegingen van de PvdA, het CDA en GroenLinks met een alternatief regeerakkoord, dat tegen het akkoord van het tweede paarse kabinet was gericht. Zij noemden dit het paprika-akkoord. 'Voor de paprika is gekozen omdat die groente diverse kleuren heeft,' verduidelijkte NRC Handelsblad op 21 januari. De jongerenbewegingen stelden onder meer voor het gedoogbeleid af te schaffen, softdrugs te legaliseren, de ontwikkelingshulp tot

65

1,2 procent van het BNP te verhogen en de wolf opnieuw in Nederland te introduceren (een punt van Groenlinks). Het akkoord werd gepresenteerd met de leus: 'Paars is dood, leve de paprika.' poenschoen Bijnaam voor het luxe hoofdkantoor van de ING Bank langs de AIO in Amsterdam. Officieel heeft het gebouw, dat is omschreven als 'een gigantisch, op zijn rug liggend scheerapparaat van glas en staal', de naam ING House. Maar nog tijdens de bouw circuleerden in Amsterdam bijnamen als cruiseschip, glasbak, klapschaats, klomp op pootjes, kruimeldief, onderzeeër op stutten, Robocop met lef, skischoen, ruimteschip en spike. Welke naam het zal winnen is nog niet bekend. Poenschoen gooit hoge ogen, mede vanwege het binnenrijm. Het woord is voor het eerst aangetroffen in een ingezonden brief in Het Parool van T.D. Hoeksema uit Amsterdam. Op 14 september 2002 schreef Hoeksema: 'Voor het ING House heb ik al enige tijd een goede naam: de Poenschoen.' prijsillusie 'Het moet een al langer bekend verschijnsel zijn,' aldus het digitale tijdschrift Taalpost op 9 oktober 2002, 'maar een woord ervoor bestond voor de invoering van de euro nog niet in de omgangstaal: het verschijnsel dat een product in een andere valuta goedkoper of duurder lijkt dan in de vertrouwde valuta. Sinds de invoering van de euro is er wel een woord voor: prijsillusie. Bij de introductie van de euro stonden er ineens veel lagere getallen op de prijskaartjes dan toen die bedragen nog in guldens of franken werden uitgedrukt. In werkelijkheid zijn de meeste artikelen natuurlijk niet goedkoper geworden, maar consumenten worden door het "bedrog" van de lager ogende prijzen wel gestimuleerd tot extra aankopen.' Het woord prijsillusie werd gemunt door Fred van Raaij, hoogleraar economische psychologie aan de Katholieke Universiteit Brabant. Hij gebruikte het in een vraaggesprek met het Algemeen Dagblad. Op 27 februari 2002 schreef deze krant:

66

De hoogleraar spreekt van een 'prijsillusie': producten lijken heel goedkoop, waardoor consumenten sneller geneigd zijn geld uit te geven. Vergelijk guldenheimwee proefballonnenblazersensemble Proefballon is een woord uit de meteorologie. Het is voor het eerst aangetroffen in 1911, in het Verklarend handwoordenboek van Koenen. De definitie luidt 'kleine ballon, opgelaten om de richting en kracht van den wind te leeren kennen'. De figuurlijke betekenis was toen ook al bekend, want Koenen geeft als tweede omschrijving 'middeltje om de stemming, de richting, de zienswijze van een persoon of van een vergadering te leeren kennen'. In 2002 werd proefballon aanzienlijk vaker gebruikt dan in de jaren daarvoor. Dat komt doordat de LPF-ministers Nawijn, Heinsbroek en De Boer voortdurend politieke proefballonnen en proefballonnetjes oplieten en die ook zo noemden - tot op het lachwekkende af. Een en ander leidde tot allerlei gelegenheidssamenstellingen met -proefballon. Een van de mooiste was proefballonnenblazersensemble als bijnaam voor de LPF, een vondst van Youp van 't Hek. Maar er waren er meer, zoals proefballonnendemocratie en proefballonnenfestival. Vergelijk at your service, condoleancestem, demoniseren, Fortuynist, ga toch koken, geest van Pim, ik zeg wat ik denk..., kogel..., lijntje..., LPF, puinhopen..., zelfdemonisering, zin an... prullenbakkéren Pruïlenbakkéren is met gemak het lelijkste woord van 2002. Het woord lijkt spontaan te zijn ontstaan in een discussie in de Tweede Kamer tussen Johan Remkes, demissionair minister van Binnenlandse Zaken, en de PvdA'er Peter Rehwinkel. Volgens de Handelingen zei Remkes op 5 november 2002 letterlijk: De staatsrechtelijke verhoudingen moeten wij even heel scherp in de gaten houden. De heer Rehwinkel en ik zullen ongetwijfeld te zijner tijd in zaaltjes nog nader met elkaar van gedachten wisselen over dit boeiende thema. Het Strategisch akkoord staat wat mij betreft niet op losse schroeven en wordt niet geprullebakkeerd. 67

Omdat er vervolgens gelach klonk in de Kamer, vervolgde Remkes: Voorzitter. Ik constateer dat er enige hilariteit over mijn woordgebruik ontstaat. Ik realiseer mij dat ik op dit ogenblik een nieuw werkwoord toevoeg. Het aardige is dat de voorzitter hierop reageerde met de opmerking: Het blad Onze taal vraagt aan verschillende politici om hun mooiste en lelijkste woord van dit jaar op te geven. Ik laat het aan u allen over of dit het mooiste of het lelijkste woord is. Overigens blijkt prullenbakkéren een voorganger te hebben. Een informant schreef: 'Van 1987 t/m 1996 werkte ik bij het ministerie van Economische Zaken. Uit die tijd herinner ik mij het woord prullenmanderen. Dat was in ambtelijke kringen geen zeldzame term, zij het ook niet dagelijks spraakgebruik. Voor prullenmand werd ook wel het begrip cylindrisch archief gebruikt.' Het zou dus goed kunnen dat Remkes naar prullenmanderen zocht, maar vervolgens prullenbakkéren produceerde. Hoe het ook zij: het is een gewrocht. puinhopen vany de Op 13 maart 2002 publiceerde Pim Fortuyn in NRC Handelsblad een stuk getiteld 'De droevige puinhopen van niet-regeren'. De volgende dag presenteerde hij in Den Haag, in perscentrum Nieuwspoort, zijn boek De puinhopen van acht jaar Paars. Fortuyn was zeker niet de eerste die 'de puinhopen van' in een boektitel gebruikte. Hans Nesna was hem in 1947 voorgegaan met Zoo leeft Duitschland: op de puinhopen van het Derde Rijk en Pieter Lukkenaer had in 1975 Bevreemding: excursies naar de puinhopen van onze beschaving gepubliceerd. Maar Fortuyn kwam met zijn boek op een moment dat de kritiek op paars met de dag heviger leek te worden. Steeds meer mensen vonden dat er iets moest veranderen in politiek Den Haag. Kok had er weliswaar geen zootje van gemaakt, maar sommige zaken waren voor verbetering vatbaar. En dus trof Fortuyn met zijn boektitel De puinhopen van acht jaar Paars - dat

