BYDRAGEN T 0 T OUDE NEDERLANDSCHE LETTERKUNDE, D 0 O R. 7dC. drn. CLIGNET'T,

BYDRAGEN T 0 T

D E

OUDE

NEDERLANDSCHE LETTERKUNDE,

D 0 O R

MP- .

7dC. dRN. CLIGNET'T,

LID VAIN IIET KCNINKLIYf - NE DER L4NDSCHE JNSTITUUD PAN WETENSCH4PPE4, L FTTERKVNDE , EN SCHOONE KUNSTEN.

In 's CR4VEIVHII GE, By de

ERvE

J. THIERRY

EN

C . M y NSING

1319 .

EN

ZooN .

Quemadmodum autem nihil in univerfo eft, quod non muta.. doni obnoxium fit: ita etiam LINGU~ fuas experiu-mr calamirares , dum ex antiquis vocibus , alie obfolefcunt , aliai plane depereunt , alise depravantur, alie novis et frep.e comrariis

feufibus fervire coguntur, WACHTERUS Pref, ad Germ.

VOORBERIGT.

I

.Jit myne Voorrede voor den Teurho .?2is bi .

bli jkt ,

X Lt

Va

dat ik reeds, by de uitgave van dat work,

bet voornemen had opgev«t, orn

de oude Neder-

duitfche berijmde vertaling deer Efopifche Fabelen eenmaal in het licht to geven, en my destijds onledig hield, om myne aanteekeningen op dezelve to verzamelen . Nog , eon' geruiren tijd daar na, bob ik de aangevangene taak vervolgd, tot dat ik in bet voorrzetten van dozen arbeid, zoo wel , aan den eenen kant, door veelvuldige en onafgebrokene ambtsbetrekkingen verhinderd, als ook wel, aan de andere

zyde_,

voorna.melijk

door do

ongelukkige

tijdsomfandigheid, welke wy, gedurende eene reeks van jaren, in ons Vaderland beleefd hebben, geheel ontmoedigd word, daar bet my aizins ondoenlijk toefcheen, om op myne onderneming, in het minfle, eenig byva l to mogen verwachten, of eenig nut daar-



Iv

VOORBERIGT .

daarmede to kunnen aanbrengen . Zoo l~ang tech door gedurige en opvolgende faatsverwislelingen alle lettcroefening, als bet ware, geheel verbanncn lcheern, was aan eenen ieder, zoo wel tijd ais lust, byna geheel, benomen, orn zich op eenige wetenfehappelyke kundigheden toe to leggen ; terwijl er eindel ii k , van dat oogenbli k af, dat wy onder eenen wreeden en vreemden dwingeland bukken moesten, oevoltlrekt aan geene beoefening onzcr fchone dertaai to denken was, daar men het toen, niet de vernietiging van onze eigene wetten en gewoonterr, op niets minder zag toeleggen, dan orn ons het gebruik onzer Moedertaal, van dag tot dag, meer en meer, to ontzeggcn , dezelve alzoo eindeli j k in onbruik to doen geraken, en hare plants aan cane vreemde taal to doen inruimen, daar bet ongetwyfeld des dwingelands toeleg was, om ons, fangs then weg, ons voiksbefaan to ontnemen, en alzoo to geli j k met de ' Taai , ook den naam van Nederland der vergeteiheid op to olferen . Dus gebukt onder den yzeren fchepter des geweldenaars, fond by ook gereed, om ons met wile overige voorregten, zelfs onze Moedertaal to ontnernen, zoo het niet eener albeflurende Voorzienigheid behaagd had, aan dat onregt en geweid, eenmaal pawl en perk to fallen, en den overweldiger tot bet niet, waar uit by was voortgekomen, to doen to rug keeren . Van hier dan



VOORB E R GT .

V

dan dat wy thans, onder het genot van meer andere weidaden, ons herkregen Vaderland gebragt mogen zien, order bet zacht befuur cens Koninngs, die niet alleen met ons op denzelfden grond geboren, gevolglijk onze Taal ook zyne Moedertaal noenit, maar die, wat meer is, ook de opbouw en befehavin ' onzer Tale, Zyner hooge opmerking en verzorging e niet onwaardig gekeurd heeft, en de belangen der Nederlandfche Taal- en Lletterkunde, zoo zeer heeft will en bevorderen, dat aan alle Hooge en D oorluchtige Scholen in ons Koningri jk , openbare leeritoelen, byzonder tot dat oogmerk ingerigt, zijn gevestigd geworden . under zulk een gunilig vooruitzigt nu, dacht my, was dan ook bet oogenblik aanwezig, ona de afgebrokene taak mvneer ffeeds geliefkoosde beoefening onzer oude Taalkunde, wederom op to vatten ; van lien tijd af, heb ik dan zoo vele wren , als my van myne ambtsbezigheden mmogten overblvven, ter voortzetting van mynen letterarbeid befreed, en myne aanreek eningen op de Efopifche Fahelen vervoigd en afgewerkt, zoodanig als ik dezelve thans den Letteraminnaren mag aanbieden . In' het byzonder heb ik my tot her voortzetten van mynen arbeid, en bet uitgeven van dezen bundel opgewekt gevon den , daar wy tha ns den dag heleven m ogen , dat zelfs, in onze Zuidelyke Gewesten , alr hans aan 's Rijks Hoogefchool to Leuven, openbare lesfen, door * 3



VOORBER10T .

VI

door den Hoogleeraar

Ten

Broecke Hoek/ra, (*)

tot opheldering der Verouderde Nederduitfche woorden en Spreekwyzen, voorkomende in de R ii mkronijk van onzen dichter _Yacob van Maerlant, gehouden worden, welk berigt my Been gering genoegen gaf, daar ik hier uit mogt ontwaren, dat mijn befluit tot de uitgave dier Rijmkronijk, welke, daar bet eenigile van dat fluk bckende HS ., destijds mijn eigendoin was, ik my nag toeeigenen, nog tot zulk een nutrig en belangri ;k cinde verfrekken niogt, en myne daar toe befleede arbeid niet geheel vruchteloos was geweest. Daar nu dan, door de wyze voorzorg van onzen geeerbiedigden Ironing, her F looger Onderwii s zich mede tot onze Nederlandfche Letter- en Taalkunde mag uitflrekken, dat dan ook bier door de verdere opbouw en befchaving onzer fch none en ryke Moedertaal, alom bevorderd moge worden, dat ook inzonderheid de bewooners onzer Zuidelyke -Gewesten, hier door mogen warden opgewekt en aangemoedigd, om zich aan die Taal, welke hunne en onze^Voorvaderen genmeen hidden, nicer en nicer tie leeren gewennen, zich met dezelve verzoenen, en eenmaal afzien van de zoo kwalijk geplaatfle zucht, om zich van eene, hun geheel vreemde, Tai to blyem . fC9nst- en Lefte h . 1817 . 1\70. 43. bi . 33g . ~~`

Zie

` ~,



V0ORBERIGT .

vit

blyven bedienen, van eene Taal welke zy, tegen wile waarheid en overtuiging aan, als hunne Moeder . taal willen doen doorgaan ; maar van eene Taal nogtans, waaromtrent de Franfchen bun bet verwij doen , dat zy dezelve, overeen komf ig hare geaardheid, en gelijk het behoort, noch fpreken, noch fchryven kunnen . Dat onze Zuidelyke Broeders zich veeleer herinneren, ja dat zy zich beroemen, dat wy de vroegere befchaving van bet Nederduitsch, aan hunne Ge westen to danken hebben, dat byna all e onze cerf le Nederdui tfche S chryvers , van daar herkomfiig zijn, en dat bet hunne Gewesten zijn, welke de oudfte gedenkffukken onzer Tale opleveren . Wy hopen dan, dat de gewigtige arbeid van hunnen loffelyken voorganger, den verdienfielyken WILLEMS, met het gewenscht gevoig gekroond moge warden, en dat vele hem zullen navolgen op de loopbaan, weike by met zoo veel roenn is ingetreden . Daar my, zoo wel onder bet voortzetten myner aangevangene tank, als ook vroeger, nog deze en gene oude flukken en onderwerpen zijn voorgekomen, welke ik mede niet geheel onwaardig keurde, orn eenmaal, ten algemeenen gebruike in bet licht to komen, beefs my dit aanleiding gegeven, tot bet verzamelen van dergelyke oude fukken, welke nom als bydragen tot verderen opbouw onzer Nederlandflhe Letterkunde zouden kunnen verflrekken , en wel * 4 t

a



Vill

VOORBERIGT .

weike, wanneer ik op mynen arbeid cenig byval ondervinden mag, en zoo het God behaagt, my gezondheid en kragten to fchenken, ik als bet vervoig op dezen bundel, welligt zal mededeclen . Wat nu bet overbrengen der Efopifche Fabelen, in onze moedertaal betrefr, is bet zeker, dat even als dezelve reeds in vroege tyden, in . verfcbillende talon zijn overgenomen, ook daarvan bereids in de XIII. Eeuw, meer dan cone Nederduitfche Vertaling is vervaardigd geworden, dit toeh vinden wy met zoo vele woorden vermeld, by MAERLANT Sp. ffifl0r- I. zrr . 3 . vs. I . en voigg. In Cyrus tiden was Efopus , De fauclare, vi lefent dus,

Die de fauele conde maken, Hoe beef en en- vog le fpraken . Hier vte of geraect 1l riaen En andere bouke, fonder .yaen, Diemen Efopus beet bi nnamen . I Pare oec jemen , die f bequamcn , Die heuet C'aif/iaf en 111oydekijn Gliedicht in rime (cone en fijn, Souke haer gedichte, hi vinter inne Speliecheit en- wij f'heir van zinne . Dies willict hier ouer liden, En voert to miere jeefren tiden . Daar IY.taerlant zone Rijmkronijk voor den fare 1296 .



VOORBERIGT.

Ix

1196 . voleindigd had , zoo als ik in myne Voorrede voor den Spieg. Hifior . bl . LXIII . heb aangetoond, vol ;t dan daar uit, dat de berijmde Nederduitfche Vertalingen der Efopifche Fabelen, van welke by bier gewaagt, reeds in de XIII . eeuw beftonden, en dat ook die vertalingen, met genoegzame naauwkeurigheid waren volbragt, mogen wy daar uit opmaken, dat Maerlant dezelve zynen landgenooten aanbeveelt, als waar in voor bun wijsheid en leering to vinden was ; om welke reden by dan ook zegt, zich to kunnen onthouden, o1n van deze Fabelen e'enig uittrekfel in zyne Rijrkronijk in to voegen, zoo als hy, ten aanzien der Werken van artdere' oude wijsgeeren, of dichters, gewoon was, en gelijk wy daarvan de voorbeelden aantreffen op die plaatfen, waar by fpreekt van Seneca, Horutius, Tfirgilius, Ovidius, _7uvenulis en andere, bet welk by, in dic geval, om dat er reeds goede overzettingen in zyne moedertaal befonden, onnoodi,, achtte . Hoe zeer wy, uit de bygebragte plaats van Maer • lant, twee van onze oude Dichters , met namen, KALFSTAB` en NOYDEKIJN,,(*) als vertalers der Efopifche Fa(*) Beide de namen van doze oude en onbekende dichters, worden nader bevestigd in het Fragment van een antler HS ., van Macrlents Sp . Hlfior ., ons medegedeeld door den Hoogleeraar CLARIS SE in de Ver,'zand. van de M atfci7iappy der Nederl. Letterk . to Leyden, 11 . D . II. St . bl . 197- en v 0 l"'I-r *

5



jr

VO0RBERIGT .

Fahel en , leeren kennen, van welke de leer VAN WIJN, Hi(iora 4vondf. I . Sr . hl . 263 . getuigt, dat dezel .le hem nergens elders zijn voorgekomen -, en die dus, zonder dir berigt van Maerlant, zeker der vergetelheid waxen opgeofferd, zoo heb ik echter nergens de minfie aanleiding gevonden, om on ze oude he i i j made Vertal ing aan eenen van doze beide dichrers to mogen toekennen . Schoon wy dus den dichrer onzer Vertaling niet kunnen opfporen, mogen wy echter her ftuk zelve, wanneer wy het uit de taal en fchrij fwyze beoordeelen, als volkomen met den I-leer- van Wijn inlemnnende, aann de dertiende ceuwe nie~ entzeggen ; terwijl bet ons echter niet onwaarfchijnNk voorkomt, dat welligt een der beide, door laerlant vermelde, fc h ryvers , voor den dichrer onzer Beryming mag gehouden worden . De Nederduitfche Vertaling der Efopifche Fabelen, welke wy thans bet licht doen zien, nag men dan to regt als een der oudile flukken , in onze taal gefchreven, die tot onzen tijd zijn overgekomen, aanmerken, waarom ook de oudheidkundige VAN WIJN , in de Byv. en Verbet . op de Hiflor. Zvonds . bl . 175 ., dir flak eener openlyke uitgave shins waardig keurde, en zei f zijn verlangen tot die ui rgave betuigde, I-let oordeel dus van zuik eenen hevoegden regrer, mag dan myne keus aizins billyken, terwiji wy van de byzondere redenen, waarom wy ons, by voorketir, ho-



VOORBERIGT.

11

hoven andcre , tot dit fink bepaald hebben, in het vervolg nader zullen fpreken, maar vooraf moeten tiny doen oprnerken, dat er eene, mede in de XIII . ecuw vervaardigde Franfche beri ;rnde Vertaling der Efopifche Fabelen beftaat, en dat dit fiuk, by den Beer van Wijn, de bedenking heeft doen opkomen, of onze Nederduitfche Vertaling misfchien wel eene overneming zoude zijn uit het werk van Maria de France, dichteres der gedachte Fr . overzetring, welke bedenkrng evenwel , door den Heer van ijn zelven, niet nader op den toets is kunnen gelegd worden, vermits by het HS . van den Nederduitfchen E (opus , gelrl k by zegt, reeds had to rug gegeven, toen by met de Fr . Vertaling voor het eerst bekend geraakte : Ik kan dus niet zeg en , fchrijft de Heer VAN WIJN, of, en zo ja, in hoe verre het Iaatfic eene overzetting is van bet eerfie . Dit verdiende ec- ire naarf.poring . Tot dit onderzoek nu ben ik in ilaat gefteld geworden, door lien de Heer van Wijn de vriendelijkheid gehad heeft, waarvoor ik hier openlijk mynen dank betuige, My, ten lien einde, ten gebruike afteftaan deszelfs affchrift , door wylen den Heer Gerard eigenhandig vervaardigd, naar het oude HS . van de' Fr. berij mde Vertaling der Efopifche Fabelen van Marie de France, berustende op de Bourgondifche Boekery to Brusfel, van welk oorfpronkelij k HS . mien cene nadere o ni_ fchry-



x1f

V-0 0 R B E R I G T .

fchryving vindt by nr: LASFRNA S ANTANDER , life7voir . Hifioriq . f zla r Bibliot . ale Bour ogne , p . .5. Na dat ik date de beide oude here to de Nederduitfche en Franfche Vertalingen met aandacht underling heb vergeleken, is hec my overtuigend gehieken, dat vooreerst de voorflelling en ontwwikkeling, voor zoo verre in beide flukken, dezelfde on, derwerpen behandeld worden , zeer veel van elkander verfchillen ; dat in de tweede plants, de inleiding van Marie de France, van eenen geheel anderen inhoud is, dan die van onzen dichter ; dat ook wyd.ers, bet hoofdvereischte eener vertaling, namelijk dczelfde volgorde in de overzetting, als in bet oorfpronkelyke, (bepaaldlijk in flukken van foortgelyken card als deze) bier geheel en al ontbreekt, daar er cen merkelijk onderfcheid in beide gevonden wvordt, zoo dat met uitzondering, alleen van de beide eerife Fabelen, die bet zelfde onderwerp bevatten, eene gelieel andere rangfchikking plaats heeft, om caar van eene kleine proef to geven, is bet genoeg to doen opmerken , dat de 3 Fab . by onzen Richter in de Fr . beryming de 12 . is. De 21 . in bet Nederd . de 34 ., in bet Fr. De 32- in bet Nederd . de 2 i . in bet Fr . De 38 . , in bet Nederd . de 67, in de Fr . Vertaling, en dat al zoo over bet geheele werk eene zigrbn.re ongelyke opvolgitg plants heeft . Dat voorts de Fr. beriyming bevat cen aantal van 9U



V0 OR BERIGT.

X111

98 . Fabelen, terwi ;l in de Nederduitfche flechts 67 , gevonden worden , zoo dat er in de Fr . beryming 31 Fabel en meer, dan in de Nederd . voork omen , en hoewel bet getal der Fabelen in de Fr . Vercaling, dat der Nederdui rfche , over her geheel genornen, verre overtreft, zoo warden echter in de laaffIe nog eenige gevonden, die in de eerfte weder onthreken . swat eindelijk betreft eenige basraardwoorden, welke in de Nedcrd . beryring voorkomen, en die n welligt, aanleidinng zouden kunnen geven, onn op eerie over .. neniir.g tit bet Fr . to doen denken, zoo mnoetcn wy bier orntrent aanmerken, dat ook de meeste dier woorden, by leer veie van onze oudfle fchryvers gevonden warden, van welke men echter zeker weet, dat zy hunne werken, of tit hec Latin vertaald, of oorf pronkelijk in onze tail gef chreven, en gevolglzb k niet uit bet Fransch ontleend of overgenomen hebben. Uit dit alles dan, Mogen =w Y her be(luit opmaken , dat de Nederduitfche beryming van onzen dicliter geene vertaling uit bet werk van M-at

de France is . MMeer waarfchijnlijk komt bet ons vo-or,, dat onzen dichter ter navolging verftrekt hebben , de verfchillende Latijnfche Vertalingen der Efopifche Fahel en , her zy die van Phxdrus, bet ~ zy van andere i en voor zoo verre men bier omtrent, uit Gene gelyke opvolging en rangf chikkirig , zoude nioge°n beflui= ten ,



xr'

VOORBE

IGT .

ten , dan zeker fchijnt het, dat by byzonder zicl moet bediend hcbbeii, van de vcrtaling van zekcrcn onbekenden dichter, wiens arbeid onder den titcl : ANONYMI FABULIE )Esoijt , in het licht gegeven is door ISA . Nic . NBVLLETUS, laatstlijk to Frankfort in i 66o, en welke Vertaling ook gevonden words in de PI-1,EDRI FABULIE IEsoin .E, uitgegeven to Tweebruggen 1784 ., by dezen ongenoemden Ver-taler vindt men LX . der Efopifche Fabelen, van welke in de Nederduitfche berymning, LII . voorkomen, en die alle, Iiechts met uitzondering der .VIII . en het omzetten der xxxvi . en xxxvii . Fab . voor het overige, eene gelykc volgorde behouden, terwiji men by onzen dichter xv . Fabelen aantreft, welke by den ongenoeniden fchryver niet to vinden zijn . Daar deze evepwel alle, flechts twee ui tgezon derd , in de Lati; n fche Vertalingen der E fop . Fab ., in ongebonden ftijl ; door JoH. FRED . MILAN T , onder den titel : FABULJ ANTIQUI EX PHIDRO, et soPIM in i709 iiitgegeven, voorRoMMULI FABUL2E handen zijn, komt bet ons voor , genoegzaam buiten tegenfpraak to zijn, dat onze dichter zich van de affchriften , der onderfcheideti beflaande Latijnfche Vertalingen, door ons bier vermeld, in zyne beryrning bediend, en zoo wel uit de eene, als andere overgenomen zal hebben ; offchoon in de rangfchikking en volgorde, de ongenoemde La . dich-



VOORBERIGT.

xv

dichter, door hem by voorkeur tot leidsman fchijnt gekozen to zijn . Ten cinde onze oude Berijming tegen de beilaande Latiinfche Vertalingen genaklijk to kunnen nazien, en over de mneerdere of mindere overeen lie mm in g met deze, of gene derzel ve , to mo~gen oordeelen, hebben wy eene list van vergelyking achter dit Berigt gevoegd, waar by, ten cinde de beftaande oude Lat . 'Vertalingen der Efop . Eabelen met een enkel. oplag van bet oog to overzien, wy ook sevens de Vertaling van Phxdrus gevolg hebben, offehoon die reeds aan hot hoof d van iedere Falbeel is opgeteekend . Bet w(-,roc van onzen dichter, is tot bier toe by alien, wel ke van dat flak eenig gewag gemaakt hebben, bekend onder den naam van ESOPET ; zoo noemt HUYDECOPER, de eerfle, welke ons hetzelve heeft doen kennen, dit fluk meestal, wanneer I)y dc-tar van gebruik maakt in de aantee keningen op Stoke, even-wel komt ons dichtfluk ook by hem voor, onder den naam van., Fabelen van Ffopus, . aanteek . op Stoke IV. vs . 65 ., en zoo ook in de Pr . 11 . 1) . bI. 9 . By v. LELYVELD in de aanteek . op het Iaa.stgenoemde werk , I. D . bl . 143 . words onze Vertaling wederom genoemd de Fabelen van Efopet, en nit den bladwyzer op dat work, zoude men, met het flak zelve niet he-kend ziinde, moeten opmaken , dat door de 11 ab . van fopet t en die van Ffopus, twee on-



XV1

VO ORB ER I GT .

6nderfcheiden werken bedoeld werden . Onder denzelfiden naam van Efopet, gewaagt ook van onze oude Nederd . Beryming ALENVIJN Taa1k- ..4,ann2 . D . A . 0 . M . 11 . D . b1 32-, alsmede de Heer VAN WJJN Hiflor . ,4vondfl; 1 . St . bi . -15 ., ja zelfs lezen wy aldaar bl . !z63 ., dat men door Efopet to verflaan hebbe, den kleinen Efopus, en zoo ook by LE GRAND Cant . Ft,,,b . et Rom . 4nc . Tom . IV. p . 158 ., daar by , van de vertaling der Efop . Fabelen van Marie de France fprekende, zegt : Elle - donne a fon Recuil le nom dTfopet (petit .Elope .) Zoo het my voorkomt, doelt LE GRAND daar op de woorden van Marie de France , vermeld by DE LASERNA SANTANDER Memoir. Hiflor . fur la Bibl. de Bourg. P- 7-, behelzende het flot van een antler Rijmwerk der zelfde dichteresfe (*), hetwelk zy zegt gefchreven to hebben,, na dat de vertaling der Efop . Fabelen door haar reeds was afgewerkt . De, bedoelde woorden zijn de volgende : Deformais voel finei cell live Car je voel ren'dre delivre ,/1 caus ki amerent le conte For cui j'ai mis cell livre en conte 4pres les Fables dTfopetDat Door DE LASERNA SANTANDER, aldus opge0-even : la Xani&e et facture des 111onflres des hommes, qui font en Orient et plus en Ynde .



VOOIIB ER IGT .

Lvu

flat ecl.ter doe de naam niet is , welke Marie d • r a hare i i; der Efopifehe Fabelen gegEven heels, gcl l j k LF, GRAND t . a. p . h e t wit doers voorkomen , blijkt uit het Plot, , chter het fluk zelve, al waar wy, naar her affchhrift van den I Icer VAN WIJN, aldus lezen For famous- au carte Guillaulne Le plus vaillant de cet royaume, 111' entremis de ce/i lG vre faire, Et de l'Englois an Romans train . YS0P'ES ape" a 0"", ce/i is Y7'e . Hier uit nu is bet, naar mrjn inzien, buiten bedenking, dat het woord Efopet, in bet boven aangehaalde floc van let eersrgenoennde we-rk, voorkomende, flechts een gegeven uitgang is, alleen om bet rijm dus verbogen ; even zoo is bet geleben met opzigt tot onze Nederduitfche heryming, ook daar is, gt lidk bet Plot van de Inleiding aanwijst, Efopet bet ri' mwoord . Vermits er dap niet deze benarning piers ibyzonder is aangewezen, nosh , zoo als Le Grand d a.cht , bier door de bleine Efopus vcrflaan moot errorden, geven Wy onze Nederduitfclhe bcrijmde Verraling, onder den naam van FAB ELEN VAN Efopus . De reden waaroni onze dichter ook aan zyne berijmde Vertaling, den naam v {n Efopus gaf, offchoon ook onder de Fabelen, door hem overgenonnen, onderwerpen voorkomen, die by Efopus *` zel-



xv"""

VOORBE R I

T.

zelven ni-et behandeld zijn, kunnen w y gely l~:,i1l '!-" nagaan, wanneer rnen lette op bet zeggen van o :nzen Maerlant, dat namell k die boeken, welke dz Efopifche Fabelen, of eenige derzelve tot onderwcrp hadden, indien tijd, alle by name, Efo u s genoemd werden . waarorn wy nu doze oude Nederduitfclie bery- • ming der Efop . Fabelen, boven andere ftukken, rot cene openlyke uitgave geichikt oordeeldein , zeideni wy flraks, nader to *zullen opgeven . Zeer byzon -ier prees zich dit fluk bier aan, daar myne hooruuhe doeling bier toe voornanneiiik bepaald was, om de taal en fchrjwyze onzer oudfte en -vroegfle fc :hryvers, moor algemeen, en fangs eenen gemaklyken weg, verilaanbaar to maken . Tot dat einde was voorzeker geen werk beter gefch i kt , clan joist dit fluk, bet weik wy daar toe hebben uitgekozen, want bet zal wel goon breed betoog be h ooven , da.t, wanneer men met do zaak zelve, die behandeld words, bekend is, di t , offcho on dan o ok bet con of ander woord, of fchrijfwyze, in don eerflen op7 flag, duffs ter , of twyfelach tig m oge vo orkomen , tot bet wel bevatten van des fchryvers nieening, zeer byzonder medewerkt, dat men met do verhandelde zaak volkomen bekend is, en wie nu is er, die f echts eenigzins zich geoefend heeft, wien do Efopifche Fabelen geheel en al vreernd zullen zijn, en zoo Zal



V0ORBERIGT .

xI ~

va1 dan de eu]c Nederditfche vertaling derzelve, boven vele andcre ftukken van lien tijd, byzonder gefchikt zi)n, orn de taal on •' er vroegfIe fchryver•s verflaanbaaR to maken, minkundigen daarin to kunnen vooriichten, en daarotn dan aan oils oog :nerk beantwoorden .

Ten einde evenwel den rningeoefenden in

Onze oude taxi, zoo veel mogeli'k behulpzaam to zijn, hebben wy in onze eanteekeningen zoodanige, minder bekende, of thane verouderde woorden en fpreekwyzen, welke ecuige toelichting vorderden, getraciht op to heldercn ; bier door echter ziin wy, aan den eenen kant, nu en dan, genoodzaakt geweest, om ook fommige woorden en fchrijfwyzen der ouden, reeds door anderen, byzonder door onzen geachten Taaikenner Huydecoper behandeld, niet onopgererkt to kunnen voorbygaan, terwijl wy cchter ook wel cens, van dozen onzen grooten voorganger vermeend hebben, to moeten verfchillen, v ai r door dan welligt aan kundiger Taalkenners gelegenheid gegeven is, tot nader onderzoek en verdere opfporingen tot opbouw oiizer Nederlandfche L e tits rkunde ; mar ook, aan de andere zyde, hebben wy by onzen Richter onderfcheiden . woorden en fpreekwyzen mogen aantreffen, welke bevorens niet, of niet opzcttelijk ziIn behandeld geworden, en welke oils dus de gelegenheid aanboden, om de reeds beflaande taalkundige ophelderingen, betreklijk * * 2 on-



xx

vooR )JII IUT .

on ze veronnderde moodertaal, nog met ecnige gcr° o~ ge bydragen re mogee aanvullen . Nicer dan eetis hebben ivy, onder onzen arheid, hot gemis van ccn tweede I-IS. van onze oud}e Beryming bejammerd , g el iik wy rneermalen daar van in onze aanteekeningen gewag maker, dock na ale aangewende pogingen, zoo wel in onze Noordelyke, als Zuidelylke G ewesten , zijn onzc navorfchingen to eeneraal vruchteloos geweest, en bet beeft my niet mogen gel uk ken , eenige fporen van let beflaan van ecn of meerder H SS . van ons fink to nlogen outdekkcn, zoo dat wy het HS . door oils in deze uitgave gevolgd, voor let cenige mogen houden , hetwelk van doze oude Nederduitfche vertaling tot hier toe bekend is . 1-let h1S . , welcer bet eigendom vat, H ydecoper, is hetzelfde, waarvan by in zyne aanteckeningen op iWdls Stoke gebru.ik maaktc, en dat, na zi n overlyden, in handen van Z . H . '1ewijn gek o rn en is, welke ook dozen bu ndel , waarin on s oi'de HS . vervat is, met moor andere zeldzanie 1 en boeken a an de Maatfc happ y der N ederlandfehe Letterktunde to Leyden, by uiterfle wil befproken heeit, zoo dat hot thans aan deze aanzien tyke 1\'laatfchappy in ei-rendom behoort, en het is dan ook met hare gunilige tocllemming, dat my, op her daar toe gedane aanzoek, vrylheid verleend L .m de oude Nederduiuclue ver-talirg der Efopi-fche



VOORB

ER

IGT .

xxt

fc'ae Fabelen , naar dat H S . i n her licht to mogen gcven, voor welke volvaardige medew rking, ter bet eikin` van min oagmerk, ik bier openh ; k mylien opregten dank berui,ge . Het HS , net ecne ze r oude, doch leesbare hand op perkement gefchreven, in klei ;i folio format, beflaat flechts uit

twintig bladzyden, ieder verdeeld in twee koloinmen , bet bevat op iedere icolom veerrig re gels , oitgenomen de laatfle bladzyde, welker tw~:ede kolom alleen nit vijf regels beflaat . In her l -I S . zelve warden geene zoo ;enoenmde gefchilderde vuorletuers, of andere byferaden gevonden, alleen is, by den aanvang van iedcre Fabef, de eerfle of hoofUlerrer

met rooden inks gefchreven, weU;e eenvoi , d ;7,,h~~id tot bewi s van den hoogen otiderdom van ons 11ukk verflrekt, daar vcelal in de oitdfle HSS ., de minfie f eraden gevon den worden . - Wy h eb ben her oorfpronkelyke meet alle naatuwkeurighheid en gerrouwheid gevolgd, en in geval, dat ivy van de lezing meenf en to moeren afwyken, hebbcn wy daarvan in onze aanteekeningen gewag gemaakt . De vet Ikorringen, , die mnenigvuldig in her HS . voorl,omen , hebben w?, wanneer her buiten alle bedenking was, voor welke letter of letters dezelve gebruikt waxen, niet overgenomnen ; maar zoodanige woorden geniaksbalve geheel uitgelchreven ; ten aan-

zien evenwel van zulke v erkortings teekenep, ~ . a rV



xx""

V O ORB E R I GT

omtrentt bet wy felachtig konde zijn, voor welke letter, of letters dezelve gepiaatst waxen, hebben wy het HS . fliptelijk gevolgd . Dezen regel hebben Wy in acht genomen met het verkortings teeken -9 , gewonlij k aanduidende E:R, vernnits het ons ech ter gebleken was, dat hetzelfde teeken, op verfcheidene plaatfen in het HS ., dan eens voor Alt, en dan weder voor AEk gephaatst was, zoo als wy in meer andere HSS . hebben opgemerkt, hebben wy veiligst geoordeeld, deze verkorting, in die gevallen, to behou3en, zoodanig vinden wy bet verkortings teehen -1 , by v . voor AER, F a b . xv . vs . 2 . Fa b . x viii. vs. i . en Fab . xx hva t . vs. 12 . ; dot h we de r voor .AR, Fab . xx. vs . a . en XLIII . vs. 1 y . en elders . Even zoo hebben wy ons gedragen met opzigt tot de verkorting H en o, wanneer het eenigzins onzeker was, of bier door de M of N werd aangeduid, daar deze verb orting in vele oucle H S S . voor beide .die letters voork-omc . Eindelijk hebben wy almede overgehomen de verkorte fchrijfwijs van her lid- en tei woord EE N , vermits daar door zom tii ds een, ene of even konde worden verflaun , en ten einde, in alle die gevallen, niets willekeurigs to bef isfin , heb-ben wy ons liever flipt aan her HS . gehouden . De verdere teiwoorden hebben wy ook, zoo a.is zy in het oorlpronkelyke voorkwamen, afgefchreven . Van her rvjeede fink, is dezen bu.n : gel cp.,aatst,



VOORBERIGT .

XXIII

handelende over den ouden vaderlandfchen Dronk, bekend, onder den naam, S. Geerden Minne , hebben wy vooraf, war de zaak zelve aangaat, niets optemerken, daar evenwel de Richter van dir flak, WILLEM VAN HILDEGAERSBERCH, by vele flog bykans geheel onbekend zal ziin, vertrouwen Wy geen' ondienst to do-en, van dezen ouden fchryver en zijn werk bier eenig reader verfag to geven . De dichter drocg zyn en naarn, gelij k in die tyden gewoon was, naar de plaats zyner geboorte, dir lezen wy op verfcheiden plaatfen in bet work zelve , onder andere, in . bet Gedichr, vander Heiligher Kercken, ons HS . f. 6 r ~ aTVant Willem wil v ?,be fie radon, Die van Eiildegaerf berth is gheboren . Hy was dus, daar flildegaersberch een, nog heden bekend , dorp is, niet ver re van Rotterdam gelegen, Hollander van afkomst, en wy mogen alzoo her goring getal der Dichteren, welke doze Gewesten, destijds opleverden, met hem aanvullen . Omfireeks welken tijd by geleefd en gefchreven hebbe, kunnen wy uit zyne Gedichten vry naauww keurig bepalen, in her Dichtfluk, tot opfchrift hebbende, Hoe deerfIe partyen in Holland k'warren, fchijnt by zich to rangfchikken onder die genera, welke als jonge ghefellen, jo!lgeiin . en, leefden ten tyde dat Graaf Willem de :ill, in 133`7- overleden, **4 ierf,



VO ORB ER I GT .

XIII'IV

fl-;erf, bet blijkt -,,oorts uit dat zelfde Dichtfluk, dap by bier bepaaldliA bet oog hceft, op de bekende Hock, fcbe en Kabeljaauwfcbe Twisters , en dat by win die rampzaliac tweedragt gewaagt, als ten zy-non tyde voorgevallen, en wel, dat by dit gedicht vervaardigde na hot overlyden van Margaretha van Boycren, Gravin van Holland, voorgevallen den 23 . van Zomermand 13-6 ., cn gedurende de krankzini)i,,-Ybcid van Karen zoon, V,"illem V . 1k zal des I)ichters eigene woorden, welke daarvan tot bewijs ' kunnen ftrekken, bier niet affchryven, vermits ons lict Dichtfluk zelve geheel is medegedeeld, door den 11cer DE JONGE, achter de Verhand . over de Thek r. en Kabe1j . Tw., hl. !-, 69 . voIgg . Genoeg, dat wy bier uit mogen afleiden, dat onze Dicbter in de NV eeuw go'ect'd, en in bet midden derzeive gebloeid heeft, en wy alzoo dit, en meer andere van zyne Diclifflukken, als werhen van then ti.Id befchouwen mogen . Het fchijnt, dat by eenen vry hoogen ouderdorn bereikt heeft, by fpreckt van zich zelven, als onder de oude lic-den reeds bebooren0le, in zijn gediclit, van Sterven in bet I -IS . f. ,),6. b . Roe

fal

ic dan arme oude ,

Die gaerne die waerheit fpreken foude,

Der Heren gunst of huldo verweruen. Ja zcl,fs moet by tot zulke hooge jaren zijn opgqkIQmmc-n, dat by de inceste zyner 0-idgenootep heeft



V0 ORB ER IGT .

xxv

bee ft overleefd, en er flechts eenige weinige van overig waren. HS . f. 13 ,2 . d. Die m / n mede~~ hef llen Wren, S'ij u v eel g h~flnruen ende gheuaren. .fee,fter epic tier off' deter -Die fijas oec out.

Dat by niet alleen nog in din fare i 395 geleefd heeft, kunnen wy daaruit opmaken, dat by in zijn Gedicht gander drake Gods, in ons HS . f. 41 . b ., geewaagt van de fchroomelyke nederlaag, die e Kris. onder S igismund , boning van Hon tenen in i395 gt ryc, van de Turken, onder Bajazeth, by Nicopolis, geleden hebben, in welken geweldigen flag een zeer groot aantal edelen en aanzienlyken, zoo uit ons Vaderland, als van Andere Staten, omkwamen, of gevangen gefomen werden ; bier van zegt JI#ldeguer •s berch Ic h,eb ghehoert eon fwaer gheclach Ende een yammerlike mare, Die KKerflenheit is veel to zware, Dat fife ymmer horen moet Van foe nxniglxen ridder goes, Die voer den Turkenn fjn ghebleuen.

WY zullen zelfs onzen Dichter firaks, nog eenige jaren later, on tmoeten . Pat by eenig byzonder heroep, of bedrijf geoefend, of wel eenigen post, of bedienlng waargenomen heeft , heb ik nergens kunnen ont*

Wax'



-~ In

ttaal ' uZ)Izuin trauAz UM 'AEI utAJt M ' uaJtnt ISMICId ~a

uogjiad ua jA1uaizui

ua .uapun Jo

uauaa

uap Act

z 0.1 -cm U01 I uapsrOJpuo r S uiuu!nnaso3 aua ;) do sir. Ic 3uapa unq do ' sum uooMahuo 33ru uaMuaa atp ut

S ES •j q •3 S •I •ffpuo,ty •Z I!H NIJJA 'A ' I-i uap spU -boA 'spa ooz ` a3[paA ` 3jaaq: u.Toogaq sJaigajQ aip 3 °a q .gjagsja dapjam umc aup jjufigDJ .TmmAMuo awu snip sx aaIj •puooiaauuv uaggaq j apaa .i q •x xx •l q I $uV/ i Vj1LT UI3A •J o ZH •Q 5 uap IQOA •.JJocOA azuo UI uaaq.JOOA AM aagasaaaq apumiuo a4jdaip ap ` p~pp uaIp u3A tKa"laal OP Japuo s .tapui :tt;cp ' uaggaq as aut uua2aiu . 4 uap.JOM aga1a2 2tUJ uaaooua2ptuu auAZ UV A aJaput i `

uanoq

Sq aaaz aoq

' apjaoAa' digDJuaiaM ua sluuaJ

aoa asiij Sq s31UU .iaA ' uapurA sffnnaq uaa SuaAO] ui .IalgDa

ap

fin& uauunN

Tapuo

gaaagsi v . ap1zjj uap azuo u p ua11ajJulp flu $arp ' uagaMaj3 s! uamau as

IOVJ

1,9v ~uc"p

POW 001

a~ a.~afaq ~~ ~

.Tilr,(l

.iavaQr

1

onaq .a a ,Ip Y .aiua"

0t 0,311

IV

6S pug aoua . 'P@ f) u CTz UT

si nnnp

3 .r,p

fivit

' uazAAMJapuo lard

` ua yiCpassaa j

'tea/a .(aT3 Toop utp sIC garz Sq `

ap-'b~uYjJaA

JUM 6 .I3,La

aip 3111 Japut JO

¶ su At

Ittp

I ap.xoogoq uapa'J apwaoua2oaz

Op~,' "uLu

I ;'p ` IPI0W .J0A

3oiu

uaa

1 aq

ul,.t,4paA

as

Sq aaauMAX

Ina .1q-,)j u~ttt'j

Op Sq

R1 -iuup ` .rapz si ` apaooq

-aq puiJ ua~ :Spazsaa2 uap jo3 3 qu Sq aUp i uaJCM

'101

1199

11

OOA

IAXX



'T0ORBERIGT .

xxvai

gewag gemaakt vied ; n ; fly heeft dus behoord onder de zoogenoem e SPREKEItS zyner eeuwe, die, zoo als de Hr. V . W1JN t . a. p . zest, zoo lange zy niet in dienst van een' der Grooten waren aangenomen, rondreisden, orn hunne gedichten aan de Hoven, of in de Sloten en Wooningen der AanzienliAflen uit to fpreken . Onder deze fprekers is onze Richter, d: nn beroemden oudheidkenner niet alleen, zoo als by ons opteekent , to meermalen voorgekomen ; maar bet is denzelven ook gebleken, dat by onder de fpr ekers van dien tijd byzonder uitmuntte, en ook rij kli kst , telken reize ; wanneer by fprak, beloond werd . Met name komt onze .Richter, ale: zoodanig, voor in de Graaflyke Rekeningen van Hertog Aal brech t van P eyeren van 1398 . en 1400 ., alwaar in uitgaaf gebragr warden de belooningen, gefchonken aan Meester WILLE M VAN HILDEGAERSBERCH, zoo ter oorzake, dat by op den Paefhdage voor minen Her (Aalbrecbt) gef~Jrof6i .rn hadlde, als ook ter hoechtijt van Kensauont alrehande Gedichten geeeit hadde, zie VAN

Hiflor. .

vo :~fl. bl. 34o-341 . , en hoewel in de Rekening van den Treforier van denzel .fden Hertog Aalbrecht van 1391 . , des Sprekers naam niet words ui tgedrukt , komt her .my echter, met den Heer VAN WIJN, aldaar bl . 343 ., hoogst waarfchijnlijk voor, dat wy door WILLEM, den Dichter, aidaar vermeld,

WIJN

niem and an=Hers data onzen van ; Hildeg aersberch to ver-



"wiI1

VOORBERIGT.

verfFaan hebben . Om evenwel net den Ileer JViju uit den aankoop der Gedichten van v . Bil,` gaersberch voor Graaf Willem V1 ., in den Bare 1409 ., des Dichters overlyden, omtreeks dice, tiid, to bepalen, komt my niet genoegzaam gegrond voor, v, •- rmnits diergelyke aankoop, ook, Tang rya des D ichters afilerven , heeft kunnen plaats hebben , daar er ongetwi,;feld affchriften van die gedichten beffinn hebben . Alhoewel nu de I -leer van i j n , ineermalen van onzen Eli chter gewag nmt akt , was hem echter, , desti j ds , geheel onbelkend, dat eenige van deszelfs dichtftukken nog tot onzen tijd waren overgebleven , eerst eenige jaren daarna is onzen beroemden oudheidkc*nncr, cen HS . der meergenoenide gedichten in ha .ndcn gekomen, hetwelk echter reeds, byna eene eeuw to voren, en wel in den jare 1717 . door Mr . Dan L i van t he land en Burge mee ter der had Leyden , toevallig was ontdekt geworden, en federt 1721 . by denzelven in eigendom is bezeten, doch finds dicii did, zoo in zyne boekery, als in die zyner nakomelingen, alleen als cen zeldzaam overblijffel der oudheid bewaard gebleven, zonder dat bet aan bet algemeen is bekend geworden, tot dat het be1iaati van dat HS . eindelij k ter kennisfe van derv I-leer vain 1J ijn gekornen zijnde, dit fluk door hens is ornderzo :ht, cn vervolgends, met toeflemnming van den



VO ORB ER I GT. den

toenmaligen hezitter,

xxnn

door den Heer de

,ong

uliandeiing over de Hoe kf: en by de uitgav e zyner Twisten, van een enkel Dichtf uk , daarin V

voorkomende ,

en

tot swat onderwerp

betreklijk,

gebruik genaakt is, zoo als wy hier voor bl . 24 .

reeds heb ben opgemerkt. Tans is hetzel fde I -IS. miju eigendom, en zoo veel wy weten het eenige affc h h rifr , dat van - de Gedichten van iller van iiildegaersberch nog belant, nergens elders hebben wv con ander afIchrifc van dit fluk kunnen ontdck.lken, of daarvan cenige melding gevonden . Ons IIS . i s zelfs niet geheel volleedig, vermits de vijf cerfie hiaden, en _het agtfle daaraan ontbreken, evenwel di n nay cell aanta van ho aderd en zeventien Dichtftkken bewaard gebleven, in alle welke onderlcheiden onderwerpen behandeld warden, die alle godsdienflige en zedekundige iesfm bevatten , en fchoon bier en daar wel eenig gcfchiedkundig onderwerp behandeld words, is cchter des Dichters lhoofdbedoeling floods, om dorgel yke gel_)eurtenisfen op der menfchen bcdrijf, en onderlinge verkeering, of pligtsbetrachting toetepasrcn, en do noodige lesfen, tot regeling van hun gedrag, dear uit of to leiden . Zoodanig is order anderen het Dichtfituk, ten opfchrifc hebbende : van Ses 1Jrt icnlcn der T erlt ; alwaar by hot oog heeft op dc' fcheuring in de Room., voorg evallen tusfchen fche Kerk in den fare j378 de

V 0 R B R I - T de Pauf'en Urbanus VI ., die zynen foci to Row,,field, en Clemens - VII . die in bet volgende jaar to Avignon zijn verhlijf vestigde, bier uit neemt de Dichrer aanleiding, om hot gedrag der geestelyken, die voor anderen, voorgangers in leer en leven, behoorden to zijn, zeer fcherpeli .'jk to berispen ; en goo ook in het bier voor genoemde Gedicht, waar in by de Hoekfche en Kabeljaauwlche Twisten vernncldt, waar by, by die gelcgcnheid, de fchadelyke gevolgen van burgertwist en twcedragt in den S taiat nantoont, en tot onderlinge eensgeziridh id vergi1aantTegen de gewoonre zy ner eeuwwT, en de leer der toenmaals Hecrfcihende Kerk, prijst by to nieernuialen aan, het onderzoe ken en lezen van de Heili e Schri ft, zelfs rigt by doze vermaning tot de Vorsren en grooten der wereld, zoo Iprec ik t by in 4n Gedicht van : 'k- i` c!iande Jiact van Heren . I--I S. f. 5 t . b. Mar wa't he m God glheboden heeft

Dell over - yen, die t volc .Dat foude die Serif: wel Vouden

ft

bewarea~, openbar •e n,

to iccht fluderen.

God en zee t e niet om c zere-u G" ze et in calf ulker waer - de , Quer tvolcf to wefen haerde . Die her-en plaglien die Serifs to wetenn flier o voren by ouden t y'denn ,



V

o

0 R B E R I G T.

xxxt

o na 'at f, niet en fouden glyden ; pads, j'; en wilient wel. Butt' ; Als Dauid inden fonden vel, Hy bekende fijn mifdade, Hy riep an God, hi bat ghenade, Soe lange clot hi creech perdoe .o . Die wire Canine Salomoen Bekende God in fynen ri j ek , Ende bier in de/en aertfehen flijck Hem felucn knecht in linen dienft. Dikwi3ls bewi'st by zvnc gezegden met voorbeelden uit den Bybel, zoo beroept by zich meermalen op bet zeggen van Salomo . In zijn Gedicht van die acute Salicheden, behandelt by zees • wi dloopig de zaligfprekingen van Jefus, vermeld in bet v. Hoofdff. van iVlatth . In zijn Gedicht van Recbters, f rekt bet gefehiedverhaal, vermeld i . Sam . via . g ., hoe de zonen van Samuel, Pas Regters, gefchenken namen hem tot grondulag, omm zulk cen fchandelijk en ffrafbaar gedrag nan to toonen . (wok in let Gedicht vanden . vontmael brengt by wit Luc, xw . 16., de gelykenis by van bet bereide avondmaal en de onhereidwill i gheid der genoodig de gasten . Zelfs zegt by uitdru k kelij k dat men, zonder kennisfe der S chriften dergelyke Dichtfiukken , als by fchreef, niet voortbrengen kon, Ged, Fan Scheyden HS . f. 6!z . d. Can hi (de dichter) der Sc;-ifiti ren woort w ~- a-



xxxir

VOQRBERIGT .

Nader waerheit wel ver nnen, Sae 772~uch hi aert van dichten kinnen ; Mar wye die Scriften niet enn can', Ende ymmer diclsten wil neehtan ils is dictent hebbe gliedaen, Die is wit atixten zeer beuaen . De Ged i ch ten van onzen Hildaersberch zi; n , zoo het fchi nr 9 van tijd tot tied door hem gcmee gemaakt, en als afzonderl yke Ilu k lien in omloop gekomen, het wel k wy daar uit m ogee afnemen, c-t londer zeer vole derzelve des Dichters naam gevonden wordt, hetwelk zekerlijk overbodig zoude zijn, zoo dit alles gelijktydig door hem ware bekend gemaakr. Dat dezelve welligt feeds' by zijn ]even in eenen bundel verzameld waren, znogen wy opmnaken flit clan ,,-an k oop deter G L~dichtcn vcor Graaf Willem VI . , waarvvan wy firaks gewaagd hebben . Zoodanig eene verzaineling is dan ook bet flak, her wclk wy tharns bczi r en . [let HS. is in folio formaat, naar de wyze der ouden ingerigt, op zwaar en dik rapier, met eerie groote en duidelyke letter, en zcer zwartcn doch de Opfchri f ten der on derfcheiden Dichh r1.ukken , zoo wel als de Hoofdletters, met rooden ink gefchrcvcn. -let bevat 136 . bladen, elk derzelve haven a an in her midden, door dezelfde hand met rotm .infche tal!erters genomnmerd, iedere bladzyde is verdecld in twee kolommen, terwiji op elke ko-



VoORBERIGT-

xxxiii

holom., weinige Iuitgezohderd ; een en veertig regels geteld wordcn , alle zeer regeirnatig, op eeue zeer fyne frcep of 1ijn gepiaatst . Er worden in bet HS . geene gelciiilderde letters of andere hyT ieraden gevonden . Uit tail en fchrijfwyze to oordeelen, mogen wyr ons fluk voor eon Handfchrift van bet begin der XV . ecuw houden . Her is nog in zynen ecrilen en ouden kalfslederen band, or flevige houten borden getrokken, aan den band zi ;n voorheen twee koperen Iloten gehecbbt geweest, w el ae echter verloren zijn ; doch waarvan de overblijffels zich nog vertoonen . In denzelfden band volgt aChter de Gedichten van onzcn v . ilildegaersbercli, een affehrift van het work, genaamd der Minl2en loop, van hetwelk CLAES WILLEMS tot hiertoe als dich ter gehouden is . Dit flak is ook Vermeld by den Ileer VAN WIJN Hi/or . : 'vondfl. I . D . bl . ~ I . , die echter het HS . der Lci ;df:he MaatfchappyT niet zoo tydig heeft kunnen bekomen, om hetzelve, of wel eenige byzonderheden van den Dichter, naar zip verlangen , breeder to kunnen omfchry°ven, en one die reden zich tot het korte berigt, dienaangaande door Hriydecoper modegedeeld, bcpalen moest . Flet zal dus, zoo ik vertrouwe, den Letternninmaar niet ongevallig zijn, om met dit thk en den Dichter van hetzelve, oak eenigzins nader bekend to worden . # War



xxxi v

V O O R13 E R I

T.

dan, in de eeri Le plants, den Dichter zelven betreft, komt bet ons voor, dat by een lollander geweest is, (lit mag men daaruit opmaken, dat icy van Delft en Schiedam, in diervoege gewag nmaakt, dat hy, aithans met de inwor ers van die fteden, zeer van naby moet bekend gewccst zijn, enn z*,-'A verblijf aldaar gehouden hebben . I y was wLare .--ni nvij k van geene gerin ge tf k omst , want niet alleen , dat er reeds in zyne jeugd, voor cone sneer befchaafdde opvoeding en onderwijs in de fcholen, gezorod is, en by in bet fchryven en lezen onderwijs gen,Y,ren he : fu, kundigheden, in de ecuw van onzen Di chrer , maar fpaarzaam gevonden by die genera, welke, gelii k by, niet tot den geestelyken flared werden opgelcid ; niaar ook bovendien heeft dat oriderwijs zich uirgefrekt tot bet Latijn , de wi sbegeerte , en der ouden \vat

dicht- en gefchiedkunde, tot welke bride laatfle vakken by eene byzon det e neigin g fcheen to gevoelen . Hooren wy wat de Dichter nederig van zich zelven bier van zegt, in den aanvang van zijn • work f. I . a . Iconflen die fi~jn menigher7ey , AIijn l onfi en prif`c niet een eevy s Doch donct my prifens weerdich wefen, .: atmnen lean fcriven en lefen , Ende to maten latijn ver7?aen ; Daer omn hob is ter fcole ghegaen . Van Lefgijek enrie pizilofoplue,



VoORBERIGT .

xxxv

is ie die rechte waerhcit lye, So ill, dat is niet veel en ycr rz" ; Maer die goede oude gramatica Heb is onthouden in minen W

ifl

icfe bet het waer my

brie. lief.

Foetryen ende oude geflen

f

He b is zeer beg heert to ve len .

Dat ooze Dichter nieA alleen van aanzienlyke afm komst ; maar dat by, of zyme ouders, zelfs lieden van cenig vermogen geweest nmoctcn zijp, fchi.jnt men hier uit to mogen afleiden, dat by na het volbrengen zyner fludien, buitenlandfche reizen ondernomen heeft, gelijk op doze en gene plaatfen bli kt, dat by Engeland, Walfland, d . L Vrankr-li k en Italic bezocht heeft, dat by under ° andere to Rome geweest is, zegt by tellig f. 15 . d . ~`de alle die lude g root evade fempel Plaghen to gaen tot enen tempel, By den weghe van .Latraen , Deer ~y Yupiter baden ann . Eu r oot flfleen noc x aldair fleet, Daer alle mean lijdt evade gheet ; Want is hebben felue ,Theflea. en f. 36 . b . Te Rommren in die flat heb is gheflen Enen b roten ronden fleen . Mar by, gelijk wy reeds gezien hebben, de Dicht*** 2 en

V0ORB

R1GT .

en GeIchiedkunde tot zvne lion dfudie gckozen, e zich vervoigends hepaa'd hai, een werk over de miii, of liefde re fchryven, heeft by dan ook vooraf de oude Richters, zoo xel Latijniche als Griekfche, welke die ftoffe hefhandeld haJd-n , gelezen en naarilial ij k on dcrzoch t , gef i k by dit zeif verreldc f. i . d . ' 3leyne britede is daer den tijt, Ende wart denci ende om cs7 alit Na Galluyn era Ou ldiun,; , Die meflere waxen van hog lien doers. Appelle x, ende , nach rear , Coris, n Cal imaclzijs , 7 ibullus ende Aratlhijs . Defe hebben vclc van minne ghewetcn

e

Sapho esn clot tte niet vergheten, Die was ecu edel ioncfrou goet, i tin finnen wijs van coca flen vroet, Die veel vain minnentlike zahen Scone gefen p)lach to maeen .

TO= niet alleen heeft de Richter onderzccht, wat andere, over het onderwerp, dat by behandelen wilde, voor hens gezegd hadden ; maar by heefr zich ook door eibene nafporing en ondervinding trachten to bekwannen, want eenige regels vcrder lezen wy Tv zeb is fe/ieer yr g lichen , H ier van deftn ende daer van diem den din g/sen veel bef ocht. cn



V O O R B ER [ G T.

xxxvii

en f. z . a. zegt by van de behandeling van zlln were - na dat is vi jade in boecken Ende nick na mijns felfs ver foecken .

Dat by zich de mocire gaf, om de zeden en bet lkarakter der voli;cn, welke by bezocht, wcl to leeren kennen, one dear naar zone opmerkinng in to rigtell, zien wy, wanneer by van de ware, hark. tyke e n opregte liefde fprekende, onxtrenc bet veric:liil, in dcugd, hraaf held en de goede tr •ouuw van de bewoners der verfchiii ; ndc , door hem bezochtc lauden, zich aldus uitlaat, f. 2- . d. De/e b oede minne is wail bekant ondcr • den gueden

m

t Duet//-he lant ;

Mer Lombart, Era ghclfc he ende T ciel

Ver-flaeu hem felden fuiker tae 1 . Hoir landen hebb en ecuu wader wet,

Dan

oias die mis2nc `tee t gIz f t,

Dock mmoghen daer wel f mmighe /ijn, Die vat herten fzjn fo fij n , Dat

fy wail

E'jade na

die dueghe t -nei-cken,

a herechte

lie fde wer•cken,

N ei- ouer be "ch en Sy fioecke ;i th oen

fl/n fy

nie t ,

a4 byden fleet.

Luttel doecht, o fre ynicheit , 1-u?ttel tiu, o"fledicheit, nde l~vtt{ l 3va r!~~' t f~ttrli viri.den n(ler• dc ;- Italh i;,u kinnden ; 44*

3



xxsvIII

VOORBERIGT . ~i2t is kenne wael hoer man, ieren . Die vroumlen ftjn daer guederrieren Sedich, (impel ende detioet ; Men r •eynicheit is dair al Foot .

Dat by onder de aanzienlie kffe inwoners, in de plaats van zijn verblijf, moet behoord hebben, nag men niet alleen afnemen uit den eerepost, dien van regter namelijk, welken by bekleed heeft ; maar oak bovendien blijkt ons, hoe by in de gunst en het vertrouwen van zynen Vorst m ogt deelen, daar by zelf tot eene geheime buitenlandfche- zending is benoeind geweest, wy lezen dit in ons HS . f. i . b . lc, man ende fcriuer vanden bloede , Die wile is hadde die yferen roede, Ende rechter was in fl/or/len lant, Wart is int hoghc Rijck ghef nt, Om eenre ghewenff (*) in /Iilre lif , Daer dackenran niet off en wif . Ic bleef daer laugher dan cen jaer .ill roe wa f my bewant aldaer . Deze plaats echter nader inziende, en niijn F IS . met dat van de Maatfchappy der N . L . to Leyden vergelykende, heeft dit by my de gedachte doen op, koGheweiff in f ilre lif , is eene geheime onderhandeling, g e,cer f wordt by KILIAEN vertaald Actio, negotiatio, onderh€e l eTY .



V O O R B E R I G T.

xxxix

komen, of men Clces iVillems wel en to regt voor den dichter van dit link to houden hadde, en na naauwi; eurig onderzoek, is bet my voorgekomen, dat er in de daad zeer gewigtige redenen beilaan, omn bet dichtfiuk dear Minnen Loop, niet aan den genoemden Claes Willems,, toe to fchryven . Dit toch mag men , naar mijn gevoelen, hier nit afleiden, dat, v©oieer•s t, de beide HISS . welke wy thins voor ons bc-bben, volkomen met elkander overec rkomen , eenig onderfcheid in de fpelling alleen zit ; ~o d~ rd, dat ook de verdeeling en opvolging der r l o ~~ '~i i uk ken , uitgenoren cene geringe verfchikking in let tweede boek, iit beide, op gelyke wyze, plaats vin,' :r,, dat er aIZoo geene de minfle twyfel beilaat, of b,1155 . bevatten bet zelfde work . Dat wyc rs in mijn I-IS ., ongeacht deze geli#kheid der beide tukken, nergens de naani van Flies T illems gelezen words, en dat men zelfs in het IIS . der Leijdfche Maat#c:happy, , dien iiaarn niet in den text, maar alleen in bet ondcrfchriftz aantreft, en dat niet flechts achter bet Plot van het geheele werk ; maar by herhaling, op bet eiude van ieder bock, en des op eene wyze , ten eenennaal inloopende, tegen bet gebruik en de gewoonte der Dichters in die ceuw, deze Loch, wanneer zy hunnen naam, in hunne dichtflukken, verm.eldden, voeL den din Heeds in den text zel ven , zoo vinden wy dit in wile de werken van facob van



xt,

VUORB L'1 IU I .

Maerlant, in welke by ons zynen naam uitdouklijk opgeeft, en op gelyke wyze komen de namen vaii Illelis Stoke, van Lodewijk van Velthem, van Diederik van ,1--nede en andere in hunne dichtftukken, Ilechts eenmaal , in den text, voor, terwijl bier de naam van Cl. iVillems aan het cinde van ieder bock, en alzoo viermaal, in een afzonderlij k nafchrift word: opgegeven. By di t alles nu kom t n og , dat de laatf}e, uit onzen dichter bier bvphragte, woorden, in ow HS . f. i . b ., zeer gegronde aanleiding geven, tin to mogen onderfIollen, diet Icy niet verkozen hceft zynen naar in zyn werk to verinelden ; waar toe b y anders, daar ter plaarfe, juisc . zeer gefc:hiktc gelegenheid gehad zoude hebben ; maar veraf van zynen naani bekend to -maken, verzw :;g t by zelf de plaats, waar by den post van regter bekleed heeft, door wien hem eerie buitenlandiche geheime zending is opgedragen, of werwaards, en tot wien by is afgezonden geweesr, alJ herwelk , n :tar nlijn inzien, vry duidei;k doer zien, dat het des dichrers oogmerk fchi ;nt ge:veest to zijn, zijn' perfoon onbekend re doer blyven, en ah-hans voorzeker zynen naam niet openlijk to verrruelden ; waarom ik het onderfchrift achter bet Leydfche HS ., liefst zoude houden voor eene byvoeging van den affchryver . Her byfchrift is van dezen i nhond : flier eyndet dat vierde boeck der Alit. r;en loops (l . loop) bi mi G',',7.-s Xllk sz . mmt 1

Bier



VO0RBERIGT4

XL!

a aer ens Here n r2 . cccc lxxxva op flne iXaert jns - let lijdt by my geene bedenking, dat deze auo t. woorden alleen zien op den bepaalden tijd wanneer

bet affe li ri ft , waar onder zy geflel d zijn , was ten ,einde gebragt, en dat derhalven , bier alleen op her affchryven gedoeld wordende , de bier vermelde naarn ool flechts die v4n d eat affchryver zijn, kan . (*) vtran(*) Daar ik bet Dichtwerk der iZinnen Loop, niet aan Clues 1P llems meen te - mogen toekenuen , zoude bet voorzeker vreemd moeten voorkomen, dat ik van dit fault in myne aanteek . op de Efop . Fabelen meermanis gebruik makende, h etzelve echter onder dien naam heb aangehaald ; om evenwel doze bedenking wag to nemen, zal bet genoeg zijn to doers opmerken, dat vele myner aanteekeningen, reeds eenen geruitnen tijd geleden waken afgewerkt, en dat ik daar in eenige plaatfen, voorheen uit hot HS . der Ley*dfclac Maatfclaappy afge1 hrevea, heb overgetloancn, en dat hat affchrift, bet walk ik tha .ins van dit flak bezitte, my eerst is tar hand gekomen, even na dat hot Werk ter persfe gelegd was, en dat ik, na bet tdoorlczen van mijn HS ., ontdekkende, dat des Dichters naam daar in nergeus voor kwain , teen eerst by my de bedenking gerezenn is, of W llems wel voor de Dichter van dat fluk to houden ware, dat ik, op dat oogenblik bet HS . der Maatfchnppy Diet kunnende inzien , nosh my herinnerende, of de naar van Cl. IV llems aldaar, in den text zelven, of elders gevonden, werd , terwijl ook a .an mijn i IS . hot eon of ander had ku ;ancil onthreketi, dan ook, in die onzekerheid, den naam van J llems , als dien des Dichters , zoolan .g heb behouden , tot dat ik door under ondcrzoek van bet tegeudeel ben overtnigs gewortien .



)LIL

VOORBERIGT .

Wanncer de diclhter ziin werk zaanigefteld, of in welken ti;d by geleefd hebbe, blijkt nergens, en e ; is geene daadzaak verinejd , welke daaromtrent mc=w zekerheid jets bepalen laat, naar de tail en fpellinng to oordeelen , komt bet ons voor dat bet dichtlluk ,tot de XIV ecuw behoort, tot welken tijd het, mar nnijn inzien, to regt gebragt is, door DE VRIES, Gef•laied . der Neelerd . Dichtk . I . D . bi . 1 / . rerwi.,l ik den Hoogg. YPEY Gefcli ed. der Nederl. Tale bl. 380- geenzins kan toellemmen, dat Huydecoper, bet dichtftuk van Claes Willemsz ., in de 'Pr. I , D . bl . 139 . en 140 . aanhalende, als een HS . van 14b6 ., daar door had willen aanduiden , dat by het zelve _achtte cen opfiel van dat jaar to zijn, vermits dir, zoo wel ortrent dit HS ., als by de vermeldinng van alle andere dude flukken, alleen aanduidt bet jaartai, bet welk op bet affichrift gevonden wordt . Wat nu hot work zelve aangaat, het bevat het ganfche bef ag , en den geheelen onvang der liefde, zoodanig als die, naar de wyze der ouden, in trappen verdeeld was , de dichter heeft deze aideelingcn in vier boeken ondericheiden, van welke by den hoofdw inhoud op het cinde van het I . Boek, in deter voege, opgeeft, inijn Ir - IS. f. '9 . c . .Ic heb bhefeit int voer ghefcrichte (*) , Df ~9

G,t, :i ic,We d . i . beftr2f'e,

de oulings zur gewoooe let-



V O ORB E R I G T-

Wil

Daer op fondeer Ic mien ghedichte, Ills vander liefden vier manieren, Daer is gaerne of foude dictieren, Dat nutte waer v oer den g henen , Die der lieffle hoer herte gheuen . Vander

g esker minnen Jiuck Heb is ghefcreuen veel en duck, Ende vat fy onraets bee ft ghepl oghen, Nv %4l1 ict bringhen bier voer og hen Van rechter g oeder edelre minnen, Die goede menfchen inden finne Lieflic draghen snit reynen moede, Daer om fo heit ft minne g oede . Dan beghhint onfe ander bock . Ten derden wilic nemen roeck Van ongheoirlo fde minne to fpreken, Al foudmenfe bilijcx laten fleken ; Dock donct my dat niet , en fchae :, Datmen leefl belle g oet ende quae4 . Ten vierden, oft Gods Mlle fy , illic fpreken van minnei vry, Die gheoirloft is over al, Alfo als in echtfchap 'wefen JsL V anIetterverwisfeling der F . en CIA ., waarvan wy in onze aanteek . op de :fop, Fab . breeder fpreken . Doze regel is in liet HIS . der L . Mantf. zeer verininnkt, daar lezen wy

Ic hob ghefet

it;

vuerig f'zer minnen fiic z e.



XLIV

VOORBERIGT .

Vander b hecheit hob di ghehoirt , Die wil en can, mach lefen voirt . Ons HS .,, met cene kleine dock duidelyke lctrer gefi hreven , op zwaar en grof papier, wanr in men her watermnerk, de letter P vindt, zoodanig als die, in de Verhand . van den Hr . KON IN G over de Bockdr z: k . is afgebeeld, pl . i . no . s., het 2 de figutir in de onderlie ry, belaat uit 64 . bladen, iedere bladzycic verdeeld in vier kolommen, welke echrcr nicr, gelij k in de meeste HS S . plaats heefr, alle een gelid k getal verzen bevatten, want hoewel doorgaands in iedere kolom 44 regeis geteld warden, zfin er eenige op welke twee, ook wel drie regels meerder gefchreven zi in ; bet [IS . heeft geene byf eraden , of gefchilderde voorierters, dan alleen by den aanvang van het vierde Boek , terwijl by de overige bocken, zoo wel als by het begin van de Hoofdflukken, alleen eene, met rooden inks gerchrevene, voorletter gevonden words, de cenvoudigheid van het link draagt teekenen van oudheid , en wy achten ores of fchrift onmffreeks bet midden der XV . ecuw vervaQardigd to zi n . ,die daar het weini 9e, dat ik by di t Voorberi get meen de to moeten medeelen, zoo er in herzeive, o f in myne aanteekeningen, nag jets mogt voorkomen, dat van cenig helang voor onze Nederlandfche Let terkunde zoude kunnen gerekend warden, zal ik h F e r dour ,



VOORBERIGT

KLVV

(door,

daar ik geheel belangeloos mynen arbeid fcihen ire , mvne moeite rijkeli';k beloond achten, en zoo ik welligc in bet een, of ander moge oedwaald hebben , zi lien alle befcheiden aanmerk ingen my byzonder welkom zijn, daar wy door bet mededeelen der gronden voor onze verfchillende gevoelens, Reeds der volkomenheid meer en ameer naderen . Wy fluiten met den wensch, dat ook eenmaal de oude oorfpronkelyke fchriften onzer Voorvaderen, cen even gunflig onthaai onder ons molten vinden, als de vaderlandfche voortbrengfelen dier eeuw thanss in Duitschland geniecen, ten einde de Taalkenners onder ons, daar door mogten worden aangemoedigd, om zoo vele wer ken van onze oudfie S chrvvers , ais nu nog in het duister liggen , ook den Nederlandfchen . Letterminnaren to doen kennen, op dat ooJ cens, in bet algemeen , onze ti jdgenooten , met andere verdienftelyke mannen, zich aan de taal hunner Voorvaderen gewennen, hunne fchrifcen met verrukking Iezen, en hen als de vormers van onz- Taal cerblc~ digen . 's Gravenha e ~

ao. van Herfstmaand 1819 .

LIJST



LUST

VAN VERCELYJUNG tusfchth de oude Berip nide Nederduit fche en eenige Latijnfche Vertalingen der Efopifche Fabelen .

I Anonimi

~Teederduitfche

Ph e dri

flerijmde Vertaling .

Fabula? .

Fabul,T .-fopea .

Fabuloo Anntiqua ex Ph edro , foluta oratione .

Romuli Fabulaa 1EfopiTa

l .De Haan en de Parel 11r . 12 . 1, 1 . 2 .'De Wolf en bet Lam 3„D ',e Muis en de AAanh . 6. Vorsch . Het Schaap de Hond de Wolf e n de 5 I-,e Iloiid z weminende met bet fluk vleesch . . . / I. 6 De KKoe, de Geit, bet Schaap en deLeeuw I. 5. 7 Dc Dick die trouwen wiI . . . 1 . 6. 8 D e Wolf en de K raan I. 8 €~oild zit bareusn Dehood • . . s. I . 19. io , De N'Tan en de Slang IV . Of. ~, De Ezel bet Zwijin hefpottende I . 29. 2 , De Staden Landmuis Aa h . 9. 1 . 2"; . 1 3 . De Vas en de Arend 1 , , De Arend, de Kraai en de Schilpad . II . 6. 1 ~, De Raaf en de Vos 1 . 53 . 16 . De Lecuw Drank van ouderdom, bet Zwijn, de "Stier en I . 2I . de Ezel a . . ri . De Ezel zynen beer vieyenae . . . f1-II . 10. ®^ . DeLecuw en deMuis fAanh . 4 19o De zieke Wouw .A'Aanh . .2o ."-Iet Paard bet Hert 1 1 en de Jager . . IV . 3-!

6d

•

iz . 0s

1 5-

16.

16 . 1 7-

15 . 1 6. Aan .l . 12 .

1 Aan .I

V .9 . Ne-



LUST VAN "ederduitr. ;lie

VERGELYKING ENZ .

XLVIt

Fabulx A ntign :e ex Phxdro, toiuuta r~z- ~atic~ic .

rhxdri

Berijmde Vertaling .

Rornuii

1

IE1opine.

.

a i . DeEzel en deLeeuw ter jags . . . I . II .) 22 . lie haaf andere vvgelen to Bast noodigende • 23 . De nude Leeuw en de Vos . . . Aanh .30 . 2¢ . De Vogelen en de Z wale w . . . Aanh . 12 . De Vorichen eenen koning eifchende . I. h . 26 . De Wouw en de Duiven . . . I. I 917 . De getrouwe Hand L 23 . 2 . lie wolf en de Z eugg in barensnood . . . . 29 . De Berg die baren zoude . . . IV .22 . 30 . De Hand en bet Lam III . 15 . 31 . De oude IIoud en de jager V . 10. . De Hazen en de Varfch en . . . . Aanh . 33 De Bok en de Wolf Aanh . 32 . 34 . De arme Man en d e Slang . . . ∎ Aanh .33 . 5 . [-let I-Iert en h et Scha.ap . . . I . 16. 36 . De Kaalkop en de Vlieg . . . . 37 . De Vos en de Ooye-vaar . . . . I . 26.1 38 . D e K raauw en de Paauw , I. - 3. 39 . De Vlieg en de Muilezelin . . III . 6. 4o . De Mier en cue Vlieg IV- 23 . 1 . 22 . 4 1 . DeWezel on de Man 42 . De Vorfcli en de Os I . 24. 43 De Leeuw en bet Paard A J

1'

a

.

.

4

w

•

.

∎ 59 .

43-

no .

20 .

17.

21.

21 .

Is,

22-

22 . 23 .

I9 . 20.

•

23 . 2 4n5fr . 2 "s -

21 .

• •

.

27.

62 .

29 .

61 .

30,

65 .

•

.

.

.

.

•

24.

66 .

.

33-

63,

3c.

26 . An .II .16 .

3736. 4 04142 .

. r ∎

2 9. 33 • .

. ∎

• . 26 . N, C-



j

'r

\TAN 11Er G E L Y EC, Ilei iXnonimi

ii'ederduiti'che

Phxdri

Berg aide Vertaling .

Fabulx .

Fabnlx ~F.fopex .

5I . De Vogc:len en de Vogelaar . . . 52 . De opregte en valfche flan en de Apen . . . . Aanh . e ; . II . 8 . 53 'let Heft on de Osfen 54 . De heerfch . Leeuw. IV . 12 . . 55 . De Vos eii de Druif IV . 56 . DeWezel en de M uis I V . i . -57 . De Wolf, do Herder en de 'alter . . ~Aanh .23 Payuw tot Juno III . 18 . Panther en de Herders . . . III . . Juno en Venus De Vrouw en de krx; gsman . De ontrouweVryfler en de Jongeliug DeVader en de weerbarstige Zoon Do Hond en de Wolf III . Do Buik en de overi e Leden De Aap en de Vos Aanh .22 De Koopman en de III . 20 . Ezel . . . .

62 . 63 . 16 465 . 66. 6;- .

Romuli

Phxdro ,

Fabulh

foluta

oratione . )Efopix .

37 .

Aan .Ills 3-

44-

1.

•

.

!2 7-

45-

39 .

46 . 47-

40 . 41

• 29. 40 .

.

i

:

.

Aan . IV. 7.

•

51 . 4u . 37 • 9. . . Clan . IV . t . Aan . IV. 2 :

.

.

50 .

58 . De :59 .' De 6o . 6i .

FabuTi Antiqux ex

• 43-

41 . 45

Het Paard e n de E z el Aanh . z7 . DekwaadfPrekende man , , 4.6. De Vogelen, viervoetige Dieren en de Viedermuis . Aanh . i 8 . f De Havik en de Nagtcgaal 40 . 1) . W'~Iolf, de Vos etc ,do Herder . . Aanh . co . 49 . filet Hert by de rivier I . 12 . 50 . De fainmen en de Sla tel•

.

38 . 39 .

• _ .

.

Aim . IV- 5, • Aan .111 . 6. 30 .

48 49-

3r .

•

5054-

•

5556 .

•

45 •

• Aan .I I I . r 34• . 3536.

46 . 4.7 .

i,

J

.

A

F A-

FABELEN NT A N

E

SOP

B , E R

US IJ

M D

IN DE X fl 1 .

E E U W.

S 0



F A B E L E N VAN

E

S

0

P

U

S.

INLEIDING . e tuiwle b / in bit ere on# eren f bee f en ei bi bogelen been dc's . i . on#) By Huylecoper Pr . 111. D . bl . 163 vindt men aangeteekend , dat Vondel bet bezittelijk voornaatnwoord oils , . aldus onverbogen in alle gellachten bezigde , gelijk dan ook daar van ter aangehaalde plaatfe, zoo uit Vonelel zelven, als uit andere fchryvers van, en na zynen ti j d , voorbeelden zijn bygebragt, en hoe zeer ivy hier met cozen grooten taalkenner inflemmen, vat den tijd van Vmdel, en na hem betreft, kunnen ivy echter niet met flilzwygen voorbygaan den misflag, bier omtrent, n aar o ns its z ien , door Rinldpen begaan, wan veer by op de bovengemelde woorden van Huydecooer aanmerkt„ dat Vondeel, en an deren , op zi j n voorbeeld,-hier in de, ouden, of de taal van hun, die nog op her fpoor der ouden liep, gevolgd hebben, hier in heeft deze anders zoo verdienflelijke taallcenner gedwaald . Onze ouden, waardoor ik verfla, y en Jiulo e onget~ryfeld ook vcrfiaa n heeft, once eerie lclhryvers , hebben met opzicht tot dit bezittelijk voornnaamwoord het onderfcheid tusfcberi ons en onfe even naauwkeurig, als men heden hetzelve gadeNat, zonder afwyking, zoo reel my aithands ebleken is , A :t



I

4

N L E I

LJ

I N G.

M f fen eli tuel 1ebf eb en Die nature banben Iteben . 5 TI ., is, Heeds in acht genomen, eene enkele afwyking, kan men aan onachtzaamheid van den affchryver wyten . De ouden bedienden zich alleen in cenen enkelden naatnval, to weten in den tweeden van het enkelvoudig manlijk of onzydig geilacbt, zoo als in verfcheiden andere woorden pleats had, van eene zamentrekking en fchreven al7-00 ons voor onzes of van onzen, dochh in alle andere naamvailen , zoo wel in het enkel, als meervoudig geral bezigden zy volfandig ons, onfe of onfen, naarmate de tealkurnde zuiks v orderde . l k zal rnijn gezegden door voorbeelden uit de oude fchriften trachten to taven, en wel in de eer[le plaats door zoodanige, alwaar dit bezittdijk voornaamwoord in den tweeden naamvai voorkomt . Zoo lezen wy by, MELTS STOKE I . B . *s . 59. ~n ons Heren gheboernesfe. dezelfde ~, s . 1251 . An Ghertruden tVan bi even zone, die fj n ghepens Zi dent fette t o dienfle ons Heren . MMM RLANT Sp . HifIor . 1 . V.II . 66. Dochter ! fprac hi, weene al mate, Gods ons Heren caratate, Sine meltheit vptie zondaren

Are mach verbienden no vervaren . HS . f. 27, d . 1 . Tafen van marberf me D' in bef reuen was die wet al reiae l etten Yingbere ons Heren

RJJMBYBEL

f.~1 .b .

fat coren met grater eren Die prophets ons lieues Heren . Defer in

f. 146 . a s Na die verrifeneje ons Heren . BEDIrDEN,S DEn~ MISSE H. S . f. 3 . a .

Soe willic bider helpen ons Heren

Ben deel/en den menfche leren . DER HISToR . BLoE IE

HS . f. 8 . d . Lii



INLEIDIN'G .

5

the beefte beeft bate ulanieeen cane foe e§ f et / banbet peiiertieteri / 4Du0 1 began, f7e dwoert ons Heren

Den volke predeken en leren .

[is . f . 1 . a . M' liede eii goes, wet dat vale,

DoCTRINALE

Si jn Gods ons Heren alterale en nog f. 37 . c .

Mids den vonnef e ons Heren. Hiflar . 1 . !2 . meant doe fl/n vader der werelt fcout Betcelde , fcreefmen ons Heren iaer . IFLOI . EN BLANC∎ HS . f. II . a. Here fait /1 hoe gerne is u bade, Dat ghi ons kints hadt genade . Souter. 1487 . Pf. XLVIII . s . -, . in der flat ons Gods en Pi. xcix . 3v s . 14 . in den vrijthove des hufes ons heren . op beide deze plaatfen leest men in de gewoone overzetting onfes . Zie daar een aantal voorbeelden, ult onze oudi}e fchryvers , alwaar het bezitteli jk voornaamwoord ons in den tweeden naamval by zamentrekking voor onfes gelezen words ; laat ons nu verder uit diezeifde fchriften aantoonen, dat de ouden dit voornaamwoord , in andere naamvallen , naar mate van het taalgebruik, ook verbogen ; , zoo fchreef MAERLANT Ri/mnb . HS . f. a8 . c. Te Moyfef f~rac onfe Here . en vier repels vend r : i Toyfes was nosh met o n fe n Here . . 43 . b . Si feiden : gef ons vuei fle . vii. daghe, W fallen om cal on fe maghe Senden in dat Ian; van Tfracl. DoCTRINALE HS . f. yI . d, . Dordeel, clot o n fe Here fal toeghen Ten ionxflen daghe. -~-r- f. 40. b . God onfe Here bi vefgheeft, f. 39 . C . Soe A 3 VELTHEMM S.p .