68

dienstdeed als zijn politieke programma - een gevoelige snaar. Het gevolg was dat de formulering de puinhopen van x in de loop van het jaar gevleugeld werd. De uitdrukking werd in allerlei omstandigheden gebruikt, maar natuurlijk ook om Pim Fortuyn en de LP F 'terug te pakken'. Zo publiceerden Peter Heerschop, Hans Sibbel en Viggo Waas een boek getiteld De puinhopen van professor Pim Fortuyn. Helemaal raak was het na de val van het kabinet, medio oktober. Het Algemeen Dagblad schreef toen: 'Pim Fortuyn presenteerde zijn boek De puinhopen van acht jaar Paars. Mat Herben kan over een tijdje het boek presenteren De puinhoop van een halfjaar LPF.' In de Volkskrant schreef iemand: 'Er komt binnenkort een nieuwe bestseller uit: De puinhopen van 2,5 maand kabinet Balkenende', en het Nieuwsblad meldde: 'Als er in de hemel boeken worden geschreven, heeft "Pimmetje" een nieuwe bestseller klaar: De puinhopen van Fortuyn.' Alles bij elkaar is de uitdrukking de puinhopen van x sinds maart 2002 ruim 4700 maal in de kranten en op internet aangetroffen, en dat is aanzienlijk meer dan in de jaren daarvoor. Vergelijk at your service, condoleancestem, demoniseren, Fortuynist, ga toch koken, geest van Pim, ik zeg wat ik denk..., kogel..., lijntje..., LPF, proefballonnenblazersensemble, zelfdemonisering, zin an... quizhopper Nieuwe woorden met een q zijn zeldzaam. Dit jaar kwam er eentje bovendrijven: quizhopper. Nederland kent er één, Juliaan Wouters, een man die van quiz naar quiz hopt en die vaak wint. raadsgriffier We kenden al de commies-griffier, de kamergriffier en de substituutgriffier, maar eind 2001 dook een nieuw soort griffier in de kranten op, de raadsgriffier. Het woord debuteerde in de Staatscourant van 26 september 2001, in een bericht dat een fraai voorbeeld geeft van het hedendaagse ambtenaren-Haags: De Vereniging van Gemeentesecretarissen (VGs) vindt de introductie van een aparte griffier voor de gemeenteraad een goede zaak. Tegelij-

69

kertijd vreest de VGs voor gepolariseerde verhoudingen door de lokale dualiseringsoperatie. Omdat wethouders straks geen lid meer zijn van de gemeenteraad, wordt voortdurend gewaarschuwd voor een mogelijk loyaliteitsprobleem voor de gemeentesecretaris. De VGs noemt echter de gemeentesecretaris bij uitstek de persoon die een samenbindende rol in het politieke en ambtelijk apparaat van de gemeente kan vervullen. De belangenvereniging van gemeentesecretarissen pleit er daarom voor de raadsgrifïier onder de personele verantwoordelijkheid van de gemeentesecretaris en de inhoudelijke verantwoordelijkheid van de gemeenteraad te laten vallen. Het pleit werd gewonnen en niet veel later werd de instelling van een raadsgrifïier voor gemeenten verplicht gesteld. Omdat het even wennen was met de raadsgrifïier, werd het woord in 2002 nogal eens in krantenkoppen gebruikt. Een paar voorbeelden: 'Raadsgriffier weer weg' (Rotterdams Dagblad); 'Hellevoet wil "stevige" griffier' (idem); 'Lekkerland krijgt fulltime raadsgriffier' (De Dordtenaar) en 'De raadsgrifïier moet zijn plaats nog bevechten' (Staatscourant). Zonder twijfel zal dit woord een plaatsje krijgen in de woordenboeken. recettebonus Vanaf 1 januari 2003 krijgen producenten van drukbezochte Nederlandse films een zogenoemde recettebonus: een extra subsidie van het Nederlands Fonds voor de Film van minimaal honderdduizend euro. Dit bedrag is bestemd voor een volgende film. Het filmfonds hoopt hiermee 'sterkere productiehuizen' te creëren. De recettebonus (men sprak ook wel van succesbonus) moet producenten in staat stellen om na een succes onmiddellijk aan een nieuw project te beginnen. Het fonds verwacht met de maatregel op den duur meer publiek naar de Nederlandse films te trekken. recronomie Journalisten zijn dol op nieuwe samenstellingen met -economie. Dat levert ieder jaar wel een aantal nieuwe woorden op. Alleen al in de dertiende druk van de Grote Van Dale, uit 1999, werden zestien van zulke nieuwe samenstellingen opgenomen, van balloneconomie tot

70

zeepbeleconomie. Nieuw in 2002 was recronomie, een samentrekking van recreatie en economie. Het woord, dat waarschijnlijk is bedacht door het projectbureau Hollandse Waterlinie, wordt gebruikt voor een economie die sterk afhangt van bestedingen die te maken hebben met de invulling van de vrije tijd. Overigens bestaat recreatie-economie al langer, namelijk sinds 1995. reverse stock split Tussen 1998 en 2000 nam het splitsen van aandelen een hoge vlucht. De koersen stegen indertijd zó sterk dat sommige aandelen, bijvoorbeeld die van Philips, bijna onverhandelbaar werden. Maar in 2002 ging het een stuk minder en dus ging men ook in Nederland over tot wat met een goed Nederlands woord reverse stock split wordt genoemd. Onder de kop 'Succes niet gegarandeerd bij "ontsplitsen" van aandelen' schreef NRC Handelsblad op 22 oktober 2002: Nu de beurzen al meer dan twee jaar op de terugtocht zijn, en de koersen van met name technologiefondsen sterk zijn gedaald, draait de trend om. Vrijdag kondigde het Amerikaanse telecom-apparatuurbedrijf Lucent een 'reverse stock split' aan: het concern wil tussen de ruwweg 20 en 30 bestaande aandelen nu juist samenvoegen tot één aandeel. [...] Hoewel de Nasdaq heeft laten weten de regels wellicht wat te versoepelen, is Lucent niet de enige die zijn toevlucht neemt tot het samenvoegen. Het Canadese Nortel Networks heeft al een samenvoeging aangekondigd, evenals Lucents vroegere moedermaatschappij AT&T en de handcomputermaker Palm. Op de Nasdaq-beurs hebben al 37 bedrijven reverse stock splits doorgevoerd. rolstoelpiet Lang werd Sint alleen begeleid door zwarte pieten, maar sinds een jaar of dertig bestaan er ook witte pieten. Dit jaar is het assortiment uitgebreid met rolstoelpieten, zwarte pieten in een rolstoel. De Vlaamse krant Het Laatste Nieuws schreef op 5 december 2002: Bij onze immer politiek correcte noorderburen heeft een nationaal comité geoordeeld dat zwarte pieten in een rolstoel bijdragen tot de

71

integratie van gehandicapten. De helft van de Nederlanders vindt een rolstoelpiet een dringende noodzaak, de andere helft lacht zich een breuk. rouwclowit 'Nederland,' schreef Het Belang van Limburg op 23 oktober 2002, 'is sinds maandag een fenomeen rijker: de rouwclown.' De krant gaf een beschrijving van de werkwijze van de clown. Op de begraafplaats van Haarlem-Noord kijkt een clown met een triestige blik op het gezicht geschminkt de passanten verwonderd aan. Hij loopt gebukt, houdt een oud koffertje in de hand en zegt geen woord. De bezoekers zijn stil en lopen plechtig in de pas. 'Sssst', 'sssst', doet de clown driftig tegen een paar kinderen en maakt het geluid van een scheet. De kinderen giechelen en hun ouders glimlachen. De eerste rouwclown van Nederland heet Roelof van Wijngaarden. Eerder werkte hij als cliniclown (de eerste cliniclowns gingen op 22 februari 1993 aan de slag in het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam). Rouwclown Van Wijngaarden is te bestellen via de begrafenisondernemer. schoonmoment Het schoonmoment is een vast tijdstip waarop een gemeentedienst in een wijk langskomt voor het opruimen en reinigen van de straat. In