6

IN LEIDING . Pug ffin bie man ; mace bic cn abc Otlrwinnen bic Pcbc/ bat c# fcae b .

Soe eer/1 vel recht , dat wi .fare Ontfien Gode onfen Here. \' EI,THE.NN LS . Hifor . I . 1 3. l1dus was ingedoept onfe Mere. L 31Dat moet leer frj n on fen Here I. ~ ~. Ec op defen berth oec o nfe vrouw'e Starf VI. 3 r. Tot datmen fcreef ons heren iaer xiii . hondert e))- xvi. vorwaer Reebt op o n fer vrouwen er- uout. 1 i i +LIS STOKE 1 . B . ~,s . 384∎

E)2 hieten dat ment feghelen foude Met onfen vingherlijn van goude . aldaar ~s . 429E ;! gheven in defen brieve Den felven Grave, onfen 1ieven Dat foreef . 1487 . Pf. .Souter X LVII . i s . - order onfe voeten . en nog seas aldaa r ;is . 7 . faget , onfen Gode fnget : finger, onfen tuning forget . Vex°gelijkt men nnu de bier opgegeven plaat4 fen met die voorbeelden, welke door Binldpen zijn by gebragt , zal men ras ontwaren, dat by bet onderfcheid, het welk wy in dit opzicht, in let gebruik van den trwecden en andere naamvallen hebben doen zien, niet heeft opgernerkt, zoo als order anderen blijkt uit de bygebragte woorden van Bo/thus en Stoke , als welke geenzins gelijk flaan met de onmiddeli jk voorafgaande plantien uit de Sermoen .en van St. Bernardus, of de volgernd e uit d e f elen van Sinner, ea an dere werken ; wat betreft, dat men op hot einde dier aanteekening vermeld vindt, dat die zelfde, t weten de ouden, ook onfe gefcbreven hebben, dit fclhijnt Hinldpen eerder voor eerie afwyking van den algemeenen regel, dan wel voor eon byzouder taaleigen to hebben aangezien, terwiji wy d.aar-

INLEIDING . 10

7

fe cue beefte bciuet decne VaOzr/ bace ft mazb/ to Rome/ Vu# e# eie man op ianbln fel/ ze-ji fiaMten ft ben beeften ImeI/ %I e2ft 1caribe to feab2ne man ieghen beeftea to ie joabene . 1 .5 1 e fl

daarentegen de boven vermelde fchrijfwyze van /oandel en anderen, welke zij u voorbeeld mogen hebben pagevolgd, voor niets anders, dan voor een taalverloop en zfwyking . Van de oude regelmaat houden kunnen . d . i . door . Iii beefien en vogelen ieeren is door middel van beesten en vogelen, fprekende intevoeren , den rnensch leeren . Van hoeveel belan g bet zy, de taal der ouden in bet algerneen wel to verftaan , karn zelfs dit woord alleen ons aantoonen, en de - volgende plaats uit M . STOKE ftrekt dam an ten bewyze I . 3~s . 472 . In ,bnen tides eif ghefciet, Dat fixate Aeibrecht was vonden 1) z ere nonnen , die tier /ionden Den, Grape wijfde waer hi loch . Uit ~Huytlecopers aanteekening op doze plants zien wry, hoe alleen de onkunde van dit verouderd woord a-anleiding gigeven hebbe tot de ongerijmdfle opvatti ng . Pi komt in deze beteekenis by alle orate oude fchryvers meermaals voor . ROM . VAN FE RGUEJT f. 11 . a. Ic wvi lie hen morgen i n die zele Senden, bi enen quaden k,iecht, U hoeft op enen floc gerecht . en f. 3 t . t . Tat avondere eif drat is wene, 1 i mire fcult hebbic v verloren . FLOR . EN BE . f. ii . a . Ic was deer hi e .5 is dede Den raet, dot ics hem b i rifle Ontrac eer hijs felue iet wijie . MAERLANT ,Sp . Hifior . IV . II . 28 . Bi hare heefti den hour gercuet, Die lack onder ftjns meejers houet . A 4

VEL-



INLEIDIN

G,

15 `Cen .t. Uelen 0 natjtan 4tin balfroeben / ban an .f . mart . .1e fat b diet rXentpte mallen

20

an lieeften / rerjt of fz fj2ithen ; Jaer merhet ei joert Meet bie tebene/ Dan Die taoert . Onta

VELTHEM V . ,?5 .

Die flat

wend b i v verloren .

Nog vinden wy dit woord in die beteekenis gebruikt iii de Coafle der Minnen 156f' .' bl . !24- a- fegt, dattet is by v fchult gecomen . ors . . 3 Ieren / i fen etc e'f l ebiebet .) Men m oet deze woorden niet opvatten, als o f zy alkn hetzelfde bee ekenden , leren, vifen en bed/eden, i s onderwyzen, aaow toonen en uitleggen . 'Wy mogen hier integendeel eene zeer

aantnerkelyke .j nistheid in onzen diehter gadetlaan : eerst zeg t by dat zijn oogmerk is, den mensch to leeren door middel van beesten en vogelen , waarop by terfloud volgen laat, dat by ook even bier door zal aantoonen en uitleggen de natuur, dat is bet karakter van den menseh,f leeren en widen werden ineerm alen by de ouden zamnei gevoegd . FLOR . EN BL . HS . f. 6. a . Men wi j fde hem vele efl lee rde ,

Daer hi lettel toe keerdd Sinen fin . e n f. g . d . Noch biddic h' dat f m hale, . la /ljailereeiwife . MAEP LANT Sp . rfor . IV. III . 7 . Xt er nu als hi Thch die dinghe, 1l gheTet t,r ere ons Here . n . .diet hi / ein wifen eli leren . Tonen en wi fen , Reif. van 1'ifandevile 1462 . f, 73 . a, ic fal v toner e tivifen, opdat ghi weet enz, .

o pare .) Bet woord beef, words by den dichter vrou . ,

I N L E IDING .

9

Ontboet eIe tuaW a -Ii binter in febetie eti gotten fin . Die joebe retierne bit ttgbet baert/ V ft fluah je e§ qje jaert / 25 Qi tho 3t Wen lfteen fjn fact/ O't netmlnertneer but err pet . Vie vrouwelijk gebr&kt, volgends de volflandige gewoonte der ouden . Zit KLUIT op Iloog/Iraten Naamw . bI . 52 . vergclijk ook -~s . g . 6 . V eerie foe e~ fell banber taebertieren .) Do woorden fel en goed r'tieren worden her door den diellter gebruikt , om de verfchillende geaardheid der beesten en vogclen , welke hier fprekende worden ingevoerd , aantev'onen, zy beteekenen alzoo, de een is wreed de ander goedaardig . Dat de oudeu doze woorden in then zin bezigden, leeren WY uit MAELtLANT Heym . d. Beym. HS . f. i4 . b .

Fel na des leeuwwen nature AN die tortelduue goedertiere . f-s . 7 . man) Dit woord was by de ouden in verfchillende beteekenisfen in gebruik . Hier wordt het in eeuen algemeexnen zin voor mensch genomen , en deze is de eerfle en oudtle beteekenis van her woord . Zoo lezen ivy het ouk by onzcn dichter ors . 14 enn Fab . I . vs . j . III . )~s . 17 en VII . -~s . 21 . de ouden fchreven het alclus zoo we[ in her enkelvoudig als in her meervoudig getal . D :,- a LEEKEN S11 . f. 14o . b . Ondanc bebben zy die peinfen, Efl trfclane logbene -e7nfen ; (Rant fiere moord werken an, Die belieghen this goeden man . :PER HISTnR . BL . f. 4. a . DGe n '---"--p Ghehoet Nero, die ouade ty°an, Pat men alle die kerflen man, A

er-



IN LEI DING .

10

Vie bratbe I orrt braelcap cjertlC / ie tLIIke rennet at in fr erne . .~ ,cife iiebe ~rrn rn t joe le o , at c# tie reale ie ett ate btocbe . cbi Eli tUpt nict tioe)lmli / ,5c en fal fcjgDen hat is can ; S

7

e,O

., rrnenfe vonde, finder getal, .Datmenfe foude ontliuen al. MAERLANT Nat . B1. f. 3 . d . .loch es dar in fame her flede 17olc, heede man en e wij f

Die gheen cleet ne draghen ant li f En r°u gheart van lachame ; Wart dat hem enech MAN toequame, So (Ioken, ant water darn ; ant die wi?f entie man .Leven wel, na hare mnaniere, Beede vet lant eli in die iuiere . Zoo zeer als de laatst bygebragte plaats ons ook de beteekenis van man voor mensch leers kennen, zien pry sevens daaruit, da.t ons woord by de ouden alrnede voor man, i it in gebruik was . Van man voor mensch zegt WEtLAND t . w . op dat wooed, to regt, dat het niet alleen een der oudfl-e woorden in onze ; maar oak in alle europefche talon is . Zie voorallietgeen doze taalkenner over die woord breedvoerig heeft opgeteekend, en voeg daarby WACHTERUS en SCHRRZius Glosf. Germ . in man, porno . s . 10 . to f tl er i e .) to fherne driven is be fpotten , den foot drti~ven , ook mnisleiden, bedriegen . Eeuue fpreekwijs by ooze onde dichters zeer gemeen . MAERLANT der Nat . .1. HS . f. 56 . c . Sprekende van den zeeram , zegt Vogle --~ ca~~hi driven wel to fcherne . i)rii Lj EK . Sp . 1-1S . f. 5, . d . .ilf o Ji erodes heeft vernnomen , Duct defe .iii. coninghen niet en comers Eli al eenen anderen wech cleven



IN LEIDING .

ii

ZOf erg e# no bait no man/ 1Ine magber lctcn brarfrap an . 35 L1fer beg!jint C , faprt / .erftabine b to' br# to beet .

E i hem to fchecrne ziet glledreven, Dede bv . - Zcggcn in fhcrne, was by de ouden niet in ernst fprekenn . Roar . VAN FERO . IIS . f. 19 . c.D,ie knecht fprac : feg d i jt in feherne ? 's . I1,. . to Ic ;l ene.) d . i . to ternelvke7n, compart'rre, Spieg. der minrehr . acct HS ..S f. 54.. c . Aler bet J?l (laer tegens to leggen wefen, recht als Bluer tegens cyst gout is .

)r S . 27 . tirorfca) d . i . acijsheid, wetenfcha.p 4 'Q{alzrsw Dit wuord komt by onzen dichter nog voor hyer achter in het 34 Y~s, en Fab . i . ors . 14 . Met bet a? en Yt8 )• s . van onzen dichter komenn zeer na overeen de proorders van MAr r4LAN T SP . I11*or . I . V , .56. s . 3 1 . . Taer 'roede lieden horen gerne Vroetfcap ena nict in ferne ; Leant in Vro etfc ap ebben fa delh7 t , In fotheit fcere cii verwil t . Zie voorts over vroed en vroedfhap IIvYDECOPER Pr . III . D . hl. 41 en volg . en do aanteek . aldaar.

Q

FA-



FABEL I . [Ff]AEv . III . ra .j lit ule# Oact i . Iiane fotjte "iiifr/ We jf eten tnccIte C)" bans ji i . bicrm been ; Doe feibe We )iine : jabtn een 5 3jiereej man 8104 bier bunDen/ of

r

ors . 2 . of e 3i eten nior te .) D at is Ipi s , wells e hem wet ,. hPvrel,'l, die hem Iatste . li ILIARN ~?o 6gee?2 eena~~ 17e . fpijfe, :

delectari cib~a aliquo . Even als onnze dichter zich Iie nitdrukt , fcihrijft MAEILANT in het bekende gefchieddverhaal

van let bevel van Ifaac aan zynen zoon Efau Rijmb. . 13 . c . Mac mi van sire jaclzte rrv Spi_fe the is eeten, mach . Waarvoor in ooze overzetting Genef . xxvi i . 3 en 4 gelezen worclt : jacgt my eeu wiltbrcaet, ende maeckt m y finaeckI!cbe,9~n, alto kkfe geern hebbe . Zie denzelfden dicht~r Sp . HY/7or . I . IV . 4r~. ti'rs . 2 ,;. en aldaar ooze aant eeken i n g: H4ar. vau Reynaert clc Twos 1479 . f. 3 . b . ghi Fret die gor de pladdyf ° alleue in v gkrie f ende en goeft kem haer niet o(, finder elie grate , ende dat gy r jeluer niet en mocht . Plarldys words by KILIAVN vertaald , paler pisci ,, d e `F .. U T H OI J S TA lh e e ft pladdyfe, feholle, pecten . Terwi l men wedero~~ in het Dictioiid Tetrag . van 1562 vi n d t par pif is , cean era plixttena i f h , Pladdys . Dit Plraddys is this het z :?fde als ons f ol, zoo als ',jet ook ver . ldaard words door WETLAND Taalk . Woordb . , en hoewel . ldeli jk fclhi jnt genomen to warden voor dit woord b,-pa,,, de visch, by ons de /Z of genoeind, komt het my echter iiiet onwaarichiJniijk voor, dat hetzelfde oorfpronkeiijk eene meer a1g e e oeteeki nis ehad, e n alle foorten ,Fan platvisch aan ecluid hebbe, zie verder W4CHTERUS Glos f. Germ . in plateis .



F A B E L

I.

j3

i faub€ burn met linen ponben f I t fetwe met 0i tiiihen feefte a~octf

7'rs , 6 . panbetn .) Pond beteekent bier geld ; By de ouden was zoo wet een pond gelds als een pond gewigts bekend, en wy moeten dus, zoo als HUYDECOPLt op Stoke H. 7o6 . ons aanwijst, op het oog hottden, dat de ponden beflaan, of in weeg- of in teponden, even als de Romeinfche Librce, in Nurnerales en Pondernles, en de Franfche Lirres, in Livr•es de poids en Livres de mnonnoye cnderfclieihn werden . Daar ook het geld by ponden gerekend word , mmag men bier aan toefchryven , dat oulings, voor d at er muntfpecien heIlondeuu, en aan dezelve eerie bepaalde uitweiidige waarde gegeven was , de verfch uldigde prijs toegewogen werd ; van daar data ook, dat datgeen, ' hetwelk als geld uitgegeven en ontvaugcn werd, met den algetneenen naam van pond wend aangeduid ; zoo dat dan ook dit woord geene zekere, en heeds gelyke waarde aanduidt ; maar, naarmate vaii de verfchillende tyden, en volken, van welke er gefproken words, verfchilt . Onderfcheiden panden vindt men opgenoeind by KJLTAEN in pond. Voor tmnijn tegenwoordig oo merk is bet genoeg aantetoonen, dat ons pond voor geld gebezigd we=rd ., zoo vi nden ivy het, en zelfs daarmede verwisfeld, by W . vtir IiILDEG1IERS-

BERCH Ced. f. 75 . b .

Gki ghierighe minzres van den pox den , i iendi snit ghelde dan waken four, Oil merle to nemen kemippen coen,

Die voer v ,flriclen iv: gkcuecht . Van doze oude en algemeene benaming nu is bet woord in lateren tijd geno men , omm zekere bepaalde hoeveelhcid gelds aan to duiden , zoo als daarvan de, by .Kiliaen bpgenoemde, ponders ten hewyze flrekken , terwiji ook die woord voor den hollandfchen gulden in algemeen gebruik gekomen is, waarvan on ze o tide ke ure rn eri wetten glom getnigen , vertnits men daar op iedere bladzyde leest van ponden, to veertig grooten het fluk, en alzoo van die muntfpecie, by ons nog order den naam van gulden i3ekend . Si 81 s



F A 13 L L .

'4

at

1.

n~ en ft~biC denen noet .

qua m bier f eeffeti urine fpffe l

i o Vie ie beer. aiIe ftene p2i fe . Mat boeftu iffier/ biiie niaej ban nil jeen goes gIeieien / no nil ban bi . 'eie fauete e'# je1cit Pa n ben g jc nn/ ebie broefrap hebben felt 1 4t ,

J5

ie no beabet f no eebene jeete en rot en to iieftebene .

ant

3~s . S . NO en jelIfe denen neet.) Geen nood hebbe n is he tzelfde a l s niet benoodigd hebben, geene behoefte bebben . Zoo fchrijft ook onze dichter bier onnder Fab . xxvii . mss . Een lief boet . i. honde broet . Die font fprac : i n hobs ghenen noes . .HER . LEFK . SPIEGEL HS . f. i . a . Want op; ghemeen orbare zee Leydic• slit werck eerfl toe, En drat is gheerne f2aghe, dat Tet van mi bleue, ryes to bat Dleeke vale hadde na mine loot ; C'lercken en hebbens ghcene noot, Dat zijt iefen. _2 .

~s . 1 4- be1Men left.) d . i . verachten. over onze aanteek . Fab . xxxviii .

~.

`die bleeder tiler 2o.

VA



FABEL II. [PHAED . I. I .] ArT

;en Waif C5 A . film Doeberticren Cuaincn bzinlien tare riuieeeil/ i g in j jen Niniien in .if . fteben. ie b3iff bane bonen / blani beneben . 5 V ae feibe bie half bu fewuf ft mmi at water/ bat it Ninflen fat .

*s . 4 . Mail.) d . i . dat lam, bet lam . En zoo ook, dwater voor slat of bet water by onzen dichter in het 6 . en 8 ',~ s . J . V . HEELUU Slag . P . Woer . bl . 166. Drat hr ende fn vole gefcaert Ghemacke/eee mochten d water liden . Z ie bier by MAERLANT Sp . Hiflor . T . VII . 74. S . 1 30 cn 133 . II . D . bl . X79 . *s . 5 . befalulft.) is bevuilen, vuil.naken . Hetzelfde woord komt nag voor by onzen dichter Fab . xi . *s . 8. Met ware, feit hi a grate fcande, Bewuldic bier an mine tande. Hier voor in het oud Hoogd . bewillen in dem .Rhjlh. de Bello C . M . Cap . VI . feet . I . Ich bewille bent mein (pies In deinem bertzen bluete . Zie de aanteek . van SCHERZ op deze plaats en denzelven Closf. Gernz . op bewwillen, maculare en bewollen, maculatus . tiet werkwoord bewollen viudt men by WILLE-

iu%m- in Cant . Cantic . p . go . (uitg . van Merula .) fcal ich fie auor bewollan (uitg . van Schilter . benuellan p . 3 3 .) door y . Caflricom vertaald befoedeien , beter echter in een my ner afddruhken van dat werk ,- in de daar .by gefchreven kantteeken in3 ge n , door heruilen overgeb rags . N og eens by denzelfden p . i ia . IV;nda tbu tb/c candidam vetem vnr



ABEL

16

It.

r

%f-, ere ! fi?ac Nam/ luat feabf ? Dbiater romnt ban b to mi . Ja / feibe die Coif : bboerftu ml tae. l o Z) lam an ilvalbe here in bor . V u boeft fg3ar ji / bu§ hrhc b -fin babec 1 t1en eer/ eui bjn gjeTacjte algaber . iV fatty fp2ac : in bra§ bee niet gbeborcn / (c i foubither a f Debiaen toren . IS for

vnbewollene behaldof . (Schilter p . 0L urbeuuollene) . Zie ad Viler . p . 146 , . en SCHILTEItUS in Glosf: Teuton . in beuuellan . Dat de V. en w . meermalen onderling verwisfeld worden leert ons WACHTERUS in Proleg . ad Glosf. Germ . Sect . III. daar by dit zelfs met twee voorbeelden, uit onze taal genomen, bevestigt, en hiervan vinden wy in den TEUTHONISTA ook very fcheiden bewyzen .

JUNIUS 18 VbJ`rv,

0',- 14 . JS . 1230 .

toren.) d . i . verdriet .

MELDS STOKE IX . B,

De flene deden hem zulken tore n Daer menfe merle were ter door. M AERLANT Sp . .Kifzor . I . Vii . 66. Keerde in feefzen al die toren . d, i . al het verdriet verkeerde, veranderde in blijdfchap in vreugd . FERGUUT HS . f. 31 . a . [Vat wondere eifl , dat is wene , 13i mire fcult hebbic v verloren, Nets wel recht, dat is hebbe t ore n ; IVant gi boet mi uuwe minne. Ik kan my gevoeglijk onthou den , om hier mcer voorbeelden by to brengen, daar dit woord in lien zin, in welken hct hier voorkomt, reeds door IIUYDEC . aanteek . .op Stoke IX . B . )' s . 1230 is toegelicht . Te regt is door hem in de aldaar aangehaalde plants nit T7eithem de lezing herfl:eld, ons toren komt by dies dichter meermaals voor, dock le Loi.g vertlond bet niet , zoo als , onder anderen , genoegzaam blijkt nit zyne aanteekeninngen op bet I . B . Iia,p . 49 . Lett . n . en op het 11 B . Kap . 55 . Lett . m . . ~s . x6 .



F ABEL .

11 .

1,5 J arfj fefbt bie thaff : f orfr bi 1p~ ~ICn jr tuane bier fr faeih Mi tute1letx . Die tuff fioecj to ftfrhen eir ROM.

17 ?

Main norj tan bab# niet beeboert . D u# hint .1 . rituaet man orrufoen 20 Tfl§ Di ben peben quart wine bOCn . s . 16 . fact# .) d . i . zal des en niet zal 't geliik I3uynFC . z:e ;zt op Stoke IV . B . ors . 523 . voor zal 't fchreven onze ouden faelt . 111. Stoke I. B . vs . 8ol . onze dichter Fab . iv . Xs . 7-

. ~-s . 1 7- fcoert.) d . is fcheurde bet, to weten bet him s . I9 . orru foen) gelegenheid. KILIAEN occafoen JMeerm glen komt dit woord by onze oude dichters voor . DOCTRIN . HS . f. 19 . a . odfure , occafto . Doude

menfche ~

--- maect den iongen occufoen , Dat zy alfoe nadoen . f. 25 . b . van den ledigganger : So zoect by o c c u fo en over at, Waer by by niet pinen en fal. J. VAN HEELU Slag van Woer . bl . 43- okefoen then okefoen, Daer dat of quam, latic bliuen . Zie VELTHEIII p . Hiftor . III . 47. IV . 5. e n elders . Zoo

vinden wy ook by de oude franfche fchryvers

oeboifon, ocoifon . Glosfaire achter de poefes du Roi de Navarre . Tom .

II. Fabliaux et conies des Poet . Franc . Tom . I . p . s S 7 . Diction. Roman. gallon . Celt . et Tudesq . zie mede RocDUEFORT, Glosf de lei Lang . Romane beide in ochoifon .

F A B E L III . [PHAED . AA-NH .

6. 1

en main boi'(De tenen tiben bet .i . tiuierp frDen .

Ijene main fat .i. puut / i .poanier buut . at bi baec nber joe/ 5• Pi pant bic mu4 an finen beet/ s . !. . Men.) Gelijk onze dichter hier fchrijft over eene rivier liden, vinden wy by MAERLANT bet water lidlen d . i . overtref ken . DER NAT . BL . f. i i . a . , alwaar Wy van het Bert dus Iezeli

4llf to beterre weiden tiden , Elf water fallen liden , Die flarcf e fuimmet voren dcai . Zie over liclen verder onze aanteckening, bier echter Fab . XLIV . ~-S . 10 . ;ors . i . ' bene) d . i . deze, die . KILIAF,N gliene, ille, is . To (IC aanceek . van v . IIASSELT op doze plaats , en IICYDEc . O) &oke 11 . Vrs . 565 . ' S . 3 . jiuut) .

Zie onze aanteek .Tab . xxxir . ~s .

-s . r} . gan fer bunt. )

Zie de aanteek . Fabel

XLVI .

YS . 14 . STS . ,5 . b ant) d . i . bond, zoo als W y th a.n s fchryven, even ass fam in het vol e; . *s . , by ons zwor . Welk laatfle ik ook leze by den dichter van den Roman van HS . f. 2 . a . Doe , fpranc hi weder wel fciere horde diep indie riieiere, Eli veer in ggz- ont efl verdranc . Doe quam Iii bouen eer iet lane . Pie



FA

3EL

79

TIT .

II Nam in bic hioet .

Vie punt iiet bg int Water fi1Aen / Oni bat lli tittle Die nntuq bets'Zinisenn . Vie rnu# en mocjto btuattr nict gb6o jen . 10 Cen ttttue tuarn baer gjeu1ujben die be mnuu# fin Water tine Cn ben punt bit an bur hint . EM e balfrjef t pen ft tanb'n Wart f2et§ eeerjt ; bat hi mefuaert . Ts Qct§ Die bracke cede hem groten pant Hi fwv a m na en trachea ant Ian, , .

Zie verder over de verhuiging der ongelijkvl . wer woorden in den onvolinaaktverl . tijd onze aanteek . bier achter, F ab . XLVII . i s . 7 .

-, , s . 6 "e ie tboet .) Hot woord vloed words by den dichter vrouwel . gebruikt, gelijk by alle onze oude fchryvers . MELIS STOKE VIII. )~s . 102 . Hier toe reden fi hem ter fpoet A: ,l voeren tote do naefe vloet . BART . ENOELS \IAN in bet opfchrift van bet 3 Kap . van bet XIII boek van der vloet . HUYDEC . fcheen ook het

vrouwelijk to kiezen, denklijk op voorgang der ouden ; want op M . Stoke II. D . bi . gefchreven hebbende na den zondvloed, zegt by in de Byvoegf. en Verrbeteri ngen hl. 581 . voor den lees de . en zoo ook II . D . hi . 368 . order die toevloed ZII . D . bl . 93 . net de vloed, vreem d is

het, dat in onze bybelvertaling vloet en overvloet 1MI. maar fundtvloet V. gevonden words . Zie TRommus . N7Ps . 14 . Jefuaert.) Mefvaeren, KILIAEN mifvaeren, Het beteekent in bet algemeen ka'alifk va-

male evenire.

ren, tegenloopen . Vr L T HE M V . 23 . --- maer daer naer Verwandelde dit in droefheden ; I ant doer word fec in der f eden Die Keyferinne, die goede vrouwe, lie den Keyfer was J o' getrouwe



F A B E L

110

is

IIT.

OCO reelt/ bat bafidje tatternfere Z 2wHen bars jars feif# Were. pet e# aer re.e),jt j bat quact man fneeft °ii oie Euiet ia.e'at / bat ji quaet 11eef t . EPd alden liedcn , die met hem way-en, Bat allc moef en mei uaren , Drat haer die /icc,Tzeit anegiram .

fijs

DD1t wnord weed by ooze ouden ookk gebruikt voor kwalijk bejegenen . M .ERLANT Sp . Hif or. Ill . HL 45 . untie baillru -- ----- hiet, datmen fe fioude vaen E" mneifoeren eir /laen .

FEn GUUT HS . f. 14-

C.

Bidder, gi hebt v wel gewroken, Drat is mefvoerde uwen naene .

By de oude Hoogd . was dit woord mede in gebruik . Zie ScLIERZ . Glosf. Germ . in misfefaren . GRAvENBERO in Gwlgal . HS . f. toy. d . Her duchte fe fo wife , Daz fie von fnem prife Nymmer en mochten msfevarn .

vs . f5 . tauerniere .)

Tanernier da,* is Herbergier,,

W arrd. Bay KILIARN is chit woord vertaald Gaupo , Stabularius, V . D . ScHuEREN Tent1l . if . D . Tabernio, eijn tavernyrre . Men vindt dit woord ook in de Spelen ram Sinne An tw . 562 . Bloe3'end. jng- van Bercheni .

~' n rats de knechts, f aver , f zl is A' fonder drralen , Hem doen ter lcermi[ n gaen, o de bierbrancken , Oft een ' "auernier fjn . Taueerne voor herberg , by C . \v1LLEi~ Is den• iJ nn. Loop . IIS- f. 5 . b . Ende dat hoert Hannen alte gaaern , Dat die ghefellen der taueerne eten van f jnre minnen f/n r.. et . VAN HE F L u bi . 194 . MM1ctten bidp waren comers I~

Die to i~TA~e e-ade tc biere DoAbe, 't .c!, i;i die tauernnc . FA



1` A 13 E L

IV.

[LHAED .

Qi,. ote enen f u w c terc itont L 1 uaan i. jere p fniijc jant .

cof ~ r s . n . p jnIijc) voor p1 nit/c fchreef M . STOKE VI . 1 Vs . 290 . pilic . H OYD Ecfop ER . ill de aanteek . op die plaats verklaart pilic door (ins lastig, mnoeilijk, en, naar

inijn inzien, to rcgt . In dieri zinn komt bet mode voor in de aldaar bygebragte plaats uit den Roman van Lii burg, dock ik twyfele echter of onze ouden dit woord cook niet in eene andere beteekenis gchezigd lielbben , enz wel voor kwaacl , flecht, kww~a,,7daardig, in dien zin geloove ik , dat h et by onzen dichter pier voorkonit, en zoo vinde ik het ook gebruikt by MAERLANT Sp . IIJ? . II I . VII. 45 ,

f

In minen clo er bier in de 1 'ecle Was ecu pi j n 1 i j e moe ;sc merle, Die - flue hroeders rolgede cler in , In Glen abite, niet in den fin . DER N AT . UL . HS . f. 58 . c . va n zekeren ---- bine henet fcar eit no doren .E1r pines pij uuhic cleene no groet .

visch

Verder f. 66 . d . Sulke fiegchen , slat slit dier .Fel was eli fere onghier Allen lieclen, el i pi j nlic fire .

Nog eens f. 69 . c . Cinonia Bats de bouts vlieghe Lets een worem pi j n li c Deere .

Iffier van flat- by denzelfden dichter pijnli fk en to zamen gevoegd worden . . Sp . Hif~ . I . V.111 . 36 . Daer of en wes pijnlijc no wreet . B 3

.e=reed

'ijnR



FA1_3EL

IV .

of bare friti / Die ji:intf iiijjn bwt / Z)at it bi Ie nbe in Vntrr mitt . S. fe ev / rn eet nict tuft Iji uieriit .Eli en jeefftu tiiet gfjeleent. Pijnlii , in then zin , in welken bet by -M. Stoke vno komr, erg dus voor rnstig, moeilijk, Wordt ook by MAERL.ANT gebruikt . S,- fuijl . Ill . VIII . 4 . .Die -- on tfloen -.~- -~ Ln karen c/oefier ter vafier jiede , Dat noch in : lant van males .flaet , Daer p i1 n l i j e toeganc toegaet .

3- f ilrr)'d . i . bier .

MAERLANT 669-

.lifoi - . IV .

1 . 13 .

Doe verfaemde in .ref•ike .den heidijn confine een groot here, .via quam, naer linen ghere, Hare otter clie zee ghevaren .

Drip . LEZifI . Sp . US . f. io8 . : a . (omt Dare mijn vercoorne brunt,

Guy Overt gheeroent in mij n deduct. der Minn . Loop . .HIS . f. 3 . b . P erwarff is die lichte mane Hair ghecomen en ghegaen . Zoo ook haer e geins , d . i .- bier en ginger, en thesis l erzelfde finer last ands hrrrentare . i EP.L T Sp . Hill . IIi . V . 2,3 . Therenborch heefti ghevelt, .fin oec 4trecht met gewelt, En alle die fleden hare en geins . D . VAN AssENEDE ./1. en 131. HS . f. 13 . b . van lieden , welke onder bet houden van den inaaltijd vrolijk waren, en onderling veel gefprek hadden Si loegen en fpraken haer en geins d . i . zoo wet bier als daar, zoo wet aan bet een , ac's aan bet ander evade van de tafel. + v M ,HER LAN T p , jlor . III . IV . 361 . leest z en been ci) hz er So ce hi vro , / lii f er Hi

CL . W1LLEMs .



F A R E L, IV .

23

I7e boe felt fji / it fae1t tel L2Oenen

:let listen/ iueee Dan tnt bebecuen . efcacp

Hi loept ear rift hare ei bier . Zie voorts HCYDECOPEtt op Stoke I . - s . Q86.

.~

Ts . 7 . #C file ft e ?Opn failt d. i . frl bet , zi e op Stoke IV. ) S . 523 . Proei, en beteek . ~ t

UYDECOPER

bier bewyzen, en zoo verklaart dezelfde taalkenner (lit wocrd van onzen dichter in zyne Pr . 111 . 1) . bi . 75- ell KIL I EN v,,, rt a al t proeuen , probaare , demon/rare argumentis . NIA E.kLANT Sp . lifer. I . I II . 4 Plato die gelouet des, Dat die ziele ontlleruelec es, Ei drat proeuet hi i4f- e en wel By redenen W . v . FI1LDEGAM R SBERG Ged. f. M . b . .lit p rocs f -c wrier by defen reden . I

No- cens f. 89 . h .

ills is v bier nae proeuen

fel. e5 leyden he feel f4-are _fi4en op, elie fl niet proeuen en mochten . W aar vo or in d e uigat . Verf. probate gelezen words . flier toe meet ik ook to inogen _brengen de plaats van STOKE VII . s . 6 o . Want is aril proeuen wale, Dat elc Here,, di liede berec ht .

N.

T.

HS . 136f - l-l ;in d . XXv .

7.

Hi moet elken to rechte houden Sal hi bliuen onbefcouden . want bet komt nay niet aanneemlijk voor, dat men proeuen bier voor gelooven to nemen hebben, gelijk Hinlopen in zyne as steel . op Huydec . Pr . III . D . bl . 77, van gevoelen is, daar ik n iet weet d at dit woord my in die beteekenis is voorgekomen ; maar bet fchijnt my bovendien bier uit duidelijk to zijn , dat proeuen voor hewyzen moet genomen worden, one dat de dicihter, , dit woord by herhaaling ors, 634 gebruikende, de beteekenis als bet ware zelf aantoont, immers by zegt -)~s . 6ao . dat b y zyne meening w i :le bewyzen, en, daar toe dan d e .d cli j k ovcryaande, ver volgt by s . 634 : B 4 Hoe

FA1"EL

IV.

CEfenep quam boett metten banbe . 10 ;D ' fzibc Die Waif fine u;eonbe.

Hoe mach is gheproeuen echt. xvelk wo cird b uiten tegen fpraak bier niet voor gelooi-eis, inaar zeker voor bewyzen moet genomen worden . Bovendi en is on s proeuen, by Stoke V11 . v s . 6 o. voorkonn ~nde , door Seb. , zie de uitg . van 1591 . f. 69 . a .., door bervifen verklaard . By de Hoogd . was dit woord in ge1yl(e beteekenis oulings in gebruik . AD .LUNG oertI. in Prufen, geeft , als eene tweede vero uderd e beteekeui dezes woords op, die van bewif n , waar van by zegt eine gleichf lls veraltete bedeutung welche nosh by den di ebtern des Sch;viibi ; chew zeitalters grangbar ifl . Zi e w yd ers Sc FIai izius Glosf. in prueben . Ontproeuen, &t KIL xAEN voor verouderd opgeeft, en rreprrobare vertaalk, lezen wry by MAE L ntT Sp . aflor . I . VIII . ~; . ors . 36 . ulwaar de

dichter verhaalt, dat, wanneer in het openbaar ge&e~ rd en bewezen were, (volgends )~ s . 26 .) dat alles, wat door de profeten voorzegd was , in lefus, was vervuld geworden, Hermogities daartegen, fchoon vruchteloos, middelen in het werk f elde , omnme tontproeuene ouer een, .D~it xpc. Gods fone niet en ware dit ontproeuen zal dus bier beteekenen verwwerpen , tegengaatn, ontkennen . ~ . i n.

etuigenis V . orconde beteekent hier Teuthonifla , orkonde , , veflnt e , fledicheit ,

o :ronbe.)

p . S C HUE R EN .

tuychni , te/limonium, robur , munirnentum, jirmitas . Dat dit woord oulings, zoo wel voor den getuige zelven, als voor de door hem algelegde getuigenis in gebruik was, kan men by onzen dichter zien in dc,- .e zelfde Fabel, alwaar orconde, voor getuige - teflis )r s . no voorkomt ; wy zuflen de opgegeven beteekenisfen door voorbeelden uit gelijktydige fchriften nader aantoonen . Even als by onzen dichter, vindt men ookk ons orconde ,

zoo voor den getuige, als voor de getvigcnis in

DER HISTOR . EL . HS ., f. t6 . c . Xv lact ons kiej ;l finder ror fle'n Ecuen ,



F A BE, L

IV .

as

e ben f eibe ji bet fciter ba at bb,aet ben fulpe obeteent Wa aft Eenen, die f in fine fede , Ell onfe gietal vervullet merle fin ons xii . iongheren , Die met Am omrne gh2nge z , Entie fine mierac/err ji!g ea Dat hi ons helpe o rc o n ct e draghen P z n fere very :fen efe , van f/er op vaert ; lfrxrrt hi fluepr ac (1,,7t vaert, Dat wi fine orco U de .fouden wefen . en even zoo by M/MAEftLAN'T Ri/mb . I- IS . f. 141 . a .

Die Scrabetz err cl e Plmraf4 n , Die f chten in menegen kere Pz fiche orconde op onfen Here . ii. valfche orconden quamen vort, En fiden : vi hebben gehort Dat hi. enz . bier bier by Matth . xxvi . ors . 59 . en 6t . Voor getuigenis komt ons woord voor by M . STOKE I . B . ~-s . 6 3 1 -4! sadden vi awlerrs gee; orconde , 1 ,nen onfe Graeff ao begonde .

Hier voor lees is ook orcdntfcap in den Rijrnb . f. ii g . a . E1 defe orcontfcap gettt ~ofephus V'a'n onfen behoudere -Ac . Voor getuige, teflis vinde ik ons woord in de .ii-ac . van eene Nonne HS . ~s . 49j. T7rouwe is nerve v torconden, .Date emni rouwfen mine foncien . H e t we r k wo o r d orconden, get uigen , bekend maker, was by ornze ouden zeer algemccn in gebruik . MAEP,LAN'T` Rijmb . f. 116. a . alwaar Herodes den wyzcn uit bet oosten verzoekt, orn, indien zy den nieuw geboren Koning der Joden to Bethlehem gevonden haddenn, dit ook {tan hem bekend to makenn ; hetwelk de dichter aldus uitdrult : Doe bad die valf he Ilerodes das Den coniagacn, doe fi l c•w i3 5 Ghe-



26

F A B I L it h . cmmmtc

IV .

rninen set flc fribr : E Oct/ oat Irt wet Wet.

Ghef i t hrcdden in .Bethleein, E-, fi thint dams- hradden vonde ; , Dat flit hen wijflen eta orconden . N,-)(Y eens in hetzelfde Rijmwerk f. 12 ; . (1 . Drat or cont hi e .'l br- inct vort, Dat hi gefen heeft e gehort . Bediedenis der 1lhffe HS,., f. 4 . d . Dat orc . P n t , diet wel wifle, Sente gar e? =~ ra el` e . VELr HEM Sp . Hijloar .~in de inleid . ; alwaar by vain d Drieeenheid fprekende, this fchrijfr ff"ant v wel georkent es,

D(at clefs due , t fjt feker des, E2ra

per

foen

wezen

moet .

a1w,ar Le Long dit wootd zeer wel verklaart door bekend gemraakt . Het zelfandig orconde werd eindelijk nom

gebruikt voor de itukken en hefchciden zelven, trit welke de ware to edr agt der zake blyken kon, in then zin vinden Wy dit woord by Al . STOKE lil . B . )s . 586 . --- l llem , de was tEgmoude bit c looter hegraven, fPghet dorconde . Nopens dear oorf,. c ng en alleiding van dit woord ziet 11men WACHTER Glosf. Germ . in irrkund . SCHERZtCS Glosf. Germ . in orkonde. HALTAUS Glosf. Germ . etc ADELUNG Wrirtenb . in urkunde . Naar mijrt inzien dwalen zy, welke de afleiding van . ons woord zoeken in bet cud gebruik der Romeinen, en ,ran dezen op de Germanen overgeg aan , orn narnelijk die lieden, welke van cenige taken getuigenisfen moesten dragen, ten dien einde by de ooren to trekken, welke gewoonte voornamelijk by tie oude Germanen in gebruik was, ter gelegenheid van bet overdragen van den eigendorn van goederen, zoo als ik dit breeder heb aangetoond in mijn 'Specim . Hjfl . Yurid. Inaugur . d- Damynis per, leges exoticas Jars rot . illatis etc . p . 73 . Te regt derhalven noemt HALTAUS de afleiding van oor-conde, van bet gebruik , om de getuigen by de ooreu to trekken, Specief magis quam ve-



li ABEL

IV .

27

IS tae EUatn 1130n here die baueCD bt.ert / fi felbe ten fcaie 04e W ert : U'amme !acc jenftu een btnge# ic ba apentiare antfinge# . ifcaep tmi# in rapen ftanticn 20 ertaanncn meet iii. ba!frben ananben . i)ae macfte tfcaei fin b1ie bercopcnf 2efraren / eli at nacct I(ipen Cn inae f c cut onrcc jte bins Me1tirn/ bat bet nait ant ftc .

2 .' ii Defer faucien foe ticf .pe11cn

ie

very ; wattt, oor in oorkonde komt niet van oor, ataris ; maar van oor, or door K1LIAEN _under atnderen vertaalt principalis, pracipuns , primus, en zoo wordt dan ans oor konde, zoo als by Kiliaen en Ha/tans is aangeteekend, zeer wei door Becanus omfchreven : notitia, ab ijio pr •imo veritatis o ~igione petita, to refit derhalven ze t de t-Ioo geleerde Y PLY Pervolg op de Tealk . eanmerk . hi . 38 . dat oorkonde is de eerfle en voornaamfde kunde, of &et eei f e en voornaamf/2 arcbief, n'e'ar u1t men de juste kennis van zeeAt'en halen moot en ken . Zoo lezen wy bet verouderd ord voor begin in de plaats van Limburg, aangehaald door UUYDECOPER op Stoke If . B .- )~s . g=a . [let verwon dert my, dat men by v . [-IASSELT op KJLIAEN op het woord oor-konde vindt bygebragt A . D)E R uoY Menge ji . bl . 93 . daar deze ten aanzien van de afleiding van chit woord ten eenenmale dwaalt - , daar by z~:gt : oirconde heeft ongetwijl'"eld zijn ., ofkomst van 't oor, hetwelk ongetwyfeldd geheel verkeerd is . Ys . 1 4- o mfnen ect Jemit ace) jets op den eed nemefa, dat is aannemen met eede to bevestigen . Oade Keure van Lend .A .reby Di rucx Memoir . fur les Los de Gantois Tom . I° P . 337 . newnen defe dat ozrcontf,•if vp human heer . r s . 21 .

iC

'="ut va

~T

k v'lies , vellus , et/is C U1112



a3

F A B E L

IV .

Pie b Ifc1j tan eli ba i fdjeil trllen f Ve to ~e 1 We be aetie iuellen her o?ronben ban flaxen ojefeUUenn 1

~e darn villis -pillis ovina una cure lana cotpori detract a . Z ie wyders JuNIus Etyama . 4ngl. i n Fleece . -s.

29.

roe1en) achten, zorgea, ea gens aclit op flaaa .

TEUTHONISTA Roecken in A . ,4chten, (fchoon echter chit woord al(laar niet gevonden words) by KIL . vertaald

curare, attendere . Dit woord was by ooze bude fchryvers zeer gemeen , even als het zelfftandig roec, cw -a . Roeken curare vindt men by STOKE If . ors . 568 . Dander, de des niet en ro c h ten PGnfeclen al oin Karen roof.

Schoon HUYDEC . hier, nog elders in zyne aanteek . op Stoke, van dit woord , zoo veel my bekenci is , opzetrelij k fpreekt, verklaart by het, echter in het voorby ;aann, OP hot VIII . )r s . 765 . daar by hetzelve, als by de o u rest in gebruik geweest zijude, opgeeft , zie ook X . Ys . 107 8% In zyne Pr . van T . en Dk . III. D . bl . 86 . is her o v, :r echter veer bepaaldlijk gehandeld, en by heeft daar ver-fcheiden voorbeelden bygebragt, welke alle do door ons opgegeven beteekenisfen bevestigen ; dan de nederlan4lfche fclhryvers , aldaar aangehaald , veelal van latereo tild zijnde, zullen wy hot vroeger gebruik van dir woorc bier uit ouder itukken bewyzen . MAEI,LANT Nat . BI. f. I . a . - 1Voch noit, in diet fchen boeken, NVegheen dichtere wilde ro eken .diet to dichtene van naturen, f. i . d .

Ear in alle defen boeken

Mach hi vinden, dies Mlle roeken, Medicine, dachcurtinghe, Scone redene ela leeringhe. Dezelfde dicbter in den Rijmb . f. 12 . a . Mine rouc watter of es geboret ; Want ft ten ieeflen niene behoren . Drs . LEEK . SP . F1s # - f. ::4 . d . daar van den dronkaard gezegd wort Dat



FAI3EL

IV

eren Z~fe niet en roehcn tuat I 3o jDogj en ft A . inb'n ontcrzn .

Dat die . /elc

verelrinct iii eeit graclIt, Selc blaff liggen op die orate . Hem en ro u c t fy droeghe of fne't e , ill fo ude een wwaghen over hem liden,

Hine fbude niet keeren beden . f. 3 .' a . daar de held van dit fluk, voorheen gewoon achter den ploeg to gain, dock bier in tegenzin gekregen hebbende, dus fprekende words ingevoerd Ter erden zwaerp hijt , [ bet ploegyzer] Nine rochte ATemmer to genie mnetter ploech . D . VAN AsSENEDE .TI. en BI. HS . f. ii . d . under blifcap , die hi heeft oa tfaen , Sone rocket hem wat overgeet . v . HEELU Slag . van Woer . bl . 166. Hoe hebben wi aklus ghevaren, Dirt to broken fjn enfe fcaren . toenen, slat vi haers niet en roeken . Dikwijls konnt die woord voor by VAN VELTHEM Sp. Hifior . onder anderen VII . 15 . ROMAN VAN FERGUUT HS .

In roec wie makena fal die foene.

en eenige regels verder .Daer . dal is jij ns noch meer roeken .

He verklaring

bier door Le Long op beide deze platnfe gegeven , toont hoe weinig by met de beteekenis van dit woord bekend was . FIet was ook by de oude H o ogd . i n dien zin in gebruik . GRAVEN BERG in Gwigal; HS . f. 104 . C . Uwes lebens her nicht ruches . Zie then aangaande verder by SCf-HERZ . . Glos Germ . inn ruchen , curare e n WA C H TE R . Glosf. Germ . i n rush , cure. Ons veroudterd woord rock, cure is tot heden by ons noo ve r i g i n roekeloos, temnerari js .

FAII

EL

[PiED . IAL

V,

4 .1

13er .i . ozuggTje gt)ine .f . ;ant V ie .1 . been braccD Men tnoinn iv aen ji die fcabe tilt water fart

anben Babe) poor ons fchacluwe vindt men by de ou'' S den fcatle, KJLIAEN fchade, fchaduwe, umbra . M . STOKE I. B . DTs . 1 tog .

E i als hi keren foude to lande, iVim hi f j ns felves quaden goem , fibude onder even boem, Te Hamerte, onder clie fchade ru,fiery , /l"int hitte en veer deets hem luflen . Zie Ie - aanteekening van Huydecoper aidaar . MAERLAN' I-I S . f. go . a . In die flat, daert menich fach, Dedi fierce fo groet Jec rhenl t e , t{i7ren, Ghe ill c oft ber gen war-en ; Daer ip plante hi , i . hof Dcrer die mane fcade gbeuet of: der

N4vr .

I3LOEnIE . HS .

der Koningi . Boek . bI . 175 . b .

girls die coppe L't cen feipent Ligghen oinder e,-, ?e fc a de , Gaet foe necler hi enen E d f7eect fo dicken encle &ct, Dat foe hem die herfene dorbiect . Cow i s fpinnekop . r'L A EN ko op e , lr izeus . No,, ecus in hetzeltde Rijmwerk bi . 1,4 . a . daar de dichter van den Platan us ze t Om fee telghe, om fine Road,-, Eli ow fine f •o ne blacle ,

Was hi wileu weirt cu rL iDER



FABEL . V . Panben bene/ fjog fat bf earl . 5 O)i fnauWcbe 0111t flit ban 010crl* 10"§ D E P, LEEK . SP . HS . f. 76 . b . in die fcade v&nder doot . i . h . daar de dichter, de woorden van job xi v . )r s . 2 . bybrengende, van den mensch zest : Die alfe een bloeyen beghin ontfaet, EJ'Y als een fcade vergaet . Voor fcade, umbra fchreven onze ouden ook fceme . Nietiw Teft . HS . 1431 . Luc . I . 'S- 79 . die fitten in duufl e i -n ife ende inden fceme ties doors . Handel . V . 1 .5 . dal lijii fceme loch een ygheliken van hen ; oinfcene . Beidefracle, en feeme vindt men by v . D . SCHUEREN Tenth . hi fcbacie . js . ,f . patb .) De beteekenis van het werkwoord plegen is my voorgekomen to zijn tweeledig ; voor eerst wordt dit woord by de ouden gebruikt iii den zin van doen, en wel van her geen men gewoon is to doen , ook words het by verfchillende woorden gevoegd, en neemt naar mate daar van , verfchillende beteekenisfen aan welke echter deeds aanduiden het verrigren van dat g%--en, hetwelk vereischt words I dat gevoegelijk of pligtmatig is, ook zomtijds, waar toe iemands geaarr~dbeid of neiging overhelt . Pleghen is in den,, 'rL. uTHONISTA vertaald folere, by KILIAEN folere et Exercere, agere, operain dare , et curare ; en zoo ook v i n d t men by denzelven her , ten zynen tyde reeds verouderd , doch, by onze eerfte fchryvers , nog dikmaals voorkoniend Plien , agere, fludere, curamfive diligentiain adhibere . By onzen dichter kornt dit woord alhier iii de eertle, door ons opgegeven, beteekenis voor, to weten in die van doen . Juist dezelfde woorden gebruikt v . VELTHEM Sp . Hiflor . Ill . 27- Doen die coninc qp,werd Each Na den vogel, host vat hi plach . IMAERLANIIT Sp . 111jllor- I . VII . 61 . Kinder e-II ficolaren jonc, Al.fe op Karen eeiflen Jpronc,



F A B E L Nr .

3!2

Vsup' Wert hi haiiben bent fanbet.

eet a~ e~1 weefaue~~ - n. Vie aI lu lleii fjctthcn/ oat

vie ,

~LJ 4 ;den irilen .; or ere kerke, elf~~ 111e c'h di cken p l e g 1h e n clerc ke. ]clerken zijn hier feboolkincleren . KILIAI~N klerck, r, fcholaflicus . Bepaaldiijk ten fclholier die het Latijn leert . lie de aanteek . van FIuvDEcor? . op Stoke VI . B . S . 35. Mr LTS STOKE VIII . B . ?- s . 852 . Begheuene lude foudens niet pleghen . di i. kloostcrlingen zouden dit niet doen . Nog eens by denzclven . al daft • Ys . I 1( . Inden dunen liepen ft ieghen, Recht a/fr Jude pleghen, De Karen licre willen fien .

Mo-'

Bet

ect. ploen lees men in den RLjsnh . S. f. 46. a. Nauonts , als die liede aten , Qua ;n dat vole, di efe haters , E.""' feiden to he : gef ons den man, Die n du herherghets, xi willen dan .Viet hem on/en ville doen ; Hut /F onnaturlike zonden ploen , dat ooc was iegen nature. Zie bier by Richter. xix. ks . _i2- en voeg by deze plants MELTS STOICE IX . B . Ys . . a? . en F1UYDECOPI? P~ in zyne aanteekening aldaar, waar by breeder haudelt over de verfchillende buig ingen van dit woord . wat nu de onderfcheiden byvoegingen betreft , welke aan ons plei,; en , oul . Alien, verfchillende beteeken isfen geven, zullen ivy die gene, welke bereids door Huydecopper ter aang . pl . zil n bygebragt, nog met verfche id are dere verr en oppasfen, ineerderen , der zieken plegen , voor lien waar van Ihuydec . ons ooh een voorbeeld heeft medegedeeld, lezen wy almede by MAERLANT Rijmb . HS . I . 56 . d . daar by van Amnon, welke voorgaf krank to zijn, ten einde in zyne ziekte door Thamar . to worden opgepast, zegt : i i maccte hem disc, om •a ijmperk

d

.fat

foe

fJns

hi 73 - oudc,

ple ; en fourle. Bid-



FABEL

V.

33

is rummer an ber gact btgaren / ro Onblibe to ben ft banben haven . Biddens plegen is bidden, by denzelfden dichter aldaar f. 63 . d . Beneden defen kerchoue Was neck . i. van mindren lone, Daer die vrouwen biddens plaghen . Ruf ens plegen voor ruflen f . 83 . b . daar de dichter van het blind worden van Tohias fchrijft Up en e ti j t gefciede hem das , Drat hi van deluene moede was, Erz pam thuus, orn ruflens plegen . Ra cue weech es hi geleghen, Daer hi . i . lettel heuet gherefl. T eeeh is muur, paries . Zie hett boek van Tobias Kap . II . S . in . in den Bybel van 1587r der deugd plegen dat is de deugd betrachten) deugdzaam zijn, in hetzelfde Rijmwerk f. 84 . a : Lieue zone bout di in lien, Dattu der doget wilt plien, en wedero m der zonden plegen i s zondigen, kwaad be,dryven . Aldaar f. 92 . a . waar Daniel aan de beide befchuldigers van Sufanna vraagt, onder welken boom 7,y met den gewaanden jongeling zich bevonden had, her welk wy by MARRLANT aldus vin den opgeteekend ; Daniel, Die de oude ver fceden dede awl, So dat deen van den andren niet I e wifle, eii alfo hem vrae en liet, Onder wat borne die iongeling lack, Die met hare der zonde plach . even zoo by' VCLTH . S .Fliflor . I . 566, Plegen der hoverden , dat is hovaardig, trotsch zi/n , zoo vinden wy dit al mnecle by MAERLANT in den genoemden Ri jmb. f. 137 . c . alwaar lay, n a dat by vermeld had de lesten en vermaningen door Iefus gel even , die wy opgeteekend vinden Matth . xxiii . 3'rs . i . en volgg . , aldus fchrijft Dlt fprac Cod, orndat f plagen Vele der houerden in then daghen . R idderfcap plegen d, i . den kri jgsdienst leeren, of oefeC pen , .

p



F A.' E L

34

V.

nen, MAERLAN T Sp . Hiflor . I . IV . 5 . i'S . S . van A1exan--

der,, ton ll ::chts twaalf jarenn oud H i mi; ade wapenen tier tiden,

drouch wap even , als hijs adde gere, Eil veer dicken mmede int here, • hilt hem alfo ghetoghen, • of hi rid d erfc ap adde geplogen . der wave ;i p!egen , vo o r bejlapen, vin d t men b y MAE RLANT Sp . JJifoi•. I . 1 . 35 . s . 5 . Iheronimus f reect Tort to was en, Doe die Scotten n heid9j n waxen, r,

•

Datter niemen adde ey i~ n , . wi. f Mae~~ el erlijc was fo eytijf,

Dat hi emmer wiues plash,

WWaer fops hem luf e, eg hife ,Each . r DDezelf ze dichter in zynen R / nb . f . ig . b . van Phar aos po,~;ingen , om het yolk van Israel to onderdrukken, en, zoo doenli jk , to vcrni etigen • went die Co, to rare dies , Dat hife verduwen foude met pinen, E/i alhaer gefachte doer dwinen ,

Alfi - der wvlue niene plaghen . Leffens plegen pro or lezen, MAERLA 32 . Ys- 14 . van de moedermaagd .

'r Sp . Hifl. I. VI.

- oet van zinne, vroet in den moat, Leferns plash foe talre flont der zeden plegen is de gewoonte hebben, en der beef era pie. bet vee oppasfen, verzo gen , Rijinb . HS . f. ao. C . gen Int lant plash men der zeden , .mat wijfs meefi plagen der beeften . der feden plegen, lezen Wy ook by VELTFI . Sp . Hiflor.

IC . ; . wonens plegen is woonen en brouke ple en, beteekent eene broth dragen, almede in den Rijmb . . 8 . a . Voe pijnde doe ter , aerden w't, .qua plante enen wig ngaert , Daer hi tachterjl wijn of dranc, • dronken w't an fnen danc, En bleef flapende vp .i . dash Jut huis, daer hi worsens ; plash E,1 lath h naect tuf then linen been Men plash doe brouke negeen. eds



VABEl L

V.

.5

edeken plegen , MA FRLAN T Nat . Bl. .HS . b1 . 13- a .

meell airelhande diere, Die pie ;tree edck- , is maniere, (bats, die. vermaken hare fpire . ) Hebbera alf e (h w i z e n -) van law ngher wife . edeken heteekent verk!aart de dichrer ~hier zeif, ipijs verm aken , waar 1voor ivy zeo gen herkaraau,mil

Vat door de den, zoo als nog

diuidelyt

er blijkt uit de volgende piaats

in den Rifrnbybel EIS . f. 9 . d . God verboot hem in d'

feejxa en Tetene alrande beef en , Die de voete hadden gebeel, Sine waren ge fplet in . ii. deel, 41re die fcape e;5 die coe , Emlie mee/l edeken d' toe . Die niet edeken , alfe dat ml n, Die moeten onghehornet flan . KIL1AIN heeft ericken, edericken, ruminare, en 2We by de laatst aangeh . plaats uit Maerlant Livitic . xr . ~rs . 3, c1 t . J1iet ger~echte pleghen dat is refit , fpreken, den post van regter bekieden . MAERLANT Sp . Hi /or . III . II . 5. ors . 8 . - - Die daer, vandes Keyfers wegen, Dat gerechte foude plehen "or-den tegen die gherneente in ffide . Plegen des dienfls ons Heren, dat is God dienen , dezelfa de dichter aldaar . III . III. 39 . )~s . 7 . So dat hi eaten cloeflre beiagede, Drier in waren . ccc . magede, Die plaghen des diems ons Heren . Werkes plegen, i s werken by .C' E R G U U T f . 12 . d . Trouwe rni;n vader Somilet , ' 4l fo lange alf e hi leide f j n leuerx En wildi des werkes plegen, Ef die lane wils here onder doer Ic mach wel heten daes ca~aroen . letten wy hier op het verouderrl , en zeldzaam vnorkomende woord , daes voor dwaas . b y KILJA N re vinden en by hem delirus vertaald . Da.~eryen voor dwwaasheden, 'ant hi meet Iii//or, van Reyn . (le Tics i479 . f. 3r . a . dolre verbackenre d a fe ryen in Jinen onreynen balch heuet, era oec alle fine ouderen, dan yemant .



36

FAI3EL

V.

iemands plegen is ten diens opzigte zynen pligt betretchten

de krijgsknecht pleegt zijiis Heeren , wanneer by dapper voor hem flri j dt , in then zin lezen wy by VELTHEM S.p . Hifl. IV. 34 . Die xl. , die daer fjns fouden plegen, Bleuen alle vor hem vet flegen . -en zoo pleegt een man zyner vrouwe, wanneer by haar bewaart, verzorgt en befchermt ; zoo fchreef MAMRLANT Sp . Hif or. I . VI . 41 . -~s . 13 . Echt, omdat hi wilde to waren, IJlfoe foude in Egypten varen, Dat foe man adde', die haers plage En' behoedde alle daghe .

Voor den vorst buiten de ftad to gemoet gaan, zegt VE L THE nT V. 2 funs wel plegen Doen f der flat waren hi, ,uamen die heren we vri Q Van Ger even , den Keyfer iegen, Efi wilden fi j ns wel plegen, Si geleidene toter flede. Des yolks plegen dat is hetzelve tot voorfpraak verflrekken, IJybel 1587 . Exod . xvImI . ~,s . 19- pleecht -- ghy des volcx voor Gode, ende brengt de fake voor Godt . Onze overzetting : weef ghy voor 't volck by Godt . Dat dit woord, zoodanig als het by onze vroegfle fchryvers gebezigd werd, van zeer dude herkomst is, blijkt hier uit, dat het reeds voorkomt by OTriuDVS Evang . Lib . V. Cap . XIX. )js . 78 . Giborganero dato Ni pligit man hiar nu drato . Occulta facta Non exercentur hic ullo modo.

Even als wy by HUYDECOPER op de aangehaalde plaats vinden opgeteekend, dat vele ouden ook zeiden der flad plegen, your, de flad bewaren, befchermen ; zoo vinden wy deze zelfde fpreekwijs reeds in den Rhythm, de S. ,inn . 0 . 117 . Daz her einir fo herin fledi plegi . en gelijk als wy boven uit MAERLANTS Rijmbybel hebben opgeteekend , dat de ouden ook fchr •c ven biddens plegen voor bidden, zoo vinden wy almede die fpreekwits



FABEL

V.

37

wijs in denzelfden Rhythm . de S. inn . 3~s . 705. Du her ufe fanim wagene lag , Vnter hnis gebeddis plag . welke laatile regel door SCHILTERus Th . Antiq. Teuton . Tom . I. vertaald is : et precibus fuis operarn daret, doch minder naauwkeurig zijn deze woorden door WACHTERUs : et more folito oraret, overgebragt . Glosf. Germ . in pfegen, folere, more fe/ito agere, bet welk hetzelfde is (otn dit, in her voorbygaan , optemerken) met ons plegen, doer, waarvan wy in het begin dezer aanteekening gefproken hebben ; loch bier words, het by een tinder woord gevoegd, hetwelk de beteekenis bepaalt, zoo dat de woorden enter flies gebeddis plag, bier eenvoudig aanduiden, en by bad, et orabat . - Even zoo vinden Wy in het .us Prop . . 41em . b y SCH LTER . ~`hef. Torn . II . iii bet opfchrift van het 2o8 . Floofft . Tie ein hirte vihez pflegen fl. d . i . hoedanig een herder bet vee zal hoeden, of befchermen . STRICKERUS ,Phyth . de Caroli M, Exp . .Flisp . Cap . IV . Sect. x q . Ynd lat zu difen zeiten Rulanden ditz landes phiegen, Der ifl des leibes esn degen . Cap . V. Sect . z 2 . Des grojn Z'Iachmetes fegen Mites ewer vud ewer ern pilegen ; le phlige it auch gerne, wo ich chart. Cap . VI . Sect. 19 . Der Haiden chreftige fchar Die risen auf . it vanen gall*, Tiid uinbehabten die Chrlllen , Darumbe f ouch vermif en Vii maniges der do tot gg elach Maya das Got der Chri en phlach ~ So were f fchier verloren . Nog eens in hetzelfde Hoofdft . Sect . 23 . Do enphie der fr/tone Margries Ton Olifiere ein flack, Das er vallens phlach Vntz er geviel au f den melm . melm is flof, aarde, zie HuYD,Ec . op Stoke . B. V.

its . 1038. alwaar by deze zelfde plaats nit STRICKF.Rus bybrengt, ooze ouden fchreveu motide, zoo C 3 als



als ook bier gelezen worrt by vin dt by Sp . Haflor . V . 14 .

STOKE,

V,'L

T

HE

en gelijk men

M

.Dierfle , diene be fcutten wo ude , Was gef agen optie m o u de , Soedat hi vanden orfe vel . d . i . tegen den grond geflagen, zoo als wy nu zouden zeg~ en . Ledot Long- verilond ~ _ roor d i et, en ma ak t cr op den monk van ; doch in zyne kautteek . op het VII. B . Kap . 3 . alwaar TZelthem van den magtigen Keizer des duitfchen rijks zegt Dat f teen , dat h f t al dzwingen foude Dat leefde doen bouen rn ou e . hetwelk beteekent, wat op de aarde yleefde, is hover mode, b y hem bovenmoede, hoogmnoedig . Loch Le Long was get~

1, ,

~d

woon, zoo als wy meermalen hebben doer zien , naar de beteekenisfen der woorden , als de blinden naar de kleur, to raden . Schoon ivy by Maerlant, even als by andere oude fchryvers , her woord inoude voor flof*aantre[l=en , vinden wy ook daar voorr by hem ear zyne tijdgenooteii het oude mul en gemul gebruikt, bet laatfte in den Bybel IIS . 136o . Job vii . 2r . Sack ick fal nv flapen in gem lie . hot cerfle in den Rijrbybel HS . f. 69 . c . van het befmeren vast het aangezigt met ftof en aarde , ten einde zich daar door onkenbaar to maken Die gone flouch hem . i . wonde g'rt, Dat hem tbloet in doghen f i oot , Eh hi weip mul in fijn an(/chte Dat inenne kenne niet lichte .

Zie hier by i., Kon . xx . ys . S7 . en volgg . Nog eeiis in bet zelfde Rijmnwerk f . c. 9-1 .

Onfe Here hiet Moyfe/7e d' na , Aaron /eggen, dat hi vp m u! fla, Daer ftllen y r Ce i e n ute comen . Die der de p laghe rouwede he fomen ;

Want fa frraletie iammerlike. Ik heb doze plaats hier niet alleen,_

bygevoegd, one, daar uit de beteekenis van ons mil aan to toonen ; maar ook, omdat ik hier gelegenheid vond, nag over twee, zeldzaam voorkomende woorden F to fpreken . Bepalen wy ores dan eerst tot bet woord urfelen . \Vat beteekent hetzelvt . ? Uit de bygebragte woorden van Maenlant blijkt, dat by aldaar fpreekt van de b ekende plagen van Egipten , en



F A B E L

V.

39

en bepaaldlijk van de derde plaag ; zoo wy nu alleen onze gewoone bybelvertaling Exod . viii . ,Ts . 16- MM . raadplegen , dan zoude het dadelijk uitgemaakt zijn, dat urfelen, luizen beteekent ; loch, hoe zeer ik de juistheid ter overorenging uh do hebreeuwfche grondtaal, door, Dns woord lui zen , niet kan beoordeelen, zoo words wenwel dat woord, in de bybelvertaling van MZichaelis, iran v . Hamels3,eld, nosh in die vart den Hoogleeraar 3. d. Palm, niet gevonden ; in alien lezen wy muggers, to ]Wichaehs ontkent flellig, dat er in den grondtekst tian luizen gefproken words, doch fchijnt onzeker, , of het Hebr. woord, mauggen, dan wel een foort van Wes_pen , aanduit . Hoe dit ook zijn rage, zeker is hot dat Maerlant bier dit lastige en verachtelyke diertje, let wdk by ons order den naam van Luis bekend is, n iet he2ft bedoeld . Dit kunnen wy Uit des dichters eigen wcorden voldoerxde aantoonen, en wel uit zijn rijtnwerk der Nat . B1. bl . 185. b . alwaar by de vespa, by ons de s es , aldus befchrijf_ t ~

Pespa , als ens Plinius feghet

Es eon worm, , die to wpSIT n pleget Van doden ,parden fonder sae, z , Ende es rya die bic ghedaen Van fche encfen , van verwen niet ; Want meii[e alle ghe!u fiet . 1ppe,re eten fi ende paren . SiYn flrael dat mach feere daren .

Urfelen heten in (lit lant, Den vli eghen fijn ft vi ant , Ende maker raten alfe bien ; Maer daerne mach gheen goet- rif w

e f"ien .

Hier blijkt alzoo duidelijk, dat de orntchryving van dit infect ook to eenemaai toepasfelijk is op dat diertje , waar van 1llaerlant in do boven aangehaalde plaats uit den Iiij rnbybel gewaagt , vermits in b ;eide gevallen , zoodanig infect bedoeld words, bet welk met cenen fcherpen angel gewapend is, waarmede bet gewelg dig fleekt , terwijl ook de andere eigenfchappen , aan het zelve bier toegekend , althans tot de l uis geene de nninsto betrekking hebben, en in Egipten wordt een foort van niusgen gevondcn, die eenen langen angel hebben, en wier meek zeer pi jnli j k is . laovendien words in de C 'j aan-



FAB E L

40

V.

aangehaalde plaats uit den Rijmby bel, in het HS ., weleer het eigendom van den Heer Visfer, en - than s berustende op de K oninglyke Boekery in 's Gravenhage voor urfelen, bien gelezen O1/fee

Here hiet Moyfes d'na

, pen, dat hi m ul fla ,

S'ee

D felen bier we comen . Die derde phage rou he fomen ; fFant R'e' fraelde iamwerlike . Schoon de lezing hier merkelijk bedorven is, zoo als uit de vergelyking dezer woorden met de aangehaalde uit ons HS . genoegzaam blijkt, hebben wy echter deze plants hl-et willen invoegen , oni dat ook daar uit `de heteekenis van ons urfel eenigermate wordt toegelicht . Urfel zal dar, naar den vlaamfchen tongval van onzen Blaerlant, volgends welken de H . meerrralen, naar welgevallen, words bygevoegd of afgelaten, hetzelfde zijn met ons hurfel, horf l, beide by l(ILIAEN to vinden, en door hem vertaald crabro, welk woord in het Diction . Tetragl. t 5 2 . words ove'gebra gt eenderley groote vlighe , dy e fecr fche; p f ect, Horsfele , Wespe ; en zoo leest men date ook in den Bybel gedrukt to Keulen omtrent 1482 . op de bovengemelde plaats Exod . viii . -r s . M . Streck vyt din rode end fla den pulu .r der erden, ende werden eynerhande vliegen klein en fchaip van angelen . Waar voor men in den Bybel 14.77, vindt : Strect wt di fn ruede ende fack dat ghemul vander aerden, en bet worden m uefi erg in iii t/enit van Egipten . Van dit woord bedient zich MArRLANT 'in de belchryving der gemelde egiptifche plagen in den Sp . lLif or . I . II . 2 . ys . 54 . en

alzoo voor dezelfde zaak, voor,welke by in den Rijmbybel het woord urfclen gebruikr heeft. Lie KILIAEN in Mofie, meufa, culex, by ons mugge, merle wyders in het voorbygaan bier op bet woord ghemul, waar voor wy anders inul gevonden hebben, en zie het ook by KILIA EN , en daar vertaad pulvis . Staan wy nu nog eenn oogenblik llil by het twee de woord, bet welk wy oak onzer opmerking niet onwaardig achten , to weten by her werkweord fraelen , dat wy in de byge~ bragte plaats uit den RijmbybeJ hebben aangetrofen, bet is nit den zamenhang, waar in het woord aldaar voorikomt, niet moeilijk deszelfs beteekenis to bepaler . Straelen s bet zelfde wet ons f ekan, r ~~. AEtv ,~ r elen , culeo,



FABEL

V.

41

fpiculo, f inauln pungere, rlicitur proprie de apibus . Het zelff tandig ftraelvoor angel ko mt meer'trnalen voor ; van de wesp , fchreef MAE1 LANT in de aangeh . bloats uit der Nat . B1. *ailn ilrael dat mach ~ feere daren .

d . i . zijn angel kan veel piju veroorzaken . ~S . S . nautebe .) Dit woord kornt by onze oude fchryvers weinig voor, men vindt het echter, zoo by KILIAEN, als in den TEUTHONISTA, by den eerilen lees ik fnauwen op iemanden, ook ver taald, ore ant ro/Iro invadere , aliquesn . Hot beteekent hier eigenliik arif ig en gulzag met den bek ergens naar rypen . In lien zin is dit woord ook gebruikt in de Ifi.~ or . van Reyyn .aert de /7os 1479 . f. 47, a . Doe flout hi (de vos) haeflelic op e'I fnaude oec fo ghyerliken na mi, (de kraal] dat it des doots anxte beuede . e r dezer plaatfe lezen wy het zelfde woord in de beryming van 1-1 von 4lkanar . uitgev . i n fol . van 1752 . bl . 43 . b . .Do fchot he up, un fn auwe de na my.

Zie ook de astoLeek . van v . HASSELT Op Kiliaen 1 . c . en WAC HT ~RUS Glos f : Germn . in Schtaa_pen, aride et celeriter capere . Dit woord was ook oulings in eenen a .nderen zin in gebruik, en wel voor norsch en onvriendelijk fpreken, zoo als dan ook ons fnauwen by Kiliaen alniede vertaald words, immlpetere aliquem maledictis, en zoodatig komt het voor in den TEUTHONISTA in fnarren , fnawwen, alwaar V . D . SCHUEREN dit woord van gelyke beteekenis houdt, met wretlick callen, d . i . op eenen norfchezn Loon fpreken, en hoewel deze overwyzing op de letter C * niet gevonden wordt, welke onnaauwkeurigheid meermaals plaats heeft, zoo als ik dit, met opzigt tot de eerl}e uitgave van dat werk, in rnyne voorrede bl . LXXXVVI, heb aangeteekend, zoo is het echter voor ons tegenwoordig oogrnerk genoeg, dat ivy bier in eene verkiaring van ons fnawen aantreffen . In lien zin is dit woord nog heden , in gebruik, zoo zegt men, by doet niets dan graauwen en fnaauwen, voor iemand, wiens gefprek Reeds op eene zeer onvriendelyke, norfche en bitfe wyze voQrtduurt . js . 6 . Went bi banben bene fanbee) eene zeldzaanl voorkonmende fpreekwyze by de olden, van lets fonder C 5 a wr •rn



42

F A B EL

V.

worden beteekent misfen, kwijtraken, verliezen, zoo verklaart ook HUYDECOPER deze zelfde plaats van onzen dichter, op ` Stoke IV . js . 5 5 . Voor ons fonder worc~en, leze ik by h ERGUUT f. zi., a . fonder fjn : Doe fpraken alle die vander fat Defe witte fcilt doer wonder, Tai waren doer, ware vi der fonder en fonder blyven, by VAN HILDEGAERSBERCH Ged. f. 33 . a . _7a, lieue here ! bleuics fonder Ic en machs niet wel outberen .

Dat deze fpreekwyze den ouden HIoogduitfchen niet onbekend was, hebben wy aangetoond in onze voorrede voor den Teuthonif?a bi . XU V . Zie wyders JuNlus Etymol. ilngl. i n want , defecttas . 3r s . io . ontlibe) onblide fijn of worden van iets, beteekent droevig zijn , treuren om bet gemmis van eenig goed, o f wegens bekomen rammpen en l egenfpoed. Zoo fc hrijft M . S ox-F,. van Jan deft It . Grave van Holland ^ die den

dood van zynen noon, in den flag tegen de Vlamingetr voor Kortrijlc gefneuveld, betreurt , dat by des was onbhde. ViI . B . ;~s . io8!z . Than Hengouwen mnijn beer _7an

Bleef drier hoot ten feluen tiden ; Dies de Grave wort onblide,

A N rec ht was, doe hi wifle tgone ; I ant bet was ffj n out/le Zone .

dezelfde dichter van de zoodanigen, welke onverwacht met eenen vyandelyken aanyal denken bedreigd to worden, L . B . ~s . ii6o . Wa/l wonder, dat /I waren onblide ; IVant f harden inder nachte, Dat onf amel do7per knechte O uamen to on cantle wure . M A r r, LAN T SP . h iflar . ILi . VIII . 1 8 . .en hiet Grimont, flout ten ffwerde , Die iegen hen quam ten flride, E 2 muectem des zeges o n b l i d. e ; Want hi flougene uten lande . RIJMnYB .L HS . f. 166 . van den Keizer Titus . Sine liede volgeden hem naer ; M' twee worrier he afge/leghen daer In



FABE. .L

V.

43

In die -pore met grocer pinen Daer 'tort TT,tus t li blx(je vanden finen . deze]fde dichter Onfer vrouw. Klag . GeesLI . Gee . HS . f.5 . a . y vrottive ! vat leeddi in then tide, Dat ons befcritnet S' Tan, .Doer men uwen fore op dede fijn fide, Der water ehh bhet iet ran . Ende ,ofeph quam , die goede man, Die fijns dogens was o ii bide,

D

F AA-



FABEL VI. CPHAED .

I . 5.]

i'raep/ bit roe/ bit feet metten 1aabe i3jefe1ben jeln metten fieia*/ VOen befe .iffj . fag1en gfnajen 3jeuiel/ bat ft .f . jest binjjjen . 5 Af beeiben ben jest in •i iij . u a ~tfeeen .

f is . 2 . be felben jem) zich ghefellen, is zich vereenigen . Zoo ook by VAN HEELU Slag . v . Woer . bl . 254 . Die tart voort ende ghefelde Hem aan Heeren Geraerde -DER LEEK . Sp . HS . f. 14- a . fy moeten comen, Daer God die werelt fal doemen Eil wetter lichame weder ghefellen . gefe`len blyven wordt by MhERLANT Sp . 'i or . III . III . 35- tegen over fcbeiden gefteld Nu mine lieue kinder En fceet niet ; maer blijft gefellen . ors . 5. ben Ijert) pert, cervus words thans by onze Zie KLUIT Op beste fchryvers onzydig gebruikt . IIoog/lrat . Naamw- in Hart . echter was dit woord oulioos manlijk , gelijk uit deze plaats van onzen dichter en bier onder ~s . 13 . blijkt, en zoo ook by MAERLANT der Nat . Bl. HS . f. 28 . a . (HS . der Koningl . Boek) . Cervus dats die hert, weet men wel .

en nogt eens bi . oq . a . (HS . K . B .) March van den herte dais oec

Want bet driuet uten

goet ;

leden Die noet van menegherande flecheden .



F A B + L VI .

115

fa Ifet't fp nc ten nnb'n bferen Veen ftie nemic nife bete/ nn ber / bat f e if ep foe "ere . c betb# maofc Met fieIgfcten ; 1

10 Want FERGUUT f. z . C . Die jagers wordens alle gram, Elc doe even hont narn , .fin fljn na den hert ghedoken, en eenige regels vender M' die hert he allen ontfloep. ~,s . 6. ten) d . i . tot den . En zoo oordeelde HrivnP-coPER to regt, dat men lezen moest by STOKE VII . js . 166. Dit was} ten canine doe haer fpeken . -rs, 9 . faeloieten .) Dit woord beteekent hier mi~Jen, f eilen , de zin is, bet derde deel (te weten van den ge . maakten buit) kan ik niet tnzjen, niet ontberen, zoo ook by v . HEELu, bl . 187 . Dat felue die Hertoge van Brabant Dede, daer hi hem verweerde, .Den men hem fi j n ors faelgeerde . d . L toen by bet paard mijle, of niet meer bezat . Het is zoo, gelijk de Heer VAN WIjN to regt opmerkt . Huisz. Le,v . II . D . bl . 3 r2 . , dat dit woord verfchillende beteeke. nisfen aanneemt , naar den aart der feilen , of van het gebrek . Voor bet eigenlijk gezegde feilen, lees ik bet by MAERLANT Ri/mb . f. 4 . b . 41ft tkint court ter werelt vut, So es des knapelkins eerf to luut 4 , en der m einf ki ns E, Ear dit ne faelgiert nemmermee . even gelijk Maeriant in bet dichtftuk, waar op de zoo even vermelde aanteekening van den Heer van jn gevoegd is, gebruikt by het woord merle voor wankelen . Sp. lyi or . IR. I IL L . *s . 5 . Thuur



46

FABEL

VI .

Y0 fj)Rnt it ben fteex ban on# bfere .

0te tf ierbe fair naMe / hi fou0e ntn ieften mine onjoube. u# ~- ob b e ji ben Bert nUene Vie ft bingjen n1gjernene. '5

i

Thuus fo guaan hem de rede, E/ hen; faelgierden alle de lede . cede is koorts . De den TEUTHONISTA en KILIAEN beide in ]2eede febris . DOCTRINALE f. 24 . d .

Men feit ; want alfoet es die zede, Dat een menfche heeft den retie . Dats niet waer, diet wel beceeftc AP the r,-de de (`1 . den', meii the heeft 1Ta/t ghebonden in linen firecken . MItERLANT Sp . I iflor . Ill . 111 . 27 .

Sacbte bedden , alfe pleghen wine , Ontfeid foe altemale mede, 4l hadde foe fwaerlike den re d e . voeg bier by de plants uit den Ri . inbybel , bygebragt door HUYDECOPER Op Stoke Breed. aanteek . Ill . . Ys- 548' bevattende, zoo als ook daar is opgeteekend, het verhaal , geboekt Matth . viii . s . 17 . alwaar ik in bet HS . van bet N. T . 1352 . voor ons koorts bet oude faghe, lees ell doe Ihills quam in Petrus butts, fach hi zwegher legghhende, of den fa he hebbende eel ruerde ~y er hant e) die iaghe ghinc van liner . : Saeghe vindt men oolk by KILIAEN en aldaar febris vertaald .

)s.

In .

o0outie)

hotide zegt IJUYD . op Stoke II .

~r s .

beteekent gunst, vriendfchap, bfherming, ons onhoude zal dus bet tegenovergeftelde daarvan aanduider2, d . i . ongunst, ongetcade , i~yandfchap , zoo als deze plaats van onzen diehter door denzelfden taalkenner words toegelicht op STOKE II. s . 173 . 1042 .

3s . 14ver.

Die) lees dien, een misflag van den afichryI's . 15.

FA.EEL

VI.

47

15 3f bef'cr f auelrn foe be(pefet Vie an beer Trap eg gbefettet . ors . 15 .) trfieiiet .) Nog cens wordt dit woord by onzen dichter gebruikt, bier voor Fab . iv . -~ s . 25. Iii defer fauelen foe befpellen Die valfch fjn en valfcheit tellers . befpellen zal bier, zoo het my voorkomt, best verklaard worden door to verflaan geven, bedoelen, dit befpellen is , van denzelfden oorfprong als het verouderd byffel, waar

vati war breeder fpreken in ooze aanteek . op Fab . xvi . ,s . r.9 .

F A.

FABEL

[PHAED . 1.

VII .

6 .]

TA ILI-lpt bja§ A . bitf We DpWpri foube/ vact rillen WfUt ell baer fine joube untnen fiere .0cfellen Me (Cc flere bjulacbt/ to finen fivele . t s . 1)- fiere .gbefellen be e) d . i . vele zyner, of van zyne gezellen . In de fpciling van het voormiamwoord (ire ' vinden wy dikwijls in de oude HSS . afwykingen van de echte fchrijf- wyze . By MAERLANT Sp . Hiflor. I . III . 6. S . 26 . even als bier, en op andere plaatfen by onzen

dichter, fiere. EJ fprac in fiere py -ophetien . AIELIS STOKE VIII . )V" S . 234 . All was fiere herten wee. en zoo meermalen by dezen en andere

tijd .

Beter echter in den Roman van

file.

fchryvers van then FERGUUT f. 25 . d .

-- even fire fuller fone . VAN HEELU bl . 3 8 . Sire moyen fone bl- 74Doendede faen

Die Hertoge fire liede vai - en Soe vele te Tricbt, dat fi ~S- 4.

b ;ufi3Cbt.)

KIL .

thans bruiloft 9 doch even

Bruyd-loft, nuptiae . By ons

als by onzen dichter, bier en in bet iS ps . , zoo ook by alle de ouden, volftandigr brulocbt, wegens deze verwisfeling van CH en F zie men HUYDEC . op Stoke X . TS . 341 . DOCTRINALE HS . f. M d . Seneca i-aet , al fie gi wijf t; ouwet , Dat ghi coflelec brulocht ficouwet. FEIL-



FAI3EL

VII .

49

5 aft fait! .l . b,taet man en feite

Z)it fpef maej Wei ter jaern to Icibe4 Paett na mi Wet/ lieae g jebute ! 2c fat b frgqoen +A . auenzute . .are fonne Wilbe tenen tiben iegjf nnen 7a 1u1en/ eu 1an1er Winnen . fate gjeDute feibet iegjen : i1oe fouten to bat g jebngjen meted I e bie fatine nb nliene A t brubo nt on# Ojeinene / ERGUUT f. 's . b .

Riders e j'rdu 'en .fpraken fren Here bet dunct o as alleu goet, Datsneu deft hru ocht doe :. Brulocht doen, is hier bet huwelijk voltrekken, .'elebr are . VELTI4r.M 11. 50 . .Daerm en deft h r u 1 o c to toebrrachte, f aer was ,grate fete gedrene .a . v . HEE .U bI . 7 .

i 's of

aptias

Hoe hogelake daunts daeraf lie brulo,cht dreef entie feelle,

Dat " :de venial aen die , ce e

DER Hisi'ort . BL . 1ISa f . I8 . a . ,

.Does ft qua men binnen der flat Hadde di c5, , it fegge u dat, ----- --~ Br ulc ch t N . T . 1352 .- Luc, xiv . 8 . w anneer do ghenoet wortfle tot brulochten enz . Ander f-IS . van bet N. "1 ' . Opeub . WeXIX . 7, want die brulochten des lams /jn gheconaen. pens de verwan tfch a.pte t ale n , zit SCHERZ . Glosf: Germs, in brulouf en brautlau ors, G : ber aen to Ieibe .) Zit hier onder Fab . xi s . 14 . ; s . 14- ber1io nt) verbernen is verbranden, waarvoor nok met de gewoorie vokaaiverwisfeling verbarnen . i a..AN T Rid mnb . Kort . lab . f. . c . 'E4 D





FABEL

50 15

f fi tin

f3#n leer

'd1.

beef r /

,done or1# =art ijaer roan fife ti5 I -PLhU)HH b

bfrn

Rerft.

trfn Di /

iief i Pit Muter f eirn ftrren bii0er fatIren . (ifoe We to nicer 1110c e" tut ou1P tua*tn. Pan bin j Jen tt Lfthe ntence,j nan f (At CO b rib ale t12"[0011

20

0' hj

Uutted Winnet an .

En' alfe Code dof rande bequar , Hoe thelege vier do frande nam , . ' r verbernetfe openbare 4h to plant vp den o trare . Hier vorr ook verberren, b y VELTHEINI IL . :24. Ei1 oec beefs hi ,- haer f•epe doer verberren . . Leven van Alexander den Cr . achter den Bybel i00 f. X68 . d . eli' hie dede alle die flaet vellen eg verbernen . -s . 15. V'~ dat is i,idien, zie onze aanteekening bier

achter hab .

LX .

j .

15 .

~, s . 16 . nntgaet) ontgaen heteekent bier dnltkoren, bet levven of ,-e.- gen , bet le ren laebo ulrle E . ti U` ' n . N . 61 . . laws aiet o i . : t g as: Tt . Pact doet, vane onnze bier t=~~ • ;_;~ .ne verHaril V wwr , ~rdt . MAERLANT ze iven bevestdgd gyp . Fi flor . I V W . ill. :~4 . . Boudene wan don wij c 4 ' met n ;,-4e_ ELI fouch'a hem o f fo menegen plan, Datment ghetellen n/et efl can. Der mm eef7er heron xl . era vii . V inc hi, ell hilt to leuene .

Die Turken, die des lijis ontgingen, 1'oen woch met foam Karen din .i en .

waar voor by FL . `'VILLE Ors . der raet t den Frite antqaan

i an . Loop . f. g

h

Des tee rile /1, hem l le (lie gan yhe ,

du •a : ghe. Allii otaiti"us jande 1 e ; faea " Evade feltse mitten hue ontgaen . 1J'e li wit 11 e/i ernie

hA



FAF>EL VIII . [PHAED . I. S .]

~r : - , rn Waif brcnaecte bene belt Oetll NCO .f . fteisentie inbic hete . 1 i beioef Jrtuu gi t en (poet iene Oaipe titer poet . Jet lan 4tj et1 p a ffa ctiam baer ten Crane/ Die f~ tract ate Dat been . %to bte Waft at int1o ctjrnr*n / J i1De Die crane Obepa it tuefen .

vat

N ,"s- 3- beferf betnx) d . i . beloofd'e hem , de gewonne zannenvoegi keg in de 1 eiirif en dcr OU tic ii ; zie by \ l i - LIS S T I. 39, . . begonflem I . 1146 . dedem . V . t r :z ~a . vi age edem e ii IV. 769- keerdem . en daar by de a anreek . v a =' i I[ 7 YDRCOPLR , a's[-node wizen dichter, ahw{gar wy Fab . xvn . •i d . dedem 4

;'

en Fab . XL V IIL vs . 6 . maectem le zetn ; v' egen 'w y nag aiieen bier by MAE[tLANT Ri mb . f. ao . b . 41 ;5 belo cede rn to latene inne .

~ . 8.

8 sere ;

&ja it) payen, betalen ;

KJL . fol3'ere, .fatis-

enr de idii-g van dit woord Fit . JUN/ us Etym . 4ngl in Pay . folr, re . Ecu eAei vc~orbeelct u r onzen MAF RLANT in zone o pdra.g r van deli Spiegel HJfloriaal aan Graaf Florens' V . 7,y hjer vtokdoerndc . 1 . l) . b! . 3 . G', enoughet v, wildi t oirtfaen D . i achelike , fo hem cs vro Eg is bouts Sri g p , fy- al,ro. By onzcn oici)' cr Vlno , fir woord in den zinn vin to rreden . ver e noegd . Fa h . xi i . s'rs . 40 . en zuo ILLS ik yet oak by t , r. rt~ r- F ~7 Sp . FIillor . IV . a, 6, , rtoys hilt hem dat gepayt, D 9. etc .

sic ;

o111"

A



52

FABEL

VllI .

Z-)Oe feibe bie wolf : bf to birl an'bgoet jn Ij'c fir crane/ bie oil] tgoet Min en penf/ bat nien 1) ;5 Duet . Pf penfber ounzne/ h i' iji b,oet . i flay fijn 1joeft in minen mont/ 1c Helen Iieren al gbefont . 15 oert bier tuon0er forte Iiebe f MoOtan flit x,40 IeuIirn ntiebe . 10 J .

)''s • 9 . bf P# Wei ionb2tlet Al fn ble) flat onze oucle dichters dikvvijls de v~~orilaam woorden Ay en zy by bet werkwoord, en de eigennamen, of zelfitandige naa .niwoorden, eerst in bet volgende vers invoegden, heb ilc breeder aangetoond in myne Voorr . voor deli Teuho II . 4fddel, 3de lijst van vergelyk . N° . 4 . *s . z6 . mimic) In den zin, in welken dir woord bier voorkomt, beteekent bet belooning, loon . Zie KIL . ill iniete . [let is van zeer otlde herkomst, en by genoegnaam by aile onze taalverwanten bekend . Ilet ftemt overcen met bet M . Goth . nit ;bo / dat men leest Luc . vi . en 35. etc op vole andere plaatfen ; zie JUNIUS in Glo I:

("'oth. en LYF in Diction . Sax . et Gosh . L at . op dic w . neat bet Angeif. med waar van breedvnerig gehandeld is door denzelfden JUNIUS Obferi,. in W'lleram . P . 243- en volg, met her mid Alam . mieta by T .\TIANUS Harm . Ewang . Gap . XXII . 17 . Zie SCHILTEIUs Glosf. Teuth©n . P . 586. cot . b . WACHTERvs Glosf. Germ . geeft cans dric onderfcheiden beteekevisfen van bet 11l) . Miete op, in de eer e en oudtle (en zy is die, van welke wy bier ipreken¢ ' vei taalt by bet pr&mium,, coerces, retributio en de tweede, donum, munus, pen h o gratuita : en cin,, d I i ' k, in de laatile beteekenls, pretium locationis conductionis, terwiji by bier byvoegt, dat bet woord in dice zin heden in gebri ik is, en zoo ook P ALTHEN . i n Not . ad Tatian . p .351, bet werd echter outings ook by on$ in lien zin gebezigd ; want by v . D . SCHUF kEN Teuth. vindt men 111wdea, hueren,, en vermyeden, verhtaeren . Teii a an zieil Viler verouderde ,beteekenisfen van dit liliete, zie men ook ADI?



F A B E Lf mat rr emmer riche f ijn ct motel rrcijic tu' f

VIII .

53

nI!n.

li rrtenb . ~ . M ethe . en ScHErtzius in inlet en iete, die bet Iaatl}e ouk vertaalt doaum corrrlptiol?is ; tins miede lies =mt nog over een rnet 1b,,-,t Stilogotb . ,Mztta , Zie limit G1( . Suiogoth . , ell cm delijk tnnet bet Eiqg . .,, weed , to virrden by JUNIUs Etym . flit, vast g l. ADELUNr

onze verwantichahte taten, voor of g, zcgd l el~be ~f ;~ , zullen tivy bet gebrutik van dit woord by onze otuden reader aantoonen, en de verfchillende beteekennisl'en, met eenige voorbeelden , bewyzen . liede werd by o'tze tl'.'t! e fchryvers zeker gebruikt, om daar mode in bet ale,fcnloc n eene belooning aanteduiden, bet zy dezelve verf:rekte rer vergelding van gedanen dienst, of arheid , bet zy tot eel, louter gefchenk, of daat ay, zoo als \VICHTrR I zegt , eerie penfo gratuita ware ; en' zoodinig words bet woord derh alvein in eenen goeden zin g{c?,r,uikt . \7eeltijds echter werd bet rulings in eenen ?:waders zin gebezigd, bet wordt als dan to re gt vertaald, gelijk ScOF itZtus zegt, donur corrrt,tion2is . In ecuen goeden An k ,)art bet hier by Ouzen dichter voor ; de kraatl vogei wilde van den wolf zoods?nice belooning hebben, ;ls by trcende dat hem ., voor gedanen dienst, billi j k toekwam, d.at du idol ijk blijkt uit de herhal fng van dit woord i n het volgende vers , en ZOO ook by MAERLANT S, . Ilif or . III . L 44 . E~l heret ,~ egicbt ~-Eene kerr~e , iEn deere ?, , an Jlfarien, .Der moeder Gods . Die ker?i;2e liede Grauen o ;~ -ra de e grote miede ; SO dot fife c orte / ke Maecten cone e/ ~reere rike. voeg hier by detnzeliIe,' dicht r T . TI . 44 . 38 . I . VIII . 48 . VELTI-J T Mr Sp, FJf or . III . 3, Ic gene u, He;•en r tere m i ede , Hoer grate ors/e efd hare/ i feat . Ronr . VAN FgRGUUT HS f 5 d Au fe gt , slat i et hem o utbiede , .Dat Ni s fal hebben fine to ie de e n f. i r . a. D 3

I. III .

Ha-



54

F A B E L 20

U

den

mnrj bi

VIII .

tfnnen/ bie Net

c ua6ell ere eii pet.

Hare miede hebbic he faen ,vergoude .

meermalen ech # er fchijnt dit woord in cenen kwaden zin gebruikt to zi_jn, en wel voor zoodanige giften, of gefchenken, welke genotetn werden, uit by )ofdde van bmezen gnnst, fchoon bet bcOlri.ji of handeltv .ijs regtl}redtks

deugd en pligt aan iiep . Flier worth oils maede dan zeer we] vertaald precium con,aptiornis . `poor eeti tegen

Ontvangen gefchenk, 0111 iemannd let levee to beiiimciLL DE R HhSTOR. . BL . HIS . f. 2,1. . C .

Nocbtan hadden hem (lie papen gegeuueu

Ch It el~ mi de fonder waen,

Dat hi dapotelen laude vet flacn . Iv . d . Tullius feit, midis gbiericheden T erden rerraden borge ei fed n

DOCTRINALu HS . f.

Ghiericheit doet verkeeren Frelaten, ende lands heeren, Scepenae;; ear ander licden , Die, on; ionfe cii din m ieden , Die goede oude rechten breken. Efl alle onrerht voert lichen . mm LEEKEN SP . HS . f. 25. ti- .(hnt drat die raetsliedena Begon/len to ziene o mieden ET1 haers felfs bate meer trocken voert , Dan die ghemeenc bate vander poort ; Die vriende c maghe verdrouughen mede %gen die rechte van der fede , So decide Romen zo lane zoo meere

Eli verloes macht ende eere . Nog ceps f. i,6 c . Die hoghe cycle die edele lieden Sal by bedri egen met tnieden . Van regters,_ die zich door gaven en giften laten oin . oopen , by MMAcRLANT Rijmb . f. 47 . d . Doe Samuel zvas oud van dag hen , Eh; hi den left niet mochte dragen

Be-



FABEL

\7111 .

55

.Jeutal hi trechte fnen kinden ; MMMer fi waren die tghelt minden . .aide namen van den rechte miede , Doe guramen g zemeenc lierte .err eefchten J . co daer . zoo ook by %IAN FIILDEGAERSBERCH Ged. f. -to . d . Winttct ft/n die ghene die reclit bewaren , Ende ow tip i e d e hoer ziel be f arren , Dat fi recht tot onrecht wi f•n . vergelijk umet de plaats uit Maerlant ooze vertaling i San ., V1 11 . s . , . Eindelijk zoude ik hier toe brengen de woorden van MELZS STOKE 11 . B . )'rs . 281 . 111och met beuen, noch met m i e d e n Je mochter ghcne dint an dieden .

de zin der woorcien is deze, dat Arcrisherg, als voogd over zyne nichte, ally: aanzoek , om in derz :elver huwelijk Inteliemretn, volflandig weigeren bleef, en bier toe niet was overtehalen, noch door minlijk verzoek , noch ook door eenige giften , of gaven , welke hem, oin zyne toeffemnming to gaven, mogten wvorden aaogehoden ; in welk geval echter, indien by daar aan gehoor gegeven had . bet my voorkomt , dat men to refit zeggen mogt, dat by zich, in zyne bctrekking als voogd, moor gefclhenken had laten omkoopen, en het is dus eenziuus vreemd, fchoon het Iiuylecoper • wonderen mogt, dat Seb. , die de woorden van den dichter, mijlJs oordeL'ls, to regt verklaart, hier aan omkoopen dacht . Het zal d us onzen grooten taalkenner Huydecoper niet onder den aantdacht gekomen ziju ; dat de ouden ons miede zecr gemeenzaatn gebruikren voor giften of gavven, waar door men anderen in zijn belang zocht to kr~ygen , en dus daar toe om to koopen . I-let werkw . lezen wy by v . HILDEGAERSB RCH Ged. f. e,.3 . a . Si fl/n in doechden foe bedacht, Dat fy gherechtichede mirten . .fl mochtmer noch foe peel an winner, Nit ghelde en canmenfe glhemieden .

F A B E L IX. [PHAED .

I. t9,]

Cienebatteueft gjbierfncmetfuseren (uuufte tnet tin1iieii gebelpen. SWe1pen) By

KILIAEN

nielpe,

Dit wooed is oorfpronkelijk, zoo

wulpe,

.6 eatellus e

WCl by orize ouden

ais by de taatverwanten, in gehrtiik geweest , ow cenen fongen of eerstgeboren bond aantedutaetn ; etc .Y uo viii do Men

fiet by de Aogeif;ix. Alam . en a nclercti .

Zie 1VACHTER . SCHli.-Z- in Dan de oorfprnnnkelyke, heteekenis van dit wooed is nadlerhand overgehrakt tot de jongen van alle viervoetige dieren : Sea Giosf Geran . Op wolf, catuslus, canis minor . we f etc Jue ius Etymn . Anglican . in wwhelp .

film a cotulis canum ad relicluos quuacirupedum pullos translatuna efre, patet, zest WACIITx •. R . LLi verIafit wolf i i z o o caturlus ferae, leonis . ui f etc . , e n (]us ze gt r . d . SCHCJEfl EN to regt op W . wwe o scan horn en , lewen, beren etc . cataahas , care tie o o r eerie a jwwen bond, b y MlAuRLAN T .l/n c . _ii! : . f IS . K . B . ) der Nat . I I S - f. 8 . d . (N . Dat wL l p hetemen bell bi naturen, Dotter Oaedef fen beghinnet . den eenlg? reeds verger f . 9 . ;a . Der ouder philorofen boec Seg,yet eaze~a yrei dyeas onderfoec . .'eif ;et cn weipkii?, datnaien fog/let even f eken , •

die ghedoghet Groaalca , dat heuel groet , ~a. ''c,t t be 'n; vp c/ie bua fi al bloet ; Dichen ets des flex mans helpe E71 h e is die door vanrlen well pe . Nieuw Tell, I-IS . i 2 . Marc . viii. ct3. Era f antwoerde ell fr de be ;;,, , Here dat is 3yrraer ; seer die we Ipki.jn crew onderr die tafel vander kara4cr c ruaancn, W4r r voor i n bet,-



`ABEL

IX .

57

i bar .f . ber antler teuen a~faf Cc g&Uc j ne in bier [af / Jietzelfde, HS . Marth . Xv . 27, gelezen wordt die c/ere hondecifn . Dar echter dit 7Yelpe, by on =1e oiiden, niet aIZeen iii vbruik gew- eest is your ee ;iea joizgen bond, fchiint my Mytoe u t Zj eriant zelven to kunnen b)cwezen Wor&a ,

ipreekt van bonds weiOe, : oude geweest welke OY o h r±i j ; ove vloe i Mien jongen CII zijn, Zoo Yelte, op rich zelve genowen, eerst geboreu hhoiid rnu .utst aandiiideu -•- -- du font A-1/1 ghear nn char by der !V"It. Bl- f. 317 . b .

Tetene zzzz~"re die leuezi , Of een ho li t s w, i p 100 beret fRet . (beret d . i . eer bet, eer dat bet .) W w cn, hetzeifde als welpen , words van eencn jongen leeuww gebruikt , in dcii B Y B R L i ; 6o . HS ,~ b ~ . e i des leuwen wuinen wor-

den ge/'ceiden . Zoo ook by den dichter Van DER L€ EK . Sip . HS . 6t . d . El voer hen quamen Die leeuweta alte [amen, j'a die oxide metten ionghen . Did w t i )e =j peehlen e~:! ~~: z-on he r . Some; flic van S. Bernard. Sermza . 115 . r463 . hi . 9 . a . Dat ionge we I p e n des lewen is verwecket mutter flemmen des vrrd~rs . Pfalm . 1487- P,*. L v i . God bee ft -- rrijzz f ele verlofl vanden midden der we l pe is der leen'en . Van den j o n beta vos , L'yfor . van Pveyn . de Vos 1479 . t . t8 . f' . doe vent hi Reynert in hits, ende 7,rouvte rmeline Jz j ;a wi jf laeh bi hoer we&pkine in die douckker hagedorfzt . I)i t woord was ook by de oude HD ., geliik buven is op ; rerkr, in gebruik . Zie ook de Brunsw. Rij .nk . Cap . XI, J'' S . 4 . xs . 4 . Cz gijeIf jjf)rnc) liggen is hier in de kraam li gena, kramen, partum edere . H ie r van by K1 LIzu N , gzeleg'he n , i ~"n heleghen van ksn~de Pz o et~. `ra a ~ ex dnloz •,.e

partus recumbezzs . Zie bet 7 -DTs- daar de diLhcer dit woord iby ilerhaliuig g cbruikt . C L . \VILLisJUx5z . der d~ aj~rz . Loop . US . f . 6 . a .



F A I3 E L

59 5

IX .

xl f rt jiren neft o f joueffcjee b . Iie true be1e Dee iiuiiee Iebe . Ct e iuie true gjulc j"cn t a / C5 bin .fi . the1jienen fijena# Langhe doelde . ji i n ellende , So fi in vreemda ia,idc was, Ter tilt , drat 1 ~[kkints gibenas. ghel eh . In enen woude

irS . 47 . ban -ft. tueIjeueu jena .) Ghenefen van kinde, vertaa d eniti, parere ; een ip}reekvyyze by is by KILIA onze ouden zeer geneen . De dicbter van DKN LEI.K . Sp . HS . f . r . d . daar vane Maria gczegd words hander bark Jul v lyeu Vanden g hufiac,ae van iWarien

L€1

Hoe zo deer ma f 1 i1 n t s gh en aG Magliet bleef ende - maget was . getaoeg as r g , -Ilyke bewoording, by VAN HYLnE

aAERSBERCHH Ged. f .

---

? . d.

van eenre n2 .aghet wwert ontf en ,

Ende fins ghenas

era meghet bleef.

J3IDIED . DR,t INIISSE NHS . f. ; . a . hit glories es dat !of, heat die enc,-el fine daezr of,

hat onje Here gekoren was, heat fins Maria magct genas . FL OR . EN 1L . HS . f. Q . i3 . Die vrouwe Verde Bier ghelike, hat /7 vande.2 relucn flonden

Hackle kint gh

agf en , e i ft i'eg.onden T e rekenen , u lro de vrouWen , pleghen , Dat wt hetaen hng2e badde ghedreghen, Eau binamen . i . drag rye fozade ghh e n efen , Eli eiien v rin g- he quite wefen . Die t ; f t ieed, al (o God woude , Dattie C'o zhig mue g henefeni foude Eaatie t ra t volcomen was . Hens paimen f ondaeehs Ii ghenas Van euaen ficonen knapeline .



F A B E- L to

IL .

59

PatTcr riot/ bat Ft boude are ftebe rumen fou4c .

Rijmb . FIS . f. i . d . r 1'ac o etly , this bore n wi J~veken , Ghenos eens kints in fluke hale. VELTHEnM Sp . iJif or . II . 22 . Een vrouwe es daer cons kints genefen .

Vie

MAERLANT

voeg; pier by de plaats uit'Cl . illeans . , bier haven in de aant~:ek . Op )_s .x 4 . bygehragt ; nog cens by denzelf

den dichter mi .jn HS . f. '~ ;, a . Tot datf DER vrilcht glhennas . kwalijk leest men bier voor in bet IIS ., weleer by HIuYDEaoPER gebrnlkt f . 168 . b . Tat chat zy MME vrucsht ghennas . zoo ook by de crude floogduitfchers, zie OELRICHS . ad Stat. By-em . op Genefen , en de aldaar aangeh, Glos plaatfen . )~ s . 9 . I ube) d . i . Lf oe ig, fchielif a, B L . IL S . f. . a. Doen begonf e Yacop boude Sine tale aldus .

DER

Hzsro .

nag eens aldaar f . ~n6. b .

h«dde

die b coppe a ~sei. aen, mat ~'rapo(Iclear hadden gliedaen Hem (!on la chter , hi eten fe b o u d e , Datinen dapo f elt'n doden foude . Fragment van den Roman van LIMBURG, onder my berustende f. -~ . d . ,41s

iWi j a here hei j nric , die niet woude Leten, hiet Batmen hens boude Sine wapine brochte L . WIL L EMs . cder X'inn . Loop .C FT . S . 4 o . b a Z' gb/nc d e; en veirlide r b o u d e

Daer hi Amon i inden p ede . Het verdient opmerking, en hewijst den vroegtydigen rilkdonn onzer tale, dat de oudcTi zoo onderfcheiden woordenn h-adden, on ones ,~,ioedzg , fcl2ielijk, nit - = e drukken , in dezelfde heteekenis fchreven zy ook fniemen . Roman van FEP,'ouuT HS . f. 27. c . Die



60

Ir

ABEL

lx.

it g jene en wif oe tear -~' nia Wien / I)f fcibe : ilafc fuubc ti untfen / Die " ; a te ri adder int ,forefl , gpent hens vollic ; want hi vreef7 , Dat hi comm mach to pede . gel fo fatern hen fine gewade . ..den lettelkij ra heft hi o : at, ete , Op Fennen(rren [ale n aain van bet p aard .] es hi gefetch , Die grote .f p'onge fpranc op tg ;ws Fore Rick'enjiene hi fnienie was . D . VAN ASSENLf DF; Fl. en fll . H . S . f. 10 . c . ; dear Floris, in wanhoop zijnde, en zich zelvena bet seven wil . lende benemen , ze t : Ens incler werelt man , anCo wijf, , Hi en mog e lichte e ~ei nen , Daat hi hem feluen fqi e nn e doe fleruen . voeg bier by i\MMAFI:LANT Sp . HHrf or. I . H, 41 . s . 3o . en rnyne aanteek . achter hetzeive work, bl . 4c . Dat in de elide beteekenis by onze oudlen ook vollec gebruikt wend, blijkt uit vele plaatfen onzer oude dichters . DER HJSTOR . BL . - El . S . f. .6 . b . Staet op, .Druciane i vriendinne Ira den name Gods , on` s fleren , Gaet vcillec thmus w'ert . `Di;P, LEEK . Sip . HS . . i-?u6 . b . Doen fendemen bode :a fchiere .n (d1-1'e dor-} .e, a , o f in vieren , Om eenen pipe , die vollec quame, E ., des mans ziele ?ware name . Zcer genieen is dit woord by den dichter van den Roman van Fii :G.GuuT ; en reeds tweeniaal f. 3 . c . Hi hiet here, drat hi vollec brochte Sine wv41pine, (lie in dagerlochte -la,"yen ,4 elegen menich iaer . .Die gcn.foeza liep vollec (laer . Die wapine bracbte hi algader. Zie bier de aanteck . van v . LELYVELD Op Ha~,vdec. P'r . 1 . 1) . hi . ~I . Zoo ook haddenn de ouden r aring~,



l A B E L

6i

IX .

W irta beciten irgben on§ b ien / Oi niag jec taef left nue i jefcien .

15 bet

Roman van Ii ERGUUT HS . f.

!2o . b . van iemand die, at worst&ende . en vechternde, op den grond gtneten woxdt ;

Zverecbt v/el hi ter nerf er , V a ri n gc franc hi off . weder . Vr:z.T F. Sp . fIifro •. 1-\T . 17 . Daer hadmen doe v a r i n ge vercocht . MAERLAN T Sp . Hif or- . 1 .11 . 111 . ~, . Want u leuen varinge eat .

R IJMB . f. d4 . h . Het fill pier na vari n f lie vefen , Dattu bi Gods hu ~oe ftilt genefen . In een tinder aft hrift van dit zelfde Rijmwerk, vindt men den eerften regel aidus Het

fzl faen bier na vefen .

1-let thanes verouderde faen voor fchielijk, fpoedii, was by aiie de ouden zeer gemeen, zie Hi uv - LEc . op Stoke 11. 24o . en denzelvenn , wegens ors varinge aidaax N7 s . ~86 . De ouden gehruikren merle in gelyke beteekeriis ge . Roman van FL, EN BL . f. 11 . a . aiwaar een man aan vrouw, welke vi •c eSt, dat haar zoos zich zelven Y f

~vu znu benemen, en daarom den wider zoekt to be-, aan des zoons begeerte to voldoen, rlus autwourt : Yrouwe ! _felt hi nar en wcefl niet to ga, Ic vane hi hem feluen diet ver fla . bier voor by MAERLA T Geefl . Gezang . HS . f. T . gali ngbe Hoe , do;flu verken, el dan poet, Edele men fc4e ! dat wondert m1 ; Du fa, efl heden neuen di Gal i rn a h e fle risen t ,, ,ee o f dri e . Walden(Iu Parker fn dan die, WWaerop verlaetfu di . en wederom Sp . Hifhr . I . VITI. 34 . ghalike, met dit gw, galinglie, gbrlike, kornt overeen het HD . gapes. GRAE a n . . {r G i n ti~u'~gal. H S . f. 4 ; . h . Paz GUge iz nymmer verlat, Paz



FABEL

62 FS

IX .

bet tmt met ftOEEIIC en", met tDigbm/ 'f'-yFjbl Uh»ri nrft 1172bQt OQCrfa}Qp . Z')i .- of gjreioeft/ bat bi paect/

Atoo

Az en meldez mit derv blicke, Iz wenket hcarte elicke un y in of uiide nh/er, Un ztucket 7c•h vil 'r h es wider . voeg hier hhy Rhythm . de Car . M. Cap . MIT . Sect . 6. \VV . v . ESCHILBACH Fareiv . ~7s . 182 . De dichtei- s van dde Asent . v . d. Klage, yrs . 2 t 9 ern 3172 . en van Flor . and Bl 0 . 58 i t . (Saml. Deutf Gediebt . I. en II. d.)- - en S c r-t r. R z . Gloss: Germ . i n gah, pr&ceps, ell if) gahes, cito . I i,~rtoe h, h nort oak gadoot, fchielyke flood , zie d a a r over rnyoe n :inteek . op Meerlant S . H . I. D . h' . 56 volt;Al verier fchreven de ouden icier voor ook houde, D . v . AssrNEIm Fl. en Bl. HS . f. e8 . c . Dean nmach menne ontbieden houde .

Roman van FERGUUT HS . f. 18 . d . Vander capellen keerdi h -nude , Ell maket hem vollic inden woude. CL . WILL EN 5 . der~Alinn . Loop HS . f . 57 . b . Ende als dot vuer was bereyt, Doermen jjn lichaem in foude Broaden, f •a nc ft alfo ho ude In diet vie r. Sp . Hiftor. IV . 55 . ET alfc quay -&--ont die main, ei2 maecte

VELTHEM

Een gencht .

--

Le Long verklaart dit door

houde

•7

yver g ; bet beteekent een-

voudig fclWiik, haastelijk, dock Le Long verfrnttd dit, gelijk vele andere verouderde woorden van zynen dichter, niet, daar by buiten dat , zoo veel onzin niet zoude geichreven hebben, als ivy ten aan zien van dit hou-le in zyne zongenoemde verkiaringen aantreW , n , op ], , , t II . B . c . 0 . Lett . (n . IN %, B . c . 6 . Lett . r .

III, B . c . 44 . L t r . U . e n Eiodelilk maeren ivy hi ;-,- ng g

by voef-ren het vero uderde fciere by M . SroKe VIII . B .

iJ 1 f

FAfEL

;ran' Bile

20

IX .

eu franc thctet / ~ x brie to 1cerne jjetj euen . Sit feert on# DtJif iet banter ieuen. me en' Reliant aldus laten ,

Dat , fc iere hadden verwonnen .

Zie HUYDtic . aldlaar . IVL ERLANT der Mats B1. HS. f. So. b . Omme clot hi met fulken dinghen Den hroeder w lde antli uen i c i e r e. V . .}JERL U Slag . van doer. I IS . hi . Soe i,~wihic , dat gbi dirt vet, Dat God es op u verbolghen , Soe dat fc i e re laer na fal vollen i oort, ende iammerlrke lagen ofhen vriende ende mnage . by alle doze woorden behoort ons verouderde flappans, Waarvan breeder bier achter Fab . XL VI! . . S . I I . jS . Is . bl fgben) vijch, f ri d, hellun puEna . Zit over dit woord niyne a anteek . i n de Taalk. Mengel. under de zinfp . L . P . B . A . bl . 42 . R

i C) . u Wen neft) Nest words by mi en dichter, Sb even als bier boven 1Xrs . S ., manneelijk gehruikt, en dus loll men dit met KLUIT op Hoogfr .,, op di r wonrd, inlet wel voor een verloop onzer tale hfzu{ien . ByBi L 1 ,77 . S p r•e uk . x vii . 8 gbeli/ c den voghel, die overvliecht van

linen nefle, alfo is die man, die ft in flat laet, en ik zie onk rter , op welken gro€id to n net ''Ve,iLAND T . W. op nef , za.l _kunnen ftaande houden , slat het onz . juist het ware gefaeht van dit woord zoude ziJn .

FA.

FABEL IPHALD .

(

E6

IV.

X. I L. J

mail bant It ggbcn be in be n r9n

f . ianr fertent in fbiijiu .

Oie man naemt fn finer artn 1 efl tna'let baer fee Warm/ 6

r . vjti) Zoo words er in bet HS . gelezen, en tit br'a gt my eerst op bet denkbeeld, dat pry hier on..,; woord rij ;; gebezigd vondcn in de algemeene berks nis van vloed ; want, geli ;k WACHTERus Glosf. Genii;. zegt, M ein figni irai •e poteji fluvium per excellentiam, en zoo vinden Wy het woord ook niet alleen by ooze oude aanvervvahten , in bet Moef, Goth . ritfno / in bet Angeif. Yyeie, curfus aquarum ; mnaar het is ook, in then zin , b'.g ooze eerfle fchryvers in gebruik geweest , vvy lezen bet bby den diclbter van den Roman vein FE ouuT f. 3 . a . *t'aar de held wan let fuk zijn verlangen to kenneir geeit , o m Kon ing Artur, w aar by denzelven ook vinden mogt, to gaan opzoeken .

S'oudicken foeken op den riji7 IC fd vans `ere meyfnniedcn Jijn .

Dan , daar wy in bet Latijn, zoo wel by Phiedrus, als

in de FAnut. . ANTIQ . ex Pb . Fab . xr . lezen : gelu rigenteik colubrar [u/lu/it, en hier alzoo duidelijk vermeld wordy, d at de fi a.n g door de ko ude bevrozen was, zoo is het zny,, bby nadler inzien, sneer waarfclhijnlijk voorgekomen , dat de lazing in het HS . hier bedorv„en is , en dat men voor rift:, moot lezen Him, de ver(tyving en uitflag der vochten op alle ligchainen door de vorst aangedaan ; deze verbetering in den text words ook bovendien to meer aanaeerfnlijk, vermits auders bet rijinwoord hier ontbreekt . Ts . ; . naemt) d . i . roan; bet, geliik in bet voig . *s . , ma.ket, your maak-te bet, to weten het fdrpent, zoo als fcoert



FA B E L

X.

45

~ fat bet banner touben fbena#/

t to 6aren i`iec af tna#. Vat Want amttent i"inen sere/ Cn let bebem Oiler foe (ere .

ae fetbe bit man : oanc VnetD i'erpent J

to Cwt

fcoert voor fcbeura'e bet, dat wy gezien hebben bier bo-

ven Fab . rr . _~s . 1 7- en 6adt voor had het0 Zie HUYDE;CI op Stoke VII- ors . 48o . bier uit zal dus reeds van zelve volgen, dat want, xIs . 7-, is wont bet ; doch merk alleen 'tog op, dat wenden aldaar gebruikt words , voor zich wenden .

S . 7 . omtrent) beteekent hier rondom, etc zoo meermnalen by onze ouden . M . STOKE V II . i s . 879 . Hi voer toe, al fonder viere, Den enen dach, den anderen na E', bernde, als • is verfla, sGraven vrienden omtrent de fiat : d . i . volgends Huydec . rondom de ftad . MIERLANT RifmbA HS . f. 37 . d . _?af , die coninc vaii 'zor,

Perhorde, dat menich thor Gii?uelt was . van 7o fue , .Efl grout vole ver/Ie en meL . Toten coninghen hei ti ghefent, Die hem woenden al. o m tre n t .

Hifior. Scot. vinde ik, to deze cum audisfet 7abin , Rex Afar, , m st a

By P . CQ1\It:STOR

dal a a t fe

:

quad

osnnes reges circumf antes . --- ,Ales dus, vat wy lezen Jofua xi . -~s . 2. en .1 . , words bier door 1JIaerlant uitgedrukt ,, alleen door het woord omtrent . Roman van F i& GUUT HS . f. 24 . b . Al o m t re nt hem ginc hi houwen . en nog eens aldaar f . 27, c . Galiene began ere vragen, e es die redder? ofne iemen kent . Mallic fo _filch al _omtrent, E 'i feiden : wine fagene nie . U Vol



66

P T

A

B E L

X.

o (tf beertu mf foe g?oet talment . Cferpent en 1 i Ibe n ie1' gaen /

U# jeuet be" man &nlaen . Vu# 0 bit goebe man gteboent. Vn# e1 fjeiu goet met ruabe utjelaent. 5 '4` ie ben guaben beet Wet vine/ "

I

J

11f beebient gfjepijnt to fine .

voeg bier by de woorden, door HUYDECOPER op Stoke, Breeder aanteek . 11 . B . )s . 2? I . , bygebragt uit WALEtVEIN

f. 5v. c .

E Tfebele, die joncfrouwe fine, .Hadde o m t re n t hare bene vingherline en eindelijk VELTHEM It. 22 . --- een onmatelijc regen Es daer utere [1 . u t e r] wolken gejlegen, Diet al vloeyen dede omtrent ,

Van boven Hoy, es bekent, Die mafe fo groet, datfe brac Die hufe

Zoo moet men op deze p1aats van T elther lezen, en eerflelijk, niet met de uitgave bloeyen ; m aar zoo als in bet HS . Itaat vloeyen, en wyders,- niet diefe mate ; maar die inafe, gelijk wy hier de lezing mogen verbeteren , dit diefe

is zekerlilk by vergisfin g ingef open . De affchryver in dezelfde regel, datfe lezende, liep zyne pen, zyne gedachten to veel voo ruit, waardoor dikwijls dergelyke misf agen begaan ziju . Zie HUYDEC . op Stoke 1V. *5 . I52! .

s . x z . Web)') KILTAEN Niewers, niewaers, nusquam, nullibi, en by denze1den ook niewerinck, dat ik vinde by den dichter van den Roman van FERGUUT f. E4 . b . Om den ridder hebben fi toren, Datfine n ie werinc en faghen .

Y A-



f maeclet

FABEL

XI .

[PUAED . 1 . 29-j erg efl facj f . eueeffujn. 00 joubi/ Ifeue b~aeher rnjn I Z) ie a fel foer el i f It fipn f teten

Oatt

-~s . 2 . Fj,oI Dwubf/ Ifeue Dioebee mjn) d, i . , gelijk ieder ziet, God beware u . Minder klaar zoude rnisfchien in den eerlten opflag zijn , God groete u, en evenwel fchreven het onze ouden, MAERLANT VZI .Bloem. poor Maria. Geeff . Ged . I-IS . f. 2i . a . God groete v, edele rofe roet --r God groete v, lelye reyrie bloeme, en zoo weder by den aanvang van elke afdeeiing . MANDr:VoLLE Reiz HS . 1462 . f. 8 . a . in de befchryving van de kruif ging van f efus . God gruete u, Coninc der joden, dit laatfe vindt men ook by de oude Hoogd . dichters Fab . urns den Zeit . der Minnef. Fab, 3 . ors . 3 . Got gruez dich trot gefelle min . Fab . 13, Y's . 7 . Got gruez dich brooder re/ee. s . 3 - f t f art ' f re xe r) ho uden zi/n fcheren , is den ft of i yren , en zoo ook onze dichter Fab . xxi v . -~I's . 7 . korter bef eeren voor befpotten, by MAERLANT VI!. Woerden . Geestl . Gez . HS . f. 2 . b . Here Ihu . . Xpc. , die al naect Hi n ct aen tcruce, fere m e f aect , Sere me f handelt, fere to blouwen , Sere gequetfl , befcerent, be/iouwen . MANDEVILLE Reiz. HS . 1462 . f. 8 . a . eii hem een crone van - bie f en , eg f knielden i oor here , b efch+eE



68

F ,A, S E L

XI.

IDan morltr

ben suet niet ObOrren . ftneeftj J n Ijatit a wart f at tber tttt 5 C5 boer of jf no teber# en Ware. Oct Ware/ felt ji quote fcanbe / eb uibir bier an mine tanbe . cit bout met an b'n fin ftetcn /

fcherende en fegghende . woord, zie men J UN 1US

10 W'Di

Wegens de afleiding van dit

Etym . Angl. in (corn .

Eene zeer gemeenzame YS. 4 . Is, an) d . i . drat en . fchrijfwyze onzer ouden, doch welke echter, tot good verftand hunner fchriften, onze opmerking verdient . NILE RLANT Rij mb . f. i o6 . b . Men fprac -7udas : dan mach niet fijn. 1)ER LEEK . SP . .HS . f. 6 a. r

,7ofep . fproc na deist Dan conJiic niet ghedoen .

. VAN FERGUUT HS,, f. x=2 . C . Roar Heden morghen fi henen fchiet ;

Waer Overt fi es, dan wetic niet . f. 11 . a . Here' feit f: dan mach niet wefen . voeg bier by VELTHEM IMI . 6. en andere plaatfen . M . STOKE, V . B . -,~, s . 53 ell 54 , FLOR . EN BL .

ors . 6 . no teber#) d . i . niet tegen, weder voor tegen, J . V . FibELU Slag . van o er. b i . i,.oi . feat ft fagen, ochte vernamen, Dat hares wilie ye was we der , Dat f akenfi vafie ter neder . j,s . 8 . 'Betnulbft) d . i . bevuilde ik, gelijk wy hier boven Fab . Iii . *s . S . hebben opgeteekend . *s . 9 . ACTC) d . i . fommige. In doze beteekenis words dit woord nog eens by onzen dichrer gebruikt, eron,der Fab . xxiii . ;~- s . 177, en zoo oo by andere fc hryvers van diet t.i j d . Doe TRINALE HS . f. 3 . b . Sd . hi



IF ABEL . to

XI .

69

' jf b oet / bi fOut§ o ntbeeen . i t faueftn teert un§ not tan

Selke minne es godlike, Eu felke bert ten erdrike. nog eens aldaar f. i3 . d .

fel

Landsheren ghi erech eii Es dicke Jijns lants verdreuen, Ei oev verlore felke dleuen . DER IIISTOR . RL . HS . f. 9 . d . Sdke prifen s'Yanne Baptillen

Bouen s'Yanve Ewangeliflen .

Roa•i 4N VAN FERtUUT f . 2-1 . a . F . (Ferg u u t) begons wel behagen, /11fe hi fach the pawelgoene, Die daer wren, fele blaeu, felc groene .

en zoo . zegt de dichter van lieden, welke tegen Ferguut

ten ilryde trekken . f. 24 . a . , dat zy gewppend waren Selc met /peren, fete -net Jicerde . MAERLA NT der Nat . Bl. HS, f. t] q d,, van den brak fpre-

kende, zegt L.

t

xv. iaer leghen f to letrene, Sufic mach ccc xx. iaer leuen. 0 . f. 179 . b . Onder there quanu doe de fe mare, .fin i ul e feide , dat boerde ware, Eli fuic ontfarmets, ei fulc mede Hcette d' omme die flede . HILDEGAFRSBE[.cH Ged. f. 16- c . Doe . /j rac daer fu l c : kP ltenml v fneuen

Is mni vtermaten leer. vo e b hier by VF-,L T EiENNN III. 34 . ~-s . S i .

s . io . ontheren .) Dit woord werd by onze ouden ook voor nalaten gebruikt, zie H UYDECOPER op Stoke VI . B . )~s . 1328 . en v . LELYVELD aanteek . over de Rijmk . van v . Iieelu, achter Huydec . Pr . I . D . bl . 502 . In then zin komt het ook brier by onzen dichter voora MAEILANT Aijmb, f. 59, a . lens begeerde Dard t , n hiet Yoa b , f ker•

f jt , ,b: 3

Dat



FAI,EL

70

XI .

VetNilden Inert buflcn wan.

Daat hi tellen /o vanude wel 9 frel , Alle die liede Des hi omberen ne wilde met .

BEDIED . DER MISSE HS, f. 6 . b .

I7ader fprach hi : mi doet naet wel

Die -pine, die is liden fel ; Loch en flaet f mi niet tonberne .

Roil . VAiv FERGUUT HS . f. 8 . b . Ic rade v wgi, drat gijs ontbert

En ghi ter koken ni et en vaert .

VAN HEELU bi . 55 .

Aldus moeflemen opn goes Des tornoys daer ontberen, VELTHEM Sp . Hiflor . III. 24 . )r S . 5 . alwaar ons ontberen , twee regels lager,, met laten , d . i . nalaten

verwisfeid words .

s . 12 . bullen) dul, gels k HUYDECOPER op 1W. Stoke II . B . ors . 174 . to regc aan merkt , words, of in ruimer, of in ginger beteekenis gebruikt, in den engen zm, voor rabidus , furiofus, in eene rui mer beteekenis voor

dwaas, onvetflandig, in then zin vin den wy bet bier by onzen dichter, en by MAERLANT der Nat . .131. HS . f. 27- c . weike aldaar, berispende het onverJland der genera, die zich boven anderen verheffen , zegt ; Die hem verhef f en , dat f j n die dune, RIJME . f. 48 . b . A t volt, fonder fomich dul, Loueden daer den co Saul. En bier van dulheit voor dwaasheid, DER HISTOR . BL, . J . S. b. -~---~ en vervaerdi niet, l es di duiheit ghefciet, Du feles of comer wale .

FA-



FABEL XII. [PHAED . AANH . 9 •] `ne io t muu dint 5nre m'en Met ere belt tnuuo jer1ier)en q . r~. ie belt muu§ Ieihe jaeen gaff to borers ne We eti ten gerften earen . 5 Amerg -Otno li ebt a tile past luun§ anbere met are tbut1# . 3beent !juu o ban !paten p ife ewaett Wei ban gueber fife .

tao

efe

Port mss . Y, Cne pot inuu§ gjint i5me m'gben .) mums, is de nm uis , die z ich biunen de mart uphoudt, port beteekent by de ouden glad, K]LIAEN poorte, oppiduwn , deze portmuus, zegt de dichter,' ging met cue velt•-

wuus ome, (d . i . omme ) nerghen, dat my voorkomt to beteekenen, tot morgen, tot den volgenden dag, her 5 . ~s . fchilnt dit aan to toonen . Omme merghen, zal dus hetzelfde zijn, waarvoor de dichter van den Roman van FE R GUUT f ch reef , tote morgen, f. 17 . d . Wine fouden mogen tote morged Onfe qunetheit n,"et getellen .

)"s,

7. Gjeent) Jut

d . i . dat . VELTH .nz 11, 2.9. ewas em daer geleent

ft hebbent al onvereent, Op Been r drauende pert gedaen , A 11 gingenre daer met riden faen, En geent peert begonfle telden . En zoo lezen wy ook in de drie eer(Ie uitgaven der Rijmkronijk van Stoke, zoo als door Huydecozier zelven B . ViT . -s . 44&r. is aa .ngeteekend, dl 'hint vole, d at my mede met hem voorkornt berer to ziin, d an al goes vale, zoo als in het HS . A . gevonden words . ~~ E 4

FA.BEL X11 . re biaert feioe : bet e# at e(e/ 10 at bier 0 in been bufe . Ai' Waxen to demahe ter care

Al eto

)r s . 9 . bft) d . i . volgends KILIAEN die het woord als verouderd opgeeft , onfe , nojler, wy lezen het ook by STORE IX . ) S . 679t ocht rgns nu dat ghefcien, Datji ons niet wilden ontflien Si waren fekerlike al ufe . Huydecoper verklaart Z7elis aldaar lilt de woorden van onzen dichter . Meermalen lezen war vus voor ons, by MAERLANT in den Rij,nb. onder anderen f . 47 . C . Die prrpen, f iden host na vus, Evang . f. 129 . a . 4l/' onfe Here guam but buns 4Seide .Peter : ombint v u s Tbyfpel, dattu feits zaen . FIet o~~d Hoogd . ufe, heb 'ik no- gevonden in de Beytrage fur Critif. Hiflor. der Duitf. Sp . D . 7 . S . 502 . Ic feghe gherne ifl it gy wolde behagen , Dat we ufe vroude multiplicerenden UTnn alle u f en Hoghen to gbefllicber vroude kerenden . van bet mid Nederd . tire voor un'er, vinden wy by HHuYDECOPER ter a . pl ., een voorbeeld uit Ferguur, wear by ik voege de volgende plaatS U it M44ERLANT der Nat' i. f. 44 . a . Ferheft v niet flervelike keiti'ue Up die fconeit van huwen liue , Wildi v feluen wel bekennen, Chi vint in hure herten binnen Gnoech, dies ghi v moghet. cameo Hure voor tire ' is hier, even als in de tweede regel, huwen, voor uwei, alleen bet gevolg van den Vlaamfchen tongval van Maerlant, zoo als wy then op , meer plantfen aantreffen . -~s . ii . Si thfren to jina1ie eter rare) d . i . zy waren volkomen vergenoegd, of blyde . In tweeledlig opzigt verdient deze regel onz e u aari daeht , Vooreers t betee-



F A B E L

XII .

.,lettiell tUafl1 bast .1. ter, buee . DoE Ife p tae volt ruuu0 trjaren bole ;

73 jM

W

teekent to ghemake, verheugd, blyde, MAERLANT S,b . lijor. IV. Ill . 19 . Buten flougeta g haer gheteit .via vonden fukers vale ant volt, lies ft waren to gherake . FERGUUT f. 7 . b . Ferguut was vtermaten bride, Wed behagedem fin gelinide, Eii dat ors , direr hi op fat, H ine was noit to gemake bat. Te gheinake en blide fijn, word en to zarnen gevoegd by VELTUEM III . L.

-,p

onm defe fake

LE

T" as hi bride en

LONG verklaart to

vet to gemake .

gemake door geruf ;

dock let

,,woord heeft bier ongetwyfeld cane veel ffierker beret ke-

nis .

Zoo lezen wy ook by denzelfden dichter zich to

gemake doen, d . i . zich vergenoegd, of Hyde toonen II . 7 . H ier of en wile niet, fonder waen, Die Her-Loge, fijn wederfake, Die hen dede wel to gemake . voeg bier by HUYDECOP . op Stoke II[. )~s . 1 .-*50- en zie nog VELTHEM II . 36 . In de tweede plants molten wy, de woorden ter cure,

pier niet onopgemerkt voorbygaan , welke de beteekenis zy, leeren ons KILIAEN in keur, kor e, daar by wel to keure verklaart, exqui rte, egregie, en HvYDECOPER Op Stoke IX . -'' s . 29 . daar 'de dichter fchreef s De wins was goad t e r c uu r e en dat is, ., boo als Huydec. zegt : zudks, drat zy ,ova, geed' anderen wind zouden gewenscht hebben, o f an d e rs i n e o n

woord, dat de wind uitflekend, zeer goed, was . \V nneer onze groote taalkenner bier wyders byvoegt, dat poet ter cure, hetzelfde zoude zijn , ma goes to mater , welk laatlte by op Stoke V111 . Nls . 636 . zegt, zeer goed to beteekenen, kunnen wy daarmede niet infternmen , to maten is by ooze ouden tamelilk, matig, en dus is ecu E 5

to



F ABEL

74

is

XIL

39' bie anbcr ta,# in bode . :§# biep ai onie barentare. dine wal nait rer in fethen bare . V)ie man ginr t icber buttv't . ;Pae cuan boert is jn Jj'c bie bigt f Ca jE f `air of ~onZ~e fjaert

to metes goede wind'. n i e t c e n Z E F R goede ; m a a r f e c h t s c e n 'TAnMELITK goede wind, zoo lees ik to maten by MA ER LAnT Evang . f. i t5 . alwwaar wy van de geboorte van lefus

aldus - lezen

So uele volx was inclie Jiecle , Drat txrme lieden, tien flonden, Queiden tijt herbe3 gen vouden ; AP in enen ghernenen doregang, . wegen, t e mi a t en lanc .ii TU C•en Daer . i . decfel bouen was

,

Daer berbergheden ` tier vrcw , hlfas tkinr eboren en geleit In die creb e wegen zij to m uren , wam4en, Te maten lane, zou d an nu volgends FiUYDEcoprit bier beteekenen zeer land,

loch wy weten alien , dat de plaats, waar Jofeph en Maria zich op dat tijdftip bevonden, zeer eng en bekrompen was, en zoodanig Gene uitlegging zoude dus ten eenemaal, zoo wet tegen de waarheid der gefchiedez is, als tegen des dichters meening ftryden, to ma. ten lane, is dus lhier alleen matiq tang, en alzoo niet zeer bang . Doch keeren wy weder tot ons ier cure of ter cuere, deze fchrijfwyze was outings zeer geween, MAERLANT Ri;nmb . € . 62 . d . mnt hoge/l e van den inure as ghgmnect wet ter cure Een dieren were van ftnen goude . dezelfde dichter DER N AT . P L . f. 56 . c. fprekende van

den Haring :

Vas fch

FABEL 2o

XIL .

75

M DOW/ felt bi/ foe beruaert/ Court Dare/ felt tji / f mire fthe Ct ci ti irut eli macct b Mibe . Pn fch fo es hi foete ter cure , Ghefouten mach fg lange gheduren .

DOCTRINALE HS . f. i . b .

Die uele vrienden gheinaect

heeft Weet , dat by fekerlike leeft , E ;a verwaert is wed ter cure In eenen vaflen m tire . V . ?IEELU bl . 219 . Dine reetfe fellike aen ter cure . VELTHEM IV. 46. EE al Vlaendren durenture Cort gewapent wel ter cure . -0- 1 4- tu § i U bole.) in dole zijn i s dwalen, MA E RLANT Sp . Hiflor . 1 . i . Prol.

Die de werelt eerfl werrelt hiet, Hine was al in dole niet. en zoo ook vinden in dole, dat is dwalende vineenn nEa HISTOR BL . f. i z . a . Doen hi der quam, al,io wwijt horen, Vant hife alle gaoler in dolen Vanden geloeve, dat hi hem hadde bevolei . -~ s - qzi . Ct) d . i . eet. Zoo oak onze dichter bier achter Fab . xxxvii . -~s . 6 . en by anderen, zoo wel iu ais b uiten het ri j m . Rom . van FLOR . EN ILL . f. 13 . b . In weet w at hi peinfl en vrucht , Nine et geredelike , no drinct wij n . FERGUUT f. i6 . a . Want hi heeft geten altemale man anfer f ifen dbefle deel. Doe wi hem gelden clc morfeel, En hangenwine bider kele, Bets moor dan tijt hi et to vele . MMAERLANT Rijmb. f. 68 . b . --- dingel wectene daer ter flede, . Die hens water 0 broet brochte mede,



76

1'

A B E L

xir.

In meter, filet eren / fp ec bie gone/ Pier en b en is net g1ethone . 25 n pffe nniet .f . hint tnn bunt. 1 c tuilbic Weber tuere baet but ; Eli feide to hem Plant vp e et, iii t e.1 d' na fiiep hi troth bet . VEI<TIIEMM Vtl . 3E5' dacr hi feget : et vele vleefcb-, Daer met me i nt hi ---DOCTRINAei - f. 7 . d . Oec foe mindert dat he/onde Der af to menegher fnde , A/fe men to vele drinct en et. DER L EEK . SP . HS . f. i n . a . Men feghet , die hem der toe fet , .hat by eenewer f fdaghes et, Dat by gheeJlellke leuet . ors . 2,5- bunt1) Voor duut fchreef onze dichter bier nchtrr is . 28 . deduut, dat hetzelfde is als bet oud Fr . deduct, by RICHHELIKU Diction . vertaald oblectatlo, oblecl tamentum . Volgends den fchryver van •b et fuple rent a Ciosf. du Roman de la Rofe in deduct, wendd dit woord by de nude Franfchen, zoo wel in cene ruinier, als in eene ginger beteekenis gebruikt, in den algemeenen zits voor vermaak, vreugd vindt men het dikwijls in de Roman de La Rofe , als s ., xi86. (u itg . van 1 735 . ) Car tel joye, ne tel ddduyt, Ne veit nul homme jour ne nuyt . In het eer-f le , hier a angeh a aide , vers , moet men met e uitgave van 1529: voor no, et lezen . Nog in hetzelfde werk *s . 704. Q ui mavoit en tel d6duyt mys Bien devoye efire fes arrays . Fabliaux et Contes de Poetes Franc . des X11. XIII . XI V. et XV . Sieci. To}n . I. p . 73 . Sans joie faire et fans dedui t . lie Nvyders her Clas/aire, achter de Poef es du Roy We Navarre, in deduct, waar aangeteekend is, dat de Franfchein



F A B EL . XI.

77

etit bonen e5 eeuut 0' fat bebbfe rnjn bebuut. I en binbio Our niet belt/ 3o -it ete met ioIen err met Ppele. _qt ben baer fee ref to g etna1e . e en entff a &n e fare/

Mat p ;fit ban tier to fine befe 1enjp/ in befe pane. 35 Men bangfjct bf met bafien bier .

at,

V f e tatter of tern bi nn ber btn tier

On

fchen oulings ook hadden bet woord. deduire ; dat men grin d t i n de Diction . Roman Wall. Celt . Tudesq . Deduut, dat wy by onze ouden lezen, heteekent dus

enoegen, vermaak, vreugd. Roman van

~. 1 . C .

FF R G U U T HS .

Die honde maecten groet geluut Doe hadden die iagers her deduut . Nog eons aldaar f. r2 . b . Lieue orient ! fprac die Overt

A mijn blifcap of mijn deduut Es wech , (lie is hadde to voren . MAERLANT ,5.p . Hi or . 1 . 1 . s. noenit a rcs , wat den mensch eenig genoegen, of vermaak lean aauubrengen -- alrehande erdfche deduut . dezelfde dichter in den Rijmb. f. 6 . c . Cella van Tubalc •aym, Gheuifert was bi him Smeden , era die behendic.hede . An linen hares, leifl men mede, Dat Yubal vent an fjn lout Van muJken den recluen deduut . -s : 36 . Tier .) Lier beteekent

ma/a , Wy

maxilla .

vinden

dit

KT L IAEN

woord

ook

kaak, wang, koon, gena

Liere,

dikwijls

by

vet . J1

den

a

nd.

udeu

9.

N

Sri

a

a r~ a

tii-

fcheu

F A

17

E L XI.

bet q RI met Linen battu ieaep Cn met io ;crfjen battu beue,01. Verftunaen dpi bit (ueI / iui faubrn 40 0n# tonfen iiun# obergDepa9t fjau0eri . den futrel fmahet bet met fjee/ T an met fa~oben belt . fchen dicihter MAERLANT Sp . Hi/tor . III. III . 12 . ---- fjn edel bloet , dat there , Hbuet vea feyrt oec mine Here . Ill . VIII . .1 5 . Dicken rerloes hi en van , So dat hi eens guava tfinen man , Die ' hem fine Here affneet, En dedem mede alfulc leet , Dat hi hem fine tande brac . Meermalen vinden wy by denzelfden dichter, here Ulammgbe, dat ik liefst zoude verklaren door kaakbeen, wanghe aithanns wordt by KILIAEN vertaald fura. Sp . Hifor . 111. VIII. 8o . van iemand, die zyne eigene kinderen het leven zoude benemen Een zwert nam hi in fine hande , En gist•, daer fine kindere fliepen ; Bedichte hem die tranen liepen Ouer elke Here wary gh e . en zoo ook NAT . BL . HS . f. n5. d . va n zeker viervoetig Bier -~-- o uer ru ghe als en Gals Wer en f ~ar°en lan hen als Ef heten alto dat Bras, En, war bi dat commet, rerket das, Si bebben borne feere langhe , Die hem neuen der tier wangle Toter herden seder /laeu . zie OELIUGHS Glosfar . ad Stat . Brem . ntig . v . Leer, mala , genae .

r, A-



IF ABEL XIII . [PHAED . L 2.8 •]

(ffen arert nam tutTen err boffinnM Wee font/ .met Hun rinnen petb fife te rtnen flinben/ die hi hon~l~erecb taaen0e binben . -~'s . 3- tt finen 1 f nbcn) d . i . tot zyne kinderen, to voor tot by M . STOKE IV . -r s . 133 . ende bat lie heren, dat fi , to hem quamen

zie hier by de ai .nteek . van Huydecoper . Nag eens by denzelfden dichter If . )~s& i i Iii . bat iViliarn in even vrede

Te Haerlem toten broeder quam, Te Jinen bedde Rom . VAN FL R G U U T f. J I . Smo rgens , als die zonne opginc, Stont op 4rtur, die coninc Ghinc mete horen in die kerke, Daer waren o, pen ear clerke

Daden den rent to Gods lone . Kinden voor kinderen, is eene gewoone fchrijfwyze der ouden . Rom . van FL . EN BL . f. 5 . C . ---- bi derr e Taken Seldine ~- ter fcolen /inden , Daer to leerne net andren kinder . Mi ERLANT der Nat . Bl. HS . f. 35 . b . va n zekeren vogel Eli maket met heren becke wonden Up des eels tien flo vden an t bet doer Bern def e q uetrn~`hen Ommme die fcbude van hare

kinden .

S∎ 7.



F A t

t0

L

Md.

5 Pat hia bit ho finne gjain f of felt ttffi ten Dome quain ;W4' bie aeen op fat met fink 1loebe. 4t bat bcm per omoede

at

's . 7. bjoebe) d. i . broedfel, zdo als IlUYDF.COPER zelf, met opzigr tot deze plaats van onzen dichter, aanteeken de , zie de Bl ad w . op Stoke . Nrs . S . omoebe) Gewoonlijk vinde ik dit woord by de ouden gebruikt voor genade, in lien zin is het bier by onzen dichter gebezigd, en Zoo oak by M . STOKE II, ~' s .

70 :

f

Int lant dat God met neap bloede Benediede doer fine omoede . DOC TRJNAL P f. i !z : b .

God, die met flere gratien groet, in Marien poet, Mids den welken dat f , (cone Oermoet

lYlrae~t , ontfanc den Gods Tone , Moet ons fulken oe t m o e t gheuen, Drat wi euu'elec met hem leuen . In then zin neemt HUID COPER bet woord in de plaats uit van Heelu aangehaald op Stoke VI . -s . 79r ., en bevestiat die beteekenis nader uit WWalewein . Bidden door omoede, is (_lus by onzen di ehter ova genade bidden, ge-Iijk dor linen wille by Stoke VIII . ors . 821 . is om zynen wille, zip: I-IUYDE COPER aldaar, , en vooral in de aanteek . op Stoke IX. )r s . ,46 . Omoede is my echter ook by de ouden, in eene andere bete .kenis, voorgekoinen, zoo lees lk by M \ r R LANT Evang . f. i 2g . d ., in omoedena levers, d . i . in nederigheid verkeren . . i . .unit nam once Here al dare,, Hi helfet, efi leretfe daer mede Plegen die omoedicheden ; iVant die bier in omocden leuen So ud eat ghender f j n verheuen . lie bier by brat gefchiedverhaal, voorkomencle Matth, 'viii. 4 . In then zin zoude men dit woord welligt ook kunnen naemen by Stoke VI . ;~s, 585 . aismede in de plaats

uk



P A 11

10

' L

XIII .

Vat ji ~aer hiuber W eber gaue/ 5-tue bat ji niiber baue . I:)tne WHO niet boen / bi jabt imatc ; Want ji fat bafle iauen Dare

81

Vaen

uit Ferpuut, bygebragt in de bovengemelde aanteekening op Stoke VI, Ts . 79 1 is, ii . 5nrare.) Vat omare hebben, d . i . on of om mere hebben, eigenlijk beteekene, is, voor zoo creel my bekend is, door niem and opzetteliik betoogd . HuYDECOPER , in zyne aanteek . op Stoke VI . -~s . 878-, verklaart bet in bet voorbygaan , ergens geen ooren naar hebben ; loch, zoo bet 1ny voorkomt ; beh deze fpreekwyze eene

fterker beteekenis, en lkomt, mijns oordeels, het mast overeen met ons verachten . Voor dit gevoelen vinde ik alreede genoegzarnen grond in bet Latijn van Ph aedrus , hettvelk men ook veelligt, in bet opftellen deter vertaling, op bet oog heeft gehad, en dan is in doze woorden : -hi halt o mare ; IVannt hi

fat

hoghe bouen hare .

juist uitgedrukt bet zeggen van Phaedrus Lib . I. Fab .

28.

Conrcmflt iila, tuta quipjie fuo loco . ons omare, komt nog cens by onzen dichter voor beneden Fab . xi . )T s . 5 . en meermalen by de ouden . v . HiLDEGAPRsBERCH Ged. f. xus . d . daar by, van de gierig held fpreke=ode, zegt : Want f is voer Gode onmaer . nog eens f. 115. b . Gnghenoechte niet en can

Enighe vreuchde ter werlt gheuen, Of bier na int langhe leuen ; Onghenoeckt is Goole o n m aer .

f. Co . c . Hi h adde miners wider om are , Em heuet om defe ere gebeden . De woorden , welke bier voorkomen, beheizen bet antwoord, dat Salomo zyner moeder gaf, wanneer zy hem het huwelijk tusf then Adonia en Abifag van Sunem verF zochr. MAERLANT in den Rijinb. HS .



82

FASE L XIL . ben taffi fete ton flemnfe . ,%i 'abinc haien .i. ftahe

eht . Salomo heat afn Bathzeba deze bede of, en . 'faei- lant omfchrijft ons dit in de aangehaalde plaats, waarmede men vergelyken moet het Latijn van PETIt . COMESTOR . Hif. Scot, , hetwelk onze dichter in zyne beryming volgde, Reg . Lib . Ill . Cap . IV -- locutus efl Adovias - in opprobrium patris . Nog eens alduar f. 97-d . alwaar wy de weigering der Koninginne Vafthi, om, ingevolge het bevel van Ahasveros, voor hem , de vorflen, en het yolk , op de prachtige maaltijd to verfchynen , aldus lezen 1t2' die vrouwe halt- omtoare

Te doene, datti hare omboot .

v~waarvoor wy by Cornef or vinden : ue (Regina) ad imperiwn regis i'enire contempf t . den BYBEi . HS, i ;6o . lees ik Hefl . Kap . I. foe veronwerde fle to comen. Veronweerdigen is by KILIAEiv vertaald, denegare, contemnere en het gedrag van Vaffhi words een verfmaden van 's Konings gebod genoemd door CL . WILLENS . tier' lUinn . Loop . inijn HS . f. 54- a . Doe dat die Coninc hoerde, Dal T/afli fijn ghebot verfmade, Riep hi alle fl in T2"orflen to rade . Onmare worden by VELTHIM 1 . -1 ., daar wy van bet verblijf van Broeder Yfewijn to Leuven, lezen

In

Daer was hi oec onlange Horde Want hi werd daer oec onmare .

voeg hierby de voorbeelden, door my aan.gevoerd, in de voorr, voor den Teuthonifla bl . XLIV . en vo g . en zie wy ders bet Glosfarium achter de Fabel. aus den ,Zit. der .7innefng . i n unmer . *s . j3- tonglemafe) Oat tonghemake, misnoegd, droewig beteekent, is door HUIDEC . op Stoke 111 . ~'s . I35©, met verfcheiden voorbeelden , uit onze oude dichters , genoegzaam aangetoo nd , en zie hier by onze aante : kening over ghemake, hier boven Fab . xii . js . - ii . daar ik alleen byvoege tonghemake komen , voor droe f heid , lead veroorzaken v . HEELu hi . 63 . Dat



BABEL

is

XI1T.

83

11[C6n;nenbe/ en' ftrac# belt/ fpeeCbe fI ban reinaeec§ fpclt.

C CU

Dat nv feere tongemake Alden feavedriefchen quam . c'r s . 1 ,5 . f fl n en be) d . i . al brandende . Barnen , bernen , bornen by KILIAEN ardere . Zie onzen dichter bier under Ys . 26 . MAERLANT der Nat. B1. HS . f. b . fprekeud e van de kat Warme fteden mint foe fry wel, Dat hen dicken verbernet dat vet. VELTHEM IV . r) . Ten leften fiakenfe deer bi n nen vier, El wil(lenfe fo verbernen bier. zie ook denzelfden dichter V . S . ors . 15., en voor brande by M . STOKE . II . Jrs . 197 . wordy, zoo als ook aldaar door Huydec . is aangeteekend, in de vroegere uitgaven, bornde gelezen . In cenen overdragtelyken zin vinde ik dit woord in de DoCTRINALL HS . f. 42 . b . q1

2t .

N, 1- 8

.

20

.

E9 omn Code dinken alleene

Net bornender herten reeve. in dezelfde beteekenis fchreef pie dichter van d . LEEK . SP, f. 13 r . a . berren

A1dus fal jaloufye were

Uter herten fl in veriaecht ; Want foe menfe meer dr aecht, Soe fy vele to meer berret . s, i6 . eeinnert#) d . i . vos, KrLIAE N en . Feregt°. Pict . reyn, reynken, . reynaerd, renaerd, vu pes , de dichter verwisfelt dit woord bier met voI inne, gelijk het i . en 5 is ., met bet 16 . vergeleken, aantoonen ; en even zoo vinden wy dit by MAERLANT Nat . B1. HS . b1 . 70. a, waar by ons befchrijft , hoe de vos den das, van het hol, dat deze voor zich gemaakt heeft , door list berooft Experimentator die feghet, Dat die deis to makene pleghet Hole, deer hi in ruflen fad, So court die vos en neemfe be al ; F 1 (4!



84

FAB EL

XIII .

oen gjfne fi met DOenbirDebert en loetn ont ftehen ban iieneben . Dat bier flaeC j aiten nef to iu't. 20 Aft lath tie wren en xa't beruart . Vac oar hi Weber ter feluer ftont Pare timber aI gje fant . it faurthjn Teert ripen lieben 1 at fx ben 3e1Ien met me fbieben . 25 aen tier ft weet .I- bier Oatie Dncnen fal #nt bier .

rjt

( ldus bepi j nt menich tgoet, Dat een tinder al verdoet ; ) Want die vos die fmelter in, Erl clanne ne veils no mee no min, Die clas, da ,Wet fire vaerde ; Aldus bliuet dat hol reinarde . letten wy hier, in het voorbygaan , op het woord fmelten, dat is met drek bezoedelen, KILIAEN fmelten, fiercus liquidum egerere. VrLTHEM -5 . Hiflor . IV . zo. alwaar by verhaait, hoe de Graaf van Simpoel, terwijl by de gemeente van Gend, wegens haar gehouden gedrag onderMeld , door cenen ooyevaar words bevuild Doen hi dit f rcac, hirea bia nen Stoet een_ odeuaer op die kerke, Efr ontede daer fine vlerke , Eia bef rnelte 'dcaer wel onfoeten, Vanden hoefden toten voeten. Kiliaen zest ter a angeh . p l . dicitur de avibus, en zoo komt het dan ook hier by Velthem voor ; dock dat •d it woord ook met opzigt tot andere dieren gebruikt werd, toont ons onder anderen de hier bygebragte plaats uit MAERLANTS

Nat. Bloeme .

is. 24 . b efien) Dit woord nemen wy bier liefst in den zin van arm, onvermogend ; breeder hebben wy hier over gehandeld in onze aanteekening op Fab . xxxiv . is . I I . FA-



FABEL

XIV.

[PHt1JZD . 11. 6

I i. ifen

bant •t. wren ,f • fletfie -Pi narnfe eii b ;aerjfe aji bibetn bet)e. it lecFe Out Ij, in bit freffe at baer We arrn / baer ft of teffe / 5 3n gjere manferen marjte baren . Lae fefbe tile Iutue toten area qDu b~agert baer .1 . b#ere gjeretjte j tart ftu ut gj ereben to fin en terfhltc . ae fof be bit wren : Yai f taut tuf tai fett /

io

1 c jcuc bi ban Miere fi)if n . 1a fc/ Tribe bit tube/ nem .bfuen bloie/

" 11erj

VS . I . 11e[fit) d .. i . flak , KIL . flecke ., limax, amen denke Diet, dat de dichter aldus om bet rijm fchreef, bet tegeti . deel bewyzen bet 3 . .13, en IG ~s . •e n MAERLANT der Nat. .Bl. US . f. 57 . d . Goclea clots min no me , Dan die fle c k e in die ze . k

-)~s . 7 . Were) d . i . kostbaar, pretiof"us, en zoo ook by onzen dich'ter bier voor Fab . r . s . . Doer vont hi . i . d i e ren fleen d . i . eenen kostbaren fteen . VS . II . b1oOe) v gt, MALtRLANT van cer Drievoud. f. i . b . Martijn du vraghes mni to hoghe, 4l vlogbic bouen rler yngle vlogh e . F 3

Zoe



V_6

P'ABEL XIV .

ONO OP taten WON= )ogle.

Laet bailen Die flerbe fat D'be font/ CII ban bffetb pare tebant 15 IA Ibu# jai bzeben bare frelle Van nem bit flecbe biben belie . Op b1aetb bit area/ en bans fee meet it jftte/ bat Mere am bieef baet/ 20

'n bit f l exhe blei apt font /

Isne bat fe Of ene bautue bant J

i jief fe op tejant Cn f1oerjfe in linen tart. U# romt 1arjter etx Robe eneden man bi quaben rabe .

et

Zoe wetic wet, dat is en moghe

Jierechten dal.

7~

.---- ••-~-. .

*s, 14 . Dare) d . , i . bier, gelijk ik breeder op Fab . av . s . 3 . heb aangetoond .

's . 23 . 1aejter) Het zal Wel der moelte waardig 24n, de beteekenis van dit woord meer naauwkeurig to onderzaeken, vermits deswegens verfchillgnde begrippen beftaan, en wel over de volgende~plaats van MI Lis STUICE III. s . 1114. Die Graue van Giefen belt no_chtan, Eil bi hem eec menich man, el op ghefeten met froonre fcare ; Ear hem was ghebrocht niemare, Dattie Con,inc quame van yachter, .I1et groten here . Het dochten lachter Sander enich hem ontgaen . 4lkemade verklaart lachter hier door fchande ; maar Huydecoper, in zyne aanteeken . op deze plaats, verwerpt dit gevoelen, en meent, dat l4chter hier logen aanduidt, dan daar ik niet weet, dit woord immer in lien zin to hebben aangetroffien, en deze beteekenis , althans hier , net



F A J3 E L 25

XIV.

87

rE e# inenerrj man foe ruatt Oie i . anb'n Opuet rant

niet to pas komt, naoet ik van onzen grooten taalkenner verfchillen , en infkeinnnen met de verklaring, door A'lkesade gegeven ; inaar ook Huydecaper zelf is naderhand , zekerli j k zyn e dwalitn g ge voelen de , vatsu zyn e eerfle m eening terug gekomen , immers in de breeder aanteek . op Stoke X. -s. .91 . erkent by, plat Melis het oog nniet had op den Graaf van Giefen ; maar op 's Konings broeder Florens, welke, aldaar eenen beflisfenden flag bevocht, en deze zegt nu, dat bet hem fchande dacht, dat iewand van zyne vyanden hem zou ontgaan ; en slit zoo zijnde, `c h ri f t u rdec oper, keur ik de verklar ing Vn lachter is fchande, voor coed, en by bekent wydders , dat als dan ook, met die plaats van Stoke, &anderen, waar dit woord voorkomt, ten voflen overeenflemmen . WY viuden dit woord voor f bande, verachting • I by rile duke oude fchryvers . MAERLANT Rijrh. f. 52 . c . daar Wy Davids verontwaardiging, toen hy zich door bet onbefeheiden gedrag van Nabal, fchandelijk beleedigd vond, aldus lezen 4/s Druid defen lachter horde , Die wen hem feide metten worde, Zwoer hi, dat hij t al fuude ver flaen .

nog eens aldaar f. 66. e . daar wy van Salomo lezen : ohephus f hrijft bier off wel, .fir fait , dat hi x . icier in zonden Crone drouch ten feluen /lances ; M' die hhelege bouke laten achter

Die 9`are, rile hi' leueda inden lachter . . LEEKEN! SP . f. 17. a . DEP 4lfe by Gods fiemnme badde ghehoort, En dorfle by niet comena rroert, 4lfae fy noch gherne treeken achter,, Die hen feluen kennen indeu lachter . Keure van Gend by DIEiucx Memoir . fur les Lois des

Gantois, Tom . 1 . P . -o . ' Die hiemene l ac h rer feghet , were his

bi orconefc epe van tween fceperr erg, hi fat n ghenen, then hi l a c h ter ghefeghet heeft , v . F 4 Schel.

bedre hen ,

kheven



89

F A F E L

XIV .

l11oe jfere Deft fiet in jjn# fell# b~otne eri fijn g1rtairt .