72

Rotterdam wil Groenlinks het aantal schoonmomenten met een kwart laten stijgen, zo maakte de lokale fractie in augustus 2002 bekend. De Rotterdamse reinigingsdienst, de Roteb, is helemaal vóór. De dienst liet al eerder weten te streven naar een Verlenging van het schoonmoment'. sleutelkoord De officiële naam is lanyard, maar de jeugd spreekt van keycord of sleutelkoord. Meer dan een brede nylon band die je om je nek kunt hangen is het niet, hoewel je van de meeste modellen het onderste gedeelte, waar je sleutels aan hangen, kunt losklikken. Het is de bedoeling dat je de sleutels na gebruik weer aanhecht, anders kun je ze alsnog kwijtraken. Een doodeenvoudige uitvinding, maar in 2002 in no time razend populair. Met name op middelbare scholen moest je op een gegeven moment goed zoeken om nog een leerling - of docent, want die blijven jong - te vinden zonder sleutelkoord. In sommige klassen is het overigens verboden om de keycord tijdens de les om te houden, vanwege het doorlopende gerammel van de sleutels. slikkerstoilet Onder de kop 'Nigeriaanse drugskoeriers moeten maar één ding: poepen' schreef het Rotterdams Dagblad eind 2001 als eerste over het zogenoemde slikkerstoilet. Op 11 september 2002 schreef de krant op enigszins joviale toon:

73

Voor de liefhebbers is er vrijwillig in te nemen laxeermiddel en drank en spijs die de stoelgang stimuleren. Het gros kiest immers vroeg of laat voor de koninklijke weg: het slikkerstoilet. In het steriele kamertje staan zes roestvrijstalen toiletpotten, amper van elkaar gescheiden door lage, witte wandjes. Bewakers houden poepende slikkers in de gaten. Het moet een fascinerend schouwspel zijn. 'De bolletjes worden op grote schaal machinaal verpakt,' zegt een bewaker. 'We zien zelfs al bollen omhuld met kunststof tegen bijtend maagzuur. De bolletjes zijn keihard, omdat ze vacuüm gezogen zijn. Als iemand flink moet, vliegen de kogels door de pot.' Precies een jaar later, in september 2 0 0 2 , werd op Schiphol het eerste volautomatische slikkerstoilet van Nederland geplaatst. Het tijdschrift Cobouw schreef hierover: Het prototype werd zo'n drie maanden getest en voldoet nu aan de eisen van justitie en aan de bepalingen van de Arbowet. De handelingen die moeten bewijzen of iemand smokkelwaar vervoert, verlopen volautomatisch, reukloos en hygiënisch. Het toilet wordt op twee Euro-pallets getransporteerd. Het systeem vergt alleen een aansluiting op de waterleiding, het elektra en het riool. De cyclus die na de boodschap plaatsvindt, duurt ongeveer vier minuten waarna eventuele bolletjes er gedesinfecteerd uit komen. De transparante uitvoering van het verwerkingssysteem maakt het mogelijk de hele cyclus nauwkeurig te controleren. Vergelijk bolitaslikker en vrijvoeter smokestop Een smokestop is een soort doorzichtig bushokje waarin de rook wordt afgezogen en gefilterd. De voorziening is ontwikkeld om het mogelijk te maken om dicht bij de werkplek te roken - minder tijdverlies! - zonder dat anderen daar last van hebben. Bij de Rabobank en bij Philips staan inmiddels smokestops. Op 25 oktober 2 0 0 2 schreef NRC Handelsblad hierover: Nedfilter levert samen met kantoorinrichter Zwartwoud de smokestop. [...] Wie de rookunit binnenstapt, zet automatisch een systeem in wer-

74

king dat rook en gassen via het plafond afzuigt, filtert en daarna terugbrengt in de omgeving. Het hokje biedt plaats aan twee personen en kan voor 6.500 euro 'stekkerklaar' worden geleverd. Het in dit citaat gebruikte woord rookunit is in 1998 voor het eerst gesignaleerd. taxikeurmerk Als het aan het Koninklijk Nederlands Vervoer (KNV) ligt, komt er een taxikeurmerk. Dat maakte deze instelling in januari 2002 bekend. Het keurmerk moet klanten de zekerheid geven dat ze te maken hebben met een vakbekwame chauffeur, die over goed materieel beschikt en die servicegericht is. Daarnaast wil het KNV met het keurmerk enige ordening aanbrengen in de taxibranche. De bedoeling was om in 2002 met zo'n kwaliteitswaarborg te komen, maar dat is niet gelukt. theemutsenbeleid De Grote Van Dale vermeldt al 78 samenstellingen met -beleid, van aankoopbeleid tot woningbouwbeleid, maar theemutsenbeleid staat daar nog niet tussen, want dat woord maakte z'n entree in 2002. Het woord werd bedacht door Kitty Roozemond, vice-voorzitter van de FNV (Federatie Nederlandse Vakbeweging). Tijdens het eerste overleg tussen de sociale partners en minister De Geus van Sociale Zaken, in juli 2002, zei Roozemond over de plannen van het kabinet: 'Het wordt dus theemutsenbeleid.' Ter verduidelijking zei Roozemond later in Trouw: Theemutsenbeleid. Zo noem ik intern het beleid dat het nieuwe kabinet uitstippelt. Het inkomensbeleid is niet langer gericht op economische zelfstandigheid van het individu. Sterker: het zet stappen terug in de tijd: stappen die het voor vrouwen weer onaantrekkelijker maken om te gaan werken. Anders gezegd: volgens Roozemond zou het kabinetsbeleid de vrouw terugbrengen achter het aanrecht, bij de theepot en bij de theemuts.

75

treiterlijn Het jaar 2002 zag de opkomst van de treiterlijn. Het ANP schreef er op 18 januari 2002 als eerste over, onder de kop Treiterlijn valt vaak verkeerd'. Een telefoontje krijgen met de mededeling dat je auto in de prak is gereden of dat je binnen een week je huis uit moet vanwege renovatie. Het overkomt steeds meer mensen in de omgeving van Oosterhout. Het blijkt om 'grappen' te gaan die via de zogenaamde treiterlijn worden uitgehaald. De treiterlijn biedt mensen de mogelijkheid een nepboodschap naar iemand te sturen. Door het bellen van een 0900-nummer heeft de beller de keuze uit allerlei boodschappen. Die worden door middel van een bandje op de telefoon van het slachtoffer ingesproken. Het hele jaar door werd er over de treiterlijn geschreven. Enkele krantenkoppen: 'Tegen de treiterlijn valt weinig te ondernemen' (Het Parool); 'Belgacom sluit omstreden "treiterlijnen" af (Belang van Limburg) en 'Treiterlijn werkt weer' (Het Nieuwsblad). Dat defoplijn - ook een nieuw woord - weer de lucht in mocht, komt doordat de lijn op enkele punten werd aangepast. Zo werden nepboodschappen van agenten en van andere officiële ambtenaren geschrapt. Bovendien krijgt men voortaan na de nepboodschap een telefoontje waarin wordt gezegd dat het om een 'grap' ging. vergaderaijlpaard Waarschijnlijk is deze ongunstige variant van vergadertijger bedacht door Ronald Sorensen, medeoprichter van Leefbaar Rotterdam en gemeenteraadslid aldaar. Op een website schrijft Sorensen: We kunnen de stad niet meer overlaten aan de 'vergadernijlpaarden' uit de raad, die door hun lakse houding voor een groot deel verantwoordelijk zijn. Zachte heelmeesters maken stinkende wonden. Er is werk aan de winkel. Ter toelichting schrijft hij over vergadernijlpaard: 'Ik vind de term vergadertijgers niet goed, tijgers zijn schitterende en alerte dieren. Nijlpaarden liggen de hele dag lethargisch in 't zand of water.'