Schel. in het Lat . Item

qui alikul convitia dixerit enz . .rich kennen in den lachter,, is zich zyner eigene fc/ia ;ide bewust zijn ; zoo fchreef Huydecoper dan to refit, dat men van ouds zich, door zyne werken, in lachter kon brenngen ;

zie bier by STOKE f. 1 1 . a .

FERGUCJT

IV . Y'S- 531 .

ell IX . -~s .

I252 .

lc wille hen morgen in die zele Sende n , bi enen quaden knecht, U hoeft op enen /lot gerecht, Dat f al is doen omme linen I ac hter. v . HILDEGAERSBI RCH Ged. f. 40. c . Die arch van goeden vrouwen feide,

By waer awl waert, datmen he dede Lachter ende onwaerdicheide, v . HEELU bI . 270 .

Daer hi en fal hem niemen framen, Noch mi des ondanc weten, Dat f jns namen es vergheten ; Want en es gheen I a c h t e r ;

IJ7ant al blijft die name achter Men snoetfe prafen ewelike. VELTfEM If . 42. Die Hertoge dede here f ujier halent, l ua dede den coninc haer betalen Ouer Karen lachter

Lachter worth overgeleld tegen eer, by MAERLANT Sp . Hrflor . IV. I . 22 . -- laet den volke hebben den l ac h ter Diere ondergaet altoes bier achter,, Entie verzwinnet hebbe die eere . DE BEKA Kron . by MATTH . Anal. Tom . III. p . 36 . .her fomnmighe waren verhart van herten in haer quaet, belt , ende ,~grepen boar wapen, ende dreygbeden den Bif•op to does l ach ter. Lev . van S. Franc. f. I a 6. a . Bet was oec ten ridder, die op flute Francifcus werke el mirytale fcampelike eii lachterlike plach to fpreken, eli die peligrim, diene aver f ochten , l a c h ter en fc hande to doen . H i er w o rden lachter en fchande to zamen gevoegd, zoo als dit, met yele woorden van gelyke beteekenis , by de ouden zeer ge .



F A B E L

XI V .

(39

gemeen is, Wy fpreken bier oVer reader op Fab . xxut . ,~s . a . Alle deze voorbeelden nu zullen ons overtuigend bewyzen, dat, zoo als HUYDEC . ter a . p . op Stoke X . j s . 9r . t o regt zegt, de gewoone beteekenis van het oude lachter minder fcherp, minder hoonende was, dart die van ons lafler . Daar nu echter iedere misdaad, en frafwaardig wangedrag, den dader met fchande achter .volgt, is dit woord door tie ouden, by overdragt, ook voor aware fchending der wet, en misdadig bedrijf gebezigd, en in lien ziin komt bet met ons lafler overeen . WY vinden bet alzoo by MAERLANT R.ijmb- f. 56. c . alwaar wy, van de beflraf ng van den Profeet Nathan tegen David, zoo wegens deszelfs gepleegd overfpel met F athzeba , als bet doen ombrengen van Uric ., dus lezen :

Du heues die viande ons Heren D' namen Gods 1 achter gedaen fpreken .

vergelijk met deze plaats 11 . Sam . III . -Ws . 1 .3 en r4nog eens aldaar f . 67 . c . alwaar Hanani den Koning Afa, orn dat by pulp by den Koning van SyriE gezocht had, aldus befiraft Doe fcaltene Ihehu en' feide, Dat hi Code Iachter dede, Drat hi vuienfcap e)a jtie Sochte an dell Cry. van Surie. zoo oolk in den BYBEL 154o- . Levir . x x . 14- .~ls yemant een

wiff neemt

ear bare moeder oQc daer toe, die heeft eenen

lachter ghewrocht, waar voor in de vulg . verfio : feel us operatus efl . In beide de beteekenisfen is bet woord ook in bet Hoogduitseh bekend, zie WACHTLRUS erg Scr-tEaz i u s Glosf. Germ . i n trifler, opprobrium, en i n le/Ier viti ur , criren, en vooral ADELUNG artenb . op lafler, die ' de verfchillende beteekenisfen des, woords zeer naaiiwkeurig omfchrijft, en door voor beelden bevestigt . Ik vinde bet woord in den zin van ons lachter, opprobrium, on der anderen in bet Nibelungeni. ;~s . 26009 . ui tg . van Zeune . Do fprach der wirt zem :gaffe Ich ban latter and fchaden Ich han den ubeln tiifel tie hufe heir geladen. van ons verouderd lachter, in den meer zachten zin , hadden wy dan ook outings bet werkwoord lachteren, niet in de fcherpe beteekenis Van eene zware idhending en beF 5 lees.



go

'ABEL

XIV.

l eediging van iemands eer ; . . maar flechts voor berispen, remands verkeerde handelwijs onder het oog brengen . MAERLI NT Rijmb . f. 83 . b . Thobyas detnkets on fen Here, In die gelike min no were, Dat die helege ,lob dede Tan Rl Jiere zericheden . Sine' maghe lachterden hem dit. Evang . f. 130- a . alwaar wij lefus onderwi s , opgeteekend Matth . xviii . 1 5 -1 7-, hdedanig men met eenen afgedwaalden broeder to handelen hebbe, in dezer voege onmfchreven vinden Mattheus die fchrijft ons dat, Dat 1hc bi 17nen ionghers zat, ,biz feide tote hem in rode Of dijn euenkerflijn jet mefdade Iegeii di, fib fceltene allege, EJ~ ne acht hijs groot no clene, So Nchtert hem dan vor orconden . Lachteren vor orconden, dd . i . beflmafen order getttigen . Schelden , waarrnede ons lachteren hier verwisfeld words, is van gelyke beteekenis, zie deswegens den Hoogl . YPEY Taalk. aanmerk . I . St . bl . go . vo1g . M . STOKE IV . f s . ga. hats to lachterne cute zere, Dat die ghene, de is to hvue Machtich e) van groten lone, EFF fine veete wille wreken Mitten here bi eneghen trek en. :diet wo ord j e n en, inn den vierden regel, is zeker bier by vergisfing van den affchryver, en behoort dus niet mede gelezen to worden, fchoon ik niet met Huydecoper inf em me , om hier al wederom twaalf geheele regels weg to werpen . Vs . as . home) d . i . nut, voordeel, baot . In then zin words het by KILIAEN fructus, utilitas veftaald, het woord is, in deze beteekenis , van zeer ouden herkomst, en reeds in bet Frankd . en Alam . bekend, zie WACITTFRvs Glosf: Germ . in frommen, utilitas, ons vrotne kan men, in dezen zin by ons, als verouderd befchouwen, by onze vroegfte fchryvers was het in algemeen gebruik . De dichter van den LEEK . SP . f. 14- b . God



F A B EL

rv.

91

God' heeft elker ziele op eerderike Beuolen eenen conzncr yke, Dat fy dat houden en regneeren 4lfoe, dat haven heere Vro m e daeraf come en bate. ''EROUUT f. 16- c. Sine quade tale fal hem comen

Meer to fcaden, dan to vromen .

FL . EN BLANC . f. S . C .

Men gewons nemmer pros no lof,, Noch - vro me en quamer nemmer of, Dat menfe verfloege . v. HILDEGAERSBERCH Ged. f. Iz . d . Die kie, fen mach tot linen beaten, Die zal ymmer tarchfle laten, Ende kiefen tbef e tfinen vromen . MAERLANT R ijmb. f. 25 . d . i n de omfchryving der x . geboden Dune felt ooc niemens goes }iegheren in diners moet , No fjn huus , no il/n ae.rue , Om die vro me van there bedaerue. Voor de -vrucht van den arbeid, - by denzelfden dichter, der NAT . BL . f. 67 . C . fprekende van de byen Sine noten none riden, .fin wonen to famete tallen tiden, Hare vro m e legghen ft tere fede , Ei heten alle to famene merle Cofl en ghewin groet e/ dleene . Zie voorts over ons vrome FORTMAH aanmerk- bl . 26 .

en de Taal- en dichtk. Bydragen 11. D. bi . a36 . Over het werkw . vromen, beaten fprak ik breeder i n de a a.n teek. op MAERLANT St . Hiflor . Y . V11! . 37-4s- a i . alleen merk ik daaromtrent pier aan, dat ik 'met den kundigen VAN LELYVELDD in zyne aanteek . op Huydecopers Pr . II. D . p . 374 . niet kan inaemm.en , dat het woord vromen, in het, aldaar medegedeeld, oud liedeken, gebeuren of geluflen zoude bereekenen, ik voor my geloof, dat het ook daar, in den gewoonen zin, voorkomt .

FA,-



FABEL

XV.

[PHAE D . I . 1 3 .1

p ,f. Daem fat teee ftant .i. raet / eli jatibc in finer M ont

.f . Tale . it faclj reinacrt/ en fwae albu1 ten raefle tu't S vine beberen Fin fat fcanc/ Ou macjt§ flauen often boglen • Crone pgffen / Tjithftu elaren fans. 25f gate/ is it feibi : cab bane. Veen taenbi albaee fijn Iunt . zo 1i gapebe/ efi bie raft biel but . en cafe g eep bit ba# retnaeet/ en" , lie# to flnen Dale Wert

Dug

s . 9 . lout.) In de Taalk . Mengel. bl-. i en volgg . toonde ik , dat ooze ouden in vele,woorden het voorzetfel ge weglieten, in welke hetzelve thans altijd gebruikt words, ik bewees dit ook door hetzelfde woord lout, voor geluut, geluid ; Luut gal : bier eigenlijk de fleet beteekenen, en zoo ook by MAERLANT der Nat . .31. HS . f. 2a . d . Vanden lamme men oec feghet , Dat tetfl, dat cort ter werelt vt Kennetet der moeder lout . dezelfde dichter Sp . Hiflor. III . II. a2 . s . 57Ife hi ins beelde fpeken began So horedfoe, slat was die T yran , Die valfche page, hi finen lode . js . 13 .



FABEL

XV .

3

u§ rijnte belt to fcbernc gDebleuen Zi p3i`e,/ bit (f V baren Oeuen . 0 . 13 . to frbernt &b eUef) d . i . m skid, bedrogen, in welke beteekenis deze fpreekwyze by de ouden ook voorkomt, zoo als wy reeds hier boven 1nleid. )~ . g . hebben aangetoond . ,,- ~s . 1r. . bit) voor dien, doch zoo meermalen by de ouden . By onzen dichter bier under Fab . xvi . ~-s . 6. Met gait hem den ouden Jiac h , Die hi hem gaf ouer m eneghen dach . iiog eens Fab . xx . vs . 7-i- berrt, die is di fal wifen . voeg bier by de voorbeelden , dozen aangaande, door S TEENWINKEL aanteek . op Maerlants .Sp . Hif~or. I . p . .Prolog . 2 afdeel . ors. 6 . bl . 8 . uit den Bybel 1477., bygebragt, en het geen door HUYDRC . , omtrent het gebruik van de, voor den, is aangeteekend op W. Stoke I. -ks . 6.

PA .



lABEL

fPHAED .

XVI .

I. zi .3

lf1en WO f. iiebaect Van uuDen gbetCantt en" dellvaect/ Sot bat bi og fiucn enbe TOO . ors . 2 . g ofWacrt) liefst verklaar ik dit woord bier door fnartelijk, pijnlijk, fivaren is by KILIAEN dolere. M . STOKE X . s . 157 . ~- 0 gen fine hepen En fine l en zere zweren . zie HUYDECOPER op deze plaats . SACHSEN SP . 1479 . 5. 41 . Ende fo vie een man wont aen een lit, verfoent hi daer mede bi een rechter , ende worde hem bier nae dat lit seder fwerende, hi en mochte daer gheen leemte van claghen . In eene algemeene beteekenis vinde ik dit woord by den dichter van DEN LEEK . SP . HS . f. 84 . d . Want bier es onfe begheeren, hat ons God wille weeren Al, dat ons mach zweeren . y7

is . 3 . op fxnen rnbe Iaej .) finen ende doer, is volgends H Uvcc EcoP r :R op Stoke I . 514 . , flerven ; gevolglijk zal op fnen ende liggen , beteekenen op ferven liggen, waar voor wy nog zeggen, op bet uiterfle liggen, doze zelfde fpreekwyze lezen Wy ook by STOKE II. 1398. Hei nleliken men boden fende , Deer de Graue l ac h op fjn ende, Grn Graue Lodewilc, dat hi quame . MAEr,LANT Sp . Hif or . I . VII . 67 . 7rs . 9. .~-- -- defe ii. laghen Up

, ABEL

XVI.

Uffe bat OeuerfWil'n 6etfacTj / 5 bet halt hem ben aaDen ffatD / Up h aren en de eiz faghen, .batmen tgelach moef a betalen . IIiervoor aen f eruen liggen, by VAN HhELU, bl . ~- h Gieli s van Heickelbach Ende andre, diet ane ileruen lack,

Vic

232 .

Saghen , datfi hare leuen Verloren fonder verdingen . Enden voor fierven, vinde ik by MAERLANT Rjjmb. f.7 .d . Doe menne pijnde als is las Bad die jphete omme drinken, Daer niemen omme wilde dinken . Doe fende God ter feluer font Van bouen twater in fine mont, Ell mettien fo endde hi zaen . *S . 4 . beuerfbion) HIYDECOPER Pr. III . d . bl .47, houdt, dit woord, en naar inijn inzien, to regt, voor een pleonafmus, of overtolligheid, daar euer hetzelfde zegt als zwz n, evenwel. komt dit woord by onze oudile fchryvers reeds voor . B y KILIAEN vindt men Euer, Euer fwijn, j . beer . ,1per, verres filvefris ; de TEUTHONISTA heeft, in B . wiltBeer, Euerfwijn, W'ltfwijn, 'per, dock op E . Euer, wiltfwijn : By PLAN TIJN leest men Euer oft fwijn, aper ; en wederom in de Lemma Vocabul. 1497 . 4pet- , euerfwijn. Wylen mien vriend STEENWINKEL, zegt in zyne aanteekening op Maerlants Sp . Hiflor. 111 . D . bl . 2 i s . , dat het hem was toegefchenen, dat er oulings wel onderfcheid, tusfchen de beide woorden beilaan had, en dat men toen euer, alleen voor een wildfwijn, en euerfvijn, voor een tam varken, bezigde . Dan, nadat ik alle de plaatfen, uit de , fchriften der ouden, alwaar my beide deze woorden zi n voorgekomen, met aandacht heb overwo . gen, houde ik my volkomen overtuigd, dat bet onderfcheiden gebruik, of de verfchillende beteekenis, welke StemR



96

F A B E L

XVI .

tic bi br"gof otter menrgjen barn . to ftirr Wrar bf net fthen joren

Van

Steenwinkel meende to hebben waargenotnen, in de daad niet be{iaat, en dit blijkt al aanftonds hier uit, dat de ouden de woorden ewer en euerf vijn onderling verwis-

felden , zoo lezen wy onder anderen by onzen dichter, Fab . xi . v!s . i . Een efel facli . i. euerfwi i n . doch in dell 4den regel van dezelfde fabel : Dan rnochte den ewer niet gbederen . terwijl , in het volgende vers, hetzelfde dier wederom euet f ijn genoemd words . Dat ook ons euerfvijn, niet flechts uitfluitend, voor eeo tan varken, by ooze ouden in gebruik was , blijkt nit JAN V. HEELu bl . z85. Want ghelijc chat elie everIwijn , Daer I moede gheiaget fl/n, T7erbeiden f iete ende fivert ; I'lfo drongen f . enz . de ve'rgelyking, liter van de zwynenjagt genomen, toont genoegzaam , daar men op geene tamme varkens jaagt, dat men door euerfwijn aihier , een wild zwijn moot , verfhan, terwiji, wanneer de onderfcheiding door Steenwinkel opgegeven , in de daad gegrond was , de dichter bier het woord euer moest gebruikt hebben . Zoo words euerfiijn met de haas, to zamen gevoegd in de Hiflor . v. Reyn. de- Vos 1479 f . 24 . b . Die hafe en dat euerzwijn . insgelijks in de DOCTRJNALE HS . f. -9 . b . No ch foe flit hi voer al . bloet, Dat -lic wile een clein hondekij n Houdet i . greet euerfwi j n . en wat eindelijk betreft de beide, door Steenwinkel bygebragte , pl aatfen uit ..Jaerlants Nat. Bloem . , welke in het ., op de Koninglyke Boekery,aihier berustende, voorUS kotnen op hi . i6. a . en 17. a . , komt het my voor , dat de dichter bet onderfcheid tusfchen her f luefler en .l e dome/licus, n iet zoo zeer heeft w-i llen aantoonen door de woorden ewer en euerfwiju ; m aar dat deze onderfcheidirig veeleer gezoclht nmoet warden in de hier voorkomende by-



FAl3EL

XVI .

97

tan bat ji jrm baobe g fjehaen to t nren . i s tfei tert ~~ op Ftin heft . We HcUart 1uef t, bycroegelyke naamwoordeu will en tam ; want i ndieti de ver chIIlende beteekenis vinn apes~ Jiluef1er en dozneflicus, door euer enx euerfwifn voldoende wend txitgedruku, dan was de hyvoeging van wild en tam ten eenemaai overbodiig geweest, zoo dat deze beige plaatfen nu, naar mijii inzien , integendeel onze n3eening, dat de ouden ezaer t:n eztezjicijn onderling verwisf; ld hebben, volkomen b vetistiten . De voorbeelden door Huydecoper, op de bov(2rn aangehaalde plaars bygebragt, toonen, dat het woord eue, fhijn ook by ooze latere fchryvers to meermalen voorko m t. Iii het voorbygaan rnerken wy n og aan, dat wy by her nalezen der oude nederduitfche vertaling van het liven van Alexander den Grooten, (gevoegd achter de vertaling van den Bybel rL 6o .) daarin onze meening nader hebben bevestig(i gevonden, nopens de, lezing in MA RLANTS Sp . . Hi/or I . IIII . 45. ors . 26. , op welker plaats wy by de uitgave aanteekenden, dat men voor het aldaar voorkomende, en niets bednidende, eyteren, op de daar ter' piaatfe opgegeven, waarfchijnnlyke gronden , lezen moet euerberen . In de voorgenmelde vertaling in onrijM nu, welke doorgaande met den Sp . Hillor . byna woordelielr, overeenflemt, lezen wy f . s,';o . d . deer nae quarnen gz-oote eu c r e , ell' grate pantheren

op dat beer .

,~, s . 6 . Pit) diet:, dezelfde misflag, welken de affchry. 1 4ver beging bier boven Fab . vi . ;`,s V7 8 . 7 . tutat) Dos fchreven de ouden volflandig den Tyne= . onvolmaaktverled . ti_f d van bet werkwoord Op de bier onder bygebragte plaats van Stoke to regt aanrmerkt, om dat bet bedorven gebruik zulks wil, dat men nu wreekte zegt, in plaatfe van wr •rac, zoo als by onze eerfle fchryvers altijd gevouden words ; M. STOKE II . B . N" S . L95Hay-en fcade wraken de Friefen fwaer. G

de.



9`."

FAflEL XVI . ~ e `pzae ji : aif e tt a Sri lei op mtnen fwont/

fond J

ne

dezelfde aldaar ors . i o6S . Ic rane , God, fder err ak dat deren. V. HELLU SI. v. WWoer . bl . I3 . Want God hi wrac daer ine hen alfoe j nen toren, ills hi aen Fharo dede to voren .

MAERLANT Ri/mnb . HS . f. 67- c . alwaar de dicbter van

Mf a, Koning Van Juda, zegt

So piagedene God uele zaen In fine voete fonder wvaen, .Eiz w r a e vp hem, alfet Teen de , Dat hi faci f in mef ende .

zie bier by onze l3ybelvertlling I . Kon . iv . STS . n3 . b y denzelfden dichter aldaar f . ioj . 'c .

Si daden -hem fcade en onghemac ; .Mer 7udas n as dies vele wr a c . nog . eens f. 148- a . .Defe Albinus was /o quaet , .bat hi niemens ouerdaet ,tee wr a c , die gelt geuen mochte, M' die ghone, die niene brochte, D ;e Overt ctntliuet, of gheuaen . N. T . HS . 1361 . Hand . VII- 4 . En doe hi even van finen broederen onrecht fcich liden, wrac hien, en zoo ook in bet HS . van 1431 .

ys . 9 . feet) Terden is treden, KILIAEN terden j. treden, calcare . . Wy vinden dus hier de zoo gewoone verplaat-

fi l g

van de R . welke by onze ouden gemeen was, zie HOYDEc0PER op Stake III . i s . gi . Zeer algerneen is deze l erterverpla at flag in ons terden, MAERLANT Sp . Hifi . IV. I. ;g . .E a fe hi flaerf wildi wilcuren , Dat menne groeue buten duren, Direr t folc sp hem terde met alien, El reghen vp hem foude vallen . VELTHHEMI V . 13. DeI



F A I3 E L

XY Te

b1aic in all aar luafir U'/ Uu Ci cn enI ft nni ] bue tiatien f in ere.

99

15

Pb

Defe, mach hi key fir nrerden, Ht /7l ons o :adLr fine voete terden . llonx . VAN FFRGUUT f. 19 . a ., alwaar tot Ferguut,

wanneer by zich to fche,,,p wilde begeven , door eenen der ichhepelingen , gezcgd worst Tart hi -c hit • rG ip , e i laet ons zeilen . Eli F. CFA i l - u tit) tart hi ier/l moc hte . MAERLANT der Nat. M . bl . 4o . a . (US . der Ko11 . Bock .) iu _ fo

~ r~

1 .1 als die waif in loueren tart , ode clroghe ft/n eii wen deel hart I ruchti , dat f fallen crakes : Het zelfffand . tred is in bet Diction . Tetrag?. x562 . , in v . gradus, vertaald taardt oft tract ; zie wegens het gebru :k van terden voor treden, by latere fchryvers , IHUYDEC . Pr . 11 . D . bl . 1o, . Te refit z e.g t WETLAND, T_ dat men de letter R . vast ours her dikwijIs verpiaatlle, wy zullen daar van bier eeni, e 'roorbeelden bybreti en . Rife en porfe is by de our eu drang, aandra,zg, e bet komt dtkwijls in hulltie lclhdfteuu voor . F1l .IM N heeft perje, vetras Jo clruck, prefiarx, opprtjfio, en wederotn by 1V1AERLANT Evan - f. 136 . b . lezen wy prejfure your pers, dat, met oils veroUder d per e, van denzeltden oorfprun is, en ook I1etzLI de t4 enkheeld innluit Ecu inata ?vas- 1~rac hi, bier to vor°en , Die even wvi f ngaert hackle vercoren, Dien hi betuunde wel ter cure, Eli hi fetter in cue preffure . in onze vertaling wi/npersbak Matth . xxi . , 3 . Voor 1 gras was outings trots gays in gebruik, zoo als dan ook bet Lat . gramen -in bet Diction . Tetra i. 1562 vertaald is ghars, gr,,is,, MAER LANT Rij n;b. f. 89 . d . van Nebucatnerar Ter fehier sift wer¢ hi ve3 f eken , E i at gees, al fo ,phi bort fbreken . dezelve E vara, f. i i g . d . -- then f to quaetheden vonden, G 2 Up



ioo

F A B E L

X I.

15 JT been ft ml enb3'bltjebe/ 1n Run to fLfhe mine lebe.

Cbe-

J hem wraken f die zonden , D at iii gn rs toter doot alfoe

Eten moef e , alfe doet die coe.

VELTHEI\z VI . 10 .

I7ertien naeht reiwt openbaer,

So dat unrs oc omdas, .fat in die beewde gewaJJ n was, Altemale oec verdranc .

Het verouderd ors, equus, als zoodannig by K[LIAEN vermeld, komt by ooze eerfte felhryvers veelinaal voor, MA1SRLAr T -Rijmnb . f. 2o . b . ThTo Wes was flercc eia coene , E',z van orloge n zere vroet .

There leedde hi t o rs ei to poet .

VELTHEM1 1 . T q .

it"et boden , beide torn eii to uoet.

MM STO1;E B . 11 . V18 . 558 . it fit haren orfen j jn VAN

f f ghheronnen Licht ghe; apent ten Vriefen waert . . I-HEEL U bl . 28 . 4/foe veicreech die bi,fcop doe Een flei -c here euude ecu 6o-root Torffe ende to met .

Hiervoor vindt men cchter ook by de ouden rojide, IX U . )TS . 7 2-3-

Al . STOKE B .

Alen f et , datmen pout al iille Mitten breklele een flarc roffid e .

Volgetnds lWYiDFCopERRs aanteek . op doze plaats, zou ro[/lde allhier eeo fckoon en x ,,weeldrie paard heteehenen , Waartoe bb,,, hythren gt de woorden van FERRO UUT f . 21 . d . Ic /1 v wifen i . roffide 'Sij n gelihe gi noit en faget . Hoe zeer but wfJ waar is, dat bier van een buitettgewoon panrd, zoodarni g als men zeldzaam aantrof, gefproken wordt, zoo is let eehter ver af, dat dit woord bepaal d lij l: ooze n itf uiten de bcteeken is zoude geh ad hebben ; want niet alleen, dat dit met de, door lluydec . aange-



F A 13 E L X. V I. bc1e erx onnebrle mete/ C it bate toe rne1e c enen baebe .

101

Cell

gehaaide, pla ats uit fl'alewein f. 56 . c . , gecnzins f rooks , vermits wy daar lezen van bet

IWagere rof de , rat fine voete Cure mnochte verroeren jet . hetwelk althans veraf is van fchoon en weelderig, en welke woordenn inyclec . zelven eenigzins in bet onzekere

h adder gebragt ; m aar ook hover dien words in de, alnmede aldaar vermelde, plaats nit den Roman van Ferguut f. 6 . c . het nude roJcle met oars paard verwisteld, en van g ewoone rypaarden gebraikt, om dit dui aMlyker to doen zien, zal ik de bedoelde woorden van Ferguut bier breeder invoegen . Van het verblijf van Ferguut, ten huize van den kaznerheer van Koning Artur, en van zijn vertrek van daar, zeg t de dichter Si gingen wile fopen doe 4/glen nacht tote fi orgens vroe. Die cas es°lint ,fiont np betide , E5' hiet halen slat gefnide , L15' cIede fadelen hare . tj . p erd e Die jQncJrou!ve liep in hare wile In ene carere tenen , fortfiere,

En traker vte die cleder there. Si liep doer die knape lnch bat 4f, E a wecten, /7 hcm die cleder gaf . Hi namfe e5' betfe ane ed` . era ,

Gee/cet e ,'y ge fcozt was hi .f,4en . Volli j c hi outer careren glue . T'Vel ehages den casnerlinc . Alen brochte heme vollic h' rofliden ; JJ'l!nt Ii to hone evil Ten riden . Alerken w y hicr nog op de woorden earerlinc en fortf ere, heir e by KrLI ARIon to vin den . Het eerie, Cubicularius

vertaa td , is hetzelfde als ous Karlerdienaar, en wanneer er van de haven der Vorsten geiproken wordt , be . teekent het oc.k meer bepaald/ilk d enn Karer/ieer ; bet komt ook voor b y VELTIt M B . VI. K-,11) . 8 . Fortfere is h en wel zoodatiig eeuc , die van fterke fluiting is G 3 voor-

f,



F A BEL XN 1 .

102

ten

efweett bit WWeI / jenn fey/

20 Die be[e mar) etc bean e

voorzietn .

R 1,

Na dezen kleinen uitllap, weder terug komen-

de, op de verpla :uufing der letter Ii . , kunnen wy dezelve

ook doer opmerlz eii i n do wuorden born en bron, welke beide, zoo als W#:ILANI) T . w . in born, wel aanmerkt . , fontein beteekenen , terwiji bet echrer on! . ook voor water geiaomen word, geli lk draar ter plaatfe aimede is opgeteekend, en zoo lezen wy b y MAERLANT Rijmb . f. 68, b, borne en brroot, voor water en brrood : Jichabs drufite was . i . goed man, e d hiet ,bdyus, Die hemelike hilt ver/lolen .c . fpheten in . y . holen ; .Diem hi gaf borne e; broot, Ome drat fhefabel dede flaen chat Gods ppheten, dacr • rienfe berinc.

lnsgelijks by V ELTI-Jr.M M 1 . 2 1? . Dcxt der vi/n, born e5' bract

T7eripandelt iperele in bloede in i , leescli.

nog cens in dien zin by deuzelfden, IV. 57 . Ook was by onze ouden boy-n, voor wel of opwelling van water, een fontein , mede in gerkeen gebrurkk,, dikwi,jls vi n glen wy di t woord in die beteekcn is by den laatstgem elden di chter 111- 23 En in midden tplein , des fever fajt , Stont een born , fcoen eli groet . Voor f •hrede, gradus, fchreef men oulings rook ftLr-de, by KILIAEN, en zie VAN HASSELT aldaar, FERGUUT fr . 21 . a .

Hi tart Tort fine fcerde Ten A . [ridder] Overt .

Zoo ook by denzelfden dichter , eenige repels vender, in bet verhaal van een gevecht, tusfchen Ferguut en zekeren reus, van ,velk en gezegd words, n a dat doze van 1erguut ecnen zwwwraren flag had bekomen Lettel no rfele hetne fcbeen, Datter die r-e ie jet op :nicte , XFgrote fc e r d e hi to he Jcr •icte, Scrl c.



FAB .EL

ri

XVf.

103

fe bf tf ne reeft berforen/ tmoet riin faejter ban re boeen .

Scriclaen, is hier net wyde fchreden voortgaan, KrLIAi N fchricken, late diuaricatis pedibus currere, by W ier) 001C beide fchrede en fcherde,pajus, grades gevondenwords . Verde vin d .t men by de ouden ook voor vrede, ooze dich er bier under Fab . xxvrur . y{r4. 14 . iiER:GUUT f. .21 . a . --~--~-- pals no Verde En wildi houclen , hi was fo gram . MAE KLAN T Rijnnb . f. 77 . d . Spife di to . ij. iare,a, en int derde Sayt coenllke, want u w , t Verde . Keure van Gend by DIERICX, Memoir . fur les Lots de Cantois p . p .

So wie twee fccpenen ofte meer ontfegiaet

vArde, van foe vat twifle foe bet f, hi es in de rnesdaet yen LX PI VELTHEMM III . p . i n de belofte van Jan I. , Htrtog van Braband, aan den ridder, tegen welken by in ict, voor hem zoo noodlottig, tournoyfpel to Bar, ten f ryde wil do trekken

Die Jiertoge geloefen doe neclien, mat hem deer f mochte mifc/en , .Drat wilrli , dart verget en ware ; Eia nemmermeer oec bier rare Sone willic, slats v vermaent wercde, Des geuic v geirwaregen verde Bi rir clerfcra e e.~ bi eerie . gewareg is zeker, waarachtig v . FIEELU bl . t . Dot gheeft ghetuuchnef van defen, A fe gtiewarich ende alfe goet, 4he eneghe hyt orie duet . Vonr f rot, Iaguluna , was ook f ort in gebruik, zie K-rLIAEN in forte, wy viuden dit wooi'd by FERGU€JT f . 21 0 . C . in de befchryving van een gevecht texg :n een ferpent, hetwclk, door hetzelve met een zwaard in de keel to fteken, overwonnen werd Doe fech hi j t incie bbele bi nnen ,

.Daer •t blafende quam to hem wert . Die R . [ri=der] nar bout e fwert, !. / Jiici pheme binnen der .itor €en a G 4

Eli



Too

F A B El, XVr.

Hi ftaect in th'te, bet moe fle f orten , viel doet op die erde . Merken ivy bier nog op het verouderd florten , voor boaflig ter nederleonzen , b y KI LIA E N praecipitare vert as l d Zoo ook vinden Wy by denzelven doft en ch-oft , egef as, ggelijk niede voor bet zaamgeffelde nooddruft, behoefte, voormaals nootdurft gebezigd word, het laatfle ook, is al teen by Kiliaen to vi n d etc , en volfta ndig by ooze ouden gebruikt, k r FLTHEnz VI . o :'- . Daer vi haer noetdorfte hi bedieden, So drat f n i et en gebr eken . Lev van S. Franc, HS . f. 18 . b . drier fi - rnit veel arbeits heer noturfte wonnen . In de Kronijk van Beka, by M ATTrr . final. Totn . 111 . P . 48 . nonne n van Sinte Benedictus oirden , die hi renten gaf van f Zen goede , daer f volcomen nootturfte of hadden . Cook fchreven de ouder nooddorfI en nooddurT, (fat hetzelfde aanduit, gelijk mci by Kiliaen vindt opgeteekend, tiny lezen het mede b yr \'I .LTFWMM in bet VII . B . het '-)3 Kap . Nog vinden wy dezelve letterverplaatf ng in torfch :n tro fG h, tros, ee n bos o f bondel ; i n vori e n vrof ,gelsi ; i n voormen en vromen, KIL . coy frmare in fide chrijlrana en

voa •naf l en vroanfel, confrrnat.o . Belangende de aleiCitug van dit woord, zo ude ik , fc boon my de meening van KI LIAEN, in -den eerflen opflag, niet onaanneemlijk toefclieen, evenwel den oorfprong van dit woord, oo,C Diet Met WE IL \ND T . W . op vormen, in het zaampeflelde Lat. confrrnare ; Inaar liever met WACHTERUs Glotf . Germ . i n ft omen , cconirmatus , i n h e t fimplex . f rn are zoeken, en wel zoo, dat hetzelve per metathef n da arvan is ontleend . Zie voorts over deze letterverplaatf ng den zoo even genoernden WACHTER . i n Proleg. Glosf. Section . IV . over de Ifetat/sefis : en cue N, ~8yclragen I. D . Hl . 1 7 . -~s . i 8 . den en beehe) Vrede beteekent bier rust, in welken zits dit woord ook voorkomt by STOKE VII. . 39 2 . 4lfe dat volc fat heeft ghehort, Dat de Zelanders doe fijn leden , 4cbten f clene doe lies vreden . zie ffuydec. Rldaar . Clenen vrede doen ; want zoo is de zaine-uhang der woorderi by onzen dichter, daar het 14



F ABEL

XVT .

105

x en 17 s, Gene rusichenrede bev it, zal dus aandui. den, weinig rust toebrengen . C'leen word by tie o iicieu ook voor weanig genomen, en zoo gehruikc de dichter het woord ook bier, MAHtLANT Rq* nb . f. i n . c . 4/dat zi't's Ln erdrike, Dat anebeetLde doe ghemeenlike 14fgode, e,`, dat ireyline diet, Soiu er dot van /Ibrahfi- me f c hiet , Lbbb van T fxacke faeax Tone allene , finders warenfe harde clene . VELTHEM V. 3 ?.

Omclit fo trac die grate here Ouc r diie Tybre net cieinen lieden .

MMELIS STOKE VI . ~'s, 746 . --n lieue kant, Dat mi ;1',y herde dome mint. VAN HEELU bi . j32 .

Dot he to clean der vromen quam . d, i . chat hen weinig, voordeel acanbragt, e n op lets eleon arhten, is by V*. HILDEGAERSBEL CH Ged. f. i x . b . in den wind Pan, zich niet aantrekken . Heeft v God in macht gheuoeeht, Daer van felall hewn dancken zeer , Etude vergheuen veels to Freer. Dit is fcbulde fonder try, Die etc in machte fchuldicb Ay . Daermen ter ,rerlt c l e e n op acht ; IVant heren woolen wreet in macht, Rude odder hem , van grade to grade, Soc ri/ fl hilt ende oughenade. Van grade to grade, d a t i s van : trap tot trap , graed was by onze vroegere fchr- yvertis algem,-en voor ons trap in ge bru ik , Ley. van S. Franc . f . 4. c, mit graden op to c/vm inen totter heiliger ewang-elien va, comenheit , M AE KLAN T krjnab . f. 64 . d . van den grooten . elpeuubeenen Croon van .,, met zes Saiotrno, lien men , volgends I1' . Chron . ix . i8 trappen opgt g . i. ribeli j c fatten van' yutore, Gbecleet met goude aifc bore, D ., 't wen . i . troon I i na men hiett Met vi, graden , dxts tbefciet, G 5 Ghine



10 5)

FAT)' EL Gbinc vies Tp aldaer men

XVI .

fat.

Men zoude molten onderfiellen, dat men dit woord tag gebruikt vond in onze gewoonne overzerting van den Bybel H. Kon . xx . 9 . io en I i . indien maar de vertalers , door origeluukkig melding to maker van den zonnewyzer, ten tyre van Fliskia onbekend, Diet duu ideliik haddea doer zien, dat men bier op meet of wiskundige afdeel.ingen het oog had, cdaar,, zonder doze byvoeging, bet

aldaar gebezigd woord grade n voor trapper, zeer gevoeg-

lijk zoude kunnen behouden warden . No- voegen wy hierby de volgende plaats nit MAFFRLArT J . 0 . f. i8o . a . vermits wy da,ardoor gelegenheid hebben on1 over een, thands byna geheel verouderd woord nog jets to zeggen . Tbloet lie ten grad e n neder, 41s twater doet in reyne weder . in reyne weder, is in regentijd , of wanneer bet regent . Reynen, by KILIAEN reghenen, p luere . MAERLMJT .RijMb . f. 7 . b . fprekend e van den zondvloed Ell God ondede die zwerke mede, ~z deed re i n e n fonder enegen vrede xl. nachte en - xl. daghe . Te i.oren, dan es gbeve zcighe, So ire reinet clue no groot . VELTH :M 1 . 9 .

In l g pten tffker flat reinet nict, oft harde felden eefi, dat gefcict ; ,l faer Nrlus ondertiden doer ouervloyt.

7,-s . 1g . jifjic) Dit woord behoort tot de zoodanige, welke onze taal voormaals met de Hoogduitfche gemeen bad, in de laatstgenoemde is het behouden, en in gebruik gebleven, doch by ors verouderd, en in onbruik

geraakt . By KILIAEN is het nog beken d , en byfpci by

hem vertaald, .4xernplura, parabola,_ fimil4tudo, proverbium, apologus, en de TEUTH-HONISTA heeft Byfpei, pcxrr bel, parabola, voormaals was dit woord zeer algemeen in gebruik, voor' gelykenis, voorbeeld, het flamt of van fPl, fpel, fermo , het zamengeflelde bigfpcil Words, volgends WACHTEitU?s Glosf. Germ . -in fpil, genornern pro fe7 -rone, quo aliquid docetur aut illu/ratur, en alzoo qua a, docendi caufa adjecta ; het woord is van ouden hher1 omst , in het Moefogoth . is fitflon/ en in het Angelfax . fibul



F A B E L XVI .

107

fax . )pellian , narrate, zie wydei's .SCIULTERUS Glosf. 'Ienh . i n fpelleu, explanare , en in f,el narratio , en VAN x-11\ssELT op K T ;ehen Was oo1-, by oils oulings fprefjiellen, loqui, dicere . Oils by /el ken . ScHwRzIUs GiosJ, Wend by de otu{den uieest genoren voor gelykenis, voorbeelcl, LOO Villd+enn wy het by MAt RLM T .kijmb . f. 126 . b . W e Here fide hnm byfp ale T an even man , die fayde fij n coven .

V

V . 2,, . Dat is bier of fecge dus vela En es ;er aas teraen ; 4pele . wor, of waer i, inaer, r zie FlUlIDE COPER Op Stoke vii . ~ en de I aatf e regel beteekent d us hat is, of bet frekt, maar tot een voorbeeld, W . V . flILDILGAERsrLRCU Ged . f. .3 .; . d . Nv peyaf to tyde, om defe tale, Die in dit bilpel fjn ontbonden, Ende wercter nae foe doedi wale . Wfpel en exempel worden by denzelven verwisfeld, alpear f. 17 . b . lit Woe! beefs ons ll'illem g'iepaf LTHEnM

v

Van Hildegaerrsbeag , ende wilt bcduden Te;;en exempel fulken luden . van gelyke beteekerais a.ls by pel , parabel, words door Y. D . ScIIuEREN Teutb . of,k npgetcekcnd JJ sick bvvorrt, fpreeckwoirt, gel cknile erbium , par'a, ola , fimmilitrido -- elogium, apologus, ada •o uia , en zoo vi n do i lc. ijvIpel in den BYJP L u1S . x360 . I .' Sam . x . t2 . En cleena a7at Toirrde den anderren epr fei den , vie is f j n vader, ende heroin verwandelt in eeru h}yl pel, is Saul order den propheteEa . Voor,byrpraek, bywoert, eigenlijk l efchs yving, verklarin y , uitlegging , lezen wy oras bs fpel, by MAERLM ; T der at- Bl. f . 49 . d, .En omme to curtene die w ;rt, Ne feg is vp elc neglieen bifpel ; if ant inne cluaems ten hende n/et wel . en by VELTHEM 1. 5,1 . fehijnt ones woord genomen to zij n voor voorwrl . gebeurtenis Dere ridder maeete daer cant Edewerd, poet ouer zee float, Oec feide hi hem naer - - i . b i fp e l , I- at Salads jns vader geuel.

FABEL

XVII.

[PHAED . AANH .

zo.]

Aff

(!en * man )oboe sere ffoiit cnen c of eti . f . punt . 'm bat fjf Uabbe be,n beta foe Wert ,J? pcef betel n jt ten hionbe tu't • 5 ti fact / ben bunt ill p otet tueelbe / (5n bat fi jn h'c ie jljen bi fieetbe .

2a

mss . 6 . iehhen - b~ fpeelbe.) Ieghen beteekent bier met . Even zoo l ezen very i n de Hiflor . van Reyn . de 1/os 1479 . f. 78 . a . die man die creech den hont zere lief ; want hi daer dicke t e ge n fpeelde.

BEDIED . D F R MISSE HS . f. 7 . C .

Die page cuff die patene, Daer wranic, drat hi in mnene, Dat gemene kerflenheit, Wider pinen, die Xpc. leis, Es verfoent volcomelike legen den /7ader van hemelrike . dus fchreef ook MAERLANT Sp . H/or . I . VIE . 71- ors . I2,Dot beeldekijn beg onde veder Spelen jegen dat kindei'i n . ~

nog eens aldaar III . VIII . 66 .

A1re hi rloot was, quay Zacharie, Die nam 1 e ge n der Lumbarde partie PPiften vrede xx. faer . der Lumbrarde poetic, beteekent bier niets antlers, dan de Longobarden zelve . Met woord partie kiest geene zyde, ge .iijk HUYDECOPER weT opmerkt op M. Stoke IV. ors . i ; . Ter nadere bevestiging der opgegevene verkiaring van ons ie_



FABEL XVII .

10.9

!1a prnft m on D'e 1inubetiijn / mat n1rrnt m 0n Ij'e/ teat marb bit Thn/ 6thi nlaert i btto vote feefte

1o J2t tt ere quabrr bnther brefte .

1r ben bttrr ban bye bent/ Menerb anh Iar!t r#r mi cant/

!&r

iegen, dient bier byzonder het Latijn van VINCE TIUS , 3 . H//Ic ~ . uit *an x~ g,. . fol . 3o6 . b . /Jnno Confiantzni Primo acharie s Romane Eccle/le -- prefdet : Hic, qui rempublicam a Lonngobardis perrturbatam invenit , f atiyn benevolentia fun begin e o ;nnia compofuit, et cum Longobardis in xx . aniaos pacemn firmavit . Dit alzoo vastflaande , is het zeker, dat I-IUYDECOPER zich deze beteekenis van ons icgen

niet heeft hei iilrierd, wanneer by zeer ten onregte verve wierp de leziug van hot I-IS . A . der Rijrnkronijk van Stoke IV . B . )~ s . 699. .fat- wen den pays waken foude leghen ceaa Graiv . I-let is uit den zanenhang, zoo bet my voorkomt,

d ui d.el ijk , dat de 'lezing van her, IIS . A . hier geheel kan hehouden worden ; want, gelijk de (ichter ~, s . 690 . fc h reef : DAT al/o beipr •oken war-e, s . 691 . DAT hi zoude

varen . ) ,& 695 . . DAT bine foude glaeleiden, zoo moest d an ook, volgen its het t aal gebruik , in > s . 699 . volgen , ftT men den pays waken foude, ten onregte zegt Buydecoper dus vooreerst , -tat het woord drat, den zamenhang bederft, en even zeer 4 ergist ziclh ooze taalkenner, wanneer by legen den Graue hier houdt als niet to pas komende , daar bet eon en ander eon' zeer goeden zits oplevert . s . 12- atubarbt) Hot woord ambacht is , in lien zin , in welken onze Ltichter bet bier gebruikt, by ons nice meer beken t' ; echter bedient by cr zi ch to regt van , d aar hetzelve ooripronkeli,jk , in de ruin tie beteekenis, genomen wend, zoo voor alien dienst , als voor den dienaar zelven . WACHTERus, Glosf Gerrm . verklaart an :bacht, minifies-, et quivis , liboi'i u,, quiff home, ab irfima ad fupremam condi-



rtv

F A B E L

XVII4

c bot inter pinen barn ft' twee/ `'c b r a je is Mile/ it jtbtic Wee/

15 -C

ditionern, (in welken zi n het overeerkomt met ons ambachter•, door KILIAEN verraald ofc•t arius .) cn ai:idacht is by 1AWAd H T E r . 00k oFIcwmam et minis`ler-ir~a, ~ar~clc- ~rnque , mobile et ignobile, etc KILLIEN7 , welke dat woord by ons veroudcrd noetn t , vertaalt het o - ,cium , menus, munus publicur , iurisdictio, teregt zeat dus PILTJJEN BUS in n ot . a d Tatian . t , r' z~ t ~~a i nif e~ P . 2 7 6 . duplex Izuj s ,'ocis figniflcaa tz: s of rium, a rut miniflruin eaprimr't . ~,la:7batcht beteckcnde der-

halven outings iedere foort van veri - igting, post, ambt, bedicuing of waardigheid, welke iemand, het zy tcu dien(e van bet algemeen, of van byzondere perioonen waarnam, zoo wd als dengenen, welke dezelve ps~sten, ambten , of beLlieningell bekleedde , in een woord , alley , wat ten dicnfe van anderetn verrigt wend , was ambaacht , en zoo vindt men dit woord in de meeste talen, welke met de onze verwantfchapt zijn . Ilet ficint overeen, met bet MG . nnbte~wei . Lu c . r . 23 . bngo d tr bhalitgin0 i4 . Dies sniniflerii e/us , volgends B E N Z E L I Us Evan - Goth . , nitgegeven door Ed. Lj'e . Zie STIERNIIiaLAr Al' z-aarng eu1n Paral. Tamerfon . letters i j k flaat e r , de cla~en zi jus amberhts, en dus zeer good in bet Niettvv Teaatn . I ;5 . die drag&e fijus lien es. De At) ;elf. hadden Ei,abeht . Zie Lvi Diction . et Cosh . Let . op dat w . De Alarm . amba'1t, dat amen leest by TATIAN Us . Cap . 63 . ),-s . 3 . Martha uuarlihho avalola umbi thas of iga atobahr . IkTtrthar autemn fatagebat circa frequens tninifteri um . En by den ze l very ook aldaar bet werkwoord ambabtaan, miniflraare, Trubtin, i0 thir iz forge , tbeiz rain .fuel er liez mih eiuun am bahtan ? Dom ine , anon efl tihi curae, quad foror mea relialuit me folam minillrare . WJLLERAMUS fchreefaambechteu, Paraph . Cant . Caa .ntl c . p . 1 . . (uitg . van Merulei) famo duont clocto . res tui o .j))orir , fe arbechtent themo luiale cibum vitae . Zie bier de aanteek . van Pane . Caflricom . mete vindt hetzelfde woord no g by WWilleraam . p . 67 . en j -o- Een voorbeeld van l ate rc n tip a kan men zien in her Fragm . de Bell. 9,z . ca, r . M. Nr s . ! ., Sie hutenz ire ewarte , T a z f e ah garcten . Zuo Sax.

C



FA11EL

is It Wile oer

Iii

ri biernen j / bier

XVII .

eren br#ent f Y We jpnt n Dient .

III

M et ,

Zuo ire a m b a fte fe giengen, Godes lihcharnen fe entphiengen . CIA onze ouden ebru~kten dit woos d in zeer algemeene ,

en onderfcbeidlen bet~ekenisfen ; zoo leest men het voor bediening, ambt by MAERLANT Rijinb . f. 17 . a. Den fcinkere gaf men fjn anhacht, El die ba ckere es ter galgen bra cht , Die hi helen wee°t gehangen . Voor de bisf choplyke bediening aidaar f . 75 . d . Jegen Gode van hemelrike [7erhief hi hem in fine r1jebede ; Want hi tore bogey tij t andede Bij~cops gewaden, e' clacht Te vuldoene fbil ops a m b acht .

DooTP.

ALE f. 1 ,,5 . b . voor den post van Regter .

Meef er To, llius felt ons alfo , .Detten rechter hors toe, Den rechte altoes to helpen vort, E5 dat faae:n ambachte toe hart . In dezen zin vindt men ons amnbacht by IALTAVS Glosf: Germ . voor o§iciurn iudicandi, pate/laas iudicatoria . Zie de

plaatfen uit de aldaar aangehaalde fchryvers . Zelfs words de keyzerlyke waardighheid, en het uitoefenen van bet keizerlijk gezag, onder doze henaming, begrepen door \TELTHEM V. 3 . Defe minderbroeder ons bediet, Na datf dus waren vercoren ., deer Coninc eli coninginne vorweer, .Darf2 hem hildlen fo ruuerlike , Ri al d a rn b a c h t, datten key1crike Stont eii horcle, na beer maacht, 1lebben f altoes volbracht . Van verfcheiden aanzienlyke ambten en bedieningen , words dit woord gebruikt, door VAN HEELU bi . x53 . Van Btueffele die Amman . Rude die deer fiju in fine fede, Pan ,Jut werpeu die f•o utlaedle,

En-



FABEL .,

Ire

XVII .

Jefffe n t ~n Tn t "~ ~I Oie efci !izf OP finzn Rert/

'+

.Ende die Meyer van Thienen, Vanden annhachte, daer /i of dienen, Dede elc ene baniere bineen . t-IuvDFcoP E R deze pl aats ` van van Heelu aannhalende, breed. aanteek . op Stoke IX . ~, s . zooS. verklaart am bacht pier ambt, bedieniug. In eene zeer mime hey,-11, ` enis , voor alles wat iemaiid, ten dien(Ie van and ren , verribten lean , by MAERLANT Sp . Hif2or . III . III . 38 . [Vat moenke wonnen hare sere Doe wet ambach to . eiz met pinen .

Onder vele bcdryven, by ores no, render den naam van wo rdt mede d at der naoneken ohgenoenmd door CL . ILLEM S der Minn . Loop niijn HS .

ambacht bekenn ci ,

ct ffa pat rude w enfchen van grouer - aert Die . fomznighe volghen des ploeghes fBert , Die ten water varen vi fchen Die tr, houden opten chi ehen, Swede, die dat yfer blug:en, Spitter, ddhter wit horen wu en Mo ft fcipper , waghenaren, Tyminer, uy~re n, molenaren, J?lackcrs, en die vetten die huden, Eli anders vele- der ainbochtfluden . D, e bezweringen der zeven zonenn van Scheva, vertneld Handel . xix . 8,',, s . i3 .' worden in het F1S . van bet N . Te4la i . ~ ~e oen d , vij, kinderen die dat ambacht der befh'eringhe deden . En zoo werd oulings de bedienin g der misle, door den prieller verrigt, bet ambacht der wife benoemd, Gulden Woerd. van Egedius MS. f. go . b . inder pafen ons lies Heren, deer dit heil ghe ambocht der misfen een ghehoechnisfe of is, hier voor fchre ,4 X'N' . v . GRAVE NIWR G ill Wigal . f. 44 . a . awt . Eyn4 we e her • yin do f ngen bat.

leyjca

Do



F tl Ii E L

XVII.

rr3

0{

mAerte frefte/ bf iuecTj/ bi fant/ ~n tae bat Ji up fine" ble fp3ane

Jett

Do das amt wart getan . Ui fch der pfife enkarte,

Do flint her unde warte, Wen her im gebe den fegen .

pie breeder over dit woord, en byzonder over deszelfs afleiding FR . JUNIUS Glos . Goth-, WACUTERUS GloSf: Germ . , HAL TA US Glos . Germ . Med. aeui ., Sc H E R Z I us Glosf Germ ., A I) E L U N G IVortenb . der Hoogd. _ _ undart ., het Brer . Nieder Io~" •teb . , en EccARD act Le~' ~a'lit .

p . I3 .

Y s , qo. fi ar) d . L fpr•o ng, Zie over deze verbul= ging van f ommige werkwoorden, onze aanteeken . op Fab . XLVII . )~S . 7 ., fpranc lezen wy ook by VELTHEM Sp . Hiflor. IV-, 30 . Daer adde die menige f~o groeten dorf , .fat ker die wont en tonge borf En tbloet hens uter nefe fpranc . Roman van FERGUUT HS . f. 17 . b . Daar van Penne-

varen , bet paard van Ferguut, gezegd words : Op Pennevaren es hi gefeten , Die grote fpronge fpr a n c op tgras . nog eens in hetzelfde werk f. 3 . .Cneors-di Brochtemen vor den jongclinc . Ic wane Graue no Coninc Noit beter met ogee fagen, Grn enen ridder gewapint to drtge , O f to . ii. , alf was to doene . Bet was dapper en coene, Daer iegen hem come . i. vo el hilde Te vli egene , daert lopen wil e . Die knape gaf enen loch, Daer - hi den wrene comen fach, Hi greepene int ghereicle , hi fprane, Den flegereep wif i s cleinen danc. 1k heb deze plaars , dus breeder afgefchreven, om dat H voor-



114

F ABEE

XVII.

Met rnen bobren 6ueten iaebe/ 09 bebe bein jete ufete /

pi

vooreerst uit dezelve veel to leeren is , en byzonder ook,, om dat wy daardoor gelegenheid hadden , om nog lets van Jbet , bier voorkomende, woord green to zeggen, wit preen bier beteekene, is nit den zamenhang zelven reeds genoegzaani blijkbaar, daar bet met ors verwisfeld wordt ; wreen is paard, zoo als n ader blyken zal uit de volgende plaadfen van hetzelfde dichttuk, alwaar wy dit woord zeer dikwijts aantreffen ; f. io. a . daar de dichter van den held van zi,jn hik, welke als toen de plaats zyner begeerte, niet a -nders , dan langs, een voetpad , waarop geen paard konien mogt, bereiken konde, dus f chrijft :

,den padelkijn tote inden tfop, Daer en mach Been perd op ; .den man mochter op gaen to voet . Dies droefde F. (Ferguut) in finen m oet , `ine weet wat doers met f nen wrene , iene canne gebinden ane die flene, hors dede heme goten toren . Lact hajt flaen, bet es verloren . tfop is top, K I LIAzN fop, top, t'fop, fupremum, fafliglum, cacumen. Do c h keeren wy weder tot OD S careen,

dat ik ook lees by den aangehaalden dichter f . 13 . d . daar bet paard van Ferguut, toen by tegen zekeren dwerg ffryden zoude, van dezen eenen geweldigen flag bekwam Die naen hief finen floc ter vert, Met be/den handen floech hi den wreen,

f. iq . b .

Dat hi 'viel ouer fine been ., Ferguut well gram, doe hi dat fach, Dat fiji ors hadde fulken flach .

Met _fporen noepte hi fine' -wreen . VELTHEM IV . 'JI) . `en r ,~t oec al otter waer,, Dattie §&ene diee bleuen deter Por die nremf e duet op t }elt, .fat fijtt niet met herre gewelt

in



M A B E- L.

XVU

115

I)i Wilben tuffen nn fhnun Mont/ n bier Ynffe binben Jjnnt .

In drien dagen daden achter een bats to veiflane morn en wreen . Le Long heels bier wi i lcn toonen, dat by ook wat

gist , en dat by dus dit _woord niet onverklaard moest eaten ; lochh hier, by vergisfing een beest voor een menschh aanziende, maakt by van wwreen, ' vrouwen, waaromtrent by echter door zynen dichter zelven, zoo al deze plaats hem duisrer toegefchenen ware, nader had kunnen onderrigt warden, vermits herzelfde woord nog eens voorkomt V . A . daar wy lezen : Om die had die Been aldaer A

op

En gene vlucht, wet vorwaer, E 14 vigil or verre neder int here , EJI en dede gene dere ; Hi viel titf-en eens perts bene Jchter, , fb dat gene wre n e , Dat baer vanden flerte track deze plaars wist onze letterheld met wrene zeker-

~ijk geenen raad, verkoos daarom den veiligflen weg, en voegde, ter vend uisterin (r van den fc h ryver , w~- lken by waande optehelderen, bier niets by. )oven zeidenn ivy, dat w~reena in het algemeen een paard beteekent, en ik geioove, dat de bygebragte plaatfen en andere, welke my zijn voorgekomen , deze verklaring zeer wel lyden, daar er byna niet eene is, waar in ons careen niet met ors, ros, of paard verwisfcld words, en hierom mneenden wy dan ook ,, dat wy ons tot doze algemeene beteekenis van dat woord rnoeten hepalen , dan hoe zeer men hetzelve in zulken algemeenen zin by onze Laude fchryvers moge aantreff tn, zoo is echter deszelfs oorfpronkelyke beteeken is , meet bepaald , eeu oorlogspaard, of een paaard tot den frij d bekwaasn, bet L at. arrannio, in de rniddeleeuwen in gebruik , is van denzelfden oorfprong en beteekenis, als ons careen, en words alzoo door i n G'osf. Germ . h . v . niet onwaarfchijnliHk, tf~eleid van wer, bellum, en reinno, ad. WACHTER .

rnisfarius .

WVarrannio words dus to refit door 1-1 !2

1ccARn

in



F A B "" L

116

WIT.

25 19 rfpe! J)CCpe! riep bie die/ efe quetjet mf jctDe fete. w

1JS

of

Not. ad .beg . Sal. p . 76. vertaald, Equus bellicus,, fchoon by echcer aldaar aanteekent, dat , daar de hengflen, als .gewoonlijk de fferkffe paarden, voor den ftrijd werden utrgekozen , daarom dit xarrannio alleen gebruikt werd, om bier mede den hengst aanteduiden . In then yen, zin vvinndt men by v . LL . SCIJUEREN Teuth . in V . pert dat iongen mccct . Admisfarius, Emisfarins . Zie denzel ven Ii . D . in . danisfarius, en vooral in Emisfarius . Het Suiogoth . v,,?.1ena, words door l UR.E Glosf. Suiogoth . vert a al d , hinnire, ut folent equi libidino/i et in venerem prong . Zie wyders DU CANGE Glosf. Med. et Infirm . Lat . v . Wa$ -WW%o, V O STADE Erlaut. S . 726 . en bet Brem . Niederf. 1'Qrtenb . i n wrenhen. V os s i us de F tiis SerMoea . p . 107 u itg . in fol .

~s . fro bten) d . i, voorf e , eigenli jk eerfle, en this e voorporen van den ezel, every zoo by LUTHER in zyne bybely . II. Maccab . tat . 2 5 . van bet paard : ein Pferd -fliesf in wit den for. derv zweyen Fiifen . Vooafle , voor eerfle, lees ik d ikwijls by v . HEELU Slag . van Woer . onder anderen bl . 30 . Want does ten flride Ioude gheuallen

Doen woude elc van hen alien , Beide toi j ende to voete Te vo rlt f jn to ghenaoete . ,` dat is , elk van hun wilde de vooifle, de eerfle zijn, en

zoo ook bl . 165 . Die vor1 e (care gebaert alfoe, Ocht f des f ri f is waren vroe . v . D . Sc HU REty Teuth. verklaart die vorderf e , die yrf e, en KILIAEN heeft vorfle j . veurfle, anterior . Zie vooral ADELUNG ZW /r terb . i n vorder. Van vorder voor eerf e, koint rorderhand, regterhand . Van der ScIJuEREN vorder hart, dextra manes ; vorder volt . pes dexter. Fordere hand words alzoo by I-IALTAVS Glosf. Germ . vertaAld manes anterior, f . ag/lior, , quae habetur dextra, wag arom aldus byzonder de regterhand genoemd words, geeft by ver-



F A B E L XVII . ne quam hi e tfla a itthapen r ri bebem fine cuaetjett becopen ,

117

'Si

vervolgends op, quatenus opinionem habet (anctitatis, et , lure privilegzi, anterior eft ad purgandur crimen manus dextra pugnax, et ad bellum prompta . War derhaiven de regterhand de vorderehand genoemd werd, uit oorzaak, dat men aan dezelve , zekeren , hoewel ingebeelden rang, boven de Iinkerhand toekende, zoo hebben daarvan zekerli k onze ouden in- eeneu overdragttIyken zin vorderhand gebruikt, voor ons voorrang . Zoo vlnde ik bet by VELTHEM VI . r . Lodewife moefte daer voren gaen Edl hadde drier die vorderhant . Ja by MAERLANT words het voor overhand genomen, Sp . IJiflor. III . II. r r . Alfo die heidine worden geware , Dat hare mart wart openbare, Die langhe oft ver holen was , Worden f fere droeve das E1 worden vechtende upter flraten , Uptie kerfline utermaten . Die A'erfline hadden de vorderh ant . clog eens by denzel Eden dicker 111 . V. 8 . Want die Saffen wonnen int lant Met Karen here die vorderhant . d . i . zy vochten, en behielden de overhand . )s . lebe) lede doen , beteekent in bet algemeen leer` toebrengen, kwaad doen, MAERLANT der Nat . B1. HS . . 32 . d . E) fi vechten to famene beede leghen al, dat hem doer lede . zie wyders onze aanteek . Fab . xxxviii . -v s . 20 . 7~s . 27 . cnaie) d . i . kneebt, dienraar. V. D . SCHUI kEN Teuth . op K . knape en D . dyener en op Knecht, dyenre, k ape, Famulus, K1LIA!N knape, fervus, farnulus. H 3 Huy-

lit

F A B E L

XV1L4

'5f fi!~gljen en ft iiCouwm/ o at hem fiin Ieuen mocbte ruutnen. Huydecoper oeent, ,dat Knape by 11'. Stoke VI . * . xoff, dender, dat is eigenlijk geregtsdienaar beteekene, eu het is niet onsanneenilijk, oat hit woord aldaar in then nicer bepaalden zinn gebezigd words . Zie wyders onze aanteek, op I { ab . Lxiii .

?r

s . 3.

*s . rig . 11ou en) HUYDECOPER Breed . 4anteek . op Stoke I . is . ,~9 + - verklaart, uir d eze zelfde plaats van

onzen dichter, blouiverg door fawn . Her s zoo, Iii, L AEN vertaalt bet alapas impingere, dit woord is van zeer nude herkomst, en flemr overeen met bet Moefog .

bfiggizian / C'aedere , percutere, flagellate . Zie Juniors is

Glosf: Gash. etc LyE Diction . Sax . et Goth . Lat. op dat

woord, en, zoo als ook reeds door Huydec . ter aang . pl, is opgernerkt met bet veroud . HD- bluiven, dat men vindt by SCHERZ . Glosf. Germ . , zie de aldaar bygebragte voorbeelden uit de Manesf Samml . . you innef. , in den eigenlyken zin van bet woord lees ik bet by MiiERLAiT .Rijmb . f. to g c . Hi garb b l o c w,e n horde onfachte .Even van Egypten , die zere was fel, .Even andrei van Tfrel, Dien hi doet flouch alte brut . de dichter van den LEEK SP . . f. 105, b . Ma vuyfen was by zeere geblouwen, 1,

en f. i 2o . C .

Nimmermeer en betrout Knechten, die ghy eens bloat ;

Want tune werdt nemmeer v vrlent, Hoe wel oic bi s hatlde vendient .

CL . WILLEMS . der Minn . Loop. mi jn HS . 'f. ; . a . Dit was en lift van eenre vrouwen, Die man words hardelic geblouwen . ons blouzwen words door K1L . oak punire , firaffen, kastyden vertaald, d an doze houden w y voor eerie overdragtelyke beteekenis van dit woord, in then zin komt her voor by MAEKLANT R .ijmb . fa 73 . a . in hot MS . weleer door my gebruikt God



F ABEL

XVII .

119

0110 gin befe if ete / We plien X een anbee# jeerf cepien jtti1jen# njt/ ft hehben# fp ;afle f at iemnen e# met flemahe. - God die wreect aI dine by fladen,

d laet den goeden mitten quaden Onder wilen blouwen mede . Dat blouwen bier niet eigenlijk moet worden verflra.an,

blijkt uit bet HS . van den Rijmlbybel , hetwelk ik thans bezit, en doorgaands door my gebruu ik.t is , alwaar wy voor blouwen f.'8!2 . b . lezen, doot bleuen . -S . 31 . piled) voor pige , zegt HUYDECOPER Op Stoke

276 . fchreven de ouden ook .prie, en bewijst dit door eene plaats van onzen dichter, bier achter Fab . XL . -,~s . I . , even zoo vin dt men bier voor prighen, brien, dat is wangunflig, nydig zi7n, welke beteekenis ook, zelfs volgends de verklaring van Huydece_per , zeer wel is op~ gefloten irighen by Stoke VII. 28 . begonde her Yan to prighen . leghen den Crave . I . )' S .

Ye

FABEL

XVIII.

{PHAtEfl . AAN H . 4 . 1

aet i n .1 . beat f if ep i . lieb't. J. muu# fief obee finer Oaert . 3r s .

I.

bout)

Pha drus app-

4-

I

flout is hier voor bosch, in het Lat . van

Leone in flva dormiente .

Teuth. in H . Holt -- als eyn bufch of Walt, flva, locus . KIL IAr N Hout. fylva, WAC HTEI US Glosf Germ . Holz, f3lva , vox antiquisfna et pluribus lin4 VAN' DER SCHUEREN

guis communis,

men vindt dit woord, gelijk aldaar is

opgeteekend, reeds gebruikt by NOTKERUS Pf. LXK111 . 6. op welke plaats men in den Souter I4«7 - leest : in em n bu/che der houten . Hoezeer men deze fpreekwijs welligt als eerie letterlyke en platte vertaling der woorden in falva lignorum, zoo als de I'ulgata j%erfio heeft , zou kuxnnen aanzien, zoo words echter by de ouden, ons bout, ook voor boom gebezigd ; voor boomen in her gcmeen, fchrijft MAFRLANT Rijmb∎ f. . c . bout, Int paradijs fette onje Here God Alt hour -~

In die nmiddewarde van al dien, So fette hi d' clat leuende bout, Dat die cracht heift en die gewout, Die de vrucht eit, foe mach geuen Ghefonde , e) ooc lange leuen . Terwijl, ee edge rcg,- : s verder, ons bout, aldaar, met boom

verwisf ld words .8i then borne fo ftte hiere binnen Den boom, die elzaaet e i goet doet kinnen .

van dezen zel~den boom iezen wy aldaar f . 4 . c .

.fat



FABEL

XVIII.

MI

it -Ife)'t bfnc We muuo ter baext f

CU' toutife Wen unojefpaert.

Dat ghi van den house ghemeene Nutten fat, fonder van een en allene, Boom en hour, vinde ik to zamen g evoegd . in hetzelfde rijmwerk f. 7r . d . . Die ,porte fal fijn in v gewout, Eli fult verbernen borne- eli hour,, Meermalen =treffen wy by de ouden - foortgelyke zarenvoegingen van woorden van dezelfde beteekenis . Lie, onze aanteek . op Fab . xxxix . ors . e . Voor. bofch, komt 'opts woord voor by VELTHEMM Sp . Hill. 111 . 27 . Die coninc, die nv opbrac iWet linen here, en vordtrac 1Veuen der zee rechte henen, En men houde daer vord altenen

Thout, dat op die zee floet. Minich- man met gr°oter f 'poet helden t h o ut dapperlike . op is pier ain, of by de zee FE R GUUT f. n . C . D' woende teen doipere van Pelande, Die o p die zee van ingelande, Op ene roetfche hadde gemaect Sine hufnge, , eli al omine geflaect,

Net grated ende met •langen bomen. nog eens al'daar, in het, verhaal der verfchillende bedryven van drie zonen eens Iandrnans .ij . dedi driuen vee, Perre van hufen, op s die zee . Die derde ginc - in die ploecb . zie voorts nog WEILAND T. , W. in hour en on JONG]& Hoekf. en Kabej. Twist. bi . 36 in not .. , s . 4 . ongjefpaert) Ik wil niet onrkennen , dat my de beteekenis van dit woord =in den eerllen opf ag eenigzins duister voorkwam, dan, nadat ik , deze plaats niet alleen had vergeleken , met d,:es aichters eigen wourden , hier boven Fab . xzr .,- *s . ig . al,wa~ar- het eve ook voorkoint ; maar ook met an .dere gelijktydige fchryvers, H heb



12a

FA B E L

XVIII.

5 'b en abe / fait fee : fnele b'e ! Veeajeuet mi/ in Wet nenmert.

heb ik mijn gevoelen kunnen bepalen, en bet woord onghe/paert , geloove jk, dat voegzaainst verklaard words door ones onverwijld, zonder vertoeven . De zamenhang der woorden van onzen dichter, lijdt zeer wet deze verklaring ; de leeuw wing de mnuis ter, vaert , d . i . ter,fond, oogenblikfelijk, en wilde haar onverwijId dooden . Zoo vinde ik ongefpaert ergens henen trekken, by VAN HEELU hI . 75 . Doen slat - beer foude weder keeren , E;l dat lant al was gefloort Tan Val/enborch, als ghi nu hoort, Xeefi'den like to Tricht waert, Ende dandere trecten al ongefpaert Pore Rode ~ dat f winnen T ouden met florme . --- -~ De dichter van den LEEK S P . in bet I. B . Rap . . tot opfchrift hebbende : van drien hemelen, zegt aldaar 1. 5 . b . Ie hebbe ghelefen fonder waen , Dat defe herele alf verre ftaen Die eene vanden anderen, f;t gewes, Af van bier ten farmarente es ; Dat een Been aen den hemel ware, Die woughe .c . menfchen zvare .via rechte viele nederwaert, Nacht ende dash on ghef paert , Nochtan foude liden wale C. iaer, eer hi rluame to dale . dale, dat is op den grand, no zegt men in Twenthe dale . STOKE LEI averpen, voor op den broad werpen . -ts . i o j o. Ills de Gra vinne drat verf aet , Tort f gram, en dede ghebieden -Iet haeften groot, al hare lieden, Datf trecken to fchepewaert. 4n f dedent onghelpaert . 17 .



FABEL XVIII .

123

L- it lieb't harjte bet tuare onnere / Vat mulelitjn to qu fen frre. (DEC tweet 0 fcanbe 1 bat Ut jiibe . 10 tae Iiet jijt- kIItn / ti' bet tuiibe . na Oeuiei / bat bie itet't an .1 . ftyr 09euangjen Wt . Qt riep tube/ bi dap' beruaert . V ar qu a rte barr bit nmn# ter bazt . I $ Q'e ! fait / a rapt t eat fel~en jr IaI b ctuaet met goebe gelben . ;9)t beet suttee net jaren beuTe %I

tile

Uantie bantir ftapcfte /

Mao

3 S . 17 . antire) ontwee, is eigenlijk Sfan twee, en niet in twee, zoo als KILIAEN meenr, gelijk zeer juist is op-

geinerkt door den Hooggel . YPEY Tanlk . Aanmerk . bl . 68 . Het is buiten bedenkin , dat dit ontwee oulirgs niet bepaaldel.ijk genomen werd , voor iets in twee flukken to breken ; maar, dat integendeel de beteekenis meer lge meen geweest is , en zi eh tot alle breuken ui tftrek to , en alzoo gebruikt word voor ailes , wat van zyne vorige volkomenheid beroofd , verriield, of vernietigd were . Zoo vinde ik ontwee, zeer wel verklaard door v . D . SCHUERr:N

Theuth . I . D . i n H . Ontwee of to l ucken Houwen . Di e care ennz . VAN HEELu bl . 77 . van eene brag, die in

oorlogstijd was afgebroken Nochtan was on t wee die brugge Tufcheea Tricht ende Mij c doe . den arm ontwee Nan, w,-is by de ouden hetzeifde met ons breken, aan f ~akken flaan , a.l daar bl . 2or . Daer weft hi net gheuelt, Ende geflag en fljn Germ on twee .

by den dichter van den Rom . van FERGUUT f. d. Die banieren, die I br - ochten, Br-akann j ontwee tote in die hant . MA RLANT der Nat . 13l. HS . f. 9-9 . b . bier eigenlijk yo or verb3 yzele'n ; voor gebeel en al vernielen,



14

F A B E L

XVIII.

areri ft rIefne / nfte g3oet tee naet . .,. u# foube tile rile man ben atnnrrr 3erbmjen / en fjn# ontferinen/ Vaet W/ Dine e§ met deboent ; tbt bet Waa • fjein Wet otjeiaent .

20 ei DaLi ben lIeb't

Kyramidariurn baec die zeghet, Dat die area to hebbene pleghet In fine wij nbrawen fleene tue,. Die den Been breken ontue, Diemen in die blafe draghet. Ook voor verbreken, vernietigen, by M . STOKE IV. )~s . 1577 . Doe nam Philips van wad Hare , SGraven zegel, era floeghen ontwee. Lev. van S . FRANC . HS . f. 128, d . En hi heelde eea nyewe wyde plateel, die in veel ftucken ontwee geualleu was .

9

FA-

FABEL

XIX .

[PHAED . AANH . I •]

T)tc taupe 1ntf ene teeuen

, ,ae e . j bat fj taenbe ftetuen ;5i bat bare maeter / bat Ft bare !fn peeiq~itnagien abet bate 5 (aiten herhen/ bie ft dint . at feibe bit maehee/ lfeue flint! Pet tact al abet niet m4n baeen .4u beef ft bit flehen et ate autaretl

ZeO

Ire zin is deze , js . 3 . bare !Xn pee1gzimagien .) dat zy, de I uwe namelijk, reizen zoude, of eene reis ondernemen, naar alle de kerken, welke zy mogt aautref en . Pelgrimagie beteekent in het algemeen eene reize, of togs n aar vreem de lan den , DU CANOE Pelligrinfium, Peregrinatio, en dus zal varen in ~elgrinaagien , zoo als onze dichter bier fchreef, hetzelfcfe zip als pel~'rama ie gaen, dat K LIAEN vertaalt peregrinari, en waarvoor ik by V . D . SCHUEREN Peuth . vinde Pelegrymaedfe wanderm . Dan dit woord fchijnt echter meestal (en zoo gebruikt pet onze dichter,) in eenen meer bepaalden zin gebezigd to zijn , en wel voor zoodanig eene reize of togs, welke met eenig godsdien'fig oogmerk ondernomen werd, zie D U CANOE Glosfar. Med. et infm . Lat . op Pcregrinagium en vole volgg . woordeu, en RICHELET Diction . in Pelegrinage . is . 7. abet niet) over is veer . en dus over niet, veer niet, in eeu woord vergeefs . Zit ten aanzien van over de aanteek . op Fab . xxvitt . )s . 8 . ys . zQ .



1126

FALEL

XIX .

ebult roe blithe eii helmet, io 1benee flu nee fee f aUtu bet ; V it Deueft bit beihegjen foe tiertnrndjt / Vine biet j ene 1Jue/ tpan UUeitl 0jefOtbt, l i befer faiiefen ii berflaen V ft in peefviffla jien gtlen 15 Cfl !' janben inet bem bza&n et§ am niet/ bat ft ia0ben . 0 . io . fee faith bet) Ietterli .jk flaat er, . zoo zult gy veer, de dichter wil zeg en , zoo zult gy bet meer, of wedesr doen . Bet vinden wy ook in de beteekenis van Sneer, zie onzen dichter Fab . xxiii . - ls . 9 . .MAERLANT Rijmb . f. 69 . d . En~ dittgel wectene, En feide to hem : f/aet vp en et . Hi at en d' na Pep hi noch bet . 7~ s . 13 . f aueien) zoo word outings dit woord gefchreven , zie onzen dichter in de iv . en xLVIJI . Fabel . MELTS STOKE I . y* s . 13 . zegt , d a t by zyne kronijk zoude fchryven Sonder fauele , fonder lieghen, En fonder lemnent to bedrieghen . MAERLANT Rijmb. fL ai . d . Die fauelen kert ions Ouidius . en fa nelcaer by denreven S) . Hil/or . I . III . 3 . een fabeifchryver In Cyrus tiden was Efopus , Die fauelare. de 13 en V worden meermalen verwisfelcL

PA-

FABEL

AY.

[PHAED . IV . ; .]

6 1 In omten

2QtC beetC blOpCb .f . VagJ n jt ten j'te tu ' r/

OnI

s . i . betbc) lit woord, by vroegere en latere fchryvers gebruikt, is by alien genoegzaam bekend , en hoe zees het dus niet noodig is, deszelfs beteekenis door voorbeelden uit andere gelijktydige flukken to bevestigen, willen wy eehter doen opmerken , in de eerfle plaats , dat men outings reede en veete fclhreef, beide by KILIAEN to vinden , en voorts , dat dit woord reeds van zeer oude hetkomnst is . Wy vinden let in alle talen , . welke met onze taal verwantfcl -rapt zi .jn . Gelijk men uit de wetter der oudfe duitfche voiken fch i jnt to mogen opmaken, is let iniddeleetxwsch Latijri f faida oorfpronkelijk gebruikt geweest voor de vervolging, waardoor men , met bet voeren van eenen afzondcriyken krijg , den moord van ouder s of aanverwanren , op eene wettige wyze , vermogt to wreken , waarop TACITUS bet oog bceft , ele Mar . Germ . Cap . 2-1 . Wanneer by zegt : fufciiere tam inimicjtira feapeuris feu propingui , quam amicitias necesfe e jt. In lateren tijd echter, is dit woord , in tent zeer algemeene beteekenis, voor alle vyandfchap, haat en of unst genomen ; , men zie deswegens breeder WACxTf Er us Glos . Germ. in Fe:le , EC C ARO ad Leg . ~('alicas p . 170 . en de

T~erhandelin,~ oa°er Veede en Oorveede,, in de Nieuwe By-

draZ . II . 1) . hl . 517 . erg volgg . Zoo gemeenzaam ais het zeltih ;,m dig veete in gebruik was-, way, zoo zeldzaam ontinoeten wy bet werkwoord , bet is ecliter niet alleen by E liaen opgeteekennd ; maar wy vinden het ook by STOKE IV- yS . 1223 .



F A t EL

128

X.

Otn bat I et fatI ben Bert foe 1fcjt/

*:~tjn joern woet/ fin b' foe flfr jt.

5 ~3eent vast 4uaitt tenen man obegaen )abitu/ fefbet! g1euaen .i. Ijert / bie ft bi f aI of fen / ~5,jn bleefe bat ware poet to fpifen/ io

25eibe fijn joerne en f i n bef at foutftu berropen Wel . jt1 tat tuanieren / fetbe bie man/ oktjen tuiete tieft romen an . ,$it op/ feibe tpazt it f'ai bf b,,agj en Mi fefeu beer amine barer lag )en .

/

15 Dig

Datfe Tan let veten zoude . zie voorts HUYDECOPER op deze plaats . -~s . 4 . flirIt .) d . i . fecht, gelijk . De oude en oorfpronkelyke beteekenis van dit woord , waarvan ors flechten . Het werd oulin ;s sneer, dan thans, in then zin gebezi gd , by, de ouden was het gewoon, MAERLANT Rij mb . f. 164 . c . Hi nzaecte Mint woefle e n it e c h t . Vr LTHEM TV . 63 .1 So datmer mochte in allen fiden Ouer gaen eli ouer riders, Gelij ct dat wer een f e c h t land.

s . q . baren jagjen .) Karen is in bet algemeen, gaan, en alzoo varen jaghen, gaan jagen . Karen wonen, is by MA n RL AN T Rijmb . f. 6o . d . gaan woonen, in den last, welke Salorno aan Abjatbar geeft ,fhhyatharre omboot hi to hant, Dat hi vare wonen in ftjn lant, Ef1 nemmermeer ne kere to mi. zie daar by r . Kon . 11 . -,, 6 . , varen fpreken, by VAN HHEELV bl . 39 .