76

verlofknip Eind augustus 2002 zei het kabinet te overwegen om in 2003 de zogenoemde spaarloonregeling af te schaffen. Als troost had men iets anders bedacht, de verlofknip: werknemers die spaarden voor hun verlof zouden een bonus van dertig procent van het gespaarde bedrag krijgen. Het kabinet wilde het werknemers op deze manier mogelijk maken hun werk een tijdje te onderbreken om bijvoorbeeld voor kinderen of een ziek familielid te zorgen, of om te studeren. Men sprak ook wel van zorgknip, en het geheel noemde men een levensloopfaciliteit - eveneens een nieuw Haags woord. De vakbonden waren niet te spreken over de verlofknip - een woord dat op 30 augustus debuteerde in een bericht van het ANP - in de zin: 'Het is aardig geprobeerd van het kabinet, maar het is wel een verslechtering voor werknemers. Het haalt het niet bij het spaarloon,' aldus Fnv-voorzitter L. de Waal in een eerste reactie op de 'verlofknip'. Het Financieele Dagblad schreef een paar dagen later: De 'verlofknip' markeert een omslag in het Nederlandse socialezekerheidsdenken. In plaats van het traditionele verzekeren tegen verlies van inkomen door ziekte, gebrek of andere tegenslag gaat het hier om pro-actief investeren door de overheid in het onderhoud van menselijk kapitaal. De verlofknip haalde de rest van het jaar vele krantenkoppen. Enkele voorbeelden: 'Verlofknip vervangt spaarloon' (Algemeen Dagblad); 'Vakbeweging zit niet te wachten op extraatje in verlofknip' (de Volkskrant) en 'Verlofknip kan veel beter en vooral veel eenvoudiger' (Het Financieele Dagblad). Men sprak in dit verband ook wel van verlofsparen, maar dat woord bestaat al sinds 1997. versiercompetitie In Nederland en België neemt de versiercompetitie steeds gekkere vormen aan, meldde het Nos-Journaal in december 2002. Steeds meer mensen geven bakken geld uit om hun hele huis, van buiten

77

en van binnen, te versieren met kerstverlichting. Eén krantencitaat (uit Het Nieuwsblad) waarin deze trend wordt beschreven, overigens zonder het neologisme versiercompetitie te gebruiken: De bewoners van de pittoreske Stalinsstraat [in Deurne] zijn zo bedreven in het aanbrengen van kerstversiering, dat de mensen uit andere stadswijken met volle bussen komen kijken. Zelfs de vRT-camera's zijn gelokt door de unieke sfeerverlichting. [...] De verlichting van gevels rond kerst is een Angelsaksische traditie, maar vindt ook bij ons steeds meer ingang. verwenzorg 'Wie zijn de helden van 2002?' vroeg de KRO aan het eind van dat jaar. Een van de mensen die werden voorgedragen was Joke Leenders. De toelichting luidde: Zij is een zeer inspirerende vrouw, die in de gezondheidszorg de verwenzorg heeft gestimuleerd. Joke Leenders is de drijvende kracht achter wat men beeldend aanduidt met verwenweekends en -avondjes. Zij trekt zich het lot aan van de permanent opgenomen psychiatrisch patiënten. 'Die hebben het al zo moeilijk door hun status. Mensen met geestelijke problemen zitten direct in een hokje opgeborgen. Hun sociale contacten zijn van meet af aan beperkt. Familie, vrienden: ze vallen weg zodra mensen langdurig afwijkend gedrag gaan vertonen. Terwijl ze vaak juist zo veel behoefte hebben aan aandacht en liefde.' Verwenzorg, verwenweekend, verwenavondje - het zijn woorden die in 2002 debuteerden, net als verwenzorger. verwokkelen Eind 2001 maakte Nederland kennis met het woord verwokkelen. Onder de kop 'Verwokkelde gulden is goud waard' schreef het Algemeen Dagblad op 15 augustus 2001: Behoedzaam ontvouwt Mark van Woensel van De Nederlandse Munt de nog prille plannen voor het verwerken van de munten als deze een-

78

maal door de euro zijn vervangen als wettig betaalmiddel. Kort gezegd worden ingezamelde munten met een machine verwerkt tot een soort wokkels. Deze stukken metaal zijn dan rijp voor recycling door de metaalindustrie. Voor de goede orde, een wokkei is een zoutje met een gedraaide vorm. Het woord staat in de Grote Van Dale, met de waarschuwing dat het als merknaam auteursrechtelijk is beschermd. Dat geldt niet voor verwokkelen en wokkelen, die in 2002 nog vele malen te lezen waren, net als verwokkelaar en (ver)wokkel-machine (dan wel ontwaardingsmachine of muntvernietiger) voor de machine die de guldens onbruikbaar moet maken door er butsen en deuken in te slaan. Overigens denkt de Koninklijke Nederlandse Munt drie jaar nodig te hebben om alle munten te verwokkelen. voetbalueel 'Het publieke debat in Nederland,' schreef Corine Vloet op 9 februari 2002 in NRC Handelsblad, 'wordt geleid door de "voetbaluelen" [...] die op havo-niveau hun populistische doorsnee-meninkjes verkondigen.' Zij citeerde een column van Stephan Sanders in Vrij Nederland, mogelijk de bedenker van het woord voetbalueel. Het gaat om een nieuw woord voor een bekend type man: gek op voetbal, niet op het achterhoofd gevallen, maar hij houdt het graag simpel, want waarom zou je moeilijk doen als het makkelijk kan. vrijvoeter Een vrijvoeter is een verdachte die in afwachting van zijn berechting niet vastzit, maar op vrije voeten wordt gesteld. Onder de kop 'Plakkers, slikkers en vrijvoeters' schreef Marcel Haenen op 4 mei in NRC Handelsblad: Met luide stem roept de bode steevast de naam van de verdachte die deze vrijdag 26 april moet verschijnen voor de strafzitting van het gerecht in Willemstad. Maar er staat niemand op, want de hal is leeg. De zogeheten 'vrijvoeters' - verdachten die in afwachting van hun berechting niet vastzitten - laten het bijna allemaal afweten.

79

Overigens is een plakker een drugssmokkelaar die het spul op het lichaam plakt. Vergelijk bolitaslikker en slikkerstoilet vroegknaller Wie te vroeg vuurwerk afsteekt, dat wil zeggen: voor tien uur 's ochtends op 31 december, heet sinds kort een vroegknaller. Onder de kop 'Honderden vroegknallers bekeurd' meldde de Amersfoortse Courant op 30 december 2002 dat de politie in Rotterdam en Den Haag honderden jongeren had aangehouden voor het te vroeg afsteken van vuurwerk. Zij kregen een boete - variërend van 26 tot 198 euro - en hun vuurwerk werd afgepakt. Vroegknaller is het jongste neologisme in deze verzameling. waardencommissie Begin september 2002 kondigde premier Balkenende tijdens een congres in Doorn aan dat hij een normen- en waardencommissie aan het werk wilde zetten om te bespreken wat wel en niet kan in Nederland. Twee dagen later vulde minister Heinsbroek van Economische Zaken Balkenende aan. Hij wilde dat er geen gewelddadige films meer op televisie zouden worden uitgezonden, omdat die zogenoemde 'alles-moet-maar-kunnen-programma's' volgens hem rechtstreeks bijdragen aan het verval van de normen en waarden. Een en ander leidde tot verwoede discussies in de kranten, tot veel schamper gelach en tot een significant hogere frequentie van de verbinding normen en waarden. Daarnaast sprak men kortweg van waardencommissie, een woord dat vóór 2002 niet is aangetroffen. Bovendien werden enkele oude woordspelingen op normen en waarden van stal gehaald, namelijk wormen en naden, wormen en maden en wormen in Naarden, een vondst van Kees van Kooten en Wim de Bie. Kort na de val van het kabinet schreef iemand in een ingezonden brief aan het Rotterdams Dagblad: De normen en waarden van het kabinet-Balkenende zijn getransformeerd in wormen en maden. Men kon niet het fatsoen opbrengen te wachten tot de rouwtijd voor prins Claus voorbij was.

80

warchalking 'De internetwereld heeft er weer een nieuwe hype bij, warchalking. Met krijt wordt op muren en voetpaden aangeduid waar een draadloze internettoegang beschikbaar is,' aldus De Standaard op 19 augustus 2 0 0 2 . Veel bedrijven beschikken tegenwoordig over draadloze computernetwerken. Die maken gebruik van zenders. Maar doordat die zenders niet goed worden beveiligd kun je er ook als buitenstaander gebruik van maken. De Standaard: Als nomaden struinen de muursurfers in de steden rond met hun laptop en duiden voor hun collega-surfers met krijt aan op welke plekjes je draadloos het Net op kunt. Steden zoals Londen en San Francisco zijn al volledig in de ban van het warchalking. Brussel volgt zeker. Het is echter de vraag of dit juist is. Het tijdschrift Computable noemde het nieuws over warchalking op 11 oktober 2 0 0 2 een 'komkommer': Een jaar geleden meldde Computable dat het gros van de draadloze netwerken in de Amsterdamse binnenstad totaal niet bleek te zijn beveiligd. Het goede nieuws is dat het elders in de wereld niet anders is. Wardrivers is de geuzennaam voor lieden die gewapend met schootcomputer, gps-ontvanger en de juiste software rondrijden en systematisch deze plekken waar 'vrije internettoegang' wordt aangeboden, in kaart brengen. De Engelsman Matt Jones bedacht vervolgens dat het wel handig zou zijn als je op straat direct zou kunnen zien waar er draadloos gesurft kan worden. Hij bedacht drie symbolen waarmee je met krijt op muren en trottoir kon aangeven of er een netwerk in de lucht was, of het met WEP (Wireless Equivalent Privacy) was beveiligd of dat het echt goed was afgesloten. De term warchalking was een feit. Een blik op zijn website leert dat de ontwerper Jones achteraf spijt heeft van zijn vondst, die dankzij het internet-babbelcircuit en enkele publicaties in een mum van tijd de wereld over ging. In juni lanceerde hij zijn idee, inmiddels wordt zijn site geteisterd door tienduizend bezoekers per dag. En hij wil helemaal niet het epicentrum worden van deze beweging. Jones constateert enigszins zuur dat er inmiddels

81

veel meer over die krijtsymbolen is geschreven dan dat er daadwerkelijk is opgekalkt. Overigens is warchalkinggevormd van war, 'oorlog', en to chalk, 'krijten', weerindex Bij sommige bedrijven wordt het bedrijfsresultaat sterk beïnvloed door het weer. Daarom introduceerde de beurs van Chicago in 1999 als eerste het zogenoemde weercontract, een contract waarmee je je kunt indekken tegen tegenvallende temperaturen. Het werd een doorslaand succes: tussen 1999 en 2001 werd in de Verenigde Staten voor zeven miljard dollar aan weercontracten verhandeld. In januari 2002 introduceerde Euronext in Frankrijk de weerindex. Op 21 januari schreef het ANP: Het werkt eenvoudig. Een energiebedrijf dat een slappe winter, en dus lagere inkomsten, verwacht koopt call opties die gekoppeld zijn aan de index. Loopt de temperatuur die winter inderdaad op tot boven de vastgestelde grens, dan verdient het energiebedrijf aan de warme winter. Dat compenseert dan de tegenvallende inkomsten uit de normale bedrijfsvoering. Behalve energiebedrijven kunnen ook andere ondernemingen die van het weer afhankelijk zijn via de weerindex hun risico's afdekken. Berekeningen uit de Verenigde Staten [...] tonen aan dat een kwart van het binnenlands product beïnvloed wordt door het weer. De woorden weercontract en weerderivaat debuteerden in 1999, weeroptie volgde in 2001, maar weerindex debuteerde in 2002. weesfiets Ooit heeft iemand bedacht dat het Nederlands koningshuis niet mag zien hoeveel fietsen er in ons land op straat staan. Bij bijzondere koninklijke gebeurtenissen worden fietssloten botweg door de politie opengeknipt om de route te kunnen schoonvegen. Zo ook in Delft, bij de begrafenis van prins Claus. Van de vierhonderd verwijderde fietsen werden er slechts vijftig door de eigenaar opgehaald. De overgebleven rijwielen kregen de naam weesfiets. Via het zoge-

82

noemde weesfietsenproject werden ze geschonken aan de zustergemeente Tshwane in Zuid-Afrika. wildverwachting Nieuw bij het Nationale Park De Hoge Veluwe: de wildverwachting. Op de website van het park kunnen bezoekers sinds juni 2002 nakijken hoe groot de kans is dat zij oog in oog komen te staan met een 'in het wild levend beest'. Helemaal realtime is de wildverwachting nog niet, want ze wordt ongeveer elke vier dagen ververst. Kop in Het Parool van 20 juli 2002: 'De verwachting voor morgen: hitsige reeën.' Wildverwachting is natuurlijk gevormd naar het voorbeeld van weersverwachting. winkelcentrumverbod Opgepakte overvallers van winkels moeten aansluitend op hun celstraf een winkelcentrumverbod opgelegd krijgen. Winkeliers moeten daarmee de garantie krijgen dat zij voor langere tijd verschoond blijven van fysiek contact met overvallers. Dat bepleitte F. Houterman, voorzitter van het Midden- en Kleinbedrijf Amsterdam, eind december 2002 in zijn nieuwjaarsboodschap. Winkelcentrumverbod is gevormd naar het voorbeeld van straatverbod, een woord dat in 1982 is gemunt door de Amsterdamse advocate Gabi van Driem en dat inmiddels tot alle woordenboeken is doorgedrongen. Het leverde haar de bijnaam 'koningin van het straatverbod' op. xtc-dj Ideaal woord voor het Groot Dictee der Nederlandse Taal, zij het dan het liefst in de meervoudsvorm: xtc-dj's. In feite kent Nederland maar één xtc-dj en dat is Raymond K. uit Zwolle. Raymond zou honderdduizenden xtc-pillen naar New York hebben vervoerd. In mei 2002 stond hij in de Verenigde Staten voor de rechter. Kop in een krant: 'Acht jaar geëist in vs tegen xtc-dj'. Yaha-virus Jaarlijks worden duizenden nieuwe computervirussen verspreid. In 2002 was onder meer het Yaha-virus even in het nieuws. Het virus, dat zichzelf kopieert, sloeg op 14 juni toe en werd meteen massaal