Die coninc Rodolf bi de/en faken Lint die Hertoge opbreken

Szjn



is : it

FAI3 EL

XX .

man fat nU / en berfato men beCt at itapjanp baec Di lard .

1!29

D is

fprekett Taken binnen den coninc . en varen Jlr-iden, gaan fryden , zich ten JIri/d begeven, by denzeifd .en bi . 69 . Ghelijc eats liede, die fonder bode Ende fonder vreefe varen itriden . Si `n here ; want tai voer

)~s . 15 . herfatb) Her voorzetfel ver voegt zich voor onderfcheiden werkwoorden, en geeft aan dezelve zeer verf'chillende beteekenisfen, zoo als dir breeder is npgeteckend by WACHTERUS

in Proleg . G/osr. Germ . Sect. V.

Hier toe behoort darn ook, dat door dir voorzetfei zcmtijds de bereekenis van het -woord meer words uirgehreid, zoo als dir, near rnijn `inzien , het geval is mer her verouderd verfen, d at is lets by den eer;f en op/lag van bet oag vernemen, lets dadeli, jk ontdekken . In Wen z i n is , verfen, bier by onzen dichter gebruikt, en zoo by VELTH t M IV . 59 . Doen Been den andren beeft veriien . MELIS STOKE V. -,'~s . r.6 : . 4is dat vole dot verf et, Dat dat hui/s was ghewonnen, Ghinghen f thuijs trecken faen .

MAERLANT R ijmb. f. s o. c . daar wy van Abraham ie .

hoe by, zyne oogen opf aande , drie xnannen root zich zag Doer na Jo verfach hie, Doer hi vor fine dare zat, Drie mannen comende in , i . Pat. Vergelijk bier merle Genef . xvriii . 2 .Bydenzlf ishrteadEvng . f. j p. a ., van den verloren noon, met berouw tot zynen vader terugkeerende : Ten vader keerdi hem rnettien, Di teed, dat hire heuet verf en ~, Gntfarmde hem fi ns kmnts zaen. y. HI rLDECAERSLERCH (.red. f. 33 . b . vary eenen dief, I die zen,



130

FADE L

XX .

ie beet WO bappee eI Ineh/ Cii anthep Den paabe W ei.

Vero

ten huize van den prieler , twee vette varkens was gewaar geworden , en er hem cen met list orltflal : Die gape had felue tu}e vette baleen , Die beyde waxen van goeder fmaken, Die hadde die knaep to voeren verfien .

Den beflen bake vanden twien Die fl al hi hem ter fe/tier nacht . Brake is varken, z is K1LIAEN op dat w . In denzelfden ziu lezen wy otis veil en by FERRGUUT f. 2a . b . van

een zeer fchoon en moedig paard, hetwelk aan Ferguut words aan aeboden I ee ;ft datten verfach slat pert , fi=let rechte heme ouer die voete .

In de Kronijk van BEKA, by MATTH . Anal. Tom . III . p . 2131-, van fchu tiers , wellce op d e ttads muren de wicht hielden, terwiji de vyand de diepte der grachten wilder onderzoeken, dat echter dadelijk bemerkt werd : Ende opter flat m ueren f onden vele t utter , die dat fagben , fpanden hoir boghen , ende fcoten alle gader

ver-

tef-

fens . Even als vet fern gebezigd werd van de eerfte ontdekkinng van eenig voorwerp met het oog, zoo ook oordeel ik., dat verhooren gebruikt wend van het oogenblik, eerile, dat men cenig nieuw berigt of gewaarwording verneemt, MAERLANT Ri/mb . f. 4.7 . b . Athalie verh orde mare, Dat haer man vexfiegen ware Ochoryas, eia foe decd ontliuen, O an dat foe v rouwve foude blicsean, Alle des cox . kinder. FL.RGUUT f . 122 . a .

Afe die fwerte R2 . (Ridder) verhoert, D at F. (Ferguut) to home was vort,

BE

Feinfi hi foude varen woch.

C . P . 187 . Grave , an van Henegouwren, als hr drat ve r li o o r-d e , quam iv it grooter heercracht royen in Vrieflant ende ontfettede flfedenblic ; hiermede zal dam wet o vereeuftemirten het oude vermnirnen, volgends FI UUYDEC . op KA

I.



FABEL 20

XX .

131

C#ee en bat Bent i3 t tai milt/ bet fp~ae ben than/ Die of 11'r fit oete orient! beet of/ e ben moebe / Oef mi oalof .

cI op Stoke 111. js . 1418 ., eigenli jk as;fonds beminnen, by MAE R LANT .iii/ mob . f. 12 . b ., van Isaac by de eerite ontmoetiig vain Rebecca Eli Tf ac• name hi hande, Hi trouwetfe eli dede haer ere ; Oec Verminde bite fo zere, Dot hi dor bare den rouwe -art Vergat ran fere moeder door . Maerlant zegt bier, volgends bet verhaal der Hifior .

den beof aan, eerie byzondere lie file en achting toedroeg . Zoo ook by denzelfden dichter van de eerCte kennismaking tusfchen David en Jonathan aldaar f . 5I . a . Doer vermindene '7onathas z Scolafi . die by volgde, dat -Ifaac Rebecca , van

Die Scox. Souls zone was,

Dauite, dat -elt• andren doer dede Bede h,-,ulde eli vrede . wie wyders HUYDECOIIER t . 2 . P . vs . 21 . beet of) De meest gemeene beteekenis, in welke dit woord by de ouden voorkonit, is die van bet afftappen van her paard, in then zin is bet bier gebruikt, en zoo komt her dikwi jis voor, gelijk met vericheiden voorbeelden , order anderen ook, uit doze plaats van onzen dichter, door HUYDIrCUPER Op Stoke VI . )~s . 458 . is aangetoond, waarom wy bet onnoodig aclbten, meerder plaatfen by to brengen ; doch de beteekenis van dit woord bepaait zich bier toe niet alleen , zoo als ook to refit door Huydecoper t . a . p . is opgeteekend ; maar word oulings voor wile wy7en van afkiimmen en nederdalen genomen , zoo vinde ik het by MI'ERLANT gebruikt van de duive, welke Noach had uit~felaten, en die op de arke weder ned rdaalde, Ri/mb . f. 7. c . D na hi ene dune nam , Eli liege na den rouke vliegen I a Soe.



I3Z

FAt EL

XX .

aft Wbf / feibi foe / QTjeusen / dune tonft mi niet nntgaen/ 25 3t Dtutngbe bf metten bgibeie baton/ eti dine I'iDerl metten Bacon / Vatca mi niet ontgaen en mpCDt/ sCi Oaetfture toe of Dine erubt . die bait in fajn§ feif# net / o at bi fwe0et eta fet / dine matbte geenfin# baron bet / We Finen reeTjte to fete duet. IN e# fat Die b' begint berbten/ bi rein niet en ran becreebtttt. Soene vant rufie fonder liegen ; 1Y!' beete vp die arke neder . hoezeer Huydecoper meent, dat dit

ivoord in de, En door hem uit zynen Rijmbybel, aangehaalde plaats , op eerie zeldzame wyze gebezigd words van de Priesters, die de arke droegen , en nederwaarts flapten op den bodem der rivier, zoo dunkt my, dat bet bier in geene buitenitewoone beteekenis voorkomt ; want daar Huydecoper zeif erkent , dat bet woord voor allerlei afklimmen en nederdalen genomen werd, zie ik niet, waarom men iets byzond.ers zoude moeten vinden in bet nederdalen tot op den bodem eener rivier ; sneer zeldzaam is bet gebruik van ons woord by VELTHEM VIII . 9 . alwaar wy van den Olijf berg , van welken lefus ten hemel voer, lezen, dat Die edel en heylich is eheten, Bedie, dat daeraf wi/ e beten On re Here , doe hi tJinen wader Te~ hernel voer. Het fch i j n t my toe, d at bet woord bier eigenli jk in zin van vertrekken, afreizen voorkomt, zeker is bet, bet geen bidden beteekent, gelijk Le Long, in zyne

kunde , ons wel zoude willen diets maker .

den dat on-

FA-



FAB

E

L

XXI.

[PHAr--D . j . II .] Arfol

Zen a fed fp nc tenen ff eb't ; Van mi feien fijii berua ;t 25ee ften Me/ tc faettt tocjfren / Op g[jencn bertt bo ; omen open. s oe fefbe bie tjeu't tfincn frbernc : t' efef ! bit fa4lc g erne. Wife opben bercfj tuaren/ egonfte tiefel foe gfjebaren / Dattie bafen jarentare 1 o Pti tfe geeten b toen ban bare.

Q

'r efef / fpzar bie fteIap'c ware arc ban b beruaert / J11' on fe b,;ten fcap e6 foe goes c Dope / bat gar mt ntet en boet. 7,5 Vie Iuttel tnae j en Iieroernt bete / let# retfjt / batmen met D'e fete/

wacb,

3'r s . 16 fpele) Met remandd fpclen, beteekent ook den ot met hen dr yi'en en zoo komt her bier vonr . Ia fpfp diets zin is bet, mij is wetens , in den Teuthonijla, of by Kiliaen Diet to vin den . Ik lees bet by FE I&GUUT f. 4 . d . Keye Ieide o is en felt em gene fiike ; Ill' dat is fpeeitde mettien knape . Flier voor met eenen anderen feel maker, by A AERLANT .Rijmb- f. 71 . c . Van danen ghine hi in liethel, Daer met hem maecten fpel xl. kinder•e eia ii. noebtan . 13

Wien



F A F E L.

134

XXI.

atttno be- ttic f ~ berarmen / -Me" fitter xniernen etc if totnen . Wien bet lost, ziet deze plaats breeder aangehaald in orze aanteek . bier achter Fab . Lzr . Nrs . 33 . Even zoo feel houden by denzelfden 1 . 0 . f. 156 . d . die Romeyne die tot hen quamen, En met hem haer fpcl houden . ~'O S- 17 . WaO ttn Vc) Ecu onzer beste taalkenners betuigde, dat by van deze plaats niets wilt to mnaken ; de woorden ziju echter, naar den tijd, in welken onze achtens hem, is dichter fchreef, regelmatig goed . wachten zy zich des, of loten zy zich wachten , namelijk , om zich to heroemen op lets, hetwelk zy niet ter uitvoer

kunnen brengen . Zoo als ivy dit bier in bet meerv . vin ,den, leest men het by onzen dichter hier echter in het enkely . Fab . xLVISI . *s . 41 . en in den

\Vac h tes v wel, bet es vor fpr often. ROMAN VAN FERGUUT f. 14 . a . F. C Ferguut) antworde heme altebant,

Her R . (ri d d er) bier es gereebte int lant, Oftic v set hebbe mefdaen , Beclages v, dais wel gedaen . Ferguut werd bier aangerand , men wilde hem zi .jn aard ontnemen, waarop by den roover to gemoete voert : bier te lande worth t her refit gehan dh~ .t afd, heb ik u jets misdaan, beklaag u deswegens by den regter . Nog tens f. 26 . a . Al lufles v , is en hebbe Been feel, Laet ms varen fo doedi wel.

FA-



FABEL

XXII.

(IF-en eoee tn#ibe A . feefte bouben . pi fiat ben boolen / bat a fouben

met

Uem eten op boueft jebe. to bog1e baben fine Debt. 5 CII RIFT tuaenben tonien eten M oaten ft banben exec berbeten. , e1e Went to fecite eri to fpete Qaen/ ji bfnter eoutuen bete .

T . rnet) d . i . kraai, dit woord lezen wy mede boven by onzen dichter Fab . xv . s . 2, dat nPt ons kraai, of kauw beteekent, leers ons M4ERLANT der Nat . R1. .-1S . bl . ro2 . Gracuflus dat es die roec . en zoo ook by denzelfden R : m. b . f. 7 . c . , daar de vogel, welken Noach het eerst uit de arke liet, ook aldus genoemd words : Doe ondede, dus horen Wi fpreken, Ene vein/ire, die an die arke f?oet, Ef liet vliegen mett' fpoet Den rouc, die niet weder duama . Lees bier in den eerften regel voor Doe . Noe, d . i . Noach, gelijk de zamenhang der woorden alzins vordert , en vr rgelijk voorts met deze plaats Genef. viii . 7-, alwaar de algerneene gellachtnaatn raaf, waaronder ouk de kraai behoort , gevonden words, en zie nog KILIAEN in roeck, cornix f srua .

*s .

b ier

xs. 3 . rbnuefejebe) zie bier onder op Fab . s . 6 . bee1eten) zie onze aanteek . op Fab . 1 4

LXVI . ~s . ,. LII . -~ s . 1-1 .

FA-

FABEL

XXIII .

[PHAEDI AANH . 30 .] (CG-en iieb't (eibe np .f . {tent/ ;C)Qt

jt flee Ware pit Ottfl2fOMt.

Die

orS. 2 . flee elf ongj efont .) Men denke niet, dat de lezing bier bedorven is, om dat men in denzelfden repel twee woorden van genoegzaam gelyke beteekenis aantreft, even zoo fchreven VELTHEM Sp . Hif or . II . 29 .

Dus were hi fiec erg ongefont, En qual al gaende een wile . en W . VAN HILDEGAERSBERCH Ged. f. i29- b . alwaar de dlchter,, van zich zelven fprekende, zegt ,Dit ghedi cht ende defe figuer Maecte Tiillern , al wart hem tfuer , Van Hildegaerfberch terfeluer font, Doe hi was fleck ende onghefont . Meermalen ook, komen dergelyke fchrijfwyzen by de ou . den voor . MELTS STOKE Ill . -~s . 1279Hi fende doe, om defe bederve, Si/n vrouwe fi7n wijf, om defe dinc, Die hem slit claphede, den Coninc, en nog eens aldaar s . x483 . Binnen deer dot de Coninc loch Timor Valenchine, op enen Mach Quam hem boot [cap openbare, Dat hen een Zone gheboren ware Tan fere vrouwen fnen wive, De air foude zij n na fnen live . zoo cook pauwelsoene en ghetelde, in hetzelfde Boek -~s . !438, Hi woude voert en Beet an fcine, En trac veer V alenchine , 415



F ABEL

xxur.

1 37

It tieerfert/ biene cuamen bantCn/ Ontbaethe hi met finen tanDcn .

5 a . Ell' dede daer faen anden velde Sine pauwelioene eij glieteide . Hilorie van Reynaert de VOS 1479 . f. 5o . b . Eli heeft fijn volt heervaert gheboden, ftutte, voetgangers , luden to paerde ende to waghen, ende hi heeft bombaerdfen, bof n , tenten eh paulionen --- laden laden . Dwaen en wasfchen, 1VI . STOKE B . IV . -~s . 470 .

Tghebeente vanden hoghen man .Dede men nernen harde zaen, Scone waffchen en dwaen, Efi Beet voeren hae feli ke ,

In enen fcrine fuveriike, Te JIIiddelborc;h inde 4bdie . Weenen en fchreyen Roar . VAN FERGUUT f. Lunette wenet e;i fcreit, E)' f dree f ' al to grad m efba er .

25 .

d.

Dit woord beteekent bezoeken, en ` . 3 . iantieti) wel bepaaldelijk eenen zieken. TEUTHONISTA Vanden, vifteren die krancken, Vzftare . KIL I A EN , vanden, vif

tare, invifere aeg -uum . En zoo words let ook bier by onzen dichter gebruikt, de Leeuw Loch gaf voor, dat by zich onpasfelijk beyond , om die reden kwamen andere beeflen hem bezoeken, en dit drukt de dichter bier uit met oils vanden . grin dit woord met H1NLOPEN Op Huydec . Pr . III . D . bi . 239 ., ell WEILAND Woordenb . in vanden, bepaaldelijk to nemen voor bet bezoeken eener kraamvrouw, hiertoe heb ik nergens genoegzame aanleiding gevonden ; want hoezeer , in gewoone gevallen, eerie kraarnvrouw niet order de doodelijk kranken words gerangfchikt, behoort zy echter ook even min onder de volmaakt gezonden, en haar to bezoeken, is dus in de daad bet bezoeken eerier zieke, en bet woord anden, komt gevol gl i j k ook clan , i n de gewoone beteekenis, voor ; immers hieruit, dat HoOFT Br . bi . 395. die genen , welke cene kraamvrouw bezochten , VANDE DL vrouwen noemt, is , near mijn iuzien , niet afteleiden , dat dit woord juist bepaaldeli jk , en auleen van zulk eeu bezoek gebezigd



133

FAB .IaL 5

XXIII .

ti beebeet fe eIe surer anbrer . oc quaill baee baet Die Derr thinb'rt

werd ; dat het woord ook d aarvoor by -de ouden in gebruik was , toont de bier oncler bygL bragre plaats , u it de Hifvr . van Reyn . de Twos . S e h o o n h e t m y rn ee s r. a an ineemlijk voorkomt, dat ons vanden oulings, meer bepaald , in gebruik was, voor bet bezoeken van zieken, zoo is het echter niet minder zeker , dat onze oudae fchryvers dit woord ook, in bet al gern een , voo r :-file foort van bezoek van vrienden, of hekenden , gchezigd hebben . Bet een en ander zullen wy door voorbcelden reader iantoonen . Even als by onzen dichter, vied ik ous woos d voor let bezoeken van zieken , ook by MAERLArT Rajmb . US . f . 1 .39 . a . In minen honger ganedi mi bFoot. In deife, fo laued i mm i ter hoot . Ic was naect, ghi cledet m i zaen. Jc was ga.fl , ghi hebt mi wwel ontfaen . Gbi van det mi in mine ziecherle . In vangeneen troofli mi merle . Vergelijk h ierniede Ma tth . xxv . s . 35 en 36 . Sj ieg. on fer eho d. zs .~ 3 . Cap . X . , alwaar onder de werken van barmhartigheid words opgenoemd , die fieken to vanden . In meer algexneenen zin, van de opwachting, welke de voornaamfte perfoonen des rijks aan flendrik van Lut-zenborch, tot Roonisch Konihg verkoren, maakteu, by VJ LTHErz Sp . Ilifor . V. a . Alle die Here van alien landen Q uamen token furs vanden . van een meisje, die bat -en minnaar komt bezoeken . .lkTirac . met eene Won . HS . l s . IoJ . Hi reet foe hi ier fl moehte Ten cloefler, d' hife fochte . Hi rhinc ftten voer tfenterkijn, Ende fude gheerne, mocht fl/n, Si a lieff' f reken ende lien. Niet langhe en merde f na then ; Si quam en wwoudene vanden For tfenz/?erki j n , dat met yferen banden Divers eii lanx was bevlothten . In



F A B E L fic1nnttt lie cP3ob jwibu

XXT1L

'39

/ £1 farI In W It

fj'e 5ct tlcliaat .

jacio In gelyken zin komt dit woord meermalen voor- in de Pfalrn m van 1487 . , en onder anderen Pf. viii . NY"& 5 . at

is die men fiche , datju zij ns gedachtich bifie , of des rnenfchea foen, datllu hem vandes . Pf. Lvixr . (onze overt . LIX .) js . 6 . Ghedencke to vandene alle heiden . Pf. LXXIX . (onze overz . LXXX .) ) s . 15 . En fich en vande defer wingaert. N . T . 1361 . Handel . vii . :i 3 . Doe quaernt in fjnre hertcn, dat hi f n brueders, die kinder van If •ahel folde

vanden, waarvoor in onze gewoone overzetting, heftendin het woord bezoeken, gelezen words . Hif or . van Reynn . de Pos 1479- f. gi . a ., daar de vos een bezoek aan de= spin en hare jongen , in haar hol, gevende, zegt : Lieue

tnocye, doe ich hoorde, waer ghi gelegen wvaert, doe en conde, ick niet langher ghebeyden, is moefl vriendelijc tot v cornea vanden . --- Waarop de apin antwoordt : 1{eynaert neue JIjt wellecome, dirt ghy m y v a n d e t, des foe weet is v alte groten danc . Leg . der Hegl. i ei.So . f. i of . d . Ende onfe .Here was deer gecomen o .in hem to vanden . Lev . van S . Franc . HS . f. 65 . d. Do e hi eens tot eenre flede fjn gebede dede, quarn deer een bif op, om hem to vanden . Boven zagen wy dat ors vanden ook nog gebruikt werd by HOOT , wy lezen bet by hem Hiflor . bl . 786 . voor

bet bezoeken van zieken , loch bier bepaaldelijk, zoo het my voorkoint , voor bet bezoeken der kranken door eenen geestelyken : De T'Vethouders van ntiveipe

verbooden, tot naeder orde toe, alle gebruik Bier kesrkzeeden : behalven doopen , trouwen, en zieken vanden . En zoo ook by denzelfden vending voor bezoek, echter iin eene meetr algemeene beteekenis, Hif or . hl . 521 . dat by- binnen Madril m oght ter kerke gaen ; en van ding van vrienden g enzeten . In eenen overc .ragtelyken zin voor bet , door Gods hand, . met ziekte bezoeht worden, by v . HILD,~GoERSBnRC H Ged. f. 27 . d . IIiar Cod en dancte hi niet deer of .Der eeren, dieren hem dicke boot,, .Drier nee creech hi wveder f oet , Datten God mit ziecten v an de . en by MAERLA1 T SJ . . if or . I. V . 14 . ~S . 2 Z . lezen WY, de



F A B E L

140

XXIII .

efnaert fefbf / ramt bet naer / i o Comt int buu§ / Wat ftabi Daer.

de apenen vanden, voor dezelve behandelen, daar mede omgaan . In fnen tiden deaden die Gallen Menegen ter erden vallen In Grieken, e11 in andren lanilen ; iVant f die wapenen altoos vauden .

s . g. tic atIter nnnbren) d. i . de een na den anderen . KILTAEN ook vertaald pof , bier voor fchrevenn de ouden ook after, mede aldaaar to virden, en dat very ook lezeu in de Hijlor. van Rep . de P s 1479- f. 6 . a . Doe /eide hi --- after defe tijt, weejl van mi vryelijck onOr hoede .

Achter is by

1s . 7 . fnM) d. i . in Overt, of in waert, binnenwaarts, zoo als dit genoegzaam blijkt, wanneer men dezen regel vergelijkt net het volgende 13 en -144 vers . is . S . a . Q5nb boubu' d . i . God behoede, beware u, zoo fchreef VELTHEM I . .5o. E!a riep al ridende : Neue Here i

God hoede v .

-~--

-~ s . 8 . b . ble Dcr if ebalt.) Deze herb sling van bet woord here, is eene fchrijfwyze by de ouden zeer ge-

woon, zy werd vooral dan gebezigd,

wanneer men

vorflen en an dere hooge en voo rn a me perfon sad jes aan-

fprak en begroette . VF LTHKM Sp . Hif or. II. ~S . E)" es ten coninc daerna gereden, .E fprac hem cane in goelijcheden, Mere, felt hi, Here Coninc l That falt fjn van defer dine . dezelfde dichter III . 11 . AI e de BiFcop defe mere weet, 12iep hi ontfarmelike faen ; Hire ! Here Godeuerd ! is bliue v geuaen . Roman van LTMMBOR G f. 107 . c . , aangehaald door HuynECOnf.R op Stoke III . ors . 548 . Die

`ABEL efnaert th a 11n ratue binnen u

XXIII .

141

r bare nict .

at

Die Conincginne ft began .Den Coni nc dus to fpreken an Here! Her Coninc ! ~ Zie meerder voo rbeeldrn hiertoe betrekkelijk door Huydec . daar ,ter plaatfB bygebragt . Van gelyken , . aart is de fch ri ~fwyze d er ~~u den , Deus Here God! geli~k men leest by STUKE IV . )~h . Iot:6 . 1)eus here GO1 vat hi dochte, De des ees fl ghewaghen duz fle. zie Huwdecoper a I d ata r . - Hiflor . van Reyn . de Pos . 1 479 . f. y i . a . De us Here God hoe wel hehagen fl mi .

Wits ghefcit, zegt fluz-

is . ii . that tuijn# g jef cf et.) nFcoPER nnp Stoke 11 . *s . I 36L .

i s een rijmlap, then men mag voorbygaan , als niets beteekenende . Dat men deze wo~orden , daar ter plaatfe , zoodanig moot befchouwen , tlemme ik volkomen toe ; doch, dat deze fpreekwyze, overigens by onze ouden vry gemeen, in alle ge .. vallen voor eeneii niets beduidenden rijmklank to houden is, geloof ik niet . By M . STOKE zelven III . B . y~s . Ie8~a f7aert, Zone , indle Goeds gheleide , E51 wint ons Zeelant, eiz en laets niet . Hi fprac : Y •o uwe, vats ghefciet, Ic wint , of is bliuer loot. vats ghefciet-, b} teekent bier, Neat er ook moge gebeuren, of voorvallen, hoe bet gaan moge, en zoo viuden wy het meermalen by de ouden . \TELTHEM Sp . Hi/.lor . I. 27 . I-ient ! ganc thuus werd fonder beide, E i ontbint dinen fac niet .her gi thus court, wars gefciet . zie nog aldaar 4 . B . Kap . 3o . DOCTi?ZNALE HS . f. 12 . d . Houdt v vrien (chap van he verve, Die hae/lech fin en lichte erre ; Want h' vrienhc''ap . wars ghefciet, En muche(luerech ~hh wefen niet . Hetzelfde rij mwerk f. 15 . d . 4! ee/l . darmen oude cledere, Om h' outfzeit, heeft to ledere, Men

14Z

PABEL

XXIII.

31e ffe bier baefoaren in1ett Run ; 5- C ell fie )enc butt ett Oaen .

zs O f

glen fal nochtan verfmaclen niet Der oudre raet , wars glhefchiet . MARRLANT Sp . Hif or . III . II. 6 . ors . 3c ., alwaar Keizer Theodofius , op den voorflag hem gedaan, of men den Bisfehop wilde verzoeken den kerkban, tegen den Keizer uitgefproken, op to hefen, antwoort Neen : fprac diet Keyfer , clans niet , Ic en wille, wars gefc ie t ,

Sif n bant es groot e,! , gerecht. flezelfde dichter in , zynen Ri~mbyb . HS . f. io6. d ., en aldaar buiten bet ri j m En Bachydes , die dat gheerne horde, Zwoer daer en maecte vorworde ., Datti hem fcade ne dade mee, Wat s gefciede, d' na nemmermee . Zie bier by bet I . Boek der Machab . Kap . ix . -as . 71 . TVat mijns ghefciet, by onzen dichter, zal dan to kennen g e ve n , wat my moge gebeuren, o f hoe het met my m oge afoepen ; dezelfde fchrijfwyze vinden wy in de Hifbor . van Carol en Eleg . )rs . xo2o. Elegaf feyle : wat mi .j ns ghefchiet,

En come voor den Coninc niet . en, d . i . ik niet . Hoe zeer HUYDECoPER op Stoke I . N, s . p2 . zegt, dat ook in de oude HSS . en voor ik en gevonden words, houde ik het

en , komt bier voor ik

echter, met dezen grooten taalkenner, voor minder goed , dan in, vermits daar in wel eene zarr :!ntrekking , uit ik en plants kan hebben, doch dit is geenzins bet geval met en, als waar in geene enkelde letter van bet voornaamwoord ik gevonden words . )Ts . I3 . bntf oren) Zoo flant er in bet HS . , dock dit is waarfchijnlijk een fchrijfl-out, en men zal moeten lezen voett~oren , voetff~ore is by i r,za EN vertaald, vefigicuna pedis, en in den eUTHONISTA leest men voetfpair, vefi ium ; en zoo ook by onze ouden . MARRLANT Rijmnb . HS . f. 9 :~ . c . alwaar de dichter, verhalen-



FABEL XXIII .

143

15 Of 0 blOct / hfe jrm fetuen tan Qa ffien hi i. anti'n man . et gut to use erg met ere I Qi moet met fean0e Weber heren . lende , hoe Daniel , om den Koning Cyrus, van bet bedrog, dat er gepleegd werd, met de fpyzen voor den af f od Bel, in diens tempel aanngehragt, to overtuigen, hem op de voe€ftappen wijsr, die in de geftrooide asch flonden, aldus lchri_jft -- bejie wel die dinghe, O fit niet betarden es omtrent . Doe ert f ge vare vpt pauement Gone voe t lp o r r e n , e -7i die ca . doe naps Die perpen , alfe die was grram . 8. Zie bier by het vierde a anhan.g f. op Daniel I-141 or . van Reyn . de T'os 1479- f . P . b . Waer fine voetfpp o re n Jonden , drier fl reek hi finen flert over, e 5l mede ,net linen monde , alto plat ment niet ghefien en condei

FA

FAI3EL

XXIV .

[PLIAEb . AANH .

I2 .]

l 1b ilen faibe .f . man f#n faet. J1 bie ftuainbe bit berftaet / Ai oeeft ben anberen bagelen raet . J i bacn / feegt ft/ an§ feiuen cuaet / Mine tretbent but Beet meer but gaet/ 1je ant f e bed man# baraet. Vie bo to briber mebe jaer fceren / Aine pen f ben niet / tuat bi moeite beren, na quaenzt Ye of to cuabe ; i o Ai jabben bat gbet ;aebt birabe . lift roren but glue men lei be ft erbe/ Ci1 binefe been bi baren beebe ; ' Die fWatutaen baben DOW fi maerten futile We p' nefte/

is

'es . g. Mine treebent but) d . i . trekken wy bet niet ult, of indien any bet niet uittrekken . -s . 6 . Ie antic be# man# baract) d . i . ik vrees voor 's mans bedrog . Beide deze woorden ontfien en baraet, hebben wy breeder verklaard in onze aanteeken . bier under op Fab . XLVI . js . S. en Fab . LXII . Yfs . 9 .



F ABEL IS

XXIV.

145

14 , ie fjeeft gneben raft entu't io u# fief then birfic bat jI bat.

)7s . 15. Die bctft Oncben xilet vritu't) onWart, of onwert hebben i s in den wind flaan, verwaarloozen , ierachten . M A i R LA N T Evang . f. 136 . b . .den byfpel feidi hem d' mede , Dat .i . man hadde .ij. kinder,

E ten enen feide hi ghinder

Cane benen in minen wijngaert ; Diet ontfeide en hadde onwaert . korter fchreef dezelfde dichter anders onwaerden. R jmb, f. 46. d . Die mi dienen falic eren, En die mi onwaert, falic deren . waar voor verronwerden, UYBEL 1360- 1 . SAM. X . 27. filer .Relialt foenen feiden, al ons deft moegen verloefen, nde jie veronwerdenen,, ende en brachten hem Been gyften .

m

K



F

B E Ir XXV. [PHAED . I. 2 .]

fe pube Wnren f anber Ij'e / Cti Ft bet1i a jten j- fj'be f er e . Af laben j'be/ bat men fern pue. .t . meefter .t . cyaue/ 5 'J fefe btuang1e to jaren retjte l # .f . ble boet fine 1inetjte . 5jenen puben tna# obefent .1. meelter / bat tan# tfrrvent / V f e fe t xiann r cii at berbeet . to Pat bE Sao tfef / tual b,e boe feet . Vu# bebben bie iiube qe taren/ ie to bar en tveelbi c .tj to a ren . Qet§ rer4t bie xaetier feget tgaebe /

at bf Deboe altnaete .

I s . 4 . (aue) F-Iet woord Graaf is reeds van zeer lhoogen ouderdom, her bc-teekenr in den ruimften zin den zoodanigen, weike met eem ; gezag bekleed is, of By WACHTJ RUS Glosf. Germ . in eenig bewind voert . Graf. vinden wy het wuord in diezen zin vertaald dux,

fatrapa, conful, prxfes et prxfectus provincix, oppidi, palatii, vel alteri u s rr . i .EIl enim , ve rvo l gt h y , nomen generr~le, et o r es pre, ecturas ambi try fury complectitur . Over den oorfprong erg all .r idir g vain d it woord , zijn de €,evoelens der taalkenneren zerr vertchillende, vele derzelve, en onder deze oak, die door K I L IAEN vermeld, welke alle echter geenen grond van waarfchijnlijkbeid hebben, vindt men by WACHTERUS ter a . p . , en by SCHERRZIus Glosr. Get-in . in Grra f aan geteeken d , en voeg daarhy WETLAND T . W . in Graaf. Graaf is dus hier its h e t al genneen opperhoofd.

-~s . ' :,. ueberf e et) weir

Fab . xxxv . - S . 7-

fn-

t.

Zie onze aanteek . op FA-



[P1-1AD F: .

I. 31-1

r f e thuue bsarir We buuen fexe f Doe ging1jen ft l' o§"Ti ell . A . an b a n j'e )en taunt baben fi bat 1)i laube Pea nnrfaen in fine 1 oubc/

5

n

~'s . 4 . rjoub) eflit woord heeft by onze ouden eene tweeledige beteekenis , zy aebritikten bet voor guest, genegenheicl, vriencl/clwp, berchermin~4^r ; t e rw ij i bet o n k Vnor trout, byJlaiid enn gLdienJFigbeid gevon den wnrdt, a.lieen in den errs tgen ocm den zi n vindt men ons houde by KI LIAF N , en aldaar vertaal d fauor et conitas ; i n beide beteekeuisfen lezcn wy by hem het, onzen ouden ook niet onbckende woord , hulrle, dar merle voorkomt in den Tt-UTHONISTAA . l-let Frankd . hulde, vindt men by \VILLr:RAMUS Parap . (p . t5q . uit ¢ . van Meruk .) alwaar PANC . VAN CASTIUC(IM III Zyne aanteekening op die pl :aars, de beide heteekeiii~ , lcn van - dit woord to refit opmerkenw de, dezelve aldus 4)mfchriift : favor, gratia, files : ikcm

interdum obfquiuun et obferrrrantia cli .ntis fl iv va/alli. By \`V ACHTF.RUs Glosf. Germ . is huld vertaall , gratia, .favor, afectio, dock on~k aldaar vi,-.den wy eene tweede beteeke n is van hetzel fde wooed to weten die van obfequiuns en welke by aldus nader verklaart' : feifus a caufry ad ofectwn tratluet us , ob •vinculum nuturale, quod -tfl inter propen f onem et fidem catque obfequiu m . U i t h etgeen wy berei-is hebhen opmerkt , blijkt her dan ten vollen , dat bet woord houde" hier in den eersrgemelden ziri

fides, fidilitas .

voorkomt, en gumst, befchermning beteekent, de duiven Loch verzoeken, in deze fry hel , ale vriendfchap, gunst en befcherming van din havik . Even zoo ook vindert wy dit woord by 1V$ . STOKE II. )iT5 . 244. K s



14S

FABEL g

XXVI .

~ W7t1j ;ent tiI It ntjterbj'ne ; V Ee Dauer fp ar/ bi beet g j'ne.

%T§

4lfo lief als elc daer woude Behouden des Keilert ho ucte . In het Latijn , hetwelk Stoke volgde, leest men, volgends aanteek . van uydecoper ; ft ejus amicitiam et gratiain habere vellent, IMAERLANT Rijmb . HS . f. 41- a . Dingel van hemelrike Qjam tenet man, die awas rife, Die even zone hadde, hiet Gedeon . Iii ddarfch corers om dit doer , .Dat hire ter hoot bi leuen foude ; Dingel feide , die Gods houde Si met di flarxt menegher manne . Voor Gods houde, door MAERLANT bier gebruikt, heeft onze overzetting Richt . vi . `~s . u , de Heere is met u. Zoo worden vriendfchap en houde to zamen gevoegd by VELTHEM V . 49 .

V roeten die vrovwen van Florenfe, En ontb2eden v, alfe tenen wenfce, flaer vrienfcap en hrter houde . G

Houde voor trouw, vinden wy by STOKE VII. -*S . '45. Dat hem al drat lant Boer houde,

dVaert dat hi neder con :era woude, Ten minfien tote Nimaghen . en by MAEItLANT Rijmb . in de tafel f. 4 . d ., alwaar de dichter den korten inhoud van het bock der Koningen opgevende, zegt, dat oak daarin onder anderen voor . komt Hoe quamen die Tfrae fiche oude Te Dauite, en zwoeren hem houde . Wy hebben in bet hoofd dezer aanteekening reeds opgenierkt . dat onze ouden ook voor houde, in de beteekenis van gunst of vriendjchap , hulde fchreven, wie hiervan nader bewijs verlangt, zie de aanteek . van HuyDECOPER op Stoke IV. Ts . 1 73 . -~ s . 5. a c fj t e r t' n e) achterivaeren i s verzorgen, befchermen . KIL IAEN vertaalt het con, feruare, referuare, Cu-



F A B E L

XXVI .

N hire jabbe in ffere tualbt/ 4D' en tua# noit . # . bit bi fpa ;br

149

Ip •

Wy vinden dit woord by M . STOKE IV . -06s . daar van de rmoei van Florens V . , ten diens opzigte gezegd words Efr dede tkint wel achter wares, Tote bet quam tot zulken iaren, Dat hi hem feluen began vert aen . zie de aanteekening van tuydeeoper aldaar, en de plaatfeh uit de oude fchryvers door hem bygebragt ; waarby ik voege VELTHEM ,Sp . Hiflo •. IV . fig . Na dit orloge van Vlaendren fivaer, Omtrent wel . xv . iaer, I elle die coninc Aiebrecht varen Sijn last befien, eis achterwaren . cufodire .

~s . 7 . t000 Zoo in den TEUTHONISTA als by KILIAEN viiidt men dit woord, en aldaar vertaald cu-

de dichter zegt dus , dat de havik de duiven nu in zyne hoede en bewaring genomen had . By WA CIITER US Glos . Germ . i n T irte , cuflodia, vin dt men opgeteekend, dat dit woord in eenen zeer uitgeb-reiden zin, voor alles, wat bewaard, of befcbermd woxdt, in gebruik geweest is, zoo als het dare ook by OTERIous .Lib . I. Corp . x 1 f- )~s . 3 . voorkomt, onder anderen van de herders, welke, in de velden van Bethlehem, de wacht hielden over hunne kudde :

ffodia,

dat is :

Tho uuarun Char in lante Hirta haltente Thes fehes datun uuarta Uuidar fianta,

,fir waren daar in bet land Herders, wakende, Over bet vee wacbt ho udende Weder (d . i . tegen) den vyand., Zie wyders SCHILTER Ua Glosf. Teuton . in warta-, cuflodia, en warten, tueri . Dit werkwoord was ook lay onze ouden in gebruik, in den zin van bewaren, behqeK 3

den,



F A l. E L

150

XXVi

Pine bebe ®r . Qiien pijnnijtjrbr /

Jeer ban Die tntue to wren bebe . Poe f'efbe barr .1 . : ¶i ftjii tart w't/ Z-) at bif wren b f n ier a ert . Oefe Janet e# on# belt Wrrbtr 'an bie thu e / e5 boet ono teber . 15 L",)fietmen / bat We tYjene baren / Die em nier nieu Beef cai wren . 10

U#

den, befchermen ; zoo vinde ik het by MAEu L ANT Rijnnb . 1. 34 . a . Als mijn leue'; es gehent, Saltu mi brirgen ter aer(den . Du fult ea°en eli waerden Diere moeder •, Yip m erke des, ,ilfa lange aloe ter werelt es . vergelijk met deze plaats, het Bock van Tobie iv, Ys . 3 . )' s . r :! . bfnbervart .) Even ,Is onze dichter bier, zoo fi eef ook MAERL c Sp . Hi or. L . VI . 5 5 . ; $ . 3 1 -, Nrtderwaert vaeren Die n1 deghe en lacht nI Pt Dan alt hi even nzeffallen flet ; Alfe alt vole vaert hi uderwaert , hh s

T

So dint hem tat hi wel vaert .

Wy verklaarden aldaar dit woord door tegenfpoedig, en vinden geene reden , om van deze meeninng attegaap ; want hoewel hinder eigenlilk achter, retro, poll, a tergo beteeke n t, e n d u s hi nclerwaert , a chterwaart , o f achtenuit z o Ude aanduiden, zoo is het echter zeker, dat in het lyden van tegenfpoed hetzelfde denkheeld, to weten dat van achterwaarr , of ach reru it gaan , ligt opgefloten . Zie verder 'over d i r woord den hooggeleerden YPEY Taalk . Aanm . over T"eroud. oorcl. in den Byb. bi . 8 . -ks . 16 . wren) d at is geren, begeeren ; ctgere. Zie swat wy over dit woord hereids aangemerkt hebben, in de Taal ' . li2engel. hl . r en volggv aismede in de aanteek . op Mcterlants Sp . Hiflor. bi . 101 . ell volgg. FA-



P A B E I, XXVIi . [[HED AI, . 23 .1

C

( . Eli bie f btlet si . ijonbe biuet. die ant feat ; in jebO gjenen poet/

5

Men Beef t tilt/ 1eegt bi / blaeto Oftenoett . Du i1b flu urn bun U jeuaerj .

u Jab# tei g'ne buo ije1tafen MOO jercn gaet/ bat ml c teuo1enf Rietit minen j'e afhu§ ontgueben / Mat foubie been/ fautftu mi baeben /

Teen

s . 7 . nntgorben) Het onfeheidbaar voorzetfel ON T , words voor zeer vele werkwoorden geplaatst, en gecft dezelve verfchillende heteekenisfen , zoo ass die breeder zijn opgegeven door WeILAINo T. oordenh- in ant . Het geeft , order anderen , to kennen eene berooving , of ontneming van lets , in then zin komt het bier by onzcn dichter voor, ontgoeden heteekent bier iemands goed, bezitting, of vermogen, afnemen ; by K

LIAEN

is ons ontgoeden,

vertaald, pore r nem adimere . Het wy by M . STOKE : I- . s . 1208 . daar by verhaalt, hoe Robrecht de Vri es Ute Hollant Overt verdrreven . Zijn fliefzone is met hen bleven, Die nocbtan doe lone was eg clene ; Te Ghent quam hi ontgoet al eene . Uit de aanteekening van Huydecoper op doze p1. zien wy, dat Robrecht Holland zoodanig verliet, dat by er niets overig behield, en zoo zal dan ontgoet ook by Stoke aanduiden van alles beroofd . Het yoorzetfel ONT werd dan outings voor zeer vele woorden geplaatst, om , daardoor eene berooving of geniis van bet -een of ander K aanonder

meerderen ook zelfde woord vinden

F A B E L

'St

10

XXVII .

xtE1 bu niet. Jb Wit! nb Wit! une blfeo,/ it tu3aeube bte/ R

aanteduiden ; van doze wi .Ilen wy de meest opmerkelyke, welke ons by onze oudffe fchryvers, zijn voorgekomen, bier bybrengen . Voor ontgoeden, fchreven de ouden ook onterven, dat hetzelfde is, M . STOKE 11. ors . 875. E,! de hem oec o taillen liet ,lien en wilde i on terven niet . Huydec . uerklaart onterven hier door iemand het zyne ontnemen, of tit ziin erf of goed foten . By denzelfden dichter vinden wy onterven en ontfetten to zamen gevoegd, Ell. rsr 65 . zyne ziel onterven, fchrijft' VELTHEINt ,gyp, Hiflor . VI., i . voor zyne ziel van bet eeuwig geluk baron; vet - die met vorfnnicheiden flerft , Alfa dat hi hiet onterft Sine ziele vander blifc ap ft/n, Die ewelij c gedurec h fuel fjn Defe en fal die doer niet vrefen . Ontnzaken, words by VELTHEM SP . Hi oT . VII. I ,,, . genomen voor dooden, en this van het levee berooven cleine dierkijn felen eerft svtcomen , Eli felen die grote diere begomen, Eli o i re elike o hem a en 4ls oft fee al fouden oiitinaken . flier voor wederom ontlyven, d . i . het lij f of hot leven ontnemen . HIiflor . van Reyn . de I7os 1479- f• 3 . a . l' au.t hi hackle .(ywaert bider kele, eli hadd is op die tijt, doer net ghecomen, hi foude he on tli jft hebbenr Ontmaken wend outings ook genomen voor vernietigen, KILIAENT vertaalt bet in lien zin , infectum reddere, irrirum facere, en zoo gebruikt het MAERLANT Sp . Hiflor. III . 1 1- 3 1 - )~ S . 97 eigenlijk , zoo als wy thans, zouden fpreken, voor of breken , van het vern iet igen van zeker autaar Doe feide Marti j n openbare, Dat dat volt bedrrogen ware Eli dede o n t m ake n den outaer . Onthelpen, voor iemand bull) iveigeren, of van llp berooven DoCTRXNALE HS . f, 21, a . cat-



FABEL

XXVIL

lr-- baffc ; it made felt gljttnut/ Vat sngn j'e comet but .

15,3

V is

Cabrfodorus fprect van def'n, 4f een m enfc he waent ;Peen Ghehoipen van even man, Ende he die onthelpt dan, D' hi hem trouwen toe verliet, Dats verdrlet, boraen al verdriet . Ontfcoeyen, de fchoenen uitdoen, en dus dezelve misfen . MILEnLANT Rijmb . HS . f . 6. c. Eu die ingel fezde d' naer On tfcoeye di eer du weefi gars, Die fede es he/ich d da up Itaes . vergelijk met deze woorden, hetger°n men leest Jofua v . Q. a. ', 15- By denzclfden dichter = oodf earl. f. Oudrudderen komende van bet, by KILIAEN nog to vinden, verouderde rudder, ruyter, wiles, zoo dat ontrudderen dais beteekent uit den krijgsdienst ontflaan, en wel, zoo als het ilnmers bier voorkomt, op eene niet verve eerende wyze, d a .a r het out hag nit 's Keyzers dieust hier tot firaf verItrekte vaor hem, die zich levered had laten gevangen nemen . Romeine .ii wonder getiaen ; Den enen gins men fdepen wen, En den andren hebf lien flonden Sine hande achter hem gebouden, B) ledene, aldaer there toe fach , Gm tonthoof dent vp then deck ; Eia als die 7uede trac fjn zwaerd, Ontliep die Romein setter vaert . Tytus avrtfnke, als hi gnaw ; M' hi ondrudderde ear nam Hem fijn teken openbare, E) flakene doe vut f/ere fcare, Omdat renne lcuende vinc. .)it was ene Zw're dine Enen fcamelen man darn die Boot, Dat men he, fjn rudderf•ap verboot. Ontorsfn , voor iemand van zijn ors of paard bzroo-

K 5

vela ,



Ii A ll E L

X VIL

f a font en ftacTjt Met ben rfe fen Ote am .t- tntref at berUe fen, yen,

of hem dat ontnemen ; bV VE LTHE So flare was die wedey foet , .mat man eir pard bleuen doet ; Doe wend menich man ontorit .

1

IS Die

Sp. I ifl~s •. IV .

o.

en tiog eens eenige regels verder :

Die flaue fcorden erie horJ7en, Deer f de Fr-infen mede ontorfen, Van den pinnen totes bars . Ontwegen words by de ouden, zoo wel eigenlijk, gebruikt voor den regten weg to misfen , en dus vin den-

zel ven af to dwaien , eri gevolgli jk daarvan vertloken to

worden, als ook overdragtelijk voor verkeerde begrippen toe,~edaan zi~n, zich vergif n, zoo gebruikt het M . STOKE VII . 262 . Dc C'oninnc was up dit ontweget, Dat hi de g,henne gheloven woude, De gees goet man heten foude . h'it' decoper, in zyne aanteekening aldnar, verklaart bet

wooed ortiveget, door ons fpoorby ler. W' WV bet ook by VE.LTHE .II V . 34 Detmenn tf eute Fans Latrane

In then zin lezen

w

Genen Keyfer to crone pleget, 1)' of 're ontweget ; WFant tfent '-~'o't ns vor defers I ebben . vii . Key fer genefen Gecroent , iegen even voi waer tSente Fieters ; dits openbaer •. Ontr•e inen voor- bevuilen, en dus zyne reinheid en zuiverheid verliezen , by MAERLANT Rijmb . HS . f. 82 . a .

fja f

Hiet Nabugod'or met gewille, batmen Zedechyas drinken gaue Dranc, daer die lechame ontfluut aug ; Daat doe met haejlen °overt gedoen, Ei5 als hi gedronken hackie zaen

U :otreindi hem ,,, or die laede .

ont-



F A B E L 1,5 Die Pat

XXVII .

'55

.A . nut beljt berhurrn et13ei c fat ;l jcbun ro . 0111

Oia~i'oederen,

voor bet roer van het (chip verliezen, by

4 3_'ivclfden riichtcr Sp .

Hiflor .

III. . II . R te . ors . ~f i .

E en loran quam ter feiuer wile, .l at dat feip on rroedert ;p aert, Entie feTimanne . fere veruaert, Lir:ruen tuf•en wint e)i waghe . Let bier op bet woord k'rglie, dat ores zelfs by onze

ouden niet dikwij s is voorgekomen , in den TEUTHONISTA vindt men waigen, Eat aldaar in n . Bulle, van gc f yke beteekenis word t opgegeven meet ons golf, en onder and -Wren vertaald door het Li#t . unda , fluctus . flier voor beet men by K1LIAEN waeghe, zie ook W CI1TER . . Germ . in wage, fluctus, iVI .ERLANT gebruikt dit Glos wooord nog in hetzelfde verhaal, waar by vermeldr, hoe -, daoig, op bet gebed van den H . Morijl, de hier vermel.~: alarm bedaarde . ZWori l liep ten hoezuere Pen, Era finde wint cl waghe,

Datfe vallen ioude die vlaghe.

Beede whit e .~ wag h e vel, 1 drat f •i1 guar tale wet iiehouden altotew lande .

ors . l v. Wt0rgIe) Wroegen had oulings by dare eene beteek ; nis , en werd genomen voor

tins meer dwingen, -er molgen , kwellen, pynigen, ook voor befchulcligen , canklagen. Zoo als wy dan ook dit woord by KTLIAEN

vertaaid vin den, I`rgere, torquere, angere et 41ccufare deferre . Minder naauwkcurig zegt dus WItILAND, dat dit woord by KILIAEN voorkomt voor befchuldigen, want dit is flechts in bet afgetrokkene waarheid ; en daar alle benaauwing en kwelling van het geweten, als bet ware, voor den lyder cone inwendige befchnidiging oplevert, fchijnt ons roegen, by overdragt, cok voor angst eat pyniging van bet geweten genomen to zijn . I-let is my althans n a nnderzoelc voorgekomen , dat de beteekenis van befebuldigen en aanklagen, de eerfte en o u df i is dit is ten minire zeker, dat ors woord in lien zin by o .L-



i ,56

F ABEL

XXVII .

onze vroegfle fchryvers gelezen wordt . Zoo althans komt het ook bier by onzen dichter voor ; is wroeghe die d . i ik klaag is aan , ik breng uw voornemen ter kennisfe van mynen meefer , ook in den Teuthonif a zijn beide beteekenisfen onderfcheiden . Even als hier by onzen dichter, vinden wy dit woord by MAERLANT Rijmb . HS, f. 92 . a . van de valfche befchuldiging tegen Sufanna Sander daghes die nude mannen Ghingen wroegen Sufannen, Dat f bare onzuuere dinc Doen fghen met enen iongelinc . Iri hetzelfde Rijinwerk f . J4! . d . Die papen wroegheden onfen Here Vor Herodefe ten feluen kere . Zie hier by Luc . xxiii . )~s . io., en weder in denzelf, den zin f. 146 . c . .filer Herbdes 1Joria p S jn neue volgecte hem na, E wroeghedene vor den Keyfer fo, Dat hi curve der loot ontflo . VELTHEM Sp. Hif or . V . 9 . van bet gefmeed verraad tegen Keizer 1-lendrik, by het innemen van Milaan, om, ter gelegenheid, dat by zeker' perfoon , then men voorwendde aan kettery fchuldig to zijn, to refit zoude flellen, den Keizer zelven het leven to benemen Nu quamen ft vort met dezen baraten, E wroechden genen van ketterien . ons wroegen wordt aldaar verwisfeld net clagen, dat is, eanklagen, welk woord men elf regels vroeger leest, terwiji op bet einde van hetzelfde H.oofdfluk, de dichter wederom liet woord wroegen gebruikt ; en eindelijk hetzelve overftelt tegen ontfchuldigen VIII . 17-, alwaar by, van het laatfle oordeel fprekende, zegt Sine concentie wroeget vordan, Ofte ontfculdiget, en' met defen Tweet elc van he hoet fal we/en . Hier by kan men voegen de volgende plaatfen uit MAERLANTS Sp . Hiflor . , als : I . II: 4 . -~s . 33 • I- IV. 4 8 . )~s . 39 . I. V . 43- vs . 7 . .waar ons wroegen almede in dezelfde beteekenis voorkomt, en zoo ook in de Pfalm . 1487 . Pf. Cxix . -)~s . 122, die houaerdige en moeten mi niet ~6~,~rleli, en wroegen . In de Pig . M'erf leest men hier : nonn

F ABEL

XXVIL

157

non calumnientur me fuperbi. Bybel 1507 . Nurn6 v . x5. iVant bet is -- een wroegheof er, drat de misdaet wroechr . In de kantteekening leest men : wroeg,aen beet bier. openbaren, verclagen, en de fnde aen den dash brengen. Privileg, van Alkmaer 1254- in de vertaling van 9 3 2. by MIERIS Charterb . 1 . D . bl . 288 . voort foo vie aewroeght wordt van valfche mate. Waarvoor bet Latiin heeft : tide quacunque falf 9nenfura accufatus . Dit woord is in denzelfden zin ook flog gebruikt by HooFT en VONDEL, by den eerstgenoemden Tacit. 7aarb . II . 69 . Voorts werden ge%vroeght de geene, die dear van Pifo gezonden waaren, als oft zy guaamen am to befpieden . VONDEL Ffalm# Pf. V . Dan zal ick konnen lezen Tit uw rechtvaerdigh wezen, En zonder leech to vreezen , Hoe a misnoeght Al 't onrecht , deer bet hart . of wro egh t . Ook vindt men by HOOFT bewroeg en, Ned. Miff . bh 213 Voorzittende aldaTr, zozuden z~' C de Bisfchoppen) 't groote woordt voeren : de vryheidt der Landszaaten verbyten oft be . wroegen . Van wroegen h ebben wy ook wroeger, bef•h ul. diger by MAERLANT R ijmb . HS . f. g r . c ., van de beIclhuldigers van Daniel, waarvan men leest Dan . vi . 25. Daniel ginc thuus w't zaen, Sine viande, die dit vernamen dare, Seiden, drat bi Gods hope niet ware, Dat hi vbr die lyoene dus fat ; New' drat fl alle waxen zat.

Darius dede doe, to harre fcaden, Die lyoene alle verfaden, En wierper in die wroeghers ghinder, Die hare wijf, die bare kinder Madden ; mar eer f ter aerden quamen lVorden ft verteert alle to (amen .

ts. ii. 3c cafe) d . i . ik blafe , 1 EUTHONISTA Baf n , ~baffen , belen, blouken, latrare . Zie ook KILIAEN ill bajen, bet Diction . Tetrag. j562 . i n baubor, bafen, blaten, en WWEILAND in bafen, WY vinden dit woord reeds by onze eerfte en vroegfte fchryvers , en het is later nQg in gebruik gebleven ; ook hebben de ouden bier voor hit



153

r

A B E T.

X VII

bet woord belen of belles , in den T6 UTHONISTA en by KIL1iU N vermeld, en door WFILAN D op het w . hlafen, to refit als ` vero uderd opgegeven, ten mio (le is het my ool by huere fchryvers niet voorgekomen . Van bride zullen Wy hier eenige voorbeelden lawn volgen . MMAERLANT

Nat . B1. t l S, 1)1 - 7 . h As ons fente ,7-'ei- onimus leert , • efer erande vole vonden, Ghehouet ghelij c den honden, :1' met langen, 11et crommen clawen e, wet bee?en uellen be'hanghen, Eri die ouer finer JJreken b a ffe n .

d . i . die voor, of in plaats van to fpreken, bla en. hetzelfde Rijrnwerk h1 . 21 . c .

In

Ende defe f jn geet ter iacht . • b .-IT a e hebben : gheene snac/it . • wi die honden . d e niet sae baffen, Hoe f a ,71c daghe wa e;,- . RIMS . HS . f. 2 ,, . d . Hen fell in ghere manieren . i. heat niet b a fl e n inner f s-iten . zie bier l y F x d . xa . . r(,8 -~s .

s. 7.

HifBrie van Karel en M eg,

• udi ghelo ven a n ecn haen, Oft dirt een hont b,-At,

• en is v ghelove niet vats CL . \VILL€ .CIA . dccc Minn . Loop HS . f. ik;, d .

,Ps ghi den ouden hont hoes~t baffen . N. Tejtam . HS . 1431- Openrb . XXII . )~s . i5. ahvaar men in de Glof. op dat vers leest : mar die honden, die ieghens die WWaerhe t b a li e n, bls ven buten . E . D L D EN E Warach. Fab . 1567 . ','1- 'ISBen huufhondt Was van c~?nen die f gheleydt lYflighe .Nat en en daeghcn, Om fjn haffen to fufc!ne . by denzelfden a1 .iaar vier regels lager ., y hielclt nict op van haffen . VONDBL Vigil. hi . ii- . -- de helhont gaept en floret 'er onberoert Met zijn drie sullen, die noch morren nochte ba cn . Over-



XXVYI .

F ABEL

759

Overdagtelijk vin 1e lk dit woord gehruikt, voor zich ergens teg4n verzetten ; Legend. der iigl . 14 8 o, f. I , . d . ende en ontfetf e niet to b alien tegben die godlike moghentest. Beba~fin lees ik by HUYGENS Corenb . Il . J) . bl . 1 4 8 - of will hyt ni et meer wagen, En rekent liever t' buys flare kool in d' ass, Dan dat de nijd van tijd vierigheit bebass . aenbaf n , dat ook . by Kiliaen voorko mt , words gebruikt door CL . WILLa.Ms . der Minn . Look . HS . f.- 9, d . Hy en dark' him niet verveerren Moer der rueden ae n b affen . Wat nu aangaat hat th ans verouderd bellen, by KrLIAEN latrare vertaald, hetwelk wederom in de Gemma ocab . 1489, words overgebragt, door ons huylen of bellen, met deze byvoeging : et of prairie canum, waarvoor men oulings ook belen fchreef, dat men nok, zoo ass boven reeds gebleken is, in den Teuthonif a vin dt , dit woord hebben wy by ooze eerf1e f chryvers , to meerrnalen aangetroffen ; L -rt ~;nr LS IM Or- IV . 56 . daar by van zekeren getrouwen hoed, wiens ineeiler gevaarlijk ziek lag, fchrijft fl/n'

f m '

In een flarke aecheit groet, Daerorn die bunt fo wee geboct Dat hi b e l d e en is n cte .

Nog eens by denzelfden dicliter VII .

Die ene alfe een bunt ged aen ,

17 .

Maer hive heelde niet vorwvaer.

92 . a . 4ls hem die honden b el e n an . -lifer. v . Kar . en Eleg. ors . 765. van de kragt, welke zeker kruid bezat : Die [u/c een hadde, hi verf onde mat haven craeyen eTa honden b i l e rt . Men zal ook hier, misfchien om het rim , bilen voor . elen lezetn, even ass by NIAERLANT Sp . ifor . I. IV. 0) . -s . c} . , zie de aanreekening op die plaats van wyteti mynen vriend Steenwinkel, alwaar by ook heeft opgemerkt , dat µ ons ielen overeenflemt met bet Alam . bellen, slat men vrndt by WACHTER US Glosf: Germ . en voorko m t i n den Riruth. de S . -pan . welke woorden, als door den VAN HILDEGAERSIir.PC God. f.

b



F A B E I,

I6o

XxVIii

den Hr. Steenwinkel, reeds bygebragt, ik hier niet pat aflchryven ; doch liever andere voorbeelden opgeven, Eab. aus den Zeiten der Minnef. Fab . xxxi . 3b s . 4 . Eismals ein herre hat einen bunt, Den was im lieber dan ein phunt ; Do er was iung fi`ao- k unde fuel Sin ftimme lark, fin bellen hel. In hetzelfde werk Ii ab . XXvxi . -,~ s . 7 . enbellen, dat over= eenkomt met otis aanbaf n , waarvan wy zoo even ; fpra~ ken Der hunt den tied vil fer an b al , Dasman wol horte linen fihal. van ons verouderd belen, komt het zelf(tandig ghebele by MAERLANT Nat . Bh HS . b i . ai . b . van de trouw der honden voor hunne meefters Hare heren hebben fl fo lief, Datfi dicke door ftjn bleuen , Om to bef ermene h's heren leuen ;

Ende dies toghen ft noch uele Nach ende al met haren gebele .

voor such, zoude ikk liever lezen nachtes, d . L des nachts, zoo als er taat in een ander affchrift, weleer by my gebruikt . mss .

breuugt

13 .

riefen)

Deze zelfde plaats van onzen dichter ter verklaring der woorden van

HUYDECOPER by I . STOKE I . N, 7- S . 196.

Die onbekende wilde Vriefen, Die, ghelike verwoeden riefen, Hero vez f oeghen en fine ghefellen.

En in de breeder aanteekening, op deze woorden van Stoke, leert ons Huydec., dat het woord rtes eigenlijk

aanduit eeti roekeloos en onbedacht mensch, ondernemend, doch tevens ligtvaardig, in een woord dus, een loshoofd, een waaghals . Te regt merkt I-ILYDEC . aan, dart Ill. Stoke zelf, eene zeer duidelyke en naauwkeurige omfchryving van eenen ries geeft in het VII[ . B . )~s . 737, Daar Du alle roekeloosheid, en iedere onbedachtzame handelwijs zeker niet van dwaasheid is vrytefpreken , wordt ons Ties niet orneigenaardig oak by de ouden voor zot, dwaas of onverfandig gebezigd . By KJL1AEN vindt men rtes, temerarius riesheyd, temeritas, on riefen , temere age"



Ir A B E L

XXVIL

16i

Zoo agere, axle als verouderde woorden opgegevefl . wordt dan dit Rie%nn, zeer eigenaardi;- gebruikt by '1AERLANT in de Tfel roar Glen Rijmnb . f. S . c . , daar by van den ondergang der joodfche Katie fprekende, zegt - noyt wan horde fonder waen Volc alto to quite gaen , En dwinen en riefen, Eli fufen en bare ere verliefen , Alfo die vule Jueden daden , Die Karen God alfo verfnaden , En cruu~f en , fondc r w4ten, 4ls glai bier voren hebt vexf aen. Dezelfde dichter Heynel . d. Heymel. *sa Y5o6-, waar by fpreekt van de fchadelyke gevolgen, wanneer eeri Vorst of , I4ati dsheer de liefde en achting zyner +under' danen verhiest : --- hem gaen . of to fire ombater Die herten randen onder zaten ; Entie fere liede herten verlief ,

Die es een lantsheere, die rieft Entie ter hoot niet en mach .fin die fitie hebben beiack; nog eens )r s. 1701 . waar gezegd words, dat, zoc dd

Landsheer al eens geene goede Raadslieden by de hand bad, by toch vooral niet oznbedacht of roekeloos, en alleen nanr zijn eigen begrip, roes to werk gaan, hetwelk 'de dichter thus uitdrukt

Forte latene altoes niet rifen,

Dats die raet vanden wifen .AJegheen heere en f fo flout,

Dat hi hem alleen bout linden raet, then hi felue vant . Hifor . van Karel en Eleg: ~, s . 6o i . alwaar YCarel, ma.

chat her Elegaft, tot bet plegen van eenen diefftal, in bet kasteel van den Keizer zelven , heeft aangezocht 0 zegt 4 Bei j t bier ende bet fal daghen , Dan fal IC deylen en ghi fult khefen ; Dies aebtergaet, moet rielen . Pet zelfffan dig rtes lezen wy in de Gefchied . eener Non , HS . -~s . 45, van bet vermogen der liefde Iii wilen comter of . fcande, pale, toren, wedermoeta Di L



162

FA I3EL

XXVII.

fli wiles bli fcap e i7 goet Den iv / i ma ec t fi oer foe r i es , Ddt hi moL't b/izaen int verlies, Ee/ hem pelt ofte legit . MAERLANT Heyn . rl. Heym . HS . s . 7j0 . 4fexander ! hoet di dies, Dat di gheen wi/f make ries, Set dine ziele niet in hare pant . zie detizeifden di chter Sp . Hmf or . 111. if- 35- )L r s- 69 . en Iii . II . 3[3 . )~s . 61 . DOCTRINALE HS . f. 6 . a . hoeda-

r

rig, en aan wien , men aainioezen zal uitreiken Sulbe lereren ons verbieden Ie gbeuuene den quaden lieden , 4lf e J eella eden ende hyra uden , Rieien wiueu ende ribauden.

wat ribaud beteekent, is hier door den dichter zeiven cenigermate verklaard, wanneer by, de door hem gebezigde uitdrukking,, grmaden lieden, nader omfchri jfL y bet is, zoo bet my voorikornt, een woo~rd . van zeer algemeene beteekenis, KILIAEN heeft rabaud, boeve . nequarmn, nebula . en by RoQURFORT Glosf de la Lang . Rom . i n v . Ribau

lees 1k : e ufinn ribaud figni faoit encore, bandit, , voleur , #Wldrat, ) echanat , libertin, excommunie, homme qui procure des femnmes de mauuvaife vie, qui les foutierat ; ribaldlus , en van de - ri baldi of ribaudi , zegt DU CANGE Glosf. : inter vilisf anos 4mninum habiti, quorum vita nuilius Brat momenti .



F ABE, L

XXVIII.

Q:"- en

Wolf warn baer in inen .f . )ocfje zinc ban berfinen t tutffe fijn ton Ieuernoeber/ Van fter fafien ten rt b~ocbc

5 Vas

ors . 2 . gf nt ban brrIinen) Geuzn van kinde is by de rniden zwanger zijn, MAERLANT gaen ?wet kinde. Ri~mb

f. i i . c . daar wy van de dogrers van Lot aldus lezen

Bedi namen ft den ouden

Haren wader die dochtren fine, En maecten dronken met wine, K'5 daden fo, met hterre l%fte, Dat hips felue niet ne wife, Bi hem n fTpen ehz fi ontf ngen , Dat ft bede met kinde ginghen . vcrgelijh daarrede Gen . XIX . 36 . ac s . 3 . jucmocbct) ed . i . vroedvrouw, flechts eenthaal komt dit woord by onzen dichter voor, en zeldzaani hebben wy het by onze ouden aangerrofen, men Vindt het echrer by KILIAEN en aldaar verklaard door hefmoeder, obfletrix, dit wo ord !}amt of vaii he4ffen , tollere, waarvan dan ook de nadere omfchry6ng by Kiliaen, quce tnaturum vtero molliter air,c rt onus, of zoo als \'VAC II TERuS Glosf Germ . in lichen, l4varu, bet daarvan afkomende heb-amore verkla arr, Quaf mater levans, quia , puerum ex utero procedentem le cwt et attollit . By - VAN )DER SCHUERi N Teuthon . vindr men iii M . wyfeMllloeder ~ hevelmoeder obletrix, en zoo ook by den vel even in het

tweede deel op dit woord : WY l_ezen ores heuemoeder, in den Bybel gedrukt to Keulen, omtrent 148 .; . GencixxxvmmI . L -, ~,



F A 1 E L

16,i.

XXVIII .

S ion Ienlen r# / bie it 'deer. 5gnc bout Win blucflt O1ereet / 1c faf boen hatter toe ftaer . Vfe fotj Ueftenben ouer quart . oete baient / felt fee/ nb bfie / io 1c fal We[ born fonbee bie . Oec jabftu noeber / ebef b'e ! Apace trtf boer Mere nioeDer etc . fe Wolf zinc buecj . Vie focfj bebe

11h

x xxviii . vs . 28 . ende in dente vitkomen der kindere brochte cyn fijn hant voer, daer vrb vant die hevemoeder eynen roeden eloic•k ende fprak : deffe fal ijr/len vitkomen . Exod . °r . S . 17 . dye hevetnoedere vutvruchten God : ende deden nyet daten die Koninck gheboet van egypten . Hetzelfde woord koamt alnog voor in het aangehaalde Hoofdfluk uit Exod . in het -2o en 21 vers, doch in deze zelfde bybelvertaling, lees ik Genef. xxxv . ;mss . 17 . bademoeder doe fprack die bademoeder en vruchte dy nyet, want deJfen foen foltu hebben . KILIArN heeft hier voor bademoeme, obfletrix . Ons hevemoeder komt ook voor in de Politic Ordening van Anna Gravinne van Oostfriesland, by BItNINGA Hifor. van Oostfriesl. , by MATTH . .In . Tom . IV . p . 751-, alwaar geboden words , dat by de bevalling van zwangere vrouwen, geene andere lieden mnogen worden toegelaten, dan de vroedvrouw,, de naaste vrienden en (reburen, lietwelk men aldus leest : Darumme will unfe gnadi~, e P'ratiw,, dat niernand meer beneven der Ilevemoder darto znodig get f•het , and gefordert wer-

den , dan ele negf en I ru' :den and znegflen naberfchen . flog JUNIUS Nomenclator in obfletrix . ys . S .

ouer) d . i . voor. mat .pinen men he

MATtRLANT

Zie

I. O . f. 186 . b .

dede of wat zere, Sine wilden den Keyfer niet ouer here .

wegens de verfchillende beteekenisfen van ons over, zie de uitvroerige aanteeken . van STiL RNWINKEL Op Maerlants Sp . Hijior. I . D . bl . E} . en vol-g0- 14 .



F A B E L 15

20 )~S .

XXVIII .

165

Met b'ben bare berbalenIebe. ati fe ben bat L~1en gjelaeft / Peer hinber taren i' g eroeft . pine e# q'Oeern Waet moan/ bie pleget

e gf elauen / bat men jf fegbet . Zebi bit anb'n tuf UUe Ueb2ieiijrn / I)ern T4 .

CO futtel am

.1 . uieg)en .

bebe Met h'ben bare ber!oIenriebe)

verden i s

pier vrede, zte over de verplaatf n der R . ooze aanteeken . Fab . x v i . ?, s . 9 . verhoienheid doer is zzeh verbe rgen , verholenheid weten, met het verborgene bekkend zij nn ., DER HISTOR . I L . f. 5 . b . Bier ~ ~ - beghint van s'Yanne voort, Die es geheeten ewangelsle, Die Gods verholenheit wifte . Vi~4 iN BL . f. 5 . a . Si onderminden he verholenlike . 3

FABEL

EPIIAED .

s

SYf\ .

IV .

22

.J

n .f . )err Iaerben lfeben Qmet ojeIu ut / foe bat ff Jj~ Ier#eben / Mat ®r left to boene Warr . ,ine tnarrn naft err in feten bare.

lettien quawn .f . rnuu§ taer but, V fe obennaert jabbe bat gjriuut . Vu1 jceft men baer eti fo)e gloct fctuffe of funber noet.

ys- a . ierfeben) Aldus werd dit woord outings verbogen, en behoort in den onvolmaaktverl . tijd alzoo gefchreven to worden, zie HUYDECOPER Pr . I . D . P, dl .52~ en de aanteek . van v . LELYVEE.LD aldaar . -0 . 4 . bare) veer beteeke t vices en gewa-, bier ;ep bruikt de dichter bet in den eerstgenoerden zin, even als Fab . xxi . ~s . io . en Fab . xxxii . 7s . 2 . en zoo ook MELTS STOKE I . -,~, s . 1098 . KILIAEN heeft veer, metus, , ten or, horror et periculum , en bet verouderd veerweder- is by denzelfden horrida tempe/ias, op gelyke wyze is dit woord vertaald in den TE.UTHONISTA in A . Anxt, voyt, forgke, vair . Zie voorts HUYDECOPER op Stake IV, jS . vaar. 1,572- en WEILAND T . W . op

FA-



A B E L

XX

[PHA.ED . III .

r.-

( V.4, en tent farb .1* ~i t e n i1

wifen unber Omen ei ii ble~tetl .

s . I . geeten) Niemand wane, dat dit woord aldus orn bet rijm voor geiten gefchreveu is, buiten het rijm ]ezen wy bet al mede by onzen dichter in de vi . en xxxIIf . Fab% en ook vindt men by KILIAEN gheete, gkeyte, cqpra MAERLANT lVat . 117. HS . hl . Capra cats in Dziitfel e enm ghcet . flog cens aldaar hl . 26 . b . 26 . a .

G h e e t s boete es den bomen quaet Want fi verl e/ear vrucht el fact . voor boete zal men bier m-noeten lt:ze i bete, morfrs . Voor gees gebruikte men oulincs ook figfae, dat men , zoo in den TFUTHONISTA, als hhy KILIAEN vindt opgeteekend, en capra vertaald is, dit woord is van hoogen ouderdom, het komt reeds voor in het Frankd . by \VILLERMIUS b! . 14- uitg . van Meruha : exude weythene tine zigan, waarvoor in de uitg . van SCHILTER . , •1 7kkin gelezen words . JUN r U s Obfenv . in iller. P . 30 ., verkl aar t ziega to regt door bet Lat . capella ; maar, zeer verkeert , daarentegen , vindt men dit woord in de Nederduirfche vertaling van Pane . v. caf ricur , overgebragt door ons bocken, iHierdoor waa'rfchi .jniijk misleid, vergiste zich de geleerde en onzer tale anders zoo kundige .deer VAN WIJN, wanneer hy, met opzigt tot de aangehaalde plaats uit lleram . i n het Huiszitt . .Lev. I . D . IV. St . hl . 511 . fchreef, slat bet woord zi/ten, (als eene verfchillende lezing, op den karat van bet I,eydiche HS . vermeld,) .Bo/ken beteekent, zoo als de lkinderen deze nog zikken noemen, ell du s L 4



164'

F A B E L

XXX .

Vie bont reibe taten fammehfne : Dine beftlet Diet bier tc f1pr/

5 VOIC4

dus bet geheel naar een deel, den bok naar den baard. Van welke oude herkomst dir woord ook zijn moge, zoo weet ik zelf by ondervinding, dat bet echter nag heden in Twenthe, voor eene creit, in algreruen gebruik is . Te regt zegt dus van HASSELT op Kil. : in. Tranflfalania et nonnullis Geirieplagis vox nondum exolevit . In het aldaar aangehaalde Charter van Herrog Albert van 1 3 6 3- words, in de daar voorkomende lijst van Tolrepen , order meer andere koopgoederen opgcnoewd hocvell--,, tfeghenvelle, hartsvelle enz . Zie MIERIS Charterb. III . . . bl . .146 . a, mss . 4 Dine beftnet nfet) .refaaw werd by de ouden, ook genomen in den zin van voegen, toekometi . Dine be, feet niet hier to fine, is dan, bet voegt, het, komt u net toe, bier to zijn, en zoo vinden wy dit woord by STOKE L\ . 1345 . Her Gyen en b0touts niet, Al of nu aldus gbefciet. dat is, volgelids Huydecoper in zyne aanteekening aliaar bet kwam beer Gyen niet . toe,' voeg hier by STOKE X ., -,v* s . 145. en zoo ook by MAERLANT Rijmb . HS . f. i!zi . a .

Wiltu bier miracle fien, ;

Vandi ne beftaets mi clene no grt . dezelfde dichter Heym . d. Heym . HS . )'~s- 646 . van het ongeoorloofde der doodftraf: Heeren fiullen fijn inder boede Te flurtene van menfcben bloede ; Want bets eene dorpre mefdaet . Al eenlike bet Code beftaet, Dat hi flqruen doe deb man . Rom . van FERGUUT HS . f. 5 . b . alwaar Fergilut aan

eene jonkvrouw verzoekt hem to herbergen, welke daarop antwoordde , vermits het Luis haren vader toebehoorde , dat bet aan haar niet toekwam , zijn verzoek intewilligen, Here rprac J~e : bi wire trouwe Te herbergene mi niel en befteet,



F ABEL

x69

XXX.

Were moeber/ bie hi bet/ ;§~i e# inetren frapen l fine e# bier flirt. -qr joeliee met / fwar Wa al ;&f ep- birie to mi W't Opmxm WDte tnt .i1r Inaent3e btoeto . xo 1r bebbe f3ier bat tnun 3JeuoertJ Pan brfer uert / bie it nmi Raft/ n jarc r§ of noun toeueriaet . egjen mi en fpaert f niet .i . Wnt f

5 flofrp

15

At iioet mi at# j'# f elf # Mint . J or-0tan / felt fji/ e# fi hi naer f it hi blocr fj . f am feibe : bet#

tuacx

%i#

Dare uwen wille eif mi leer. Dit Nuns es fconinx camerlinc, Het es mij n vader, it be fijn hint . )~S- lo . gDeuoecj) d . i . nooddruft, behoeYfte, MAERLANT Rijmb. .HS . f. 2 4 . b . Nauonts quamen quackelen daer Ln hare Lenten, dat was waer, Eii elc nam drier- fijn 4 e u , uch , E1 na f ;en wille ooc ghenouch. Zie bier by L xod . xvi . )~s . x6 . DOCTRx1ALE HS¢ f. i-.4 . d . 1

Die den vrecken beet ri j cyan, Sekerli j c hi liechter an ;

fil hadde hi in Jinen ghcwoude

Hemel en erde, nochtan en foude Hi daei met niet hebben gnoech ; Neer hebben waer fj n g h e u o e c h . FERGUUT HS . f . 2 . b . Alden nccht bleuen fi daer, Eg aten d' daer was / ifen gneech, Eil alles , dies f hadden gheuoech . Merck in de heide Iaatfte plaatfen op het woord g : c h voor genoeg, fatis, dat men meermalen by de oudeu tantre$r . .~ 5



F A B E L

17 0

XXX.

%fd in bien/ bat ft fni bian Mir baer e~ A . anber rebene an . &j blict mi/ bie foube bpeoen 20 Zi riaturen erl beeben/ Ca befe/ bic "li niet en beftaet/ eeft mf traeft/ fjrfpc pelt rart/ e-5 boet mi met fjare fpife/ ,$cc re ft rrcfjt/ bat iffe plife . 25 Z) u# mach A . meet fjoet§ beiaden

an bgRibe licbe/ ban an ma4ben .

Ys . 17. Wf# in Wen) Naar mijn inzien beteekent indien, bier zoodanig, in deer i'oege, voor zoo verre, in dezen ziri vind ik deze fchrijRV i JS by MAERLANT Rijmb . HS . f. 12 4 . a . , alwaar de dichter, fprekende van het antwoord , betwelk de Zaligmaker, op de bruiloft to Kana in Galilee, nan Maria gaf, en hetzelve nader trachtende optehelderen , aldus felirijft : TP-iff wet gaets di an of mie, .AP:ie wile quam noch nie, Dit es to veiflane in dicn, Wiltu bier miracle _lien . Noz., eens in hetzelfde work . f. 84- a . , alwaar Tobie tot zyiieri zoom zegt : Lieue zone bout di indien Dattu der doget wilt Alien, in welke woorden zakelijk is uitgedrukt, alles wat wy vermeld vinden in bet boek van Tob . Kap . iv . ~s . 6 .

is . 19 . bwben) d . i . By KILIAEN fouere .

den .

koesteren,

opvoeden,

onderbou

FA,=

1-,' A B E L XXXI .