83

verspreid, met name in Nederland. Zo verstuurde een klant van xs4all het virus in acht uur 11.000 keer zonder het te merken. Eén deskundige noemde het 'gewoon een domme dubbelklikkef, een ander sprak van een mass-mailer - ook woorden die in 2002 in de dagbladen debuteerden. Mogelijk droeg de boodschap in de onderwerpregel (een woord uit 2000) bij tot het 'succes' van Yaha, want een van de boodschappen was 'U really Want this'. yunu Iedere moderne mobiele telefoon heeft een yunu. Dat staat voor 'Your Unique Number'. Dat zal wel al een tijdje zo zijn, maar vóór 2002 is deze afkorting niet in de kranten gesignaleerd. Dat het dit jaar wel gebeurde, komt doordat de politie in de vier grote steden in oktober 2002 begon met een actie om het aantal straatroven van mobiele telefoons drastisch terug te dringen. Tijdens de campagne introduceerde de politie de cybergirls Yunu en Imei met de leus: 'Je gsm is veilig bij Yunu en Imei.' Imei staat voor 'International Mobile Equipment Identification'. Tegenwoordig worden alle Imei-nummers van gestolen mobiele telefoons opgeslagen in een centrale databank, die je op internet kunt raadplegen. Daarin kun je nazien of je een gestolen mobieltje hebt. zelfbedieningskassa 'Voor de nieuwste kassa's zijn voortaan geen caissières meer nodig,' aldus het ANP op 5 februari 2002. 'Fabrikant NCR introduceert maandag een zelfbedieningskassa. De klant scant zelf de streepjescodes van de artikelen en rekent dan af met een pinpas of chipknip.' De eerste zelfbedieningskassa - men sprak ook wel van zeljbetalingskassa - werd neergezet bij de HEMA in Noordwijk. De kassa is bedoeld voor mensen met weinig boodschappen die geen zin hebben om in een lange rij te gaan staan. Het systeem kent verschillende beveiligingen: de boodschappen worden gedemagnetiseerd, gewogen en er is een beveiligingscamera. In de Verenigde Staten zijn zelfbedieningskassa's al heel gewoon. zelfdemonisering Is demoniseren (zie aldaar) niet echt nieuw, zelfdemonisering is dat

84

wel. In de doorzochte kranten dook het in juli 2002 voor het eerst op, in een artikel van Bernhard Hulsman in NRC Handelsblad ('Zo laat Sympathy for the devil maar één conclusie toe: de vernoeming van Fortuyns bedeldiners naar Beggars Banquet is een geval van letterlijke zelfdemonisering'). Vervolgens werd het vooral in berichten over de LP F en Fortuyn gebruikt, maar niet uitsluitend. Zo schreef iemand in september in een discussiegroep op internet, naar aanleiding van doodsbedreigingen aan het adres Ayaan Hirsi Ali: 'Dat moslims geen kritiek verdragen en dus zelfs overgaan tot doodsbedreigingen. Over zelfdemonisering gesproken.' Vergelijk at your service, condoleancestem, Fortuynist, ga toch koken, geest van Pim, ik zeg wat ik denk..., kogel..., lijntje..., LP F, proefballonnenblazersensemble, puinhopen..., zin an... zelfmoordgordel Het is bij zelfmoordaanslagen al lang gebruikelijk om explosieven in een gordel om het lichaam te binden, maar pas sinds kort wordt zo'n band een zelfmoordgordel genoemd. Het woord debuteerde in april 2002, in de Vlaamse krant De Morgen: Kinderen stapten mee in Hamas-vermomming, mét de zelfmoordgordel van explosieven duidelijk zichtbaar. Later namen ook andere, Nederlandse, kranten het over. In juni vond het Israëlische leger tijdens een huiszoeking bij een Hamas-lid een foto van een als Palestijnse zelfmoordterrorist uitgedoste peuter. De kranten schreven over de zelfmoordpeuter - ook een debuutwoord. zin an hebben, ergens Op 25 november 2001 werd Pim Fortuyn op het congres van Leefbaar Nederland in Hilversum verkozen tot lijsttrekker. In zijn dankwoord lanceerde hij een aantal uitspraken die sindsdien niet zijn weg te denken. Het ANP schreef er nog diezelfde dag over: Fortuyn ('ik ga voor het premierschap') probeerde zijn imago wat op te poetsen. 'Misschien ben ik wel te gevoelig voor deze positie. Ik heb in

85

diepe dalen gezeten.' Hij pinkte een traantje weg en karakteriseerde zichzelf in de derde persoon: 'Hij zegt wat hij denkt en doet wat hij zegt.' Toen het applaus was weggeëbd kwam de uitsmijter. 'Ik heb er zin in. At your service.' Let wel: het ANP schreef dat Fortuyn had gezegd 'ik heb er zin in', maar inmiddels weet iedereen dat dit 'ik heb er zin an' geweest moet zijn, want die uitdrukking werd zo'n beetje een handelsmerk van Fortuyn. Hij zei daarna nog tientallen malen dat hij er zin an had, maar ook wel eens het tegenovergestelde. Zo meldde NRC Handelsblad op 13 maart 2002, onder de kop 'Hier heeft Fortuyn "geen zin an'": In Rotterdam is het eerste gesprek over de collegevorming geëindigd in een patstelling. Fortuyn wil formeren, de anderen willen eerst praten. Hij wilde 'niet zozeer een inhoudelijk debat' als wel 'aftasten welke partijen met elkaar een college zouden willen beginnen', zei hij aan het begin van de bijeenkomst. Maar die partijen wilden van hem weten wat hij nou precies voorhad met de stad. Na twee uur hamerde hij af. 'We kunnen wel ophouden. Hier heb ik geen zin an.' In dezelfde krant is wel beweerd dat Fortuyn zin an zei uit dezelfde bekaktheid die sommige mensen in hogere kringen ertoe brengt om motten te zeggen in plaats van moeten. Maar dat is niet correct. Verzonnen heeft Fortuyn de uitdrukking ook niet, zoals je soms leest. Hij leerde haar kennen in Groningen, waar het tamelijk gewoon is om zin an te zeggen in plaats van zin in. Toevalllig werd Fortuyn hier ook naar gevraagd in het vraaggesprek met Ruud de Wild op 6 mei 2002, vlak voordat hij in het mediapark in Hilversum werd doodgeschoten. Hij zei toen: Het is Gronings, dus dat heb ik niet bedacht. [...] Maar dat schiet je dan ineens uit de bek. Fortuyns woorden zijn in 2 0 0 2 honderden keren aangehaald, aanvankelijk vooral om hem belachelijk te maken. Een vroeg voorbeeld van Matty Verkamman in Trouw van 18 maart 2002: 'Omdat ik er

86

zin an heb, slenter ik vrijdagmiddag in Rotterdam over de Coolsingel: Vergelijk at your service, condoleancestem, demoniseren, Fortuynist, ga toch koken, geest van Pim, ik zeg wat ik denk..., kogel..., lijntje..., LPF, proefballonnenblazersensemble, puinhopen... en zelfdemonisering zoefmat Het stilste wegdek in Nederland tot nu toe is dubbellaags zoab (zeer open asfalt beton). Op zoek naar nog stillere alternatieven schreef Rijkswaterstaat een prijsvraag uit. Een van de winnaars was het Amsterdamse onderzoeksbureau Omegam, dat in augustus 2002 de zoefmat presenteerde: een wegdek met verschillende lagen die meeveren met de autobanden. Op de bovenste laag ligt een speciaal soort tapijt, vandaar de bijnaam tapijtweg. In navolging van zoab is zoef een letterwoord. Het staat voor 'zeer open en flexibele mat'. Er is natuurlijk ook voor zoef gekozen omdat je op zo'n wegdek lekker moet kunnen zoeven. ZOCFAAAT- POACTievOORZiTTER DIE vepz^CH • JKJT eeisi Kosr&er, pLOTxeuMG wee« veRPwuwr,,,

w o -

87

Literatuur

'Nieuwe woorden in onze taal', in: Winkler Prins Boek van het jaar (Amsterdam/Brussel 1 9 5 8 , 1 9 5 9 , 1 9 6 0 , 1 9 6 1 , 1 9 6 2 , 1 9 6 6 , 1 9 6 9 , 1976,1980). John Ayto, Twentieth century words (Oxford 1999) W. Th. de Boer (red.), Koenen woordenboek Nederlands (Utrecht/Antwerpen 19993°) Ton den Boon, Taal van het jaar nul. Kroniek van het Nederlands in 2000 (Utrecht/Antwerpen 2000) Ton den Boon, Taal van het jaar één. Kroniek van het Nederlands in 2001 (Utrecht/Antwerpen 2001; nieuwjaarsgeschenk, niet in de handel) Ton den Boon, Taal van het jaar twee. Kroniek van het Nederlands in 2002 (Utrecht/Antwerpen 2002) Rouke G. Broersma, Recht voor z'n raap. Jargonboek voor hippe en andere vogels (Leiden 1970) Jef Coeck, Nieuwsspraak: een zakwoordenboekje (Antwerpen 1994) Mare De Coster, Woordenboek vanjargon en slang (Amsterdam 1992) Mare De Coster, Woordenboek van populaire uitdrukkingen, clichés, kreten en slogans (Den Haag/Antwerpen 1998) Mare De Coster, Woordenboek van neologismen. 25 jaar taaiaanwinsten (Amsterdam/Antwerpen 1999) Rob Doeve, Onder de pet. En ander modern taalgebruik (Den Haag/ Antwerpen 1999) Hans Ferrée, In en uit: statusvijzel voor de haljwas-inteïlectueel en zijn tegendraadse amateur (Amsterdam 1964 2 ) Hans Ferrée, Het trendletter ABC (z.pl. 1983) Guido Geert & Ton den Boon (red.), Van Dale groot woordenboek der Nederlandse taal (Utrecht/Antwerpen 1 9 9 9 ^ )

88

Cor Hoppenbrouwers, Jonger entaal. De tipparade van de omgangstaal (Hoogezand 1991) Joop & Kees van der Horst, Geschiedenis van het Nederlands in de twintigste eeuw (Den Haag/Antwerpen 1999) Frank Jansen & Hubert Roza, Het laatste woord (Amsterdam 1993) Frank Jansen & Hubert Roza, Nieuwlands. De jongste taaiaanwinsten (Amsterdam/Antwerpen 1995) Wim de Jong & Henrico Prins, Kantoortaal. Zakwoordenboek voor op het werk (Amsterdam 1997) Elizabeth Knowles & Julia Elliott (red.), The Oxford dictionary of new words (Oxford 1997) Jan Kuitenbrouwer, Turbo-taal. Van socio-babble tot yuppie-speak (Amsterdam 1987) Jan Kuitenbrouwer, Neo-turbo: van yuppie-speak tot crypto-mumble (Amsterdam 1993) Jan Kuitenbrouwer, Hedenlands. Klein lexicon van het gaande en komende taaijaar (Amsterdam 1996) Frans van Lier, Jaartaai: de debuutwoorden van 1992 (Amsterdam

1993)

Frans van Lier, Jaartaai: de debuutwoorden van 1993 (Amsterdam 1994)

Frans van Lier, Jaartaai: de debuutwoorden van 1994 (Amsterdam r

995)

Maarten van Nierop, Nieuwe woorden. Verklarend en verhalend woordenboek van modern taalgebruik (Hasselt 1975) Maarten van Nierop, Nieuwe-woordenboek (Hasselt 1976) Maarten van Nierop, Verklarend leodcon van nieuwe woorden (Hasselt I

979)

Ad. J. Odijk, Alternatief ABC (Amsterdam 1970) J. Posthumus, A description of a corpus of anglicisms (Groningen 1986) Riemer Reinsma, Signalement van nieuwe woorden. W.P. Woordenboek van 2000 neologismen (Amsterdam/Brussel 1975) Riemer Reinsma, Neologismen (Utrecht/Antwerpen 1984) Riemer Reinsma, Neologismen (Den Haag/Antwerpen 1999) Ewoud Sanders, De taal van het jaar. Nieuwe woorden en uitdrukkingen, editie 2000 (Amsterdam/Antwerpen 2000) 89

Ewoud Sanders, De taal van het jaar. Nieuwe woorden en uitdrukkingen, editie 2001 (Amsterdam/Antwerpen 2001) Ewoud Sanders, De taal van hetjaar. 250 woorden die het aanzien van 2001 bepaalden (Amsterdam/Antwerpen 2002) Nicoline van der Sijs, Leenwoordenboek. De invloed van andere talen op het Nederlands (Den Haag/Antwerpen 1996) Nicoline van der Sijs, Geleend en uitgeleend. Nederlandse woorden in andere talen e[ andersom (Amsterdam 1998) Nicoline van der Sijs, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen (Amsterdam 2001) Nicoline van der Sijs & P.A.F. van Veen, Van Dale etymologisch woordenboek. De herkomst van onze woorden (Utrecht/Antwerpen 19972) Rik Smits & Liesbeth Koenen, Peptalk e[ Pumps (Amsterdam 1989) Rik Smits & Liesbeth Koenen, Peptalk. De Engelse woordenschat van het Nederlands (Amsterdam 1992 2 ) P.G.J. van Sterkenburg, Taal van het journaal. Een momentopname van hedendaags Nederlands (Den Haag/Antwerpen 1989) P.G.J. van Sterkenburg & M.C. van den Toorn, Veertigjaar journaal, veertigjaar taal (Den Haag/Antwerpen 1997) Eric Tiggeler & Mieke Vuijk, Nu nog smeuïger! Reclametaal en ander trendy taalgebruik (Amsterdam/Antwerpen 2000) Sarah Tulloch, The Oxford dictionary of new words (Oxford 1992) P. Wijnands & J.M. Ost, Woorden van deze tijd (Amsterdam/Antwerpen 1980 2 )

90

Alfabetisch register

De nieuwe woorden en uitdrukkingen waaraan afzonderlijke artikelen zijn gewijd, zijn in het alfabetisch register vet gezet. binladenteef 15 blafïunctie 16 bloemenbrik 16 bloetoes 63 bolitabeleid 17 bolitaslikker 17 bolletjesafFaire 17 bolletjesdode 17 bolletjeslepel 17 bolletjesoperette 17 bolletjesproblematiek bolletjesprop 17 bolletjessysteem 17 bolletjesvlucht 17 bolletjeswet 17 bouwbordeel 18 broekzakbellen 18 broekzakbeller 18 buurtregisseur 34

agechip 10 agekey 10 air rage 60 airbagbureau 10 alles-moet-maar-kunnen-programma 80 ambutaxi 10 anti-Fortuynist 27 antiradarsite 26 antivandaalpasta 11 antivandalismepasta 11 appelteef 15 Argentijnse slag 11 as van het kwaad, (de) 11-12 asotaks 12 at your service 13 at-your-servicebeeld 13 balloneconomie 70 Bart de Graaff-effect 14 belmuis 59 bengelbus 14 bermmonument 14 Bernhardaapje 14-15 bijtfunctie 16