[PffitED . V . - 10 .]

et tua§ J . fterc bout or' .f. loud ' ~n tuel op linen Bone! i itttie g jeffjn goet ~Ie 1 fiche e5 of gjeiicut.

5 'Z1§

)~s . 3 . gbefdn) Voor den verleden tildd van ber hulpwvoord zij*n of vezeu, was outings zoo wel gbejqil3 a'-s gben , ecst in gebruik, en wet , O-elijk IJUYDEC0I" .R op Stoke II . ~,', s . 1026 . opmerkt, zoo onverf7chillia, als bet den affchryver unit de pen viel, Grit gbejijn is (icrh -,Iven. by de ouden zeer Wy lezen list nog by onzen dichter F ab . xxxiv . i- s . 2 . b . en .d e beide ", o ,- )rden worden onderling verwisfeld by MELTS STOKE IV, 62 3~ Iline-badde niet gbefijii fo coene, Sullee dint bellaen to doene 41adcle hem Zeelant gheweea teghen . AIARRLANT Ri/mb . f. 6 7- CBafaa, die coninc van 2:fr'l IVas den finen nocb alto fel Dan F,,ofijn hadde Iberoboam . VF.L'rliE,-Nl 1 . 36 . En had gedaen die oude uVn, Daer hadde wijns breke gqfiju . De beide woorden worden onderfing, even als by Stoke, ook verwisfeld in FERGUUT f. 21 . c . , alwaar twee juinVrouwen tegen Ferguut zeggen : ; hebbeli bier y . lacy WT"

Ghelveeft

al ouer u ,

terw



IF ABEL

j72

XX I.

5 Tit# bf t uam to finen jaren Zejonfti eraniien eri ftaren . )i berlae§ finen laep to janben I C;n bic beten banben tanben . i quain baer Oi biaenbe baern j o . f . fja fe / Die bein cQ§ on tgaca . Vie ffzae b€e ~'e ten jOnbC tu't Pane pelt met ere hiafen Wt . ie jant feibe : We it WOO b f J ocijtan foubi tlli f paten nb 15 'n peniert ani g2ate bo fjct ie it bebe in mitre jo Jct -

Vie

terwijl wy eene nadere aanvraag van Ferguut, eeuige reels verder, al -dus lezen Hebdi bier gefijn fo dine , IVaef1 hi vwen wille , o7b; bedwwange? Deze beide woordeiie s . 6 . rranlf en eri ftaaren) worden ook, to zamen gevoegd, bier boven Fab . xvi . s . waar wy het llatstgemelde reeds hebben verklaard ; terwijl men over bet eerstgenoemde kan nazien onze aanteekening op Fab . LXV . i- s . 2z . s . 9 . barn) Prren, voor vangenn, was reeds ten tyde van KILIAEN verouderd , en is als zoodanig door hem opgeteekend, volftandig, was het by onze eerfte fchryvers in gebruik . Even gelijk men oulings vaen voor i'angen fchreef, werd omgekeerd fianden voor flaen gebezigd, in welk laatfte woord de verkorting door bet gebruik behouden is, terwiji zy in bet eerff e verworpen werd, gelijk dit reeds door HUYDECOPER Op Stoke VII. ors . 516 . is vermeld . -,~s . I Die f ;at tile b'e) zoo flaat er in bet ITS . rnaar ongetwy 'eld moet - men voor, Die f ~-rrc, I zen, Doe

J„()rac.

F A B E L

xxxi .

'73

f e b'c turf porfbe ions/ jf foniie Wet rerjte u & Bert ftin ill fine Cube . r8 . cube) d . i . ouderdoni, meestal werd dit woord ; zoo bet ons toefchijnt , oulings gebezigd voor hoog be jaar-el, of eenen hoogen oud&clom, in dien zirn kowt het althans bier voor, en nog cenns by onzen dichter Fab . XVI. )S . 2 . MAERLANT Rijmb. f. 67 . a ., alwaar vv.y van den Profeet Ahia,_ welke door ouderdom het gezigt verloren had, dus lezen Die conighinne ghinc to man Die bleat was van grater o u de .

nog cens by denzelfden f. 85. d . waar . d e moeder van I , ho bic , bezorgd over de behoudene terugkomst van Karen noon , zegt Du waers van onzen oghen tlecht, ET1 onfer oude palfler echt . Palj7er- is eigenuijk een flak, bier overdragtelijk de fleun, of flut in ; den ouden dag. Ons woord oude, hetweik

th ans byn a buiten gebruik is, vinde ik ec h ter meerm awls ook voor minder gevorderden leeftijd in de Eron . van BEKA by MATTH . Anal. Tom . III. en onder annd'ren b l . ig . Want alele lVillam was in den xx . jaer fijner o ude ..

€3

FA



F ABEL

XX!L :

[PHAED . AAiVH . !2 .j

Q)ic I of en Iiepen birent re

an foA-7en en in Motet bare .

Voe Iieganften ft fi Iietirhen Z)it ft b~ tuouben garn berNinien . 5 tae bonben ft putie in i . riulcre ,ittentie. i,§ tile pube Die Were

;5flo

- s . i . ijorentare) Haer cnde d were d . i . bier en char, zoo fchreven de ouden zeer gemeenzaam, by verkorting en zaamgetrokken , harentar - e, zie HUYDECOPER op Stoke I . '`s . 286 . "s, S. Vubt) Otniings was dit woord algemeen in gebruik voor kikvor-sch, en in die beteekenis in Zeeland nog beken d , de o ude n fc h re zen onverfcb it lig , punt, en pule, wy vindenn bet bride by onzen dichter , zie Fab . III . xxv en XLII, iiILIAFN beeft puyde j. P1Jr7t . Ri'nm . MAERLANT RiJmbe f. 21 . c . in de befcliryvlng der plagen vain Egipten . IMP maraTche eli vp riuier'e Sullen vtit comyen p u O e fchier°e . . NNo dadlen f , e5' aloe ban;

Vervuldle da Egypt enn caie t, So dat die hui'e eli Scox . znlc Vul p ude war -en alternale . en zoo ook by denzelt'den dichter Aat. P- 1. HS . f- 7 1,

Ranra slats die voifch of e die p a ttd . VELTHEAI V1 . 8 . -- --~--- geld it alfe een p u nn d . Zie voorts W E I LAN D T . W . to j iii en fu,\ t~ uol8 Aug . v . Frogg ., daar wy eenne g isling nnopens de afki~ ding van dit woord vinden opgegevetn .

P A B E L.

XXXIIL

i75

;Sagjtn/ waren Ii fere beruatrt/

qn

ft Waen to Waire invert .

Ila ! ja! jeibe .f . We/ fat it nb fie/

Jo Defe pube fin biober ban tuie . Tact on# leuen / bats ni n raet / C11 bagljen/ bat un# auergaet . s f e merIict op renO anb'# pint (Ce min bernopt be' Die tint.

)~s • a2 . auergQet) Overgaan is overkonaen, gebeuren . Kii IAEN overgaen , overkornen, fuj eruenire . MELTS STOKE VIII . YS . 427 . Want de ghetheente vanden lande Riepen : Wapen der grate feande, De ons bier nu ouergaet . zie HUYDIECOPFR op deze plaa.ts . MAER:LANT korte Inh . van de Boek . der IKon . f. 5 . a . E z doe Dauid in elks tide In rujle was van alien f/ride, Dat hi den zouter maecte zaen Moghedi bier horen ouergaenn . d . i . Moo9t gar hooren, hoe dit is geheurd.

IA-

F A B E L XXWL rPBiutD . AANH . 3 .]

id Beet Ova Wife" to b Lbe. 1aren linbe Diet fi / bat betbe ,Inc bare be1oten tuel MOM Wolf/ bit e# far f ei. s Pa~be bore a j#nc ji bleeten f

In We Wile banbee oeeten . ,j )' at geetiijn lath but beer f . Oat. P bief / frf b foe/ be f u bat . ~

cwt

ors . R . bie€) Dit woord werd by de ouden niet alleen genornen, gelilk bet thans by ons in gebruik is, voor den genen , welke aan iernand bet een of antler ontvreem t , met oo g m erk , o rn zich daarmede to verryken . Bet had daarentegcn oulings eerie zeer algemeene beteekenis , en men vindt bet gebezigd voor allerlei flag van menfchen , die zich aan tnisdaad , wangedrag en het beleedigen van anderen fchuldig maker , , of welken men afgunftig is . By VELTHEM II, 40 . van eenen valfchen befchuldiger Gene onfrout en maht beer fleesn In ,/laden , dat beer yet befcoet , Want die dicf deer tegen fcoet .

MAEfLANT J . 0 . f. t78 . b . van bet joodfche Volk :

Efz als slit die Romeyne figen are, Dat die tempel ontreint was fo Die d' float in oils Heren ere, Begeerden , eer datmen brake,

zere,

Dat die dieue wet he pals make . f)ezelfde dichter Evang . f. 142 . d ;, van de Moorden cars , tegelijk met den Zaligmaker aan bet kruis gehecht ,c



F A B E L XXXIII i beef ftu

tnn

177

Inut berheert f

i o J)aer 3 ibe inwetftu f jn unrert. hint eg to 1ieier eii b ;aeber! Vot-et tea baber eti ui imeter.

The onfe troofl , onfe lieue , Was gehangen t uJ cen iq .- d i e u e . en almede in de 1Wirac . eener Non, US . is . a16 Aloe waerleke , als ghi Here lieue Wort ghehanghen tuf hen Jj . d i e ue . riaenigniaal words dit woord i n den Roman van Ferguut gebruikt van onderfcheiden gewapende iieden , tegen welke Ferguut ten ifyde trekt, wider anderen f. 15 . C, .Ferguut frr fere nri hem riI alt , Dat hem achter ontwee f zi j t Aert f oen e ;! ors met linen fwerde ; Die dief vigil neder op die erde . en., eenige regels verder Die d i of riep ontfarwelike

Hebt mijns genade orn Gode den riken .

In eenen zeer aigemeenen zin vinde ik dit woord ook i n bet Lev . van S . FRANC . B S . f,. 65 . c . , 0 Here defcn troefl hehfle mi, onwaerdige fondaer , van den hernel neder gefent -- is gheuoel ell weet wel dat is een lief eli ontrouwe in diners fcatte bin . i s . 9.(hhi beeffu biju Inut berfeert) Twi ., is waarom, gelijk wy voorheen breeder hebben aangetoond in de Taalk . Mengel. L . P . E . A . b i . volgg . d e zin is dus, waarom hebt gy uw geiuid , Icier uwe tem, veronderd . Zie wat wy over bet woord luut gezegd hebben, bier boven Fab . xv . ;v s . 9 .

F ABEL

XXXIV .

[PHAED . AANH . 33 .]

erg ferient cuarn bi roftumen (eeu# arm# man# jufe/ biet metten erume Van fiere to feten boebe toes . Ooe t't tile man rifle eli f el / S 1i fAaerb tferpent met rre up . Oct en fjatibe Deer nait foe bele gbrmae,r J

c1ft

5. aer) aex is hetzelfde met ons bijl, wy vin -en di t woord zoo in den TEUT IJONI S TEL , als by K I L I A E N , by den eerfen axe, bill, fecuris, dolabra, by den iaatDen axe en aeclefe , timmerbyle, 4fcia dolobra, m ee rm a l erg koint dit,. woord voor by onze ouden ; on der anderen by en rc ; . al-MAERLANT SP . Hiflor - . 11I . Ills, ia waar by van het nedervellen van den tempel van Sezaphis to Alexandrien verliaalt , boe fommig e Kristenen bet beeld van d cii afgod nits dorilen vernlelen , daar men h ;lt yolk had trachten diets to maker, dat , wanneer iemand dat beeld zo ude willen aanroeren, de aarde als dan openfplvces , en de wader in den grond verrinken zoude . Dit lezen wy by den di c-h ter i n dezer vU, q,e

.Waer o ;'.me rlc, : -,-/evafe Karen fume ken tine fo d va fe , Dirt fi dbeelde niet dorf en roeren .

z1' t waren in defer voeren O uam een ridd'er flaerc el rafc- Ji, iUet geioue wel mnt aernafch , Eli clam vp met ere h ant b ad x ; Nine ontfsch gheens ongemclex, Are n7aer rm t err - e handaex large Slouch ha Stip t1, incle orange .

Tfolc



xx'Mr . boent fad) fon

z7

F A B EL

¶fift f merten j -Ahe / s b W't lien , uxr: be r4 enett

tMott.

fjn .g0et /

hoc

et n .

Tfolc dat riep fore e1 nn~fliet ; Hemel nosh erd e en fcuerde e r vinden wy wederom een bewijs der willekeurige hyvoeging, of aflating van ide letter H ., naar den vlaamfchen tongval . 4exen , en hameren worden to zatnen gevoegd , by denzelfden dichter, in zynen Rijmbybel HS . f. o t . d . , alwaar by, van bet bouwen des tempels van Salomo fprekende, zegt, hoe de bouwiloffen , tot dteri tempel dienende, buiten de ilad werden in gereedhdtt gebragt, zoo dat men binnen jcrufaieni niet bet mititte geraas van then ophouw ontwaar wend Dit bout e;5 die fene mede Bereede men al buter flede ; Dat mien van hamere g enen flack, N o van a exe horde, doe is gewach, Te Iherufatem binder flede, Doe men dat week maken dede .

Zie bier by onze bybelvertaling 1 . .Kon . vi . ~s . 7 . In hetzelfde R,i jinwerk f. rig . b . lezen wy bet zeggen van Johannes den Dooper, M atth . inn . t o . dat alrede de Wit aan den worrel der boomen was gelegd, in dezer voege : Oec predecte meer Sinte man , Aldaer toehorde menich man , .fin feide : dies neemt morel go ;om, maim den wortel van den boom Es die aex gefet al nn . VTRLTHEM Sp . Hiflor . III . i ~} . van lieden , die, zonder van de gewoone krijgswapenen to z i j u voorzien , ten liryde uittrekken J; Bide met aexen eli net fwerden Sloegen fine daer ter eerden . dezelfde d i s h ter IV . g . Met pieken, met h a n t aexen, net verden Gingen fe tGrauen Been anverden, Eli otie .P- porten Pen eli houwenl . De verwantfchapte talon, welke, ook in dit woord, met onze taal overeentlemmen, vindt men opgenoemd by M 2



F A B E L

i8o 10

doe at U- at ue

XXX1V .

bat Iji boe(jtc in ftnen moet it tfet eflt Ocj / bat bast/ it bud be))inue xeehen . be jon ti Weber fnneeiien

by WACt1TERUS Glosf. Germ . in axt, bet Frankdeut . Akus, koint voi r by O'rnRLuvrls Biiaang . ! . xxiii . - ~s . Ioi . III thins akus in ,-iuuezzit Zi theca uuzarzellun gifezzit . voor in, moot men, volgends aanteekening van SGrIILTERUS , ju, jam, lezen, en deze regels dan aldus vertaw len Securis iflis jam el? polita /'d radicem po ita . Hetzelfde woord is ook gebruikt by TATIANUS Harmon . Evangel . Cap . xiii . v s . 15 . en by N0TKF Rus Pf. LXXIII . js . 6 . als mede aldaar in de oude Nederduicfehe uitgave van 1487 . , alwaar bilen en aexen to zanien (yevoegd worden : Si vuthouweden fine doeren met bilen, als in enen biz/•h e der houten, e' in dat felue inder bilen ende in der aexen wospen

fife

neder .

Ts . 11 r . tueehenn .) Daar ik in myne aanteekeningen niet vinde , dat dit woord my meermalen is voorgekomen , kan ik niot bepalen , 'of her by onze ouden ook in eejnen anderen zin gebruikt word ; bier betcekent het, i,, , t'3f!leh ;'k very)"og en afi emen ; bet t3lie vers van deze zelfde Fabel toont ons, dat de man zich beklaagt, dat zijti verkregenn good etc rijkdom begouden to verdwynen . Het bvvne pi k waarvan ons werkwoord moot wo rden ai gdeii1 JCLS ik ook, zoo by onnzen d i ell ter , als by a.ndere oudLn , in den'elfdien zin, en tegen ores r , k overleeld, 1-tier voor Fib . xiii . Ts . 24 . Dit fauelhijn leert riken lieden, ji mat do wekL n niet mefbaecl,-,, , . 1\'JAMRLAN •r Ri frnbybel HS . f. 8 . a ., waar by van den regeuboo~~ a bins f brijft Noit eer /ixihene menfchen oghe, [Feet ivel, (la t gho.re dine ; . ii . ae u n F -uet foude rc , En en ge



FABEL

HIV-

AN e§ feet/ Mat f t mef6cbe / Per0eurt nif op t)oueffc jebe . OT flu let/ fei~z bat fervent/ 15 tt f t beegetcn tuiatij ben tonnent 3anben f cUen ffa je ] it xnaet Pergeuen of mfnzn euefen muet ; i' than tt cI / bat feggic tile 20 foe ianJe al ft tlftte icn fit .

iii

Vie

Eueu ran watre etl eneia van viete,

fiat rode , slat es , fi ire' u niere , Bat ons naerre es dan dat bleke, Dat dregbet ons ri k e en we ke ; Want al es die dilnnze .1. vier fal comen, fonder fonder waen,

Daer niet voren flaeu sae mach Dat es die lefe doeinefdacb . de weec e voor den minjivermnogenden, f. II . C .

DOCTRIr ALE HS .

Aldus eiii dicke achterdeel, Dat die mate ghe/ellet dan it ]ett en hoe verde then w-eek e in "Ian ; 1Ilen feght, e i bets dic /ie g'refeit, Dat gheerne over den weeciren &feat . Dat is, gelijk xv nu zou,Jen zeggen, dat de reOMFt vermogende, het gelag moot bet :deu . F-let woord dat wy •h ier aantrcfen, en1 by on zv n dichter n iet vow komt, beteekcnt ook, zoo als FluYnvcoPEut op Stoke IV . 3rs . 638 . op merkt, flee/it, geying, do e h bet we rd. b y de ouden ook genomen voor arm, en zoo vindt men by l(ILIARN .nat, mate, patper, en in de beide, (door HuyDF.c . aangehaalde, voorbeelden uit de Doctrinele words mate juist tegcn njk overgefeld ; terwiji in de, door ones bygebragte, plaits uit het zoo evengemelde Rijmwer - k, mate en week onderlin a verwisf~-Jd warden , mate is, cius Diet , zoo als .inydec . r . a . p . day h t, wan arm on der_ fcheiden, en geii k het net dat woord to 7a -men g eVuf_gd wordt in de aan geh aa' de oT ats uit zoo vi ., tdeh wy daarvan nicer voorbe : Eden by '1e oudenn, Fiat U UoN M 3



I S!l

F ABEL

XXXIV

fec k2fen frail en 1Ozt nernmermeee %lfoe cued Oft taaO eer . Z) II# fizt men/ bic betruturt inen uuben biant/ bat# to Ileeutuet . 25 D' )ThUCt j'iic .1 . thageff~n / ' njt eli jactf rap ~'eft of}n . woorden van gelyke beteekenis, in denzelfden vol z n to zamen gebezigd zi jn , zoo als wy dit bier boven cep Fab . xxiii . , s . 2, met eenige voorbeelden hebben aangetoond ; week eehter,, om dit ten flotte nog op to merken , vindt men by de ouden ook gebruikt voor zwak, teller, in then zin lezen wy het by V LTHEM S . Hif or= VII . 24 ,

Gelijc dattie man, met fiere crackt,

Dat weke

wijf heeft underbracht.

G

FA-



A

[Pa-rAED .

T

XXXV.

s r r_

I.

6

-)ic pert ciuarn metten loIf V ' Pi bete fcar far g' ftaen .

a acn f Van

s . c . fcarp) Merk bier op bet byzonder taaleigen , iii bet gebruik der naamwoorden inn bet mneervoudiige getai, met of korting van den meervoudig;en uitgang EK, of der s . By de ouden was dit taalgebruik zeer algemeen , en hepaalde zich niet alleen tot de zoogenoeinde votes collecth ac , m aar ook via den wy het in zeer vole andere woorden . Bet lust ons , dit met eenige voorbeelden nader op to helderen . De dichter zeif bevestigt ons gezevcIe, daar by ons fcaep in bet 3 . vers met . fcapen verwisfelt . Betzelfde vinden war by MAERLANT R . B . f . S . d .

Abel die hilt feaep inden laa2de ; i)oe feeu.Ien If' rloe,a offtande , 1)aer brochte Caym fija arechfe corer, E z Abel brochte Code te . voren Van finer fc a pets , tbefe lam . zoo ook breeder voor broeders aidaar f. 14 . dQ of'ep allene, al was hi winder, Was fceonre e vele vroedwr , Dan enich van fluen broeder . Cal?, el v o o r caJieey en . f. 184 . d . Wait int lent waren .irk . ca eel, Die (lie Jueden befaten geheel . dat ik ook Ives by JOH . DE . BEi Ckron . by MATTH . Am. iii . p . 173 . ende dwafer coenheit fo iorpea , Tom veel ca!eei ter neder . iNog cens aidaar p . 2o3 . Hi 'e viit c. -achte tee alte vafe e lire , l in den g 'chte van Cole, ; . 1-relent voor viiendlen by VEI .'IIIE'M 1 . 46- here wel eboren , g L .' Jacr h.s re vrie n t verloa en .



134

F ABEL

XXXV .

Man gbrnen fcapen bat bi enenl at Ji b'c teeue f cube fenen .

zie ook in hetzelfde Boek bet 49 . leap . en nmede by STOKE X . ,"s . 279 . to voren warenn vri ent <
de diehter,, fprel en de van de beige vrouwen van Lodewijk den X . Ironing van Vrankrijk, zcgt

ant die Cot Inc hadde vor defen . g6Tee w i Y .)ad en zoo ook man voor mannen, by VAN HE Lu bi . 261 . Met hen waren in f jn conroet Twee baeuroetfe , twee vromege man . MELIS STOKE X . YS . 297 . .Dat inden dunen teenre fleck Ware ;; wel j es d ufent man . bidder voor ri lelers, by V LTHt+:M ,gyp . Hi fl. II. 17, want zoo worclt er in het HS . gelezen, en niet gelijk Le Long den dichrer vernni iikte Dus als die redder waren gefeten . Woert voor woer(len, by Stoke STOKE IV . )' s . I . Nu latic f aen van hem de woort . onze diehter . bier boven in de Inleiding i h . 2o . J faer 3nerleet en hoert Neer die redene dan die woert . DOCTRINA Lu HS . f I9 . a . Defe lere ende defe woert, D ie ghi bier nv hebt ghehoert , Seldi ple ben in vre ioncheit. Paert voor paerden, MELTS STOKE IV . xrs . 1435 . alwaar de dichter, ' fprekende van den last, welken Florens V . gaf, tot het zadelen der paarden voor de, lieu zoo noodlottige, jagrparty, zegt : De Gra, -e de haet /under ./.haren , Dat wen fedelde al de p {er t . ZOO



F A B i L XXXV .

1 35

S Vi e# beet 1i lz~ ben waif to bmrlt t zoo ooh by Vlzi,THhEM 1 . 7.

Sultrphas hiet die fieuende Tone, fede ; .Y7aer fine broeders geuen hen mede Ile iare twee /Ion paert, Eic• van hen eil wel bewacrd Mit breidele eli met /i; dele diere . Het is waarich ;jnfl k, dat bet wourd peers in bet ITS . by verhorte 1clhrijiwyze, aldius p't, gevonden wor&', waar van Le Long verkeerdelijk en tegen het rijni ps ,irt maakte, ell bet voor eene verbastering van bet Lat . p ,frs a an za d e ri i by n eent , dat he t wruord part bier ~-elen beteekent, welke verkiar~ing ons wederoin een blijk, van 's mans bedrevenheir, in de taal onzer ottden, opic overt . Dine voor dingen, DOCT[&INALE HS . f. 24 . b . Die in ri/ cheit wille f aen , .fir die behouden fonder waen, Aloet wij/lec deer 11m7 poeghen , Dat hi drre d i n c hebbe yore fine oghen bats Code, dose f jie conrcientie ; Dander es fine reuerencie 1erde es die goede fame . STOKE III. -~S . 14 0 . - -~--~-- dat de Coninc T ' ld voldoen a! de d i it c , Die hi Item betide vermeten . zie ook nog bet VII . -z- s . 64 . Land voor landen, STOKE II .' -,~ s . !z66 . Vafe bo; Uhe eli franc l an t. aidaar ;~I s . 1132 . eli had in hart Toter Lavecen al de ]ant . waarvoor in alle de vroegeto uirgaven ~elezen wordt : al dat Cent . H ant voor baneen, by STOKE E V . ors . I cd,U . 1p7, ;er de i, kene die ten tiden D et1 Giave bf ~, •o clbtc ;x gut L'n~:r2elax2t , E:2 deJe en bout no lent no

A ,i 5

.Doc.li_



186-

F A ? E L

xxx- yv.

1Ee i e r' ~` r r We biter ; ~' Doe Die Wolf rt f Otnr / Doebten, dat fine ande h a n t Doe hidden feker • ghenoech . 5°aer voor by denzelfden d iebb .e r 1 . ~ s . jo . ;- dan driehonder-t iaer . lee en zoo ook nog ; crrader voor verradders aidaar, N'- .

Sol .

s.

Dit mec .~ wondren etken man , I,'7-!- b:ee °a ::is e =i ~nen an, Da hi aldus cue verrader Stercte --Tot dit zelfde ta{ 1ge1~,ruik behonrt de nog bckende fchrijfwvz e , op de been, en de vast, wa ar van men breeder zien kan die helan grv+ke aant:eekenhiq van onzen grooten HUYDECOi ER Pr . B . VI . ~S- 799 . en : .& .LLrtl Zelff . Naarw. voorr. S iii . en 11 e . -~S . 7. Ce Weberfegg ene) BST KILIAEN iS dit %Ofr order anderen vertaald door let Lat . contradicere, •C fare , negare, refragari a HI i e r b e t e e k e n t bet n `eib e; .en , zoo als utt des dichters eigen woord~n duideltjk blijkt, by zegt, d .at het fchaap, bevreesd, in tegenwoordig :bciid van den wolf, het verzoek niet dorst weigeren , of a-flaan q maaar eersr ra duns vertrek, zytne meening ruder to ketnnen gaf. -Ii - g; ten zin lees ik ons woord by \TELTHEAT II . t . Des C'onincs fee/7e was du gedaen Daer moc hte zw` ei ingaen Tie dirt :vi1ie, e ,z ongeheten, E 1 f)elen , danfen . drinker , eten , Dit was niernen daer wederfeit . Voor ontkennen , negate , of tegenf reken, waar in betzelfde denkbeeld ligt opgeloten , vied ik tins woord by MAERLANT R. B . f. 136 . d . , daar Wy der Sadduceeaa ontkenning van de opflanding, verineld Matth . XXII . .ldus befehreven vindvii D,;e Saduceenn , die al hloot P rudfene e ua f e d: w,It 2

7

Al e 4

n

CU-

'/

Cd :'

Eni



F A B E L XXXV . 1

137

.s tar t`rae athu 1 toten jerte : d felt it l n j ' te . r ; re fen terrteit 1 teat Die barb faf Cornett Pan getbene/ bie gji JjCIit oenutnen 1 u Eoeuo inetten fj'ten int Wous lien !eifrrtr ban mine grout . & bo~'& r# bal fc j ell ctuaet / rune heft WC Met fontier baret fir beIe bef aen efi tuttef fogojen / Aoeien gj'ne bal frje bomhen ; ' Die e# .f . b~oet man / ~Oiere jt~ borers tmrjten ran . 4-1

i s

20

En feiden aldus jut openbaer vii. broeders waren wilen eren . enz . In dozen zzn gee ft ,WETLAND T . W . in wederzeggen, (iit wuord op, ais outings in grebruik geweest . Voor beretten, tegengaan by N1ELIS STOKE VI. *s . X96 .

4lfe drat vole drat heeft ghehort ,

,fat de Zelanders doe fin leden, dchten fi clene doe des vreden,

Efl riepen up den Graue doe

Edel Here, vane awi toe . Laet ons de diepe nu belegghen , E.l hem dat keren wederiegghen In het oud Hoogduitsch heeft men wederfagen, finch het beteekent daar renunciare, abdicare, in then zin k o in t het voor in het Nibelungenl. -s . 4043 . Von it was alien fr~den mgt linen Lode wederfeit . voor dit woord gebruikt de Hoogleeraar LULOFS, dan ook zeer gepast ons vaarwel zeggen, in zyne verratingen nit het gezegde lied, geplaatst in den Recencent X J . 1) . 'engehv. bi . 16o . Zie wyders WACHTERus en ScuEt-zi u s Glosf. Germ. i n wider fagen .



F A B E L XXXVI .

[PHAI.D . V . 3 .]

`~ f t blf C be stet .i . ca1u en man pt joetE/ btc seen _tjaee liatutie an . Pi gaf 0 feiuen ftaq)e g3aet/ m bie biiegfle to ff atie boat . 5 t laeef to fticfien fine haii,n . Ine confte tile bitecjije met oficrafien . ~

Die bliegfie babe V fi'bc feed

C5 A b eten fee lane foe meee . ~i Iji aefjtee bie blieg a finetfll io Cit miffebef bit tifegfle faetl . oe feibe tile raiuhe man t' blIegl)en' : u baeft ni a flant tithe na bi blieg en ; [i beftu Diet bu# Inenetj ba'uen Ontpen / natfitan aeftuee om Rouen . frs . 3 . taltuthen) Vaor kaal sclhreven onze ouden cola, of caluw, zoo als dan oak dat woord twcenma :-al in dwze fabel voorkomt, men leest het , als eeuu Vlaamsclh woord zijnde , by MAERLANT in den R . 1$ . f. 71 . c . ~--- -

clein op cal u man .

Dien bet lust , kan d.eze plaats breeder aangehaald vinden , bier achter in on ze as n teegkeni n g op Fab . L IL T s . 33 . By dente]f ien ~~ . hi or- . 111 . II, Q4 . ;~•s . 82 . C al u e hue cout. r ie ook no- alciaar I . Vi . ~ s . 9 . en j 7LYY(

i, .

KAt.~,\Z :~ 111



F A -3 E L XXX%Tl .

111"q

I 's r4a

Du fall ftrructi ie bete Powtoeben mifiet ,ant enbe u't jI ee~ i et. Eie [anp a fuutt Men ela fteett ,%

s . ii. platte) Onze dichter verklaart hier wederom zelf de beteekeuis van dit verouderd woord, daar dezelve genoe2zaann uit bet 3 en 4 vers blifikt ; bet aldaar gebru ;kre woord flaen , wwordt bier mer placken verwisield . In het Latijn vat) Phredrus Iiaat : .,41apain fibi duxit gravein . Hiertoe behoort h-, t by ons bekende plak, zoo voor den flag, die met zeker bekend werktuig, weleer algemeeii op de fcholen , voor fhrafoefening in gebruik, werd toegebragt, als ook voor dat werktuig zelve . Van gelyke beteekenis is bet, by onze ouden meerrnaals voorkomencue , woord piatten , MAERLANT Sp . Hif or . III . 111- 40 , Vs . 39 . Si plattenfe die in wwege, in hoeke Soe ver -droucb haer die vioeke .

Voor flaan uit jkkerny, gof foeyen aldaar III . II . iga ~s . 15 . Soin wile dede deep den anderen lede, .Eil onder p!atten hem eii fpeelden , 1fe neck kindere doers in weelden . Onder is bier onderiinq, en voegt zic h voor allerlel werk .

woorden , welke eene handeling of bedrijf tusfchen twee of meer perfioven aanduiden . Zie daarover breeder onze Voorr . voor den Teuthon . bl . 73, volgg. Hetrzelfilandi" plat, voor flag, lees ik i n den Rijmb. f. 141 . a . .i . knecht oaf hem enen plat, .E7a feide : hoe andwordf u slat Den biJcop, diep bier flaet ;-ac Fic feide : hoe, is quaet, So orconde dan vat bet f; -10-ac is wel, twi fluflu mi . 7s . xg . ,-~tuuet) d . i . ~)p Fab . L . ys . i S .

fleect, feet .

Zie onze aanteek . -'~S . 20.



Igo 20

F A B E Y.

XXXVL.

Dert ftnep to thatee / bat jt b~eett.

ors . 2 a . ftot z) Schoon dit woord thans alleen vebezigd words , tot aanduiding van zekere bekende maat, voor veleriei vochteu, werd het outings, in eene meet algemeene beteekenis , gebruikt voor vat of kruik, KILIAEt ,Poculum majus, cantharus, in welken zin bet hier voorkomt, en onk gevonden words in den Riii\ri . f. 19-4 . c . alwaar de dichter, bet gefprek van Jefus met de Samaritaanfche vrotnw to boek flellende, this fchrijft : Onfe Here andworde haer z'en ; Ic beat . Doe liet foe Karen stoop Ter flat Overt dede foe den loop , Ei feide . voor (loop, door Maerlant bier gebruikt, vinden wy in ooze gewoone overzetting Joh . iv . r48 . wetervat.

G



F A B E. I-

X XV 11 .

[PHAED . I . 26 .]

, .

'~ en bob bit met De eten bebe

obeuare op joueffcebe/ D

f2i

s . F . obeuare) Deze is de eigenlyke benaming van den bekenden grooten trekvogel, by oils thans ooyevaar genoemd . Zoo ook by KILIAety odebaer, odevaer, odebar - eiconia, de verbasterde fchrijfwijs heeft, volgens W TACHTE.R Us Glosf. Cxer m . in eclebar, daar in hared oorfprong, dat ook de Nederlanders meermalen gewoon zijn, orn de D . in bet rnidden van eenig woord weg to laten, en in derzelver plaatfe de J . intevoegen . Wat de afleiding, van ons ocleuare betreft , k an men de verfe°hillende gislingen diernaangaande vinden by WACHHTRRUS ter aangeh . p1 . en uit dezen overgenomen by WEILAND T . W . in ooijevagar, my komt hot waarfchijn1ijkst voor, dat de benaming haren ooriprong heeft uit het jaarlijksch heen en wedertrekken van dezen vogel . De oorfpronkelyke fchrijfNvyze vinden wy, even als bier by onzeu dichter, volltandig by de ouden, MAERLANT Rijmb . f. 2n. b . Daert vial ferpente was to waren, So voerrli met hem ode u are n , In hu~ekine die biefa warm . Dat f jza voile die al vp atel2 T rrme , ferpente le ha,'., vre baten . By dennzeifden dichter , der Nat . Bloem . bi . 83 . b . daar

wy van don ooyevaar aldus lezen

lief jij n f in Tefalert IT moet metten halfe betalen te fo doot glen odeuare ; f'` ;ut i ferpente verteren dare .

VEL .



F A B E L

X XXV11 .

Q-i goat be in A . rarlbat/ Pat Cubic v Wo tit Plat

5 .i. porfmrnt/ Wa' rhea en' blt)ne

Ob et/ fp~ar hi/ met `oaten finne .

VELTHEM S p .

Riflor . W .

Vie

TO .

Doeiz hi dit fprac hireubinnen, p die kerlee, Stoet een odeuaer op E,,'i ontede daer fine vlerke . Hiflor . van Reynaert de fl'Os 1479- f. -o 1) . side fiqmde hem eiien florcke, ofte em otideuaer,' die verbeetfe eii vei ,x7tre waer hi fe vant . Bybel 1 477 . Jerem . v1117. die zwrala,,ve l ende die odeuaer ivacbten den tijt haers toecomeus . 5- poelment) beteekent eau dun drinkbaar vocht, een fop , of foep , Fab . Autiq . ,4nomimi F . 6, ; ._pofuit illi in ftute!1a forbitiuncul2m . Het behoort onder de bastaaydwoorden, en is hetzelfde als Pohnent, by RoQur-, FOPT Glosf. dc la La* iig. P,-,om . vermald , boffln, _prlpazr~ er~e a,,, ,ee du miel des jyices- , etc . alles van hetLat .pulmeutum, waarvoor by AIAERLANT pulment, voor pap of bry, Rijmb . f. 13 . b . Tenen tides hadde die- wife 511acob gemaect ene fipife, Eli EI;7u quam vanden velde moede , Hi ftide : gl7,,:f vii tetene brooder gof Ie Yarn defers p111 in e n te root ; Leant mi deert die moetheit groot . vergelijk hiermede Gene! . xxv . 29 en -,o . nog eens in hetzelfde Rijmwerk f. 9~z . d . alwaar wy van de pap , wclke Habakuk voor de mlayers gekookt had , loch, op boo- bevel , aqn Daniel in deli Jecuivenkull overbragt, verMEW in het IV. Aanhangf. op Daniel 3,2 en volt . dus lezen : Nv was in 117erufialem, yen/met wel, E,en ' propbete efi` hiet Abacuc, Dit was doe Daniels gehic, Hi drouch fimi , :fniders put M C 111 t God heuet fiwiz i;;gel gefient Aln hem, met flilen g6ete, Die



F ABEL

XXX 1L

bit Ob euate bjon fte EEtfen ; M , fine conile nict (JiJetrcc1en/ i u at bic t'h# ; tie taare to ' Meef ,i . jontcricj abeuarc. Die hem fade : drach den prophete Daniel die fpife in Babylone. zie nog MARRLANT Sp . Mflor . III : III. 43, de aanteek . van STEENWINKEL aldaar .

Atntro )~5 .

49

en

>~ s . 9 . tic Ware) dat is maar,, fed, de dichter zegt de vas at, maar de ooyevaer bleef hongerig . Ik vi n d (i t woord in dezen zin by Earn-mige onzer ouden zeer dikwijls gebruikt, terwiji het echter by an dere , gelijktycige fchryvers, niet gevonden words . MAERLANT RtJmb~ f. 78 , c . Romulus die co . fier Maecte - .eerfl den kalendier,, I begonffe in marte fjn iaer ; Ne waer x. naende, dats uaer, Maectine lane en nemee ; lifer Pompeius [i . Pompilius) deder toe twee : Laumaent en fpor•kele mede, Het oude ne waer words bier verwisfeld met ons maor . Nog eons in hetzelfde werk f. i i . b, in bet verhaal der overfpeleresfe voor Jefus gebhragt, Joh . viii. alwaar ivy het laatite gedeelte van het 6 vers aldus lezen : Hi boog hem ter , acrelen neder, Hi fcreef e r rechte hem vp seder . waarop de dichter volgen laat, dat by echter niet kon melden ~ war fetus gefchreven bad, vermits daarvan geen melding in het verhaal words gedaan, hetwelk by aldus uitdrukt Ne w' vat hi fcreef ne wetic niet . RoMMAN VAN FERGUUT f. i i . a . Ferguut brinct gherec ht den fcacht ,

En flac den redder inclie basfl }ore , Sc ilt en halfherch flee Ile done, Dirt tyfer hem bider fiden leet ; Ne waer bet he niet en fneet. N

flog



194

F A B E L

XXXVII .

,$fter(CI1i at met be reinsert.

Vie wilt gaft tnaefte nb Tn tilt. Z)u§ beef fit sec Bert bad to fc!'ne. Qi gaf fii teten but rere lierne 15 .ttbue/ lane/ cri bie4t baer 1innen/

acne tnarjt# rcppnart Met OeWinneti . Ic abtuare at emitter tae. Ctine baeftu/ reinsert! afie bae~ ,pzar fil / to lereft ml bit fpcl/ zo ¶efie conic mine leffe iaei? _then tuaet met quabe bent been banbenn anb'n Wet Oflcfjoent .

nog aldaar f. x6. d . Ale fine dachuarde willic helen, Want is en weetfe binnen velen ; lie waer to cardoel es hi comen . zie voorts de aanteekening van HIYDECOPER op Stoke II . js . 195 . dat echter, zoo als bier gezegd words,) de ouden ook ne maer fchreven, gelijk dat voorkomt in de aldaar aangehhaalde plants uit Ferguut, is my niet waarfchijnlijk , en ik geloove, dat bier een misiiag van den affchryver gevonden words ; dit is aithans zeker, dat hoe meenigmaal . het verouderd, ne waer, ook in dezen Roman moge voorkomen, ne maer, buiten de aangehaaide plaats f. i o. a ., nergens elders aldaar gevonden words .



1' A B E L LPHAED .

XXXVIIL L 3.

(ffen

(tzoen`ei bat wa~ ij"ouecb{eTj( QEn brie inter bant mad Woicb . Q e t bent We beaeren UanDen eau/ ie cane WO Owne en biau .

S

1tt

ors . r . -poenre1) fTet woord, dat bier, en hieronder in bet 13 . vers, voorkomt, hebben wy elders by onze ouden niet gevonden , bet zal hetzelfde zi jn net bet verouder(I g rol, by K ILIAIEN graculus, monedula . Graille is by RoQ EJ E FO R T Glos,f. de la Lang . Rom . vertaal d , cornesllc noire, en bet Fr . grole, is hetzelfde als ons kraai of kauw. s~ 3 . pa u) Deze fpelling, words in de BYDFRAGEN L D . bl . 8 r . voor de echte en regte gehouden, en men h eeft -aldaar breeder betoogd~ dat de w alleen eene dubbelde U zijnde, dezelve oneigenlijk achter nog eene andere U in woorden van eene lettergreep gevoegd werd , vermits dan drie gelyke letters elkainderen onmiddelijk zouden opvolgen ; WACHTERUS echter Pr •oleg. Sect . III . i s van oordeel , dat de W niet is cene dubbelde U ; maat eene dubbelde V, en dat de IV in de Duitfche - taal van overoud gebruik is ; want zegt hy : quo antiqulores funs J lalecti, eo frequentior eji of us occurfus, non folum in capite vocis, ut hodie, fed etiam in media et fine . "'at daarvan zy, zeker is het, dat onze ouden de W In het enkelvoudige petal in woorden, alwaar het later gebruik die letter heeft ingevoerd , meermalen niet gebezigd hebben, wy zien dit bier by onzen dichter, zoo in (tit woord, a is i n blau, i n bet Mg . y,' s . terwi j i by o ok Fab . LVIII . -,h . i . fchrijft N Len



196

IF ABEL s

is

XXXVIII.

1 et l3er fierbe foe -baer

Mete/ er bet/ bi fIere bouerbicebe/ b Oen linen onw'freje We . Pet berte fit fine lebe.

etten beberen • banben patUYaen . tfe bit fat!en bit meiten rtaftett / trahen ~t 0, bie bebeten but/ fraerben D9 at fine Nut .

en

V ae-

Ben pau quam claghen fiere vrouwen . Leu voor leuw, DoCTRINAL, r. 1g. . a. Aife die leu na fine maniere P rbit ende et cleine diere. Ru voor ruw, by VJLTHEM III . 39BY 9 fi waren van beer ru,

Gelijc ouden lieden an beer lede.

FER,GUUT f. 5 . C .

,gene witte broec, ru alfe , i. haer,, Haddi ane e1 . ii . quade fcoen .

is . 6 . ~~ er) in hot HS . flaat det, doch dit houde ik voor eenen misflag van den affchryver . Der, zal dan hier voor dear, komen, zoo als meermalen by de ouden . Zie onze aanteekening op MAERLANT Sp . Hi or . 1 . 1 . !a . is .

r.

KILIAEN anweerdfchrap', indi~' is . 7. an1'fteie) ' " van by nratio. H et Lat~~n Ph a dru5 heeft contemnensfuos, Glen

finen onwerfcap doen, zall dus by onzen dichter hier beteekenen, de zynen verachten, verfaaden . Bier voor fchreven de ouden ook onwerde, DoCTR1NALE f. x x . b . Soe waer drat es hoenaerde, Der fijn tw_ ifle ende onwerde . onwert zijn, of hebben , was ouli ngs in gebruik voor verfmaden, verachten . Rom . van FERGU UT f. ii . a . Want bet hem horde fere dent, Dat hi den canine fo onwert Heft en al g'ader . ~jn here . Zie voorts onze aanteek . Fab . xxiv . s . 15'.



If

1s

ABEL .

XXXVIIr .

' ce maefte bat amen fe1 f met ohtieten (e finen mngbenn Weber hereto . Ci fjt bad ieije toinen fagtjerg l Vat feibe bast .J . ban flnen inn,j~en : Die# en jabftu gjenen tact labbt flenae!jet bin jjjenoctf t

-' s . 0 . jenoet) Chenoot beteekent iem and , die met eeinen anderen, uit welke oorzaak nok . gelijk That, zeer, wel words dus bet woord genos, iii bet Closfar, acht r

quade Fabeln aus den Zeit, der Jilinnefnger vertaald, lis, ejusdern genesis, conditionis, dignitatis, Voor ., de woorden by orizen dichter hier voorkomende : Haddi ghenoeghet dyn henoet, zouden wy thans fchryven, had eli~ k to }reden, of verg'enoeggewee ~i : ghenoot ~~-~' ~ met uwg~ . . ~ voor gelijk, ' was by onze oudetn algemeen in gebruik, M . STQKE B . Vt . -s- g 16 . , alwaar UuYDECOPER, in de

breeder aanteekeningen op die plaits, ook de woorden van Onzen dichter, tot verklaring van het zeggen van Stoke, b ybrengt . M A RLANT Ri/mb . f. ;;i . b . Drie gygante die waren to groat, Dat nienecdn fach haers g enoolt .

VE L T HE M

Sp . JIiliar . J . 9 .

Damiaten heeft twee paer muren ) fa iden , die eri flare, En xxvi:, . tars -en groet Van farcbeiden fonder genoet. ROMAN VAN FERGUUT f. 8 . d . MI n vader wille mi emmer geuen Enen hogen prinche, green coninc, Fele fcoenre dan defen jongelinc . .fly ! froenren, vat hebbic gefeit , So fconen ware mi onghereit ; Want viewer fljn genoet es . vender aid a ar f . 12. b . Ic waende men niet finder Dunouwm, No in al die werelt groet Hadde ge vo nden haer ge n o € t . Hiflorie van KAREL en ELEG . *s . 62.N 3

Min



19

I` A B E L XwIiI . Cn blere nHturen c1eber . 2o b tuDgftu emmermeer to feber

Cn

1Ir7ijn lant is fo 'root, Men vint nyewer`s Jijns ghennot, Il i erva n zich genoten, vo or zich in bet huwelij k begeveyn, dat ik eyes by MAeRLANT Sp . Hiflor . I . h r - 7-

s . 36 ., al waar de dichter,, verhalen{fit, 1hoe Phil ippus , )S-

Knniug van rvJacedonien , de vader van Alexander den Grooten, wan veer d .eze zyne gemali n Oly{npi as nit argwaan verftiet, en zich daarna met Cleopatra in den echt wilde begeven, doch waarover Alexander zich gevoelig toonde , d us fchrijft : Mettien hi (Alexander) clean vader vast, Die de moeder adde near oten

En wilde hem genoterr

iln een ander wijf deer na, Die men beet Cleopatra . Offchoon ons ghea:oot, zuodaniri , als de bier bygebragte piaatlien tit onze uude fc~ ryvers aantoonen , dat het wonnA by bun in gebruik was, by ons niet meer gebezigd wordt, is her echter in de zamenvoeging flog overig geb leven , als in echtgenoot, landgenoot, reisgenoot, disc'" genoot, en to een aanntal anderen, welke zamenvoeging even wei den o0 en met onbekernd was , daar wy reeds in den TFUTrioeus'rA vinden gerichtsgenoten, pares judicii, ook eytsgenoten, en fpeelgenoten, in alle welken bet oorfpronkelyke denkbeeld van volkomene geliikheid, boven door ons opgegeven, duidelijk ligt opgcfloten . Zie verder, en onk ten aanzien van de afleiding van chit woord, WACHT RUS , en SCHF RZIUS Glosf Germ . in v . genoss, en SCHILTERUS Glosf. Teuton, in GenoJen . i's . 2 o . to 1eber) Het byvoeglijk n aamwoord Teed, had otili r . gs eene geheel andere hereekenis, dan die , in welke wy het thans aebruiken . By de ouden werd het gemmen yr ~o r rnateiijk, verachtelijk , wangunstig, ofkeerig , ongevallig, onverdraaglijk, en in die n ziri kornt h et rook Iii .- -, r by ou een dichter your . Thans geefr bet to k ennen cen gevoel van - berouw, Bert, droefheid, en derUe»



F A B E L

XXXVIII .

199

E5 tonf't,ee net on# alien. inn§ feet men banben Oijenen flcuaflen /

f

gelyke gemoedsaandoeningen . Wat de verowww erde beteekenis aangaat, deze zal uit de volgende -plastf~ :n van gelijktydige fchryvers nader blyken . M . STuKIt If . x's . 8,.v . daar by van den Prins Famant, volgends HuydecoPer Rainaldus genoeul(I . zegr : Ene dint allene fonder mere lWespri/sde men an here wel fere X11 gaimen den T rken vrede, Hine belts altoos in ghenen fleden . Cm dit haddene Saladij n lest, Eu was hem utermdten wreet .

dezeifde III . ors . 804.

Die Grave was flo ut, ions en wreet, Eli nlle valf Izeit hadhi feet. MAERLANT Rijmb . f. 4q. . b . alwaar by Simions verrc-

gaan de gramfchap, waarmede by zyne vrouw verliet , nadat z y de oplosf ng , van het door hem op egeven raadzei, a,-,n hare landgenooten had ontdekt, vermeld Richt . xiv . aldus onnfchrijft Hieromme haddi tn}ijf to ledere, E;~ voer ten wader wedei al gram .

Terwi ji de dichter in hetzelfde gefchiedverhaal, dezelfde fpreekwyze, eenige regels verder, nog eens bezigt Samefoen quam de r na zaen Ten wi ue , e 5i wilder hi to bedlde ga era In die camere ; war die vader Qjtam, diet hem benam al gader, EJa feide to hem welgereet Ic waenflu miere dochter pads feet Bedi gaf icfe even andren .

Zie bier by onze gewoone overzetting Richt . xv. ~ .s . 2 . Nog cens in hetzelfde werk f . 69 . C . alwaar de dichter, in het verhaal , hoe Achab door Elia beftraft was, wegens den moord van Naboth, des Konings antwoord aan den Profeet aldus vermeldt

D;,e co' . andworde daer ter fled,3 En feide . w' ommw beneiu mi As feet? N 4

~e~



p~

b

F A B E I,

XXXVIII,

1e fine )ouerbitjcbe b4iuet iet tinojcn / Die h5 ni c t en )liuet /

25 it) 1no

Helyfas feide : is fcgghe di ,h',,, s-eet , Om dattu pouts fd uziels g ebade . L T E nr",Y,b . ~Fflor . III . 46 . waar wy van den optogt der Vriefen , tot ontzet van Floris V . , dus lezen Drier was een onder, hebbic gehord, Die Glais die Grobbere was geheten, Eaz was een cnape wel vermeten ;

En defe had oec des Grauen cleder En daerom waefl hem vele leder. to weten de verraderlyke handelwijs met den Graaf gehouden, was in zijn oog to ricer hatelijk en onverdraaglijk . J . V . HELLU bl . t16 . Dies wael hen t e l e der velc. lA F RLANT Sp . Hifor . III, 111 . 45 . ors . 5r . van eene vro u w, die, in kne c h is kleedewn verkleed, aan gerand wordt Eli hebt mi, feit foe, niet to l ed.er Gin mine aerme vile , eleder. DOCTRINALE f. 19 . a . 14 Sydraes Tone hi feit ; Die fThen vider heeft left 2 Eli index- noet begheef , Dat die ghene. Van Gode vermalendift es.

leet hat over tegen bequame, dat is aangenaam, welgevallig, by FERGUUT f. $ . d . , waar de dichter verhaalt, hoe Ferguut otn eenen zwaren regen to ontvlugten, in zeker huis zijn intrek genomen had, en hem door de dogter uit het h uis vergund was, aldaar to verblyven , ingevalle ook haar grader daarin hewilligde, waarop de oude man, vervolgends thuis gekomen zijnde, en dadelijk aan Fergunt vragende, Op hoedanig eene wyze by in zijn huffs was gekomen, deze daarop antwoort

Op ene vorwerde guar ac hare, Waert dat v bequame ware, lfe gi quaemt, ' Jo moebti c blluen,

Mere



F A B E I. 25

11s

MXVIIT .

101

anneet bit D1t beeft betiucen .

I oe e§

jr fienn#uee ban to bated .

Men foude mi net verduiuen ; Jlfaer es dat fake, dat v es leet

Ic rume v herberge gereet Dus hiet m bliuen defe ioncfi otnve . Zoo fchrijft MAERLANT in den R~jmb~~bei f . I T7- a . order het vole lent nrorden, d a t is in verachhting en. hart komen . Tleetfle i s by de n zelveri bet winf geachte, der Nat . E1. 'HS . der K . B . f. 68 . a . , en VELTHf~M f . ; ;o . Lede

feggen, voor flegt bejegenen, insgelijks by denzelven 1 . 56 . met Gode leer fjn , voor Gods guest ontberen. Zie by dit alles nag de aanteekening van HUYDECOP Era op Stoke B . VII . )~ s . 6o6. en V . -~s . 1282 . en WACHTERUS Glosf: Germ . in laid, averfio en vooral SCHrRzIUS , Glosf. Germ . in laid, leide, inamoenus, inacceptus, en in leide, exofus, inimicus .

Fr3



T A B E L

XXXIX.

[PIIAED . III . 6 .]

r et merge A • Mall rna .f ~ Mulffittetl 3, ut hhmoen d inc We .1. ) innen

f

i ~` s . I . ct mtnnbe i . man iltet . if . n julinnisn) 0LL sings werd her woordic Ha voor ciar of er gebezigd SHE T ` mende een man, is alzoo DAA R mende een man, ha ge bruik van dit woord in then zin 3 is by onze vroegere fchryvers zeer algemeen, men kan fommige werken ors. zer ouden niet opf aan , of byna Were hladzyde levert dearvan de bewyzen op ; men vind een aantal voorbeelde n bygebragt door H UYDECOPER Pr . X . )s . 1032 . C11 in de aanteek . op Stoke Ill . Ts . 69Tit weini e oxn zer orndfle fchryvers lust - hot nay nog - de volgende plaatien hierin to voegen MAERLAI\T Ri/mb . f. i8 . b ., alWaar Joseph tegen zyne broeders zegt

Her heuet iij . is er banger gew efen , 1Voch comer . v. na defen .

vergelijk hiermede ooze vent aling Gen . XLV . *s . 6 ., daar hetzelfde woord voorkomt . Vr L T ll P A1 1V. 48 . Bet fat een main doe optie Sc eh'.

Die vifehe vinc . f. 18 . d.

FErLGUUT

---

Her was man die foude connen Die doget voorifen vanden f•1i c .

DoCTRIMALE f . 26 . a . H e,, gaet die menighe o o ., broet Dies -hebben - /buck cleine noes, En daet fine bedoruenheit . Icy onzen dichter zelven vinden wy dit woord nog on d,.r an deren Fa b . ,Ax i . ors& i . en Fe b . Lx . -;- S- 1 . 1k moet bier even flil1han by her, in ditzelfde vers voorkomende, woord mende ; Mennen toch is door middel vain cenen Loom, de paarden voor eenig voertuig beflii;renn, bier vinden tiny mennen met mulinnen, her woord fc: h i ;pit dos bier niet genomen to zi . irn , voor let bother over de dieren, die den wagon trekken ; me ar voor her voe-



F A B E L XXXL D ' ji op fir tube rect . .# . biiegfje biefe beet . 5 Vat fetbe bit Mlieoje befe Yaag : ttant muxinne ! ganc bet bait f r foul foe Were Ram/ u fait bet jctber love" . Die mutinne antDOFte : banbi en to Je arjtic nitt ; inner ie ontfit. Jen g jcnen nieer/ tie fit np mien Vie beuet freroer raeben t?ie

243

to

dat is het overbrengen, van bet voertuig, van de eene plaats naar de andere , -en zoo is mennen by KILIAEN ook door vehere vertaald , ten ware , dat order de fpreekwyze ., mennen met mulinnen, verftaan worde cen voeren,

wagen met mulinnen.

)'s . 7 . ftaten) meennialen heb ik, onder let Rellert myner aanteekeningen, hot gems van cen tweede HS . van de oude beryming dezer Fabelen , bej ammerd , d aar hetzelve ors , nu en dan welligt cenen kleinen nuisflag van den affcliryver zoude hebben aangewezen, en zoodanig eenen, komt my waarfchi jnlijk voor, d at wy bier aautre ffen ; want vooreerst rymen fioten en lopen niet ; naar ook bovendien is bet woord floten, zoodanig als bet dart hier zoude voorkomen, by onze ouden, zoo veel my bekend is, niet in gebruik geweest, zy bezigden daarvoor fleken, zie HuYnECOPER Op LI1 . Stoke T . ~s . 1145 . Ik geloove dus , dat de lezing hier bedorven is , en , dat men voor floten, NOPEN lezen moet, welk wooed door den dichter in een, byna gelijk, onderwerp, bier achter Fab . LXVII . ors . 3 . gebruikt is, en by onze ouden zeer gemeen was, zoo als w y daar ter plaatfe nader hebben aangetoond .

0 . it . niie) dus leest men bier, waarfchijnlijk ntn let rijm, voor ml, zoo als bet perfoonlijk voornaamwoor - d Reeds by de ouden , en ook by onzen dichter, zie on-der auderen Fab . )~ s . i6. gevonden words, en



F A

-C4

is

20

ri

L-1 L

XXXIX .

fe Mi abeingbet blin&t / Cit met finctl bgibele bWfnjqbct/ 05 met finen gerben flaet . %n 0 0 bat mOn feuen ftaet/ une mageft mi boen no ouet/ no quatt/. 'Affegeftu tine oberboet . Who flin befe quilb , liebelil Pt- fe A . goebell man 111cfbicbm/ %1fine to bernole lien . 1I betnop meet j~e gjfefcien .

gel ,'jk men behoort to fchryven, daar de E bier in het geheel niet to pas komt, dergeiyke afwykingen van den gewoonen regel, ;omen mccrmaals voor, ook by onzen dichter, hier onder Fab . LXIV . )- S- 15. en by M4ER,LAN T b . f. 1,2 2 . a, Ri~*7e hem feidi volget m i e Daer lieten fijt al e;5 fider nie Ve laden fi hen weder ten here . tie wyders M . STOKE VIII . ~s- 470 en 634. En nog volgends het HS . A, by HUYDECOPER gebruikt, in het IX ., xrs . 12633- offchoon in de uitgave aldaar mi gelezen words :'dan in het HS . vinde ik dit 9 in het voorgaande vers aldus : Die fiere libaert, de floute h' Gye, Lach nochtan, feghet m5 mie .

Het bliJkt uit deze plaats, dat Huydecoper bier alth laiis bet HS . A niet gevolgd heeft ; en niec, dat dit allecii hier bet geval is ; maar wanneer men de uitgaaf met dat I-IS . vergelijkt, zien wy, tot onze groote verwondering, dat bet er zeer ver of is, dat wy eene getrouwe navolging van bet oorfpronkelyke bekomen hebben, en , dat Huydeco.per zich meermalen veroorloofd heeft, om van de lezing van bet HS . aftewykeD , dezelve eigendunkelijk to veranderen, en zelfs zonder daarvan de minste melding to makdn ; zoo als daaromtreut de laatfle bier bygebragte plaats getuigt,, Dit achten wy wel der moeite waardig, om, zoo lust en tijd ons niet ontbreken by een trader en opzettelijk betoog, den taal- en oudheidminnaren aan to toonen . FA-



FABEL

XL+

[PHAED . IV . 2 11 -j

Tie bliegje f t eet met 01otee plie jegben .f . wilt am jeer fcepfe.

cc tiegonfte Die bliegje feggjen : 11eajen mi en bo; to bi Met leggben . 5

' foe men .i. tieelte flit /

11c b en bier to bieee onbft .

!rr

)~s . i . p2ie) Hier voor by MELIS STOKE Prig* B . L. ~, s . 2 ;6. hetwelk HUYDECOPErt aldaar to regt verklaarr

door yver, drift, nijt, in welken zin het bier mede by

onzen dichter voorkomt, het Lat . van Pb edrus heeft contendebant acriter, to regt dan is ook deze zelfde plants door Huydecoper tot verklaring der woorden van Stoke bygebragt . By andere gelijktydige fchryvers is dit woord, zoo veel althans myne aanteekeningen bevatten , my niet voorgekomen , en ik meet daaruit befluiten, dat hetzelve niet in algemeen gebruik geweest is . 4. _qegben mi en bo,?ftu bi nfet legoben) d . i . met niet gelijk flellen, deze woorden worden toegeiicht uit den dichter zelven, in de Inleidin js . 1 41 eifl fcande to feggkene Man ieghen beeflen to legghene . dit legghen is juist het Lat . conferre, dat hier by Phadrus voorkomt, zie wyders onze aanteek. op de Inlaid. ter a. p . -~s .

my duyft gy u niet vergelyken,

x- s . 6. biere ontift) .Mere, dat is die er, of daar van, zoo als dit by de ouden veelmaals voorkomt . Zie ouder



1 A 13 E L

9.06

te

een

'tot .

ballet

L. bou!11 .

an tnrer rajijic ini Mom ; iontf r' .

_jr rue bu'ten / ert

I0 $tubm der anderen STORE 11 . Fs . 607. en rs . 972 . en Huydecoper aldaar . Onbyten werd outings, in ruimer beteeke-

ripe d an heden gebruikt, th ans d uidt het alleen aan bet nuttigen van eenige morgenfpi s, terwijl het by de ouden ill eeuert meer algemeenen zirn voorkomt, et, wet voor bet gebruiken van eenig voedlel ; zoo dat : dierJe there

orbit is de ee ;fle die daarvan geb ruikt ,

die daarvan eet .

dicuu zin vindeu wy het dikwijls by de ouden, en wet by MAERLArT Eijmb. f. 73 : b .., alwaar de dichter do vuorzeggi ng van den Pr o feet Eli is , d at , tegen den volgenden dag, genoegzame voorraad van fpijs in Samarie verkri jgbaar zo u de z i jn , dat echter by, welke aan die voorzegging Been geloof wilde fawn, hoezeer doze then overvloed , met eigen oogeu , zoude zien, daarvan evenwel taiet zoude eten, aldus umfehrijfr IF'

.Eli als die co . deer fFlue quam , IIehyl- , ,.,s die tale an pram, .Eli feide to hen ter zeluer wile', Lat ecr roar ghen , fonder ghile, Die tijt daer worden foude fo goet, Dat niemen breken he bbenn moet . i. under feide : den mach viet gefcien .

Ilelyfeas andworde : ,,Iu f illejl zien ; Mar niet onbijts difii moat . vergelijk hiermede It . Kon . vu . ors . I . en 2 ., alwaar in de Vulgata Verfo, comnedere, en in de Nederduitfche vertalingen, eten gelezen wordt, dezelfde dichter Sp. Hifior . 111 . 11 . 46. \ S . 43 . ,Uief ef, f racbi, de derde dach, Drat foe en gene fpife en on beet . en zoo vinden wy ors woord ook in den Roman van FEE r (JUT f. 15 . a ., alwaar wy van Ferguut zelven, door liefde verhijsterd ; dus lezen Hi reet den dach dare toter noene Int foreeji, divers eat lan .x, Dat hi en o n h ee r net no dranx . act is f"pijs, KIL1AEN act, vet . fland. Efca, c/bus . v s . 12 .



F ABEL. U .

217

io -;tujjtb / it raebt ti / bi miere troutueri

~ntxa~be b i ilt ell feitie :

Par O maev bi Wei ber j aen to On jeetfcav l batty naeineV

iei~e

C-ii tine tiuartjeit / baer bu ti o f &raemeg . 15 Du felt cuaet / ell -bu Deft fcf

2o

C1i tune heft ninuer rarnen tuel/ V u fegr ft cinrner jet§ at bjn / Jarbtan inaetftu onth't fijn . ;,i beriagben bi cii btuingben pct tuagen / en met awn bingben . lIn farncr nageftu let, Inben winter en rnacjeftu niet ; M' it ben foe to O~ernafie / n outfit abene face/

Mine b~agfjet nietnen nhjt/ aer it ben/ barr e# be!jt. Winter/ famer / alien t #t. 0 ben it peter ban g i flit . J4 u0 fteiben birfic bit bomnie / n en teten ft tu' Zmne. 30 or tan At ba!en air Wanen rif en le gjene/ We D'e leluen p ifett . 2s

)'S . 12 . beraaen to Ieibe) dezelfde fpreekwyze vinden wy nog eens by onzen dichter bier boven Fab . Vii . -r s . 6.

Dit fach . i. vroet man en feide Dit fpel mach wel vergaen to leide . Te leide vergaan b e t e e k e n t, tot nadeel o f verdet f f rekken . Te leide doer, in eenen zeer algemeenen zin, voor f echt be j egenen , nadeel toebrengen, lees iii in de DO C T RrIVAL .E f. '4, a. Van even anderen foe ver -beide, Dattu den anderen daeds to leide . d. i . verwagt hetzelfde nadeel, dat gy eenen anderen toebrengt . FA-

FABEL

XLL

[PHAEfl . IV. 23 .]

vi-

en taefel bins eeie muu# f Ioen hint bit j'e banben !uU Oat 1 efel ert gnetfet fexe ' en nbe / f eit DI/ licue beee . 1e 1eIC1e nl uWe mute geten iL et recijte fou 0ji mi bent Wets . (

ant/

. ,)-. geten) Flet voorzetfel OP: words, zoo ' als betrend is, tot vorming van den volmaaktverledenen tijd, gevoegd voor allerlei werkwoorden, met uitzondering alleen van zoodanige , wail€e met ona fcheidbare voorzetfels vereenigd zijn, of gelijk WACHTERUS Prolegom Glosr. Germ . Sect . V, z e gt &E o f nota prccteriti in verbi s fed ~infanitivo . prxfxam, plerumque inutile ornamentum efl . Dir voorzet iel , zoo in het floogd . als by ons bekend , is, meer tot gemak der uitfpraak aangenomen en inge-~ voerd, dan wet in de eigenfchap der tale ge-grond, van daar dan ook, dat hetzelve in fommige oorden van Nederland gvheet of gedeeltel i jk words weggelaten, zie bier over breeder by W~ILAND 7f . W . in GE . Het weglaten van dit voorzetfel was echter by onze ouden meer, dan heden in gebruik , gelij.k onze dichter dan ook bier in den volmaaktverledenen did geten voor gegeten fchri jft, dat tiny ook lezen by MA E RLANT R ifmb. f. 73 . a . i n bet verhaal van den , hongersnood in de belegering van Samarie , befchteven 1 1 . lion . v i . -~s . -24- Here die gefeldene mine E) is wi drougen dus ouer --en :



F ABEL

XLL

iinr / feibe We nan : Doe rnat j bat fin l Dune babeft nict boee ben tuille 'ujn .

q 09

Vn

On re kindere tetene onder oils tween, Er twine es geten , fecgie v, Eli thare heuet foe wech gefleken nv* Sp . Haflor . M. ,, 3 . Met bliheripen f/fn /1 daer gefeten , E i hebben gedroi ken en geten . FER(GUUT f. 15. d . Die hanger ginc hem herde nraer, Hine hadde aeten in .iij- dagen. Brocht voce' gebrocht d . i . geba•agt . MAERLANT Rijmb . n . 73. a. doe he geen quaet ; AVant God henef bier b r o c h t , vert aet . VELTHF

M

Sp . Hi/lor. 1 . io . van bet lijk van den Evangelist Marcus

VELTFIPM

.Maer doer na ~- -IVerd hi gel7olen, en fi jn i/chaem meek Brach t to IZenegien . zie ook omen dichEer h!er achter Fab . LXII . )r5 . Heten voo r geheten, geeioeind, N1 . S T oK1r. 11 . ors . 36 .

12 .

Diedric ATam een wi/ f, di Wilt biet, .lacer cane van hi even zone, F`lorens was hi h e r e u u de gone. .Dot -- v or gedooet, om bet levee gebragt, by denzelf . derl 11I. )~s . I57 . Wap ine ! wat hebdi ghedaen ? Ghi hebt den Coninc felve door . FERGUUT f. If . 0 . is hebbe heme doet meree-en man Met miners fwerde, dat bier leit Te broken . -zoo zoo ook fciet vow gefchiet, by M . STOKE V11. ',i~s . ii68., De leuen wil b minen rave , Hine fal hem verhef en niet, A1 eifl dat hem- ghelucke i c i e t . en vonden voor gevonden, by denzelfden IV . ~s . 4 6 T &I.

2 To

FAKE L XLTE U bneft am battt felue toils Teuen to Ziber fpifen / bf a b't e# bleuen . Ou netneft of/ bu beeft rni R abe/ ebi en bee it bi Ojene flenabe.

--..~--.~ Grave, eclel hers, Nu fjt blide vorwaert mere, J1' hebben uwen Wader vonden . Doc'rRINA L E f. t6 . c . Als ghi even orient hebt vonden, So feedine dan fonder letten , In v herte vale fetten , Ende dare W don doen al, .fat orient dare orient doen fal. cook by wizen dichter Fab . i . *s . 5 . en LIT . js. .12 . Onhoorfzasn by KFKA .iron . by MATTH . Anal . Tow . 111 . p . j68 . dattie onhoorfaiiie T7rie en eeif hedwingen woude, en zoo ook erfnaam by denzelden, al(laar p . 178 . datten Grave Florens toe behoirde, als een rechte erfname . HierZie boven voor erfnaaemer by KILIAEN in er fghenaem . Fab . XV . )rs . 9 . ,rs . n . 5 eb f) d . i . daardm, i n deze beteek enis kotnt bet ook by onzen dichter voor, in de Inlaid. mss . 1 2, . en Fab . xxviii . ~rs . 19 . Het woord is, gelijk HtYDECOPF R op Stoke I . ~s . 515 . zegt, li jnregt gefproten uit hat Frankd . Bithiu, en alzoo van oude afkomst . Wy vind0i bet a'dus by OTFRlDus Evang . IV. vii . 114. Oba they- man uuefli, "her heimi, ifl in then feJIi, Al that ungiza mi Uuio der tbiob guami . Er uuacheti binoti Thanne i n them zits. Drtbi then thiob thanan uz, Ni liazi irgrabai4 finaz bus. B i t h i u u uachet alla thia iJaht, Thaz cr thaz f n generie. welke plaats door Schilterus aldus vertaald words

Si



Ztr

} A TI E L XLI. C inaen(tu Iroei fifn ontiaben / _It Uerp~ rots at an6ecaDen .

Si paterfamilias feiret, O tri domi efI in cafirro , Omne in f rtunium ,

Ou0

Curs fur venir •et. Ip fe vigilaret fiucliofe Tunc in ear horn . Abigeret fiire;n tunc foras, I ec flneret ptr' fodere fuas modes .

Q ware vigilcaret omnern illarn noctem ,

Ut ftc defenderet .

1k heb deze plants dus breeder afgefchreven, niet al~ Teen , o art de beteelten is van bet nude bithiu aantewyzen ;

maar ook , om daardnor den tnisflag van Schilterus in het vertalen van ons bitbiu, door bet Lat . quare to herer i e k u n nen aan Loon en ; de zin der woorden van Otfridus is deze, dat cen h uisvader , zoo by Wist, welk angel uk een

dief kan veroorzaken , denzelven zoude veriagen , en tniet toelaten, bet huis to doorzoeken , DAAROM zal by den geheelen n acht waken, wy moeten dus niet lezen quare s maar IDEo vigilaret enz . Wy vinden dit wnnr i , in dien zin, meermalen by onze ouden . MAERLAr T . Rijmb . f- 4 . a . Doe feide God tote hem (Adam) na defen . ,acct die menfche wefen moet 4lleene, dan es niet goet, iViaken wi hem bet i Hu pe , die hem gelike ji. M LIS STOKE X . -~s . 218 . ,l ei de de ionghe metten ouden Conf i bedwinghen vender ere, Dat quain bedi, hi vanter were. FERGUUT in de befchryving van eenen reus f. ton d . --~---~- is ne f `nude v mogen San

f eppenef

niet befcriuen ,

Bedi latict achter bhuen .

Sceppenefe i s maakfel, gedaante, zie Huyr c . op Stoke VI . )O'l . .53 . De ouden bezigden ons bedi ookk voor want, V .LTHe .a 1. 140 a e



%rs

It ABEL ILL IS Z)a§ q -mentro man bit beet .i . zinc Doer fijn§ (eCfo poet/

€ii

Een cafteel, groet en fcone , Tafelcafleel beet hi om tgone ; F t d i direr faetde onf e Here God

Vif . m . aman na jj n gebod . In then zin Iezen wy bet woord ook by onzen dichter, hier onder Fab . t. U . Ys . 4 .

B ed i ft waxen fonder vaer . d . i . want zy w wren zonder vrees, zie bier by de voorbeelden door Haydec . bygebragt, op de boven aangeh .

play is van Stoke ,I . has . 5t5 . Want bedi, by denzelfden dichter iii . Ys . 245- is zeker vreenn d ; rn aar om bedi, bier met Huydecoper, onbeflaanbaar to verklaren, is my niet duiddijk genoeg voorgedragen, en veel thin der Dog zie ik eenigen grond, or voor dat woord, Philips to lezen ; de perfoon Loch , bier door Melis bedoeld, words genoegzaatn in de woorden : Grave van Namen aanngeduid , zoo dat deszelfs eigen naam bier Diet behoeft vermeld to worden, en, want bedi is, fchoon met onizetting, hetzelf(le, dat wy reeds by Tatiaan lezen, en by .uydecoper door nademeal verklaard is, waarom dan zoude men de woordel) van Stoke Diet op gelyke wyze kunnen vcrffaan . dan Loch heb hen zy cenen goeden zin , ik voor my verkieze dit, boven cene zoo floute verandering tee inaken, in de lezing van drie gelijkluidende kiss . *s . T3- nritthti n) beteekent bier ontlasten, en wel overdragtelijk, zich van ten laste gelegde fchuld zuiveren, en daarvan bevryden . Voor bevrijd worden van vervolgingen van den vyand, k~ tnt, naar rnijn inzien, dit woord voor by v . 1--IF ELU hl . 264 .

Want defe heeren niet en mochten 4lleene hebben zeghe geuochten,

Noch douerhant hebben genomen, Sine hadden helpe gebradt van vrornen

Rieldren , die hen in fladen Stonden, foe drat fi on tl aden Warden eerlij e ende wale .



F A B E L XLI.

all

EfI tUU1e .A . anb'n born buftnen I mat j jt Doer b~ 1ccft gebatn . , s.14 . nnftrabtn) Beraden wend by de ouden in verfchi1iende beteekenisfen gehezigd ; bier is bet gebruikt voor helpen, verzorgen, redden . De zin der woorden , van dit en bet voorgaande vers, is daze : al meent gy wel ontlast, of verontfchuldigd to zi j n , ik ben nog n iet eV olpen, zoodanig, dunks my, virnde ik dit woord by AEttLANT Rijmb. f, IV . d . In het verhaai, van Jefus kruisdood ; 1ele lueden quamnen drier gaende , .Life rues he maecten fpod, d' hi hive ; meant f verweten he in vaerre dint :

Tech ! die den tempel breken mach, dach,

-E,',' maker weder binden derden d7erlofe nv di zeluen wel,

Of du heft Confine van Tfrel. Ganc vand' truce , , Wi gelouen an dg. Die papen feiden mede . dat hi , Die andren J eden font in laden,

Mach hen zeluen niet beraden . Hier van berader voor verzorger, verlosfer, by denzeifden a1daar f . 9.4, c . E9 Ih~ on, fer alre berader Quam ,fonder veder in Marien, Dies wi alle gelouen eil Iyen . ~cn verder f. 78- c . van de romeinfche Senatores In fnen tirlen meecte Romulus Eerst rudders, wi lefent dus . C. oude coos hi made, Die biet hi b e rad ers vender feele . In then tiden Vert hi verloren In .1 . marts fch , , al s vi horen, Dat menne neminermee vernam . Eli elc van den beraders quam, Die berechten . ,v . daghe Die flat van Rome, tins gene zage ; ,Doe Overt deer na Pompeius (Pompiiins) Co van ,Rome, wvi lefent dus, Die blot dire beraders Cenature. 0 3

Hier-



1i ervan verfch ilt de beteeke nis van beraden, wa arin dit woord voorkomt by M . STOKE V . *x . 436 . Huydeciterp in de aanteek . aidaar, Beef t als eene oude bekende fpreekwijs op : jets tot iemands nadeel beraden, hetWelk dan zoo veel zal aanduiden , als iets tot eens anders nadeel berokkenen ; en deze zal gevolglijk de beteekenis zijn, in welke beraden zoo wel op die plaats, als in de andere, aidaar bygebragt, voorkornt . Terwijl wy eindelijk, dit woord wederom in eenen anderen zin aant .reil'en, rnede by STOKu B . VI . ys . 1032 ., alwaar wy in het verhaal van eenige lieden , welke zich op zekere voorwaardern k ri j gsgevan gen wil den geven, aid us lezen i Doch feiden if al openbaer ildi ons bringer to fer flonden bide porte , tonfer ghefonde , Dat gi ons niet nemet t1even,

So wille wi ons nu opgheven Older ghemeenten in ghenaden . Si feiden : vi fzjns n~' et b eraden

i nemen u op , ter meenten wille . Haaydecoper heeft op dit woord geene nanteekening ; lkemade zegt, vi Rns vies beraden, dat is, Wy hebben geen last ; doch i/lk . heeft, naar gewoonte, bier mrsgezten ; want beraden zijn, duidt niet aan bet gevoelen , of

de meening van eenen derden ; maar van den genen Tel ven , die handelt, en bet gedragen naar eens anders last, kan dus niet in aanmerking komen ; zoo als dit nader biijkt nit eene plaats van MAERLANT k.ijmb . f. 136 . C . in de gelykenis der genoodigde gasten tot de bruiloft van 's Konings zoon , by Match . in het xxir . HoofdflDoe feidi hem echt i . byfpel , Hoe dat wileneer gheuel,, Dat . i. coninc linen kinde Feefie maecte en l nde C ;m vele lieden , dat fi quamen Te f j ns zoens brulocht to (amen, Die die hare ontf culde deden , hat fjs niet ne warren beraden.

Met beraden zt n , zal du s bier beteekenen , tog niet beAald zi j tr , nog tot geen be f uit gekomen to zij n ; e n d e rhalven zyne meening n ret to ku .n nen uitdrukk en ; hiervan is ons rrog overig, wel of kwali~k 'beraden zijne FA-

RABEL XLII . [PHAED . I. 24 .)

Qern puut fatjTi. offe f#aen/ 3c baiibtt mare albu§ flewen . ~,s .

2.

QTbU# fjebaen) dat is zoodanig of van die ge-

daante, dusdaen, of dosghedaen, komt dikwijls by de ouden voor, FERGUUT f. 9 . C . Ioncfr . omme antler dine ben is vut Dan omme dusdane Taken comen. Bybel HS . i 360 . job viii . 2 . Hoe lange falf u dusdane dingen fprekenn . Zoo ook fchreven de ouden hoegedaen, by MAERLANT Ri/mb . f . 28 . c . J}Toyfes fprae here nv vertoge mi Hoe gedaen dijn anfchte f.

als een man gedaen, voor, in de gedaante van een menseh, by denzelfden f . 3 6 . c . Nachts .fo fsch vor hem faen 3eofue .i . ingel, als .i . man gedaen . en wel gedaen is fchoon , by FERGUUT f. 18 . C . Waer kennelu die wet gedanne , Die du nomes fo_ properlike . I iervan by de oudeli , gedane, voor gedaante, of uiterlijk voorkomen, by VRLTHEM Sp . Hif or . III . 41 . alwaar by verb alende , hoe Jan 1 . .Hertog van Braband, in bet tournoy to liar, doodelijk gewond zijnde, door het verlies van zoo veel bloed , terfond van uiterlijk aanzien vex . pderde, dus fchri_jft ~- -- daer al warm IJbloet vte quam reronnen,



F ABEL

216

XL,EL

Vie puut cgort finen brut bat to rn / i b~ant eti be un1fe btafen . 5 P oe fatj b i fiuten fine bin_ ber. b bier/ felt hil ben It norj nnfnber

Dan

En to hant fne ae l a n e begonnen Te verwandelne opter flat. M . STOKE B . IV . s. i io r . ----~--- een verraclre kennet wale Sinnen * ghelike telken wale, 4n linen worden, an fine gh ed ane . Zie voorts de aanteekening van HUYOECOPER aidaar .

limos,

q . tnnfn) d . i . ft/k. lutum . J JNI us Obferv.

wale , ii n us.

in

KILIARN afe, llerarn . p . .2-r .