Callicebus Bernhardi chatroman 19-20 chick literature 19 chicklit 19 chicklit-boek 19

91

17

15

dipchart 19-20 combi-euro 20 condoleancestem 20 core earnings-benadering cruiseschip 66 cyberimams 40 cyberlingo 20 cylindrisch archief 68

Fortuynzoeker 28 fotomobieltje 28 fouilleerzone 28 freshbeer 28-29 frisbier 29 fuck-you-Fortuynist

42

28

ga toch koken 29-30 galalijkkoets 16 garnalenhersens 30 gaytrouwerij 35 gebruiksbaby 30-31 gedachtegoed van Pim 27 geest van Pim, in de 27,31-32 gelegenheidsuniversiteit 32 glasbak 66 goalreferee 32-33 Google ge-whacked 33 Googlewhack 33 Googlewhacking 33 GPRS-databundel 21 grassurfen 33 grassurfer 33 guldencent 34 guldenheimwee 33-34

databundel 21 databundel-abonnement 21 demoniseren 21-23 doelpuntscheidsrechter 32 dominotransplantatie 23 dubbeldip 24 dubbelklikker 84 enrongate 24 Enronitis 24 enronitis-infectie 24 erectiepepper 25 Euralisch 25 euri('s) 62 eurocent 34 eurodifïusie 25-26 feestbeest) e

55

hairdryer treatment

filemelding

26

handenvrij 59 handhavingsregisseur 34-35 hersengarnalenmassa 30 hobbypromotie 35 Hollands Prinsentoetje 36 homohuwelijk 35 homoscheiding 35 horkenlijn 35-36 huwelijksvla 36

flitsmelding

26

flitsservice fopduik

26 26

fopduiker foplijn

26

76

Fortuynbeweging Fortuynisme Fortuynist Fortuynlijk

28

27 27-28 28

92

34

lichtleuning 50 lijntje hebben met, een lokauto 52 lokfiets 52 lokzak 52

ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg 13,36-39 imama 39-40 Imei 84 Imei-nummer 84 invasiewet 40

LPF

52

LPF'er

jeugdpasta

11

Jip-en-Janneketaal juffrouwenvoetbal Julianaantjes 14

27,53

LPF-soap

53

luchtrazernij

40 41

kinderstring 44-45 klapschaats 66 klomp op pootjes 66 Hoonbaby 45 kloonclaim 45 kloonpretendent 45-46 kloonzwangerschap 45-46 kogel kwam van links, de 46 kogelbrief 46-47 kooivoetbal 47-48

meditaxi

10

medroxyprogesteronacetaat 60 meeneembelemmerende 57 mening, het is (ook) maar een 56 misdaadkaart 56-57 mistgenerator 57

kruimeldief 66 kut-Marokkanen 48-49

MMS

57-58

MMS-bericht

49

lanyard 73 laptoppen 33 leugens hebben korte benen levensloopfaciliteit 77 lichaamsadvertentie 50

60

maar nu even niet 54 maoïst 27 mass-mailer 84 Máxima-adresboekje 36 Máxima-briefpapier 36 Máxima-burger 36 Maximale Passietoetje 36 Máxima-pantoffels 36 Máxima-product 36 Máxima-stickervelletjes 36 Máximoe 54-55 Máxipa 55 medireis 55

kasgraaier 41-42 kernwinst 42 ketchupdans 43 ketchupsong 43 keycord 73 keylogging 43-44

ladlit

27, 51

58

mobiliteitsshop MPA 60 M-ticket

58

58

muistelefoon 59 muntvernietiger 79 muursurfers 81

17

93

navelstring 44 nep-erectiepepper 25 netpistool 59 nicotinewater 59 nitrofeen 60 nitrofen 60 nitrofenafFaire 60 nitrofenbesmetting 60 nitrofenprobleem 60 nitrofenschandaal 60 nitrofensporen 60 nitrofenvervuiling 60 no fly list 60 nuloudergezin 61 nulpraat 61-62 nulpraat 63 oeroes 62-63 onderzeeër op stutten 66 onfortuynlijk 28 ontbureaucratisering 64 onthanen 63 onüoederen 63-64 ontpaarsing 64 ontpluched 64 ontwaardingsmachine 79 opfrisbruiloft 64-65 opfrishuwelijk 65 packstation 65 paprika-akkoord 65-66 peronist 27 piëteitstem 20 poenschoen 66 preventief fouilleren 28 prijsillusie 66 proefballonnenblazersensemble 67

proefballonnendemocratie proefballonnenfestival 67 prullemanderen 68 prullenbakkéren 61,67 puinhopen van, de 68-69 quizhopper

69

raadsgriffier 69-70 recettebonus 70 recreatie-economie 71 recronomie 70-71 reverse stock split 71 Robocop met lef 6 6 rolstoelpiet 71-72 rookunit 75 rouwclown 72 ruimteschip

66

sandinist 27 schaduwdoctoraat 32 schoonmoment 72-73 Schwalbe 26 selectee list 60 skischoen 66 sleutelkoord 73 slikker 17 slikkerstoilet 73-74 smokestop 74 smousenwinst 42 Spiderman-netpistool 59 Spidermanpistool 59 spike 66 sponsor-tattoo 50 straatverbod 83 string-inlegkruisje 44 striping 11

succesbonus

70

tango-Nederlands 55 tapijtweg 87 taxikeurmerk 75 telewerken 33 teringbinladenteef 15 Teuro 34 theemutsenbeleid 75 treiterlijn 76 trooststem 20 trotskist 27 U have 2 b kidding 20 up & show-string 45 vergadernijlpaard 76-77 verlofknip 77 verlofsparen 77 versiercompetitie 77-78 verwenavondje 78 verwenweekend 78 verwenzorg 78 verwenzorger 78 verwokkelaar 79 verwokkelen 78-79 verwokkel-machine 79 voetbalkooi 47-48 voetbalueel 79 vrijvoeter 79-80 vroegknaller 80 waardencommissie 80 warchalking 81-82 wardrivers 81 wat krom is, is niet recht 48 weercontract 82

weerderivaat 82 weerindex 82 weeroptie 82 weesfiets 82 weesfietsenproject 83 Whack 33 wildverwachting 83 Wilhelminapepermunt 14 winkelcentrumverbod 83 witte pieten 71 wokkei 79 wokkelen 79 wokkel-machine 79 wormen en maden 80 wormen en naden 80 wormen in Naarden 80 xtc-dj

83

Yaha-virus Yunu 84

83-84

zeepbeleconomie 71 zelfbedieningskassa 84 zelfbetalingskassa 84 zelfdemonisering 84-85 zelfmoordgordel 85 zelfmoordpeuter 85 zemelteef 15 zin an hebben, ergens 85-87 Zinniz 28-29 zoefmat 87 zorgknip 77 zwangerschapsstring 44 zweefteef 15 zwemstring 44