P i ck,

T'aes,

,is . 6 . mf n ber) Hoe zeer de flellen de trap van dit byvoegl . uaawwoord voor weinig aenomen words, zoo geibruikte men reeds van ou ds den verat-lykendei ; en overtribenden , in den fin van Rein, zo-clan ~a komt bet bier by onzen di chter voor, gel i jk ook by STOKE Fry --s . 0 . Hi liet f bet was to grout fl fpranc in enen mindren beet . By MI ERLANT Rijmb . f. 14 . d . lees ik Yorep allene, al was hi minder, , a s fcoo nr- e en vele vroeder, Dan enich van faen broe r. aldaar f. 69 . a . Die auenture gheuet vorware Den zege dicken der min lie r flare.

jn fcip .,

Met ander•e wuorden lezen ivy byna hetzelfde in cue

DOCTRINAL" f. ey . C . .fat die m i n lie man verwint mede Heft men ghefien ter menegher f ede. Hifior . i'an Reyn . de Vos 1479 . f. !I 8 - a . in bet verhaal der verdeellnng van- eenen gevangen os : foe en mocbt ji nauwe een vaneen rninflen ribbon per den .



Ir A E L

MIT.

an bit Q e/ bit Rant int belt . a obi icttea Ft/ bie Defy .

I

-*s . 8 . We Wt) Zoo bet my voorkotnt, Stan het woord belt, hier in eerie tweeleedige betcek.enis wrorden opgevat, zoo dat, die belt, hier kan aarnduiden die haalt bet, d at is, die is grooter ; d aar bet wourd halen overdragtelijk genomen words vnor, in vergelijkiag komen, gelilk inen zegt, by ken by dezen an groo te, of inwearalyye niet halen , dare ik weet niet , drt wwoord rneermaals by

de ouden, in dicn zin ,, to hebben aau etroffen , en bet is by my geenzins buiten bedenkinng, of doze wel des dichters meening zy. Belt zoude bier ook mistchieri

kunnen

genomen

worden

voor

befff,

dirnidium ,

111

wel ke beteek en is dit woord by de ouden d ikwi_j i s voorkonit, en de zamenhang der woorden van often dichter fehiirtt deze opvatting niet to verwerpen ; want de vorsch vroeg aan zyore kinderen, ben ik nog kkiner dan de OS ' die in let veld ttaat ? waarop zy anrwoorddetr, ja

ghi -- die belt, d a t d a n z e g t, fa, gy zi; t gel de heft minder , d at i s , kleiner dean de os . D at belt o u lin gs helft beteekende ,

toonen ons de volgende plaatfen uit olIZe Nat . BI . bl . 3 a . In rd, ioteles s telt, n v if inren, a/s Heuet tkint fire langen die belt . Langen is lengte, zie HUY(JEKOPER op Stoke B . 1 . is . 1 o r g. Sire langen die belt, i s al z o o , de belft van zyne

ouden .

MA1RLAIT

lengte . By denzelfden dichter in den Rijmb. f. 56 . b. B15' Yoab wan die met gewelt, Die fl n here f iet bedi ; Die h e l t gad' bi Fibyfay ,linen broeder, eh hilt dander h el t . verder , aldaar f. 64 . a ., waar de diehter fpreekt, hoe by zich in de hefch ryv ing van den -tempel van Salo o heeft moeten bekorren M' i e west -pier achter later Die rifcbeit vanden vaten, E l vanden temple tmeelie deeh, Dame of hebbe niet geheel Die belt edichht van, dat die lettre flit . Ruff" 0 5



F ABEL

. !2 1 t

Vie

XLTT.

nut bianc meet eix of beriffeg,

'0 lib Oct / felt lit/ tuat fegget git# ?

tieue baker feiben Ft/

Vie o ffe 0 belt rneerte ban gjf

ae NanC ji foe ter berbet Wuert at jierc em' niaette fteruen 15 W ie e# We gjene / Die bat beet .f . man die D~ berfmo t lot goet f Cl b agjet fethen Obermaet nt j'tef bat lucre of fpliten meet . Roman van FERGUUT f. i tt . b . Om die fonteine font caneele ; Harde diere was die g •auele, Die in die fonteine lath,

2

Ic wane noit man en fach Binnen der h e i t geene fo diere .

en zoo ook by MAERL ANT Ri,imb . f. 86 . a . heltfcede, waarvoor nog in Overysfel in gebruik is, half

d . i . de heft . Get feide hi ; goede orient izarias, Up houefTcede bidden wi di das , Dattu nerves in goeden moede Die heltfcede van al den goede, Dat wi met ons hebben brocht .

zie bier by het boek van Tobias xii . -~ s . S . j s . i o . gfe#) d . 7 . gy des, wat fegget dies, is bus, wet zegt gy des, o f daarvan . -vs . ist . meerre) d . i . granter. Zie wat wry, betrek . lick den overtreffenden trap van het verouderd mee, waarvan wy hier den vergelyken den vinden, op Fab . XLIX. s, so. hebben aangeteekend q

-o .

17 . abermoet) beteekent bier trotschheid, g-ootschheid, hoewel dit woord ook by de ouden voor overdre-

yen cooed en roekeloosheid gevonden wordt . De hier eerst vermelde, en hoofdbeteekenis, is van zeer oude herkon st, geiijk men zien kan by WACHTEiUJS Glof' Germ . in uber-

FABLL

XLTL

219

uber°mut, alwaar by ons woord aldns omfchrijft : Proprie efl elatio animi -~-- ~ fuperbia enirn of animus jupra moduin elatus, ob nimiam ketitiam, a nimia virium fuarum contemplatrone et ceJ1imatione ortam . K t L t A EN o vermoed. JaJlus, animi elatto, arrogantia : et sr?juria , contuinelia . Daar trotsehheid en opgehlazenheid cfe drijfvet :r is van onhedachte ffoutmoedigheid ena roekeloosheid, blijkt bet duidelijk, hoe eigenaardig ons woord ook daarvonr webezigd is . Vour trotschheid vied ik bet by VILTHiLMM Sp . Hifor. I. 4 :2 . Een for o m hoede der brucien Der reetti rare met o ue r cn oe d e . by denzelfden V . aJ5. D us lager defe twee heresy daer Met o uerm -ede fo openbaer, .at een andren mocht an/len. MAE R L AN T Ri j mb . f. S2 . d . So dat Chennacherub vernam, E~ west op Thobyafe gram , Eli dede hem nemen a f j n goet Ooc hiet hi met grater o ue r m o e t,

flat menne verflouge c7lfo. f. .22 . 2 . Wet dat quade he'-ten ei nuermoet lNoyt in raflen reel en float . d . i . weet dat een kwaad of valsch hart en een trotschaard nooit in rust of kalmte is . J. v. HEELU bi . 79 . Aldus Woes to meneger fiont Die Hertoge j an van Brabant In fire viande lant, " ,41ft hem bef ac met onermoede . Voor roekeloosheid, komt ons woord voor by W . V . TI MDoCTRINALK

,DEGAERSaER,CH Ged. f. 65. a . alwaarr by van Graaf Willem IV, door wiens roekeloos beftaan het land in onrust geraakte, zegt Want .17 in fen die nae hem bleu' Die leelde zeer- in ouermoede . tie hierhy de aanteekening van DE J0NGE Hoekf. en ,labelj. Twist, b1 . 2b. M . STOKE R1 . S . 335. Maer onberecht en , fonder f n Vo chten f ; alga vela to min .D`edde likes ouermoede .



F A B E L

$120

B. X. )

S.

XLIL

143 .

111aer dits $ni Corners inden rade, Dat icker omme after late Te prifene , die hi hare ommate, B/ overmoede, eia hi oi;errecbt,

i illens cornen in gheveeht .

Zoo bet my voorkomr , vindcn wy ons woord in eerie a.ndere beteekenis by MAERLANT S Hif or. III . Il . 5 . Nys . so. hier toch fchijnt bet aanteduideu een weerbaar. ~i , oroerig gedrag, de daar vermelde Bis chop in o, n -

gena.d ' e by de grooten, en by de beestelijkheid, over zyne rondborffigheid . , vervallen, en van zyne kerkelyke bedienin g ontzet zil n de , rustte het yolk d aarentegen niet, voor dat dezelve weder in zyne eer en waardigheid herfteld was ; dit nu vinden wy • by den dichter aldus omicltreven

Jaer die gemeente vanden lieden, Die dat algader weder rieden ; Tyrant fne kenden heilech eai goes, Dreuen fo groot o uerm oet , Dat rage : ane weder, wien leer o f chef .Tn fine kerke met eren verhief. -lier'ran ook overmoedig, onbedagt, by MAERLANT . ijmb . f. 89 . d . alwaar wy van de grootfpraak van, den

trotfcnen Neb ukadiiezar aldus lezen

Hier na wel ouer een iaer Ghinc die U . in fine zale, E,'7 feide fine ouermoedeghe tale : Es Wit niet Babilanie die /lede, Die is in mine mogenthede Hebhe gemaect met miere ri~ jcheit . Zie hierhy Dan . iv . ~'Ts . 3o . v . HEEL1J bi . 7SDoen !ate Mjc her aelraue Ende ./1 j n beer weder race Warden ghedreuen met ghewout, il/as hi otiermoedich ell flout Erode en lies doers die heeren, Die- met he, quamen, d' niet keeren, H ine hadde fl/n . Bade en finen torcis hewroken, eerlike to veren .

FA-



FABEL

XLIII.

en ifeti't men Ynt belt ,i . palm/ III bi g nc ten pa be taert. iV)ie lieb't pcn f tie / en bor jte / ue jet heft O)CtriIjdil annnrfte.

5 Cr ben / felt jf / Rftitre gnet.

Vit ji'eroe t.Mt / eli betftuet

s . 5. f ;fatre) dat is geneesbeer, heelmee/7er, KILrAEN Artfe , artfet, at fe , medicos, en hiervoor in den TEUT HON I s TA Arzet, artzeder, medicos, phifcus , e n by PLANTIJN vindt men /I;f , oft artfet, waarvoor wy nod; hebben ons Arts, en het zaanmgeftelde, lij flirts, wendarts. Even als onze dichter hier, en in het 9-1 -,vs . vaii deze zelf(ie fabel fchreef arf ter, zoo lezen Wy dit woord ook aldus in den Roman van Waleawein, aangehaald door HUYDECOPER op Stoke IV . );r s . '65 . Arfaters quasnen , fo fi eerfl mochte Diefe (de gekvvet€}en) fouden rachterwaren . alwaar pry ook deze plants uit wizen dichter vinden bygehragt ; in de Leg . der Heylig . 148s , f. 255-, a . vindt m e n aerf gates •. Ten tinder fo is fjn ewangelie vervollet met grater oerbaerlicheyt . Want by Lucas) die fe f reef was een aerfater, om to be/cennen, drat by ons daer suede alte oerbaerlijcft medicine bef, rivet, - Eride Lucas die toentet in f;nre ewangelien, drat die hemelfche aerfater ons de re drye medicinen fthenkende . NIAER LANT fchreef met de zoo

algemeene vokaalverwisfeling vaii A en E , en naar zyner Vlaainfchen tongval erfater . Sp . Hif or . 1 . V1Ih 44- 94-11'o cualike fillet den Here, Left hi die fine dicke quetf fere,



IF ABLL

I22

IIL

'be ¶ser be# Ifeb't§ §oraet Jeei"ter ! feit 1)f/ aeeft tni reetI c je1ibe .1 . boten in minen boet / to ie mi Woe Wee boet . ae begonf`te We Iitb't bapen / (6ri ruant ban nttjter toe gilefopen / Crt foube trectien but ben boren ; M' !oboe fine ,jute to borers .

7 .5 rparri

Are den erfatre , die tallen fonden An finen gewonden maect vele wonden . III- ruI . 41- 7 :5En weetf u niet wat de ficrif`tore feget, Dat die gene, die twirael weget, 1-Ienet noot erfaters talre font , Niet den t~ enen, die es gefont . ons arfater komt overeen met het Frank-Th . &;fat ; wedicns , by OTFI:1n i .'s III. XI V . 22 . Thoh r~i nuns giutit a er Arzat nibeiner. en by t\TlLLi RAMLTS Paaraph . C . C . Cap . vii . -rs . , r ; . , vindt men arzat wurze voor zeker kruid, hetwelk om deszelfs hyzondkrre kragt en eigenfchap in de geneeskunde, van veel ge Ywigt en waarde gehouden werd, en daarom als b - i ware geneeskruid genoemd . Zie verder Sc1IrLTEn US

G/'osf. Teuton . i n v . arzat, Fabeln aus den Zeit . der Minnef. Fab . XLV1I . )S . 20. her nit ;f fleck, noch fleck nie wart, Der fuoc he enkeinen ar r z at . tes fatrie -- geneeskuride, Ff R GUUT f. 24. d . 4lf vonden den ionchere Dare flegen in fo meneger flat, Si fa .fdene e,? maecten he . i . bat, Si waren vroet van eerfatrien . 14 . pure) KILIAEN - hare, caput apri ant tern het blijkt althans nit doze plaats van onzen tiichter, chat dit wordd in meer algemeener bete'ekenis genonieii weld , even als het Franfcihe inure words omfchreven , tote

'xs .

dock



r A B LL

XLIIh

x!13

is Cpaert qaf ben 1fe 't .# . garb / Vat bi baer in umaejt Iatrj . C1# bi banben fta fle cbena# / en bitt 1~ feluen tamen tha§,/ .20

ue feibe Iii : it ben# inei th't etuamltfp a1 .I . Iie1a ;t f t cube nit a3fatre malIen/ Dat berarbten mine flalen . Ote tunen / bat ft nait en luaren Veer baraet / bu ntueten ft barer .

en

tete de Sanglier, d'Ours, de Loup et d'autres ,dies mordantes, ja zelfs is tit woord in her verouderd `ransch nog in rt7imer zin in gebruik geweest, zoo als men vindt aangeteekend by ROQUEFORT Glosf. de lit Lang . Roman . i n Hare, A1Tos aietlx employoient ce mot pour &figner dgalement les ldtes d'hornmes et d'animaux ; hure beteekent dus hier hop. Schoon my echter tit woord tot hiertoe , zoo veel myne aanteekeningen my aanwyzen, elders niet is voorgekomen, worth de beteekenis van ors hare nader aangewezen lit bet Latijn, waarop de dichter bier denkelijk her oog had . Ron vLI Fab . iEfopite Fab . xxvi . uitg . van NILANT . `unc Leo hurniliter frauds djfimulans pedem Equi confpicere a ccejit . cu/us velocitor Equus calves turbulentos in caput hofliliter dedit .

FA

FABEL XLIV. [PHAED . AANH .

7-

0:

1- en pert bzaee~ i . bergtilt gjefm1b . A . efet fneef an fine f0e .

cpaett

Y . 9~eftnf be) Dit woord werd by de ouden, zoo wet in eerie ruj mk :r beteckenis , als i n eenen m eer bepaalden zin gehezigd ; in de tweeds plants, en zoodanig w

komt het' pier by onzen dichhter ook voor, duidt het aaa

her o tooifei' vary paarden, KILIAEN ghe-fnifde den' peerdens P 1mlercc, monilia equorum, in eeu, woord het twig, FFitGUUT f. 6- 1) D carerlinc " font op betide, E hiet halen clot gefr ide Eia dede fadelen hare T j . perde . verder f. o . d . Hi was ~g ~ewapi nt ghereet ; Men hrocbte /j n ors vor he geleet, Hi jpranc vollajc in dat gefmide . gel7nide heteekende rulings , zoo als bet woord zelf aan-

duldt , en gelijk men by WETLAND T . W vermeld vindt, ail,rlci fieraad , dat van eeni,7 metaal crefmeed words, KIt .IAI:rs vertaalt het ook mouilia ; gelijk wy zeidell, en zoo lees ik ons woord in het algemeen voor fieraden, by V . H iJ LU hl . 58 . Die hertw gaf tallen tide, Beide cleder ende gelmide

H.for .

Heeren Godeuaerde, linen breeder . van R eynaert de Yes 1479 . f. 34 . h .

Daer fuldi graven el fcraven een luttel moll of -- daer feldi menige g h efmi de vinden van gai de era van filuere . Rid-



F A 13 E L

XLIV

:~t ert beba t be / to 'tilt : ie1tu rliet mjn f coed OjertiDe/

aas

5 C tV

Kidders gefinide, by MAE R LAr T Sp . Hrf~or . I . IV. 38 . ~s . 3 . voor wapenrusting : Doe ~41exander in India quay Dedi fine ridders gh e t r i de , Entie feilden an hare zide, Era h' arnarfh feluerijn makes: . en zoo ook in den Rhyth . de Caroli M. Exp Eisp* Cap : X11. Sect . 7Do trat der Ghunich Palligan Derv C'haifer zue nit neide , end ver/chriet im fean gefweide, Baide helm vnd den halfperc : ail waar ge fneide , door SG HE fii us in Not,, wordt very b i aard , tegumentra corporis ex metallo facta . Zie wyder:s den Hiooggel . YPEY Taalk . .danrnerk . bi . L8 ., ell ALF. Wl JN Taalk. ,anm . D . A . 0 . M . II . D . bl . 3ti- : en voig .

• 4 . afiereibi) dat is zadel, of zadeltuig, gelijk wy rat tt woord s reeds to regt verkiaard vinden door A+ ewIJN, raalk . 4anm . D . A . 0 . VI . II . D . bl . 3 ,1 ., alwaar by ook de woord en van onzen d is h ter byhren gr ; h et woord wordt ook nog, zoo als wry by WEILAND T . W. vinden opgeteekend, in f ommige oorden van cans Vaderland, in doze zelfde beteekenis, gebezigd poor het zadelruig van het paard . De TEUTHONISTA lieeft op G . vurGereyde, of vuvbrecht an en perde . 4ntela, etc echterGereyde Poliela, ind die r yem dar of die deny perde onder-den flart g' eyt . Stibtela, dikmaals komt dit woord voor in den Roman van FE R GUUT en reeds f . , q . c ., alwaar cart Ferguut een voortreffelijk fchoon paard wordt aangeboa `den ; Die knape gaf enen lack, Deer hi den wrene comen fach, Hi greepene, int gh ere i d e hi fpranc, Den flegercep wiflij s cleinen danc . enf.14 .a . Len groet ors, dat haddi Overt, P Brock-



o-26

F ABEL

XLIV .

5 (6n" mfnrn WeifieT cirr ban pube? I)er§ tvonoer/ bat it mi ontbouoe/

Brochte hem die ioncf fonder beide, Hi warp hemra vollec int gerci d e . MAERLANT Sp . Hif or . I . VIII . 65 . ~, s . 66. Ic wanemen dorn heeten foude,

Die een ors copen woude, E ;'z nieweren cane merc en leide Dan an breidel eia an gereide . VAN HEELU bl . 251 . Den vader Overt fjn gereide f gedrongen in die p or§e' f Nochtan bleef hi fnen or§e_ , i'lbloot fittende op den rugge. Porsfe is gedrang, zie M . STOKE B . IV. s . 33 . VELTHEM II . 16. En hem waren oec die daremngerden fjn Ontwee gefneden ex5 van finen get eiden , Doen Overt hi der al .fonder beiden ffe fo gejleken, Van Jinen ore Dat hem dochte die hats breken . het woord ende, in den tweeden regel voorkonmende,

is aldaar overbodig, en by misfiag van den affchryver ingevoegd, her behoort aizoo niet mode gelezen to worden . Nog eerns by denzelf len dichter II . 52 .

11 roc titan waejl vor fi` e gefnuwet fere, En elc, die voer metten here, Illoele voeren felue fine fp i fe En f 7 n ors corers, in defer wife', An fjn gereide daer elc• hint, oft op fnen fonaer . ~ Wat fomer beteekeude, was am , Le Long pier bekend, bier neemt by het voor zadel, terwiji by, hetzcUf' ,' e woord by Velth . 11 . i#, aantreffende, . yr, i h i al r , dat ht!t een gezadeld beest aannduidt, twee beteekenisfen die vry wat van elkander verfchillen ; loch die geen van heide to pas komen . Even min heeft DIFRICY IlMemoiv. fur les Lois des Gantois, Tom . I . p . 192 . de ware b ctee ke-

nis van dit woord gevat, dewiji by de volgende plaars uit



F A. B E L

XLIV.

qtr ffiiRt bf intt nfnen boete f Ntui cuaeau1tu in mine" jbrmOctt ?

Wfo

tilt de oude wet rip den Tol to Gend : Art, 16. Een lower es hi ghelhden met visch van welker ouch hi fir --hi moet betaelen eenen denier, aid us verraaalr : Une hotte,

ou un grand panier, charge de poisfon quelconqui~ -- pays un denier ; e n ;,,( , o o ok i n h e t r ~ . Art : 1"oert men hariafc uter p oert , eifl up den hats, eifl ip fo n er , of up cortewiighen Cn) z ., wederom in her 1{ransch overbrengt ; Si l'on t o-anfp orte du hareng ho rt de la villa, ,foil fur le cou , foit deans une t ofto ~ fort fur une brouette . - By hield dus bet verouderd fomer, zoo ais hieruir, en nad er no

Wt zyne aanteekening aldaar, blijkt, voor den korf in welken de goederen byeengebragt waterl, i i plaatfe van bet to nemen voor het lastdier , dat met die korven beladen was ; alleerr de wonrden uit Art . 17 . opgeteekend, hadden hem de beteekenis van dit woord beter kuLi nen leeren, verm its men wel goederen op den h als draagt, op een lastdier, of op eenen wagen laadt ; dock dezelve nimmer op ., maar wet IN den korf palm, Somer is dan her lastdier zelf, ook d uidt het veel tijds ,, sneer bepaald, lastpaard, aan . By KILIAF N is fommier als een oud vlaamsch woord vertneld , en jumefttum clitellarium vertaald, zie daarby de aanteeken.tome, . vary P . 1-laasfelt . Het ko m t b uiten twyfel van fomme, pak, last, onus, larcina zoo dat WACHTERUS Glosf. Germ . in fauna, onus, arcing to re t zegt : Hinc ,umentum farcinarium, five equus ft, five mulus vocatur, fchoon by aldaar verzuimt, ons verouderd fomer,, under de verwantfchapte t aien , optenoem en ; het ou de Franf. fommier,, is by Tto-

f

Q UEFORT Glosf de la gang. Rom . vertaald i Cheval, foinme . Zie voorrs SCHPRZIUS Glosf Germ . in en foumer, AGELUNG T ortenb . in faumer, en DU Glosf. in fagma en fatima . Wy vinden dit woord malen by onze ouden , FERGVUI' f. I . b. Die knapen fprongen op ter vaert, Elc fadelde f j ns heren paert, Eh torflen hare fomers fciere . VAN HEELU bl . 175. P a

bate de framer CANGg mecr-

'lea et ,



tes

FABRL

XLIV .

mine ~hhftuu ftfUle gjtftnen tehen / 10 (c it berre Ware teten ?

iv it

Sleiet, vaet ende brine Al drat ghi voren v vint , En la et fo m a re , kerre, noch wagon ; Die Jirabantre fju veifagen . tins llribel . Liet 's . 4449 . in de Saml. Deutf ed. Y : . 4714 . nitg. v . Zeune. Man far/i it foumere harte fwer-e tragen . voeg by deze voorbeelden die, welke wy hebben bygebragt in onze Voorr . voor den Teuthon . bl . xxxi . en Voig .

ors . S . ghemutte) Thans gebruikt men dit woord, in dezen zin, n iet anders , dan in de fpreekwijs , iennand to gemoet gaan, oulinngs werd bet zelftiandig naamwoord afzonderlijk gebezigd, by i(ILra\EN vindt wen ghemoet, occurfus , occurfatio, bet is alzoo hetzelfde met ores tegenkomst , tegenloop, in iemands gemoete komen , is derhalyenn

tegen iemeind inloopen ; MAER L ANT Rij mnb . f. !a .t . b . Te Moyfele . rcac wetter fpoet

r

God, : ganc in Pharaoens ge m oe t , En fegh aldus tote hem :

Merke hler an, drat ic here bem . nog eons aidaar f. a.

M' sloe Iii clare Overt dotage gaen, Orram .i. wijf in fiju ghemoet zaen, Die gebloet hadde xi/. iaer, En ta/ge allene die va/en daer Via finer mantele . -Vafen , dat is de zoom van het Weed, zie

ooze aanteek . op Fab . xLVlI . firs . 9 . [ins g/iemoete, lees ik oak by VLLTHUNt Sp . Ilifor- . It . 9 . Eir , alfe defe wederkerren woude Thus wend, ., guar alf l wefen four/c, Die Her- toge in des geens gemoet . Flif or. van Reyn. de T7os 1479 . f. 36 . b . Ick gebiede v alien bi urea lice, drat ghi repair, jInen wine, eji fine kinderen ere doet, waer ft in v ge m o e to cornea, bet f bi daghe of bi nachte . Ik vinde het woord ook aldaar in eenen



F ABEL

XLIV,

fe efel ff#be : an We! gjenate/ 211 nuejte/ fe qitam foe gjeii en ;

sag

ail '

eenen overdragtelyken zin, zoo het my vnorkomt, gebezigd, voor een ongunf ig voorteeken, f . j j . b . clit

dochte Tybaert een quaet gemoet wefen, eia duchte onfpoct to hebben .

is, 9 . Men) d at i s beiden , vertoeven . KILTARN beyden , expectare . TE u T H oNI s T A L eyden , wachten, harren tueven , merren , tracken , hueveken Expectare -- morari. .Oat men hiervoor by de ouden meerm a als biden aantreft , is door fl (J1'DECOPER op Stoke B -. VI . - s . 449- opw

geteekend , en met eenige voorbeelden bewezen, dat men ook oulings daarvoor met do gewoone vokaalverwisfeling, beden fchreef, blijkt uit onzen dichter, en zoo ook Iezen WY by VELTHHM Sp . Hj/lor . II . 26. J.ilfe dots ge wonnen was die cafleel Was daer- blifcap e 5i groet rinteel, Daer was fpifen genoech in bleuen. Die Con/nc fcicbte om blade lenen, E .1 dede dat eten doer gereden, Alen gi;ic outwapen fonder beden

Ei die teflen warden antdect .

zie ten aanzien der talon, met de onze verwantfchapt, WACHTERUS en SCHLi .zius Glosf. Germ . in beiten, expectare . Riveel is gejuich, gefchal . Zie onze aanteek, Fab . LIV . )S . 29 . ors . i o . leben) Hot werkwoord Wen in de beteekenis van gaan, vooiby gaan, doortrekken, zoodanig als het bier by onzen dichter voorkomt, IIOemt WEILAND T .. W . met regt verouderd, dikwijls komt bet by onze eer(Ie fchryvers in (lien zin voor. MAERLANT Rijmb. f. 3s ; ci .

alwaar de dichter, verhalende hoe Rachab voorgaf, slat de twee mannen , die ten haren liui ze zich bevoncienn, docll welke zy verborgen had, reeds weggegaan waren , aldus fchrijft . E i feide, dat ft waren Bane, El leden wareit die 7ordane . P 3 Zie



230

FABEL

XLEVQ

jf PrObe / fon ber fp eiien / Wachen,

60, moere beje oberbart

ie daar by Jof. nn, .ps, 5., by denzelfden dichter yinde ik, veer iemand lden, dat is, ten zynen gevalie eu befcherming hem voonrlt goon, aldaar f. 68 . d . Doe feide Goa : du fait wech tiden, E)1 mijn in,el fal vor di liden , Die di geleden fal. verder f. 124 . b . ,an danen fo ghinc hi d'na In dot lant van Yuda, E,l als hi in Cadglee keerde, 41fo ens Sinte ;~'an leerde, So foudi clog Samarien l i d e n . bier voor in onze vertaling, Job . 4 . .En' by moest .door Samarien~gaan, Nog eens f. 137 . b . .den pope cn . r, leuite mede, Die olden wech d' na l e d e n,

Ne hebben hem Been goat gedoen . vergeliP met deze laazife plaats Luc . x . *s. 3r . en 3 2 . S alwaar ons voorby goon gebruikt words . VELT1-1F14 . 4/ or. 1 . ,f3 . -- doen die Coninc eli fine gefellen Te yfe quam , doer wi of tellen , En doer ouer waenden fjn leden, ot-den f aldoer bef reden r Van den Vriefen . Nog tens III . 27 . IVleni4h man met groter fpoet Velden shout dapper-like,

Doer leden foude die Conine Tike. it woord pier, by verklaart het door ons leiden, gelei en ; en verwarde alzoo ondereen ons lden, labi, en leiden, ducere, by de ouden Reeds zoo zorgvuldlig ondericheiden . , VAN -Hv:Lu bi . 29 . Sae dot hire door ray oefle lid e n , So ude hi to M echel en in r iden . PERGUUT f . 2 . d . Die Coninc legit biden ca~flele .

Le Long verfond



F'ABEL

XLW.

^3l

15 V tii brganfte tvag ban Vinen Zgren / tranhen / biwinen .

%I# d . i . de Koning ging fangs bet kasteel been, en zoo ook f. i . d . , alwaar aan Ferguut de weg gewezen words, welken by houden moest, om op de plants zyner begeerte to k n m en

Faert defen pat wel gereet, Sane mogedi wen wege niet liden . voeg hierby omen dichter, bier achter Fab . LVII . ,f s- 5 . 7 . 10 en 1 1 ., alwaar bet verouderd liden, met ons gaan en loopen, onderling verwisfetd words . Met ftulzwygen voorby gaan . gelijk wy nu f preken, is by de ouden wit fwyghen overrliden , .moron . van 11 iA b y WxTTH . dual. Totnn . III . p . 22& In den jtier ons f1ceren --gefciede ene grate gratie •- - - die is wit fh'yghen niet overlideu en Mach . 0,k vind ik ons wonrd by de ouden overdrag±etij1k gehezigd, om bet verloop van den did aanteduide-, vA' Ht, ~- i_u hl . 7c . Doen Her relrauen htadde gheuaaen T fertoghen liede , dede laen

Die H•e rtoge fire liede vtaren Soe vele to "I 'ric• , t . d, i waren 1If:'t then van " ri c•h t e i van .flken e t

Stare genoeth beiren weder flake ; Drat f hen deden wel

cent

Eer die kerflr age l e d e n . den tzjd liden, gebruikt \JAERLANT voor den :ijd beeden, doorbrengen,, Rigmb- f. i ~.i . d .

Defe .gj. kinder die bedieden ,ij- manieren van lieden, Die bier na n fullen verfceeden , E,5 net Aide den tijd ledlen . de ledene tijd voor de voorby gegane, de verloopene ja-

ren, LEEK . SP . f. 147 . d . --- den ledenen ti jr en can Nemmermeer vevhelen man zie nog ALEWIJN T . 4 anm . D . A . G. M . bI . 3 .

' s . IA . ibetbRet) Dit woord is reeds by KILIAVIN als verouderd opgeteekend, en door hem vertaaid, Male'a 4 .c~



1 32

F ABEL

XLWW.

Mfg rf rrarrrt bud Ina# berbaruen/ en Me ji iL a Jen me# met 1taruen .

Vit

cur , iniuria, vis, en ouerdaed- oordeelt by hetzelfde ,,, Is oueldaed, de letterverwisleling van L . en R . is niet ongewoon , zie WACUTLRUS in Proleg . Section . Ill. By onze ouden lezen wy zit woord dan ook in de beteekenis vain wanbedrif, f, misdaad, IAERLANT Rijmah . 1. 93 . a,, alwaar de dichter,, verhatende , hoe Darius , Koning %ran Babel, wanneer by I)aniel ongefchonden ins . den kuil der Leeuwen vond, denzelven uit Mien kuil ,deed . uitkomen , en die genen, weike tot that misdadi . bedrijf hadden medegewerkt, daaria werpeu, aldua fchrijft Rie hi lade ., fonder ghenoet Daniel! fo es dig n God Die es . Na fijn gebod Dedine vutgaen, eli die raet Dedane .D' toe gauen to diere ouerdaet, Dedi d' in wer en fonder verdrach, D' .f doet in bieuen vp then dach . vast ring eens by denzelfdern dichter I . 0 . f. 148.4lbinus den Landvo,ogd van Judea :. Def AlbP nus was fo quaet , .hat I2i niernens nuerdaet 11'e icrac , die Belt geuen wochte ; M' die glaofe . die niene brochte, Die u'ert ontliuet of gheuaen . MELTS STOKE'. B . X . -~s . 146 .

die bi hare ommate, Bi overmoede, e, bi o perrecht , illens comen in ghevec ht,

ELI trecken an, dies niet beJlaet,F Hem sneer cratht eia overdaet .

orerdaet verklaart Huuy'iecoper bier door geweld, in dign zin lees ik het ook in de i Roman van 1' .E I G UUT f. 5 . C .

alwaar wy een , verhaal viriden , hoe Ferguut door zeke . ren Camt rllnc , d at is Kamerhheer, van Ikon i ng Art ur, ten wins huize hy, op yerzoek van deszelfs do~ter, zyne intrek genowen had, gevraagd werd Of



F ABEL

XL I fir .

233

V, it face We a fel / n i taecb .

20 J' P§/ feibi/ bin ballunecj

Vaa . Of hi die herberge wan met crocbte ~ . i . of by met geweld, met overin agt , zich in d at huis had ingedrongen, doch waarop doer Ferguut geantwuord words . Here! peen is beds gedachte, In dade noit man no wine q iaet, N'och this gedane ouerdaet . 1k zal doze plaats niet breeder aflclhryven, wien bet lust, kan nog de bier volgende regels vinden, in onze aanteek . op Fab . xxxvntl . -' s . 20 . over bet verouclerde leed. By denzelfden dichter lezen wy ons woord noin eenen anderen zin, en wel voor eenen onbera(len eu roekelooze n flap, in het verhaal van een meisje, dat hare liefde aan Ferguut verklareude, door denzelven werd afgewezen, doch als toen over hair gedrag grootelijks berouw had Si was met groter Were beucen, Si fcaemde hare vter maten Jere Dutft oQ minne ten jonchere Ginc , diefe her ontfelt heft. Hare rouwet _fere datfi left ; Si hilt hare feluen over guaet, Datfi noit dede die ouerdaet . van eenen verraderlyken moord , vinden wy ons ove;chef gebezigd in de Kronijk van BEKA by MATTH . 4i' ah Tom . III . p . 384 en daar ook overdadigh, in dezei Fde Kron i k bl . ig .,j . Mer die Paus --- geboot den B?/cop van Monfler, dat by den Bilco Willain van Utrecht foirda to hu pe comer wetter pant tiegens die overdadige luden, die dat voerfeide Jiifdoin aenvechten wooden . Diet onaardig gebruikt MAURLANT ouertrale voor grootfpraal, fnor-, leery , Sp . Mllor. 1, IV . ;7 . N ,"-S- 4o. Alexander en wide niet roeken Defer brieuen ;: "alit hi wale .Kende dreghen ca ouertale . fir .

16

an icn/ btuitnen) zie omte awateck, bier on.

e Fab, Lxv . His . 2 ,1 .

P 5

1 0'~

231

F ABEL

XLIV.

van wat tnmage cnmeffu~ Dine fterbett nb?

%I

. KILIAEN ales, flercus . Onze ~ s . 1g . me#) d . i . met dichter hier boven Fab . I . 1s • I . Int mes daer .i . bane fochte ,dpife. .--~-~ r-Rom . v . FERG . f. 4 . a . V borders Jijns qualic gewone Te varne in fconinx fout, Si c onnen vele bet fc iden bout, En ploege driuen, eEE laden mes . MAERLANT 1 . 0 . f. 176, c . Want alomsne fo was die /lede Buten belegen , dat f met vrede Ne geen cruet hebben mochten . Meffe proueyen f doe befochten, En aten tmes met haren monde. VELTHEM 1. 9 . daar men ook bet werkw . mesfen , voor de aarde mef en, aantreft -- Nilus onder tiden daer ouervloyt Daer namaels grote vrucht o f groyt ; Want dat makent foe vet,

.D a t Been mes en m e ffe t bet . -~s . 2 o . bo~iotr) Dit woord, hetwelk by onze on . den niet veel voorkomt , beteekent het tuig, dat bet p .aard voor de borst heeft, in den ., Tr UTHONISTA vindt men Boich van en dyer, flrmus, fcapula, de fchouder ,, zoo dat PL AN TI,JII dit gedeelte van het tuig to regt noemt, bet bo;f getuych der paerden, oft bos ftriem , onder welke Voor vorboech, laatlie benaming het nor ; beken .d is . zoo als wy oulings fchreven, heeft de Teuthon . in -B,

voirb'orcht an en perde, A,ntela, en bier voor wederom by denzelfden met de letterverplaarfing der R . op G . vurGereyde of vurbrecht an en perde, 4ntela, en op V . Vorhrecht an des perts fadel . KILIAEN noemt Veurboghe, antilena, reeds een verouderd woord, wy vin den bet in die Hif orie van Coninck Karen en Elegafl 1478 . 'S • . .54 .



IF A 13 E L.

XLIV .

135

I tea;tu to .4jemahe .f . ftft / beftu fcoenre tt ban trq

spat

Hi foude om eenen faded aen , Die in die tamer ware g ofaen Daer Egger-ic en fl/n wijf in lack Pie .fcoonjle, die noyt man ,Each . B i en leeft niet die v ghefeyde Die verweentheit vanden gereyde, 45 oec aen dat voerboec h Es to prifene ghenoech . Hoezeer deze plaats ook gevonden wordt in de Ver . h an deling over We Bellen, van den fir . VAN WIJN , Wer. ken van de Maatf. der N . L . IV . D . bl . 39, en daar uit overgenomen is, door den Hr . 1ALEWIJN Taalf . 4anm . IT . Pr. van bet G enootf. D . A . 0 . M . bl . 3 r . Zoo heb ik ech ter dezelve bier ingevoegd, naardien de opgaaf door den Hr. infer aan den Hr . VAN WIJN zeer gebrekkig, en met vele afwykingen van bet oorfpronkelyke, met opzigt tot de fpelling, is gefchied, zoo als my dan ook, by bet inzien van bet tuk zel ve , ` t h ans ter Koninglyke Boekery alhier berustende, gebleken is , d at voor bet herhaalde woord ghefeyde, zoo als reeds de I -Ir . .alewijn tc regt onderi elde dat men bier lezen rnoest, gereyde gevonden wordt . In het oud Hoogd . vinde ik furbiige in bet Nibelungenlied. Uitg . van Zezsrze, ~' fs . e299. Iii fmalen furbuge finch man di more . tragen Von den been fden , daz'on inch ieman thuut gef iigeni. Zie hier by ScntRzxvs Glosf. Germ. In ,f urbuige, antilena . -s . 21 . to ;nape) Zoo fchreven de ouden voor tornoifeel, BEKA Iron . by M ATTH . Anal. Tom . III. p . 133 . --defe twee--- gefellen fouden riden tot even tornoy . En een weir ig verder : eer zy in den tornoy reden . Tol=noy is het bekende renfpel, waarmede men cook by de volken van Duitfchen oorfprong zoo veel ophad, en waarin fie oude ridden; met zoo veel mood en dapperheid den prijs der overwinning zochten to behalen , en hunne tegenparty to overmeesteren, oyez dei oorfprong van dit woord, zxJu



X 36

F A B E . L

XLIV.

25 %J fbi ble O l .A . tjt/ e rape b bit 90i 9Ueiuatc flit . jenft ant We iueuture/ Vie na tfoete g jeuet fuze . zijn de gevoelens der taalkenneren vei-f ehillende , zie dienaangaande ROQUEFORT Glosff de la Lang . Rom . v . Tos neement , WETLAND T . W . in Tornoo3en, en vooral NVA C HTERUS Glosf. Germ . in Turnier, ludas eguef ris , en SCH- IERZIUS op Turner, ook in Torney en Torniment . -~s- ac . ierbeit) voor feraad, gelijk wy nu fchryven, gebruikten de ouden fierheit, waarvoor men ook cierheit vindt, en onder anderen by MAER .ANT Rijmb. f. 27- d . Chi felt hare to mi Overt zinden Die oor Tinge van uwen kinden, E) van uwen wviuen mede ; Dit was hare weef a chierh ede . zie hier by Exod . xxxii . n . nog eens aldaar f. 6o . b . H i oferde al drier- ter flede Goud, zeluer eii there flene Eir andre chierheit menich ene . BEKA Kron . by MATTH . Anal. Tom . III, p . 3 . Doe bereyde haer die felve Peyferinne, ende quam emit greeter cyerheyt in HHollant neder .

FA-

F A B E L

XLV-

et wa# die jabbe tonden twee/ Qi bebe 0 feluen berbe fee ur to mahen tufftjen .ii . Ulienben Oaet(ca .p/ bte§ noit en 6ecbienben .

5 1) f

s . z . Pet-WO)) d . is . daar of er was, zie onze aanteek. op Fab . xxxix . s . i . wyders words bier onder verItaan het iidwoord een, .FIet was, is dus, daar was' een .

-r s . 4 . Qort feap) Dat haetficap niets anders dan haat beteekent , zal ieder ligtelijk zien, en , wy willen ook alleen doen opm' erken , dat de uitgang fcap , welke van oude herkomst is , en reeds in her Frankd . gevonden words, zich ouliuugs nog by meer zndere woorden voegde, welke wy thans zonder dien uitgang gebruiken . Dit woord komt by wizen dichter nog eens voor Fab . xxxiv . -h s . 26 . lk lees list ook by MAERLANT Sp . Hif~or . I . III . i j . ~. S . 74 . Siet bier gherechter lieuen cracht, Die cleat feruen niet en acht, Entie de wreetheid fachten leer-t, Elr h ae t is ap in minnen keert .

Zoo ook echtfcap voor echt , matrimonium . Uren des Doods. HS . f. '53 . b . joncfroufcap die in eclhrfcap fitten. f. 55 , b . ver Bare God, cleat is die e c h t i c a p in onghebrokenheid mochte verwandelen . Der Byen Boek f. 104 . a . Defe man Overt daer lange tijt . nae gehouden tegen f nen wille in die echtIcap . Nutfcap is nut, voordeel. Reyn . de Pbs 1479 . f. i . a . Dit boat is geraect tot n utfe ap of tot profajt cadre goeder menfcheu . NIAE RLANT Evang . f. 133)- rl . Dus



IF ABEL

1.38

XLV .

.5 Pf friar att been tiben quart ; P--tact/ eti ba11cU] tua f of fl in tart: nt c nbe ; n1 f f u baraet but quann / Larct1 We if . fete g ;am Vpben quaten ba!ftUen Ilion . 10 it bud bLen j Duo winnen fict an . .bus propheteerdi to voren , Dat den volhe nutfcap groot Lage an ons Heren door .

MIELIS STOKE , B . I .

s . 729 .

So gheven wijt hem to vrier core Met alder n utfc ap , de hi befat Aldaer to voren in de flat . Lieffcap is liefde , amor . MAERLANT Sp . ~lifor . I. I.

s . 27-

li effc ap van den wieue At hi den app el Keytiue . Heidi 'n cha.p voar heidendo b denzelfde

94

1IIaer dor di

gas . 14 .

1. V. 47-

Ef wilde aldee fueden dwinghen, Dat fi heidijnfcap ontfngen . Heer beteekende oulings leger, een menigte Ileden tot den krijg uitgerust, en hiervoor fchreven de ouden ook beer/cap , of he ::fcap, MAE RLA NT 1 ijmb . f. 69. b . Doe quam getiaren Benadtp, Coninc van Surien, met groter herfcap . VELTREnx Sp . Hi/Ior . VII . 9 . Dan fal opfben in fine flede Ben onweerd Coninc, Entie flul fl eruen faen na de fen Niet met heerfcap, no met flrifr.

PA-

F A B E L XLVI .

[PHAEb . AANH. I 8Q

T) fe beeften babben Qjaten ttrfj't

3egben Die boote op .i . t#t . ie bieDermuu# hilt ~neuett beeften / %t# metcen ftercften en wetten meeftert ; 5 At ontfatb jaer en Ft oocbre/ at ft bQec febec baeRn mature . *s . 5. Onttat) Gntjen wag by de ouden zeer ale gemeen in gebruik Voor vreezen, bet zy dan uit - hoofde van verfchuldigden eerbied , of wel ter take van angst of bloodheid, voor naderend gevaar . By KILIAF N is ont f era ook, onder anderen, vertaald reuereri, timere, mmetuere, in then zin komt het hier` ook by onzen dich . ter voor, en in de vo l gen de plaatfen uit MAEP.LANT R.ijnab . f. ii . d ., alwaar de Engel tegen Abraham- gereed ftaande, om deszelfs noon Ifaac to offeren, zegt nu weet onfe Here, Drattune onf es uele mere . Zie hier by G e nef . xxii . i ~ . Nog eens aidaar f. .25. a . waar Ieth ro tot Mozes zegt Du fait verkiefen , feit hi zaen , Moghende liede , die Bode on tf en , Die wareit minnen en vrecheit vlien. al waa .r voor liede die Code ontfien, in on ze vertaling Exod . xv iii . 2r . Godvreezende manner, gelezen words. MELTS STOKE B . Ili . ~rs . 222 . -Y vele de ontfagen onvrede arena tOutdorp in moede fwarc. de-

~A B E L

XL Vt .

Vo ce cuatnn iuy"n it " bfc wren 4et fiere g3uxer trip t g[ieuatcn/

dezelve B . IV . ; s . ioo6.

Daer na ghevielt, calf we/en zoude, Dat een flora quam fo groot, .fat fi ohtfaghen call° de doot . Ieide deze plaatfen uit Stoke kunnen ons overtuigen,

(om dit in het voorby gaan to doen opmerken .) Hoe 4lkemade, veelal de beteekenis der woorden, ]outer by gisfing, en zonder den rhiiif en grond voor zyne meening to hebben, opgaf . Daar by ontfaghen dan eens, zoogenoemd, verkla art , door geen lull hadden, en in het tweede aangehaalde voorbeeld , door, voor oogen fagen, terwiji hetzelfde woord, elders voorkomende, by hens dan vermeenen, date we'der voorzien, beteekent . Beter verftond Le Long dit woord, wanneer het hero voorkwaul by VELTHEM IV . i6 . Een ridden was daer die Code ontfach .

J . v . HE I L u bi . 48 .

WWi ;it hi ont4lich van refenj Die op hem fouden ghefcien . vef is ondeYneming, zie HUYD ELOPE R op Stoke II . D .

572 . de zin is dtis, by vreesde voor ondernerr ingen , die tegen hem plaats zouden hebben . Nog eeng by denzelfden dicliter, daar wy van den Ieeuw lezen , bl . ii ?3, kd .

-- data en alien diere Ontf en , alfe hi es erre. erre beteekent gram, verftoord. DOCTRINALE f. X12 . d ; W ffheit doet o n t fie n Code En vaflhouden fine ghebode . Hiflorie van Reyn . de hos 14790- f. 31- a . Ic kenne Bruij i; fo fcalc•, eii fo quaet van groten overdaden, daarom ont-.

Each ic hem . Souter . 149 1 . Pf. ',.v . , . mer hi verhoecht claerlicken die den Beer ontf et . En Pf. xxxll . 18 . Sich d . l . ziet, die ogen des Heron zijn ap den , die hem ontiien . N . `T` . 1361 . Hand . ix . 26 . Eia doe hi to Ih'rrA quavi pi j nde hi hem metten difcipuhn to men then ; Eli ft o n tfaghenen al, en en gheloueden niet, dat iii een jongher waer - 8 Vo e -'



F ABEL

11L `a le

Bye

IN baabe We waeie etat deuai / lo mat W beCWall D12 bFBftC1I RI. ae quRmen aTCe file bate gemene ;p die bTebecmuu# alCene J Cn ttafien jatt Die pTumen but tae maefte fit bifeden/ biotec Nut/ Voeg bier by de aanteek. van den Hoogleerr . YPEY

/lanmer* . bl . 67 .

i 5 %I

Taalk.

~, s . 9 . giCUR1) Cheval is geluk, en dus, gelijk 14vy op Stoke B . IV. ors . 760 . to regt 7egr, goed geval. Zoo lezen wy by dienzelfden dichter aldaar s . 1250. Ghevet m$ God goed gheval . doorgaands echter, words dit woord by de ouden afzonderlljk , voor geluk en voorfpoed, gebezigd, zoo als het dan ook tneermaals by den gemelden 1Ielis Stoke voorkoant, en nog in het reeds aangehaalde IV . B . ~s- io20 D3ECOPEJt

ills s bet aldus was vergaen

TVoeren de Vlaminghe thuys alle , .fin dancten Code van Karen ghevalle, De hirer ',f hadden ontdreghen . MAERLANT -Ri mb. f . 37 . d . Tvolt van Tfrel verfloucht al, Sonder allene, die hadden tgheual, Dat f ontvloen ten venflren dan . VAN HEELU bi . 144 .

Hoort ghi heeren oueral, Ons es heden groot geual

Hier op defen dash bedaget. Sp . Tiflor . III . 5j . Die toren heeft ei oec verlies, T'"ie dat es , eiii dwijf of inan ., JJfaer heme en wilt niemen dan ; Maer die tgeual heeft en hlifft bouen

VELTHEM

Dien gaew ft dan alle louen .

Veel is er, gelijk men Meet , ;~'s . 14- Motet Duut) cader de taalkenners getwist, over bet gebruik van den NoQ



241

is

F A F) E E

XLVL

Zf nacTte aCgnber/ nfet bi baobe ; Q. m bat Ft diet dace fcf i # mauDe .

it) U§

Noniinativus, of 4blativus Abfolutus in onze tact ; TEN

beweerde ffellig, dat de Jiblativus Jibfolutus, met ons taaleigen geheel hydig was, zie Redewisl . XI1 . § 27 en 28 . f I - vYDECOPER daar en tegen oordeelde , dat de:elve alzins met den grand onzer tale overeenkoinflig was, zie hem Pr. III. D . bl . 317 . vol-g, als nede de, over dat verfchil, gewisfelde wijdloopige hri~-, ven , ZOO van Huyrlecper zelven, als van de broeders vin Leeuwaarden , welke aile gevonden warden in het I . D . der Werken van de Maatf. der N . L . to Leyden, waar by men nog voegen kan-bet vertoog, to vinden in d.e Nieuwe Bydragen DD . II . bl . 337 . Wanneer men echter met volkomene onzydigheid, alles, wat over en weder, omtrent dit verfchil, is bygebragt, nagaat , zal nietnand • naar mi jti inzien, kunnen ontkennen, dat men by onze vroegfte fchryvers menigvuldig .e voorheelden aantreft, dat zy zich van .. losfe naamvaallen, dat is zondanige, welke op zich zelve ffaan , en door geene werkwoorden , voorzetfels, of bywoorden worden geregeerd, bedien d hebben, en wel bepaaldlijk van den Jiblativus iibfblutus, de voorname grand, welken men echter tegen bet gebruik van dezen losfen naamval, als een Nederd uit,; c h t aaleigen , aanvoert, is, dat dezelve niet s anders , than een Latinismus zoude zijn , en alleen twit het Latijn overgenomen, als uit welke taal de meeste van onze oudfle en eerfle werken zi j n overgebragt, en dat alzoo de Jb lativus Abfolutus, als Been taaleigen van het Nederduitsch kan worden aangemerkt ; Dan tot wegneming deter bedenking meen ik, -dat men kan aanvoeren, dat, daar niet alle onze oude flukken uit het Latijn zijn overgenomen, deze gevolgtrekking niet opgaat , wanneer ook de Jblatizus Jbfolutus, voorkomt by zoodanige fchryvers, welke hhunne werken niet uit het Latijn hebben yertaald ; maar oorfpronkelijk in het Nederduitsch opgefleld, gelijk daarvau de voorbeelden voorhanden zijn . Terwijl ook vender, waft in let algenicen het gebruik van den losfen naamval aangae t , do overneming van dien uit het Latijn, date KATE



F A B E L

XLVL .

243

(Dir# r bi Ober al g1etjiiet met eerbte Die be fine fact . din wel zoude kunnen worden toegepast op den blativus, dock, dat dit geenzins gelden kon, met opzigt tot den Genrti vus Abfolutus, als welke in bet Latijn niet bekend i.s , zoodat dan ten duidelijkfte blijkt , dat daar uit niet Mgt, da,t bet gebruik van den losfen 4blativus in bet Nederduitsch , volflrekt voor eene navol ing van het Latija to houden is, cam dat vele onzer oudite ~ukken uit die tail zijn overgenomen . \'Vy zullen dan, ter gelegenheid, dat wy ook bier by onzen dichter den 4blatirus 4bfolutus aantreffen, het gebruik daarvan, door eenige voorbeeldenr , uit gelijktydige fchryvers nader trachteii to faven . Even als op deze plaats , lezen wy dczelfde litrijfwijs bier achter Fab . LVI1I. -r s . 2.0. en ganfer htitit, fch ri jft de dichter Fab . III . )'rs . 4 . MAERLANT Evang . fs. 12 7 . d . Lucas feriuet vort bier ter flat, Dat . i. Pharifeeus Ih'mme bat, Dat hi met hem foude eten ; B' hi murmurde, wildijt weten, Stillekine onder line tande , Dat ha ate, ongedweghenre hande, dat is, voor dat by zich, bepaaldlijk zijne h anden , grewasfchen had, zoo als men leest Luc . xr . 38 . Eeinige regels lager : A1_fe Alatheus eli Marcus mede Se~agen, fagen f daer ter fede Ons Heren ionghers in der war-ande ten gaen, ongedwegenre hande .

vergelijk met deze laatfle plaats Matth . xv . -.2 . en Marc . vii . .2 . By denzelfden dichter in den R jmb . f. %i . c . van Daniel, hoe by dagelijks rod driemaal op zvne knien bad, zie Dan . vii . ii . .h j- waeruen (at hi in den dach ,

Ghebogen knies, an onfen Here bat. In hetzelfde rij mwerk f. 71 . d . in het gefchiedverhaal der arnie weduwe, welker geringe voorraad olie, door een wonderwe rk , van den Profeet Elifa, zeer as n merk-

lijk vermenigvuldigd werd, gelijk men dat vermeld vindt II . Kon . iv . 4 . hetwelk de dichter aldus omfchri j f : Ganc Q .1



24 4

P ABEL 1IVL .

Ganc henen 2 feat hi , there fli-aten E! lene to dinen geburen ucle eaten .1, belokenre lure , met diners kinde E Ghiet vul die vate met gheninde . (gheninde is hier f outmoedigheid , on befchroomdbeid zie trcrder over dat woord HUYDECOPER Op Stoke 1V . ~~s . 1092 .) Van Jefus opflanding, terwiji her grit nog geflot e n was, lezen wy by MAE R LANT Evan°. f. 14{} . a . aldus : En hi verrees beflotenre graue. rno ; eons weinige regels verder, in hetzelfde gefchiecI V ,Ahaal Dat hi beflotenre graue vut clam . Jefus verfchyning in het huis , alwaar Thomas zlch beyond, en van herwelk de deuren gefloten waren , zoo t. l s job, xx . 26 . is op 9etcekend , befchrijft MAERLANT f. .i 5 . b . in doze woorden finder hem, h ;~:florc nre dune,, Ouam Ih'c ter feluer ere. zoo ook by VVELTHEM VII. j 6 . Ten is Each defe v foene En waJc niet in droems doene, freneJ?e, No ch i n Ja e , no t o fi Noch belokenre agent nie . Icy denzelven IV . 15 . Daar was menich moederbaren Bloter hande efl onuerfen . (moederbar •e n is mensch, zie wat ik,,ten aanzien van dit woord, gezegd heb in myn e voorr . 'voor den Teuthoni fla bl . xxxvir .) By de beide vorige plaatfen uit lelthem, voege ik Dog de volgende in hetzelfde IV . B . a. Wonderlif e yore fathmen daer finder die Galoyfe ouerwaer, Al barifer been liep daer tgene . voor barsfer been, heeft KILIAEN baerfchcr

been, zie in baerwoet, waarvoor wy nu zeggen barvoet en barvoets, MELls STOKE B . II. s . J11 . E`yt bleuen daer, we'ren der h an de , Alle foot onder de viande . werender is hier verwerender, , en this hetzelfde, wat de dichter elders uitdrukt, en, gelijk men nog heden fpreekt I ;tender hand, als B . VI. irs. 674. en B . VIII . )~s . 965. Nog



F ABEL

XLVI.

Nog een ander voorbeeld van den W y by den z e l fden B . VI . )Ts . 1 9 y4.

445

4bl. dbfal• vinden

--- Ioncfrou Beerte, als w# t bore n, Boet thuus op, daer ter flede,

Behouden Iijf eh cede Der gbeenre, there waren binnen .

In den LEFKEN SPIED , L F, 45 . d . lees ik ook beflotenre done,

en in hetzelfd.e Rijmwerk f. iii . b .

Uirghenomen onler vrouwe .

Ged. f. 7 e b . alwaar bet onbezonnen gedrag van vele, die, zonder op hunne verkeerde laden ee nigzins achy to tlaan, als met opene oogen voorthollen, aldus ornfchreven wordt VAN HILDBOAFRSBERCH

.bus leefter menich gheli/een doren, Die hen feluen niet en kennen . .iJfen fetfe buten pade mennen, Wakender oghen,

inden vlyete ij7orie van Coninck Karel ende van Elegafi ~, s . 633 ,,

4ls dit die Coninc verfloet,

Was hi blide in finen m oeN , Dat hem Elegafl, die diet Coet gonfle, ear hadde lief. Hi , penfde , mochti leeren, Behouden hinder eeren,

Hi fonden goets fo ve e geuen , Hi fonder mit eetl fin daect op. leuen

Souder ftc/en ende rouen . Nat men nu al ten aanzien van fommige, door ons bier bygebragte, plaatfen zoude mogen aanvoeren, dat de daar voorkomende 4blativu~ 4bfolutus, vermits de Ilukken, waaruit dezelve ontleend zijn, geheel of gedeeltelijk, naar bet Latiju zijn gevolgd, alzoo, als tit die taal overgenomen, moeten worden befchouwd, zoo is bet echter zeker, drat die gevolgrrekking geenzins oppat, ten aanzien der voorbeeldenn , door . ons uit den Leeken Spiegel, de Gedich . van v. Hildegaersberch en de Hifl. van Kar . en Eleg . opgegeven, als welke geene vertalingen, maar oorfpronkelijk in bet Nederduitsch gefchreven zijn, zoo als ik , wat den Leeken Sp . betreft, breeder heb betoogd, in myne voorr . voor den Teuthenifla bi . LXIV . en zoo als ik met opzigt tot bet fluk van Hildegacrsberch nader zal bewyzen,,. terwijl bet ook n erQ 3



.146

F A I3 E L

XLVI.

nerger s bli jkt, dat de Hi or . van Kar . en Eleg . vertaal d is, de Heer v . WIJN laat dit ook onbeflist Avondf. I . B . h s . 313 . hit zy met opzigt tot den Abl. Abfol. geUoeg . De volgende voorbeelden zullen ones ook volko m en overtuigen, d at nog een andere losfe naani val , to wet en de Genitivus, insgelijks voor een Nederduitsch taalcigen moet worden gehouden, en by onze eerile en oudfle fchryvers zeer gemeenzaam is gebezigd geworden , gelijk Wy dan ook deze zelfde fchrijfwyze in fornmige gevallen no,'; heden gebruiken ; als bloats hoofds, waarvan wy dus geene voorbeelden uit onze ouden zullen bybrengenn rnaar ons alleen bepalen by de zoodanige , welke thans geheel onbekend zi ; n, zoo lezen wy by MAER LAN T 1 . 0 . f, z57• c . leuens lives . .Eg als die ,ueden drat vernamen Die met hem daer binnen quarnen , Iiegonf en fine al ommne beflaen Die met he waren in die hagedochte beuaen, .fin feiden to hem : laetflu4 ons d us , En di gheues, leuens lives, Yofephus In eygindome . doer di weten , Dattu , di, feluen heues ve ; gheten . berla{an, om dit intusfchen to doen opmerken, is aanvallrn . zoo als HUYVECOPER op Stoke B . II . -~s . 75g . en B . VIII . ors . 114 . dat woord to refit verklaart, doch hoe zeer bet in bet algenzeen, van bet aanranden in den ftriit gehru kt words, beteekent bet bier meer een aanvallen met voorden, o f ernf ig onderhouden . Vo or leuens lives, zoo als in mmmijn HS . gelezen words , heeft bet affchrift , ter Koninglyke Boekery alhier berustende, leuens lijfs dat hetzelfde is , en zoo fchreef ook MLLIS STOKE 13 . III . ys i 671 . Befeten wel, den groten here , Hierna en fedis nimmermere , Leuens lijfs, dat wetic wel . 17 . HILDEGAERSBERCH God . f. .27. c . fpreken de van do goddelyke wraak Al ifl dca t God een wij1 verdrae cht , mnt left foe wreect hij t onvoerfen , Nit dat hi henghenffie gheeft , Die gheen die quf e~ia'ck beethelee g~'t .Dat hi onvoerlenli c fled . Sulck wore, leuens lijfs, verderft . By



-P A B E L . XL VI .

247

By VELTHEM S.P . FlU/or . VI. i . widen wy gefonts Iijfs , waarvoor Wy thaws zouden zeggen, in gezonde dagen -- die geleeft bee ft al bloet

NNa der werelt bli fcap gerede, E// , getotn rs Ii }:s , dan nrede

Siere geneuchten geuolg et heeft . BE KA Kron . by MATTH . final . Tom . 111 . p . 169 . So en fal defe mifdaet niet ongewroken blaven, des w y gefonts lives mogen bliren, een jaer . By den Ze1fden p . 187 . in van henifc to gaen behouden f jns lijfs . By MELIS STOKE

B. ~. ors .

61 . ~.;' bets

ects f weerts, fiat is, met uxrQ'~etagetl

zwaarde, van den moorddadigen aanval van Gherard van Velfen op Graaf Floris V . : -~--Gheraert fat tine, Ghhetrects fworrts , en iz nkene f'acn. AMAF KLAN T Sp . 1~iflor . 1f 1[ .- 44, s . 36 . ghefc~edens b edde : Dus waxen ft to famen daer, Ghef cedens bedde, xviij . jaer.

44

FA-



F A B E L

XLVII .

en hauec bans i . natbnale n flaren neft . Met faetee tale Zat Ft V/ bat We foube ff aren / C ti dare #ap e d Were in waren . ~J , tj'ne/ felt !i / tuiitu fincy!en . Vie natjte ru!e liet fj' btuin f Oen )anben jaurc/ eit ft fane

Jest b ocuer fj'en/ tDuet Thn ietitant. ors . 7 . font) Onder de ongelijkvloeyende werkwoorden, welke, zoo wet in den onvolmaaktverledenen tijd, n 1s in het verledene deelwoord, van wortelklinker verwisfelon , als nemen, fpreken , zitten en 'dergelyken, hehoorden outings, onder anderen ook de woorden fingen, fp ringen, fmelten en fwemmen ; aIs welke destijds in den onvolmaaktverledenen uld verbogen werden in fanc, fpranc, (malt en fwam, terwi j l wy d aarvoor thanes tong, fprong 'molt en zwom vebruiken, en deze werkwoorden alzoo tharts aerangtchikt worden onder de zoodanigeri , welke in den onvolmaaktverledenen tijd, en in het verledene deeiwoord, denzeliden kinker aannemen . Volftandi.g vinden wy de opgegeven verbuiging by de ouden ; de drie onderfc heidene wyzen vinden wy hier by ors zen dichter in deze fa kel , ' als js . 5 . fnghen , ~ S . 7 . fanc, en ~rs . 9 , ghefonghen. Van de bier bedoelde verouderde verbuigv g in den unvolmaakiverledenen tijd zullen wy ook eenige vo(,rheelden uit andere fchryvers bybrengen ; fanc voor tong by v . EHtLDE.GAFRSBLRCH Ged. f. i8 . d .

Ende hoerde nader nechtegalen , Die fchone fan c op enen boem .

ro-



F A B E L 10

XLVI! .

X49

Oune bereft/ felt Di/ niet tae1 gjefonen oD . jaaeep hi J. ban jaren Ionfle" . Dar Atap,

. 'ronijk van BEKA by MATTH . Anal. Torn . Ill . p . 1 3" Dair gefciede datmen mile fan c van den heyligen Geest . Hifion' . van Reyn . tale Twos 1479, f. 78 . b ; , .Eil die ezel href op fnen /lert en hi fpranc den here opt lief, hi bleerde, hi green, ende hi fan c , en met beide voerf en voeten vedelde hi den here om fjn o ;-en alfoe , dirt hi hen twee grote bulen maecte. Even als het werkwoord zingen, in den, onvolmaaktverledeneii tijd, orulings in fanc verbogen werd, zoo vinden wy gelyke verbuiging van het Woorcl zinken v . HEELu bl . 186. Doen dat fagen die mintrere , Pat die baniere onder fan c . onder fans is nederzonk . Nod; eens by denzelfden bl . 187. Tan enen vromegen feriante, Claes hiet hi van Ouden, Wart die baniere opgehouden Van Brabant weder, ci oen f fan c . By de reeds aangelhaalde voorbeelden van fpranc voor fprong, in onze aanteekening hierr boven F ab . xvii . ors . a o ., voegen WY DU nog d voigende . M . STOKE B . IV. ;rs . 966 . MAER

Hi fpranc neder inden Hike .En veer in twater over thovet . LANIT Sp . Hafor . III. 11 . 4 . Y~s . Die rouwe quam he fo groot, Dat hi vten fc ej}e fp r an c

25.

n hem feluen deer ve r dr an c, inerk bier' ook . op verdranc voor verdronk, en zoo alrnede by denzelfden dichter dwnnc, cl . i . dwong Sp . . fl-fl Io V . 32- ) s . 37 . Die finder den bergh Caucaf us Harentare, f j n ghefeten , Die wilt fjn , err lettel weten , .En noit man to voren dwanc . Smelt voor fmolt, Rijnis . f. c . van den bal , welken Daniel voor den draak to Babel gereed maakte Daniel ;m m pec en heer,, 0 5 Dat



s5o

r

A B E L

XLVII,

,5-tapbanf Guam bees .f . man / We ftort II et Ftnen befle Den DO= beet.

Die

Dat hi fm alt of minget at Te famen, d' hi of maecte .i . hal, Ten drake ginc hi, doe is v coat, En w'p hem den hal inden mont. Swam voor zworn V LTHFM ,Sp . IzJlor . I . 5o . Dat water hiet die Nofe der , Der hi in reet fonder vaer, E1 dat pert der ouer fwarn . js, ii . Stapban) In onze aanteekening op Fab . ix . 7s . 9 . hebben wy onder de verfchillende woorden, welke by ooze ouden poor fchielijk, fpoedig, aanf onds , in gebruik waren, ook ons flaphans opgeteekend, doch het gebruik van dit woord uit geenen onzer oude fchryvers geflaafd , omdat wy hiertoe in het vervolg gelegenheid zouden hebben , bet komt by ouzen dichter meermalen voor , als Fab . xx, ) s . i6 . LVII . 7~s . 9 . en LXI . -~S . 57 . by KILIAEN is Stap-hands als een Holl . en Vlaamsch woord vermeld en flatirn vertaald, het was by de ouden in gemeenzaam gebruik, meermalen komt het voor by W . STOKE onder anderen B . VI . ~s . 2.68 . -- bet Wolfaert bat den Gravel, Dat hi jt finen wive gave, TsfelJleine ende Benfcop mede . De Grave deedt itaphans ter fede. MAERLANT Evang. f. 136 . b . i n de gelykenis der twee zonen, door derv vader gelast in deszelfs wijngaard to werken Doe feidi ten andren zone : Gene in minen wijngaert du . Hi andworde : is doer flappans nv ; Nochtan [one quam hiere niet. VELTHEM Sp . Hif or. IV . 2 9 .

Die vanden vrien lagen neder ;

JI"aer fi vercoeuerden f aphans 'eder. FE RG UUT f . 4 . a . Ic fal v ftappans doer firnn .

Per.



F A B E L

XLVII .

251

Ve emmer t#fle ben anb'n been/ jemmeeineee en mutt j1# untgoen. Verklaring der x geboden HS . op het IX . gebod . So wie een waif fiet met quader begherten, die beet t aph an s oncuyfheit ghe4aen in fjn herte . Zie voorts v. HASSELT op Kiliaan in V ., en WEILAND T . W . op Stappen . By de Woorden, in onze boVenvermelde aanteek . op F ab . ix . -~s . 9 ., opgenoernd, welke de ouden voor fpoedig, .boon, terflond , bezigden, moeten Wy nog voegen Ilucbs, en Geringe, alle by KLLJAEN Opgeteekend, en (ito, flatim, ocyus vertaald . Bet laatfle lees 1k in de Kronijk Van CL . GOETEN HS . 1467. f. 92 b . mer alfo geringe a/s by gecroent a was , doe greet by metten Romeynen. _fchielijk ,

9

F A B E L XLVIIL

[PtIAED .

AANH . 20.]

en tooTf babbe in ftjn Del ObeDgaoen ,Spi`e gTjenaetb to -XI. bagben / Om met gbemafie baec in to fine/ ;5onbet fagbe/ en fanbee pine . is . 4 . pfrie.)

5

ft

Pine beteekent bier werk, arbeid, Kr•-

.rAEN Pijne, opera, labor, en Pynen. Laborare. Diction .

Tetrag . 1562 . Labor, ./lrbeyt, pi" ~ jne en moete en Laboro , Arbeyden, T'Vercken, .Pijnen. In lien zit) komt (tit

woord rneermnalen b y onzen dichter voor, onder ande . Wren Fab . xvr t . is . 1 ; . en het was by de ouden in algemeen gebruik MAERLANT Ria`mb . f. , . a., daar by van de fchepping der wereld fPrekende, het rusten van het Opperwezen op den zevenden dag, aldus zeer wysgeerig omfchrijft E,9 ruj7e up den - vij . fen dach_, .Diet dat Hem die pine verwach ; 111' dat Hi fl/n waken liet. verwegen is zwaar vallen, vermoeyen, waarvan wy elder l fpreken . Dezelfde dichter Sp . ifor . I . VII . 78- N . __ want die hande fine Waren onghewone ter pine . M . STOKE B . III . ~s . 202 . Zi uthollant, met cleenre pine , Chinc faen alte mael in pant . van zynen eigen' arbeid, in bet vervaardigen der rijmkronijk, gebruikt bet dezelfde dichter, in de aanfpraak aan Oraaf Jlurens V . , B . I . js . 2 7 . Defe pine en dit gbepens Sen-



F A B E L

XLVIII .

253

$ Dft berftont We bo# rtinaert / en maeetenn fwalf We. W't .

Send/c u, Heer Grave Arent . iflor. van Ear. en Eleg . ors. 5o .5 . Daer is bi leue , moet is fielen ; Bier fo vele ifer an, En Heels geenen armeri man, Die bi fijnre pine leeft .

voor vergeeffche moeite of arbeid, gelijk way nu fpreke n , l ees t men by de ouden verloren pine, Hijhr . eener Non [IS . )r s . 957 .

Dat ghi leeji ende vaf? , Dat en he pt v niet een baf ; Hets al verloren pine, Dat ghi neemt discipline Chi fjt in fonden foe verfmoert Dat God v beden niet en hoert .

Van hier dan ook , zoo ass wy boven reeds opmerkten, het werkwoord pynen in de algemeene beteekenis van

arbeiden, eenig werk verrigten .

MAERLANT Rijmb. HS .

f . 6. aiwaar de dichter, verhalende, volgends Gen . iv. ors . 2O. , hoe Jabal bet eerst het herders seven in renter leidde, aldus fchrijft

Hi was deerJle die in woef inen, In herden maniere, leerde pin e n ; Hi maecte eerst herden pawelioene .

HS . f. 26 . a . van den luijaard, hoe by flceds alien arbeid tracht to ontwyken

DOCTRUNALE

Eals hi hem dan heeft ghekeert

Ter traecheiden . ende die gheleert, SO vint hi ocfuin ouer al aer bi hi niet pinen en fal. HiIer. van Reynaerd de Pos 1479. f. g2 . a . /ek feide hem -- p y t a i t data gherade in dat hol , ghi felt daer genoech vinden . Roman van FE~GUUT I S. f z. c . van eenen ryken landman, weike zyne drie zonen tot den landbouw en veeteeld opleidde Die dor ere hietfe pinen gaen . .Aden ach, 4 vroech vpflaene Die

254

F ABEL

XLVIII .

qem ! feegt bif ab niaet b m nndn/ C9 al b mrifniebe baer binnen .

bet

Die . ii . dedi driuen vee Verre van hufen op die zees Die derde ginc in die ploech, Van calf vellen hi Tune droech, Eenen roc, tort toten hnie Ei -ii. hofelen gebonden ant die Ter p i n e n was , hi wel gewone, Hi fcheen qualac eens ri cs mans Tone . Ik heb deze plaits breeder afgefchreven, omdat daaruit nog lets to leeren is . Van het bywoord op voor by of langs, fpraken wy reeds op h ab . xviii. ors . ; . , en voegen daar alleen by, dat men by KILIAEN vindt, op den Rijn gheleghen, ad Rhenum Jitus . Wyders verdient bet woord hofelen onze opmerking, waar voor by KILIAEN Hofe , caliga, dat wederom in bet Diction . Tetrag. 1562 ., vertaald wordt hole, kott§e' . TEUTHONISTA hoefe . WACHITERUS Glosf. in hofen, zegt, dat dit woord, uit hoofde der afleiding, van eerie zeer algemeene beteekenis is, en verfchillende foorten van kleederen, als alle tot dekking dienende, aanduidt, ook vindt men aldaar de verwantfchapte talen opgeteekend, waaruit men mag afnemen, dat dit woord van vroege herkomst is . this Nederduitscli hofe fchijnt WACHTERus onbekend to zijn geweest, ten minste vindt men by hem alleen ons koufen vermeld . Zie ook SCHILTERUS Glosf. TEUTHON . i n hofe , en van MASSE LT in zyne aanteek . op R7liaen, v . ERP Anal. by MATTEL Anal. I . p . ii,, . hoer clederen ende hoofen doorfneden . Het woord hofe voor kous, is nog in eenige ffreken van Overijsfel, en welligt elders, tot op den huidigen dag in gebruik . Na dezen kleiH en uitflap, keeren Wy weder terug naar ons verouderd pynen, vermits wy hieromtrent nog wilden byvoegen, dat daarvan , bepaaldlijk in den algemeenen zin van arbeiden, ook by de ouden in gebruik geweest is, bet zelfilandig naamwoord Pyner voor werkran, arbeider ; dock geenzins k.omt bier van of het woord pijnder, in de beteekenis van beul, tartar, zoo als door WEILAND T . Ws in pijna, uit



V A B E L 10

XLVIII .

ISS

Pet 0 / f eit 1l / fa m etc barfj l

at it t Wet int belt en fart !

.74

uit Kit. is opgeteekend ; want, indien men de woordfchikking , aldaar voorkonende, met andere nagaat , is het klaar,, dat Kiliaen de woorden, pynen, operain dare, laborare, zeer duidelijk onderfcheidt van pynen, pynigben, torquere, cruciare, van welk laatl}e, het zelffian dig pijnder d . i . pyniger,. tortor, als daarvan afftammende, is opgeteekend, terwijl ons verouderd pyner voor arbeider, werkman, by Kil. niet gevonden wordt . Wy zullen deze beteekenis van ons woord uit onnze oude fchryvers nader aantoonen ; wy lezen het by VELTHEM Sp . Hifor . IV. 3 . waar men een verhaal vindt van zekere gebrokene fteenrots, to Rome ontdekt, welke men van de beenderen van paarden en andere dieren, die zich daar in hevonden, wilde doer ledigen en opruimen, waarvan de dichter aldus fc hri j ft Nv warden dus die gene beraden, Dat f pyners buer era in die fiat , Die defe bene droegen vandat Ea makeden fuuer die Been Token, 4lomme en oinme binnen baren betoken . In den tweeden regel words in het US . gelezen, geli jk wy hier hebben afgeichteven, in die flat, en niet, zoo als door onachtzaamheid in de uitgave ilaat , in der flat ; maar keeren wy weder terug tot ons - woord pyners, welke, volgends Le Long, zouden zijn Fynigers , .Beulen, J ilders ; doch het zeggen van Le Long heeft geen gezag, en 1-ay, die gewoon was, naar de beteekenisfen der woorden to raden, is denklijk alleen op deze gedachte gekomen, om dat men leest, dat bier de beenderen van paardenn en andere dieren gevonden werden, uit oorzaak, dat men daar ter plaatfe doode paarden gewoon was to villen ; en hoe zeer men nu, tot dat werk, van beulen a nn vilders gebruik moge maken , is bet zeker, dat men, tot het opruimen en fchoonmaken van eenig hol, of fpelonk dergelyke liedeuu niet behoeft ; maar flechts ten then einde zich van gewoone arbeiders en werklieden bedient, en zoodanige mQet wen dus bier ook by Feltbem door py -



:56 F A D E L

XLVIIL .

Jn n te/ mat 1 Wao gjefeiet. ,uete j'c oem ! slit fcu it set Jyners verflaan . Nader nog words doze beteekenis bevestigd, door de volgende plaats uit MARRLANT Rymb . 1-15 . f. 6i . d . , daar wy, volgends I . ICon . V . ~s . 13 . , bet verhaal vinden opgeteekend, hoe Salomo een aantal van dertig duizend werklieden en arbeiders, tot den opbouw van den tempel, ontbieden deed Salomon onboot, verllaet wel, .linden lande van 'f •l ' Lieden, die wel naochten pinen En die, bekeert waren van heydinen6, Die Yue(len vten lande geboren Liet hi met vreden, als wi horen . Der p i .i n res waren .xxx~L, fnan, Hi leider fitlken nerenfl an,

Dat .x her Dus Eia

hife in drier dede fearen moefler ene maent uaren pine, e ~ bedeerue doen, deer ordineren Salomoen, dan lagen dandere . flille ri n ruf ten hem , dus was fin i wille. Na dat ik deze aanteekening ten einde gebragt had , zie ik, dat ik, zoo met opzigt tot dit woord in het ge . ineen , als byzonderlijk, ten aanzien der hier ook aangehaalde plaats uit Velthem, ten eenemaal overeen1 em met wylen myn en wrien d Steenwinkel, als mede met den kundigen fchryver der byvneging op deszelfs aanteeke .fling, op MAERLANTS Sp . Hi/lor. Ill . D. aanteek . bl. 17 ell volgg . ssx

js . 8 . irief fof ebc) Meisniede komt hier voor in de oorfpronkelyke beteekenis van huisgezin, huisgenooten, en zood anig words her als een ve rouderd Vl aamscla woord opgegeven by KILIAEN, alwaar wy lezen Meyenije, mayfnede, maifhide, Familira . By vele onzer oude fchryvers words dit woord to meermalen gevonden, terwiji wy het by anderen geheel niet aantreffen, in then zin vinden wy het by MAERLANT Rijmb . f. 9 . c ., alwaar



F A - B -E L

XL VIIL

bie wolf berftont bt# be# biraet . OU beft/ feegt jji/ b i1fc j ert quact j

2 57

tg diet

waar de dichter, fprekende van Abrahams bezittingen, pa dat by uit 1-Iaran vertrokken, en in bet land van Kana a was aan geko men , d at vermeld words Gen . xii . , 16 . aldus fchrijft ,~7 s .

Tien tiden was hi rike van goude , Eri van beefen ten ichfo ude

Van felaaere en van groter m ai fn iede . Nog eens in hetzelfde Rijnawerk f . 9 . d .,

daar ons woord gebruikt wordt van de ingeboornen in bet huis van Abraham, van welke men iecst Gen . xIV. -~S . 1 4J . die ontfo quam brief elike , Eli feit den ebreu fchen 4bram, Dat men finen neue vinc cii nama Iii hadcde van finer m aifnieden . ccc . eiz xviii . lieden, Die f arc waren eli f out De fe man deft deghen bout. =Deghen d . i . held, zie myne aanteekening over dat woord i n de Taalk . Mengel. L . P . E . A . x . S t . hi . 6z . In dezelfde beteekenis voor huisgezin, of gevoig, is ons merfiaiede ook gebruikt by VELTHFM T. 49 . Bin ien defen, dat dit gefciede, So was comen met fene m ayfniede Edewerd. - ----- By denzelfden dichter II. Iv . words rneyfniede met gefnde verwisfeld . ROMAN VAN FL . EN PLANC . F1S . f. 16- a . Yrient ! felt hi : fiet ginder mien gefate , D" vindmiIn wijf eji mijn maif uiede ; Va ert d', eii fegt, dat z c h' ombiede, .Drat f v herbew eii wel onthale . Voeg bier by de plants uit dcn Roman van Fetguud, bier boven in onze aanteek . op Fab . x . *s . 1 . aangehaald . Van deze eerite en oorfpronkelyke beteekenis, is dit woord, by overdraw , ook gebruikt voor kriigslieden, -zoo vinde ik het by VELT HEM S5 . Ha fdor. III . 1 . a alwaar van den Bisfchop van Mets verhaald words, hoe by oak, met zyne iteden , Adolf van Nasfauw bytond , R ten



'15fi

F A B E L 15

XLVIII .

fee en ratnrtu Met lif minnen M' am t attu lj ane ft ttunen

ten erode doze tot Roomsch Koning mogt verkoren worden Die Bifcop van files met Jiene mayfniede Hap hem eec fere (ler dine, Hoe cleat hi geworde Canine . Met de boven opegevene ; beteekenis van ons woord, komt ten eenemaal overeen , hetgeen men vin(lt by ROQUEFORT Glosf. de la Lang . Romane in v . maisnie en In magnie, alwaar dit woord aldus omfchreven wordt : Desneure, habitation, maifon ; famille, enfens, ferviteurs, train, dagnitd, fuite, snarfou dun grand feagneus, dun Souverain . 's Ccnincs reifhiede, was oulings dus hetzelfde , waarvoor wy nu zeg g en '~s Konings huis . Zie breeder over dit woord, de verhandelino van Acl ERsD1JCIc

over de Meifniede .Lieden , in de N. Werk . van de Maatf. der Nederl . Letterk. to Leyden, II. D. I. St. hl. zo7. )~s . 9 . finierb) Zoo fchreven de ouden dit woord meermalen met eene enkele m, gelijk deze fchrijfwyze, als doorgaande in acht genomen, in een der HSS . van de Rijmkronijk van Melis Stoke, door HUYDEKOPER wordt opgemerkt i11 zyne aa.nteek' op dozen fchryver B . 1. force, lees ik by MAERLANT Ri mb . f. 119 . b . 3 :rs . 72 . voor foinmige van bun : van de kleeding der Pharifeen

r

Hare cledere waxen geuaefl beneden,

()aer f fame an burden deden Doorne, al/o drat fi to bet Sanders gedirhcn der wet , tells fife nopeden efl oaken.

d . i . omboord met franje, oulings vafen genoeto d ; en zoo vi n d ik het Lat . Fimbria in let Diction .

getta ft ,

Tetra, q . 1 =562 . vertaald Frenie, Boordt', Soom , en Lacinia al d a c r o m fc h reve n : Het boordt van een eleet, drat ghe . Zie over bet verouderde vale,.thackelngfrits verder STEMNw1NKErL aanteek . op `aerlants Sp . Hifior . Ill . D . bl . o .



F

"A'

B E 1.

XLV'I!J .

ISO

pan rfnen pebe ban pier ifnnnen . t-et ell tuo t bi niet met mninnnen .

cie to i rcin1iert i"ie q?am / 1i ifep / te# hi ten 1j'tve tuuin. feat jl/ DOW ini fief .,~

2:

Of it b Wife ben ba1fc jen fief / C) ie b tithe j)ee f t q fjeftalen ie beeften / tie b R in beunien . 25 Lief/ in it/ bf obe ! feegt ji / Eti bxi1 bertienen ieq~jen bi .

v ne

feibe tie 1 i : to f t en ,i ; . Iin bet n fjn 001 fnitune blnten . Doe 9tjinr fine ftehen inben hunt 30 nt bull/ b , hnbbuj a net Gcb3uuc .

r

)~s . 2v . tea) dat is tot des, of to des , tot dat, meermm aals komt dit woord by onzen dichter voor, bier boven Fab . XLIV . )T S . i o . en Fab . xu i . gs . 6 .

Doe wits die vo/nnne gramz, E ~liep tcfii tea bone quaan , D die aren op fat met fnen broede . tc5, is du s tot dat zy. Zoo fIaat er i n her HS . , en n i er , elilk Huydeeoper, deze woorden aanhalende op M . Stoke Breed. aanteek . B . VIII- ors . 207 . fc.h reef , tes f. Z i e vender de voorbeelden uit onze ouden aldaar hygehragt, tot welke ik nog voege de volgende plaats uit de MacTR I t'\LE f. 4 . b . , volgends bet HS . der Leydfche Maatfchappy Tghelove Peteren gaen deck timer duater inn eer [1 . ere] f ede Ende doen hi tnifelen began, ezs hi nalexs verdronken &w ; Tes hem God die hant boi t ,, ETI ha p hen vter poet . voor Tes worth in hetzelfde werk in het HS . op de 1(oninglyke Bockery alhier berustende , f. 4 . c, gelezen , Tot-e dat God hem enz . , Tote voor tes leest men 'by



F A B B L

26o rj. r

XLVIII,

ae faiit refnaert eti 1accj/

C 5 iab a ban g ere fiifen j enoccfj . fiber tua i fetue gjebant

fl tater bast ban .# . fart . 35 Fflae i feegt ji reinacttl ¶I jcibic pine/ Ic ien tne! 'f. io wart quaet cfi f c b fcjjnt ml mine quaetjtIt tie!. e fe f aue a fouben Karen bit game/ 40 Q: Ic ter quaetjeft fjn jetnone . acjte b bne 1 jet a w fflaTicn / 4e een iuaet b1jf an jjet oIien .

M . STOKE B . IX. *S . 37 . en ook by MAERLA.NT Rijmh f. 1 14 . c.

lldaer metter nichten bleu` Maria , afoot Lucas befchreef,, l diende hare, , fijt zeker das , Tote dot foe fkznts ghenefen was . De gefehredenrs, waarvan herlant hier gewaagt, 1e-

zen wy Luc . i,

s . 56 en 57 .



FABEL

XLIX .

EPHAED . I .

(fen bert quam Winfiett sere riuiere/ of f ato fin bq ;pe / Die iji Were INj0e ; maer fine beene JDecjp;ac Cat/ pm bat ft bUacert Ciene .

5

et"

-s . 'i . Verfp~aC) Dit word komt bier voor in de , thans vero uderde * beteekenis van lasteren, verachten . In lien zin is bet van oudd,, herkomst, wy vinden het reeds by OTFRIDUS :vang . I . XV . -'- s . ., 87 alwaar SCHILT . , irfprechen, door het Lat . contradicere vertaalt, waarvoor ilk echter het woord reprehendere zoude verkiezen . \VACH: yr ri os crccipi t TE R US Glosf. Germ . i n ver f rechen zest fenfus a particula VS R , en onder deze verfchillende beteekenisfen, brengt by ook die van maledicere, obtrectare, vitium in loquendo committere . hetzelfde d at W- FrLAND T . W. noemt, alfprekende beleedigen, runs woord kort ook voor in den T EUTHONISTA op S . verSpreken , verhoenen, in B . .ilameren ; en hoewel bet op deze overwyzing niet gevonden wordy, biijkt daaruit echter genoeg van de beteekenis , in wellke hetzelve by v . d. Schueren bekend was . Ook KILJAEN verraalt ons ver[preken onder anderen : contumeliam verbis facere, injuriam dicere. In then zin lezen wy dit woord to ineermalen by onze ouden, als by M . STOKE B . VI . )' S . 5ro . Chi hebt u qualike bier ghewroken, .mat ghi goede liede hebt verfproken, .En gheloghent veer onfen Here. Let wel op, dat verfpreken hier met lochenen to zamen R 3 ge.



t6a

F

5 IijCttf :M Die Om ,! ,-, voegd

worelt,

ABEL

XLIX-

bier J . man 111Q bollben rrt bast ftacnbe bonben .

qLYOM

f

,;fbio

en zie ook nag denzelfden dichter B . V. Rijmb . f. 142 . d,

N, S . 9-1 . MMtRLANT

The wile' trop?, one lieue Tfl",.s gehanlgen tulchen dieue Dren verl'prakei)e daer 11 " i Efl dander fealtene om die dint E Fl (tide : pens om mi Here Tike AlNu comes in dijn rike .

vergelijk met deze plaats Luc . xxiii . y}s . -9 . alwaar men het woord lastei-en, gebruikt vindt . Scaltene d . i., orn dit in bet voorhygaan aantemerken , belYrafte hem, zie onitrent dat woord den Hooggeleerden Ypvy Taalk, hl . 9o . volg . flet inisnoegen, dat Ferguut van zynen vader, in fchampere en honende bewoordingen', otidervoi-id, toeii by bet landleven verliet, en voor oenol Tnen had, OM zich onder de ridders , aan her hof van Koi ,,ing Arwr, to belgeven beg even , lezen wy in den Roman van 3 . h . ald us Dief - dorpre verfprac finen fine .7-,? feit hi : quaet hoerentone ! [Pildi wefen ridders kenoet ? Greet e!boer v quecenoet.

Nog eens in denzelfden Roman Fn es niet goet,

f. 6 . d .

Dot wip her Keye die ;- . vrtde Verfprect, hem fals berouwen in dende . voeg nog by deze voorbeelden MAERLANT SP . fliflor . lit . - y"s . :51 . In den Bybel 1 58 7- vinde ik dit Nvourd o ,- ,k gebruikt Richt . ix . v,S . V-3- I-Vant de mannen tot Sichem verfpraken 4bimelech . In aile de boven bygebragte plaatfeii komt bet verouderd verfpreken voor, in den eigenlijken zin van lasteren, en dus teeen de waarheid a,-i-n, en ter kwader trouwe, groflijk beleedigen . Echter is my dit %voord cook voorgekomen in eene andcre beteekenis, to weten, voor iemand, flit hoofde van cen berispelilk en fchaiidelijk gedrag, verachten ., en alzoo wordt het dan. i n eciien min kwaden zin gcbezigd, vera? ;nizs

Ills .



F A B E L< XLIX.

s63

A1ne beene Karen foe fne[ f L- at Ji ontfiep ten bunben Wei/

als dan alle denkbeeld van kwade trouw en opzettelyke beleediging wegvalt, zoodanig vinden wy bet by Vi LTHE z Sp . Hif or . V . 48 , van krijgslieden, welke um hunne lafhartigheid, veracht waren : flits

Dere , doefi horden ter fiede ,

Date de vrouwen dus verfpraken E ;r hen verweten defe Taken , .dnt,,,werrden f : ~ TI, gelyken zin by denzelfden dichter I . 3T ., alwiar

men van de verachUing, waarmede zekere brooder Y~:ewi u de woelkeraars had voorgel ld , aldus leest 4lf this hadde verfproken doe Die perfemiere, fp,rac hT toe Qenan dren volke . rep,freken is vo&ponds Le Long, zoo wcl bier, als in de

eerst aangehaalde woorden , aanfpreken, toefprreken, doch , noch bet eon, noch bet ander, duidt de ware beteekeinis van bet woord aan . Even min als per femiere hier to regt door gierigaard words verklaard, bet beteekent woekeraar•

DoCTRIN LE f. 25 . a .

Chi felt v daer toe keren , Dat ghi winnen felt met even ;

EliD13 winninghe vlien alrehande fonde in lceght ende fcande , Oft iemeen ficaden mach of eleven , .dlje voercoperen eli perfemeren . Hot werkwoord perfiemen., .by KILI EN FerJen en Perffemen J. woeckeren, Foenerari, Ices ik mede in de DocTRINALE f. 6. d . Nock felt die fine here (Salomo) Hi perfemt op Code fere, Die ontfermnejfe ten armnen heeft ; Want Hilt mnenichfout t ;}eder gheeft . Hoe weinig Le Long zi ch zelven gelijk bleef in de verklaring van zynen dichter, kan men order anderen zien , wanneer men, met de aanteekening op de laatst aangehaalde plaats uit T/elthem, vergelijkt de verklaring van R 4



a64

F A B E L

XLI .

%I bore .f . heft/ In .x . foreeft/ 10 LD' t c III c eti te!g3e Warm Mceft. van het zel fflandig n a .atnw. perfeme, voorkomende by denzelfden dicliter VII . ig ., hetwelk by al'daar wel en to r gr d 0 or woeker verklaart . Zie wydei•s nog STERN%Ve~e K.i L Op Jifeerlant M . D . hl . 2g2 . , van wren let my Wonndert, slat by de min naauwkeurige verklaring van Le Long niet heeft opgemerkt . )5 . o . foree ft) Ten tyde van onzen dicb ter en later, Werd foreefl algerneen voor bosch gebruikt, in then zin , zoo als uit den zamenhang blijkt, komt bet ook bier etc Fab . Lrrl . ~ s . 9 . voor, oorfpronkel i j k had bet eeh ., ter eene veel ruimer beteekenis, enn men verftond bier door, uiet altijd bet eigenlijk gezegde bosch, of verzanieling van hooge boomen ; want, gelijk HUYDECOPER op Stoke 1 .' - 417 . zeer wel aa,nmerkt, alle bostchen warerz eertijds geen foreeflen, even min, als alle foreeften boskhen waxen . In de oudlie befcheyden lezen wy Forefles, frlvae ad Regem pertinentes, en Foref c dominicum, is by DE CANGE Glosf: Med. et Inf. Let. flue regia, deze foreeflen waxen ten dienste der Vorst : n afgezonderd , tea einde aldaar cene veilige plaats, tot opkweeki ng vau let 'Wild, to hebben , en mede de jags op hetzelve to kunnen houden ; hierv=on ook, dat men by eenen ouden fchryver, by de C'ange 1 . c . vermeld, Forefla , aldus ontfc hhrive nn v i n d t , tuta ferarum snanJio, non quarumlihet fed flvef riurn , non quihztslibet in locis , fed certis et ideoneis ; waarmede dan ook volkomen inftetnt, hergeert Wy opgeteekend vi n den by WAOHTI'ER us Glosf. Germ . in .Ioefl , nemus : convenit inter omeles, zegt by, quod foresturn non fit qucelibet fylva, fed ea tantum , ubi feree Fr ncipis aluntur . 1)i ar nu aan de groote en wijduirgeftrekte foreeflen, visehryke ftroomen en wateren grensden , heeft men deze nmede den naam van foreeflen ge even , For a V7. beteekent ook by du Cange, I7ivarium pifcium, en e reden deter benaming geeft by aldus op : Foreflas vero, pifcium vivarie, appellasfe ridentrur nu//ri, quod mojoribus illis flivis adja : ncm cut virariu, en zoo o uk by W4 c x ,



F ABEL

XLIX .

%65

0' 6lec f bi bafte met linen baren . up nit ! feegt b1 / it be beetaren / TEl us 1 . c . Pofea vero, at fieri fe/ct, a fylva nutricatioiis, ad omnes fylvas et qucevis, tare venationis quays p iscationis Iota, extendi coepit . In deze mime en uitgefrekte beteekenis, komt ons woord don tiog voor in de bovengenoemde plaats van Melis Stoke ; want bet foreest, van hetwelke by aldaar fpreekt 9 bevatte : --- twyater latter duer gheet, Putvae3 t, invaert, rnerfeh en zweide, pant el onlant doer toe ie jde , El aldat tote lien Foreef e Behoert, in mater ende in gheejle . Want belangt de aleidirng van het woord, hieromtrent zijn de taalkennets zeer verfchillende, men vtnndt dit opgeteekend zoo by FIUYDECOPEtt t, a . p ., als by Roo UEFORT Glosf. de la Lang. Ram . v. Forei , en We c t-tTIt Rus 1 . c . , on der alle de opgegevene gevot lets , kom t nay dat van Wachterus bet aanneemnlijkile voor, corn namelijk den grond dezer benaming to zoeken in furera, alere, pafcere, nutire, vermits dit woord allereerst geriomen is voor de plaars, welke de Vorsten deden afzonderen tot aankweekiug van let wild, )~ s . TO telyle) dat is telg, tak, KILT&EN Telgbe, tel gher, Remus, en zoo ook by hem Twijgh, ramus, virgu en Twyglaer, frutex, welk laatfle woord by als vie ro uiderd opgeefc, dot ook veelligt met opzigt tot ons telgher hat geval zal zijn . Ook vinden wy by den 'I EUTHoNI s T A o p T . vol Telglber, , e n o p R . val Ryfer , vol telgher,,

vol twvygher . Frondofus . %1AERLANT Rijmb . f. Q6 . c . van den gouden kandelaar : Doer font . i . candelare, al tct las, Dien is gheerne prifen fou e, .4hgeraect van , jinen goude , Met ~y f re gellidet va binnen ; In elke zide , wildi jt kinnen, Gwghen vut . aaj . telgre van ' ate bier by Exod . xxv . -~s . 32 . , ah~ra r onze overzet. 95



t65

F A B E L

XLIX .

XlT fit is tell iii eo1 to fpate f is Iacbtcrbe taoitc / it p .,jfie tquabe. betting riey en heeft, doch in de Bybelvertalin g van V . [L MIrLS'JFLD , worst bet woord armen gebruikt, dat in eernen overdra relyiken zin, ook de zydelingfche uitlooPen , of takken van den boom aanduidt, in de eigenlyke beteekenis aldus by VELTn1x Sp . Hitor . LI . ;o . vain eene zware hagelbui, die aan bet gewas groote fchade tocbragt eir daer nare

eeu bagel ulfo fware, Dat hi tal in de erde floech,

Q uam

Den bomen dede hi ongenoeclz ; Want hi die telgere al met alien Ontwee ioecb. SPI G . ONLER BETlOUD . T-18133 . Cap . 24- Die- coninc Aebugodonofor die f~ e,N in fueu droem even groten boern , ~ le •en bee ;,n sat hem tot den heinel verhoghede, ende f i t e l g h e re n rrPreyde hi o uer die gheh Pie werelt.

ors . To . iieeit) Meefl is de overtreffende trap van hot verouderde mee, veel, groot . Meefl beteekent alzoo grootfl , de dichter zegt dus , dat bet here liep in een foreefl, d . i . cen bosch , waarin van de grootile foort van boomen en firuiken waren , by KILIAEN is nmeefle vertaald , waximus, prcecapuus, fia~nmus, SCHILTERUS Glosf. Teuton . heeft meafl, maximus, en tiVACHTERUS naeift , prcecipuus, n iaxinmus . Mcef was, als byvoeglijk n aarnw . in den

overtreffernden trap, by onze olden in gemeen gebruik, Al . STOKE B . I . is . 11.18 . --~--~ • ecu2 Fo reeji , Dat in dat Graeffcap is meeft . .via wasda bi names beet .

ecliter de aanteekening van Huydecoper op deze plants inzien, zoo lezen wy, dat ons meeft voor eenen rijinlap verklaard words, die aldaar Diet to pas komt . 'Dan wy kunnen hieronitrerit geenzins met onzen grooten taalkenner initemmen de aangehaalde woorden van Mclis, zijn nit den bekendcn Giftbrief, waarby Ko .

Wanneer wy



F ABEL

XLIX .

267

15 ~4'lbu§ e# meneclj man betntft / Vie tuocbC fart ei tcuabe meft . Fooning Lodewijk aan Graaf Diederik I . , het free 1 , atria , fchornk, van dit foreefl n u zegt Stoke, dat het , het grootfle was, hetwelk in hot Graafichap van Holland bthond, hoewel nu dit woo,,rd iji den latijnfchen Giftbrief riiet voorkoznt, zoo volgt daaruit echter niet, dat dit meef, bier niets anders dan een onnutte rijmlap zoude zijn , want , indien de dic titer al . voor deze zyne uitdrukking, geene aanlciding gevonden had in eennig ander oorlpronkclijk fink, zoo leverde de Giftbrief zelf genoegzatne reden op, on dit woord pier to bezigen , dewiji uit deozelven . bleek , van de groote uitgeflrektheld der oppervlakte, welke pier aan den Graaf werd afgeflaan, hetwelk alzins wettigde, orn deze gift wL1 degeli jk , als cene zaak van zees grooteam ornvang, to befchryven . Lie verkiariuug , welke liuydecoper in de Breeder Aantcek . op deze plaats a an het woord foreefl geeft, he rinfligt alzins let denkbeeld , dat Stoke bier bet woord meefl, niet als cenen onbeduidenden rijmlap, maar met vn~ordacht, en juist overeenkomflig den card der tale-, gcbezigd heeft . Wy zulku nu bet gebruik van otis woord, uit andere gelijktydige fcbryvers nader atnntoonen ; voor cle grootjte torcns leest men in den RoAJ \N VAN FLOR . EN BL . . 17 . d .

Iiinnen d' flat flaen t orre n , de m ee fle Die ie man fach, noch . iij . hondert . en zoo worden by MAEI . ,ANT kaamb. f. 7. a . reuzean, de meefle, d . i . de grootite lieden , genoemd Daercf quarry era gyygante , Onghemate fl-l" ay?i e , Die onfen Here niet ontfaghen . Yofephus fcrijft , datdoe laghen

iiiden vrouwen die quade gheeft o , D' of quamen die acre meefle

Liede , ads wi lefen horeri . Minfle en meefle, is by derizelfden dichter aldaar f. 2 4 . b . ]act grootfie en kleinf1e . Dat m i j n ile deel elr dat m e e ff e Es enesn groet . voo~



It ABEL

s63

XLlX .

pi moebte iutnnen baer bf bprlfeit/ Care Chi tooebe / baer lei tqusbe fiieit. cornaamfle en aanzienlsjk e, v nde 1k one reds nog in hetzelfde Rijmwerk f . 17- a . Ten derden daghe hat fee/Ic Pharao met al fnenn meeften . v oor de

HEELU bl . 137-

-- .--~-- hi - be/Iont Die coenfto daet ende die meeile, .ft e. Die men vi nt in enege yeef VE.LTHEM Sp . .Fif o~ . Ill . !2.4. Doe fprac die coninc : fiedi niet Genen ridder, die Binder vliet ? Rem willic volgen nv tehant, Bet es die alre meefte viant

Dien is nv leuende weet .

Nog eens by denzelfden IV . 16. Men fal bier doers die meeffe t nord , Die we geuiel in ene pord. Higor. v . Reynr de Vos 1479- f. S . b ., .En conde dye coninck ghenen my nre bode gheuinden bier to feynden dan v, dat laet vreemdelick ; want nae/t den coninc fo jR di die edelile e ill die meefte, voeg bier wyders by de voorbeeldei3, bygebragt door v . WWACHTENnORP Nieuwe BydragQ 11. D . bi . ago .

FA-

FABEL

L.

(Eenen Dope ftanben in .f . sect Cube tvebtr§/ en ftetc. )'s . 2 . W eber) Zoo fchreven de ouden, bier voor gebruiken wy thans het zaamgetrokken weer, by WEILANn Taalk . Woordenb . KILIAEN heeft lVeder, seer ram, ar/es en weder,, weer , haemel, cries ca(fatus . De Z E UTHONISTh TWeeder, eyn fchaip, cries, WACHTERUS Glosf: Germ. ill weder, vertaalc dat woord , aries ca ft ratus et non caftratus, loch in de eerst vermelde beteekenis is

bet by ons in gebruik geweest, zoo lezen wy het by

VELTHEM Sp . Haff or . If . 22 . Te JI1ets in Lorein geuel Van een gees een felfen [gel .den weder was met ere gees Dat een hue to doene flee:, Ei die gees bracht een lam A'lfe haer tijt vort quam . MAERLAN T Rij mb . f. 29 . C . Die 44aron oferden in Gods name Een calf doer vor hare zonden Eh . i . weder ooc tiers ftonden. hier by Levit . Ix, y s . 2 . , alwaar

Zie in onze gewoone overzetting het woord ram gelezen wordy . Voor weder, vinden wy weer, in de rekening van den Rent,meefler der A btdye van Egm and , over 1567 . , uit welke door den Ileer VAN WIJN Hsjisz . Lev . I. D . IV . St . bl . 380 . is opgeteekend, dat de genoemde Rentmeefler naar de Abtdyi~ zond, ten einde daar op gaften to onthalen , ee ;f jongen weer. TVeder en ram worden onderfcheiden In. de Hi/tor . van Reynaert de Twos 1479 , f. 28 : a . wanneer dat yfegri j m een calf, een ram of even weder hadde .

-0- 4 .



F A B E L

!"YO

L.

€111 ben weeftfi jauuer faa en rcrnirn Brie bJuuOC arilter ben antren b~arnnrn . 5 C-IC tDnbe aiIb'i f tefien WWert Jn( tube bi hen f af1e oberbaert. Vie blee f e jattthrr ftaerl) fine jant Tftle bein ba,t ften / bie bi tant 10

iI babene wetter baert. Pae boliett bie nub' atbter bu s t. Cf t ri ep / baer ji hub eli baet 'jr 1Jett0 antoatn/ foe ben ft ne t. 1II# men ben aef terften foube flaen b eekl feat ji/ Wet to ret jte beraaen /

15

tae

~c•s . 4 . blamen) By KILIAEN Drommen, j. dringben. Premere pre/Tare, fchoon dit werkwoord by ons verouderd en buiten 'gebruik is, hebben wy daarvan echter nnog overig bet zeifflarndig dram, voor eene digs in een gedrow, ere rneenigte , waar voor by KILIAEN ook drommel, res maul coinpactce , en drommel van huyfen, domes aliquot contigucc . Lie oak omtrent dit Iaatstgenoemde woord JAWgILAND Taalk . Wfloordenb . in v ., MAERLAN-c gebruiltt bet verouderd dromen, voor bet opeendringen van het yolk uit hoofde van nieuwsgierigheid . RiTmb. f. Qo-b . Omme hem to ziene was menic h dro men ,

Daermen fa eb van verren comen . Hier voor drommen, by D L . D E LA MARCHE, by MATTI-r .

Anal. Tom . I . p . .29 .3 . drat 'taerm o-emeente . drat gemeenli c loopt na den Prance , enile hem luyde .n by trecleen evade drommen om .:.e hem o Jiene . N'IARC V . V ERNEv t~jtZ Hi f t or . van Belg. If .

;o . Drat de .~ omeynen va ff an elcan-

deren d rom m e n moe f en , en IV . 7o : Daer by van de 1'-Valen feere gh e dro ni t was in on f er Vrotneen Kerc ke . js . 13 . arf terfaen) Dit woord komt bier voor in den zin van den laat//en, en zoo vin den wy bet rneerm alert by de ouden MAEELANT noemt den dag van bet overlyden van - Evilinerodach , Koning van Babel , deszeifs acbterf en da g . -iii/ mb . f. go . b .

Dcv

FAB EL L . 15

oe jrrt eeft Ijoeft anb"n deter . f Oabtienn Wet gbc1teficii n0er /

171

at,

Der gram hem flit: a ch tee - (Ie dach, Eii hi liet na hem . ij. kinder . voor laatflelijk, lees ik achterft in den ROMAN VAN FERGUUT f. 5. a . Tach terft hi finen fcacht gegreep, En ftacken onder even ouden boem . en zoo ook by VELT HEM Sp . i or . IV. --2 . in de befchryving van eenige hemelteekens Tachteril fo quarn vortgegaen Onder hem ene grate flerre .

Mf babben Ixe1 ghe ffe en ntbr) hadden, dat to weten den vleeschhouwer . Zoo fch.r•even de ouden volfiandig . Steken was van ouds ftooten, gelijk HUYDLCOPER aanteekent op Stoke I . B . )s . 1I4 5 daarr Wy, lezen Dies fo fl a c hij n uten lande. dat is eigenlijk, zoo verwyderde ,/looters, by hem van bet land . In den cigenlyken zin van duwen, gehruikt onze dichter het woord in deze ze!fde fabel ys . S . en bier boven Fab . XLIV . ~1s . 7 . en voor of/looters, vindt men het by MAERLANT Rijmb . f. r 88 d . Aldus . al on. e Here merle E14-en loon geuen na fnen beiage, Eli van hem ifek e n die trage . nag eons in hetzelfde Rijmwerk f. 131 . d . , alwaar tie dichter van den blindgeboren , door Jefus genezen , aldus fchrnjft Die man prijde as open/are I/gin , eli vragede na defen , Of fi fire ionghers wilden wefen ; Doe vlouc tene die pbarifeen Eli feiden : fo waves fiere ionghers een, Tai fjn iongers Moyts , Vane weten niet, svie hi es ; Mettien /taken ft vut den man . zie bier by onze overzetting Joh . I : . )rs . 34 •, daar wy yoor - b s . 16-

is hadden hen,

272

F A B E L Li Pabben WO ojthe1jen Ngobec fell. Mf jatitien quaoen cRet/ bat fcccrn

voor dit feken bet woord uitwerpen gebruikt vinden , in de Latijnf'ehe Vertaling van Capellio, lezen WY : itaque cum fords eiecerunt . En veffeken voor verboten, vinde ik in de I)OCTRINALF f. 5 . C . Noch _ feit defe Here fljn, Dat Ji, die de acme vertleken , Selen noch doghen van breken, Ocht bier op dit ertrike , Oft inder hellen eulvelike. '; S . 17 . g eb qQ en ouet ten) Over een dragen, is net elka order eens zij n , eene Iij n trekken, KIL 1 A E N ouer een draghen, convenire, deze fchrijfwijs is by de oudert zeer gemeen, MAERLANT Evang . f. 139 . b . van den toeleg der joden, cam jefus gevangen to nemen Doe _droegen fi otter .i . to (amen, Dnt fine vp kenen mefdacb namen, Dat tvolc niene worde in roere . Mefdach is reef dag, KIL . mifdach, mefdach, dies feflus . V . HILDEGAERSBRRCH Ged. f. 42 . b . Hierom g'iingen ft to rade voert, Ende ondet fpraken menich woert, Eer fi droeghen ouer een . Ondet fpreken i s to zamen, of onderling fpreken, z ie wat wy hier van gezegd hebben, in onze Vo orr. voor den Tenth . ' bl . LXX I V . , even zoo vinden wy ons overeendri gen by STOKE Ill . ;~s . 59 . ell )r s . 176 . en by VELTI-IEMM II. 23 . en 39 . Voor over een dragen, fcbreven de oudert ook overdragen, dat merle by K IL . i s opgeteekend, en zie ook de aanreek . van v . I LAssELT aldaar, wy lezert het by BEKA , - M ATTH . Anal. Tom . ICI . p . 281 . dai r by overdroech mitten BWcap Fiorens. .Zich dragen aan , of met lemand, is zich aan zyne zyde voegen, zoo fchrijft VAN HEF.L U b l . 25 . Die Coelveren die droeghen Hen van mmmaechfcape altemale Aen & ere,, ; Aernoude van /J7ef mate . en

F ABEL L .

-73

POCbtQtt Qel1 i . dCITItpti Qje1Iit/ ~o 0eCot bi jeluen / foe jeIptf wpb . C# .i . deffaebte ever ban magben/ en, cunen Ft Met nuet r. aflcbjeu po / dare ccat~t e~ a~ Ue~Yoicen/ Uf# biaen Webet ban to boten. en eenige regels verder : Tent fi droegen vele bat Die ]Jlanckarde metter hertoginnen Dan metter flat van binnen . Voor oneens zij n , van elkander verfchillen , lees Ik iegen een dragen, by VAN HEELU hl . ii . Doen gaf God den hertoghe raet, Dat bet was al Gods daet , Dat hi daer toe bracht met mieden , Dat fine viande fc ieden , Ende foe ieghen een droeghen , Dat ft hen daer om ver/loeghen . In bet HS . van dit Rijmwerk, dat weleer op bet Hof to Brusfel bewaard werd, las men, volgends het zeer n aauwkeurig affchrift, dat ik daarvan bezit , in den tweeden regel, dat bet al was Gods daet, terwijl ik hier, zoo wet als elders, gevolgd heb het HS . van den Heer van Min, van hetwelk mede een zeer volledig, en near bet nude HS . letterlijk gevolgd, affchrift ouder my berusr . Over een fpreken, gebruikt MAERLANT Evang . f. lab. a . vo or met onderlinge goedkeuring bepalen Doe fpraken ft ouer een in rade [,Vat men bell met Ihu[e dade .

FABEL

LI .

vj et faten booelffint bile v .# . Deem/ met gpten f pelt / en met folate fasten fi beer ;

ebt fi Waxen f onber b aer. 5 Doe gram baer i . bagelaref Cn ka't ber bagehine &&eWare . Obeen baajetare babbe bo jen feet / ft biopen emuer meer . s . 3 . Ware) d . 1 . genoegen, vermaak . teek . h ab . LXII . ~- s . z 7.

Zit de aan-

x~s . 7 . been) Voor bet betrekli jk voornaamwoord die, fchrevm onze ouden fomtijds gheen, ghene, zoo vinden wy dit woord by onzen dichter in deze fabel *s .. I I en 13-",, alsmede hier boven Fab . Iv . js . S . By KILIAEN ghenc, , ille, is, ook by once oudee fchryvers koYnt het dikwijis voor . M . STOKE II . B . *s . 565 . Die Vr efen waren inden laghen,

E) rekenden gh e n e fcade buten, 1Ylochten J` haer viande bejiuten . `die HUYDECO?ER op deze plaats . Nog eens by denzelfden dichter IIT . B . -~s . 638 . Doe toghen gh e n e ridders wt Te veldt waert. w VELTHEM Sp . Hifor . 1. 29. DUG quam die Hertoge fonder waen Te Louen, en ontboet doen faen Genen mew, drat hi to hem quame .



FABEL IO

LL

T)i gfnr fpannen fiaen bade/ Rreit bQTlll (Ult ~iCCCDi fin og&. l,: 1t fajobett Obette bageififne/ C- n r, fciberi fit ftfiCeffine :

ODeent

MAEILANT Rijmb. f. 127 . b .

Gone liede ft wilden fern lh'rnme vaen en co. ma ken. lu hetzelfde RijmNverk f. 68 . a ., van den Profeet Ella, gedurende zijn verblijf aan de beke Krith Tan hen; fo lefen vi dit , Dat hem die beke to fiere noot Vleefch toe brochte en broot, En hi dranc van ghere beke ; 111' foe droghede daer corteleke. glzeent vinden wy voor dat, by denzelfden dichter Sp . llijlor•. I. VII . 54 . )~s . 19 . Groot volc quam vter flat G h e e n t grote wonder to fsene an. js . 1a . fti11c1fne) Even als ons Jlil, waarmede dit woord overeenkomt, was fill/ic ook oulings, zoo well voor het byvoegl . naamwoord als bet bywoord in gebruik . WY vinden bet aldus in den TEUTHONISTA if L. Lyfe, en by KILIAEN ftihith, quiete, tranquille . Bier voor fi`ellike, (waar voor men echter flillike lezen moot) by VELTIIEM IV . 10 . Daer ontboet die van Gent Vander• gemeente eon deel nv, .En fprac hem ane, dat feegic Stellike , en . met fearpen warden . dit woord komt buiten twyfel, van hat verouderd zelfflandig flslle, d . i . flilte . MAERLANT Sp . li f or . I . VII. 2 1 - ~s . 55. Doe the andie cruce hinc .untie jongers ftille moeflen nzaken, Die Jleene fceurden eg fjraken . waarvoor anders by de ouden geflille, VELTHEM II . I7 . Dede die Coninc ane enen vent ter flaen Met ere roede een der cnapen, S a Gas



176

F A 13 1 L LL gieent t ; bit be1te man/ Oie noit I f ujeWan .

1 5 11 to

Om een ge iti ll a daer doer maken.

Ben geflille maken, was ook van eene zaak niet meer fprdten, of daarvan gewagen, FERGUUT f. 4. d . ]klaect ons hier of een ge hill e Hi faelt v betren tuwen uille . , 'S- 14. noft) Het b!ijkt uit den zin der woorden . gec noegzaam , dat noit bier de beteekenis heeft van oit ; want de befe man die volt lijf ghewan, is met andere w o or de n , de beste mensch, die volt geboren werd ; Hoezeer wy dus bier bet woord nooit, gels jk bet in den eeriien opilag fchynen zoo, in eene joist tegeriovergefelde beteekenis aantrefen, als bet gewoon gebruik der tale medehrengt, zoo denke echter niemand , dat de lezing in bet HS . hier bedorven, -of door den affchryver een fei l bet aan is ; doch de vraag is dan, hoe komt de N in nooit, wanneer bet niet ne - oit ; m aar , zoo als bier a armative, volt, unquam, beteek enen moet ? Doze fehrijfwyze der ouden heeft, zoo bet ons vo,orkomt , hier in Karen oorfprong , dat men , ons van de eindvokaal van bet lidwoord, op die van bet volgende naaniwoord, een' overgang to waken , in vele woorder de N tusfchen beige gevoegd heeft ; dus zeide men de-n0 de-n-arm , terwijl deze tusfchengevoegde N, dan eens aa.n bet lidwoord, dan weder aan het naamwoord kleefde , zoo als men dit nog in 'vele woorden aantreft . Deze Profhefs is ook, ten aanzien der letter N, opgeteekernd by WACHTERUS Proleg . Sect . IV. De N is dus bier in de daad , zoo als WETLAND T. W . in N. , naar ons in . zien to regt, aanmerkt, eene ledige lapletter, zonder de beteekenis van bet woord to veranderen . Hiervan itrekken ten bewyze, buiten de reeds vermelde woorden bals en arm, dat men ook gebruikte nelleboog, voor elleiLoog , fleglantier, , voor eglantier, noon ; , voor or , noars, ~roor gars, noest , voor oest, en vele anderen . Dit taai';ebruik by de ouden, blijkt uit de volgende plaatfen . \Vy lezNn bet by iMAERLANT R jrnb . f. 8 . a . S



F A B E L

LT.

15 Pine macb ban gzotec fammerbcbe p nn§ den / btne Went ameba

277

.f .

---~,-Semiramis Was deer lie , die n o it brouke vant .

Nog eens in hetzelfde Rijniwerk f. 49 . d .

0,7e Here feide to Samuel : Mi es legit, verf ant wel, Oat is Sraulle noyt die crone gaf. Roman van FF.RGUUT HS . f. 9 . c ., alwaar ,de dichter van ' Galiene , wanneer h aar zekere gedane ftap berouwde , zegt Si hilt hare feluen o+per qufret, Dat fi n of r dede die ouerdaet . aidaar f. 13 . C . Eer ghi n o i t geboren Overt . . S4- a . waar verhaald words, dat bet paard van Fer-

guut, Pennevare genoemd, zoo moedig en fterk was, dat Ferguut vijf ridders ter nedervelde, zonder dat by bet paard met den teugel in, deszelfs run ophield ; Pennevare van linen lope En faelgierde lettel no greet ; Tote viuen liac hire doet,

Eer hi noit togel ophilt . ,en nog eens f: : a6. c .

Mi heues wonder . Daft minuet ` even fot,

Dien ft n oit maer enewerf fach.

\Vat deze laatfte plaats' betreft, zoude men misfcbien bet woord noit, in den eigenlyken zin van nunquam, kunnen opvatten, wanneer men onderftellen wilde, dat bet ontkennend en, hetwelk fomtijds in een ander woord verborgen is, bier ook in het woord maer is vervat, en dus ne waer beteekent, wanneer de zin deze zoude zijn lien zy naoit, darn eenmaal zag, doch zoo noit, ook bier oit aanduidt, is de zin : lien zy roar eenmael ooit zag. Even zoo ook rmvond voor avond, by MAERLANT Rijmb. f . 35. d . So dat merit n a u o n t s to weten dede Den ca., daer hi fat en at . S 3

Ter



7

FABEL

LT .

i . booed Wa§ bar / 1a§ b'be brae# is Ieibe ruaet Uiifte eli suet

I Zfe,

Ter nadere bevestiging van den boven opgegeven oorfprong der tusfchenvoeging van de letter N, moet ii: nog opmerken, dat, wanneer men het gebruik van noc t voor ooit, by de ouden nagaat, men Heeds bevinden zal, dat dit J uist d aar plaats heeft, waar een vokaal voorgaat,' terwiji bet bovendien opmerking verdient, dat de N, in de bier bygebragte plaatfen, niet by bet voorgaande woord kon worden gevoegd, zonder den zin geheel to ver anderen , of onverfaanbaar to waken . Zoo, dat er dus, om den verlangden overgang to vinden, geen antler middel was, dan de N by bet woord ort to voegen . Zie over deze lettervoeging vooral JUNIUS in Obferv, ad Tillkram , , p,' 207. Even als de ouden IchreVen, noit voor oit, zoo vinden wy ook nie voor ie, in den RIJMWniEL f. i$ . d . Onfe Here the die ooc was Die fcoonfe, daer me nie of lat . en eenige regels verder : onf vrouwe dan Die fcone was en vut vercoren Bonen aile, die nie waren geboren . In hetzelfde work words bet geheele menfehelyke gefaciit in deze woorden omfchreven : f. 14 . b . - al clot nie quarn van wiuen . J. v . HEELU Slag . van Woer. bl . 5,*, - een dat vrernfle wonder Dat n ye moclite gevallen onder Die Tonne, brachte die Hertoge toe In Franckerike. en zoo ook bl . 252, Nochtan waren fonder waen Die ghene doer ft ieghen flreden Die vroemfl e , die nie ors befcreden. OP beide doze plaatfen werd in het HS . van dit werk, weleer op het Hof to Brusfel berustende, vol ;ends de daarvan gemaakte naauwkeurige affchriften, aldus gelezen, terwiji in het eerst bygebragte voorbeeld, in bet HS .



rA i;EL

Ll .

Zieue rJefrncn! (eQbet jie/ 20 it biV bebauDen WflTe/,bi blfe j 2c fienne inei bed man# raet/ at bi isflet / bat e# quilex.

279

et

HS . van den Heer van 7~ljn, ye, dat is colt gevonden wordt . Het blijkt ook uit fommige der laatst aangehaalde plaatfen, dat fchryvers en affchryvers, zonder over de taal zelve na to denken , en alleen het gebruik volgende, de N wel eens bezigden waar dezelve tot overgang van de eene vokaal op de andere Diet noodig was . Dat men eindelijk de N, zoo als wy boven reeds opmerkten, dan eens by het voorgaande, dan weder by bet volgende woord gevoegd hebbe, toont oxs de volgende plaats uit M . STOKE VII. B . -s . 1140 . alwaar, volgends liet HS . ., A by Huydesoper gebruikt, gelezen words ; fat men de fcepe voeren foude Weder to Noerde . --waarvoor wy in alle de vroegere uitgaven vinden : ten oerde, door 4lkemade verkeerd , naar mijn inzien , door oord verklaard . Zoo als by denzelfden dichter VIII . B . JIs . az8 . HS . A . ~ tander lant Dat+ den orde is ghenand. In de vorIige uitgaven ftaat Batten oerde, dat door 4lkemade genomen words, voor den naam van zekeren polder in Noord-Beveland, de Noord geheten, hetwelk Huydecoper zegt, met het verhaal van Melis wel to ftroken, Het is duidelijk, dat in de laatst aangehaalde plaats uit Stake, de N, van Norde, zich by het lidwoord gevoegd heeft , vermits men anders hier verkeerdelijk, en tegen den taalregel , den vierden, in plaatfe van den eerf en , naamval zoude aantreffen . Zie over de N paragogicon, de fchoone aanteek . van den Geleerden BILDERDIJK Cef. der Naamw ., ade Druk bl . 207 . en yolgg . i's . 15 . lammrrljebe) Hetzelfde met ons jammer, het komt hier by onzen dichter voor in de beteekenis van deerS 4



ISO

FABEL

LL

bet c# nm b of bat lei' fpiet J Ilf fai b fcietHnJ Qbine bliet.

deernis, medelijden ; en zoo vinden wy het ook bier ontier Fab . LIX . i s . 9 . Some hadden fi s iammerhede . S . 23 . fpfrt) fly KILIAEN vindt men Men, fpieden, fpeculari, explorari, en in den TEUTHONISTA verfpy ehen

in C . verCl cken, ,ferutari, obferware. Het is hetzelfde =net ons verfpieden, befpieden . Oorfpronkelijk beteekent het woord zien, zie WACHTE.RUS Glosf. Germ . in fpaehen, die ook hiertoe brengt ons verouderd f Tear, hiervoor by S c HE R I vs Glosf. Germ . fpehen , vi ere . O n s fpiea voor zien, werd by de ouden ook overdragtelijk gebruikt ; want, zoo als WACHTLI'UIS~ 1 . c . zegt : ab oculo corporis transfertur ad oculum ,nentas ; bet beteekent by b e m gevo l gli j k onderzoeken, nagaan, ergens naauwkeurig acht op geven, ook begluren, beloeren, uitzien . ivM e e ` t trefen wy bet by de ouden aan in den zin van beglu,

ren, beloeren, zoo als het bier ook by on zen dish ter voorkom t , en . geli jk ivy het lezein by MAERLAN T Rif grab, f. 56. a . So fende Dauid met vorrade Boden to Amen met gefLade, Om vrienfcap met he to hebne nadas, Al/'o hi hadde net linen vader Naas ; 1I' alle die Princen ontriedent zere Amen den c5., haren here, En feiden to hem, dat om fp i e n .Druid in tlant gefent hadde diem . vergelijk hiermede bet gefchiedverhaal, dat men vindt opgeteekend II. Sam . x . xrs . 3 ., hetwelk men in den J3ybel van 1477 ., aldus leest : Waenflu dat Dauid em dyes vaders eer totti ghefonden heeft troefiers, ende met, dat hi onderfoken foude ende befpien die jiede, waarvoor in mijn HS van den Bybel i 3Cio verrpyen Spyen leaea

wy echter aldaar meermalen als I . Kon . (onze Vert . 1. Sam .) xxii : . is . 22 . Want hie peynfi om 'my , slat ick fcalkelick nae hem lpie, en in het voig » Hoofdit. 'rs . 12 . bet



F ABEL .

LI.

25 44ijn ncOen / bit gbi bxupen fttj .,5M n V f eer / fine t enet7 Met.

01

en

bet laatf e gedeelte . ,her du fpyes nae mij n fiele, om die to doeden . M . STOKE Vil. B . -~s . 2a1 . Diet altoes willen fpien, Hoe fi ghenederen mogen dien, Dean hi van rec hter 1 out fal eren. zie de aanteekening van Huydecoper op deze plaats, alwaar wy, onder andere voorbeelden, ook de 'woorden van onzen dichter vinden bygebragt . FIROUUT f. 1 a . Hi fiet wel, hive Brach niet ontfien ,, Om genade moet hi fpien . d . i . ,any, genade uitzien . Offchoon dit woord veelal by de ouden gebezigd werd , voor het befpleden van eeueuu an deren , o m hem to benadeelen, of eeni g on gel uk to berokken, zoo vinde ik het evenwel ook voor bet hewerken van ieniands voordeel by MAEaLANT Rijnab, f . 87- C, Godolyas fprac : doet wel,

.Dent Nabugodo'r .Ponder fel. F falre poet of gefcien , Ell I c fat tuwer bedeerue fp i en . Fletwelk hier beteekent : ik zal voor uw voordcel waken , en daarop bedacht zijn . Spieden, dat wy boven opteekenden , en ook by Kiliaen gevonden words, lees ik by VAN HE LU SI, V. Mer. bi . 147 . Doen die hertoge hadde very. omen , Drat die viande fouden comen, Guermids fine warders lieden, Die dat wachten ende fpieden . achten is bewaken, zie "onze aanteekening bier achter Fab . LXI . )~s . 9 . Hiervan ook outings in gebruik, fpier voor befpieder, by SCHERZIUS Glosf. Germ . fpech, explorctor, MaEELANT Rijmb . f. 35 . d ., alwaar de dichter dit woord bezigt van de twee mannen, door Jofua ge_ zonden , om het land, en byz{onder Jericho to befpieden, dat men opgeteekend vindt in bet 11 . I-Ioofdf. van

Jafua ;

S 5

Daer-



.F ABEL

$S2

LI.

Cen§ bloet# mangy tact mach bee man met belpen / tuilien here V jouben an . Daerna fendi to Iherico -ii . Spierres, die befaghen do Die flat eli hoe foe was gheue/l . Nog eens by denzelfden dichter aidaar f, 45 . c . -- f fochten Waer fl hem bet gheneren mochten, .En fenden fp ieres ouer al in tlant . zie bier by Richt . XVIII . )~s . 2 . VELTHEM Sp . Iliftor .

IV . .1 7-

Die van Brucge , die nacht en dach

Spieres fenden, die dit begomen . ,Begomen is hier toezigt houden, bewaken, zie wat wy over dit woord hebben opgeteekend in de Taalk. Meigel. L . P . E . A, bl, 203. en volgg .

FA-



FAB

L

L .I .

[PUED AAANH . . 24 .]

en rerbt man elf .i . t 1fcj twwant 'uam en to gaber in .i.' tart / js. x . Cen rerDt man en

ID ?

f. ba1ftj tyrant) Dit

vers zal ons aanleiding geven 'tot het behandelen van twee woorden , by onze vroegfte fchryvers in gebraik , namelijk recht en tyrant . lien recht man beteekent, zoo als blijkt uit de overfteliing tegen valsch, een opregt, ongeveinsd, of regtvaardig. , vroom man , en zoo ook bier ors der ors . a l . In then zin is dit woord van eene zeer oude herkomst bet ftemt overeen met het M . Goth . ~ of t ~ dat men leest Luc . ur . v-5- met het Max . riht, en bet Alam . reht, by TATIANus Harm. Evang. Cap . II, t . van Zacharias en Elizabeth Sui uuarum rehhi u , beidu f ora Gote . dat is : erant Jufti Mambo aped Deum . \VILLERAMus Par~ph. P . 7 . (uitg . van lJ erula) thie rechte naiimon thich, thich- tae minnot nieman , her ne fy recht, ande nieman ne is recht, her ne minno thick. ~ Hiervoor heeft de vertaling van .Pant . van Cafricum, oprecht. Zie' voor . a l WAC HTERU s Glosf. Germ . in recht, juflus . - Voor ons woord recht, zoo als wy h ,ier by onzen dichter lezen, vinden wy by de ouden rneestal gherecht, het voorzetfel GE word oulings in vele woorden, dan bygevoegd, dan wederomn afgelaten . MAERLANT Rijmb . f. 60 . b . dIs naecte Dcauzds flerue dach Riep hi Salomone d' hi hch , Ei'7 reboot hem to eerne Gode, En wel e te houdene fine gebode, Goedert/ere to e e, gherecht . Nog



F A B E L

L11 .

men bele frfmmfntle banr . 0' en gfnt net gedn in liant, Tog eens by denzelfden dichter f . van de Farit en zeg t ; Si begrepen onfen Here, Dat hi at metten zondaren, Eii Hi andworde to waren

1!25 .

a ., alwaar by v

Ic ne ben; bedi niet comers al, Dat is die gherechte roupen furl;

N' die fondicghe, die hebben mefdaen .

DOCTLINALE HS . f. a,L3 . a . Chine felt ni et he' e/len fere, Ona to gbewinnc tidelec goes ; Want Salornon maect ons vroet , Tie haeflelec rike werden fal En mach gherecht niet wefn al. VELTHEnz . Sp . Hif or . VIII. 2 ,

Die vader verblijt die gerechte

Met fonderlingen fconen lec bte . Simon , bygenaamd de regtyaardi ; e , wordt door MAER . LANT Sp . Jiifar . 1, V, i . ~s . X12 . omfchreven, die rechtre Syrnoen . Dit gerecht was ook by de ouden in gebrui k , your wezenlijk, warm, zoo lezen wy het in den ROMAN VAN FERGUUT f. 4 . b . Taut wet laude bef u geboren, Waer wiltu, f ch m cline suelquame, E/ dinen gerechten name? D0CTRINALE f. io . d ., in de gelykenis tusfchen c -.nenn kranken en den gieri gaard .bits gherecht gelijc van dan, T'Veder hi leeght de feke man Op een bedde, clot al es bout, Ocht op een,, daert al es gout,, Of ` w' ghi ne henen dri j ft , Si/ n onghemac he altoes ` MO. .D' bi eif al een waerlike Weder die vrecke fl/n acme oft rike; Want in hoe vele goets hi fleect _ HHern dunct altoes, dat hern gebree ct . Nog



F A B E L

r85

LII .

,f . Stimntfnfiel Ira# b ' j'e / Cn bunt a! battb' fttr .

Pet

No een oogenblik moot ik nu ffilftaan by bet woord tyrant, waaromtrent ik wil doen opmerken, dat men

betzelve niet to houden hebbe , als ware het aldus om bet rijm gefchreven voor tyran . Onze ouden gebruikten meermalen dit bastaard woord, zoo als het onder anderen ook voorkomt by MAERLANT Rijrb . f. i o & . d. I-li belach den thor dauijt, Die me hem vp gaf in corter tijt, Drier hi omme hadde grote ioye, Ell geweef hadde to vernoye. Sint pyphanus was die tyrant Hadden die heydine gehad in hant. Tyrant is een verouderd Fransch woord, dat men vindt by ROQUEFORT Glos . de la Lang. Rom ., en daar verve klaard words door Tyran, perfecuteur, qui opprime. By onze ouden, zoo als ook hier by onzen dichter, werd bet in eenen zeer algemeenen zin gebezigd, voor iemand van een ondeugend en ilegt gedrag . 's . 3 . ftnm e)Schinkl,fmecinlk is hetzelfde met ons

rxap ,

by

KIL1AEN

vindt men

ftheminckel, firnius, fin/a, en in den TE UTHONISTA is fchamynckel van dezelfde beteekenis als af, ape . Dit woord komt nog by onzen dichter voor Fab . LIV . *s . 17. en LXVI . ~ - s . 1 . Ik lees het ook by MAEfLANT Nat . Bl. HS . f, 15 . a . Vijf terande creaturen

Die vernvinnen, bi naturen ,

Ons menfchen , in onfe vijf finne ; Linx fiet claerre, als ic kinne. Die ghier riect ,order ene fake . Tfcimminkel es van f fcarper fmake. Die coppe gaet int geuoelen voren . Die better es fubtijlre int boron .

In hetzelfde Dichtwerk, in de befchryving van den aap, bl . 63 . a . Syria maci in Latifn

In onfe Vlaenmf be

i.

fehimminkel

zijn Ru



FAT.EL

2.86

LII.

bet tua# .ru./ eii bet b8oecTj crane/ jucbtan bnaren ft cuen (cane/

11U

R u van hare ende van leden, P"ele nader ynenfchelicheden .

RIpIBYBEL HS . f. 65 . b . In

Offi-er (Ophir) voeren fi omme goet goud ;

Eli ten drien iaren keerden , f , Eli brochten good, feluer en flene, Syrninkele eli pave ghemene , En Olyfante, die hadden tande. In hetzelfde gefchiedverhaal lees ik in de Kroni jk van

CLAIs GOETEN HS . 1467 . f. .2o. a . Tot iij . jaren eens foe

hadde by eenen groeten beep fcepen outer die zee varende -- em gout in een flat, die hiet -- Qpfzier, fl/tier, --- duerbar fleene, cederboren, fceminkelen, olifanten metten tanden enz .

In den Bybel 1477- leest men hier voor Ill . Kon .-

x. -~ s . !2 ,-, . eli brachten van deer feluer

en

gout en

oly-

fimmen eli paeuwen ,, welk woord men ook aldaar aantreft, in de bybelvertaling van 1587 . In hetzelfde verhaal II . Chron . ix . -~s . 21 . vindt men in den b'yk . 1477. voor fimmen het woord apinnen, terwi j l in den Bybel gedrukt to Keulen, omtrent -1482 ., op de eerfle plaats gelezen words meermatten, en in de laatfle of en , in de Vitlgat . Verf. op beide fimias , en in onze gewoone Overzetting I . Kon . x . w s . s2 . (overeenkomende met III . Kon . in de Plug. Verf.) en 11 . Chron . tx . s . a pen . Bet woord Jimme werd ook wel eens door MAEL LAIC T gebezigd, by verwisfelt het in de Nat . Bl. ter aangeh . plaatfe met ons fcimminkel, en ook lezen wy let by hem gyp . Hiflor . I. VII . go . )lrs . 19. hi f i ch Eenen duuel vp then dach, Rechtf alfe ene f mme gedaen . Ook by latere Jchryvers treflen wy ons woord ., Bmecr. ier maals aan, als by E . DL DEn E xrach . Rob . der bl . 1 73Die frame haddde twee fchemijnckel ionghen . GLSCHIER 's Veer . Prueffl . bl . X65 . daar men een niet onaardige befchryving vindt, hoe het dikmaals . ten uiterfte fanten tanden eli

F ABEL io

LIT.

4 tt

fat bcfle Iauen fen anb en. ae faegt .ij. man# baer tuanNen. et riep ben balfcijen man tote Diy. Mat buneti / feget/ bat it 0 •

O ae

fle moeilijk is, om bet der vrouwen van pas to maken , en dat, hoe men bet ook aanlegge, bet veelal op geknor en gekijf uitloopt, waarop by volgen laat : Straks fal grol doer comers woonen En 't fc h o m l n c ke l fich vertoonen . Flet is byna onnoodig optemerken, dat ons woord bier niet igenlijk,marinen overdagtelijkenzingebd zi gd words . Dit zy genoeg ten aanzien der beteekenis van ons woord, zien wy nog kortelijk van waar die benaming afkomflig m ag worden gerekend . - Scheme en fchim is KILIAEN fchimme, j . fcheme vmbra. fchaduw . Devote 1:pijiel vander pasJen ons Heren, HS. 1439 - f. 42 . a . , is fat order den fcheem des gheens then is begeerde . Scheminkel of fchimminkel, fchijnt dus alzoo genoemd te worden van fcheme of fchim ; bet zy dan , onidat de aap den mensch in gedaante en gebaren eenigzins gelijkt en naboorst, en hierin alzoo, als bet ware, des menfchen fchaduw is, waarom dan ook fommige meenen, dat bet L at . fimia van fimilis moet worden afgelei d , en waaromtrent niet ongevallig is het zeggen van Ennius, Simia quam fimilis to?pisfima bifis nobis. Het zy, dat men de apen voor fpoken heeft gehouden, aithans zoo ge . bruiken wy nog fchim voor eenen verfchilnenden, geest, en fthemel is by KILIAEN vana apparitio . Ja, bet komt n et anvwraarfchi iffllk voor, dot fcheminkel door omzerzing der letteren, gevormd is van f hemelkyn . Deze afleiding words zeer begunfligd, door bet geflacht van het woord, HET fcirnminkel, dat gevolglijk zoo veel zoude zijn als bet fchimmetjen ; en zoo wordy dan, by overdragt, dit woordd niet onaardig van den fchijnheiligen gebezigd, als het i chijnfel , of de fchim , van datgeen, hetwelk by, in bet wezen der zaak, niet is . Het Boek van den Peigrim 1498 . bl . 7 .3-, defe fchemincle ben is eg fchemincle, Jim a116 die defers mantel (hwpacrifie an h4xbe;i , man hi c1~et cAn-



tog

17AB EL of

fefbe We man :

Abu

LIIL Deft .f . Tj'c/

.i. .t 1 . / tu'bitj ban acre ere .

C5 fat bunctf / feget ji/ Pan befen boffie/ bat bier Ft . Dot fipn b ribber feeat die gone/ Vie tutaen bfenfte fijn retone. Of ig fben foe/ bat jinc bebe o 'r ntfaen met glater tu'bitjebe. If, bit bie rerfite man berftaet f a penfbf in linen meet/ Ja bien / bat men befen boet / m fij n if eab en l b u# gpet uoet, ,ekiit tuaer ban befee fake/ 25 ,jr b o ;be belt bet to obemabc Late be fen man fpac ap& f Vie foe b'e faaf ibe fi jn Jat bunctf / feabet bi / nh befie / 1,5

r

30

Pan befen jeren en ban mie .

Cen fcininiinriei 1. fegbet I i / ¶eftu / eii Cant' f1acjten bi . ae beben tfcfmmfnhel baer. Iaerbifr 1ite f tithen / enbe often . 35

f t

conterfeyten ander lumen ambogtenn, dat hi felue niet doers en can . Van dit verouderd fcherninkel, hebben wy nog overig fcherminkel, waaromtrent men zien kan WEILAND Taalk . W., die ten aanzien der Adding van het woord met onze meening imfemt . m mart) d . i . meening, gedachte, begrp, zoo komt dit woord meermnalen by de ouden voor . 0nze dichter hier boven Fab, xxxiv . -~s . 9. MELTS STOKE VIL 's . 120b . Sonder Lode nes gheen goes, Noch befl , nods beter, dais mijn m oet . &RGUUT f. 9 . b . 1



F A B E 1,

LII .

3$ Vie metter tUaerl eft einnier Wert ille / fine e# niet Ojejoett ;

=

1P

Die minne gsnefe weder jagen, Efl riet hare, dat /1 haren m o e t Den R. (Bidder) - ontdecte, eii hoet h' ftoet . *s . 33 . berliften) De , beteekenis, in welke dit woord hier voorkonnt, is thans veronderd ; Verbyten , kennen en gebruiken wy nog voor zich bedwingen, zyne dnften en hartsstogten tegengaan, bier echter bereekent het doodhyten, dit woord words meest by onze ouden gebezigd voor het verfcheuren door eenig wild gedierre, zoo fchrijft onze dichter hier dan ook verbiten to fiteken, d, i . aais flukken fcheuren . In gelyke beteekenis vinden wy ors woord hier Fab . XXII . )rs . 6. III . s xxv . ~'rs . 9 . en LvI . Yrs . 6 ., en meerman komt het by onze ouden voor, MAERLANT Rijmb. Jen f. 16- b . daar wy het voornemen van Jofephs broeders om denzelven in eenen put to werpen , en hunnen vader in den waan to •b rengen, dat jofeph door een wild diet verionden was, dus omfchreven vinden TJ'erpen wine in die cyfterne out En feggen dattene .1 . dier verbeet, By denzelfden dichter aldaar f. 71 . c ., van de Jongens die den profeet Elifa befpotteden en uitjouwden, -van welke twee en veertig, door twee beeren verfcheurd werden 11 . Kon . It. *s . :z3 en .24. Van danen ghinc hi in Bethel, .Deter met hem maecten fpel .X1- kindere- en Jj. noc tan , En feiden to hem : clean op ealu man . .Doe . vioucte hife met Gods namen, Altehant . a j . beren quamen T7ten woude, diefe verbeten . i or . III . 8 . VELTHEnr Sp . -- een here quam order die liede Lopende, eli beefier drie verbeten . DOCTRINALIt f. 12- a . A1,fe die leu rya fine manere Verbit ende et

chine,

T

diere,

Eli

FABEL

LIY .

' bats .A . gijewinnet man it ffin beet fcap fnithen can. Eli clam voghele gbemene Etera die voglielkine clene,

4lfoe verteren die rike Darme in defer gelike . -s . 38 . beeefrap) Heerfcap beteekent by onze ouden degenen, welke cenige magi, of bewind over anderen uitoefenen, en dus Hecren . Zoo vinden wy dit woord meermalen by ornzen dichter, zie bier boven Fab . vi . s . z6. en Fab . xxvz . )s . i6. MELrs STOKE VII . B . )'Ts . 757 . Eli dat Heerfcap van Remerswale Gaderden ten feluen male. Zie de aanteekening van Huydecoper op deze plants, alwaar by opmerkt, dat by Stoke in beet IV . B . ~s . 604 en 609 . , oils Heerft ap en Heeren, onderling verwisfeld worden . VE LTHE M Sp, Hiflor . 1 . 5. daer al drat geflechte of quay, En al dat heericap, als ict vernam, .Drat oyt lint geregneert "beefs. Herfcap, vinde ik by MAERLANT Rifnab . f. 69 . b . gem bruikt voor legermagt. Doe, quam geuaren .denadrtp ; Conine van Surien, meA groter herfcap . Het leger, waarmede Benhadad tegen de Israe1ieten to velde trok, beftond uit honderd zeven en twintig duizend man, 1 . hors . xx . -b s . 29 en ~;0 . ., het mogt dus to refit een groot beer, of, zoo als JIjaerlant bier fchreef, een groot herfcap genoemd * worden . .Even als herfeap voor Beeren, zoo lees ik 1Veesserjcgp voor meesters, d . i . de kundigfle en bekwaaR&, by denzelfdert dichter Sp . Hiflor . I. VIII. 2o . firs . q. 4 ., daar pry de be-

fchryvxr]g van den 4reopagus aldus yinden El le/dene (P t u t u s) i n, Ariopagus , (bats eene orate, die beet aldus, . Daer Maers, die god van4en or f oghe , Gkeweldsch was en hoge. ) .Deter was die fcoie van aerten merle En alt meefterfc ap winder , f cede . Zie wyders over Iieerfchap, hetgeen n en opgeteekend vindt by WEILAND T . W . op dal woord . FA-



FABEL

EII. [E'IMD .

LHL

8 .]

et deuief in f. ftenben / Oatmen .i . pert iagebe met Jonbrnf 4oe bat Di blue baer affen ftanben tefe ant f. trebbe gje~onDzn. 5 'J ie Jert give figgjen in bie ceelJOe/ Met Dove bettf fine t d ie. Ooe fetbe .f . n fe : buy hept1f / 1ter en waehtu met iefjauben dry' f /

0 . 7. 1te!tfjjf) Dit woord werd oulings in verfchillende beteekenisfen gebruikt, en had, zoo als HuYD .cot, ER op Stoke II . B . - s . ;S I- to refit aanrnerk t , eene tweeledige hoofdornderfcheiding, of het namelijk van zich zelven, dan wel, met opzigt tot anderen, gebezigd werd, in den eerfen zin duidde het eenen hoogen graad . van ongeluk en rampfpoed aan, terwij i bet in de tweede beteelcenis een zeer flegt, ondeugend mensch en onverl aat to kennen gaf. Zoodanig vinden wy ons ketiff, by KILIAEN kattiff, vertaald Elifer,, in.1'celix, erumnofus, pauper ET nequam, reus, malus, waarinede n aauwkeurig overeenko mt de verklaring van hex oude Franf-che woord, chetif, chaitif door Mesquin, de peu de. valeur, malheureux, pa uvre , infortund, by Ro Q u E F oaT Closf. de la -Lang . Rom . ooze dichter gebruikt het woord bier voor ongelukkig, rampffoedig, en zoo by bier het Latijn van Phrdrus op bet oog gehad hebbe, volgde by bet letterli j k Lib . II . Fab . 8 . Qjiidnam voluifii tibi,

Infeli . •-

-.

T2

In



a92

F A 13 E L

MIT .

tQCtfne i5abRu int fnreeft gbeaiuen~

10 lpier beau Net/ Wat feftu Wen .

meet

In gelyken zin komt dit woord nog voor boven Fab . XXXC7III . ~s . :.6 . en bier order Fab . LXVII, 's . ~21 . , terwijl het F alb . LXVI . i n het laatfle vers een ondeugend en flegt nmensch aanduidt . In beide de opgenoemde hoofdbetetkenisfen , vinden wy ons woorti meermalen by de ouden . M . STOKE 11 . B . )Ts . 388 .

Int- iaer ons Heren xl. en vise

E1 xi. hondert, worden kaitive

Onfe Kerf in van over mere . Huydecoper in de, boven reeds vermelde, breeder aanteek .

op dez a plaats , meent, dat warden kaitive Bier beteekent ,

doodgeflagen worden , op de allerrampzaligft o wyze omkom en , doch naar myne meening, kan alleen de l aa&e

omfchryving warden aangenomen, verniits de fpreekwyze, warden kaitive, zoo als Melis bier heeft , of, maker keitsven, zoo ; als in de bygebragte plaats uit Walewemtz voorkomt, niturner het eigenlijk gezegde, doodf aan aanduidt ; maar nicer lgetneen to kennen geeft de wyze, op welke dan ook, dat men in ongeluk en rampfpoed gedompeld words, en zelfs, zonder dat men daarby dadelijlchet leven infchiet, zoo als duidelijk blijkt uit de volgentle plaats in de DoCTLUNALE f. t I . a . Seneca ghewaghet des, Dat ghierecheit ene plaghc es, Die alle die gentle caytijf maeet, D' Pi va/te cane gheraect Eis wien fi vaet , dats fonder blif f,

poet euwelec blmuen een k eytit f ; T ant alfoe langhe als hi leeft Sine quale gheen inde en . heeft . Z aytijfmaken beteekent bier - niets anders, of meer, dan. dat verregaande gierigheid, den mensch hooglijk ongeIukkig maakt, dezen noemt MAERLANT Sp . Hif or, I II . III. i6 . i s . 6- . des goets keytijf: Die tgoet wacht es fgoets keytijf li'laer there made onthout Jjn liff, En vort deelt, daert es re6ht, Hi ej re Here a, f en niet knechi.

Fit p-



F ABEL L I IU. 7L a t mf jicr r#n / ebel jeren ! Cater naEJJt / ban faliC lieren .

293

Aer,

f. z o . c . alwaar van den held van dit fluk, nadat by eene hooge rots beklommen was, met oogmerk om zekeren zwarten ridden, welke daar zijn verblijf hield, to overwinnen, en waartoe men hem vooraf niet berekend achtte, gezegd words : --~--~- wie es die keytijf, -Die verliefen wilt fj n lijf, .fin ®, p die roke es comen . Roke is rots, zie HUYDEC . Op Stoke II . B . ors . 967. Nog eens in denzelfden Roman f, 13 . b . Elken ridder gualic ftaet Te driuene fere oznme r . wi~f, Men houtene ouer keytijf. voor flegt, ondeugend, vifidt men ons woord by MAN FtLANT Rijmb . f. 141 . b . daar de dichter fprekende van bet berouw van Judas, van denzelven aldus fchrijft Ndas die es wec h geganghen, E)7 heift hem feluen verhangen Die buuc fcuerde van then keyti j f. Rune is romp, lichrram . In de laatstgenielde beteekenis vinden wy ons keytijf, nog in de H%fl . van Reynaert de [os '479 . f. 47 . b . , daar wy van de raaf, wier wi jfje door den vos verflon den wordt, dus lezen : is -- vloech o enen boern ,~ ends Each van verre , hoe , dat deft v~rlf cue keytijf fiont ell at foe gheerliken maln leytuerdrijf . Wat de afleiding van ons woord betreft, hebben fommige en onder dezen ook Kiliaen, dezelve gezocht in het Lat . Captivus, zie Huydec . t . a . p . , daarentegen zegt ECCARD sad LL . Salicas p . 97 . Pro rie enim ketij.f ) eum denotat qul ob malefacta condemnatus, ague adeo mifer efi, volgends dit gevoelen , zoude dan de beteekenis van rampfpoedig, ongelukkag, de oudile zijn . De oude fpelling van cht woord was niet alleen en uitfluitend, zoo als Huydecoper xneent , keytijf, zoo dat Kiliaen alleen kattij f fchreef, omdat by bet wilde afleiden van het Lat . Captivus ; want meermale,n heb ik by de ouden zoo wel kayti9f als keytijf gevonden, in de, door My agngehaalde, plaats uit de T 3 DocFED GUUT



t94

1 ABEL

LIII.

Saffen tvacbtet# quamen to / dine fn'ben Obewace meet no min is jDanDen eject/ Die Oinber TOO/ ne WO niemen biene fatb . Vae (eibe .f . ban,abenen uffen Wi fouben bf banDec boet berfuffen / Cn fagbe bf min ble niet 20 a: re met r. agben bet . mettten Guam Oaec mjn Tj't dejajaen (CEC CCfbbfTT/ bQCC bit 0ff2II ftaen ; IN tafte/ of rt jabbe form/ Cn ffoech flf n bant up .f . Tjuren 2,5 QeCoe ! felt bi / Imat bindic bier/ Wanen quam jicr bu§baen bier

Dot Doctrinale komen de beide fpellingen voor, en war is er by onze ouden gemeenzawer, dan de verwisfeling der vokalen ? Zoo dat wy beide de fpellingen voor goed houden . s . 26.

Mitten)

dat is van uaar, ubi . TEuTTIONISTA Unde Fvenis] 1k weet niet dit woord elders by onzen dichter to hebben aangetroffen, meermalen vinden wy het echter by de ouden . MAERLANT Rijmb . f. 51 . a ., alwaar wy het verlangen van Saul, iia het verflaan van den Fileffijn door David, om onderrigt to worden van welk geflacht en plaats David herkottig was, aldus befchreven vinden .ls .Dauid wen firide keerde, Daerne menich amine eerde, Tr•a ghede die Co. openbare , W an e n Dauid geboren ware . ,~,

,Van fonp/1u.

M . STOKE 1. ~S . 19 .

IVantet dinket tai wefen fcande, Dat die lieden vanden laude under gieflen vele weten, En fs des bebben ergheton ,

W anen

fi five ft,n g, 2eboren.

en



FAB EL

MIT.

use gaatnen bit rnapen met O~otet fafte/ tEti bnebben Or ene beefte. Zi befen cnapeii e# 6etfta¢n

go Pie Ouuef / bit ben man fat Uaen/ Die riley fuel bethet fine fnnben

If ffacbt ben pert/ bit beet Wa§ 6anben . ft met .C . DQbett apt

Dat# mob/ bit of feet/ feat Obefcttt/ 3s Ahec Oc en e# betbolen niet/

men matben to fcjetne qec baiuen Wet.

eA

V

zoo nog eens aldaar 3'T s . 3o . v . HEELU bl . 7. Daer ivaren roueren oec to lande Die hen maecten viande, Ende coemanne roefden wanen fs quamen . LTUIEM

III.

30 .

Meniger hande was Conincs gedochte,, Wanen dit wonder mocht comen .

waarvoor by denzelfden dichter III . S . ~ wan comdi hare .

!195

FABEL

LIV.

[PHAED . IV. 12 .] Vic fieb't die bauert affbeCen .ca . b n / iegan`te antieren fPr ie bogjet / eri die quaetbeit later / Of bufte hjn in raritaten/ Vu' trethen alit blur ba~W't . O'na oerau bem here luelbaet. Vae bebi here naturen raet / tae bat jt tiant .f . gpet mart aet.

It

is . 7 . 'J'- Oe bebi fl ere naturen_ raet) d . i . teen maahte by overleg naar zyne eigene geaardbeid . Raet doen , beteekent by de ouden , befluiten, overleggen, befchikken , to weeg brengen, , V . HHEE Lu bl . 1o5 . waar de dichter verh aalt , dat de Graaf van Holland beloovende aan Hertog Jan , denzelven met eenige fchepen en manfchap by to taan, doch zijn gegeven woord hier omtrent Diet gefland doende, de Hertog echter, als van elders de noodige huip bekomende, van zijn voornexnen niet afzag Doen die Hertoge vernam, Dat die Graue niet en quam Van Hollant, alfe hijt ontbiet, Daer em nochtan en woude hi niet Die Hertoge doen wederkeeren ; jifaer hi toech voort met greeter ecren ; Want doen dede den raet Vin Gifrene her Vafiruet, Dal men f "cepe genoech ghewan . Rom.



F ABEL 10

LIV.

it note goat binbfc Dim/ at titj fji tt fincn Were.

a97 f)!

Rom . VAN FL . EN BL . f. g . a . Hier lezen wy dat, Floris, nadat lilancefloer, gedurende zyne afwezigheid, rjaar elders vervoerd, by zyne terugkomst haar overal opzoekende, doch nergens wedervindende, eindelijk by zyne tnoeder aandringt, hem derzelver verblijf to ontdekken f,'rouue ! fait hi : ghi doet quaet, W jflfe mi, en doet den raet, Dat ghife mi haef elike doet fen . voeg hier by de plaats uit hetzelfde link f . i t . a . , boven bygebragt in onze aanteek . op de Inleid . Ys . 2 . DER LEEKEN Sp . HS . f. 35 . b . alwaar de dichter van de bekende gefchiedetiis van David en Bathzeba dus fchrijft David, die de vrouwe fetch naect,

Wert van minnen foe gheraect Om hare grote fcoenhede, Dat by den raet doen dede, .Drat k die vrouwe al flille . Ghewan to linen wille .

VELTHEM l . 47- h' Simon niet antlers en doet ,

Dan hi met gi chten vriende maec t , En' doer then raet , dat hi faect i/lle die heren van Ingelant, Dirt bile hadde to fere pant . Seven Jilaemen veer Maria HS . f. 22 . a. God groete v lone matelieue, Dat fidi Vrouwe , fonder bereet , Fn wer hi v , ons hadde x'er Teue Bracht ter hellen met hare daet ; Derom recht , dat men v wike, Ende in doeghden ws ghewaghe . Doet den raet, dat ons niene •befwike V huge ten ionxten dage . Ver Teue d . i . vrouw Eva . De heteekenis van ver voor vrouw, is breedvoerig aangetoond door HUYDECOPER Op Stoke III . )~s . 548 . waarom ik my bier van bet opgeven T 5 yan



299

F A B E L

LIV.

riep brie beeftett to rinen rape € Euane/ feet Vii/ ie .0a to quabe. i bunfie/ it ben nugbefant -It bp,gbe b bebbi quaben morr9

15 Ace

van me rder voorbeelden, die ik nog uit vele andere nude #tukken zoude kunnen bybrengen, zal onthouden . Voor ons raet deen, leest men ook' by de ouden raet vinden, zoo als door HUYDECOPER is opgeteekend op Stoke IL B . )' s. 2 7 I . TS . S . pDet mnel gaet .) Gade is behaaglijk, begeerlijk, de zin is : toen rnaakte by, (de Leeuw) overeenkom-

frig zyne geaardheid, zoodanig _ overleg, slat by een groot ,naal , eene groote maalt : d , bebaagljk, en van zyne gadrng vond. By KILIAEN vinden wy gade, gaey, quod ita placet, vt eo potiri velinzus , en by denzelven , gelijk ook in den TEUTHONISTA, gaden, bebagen, bevallen, genoegen , placere. Zie Maand. Bydragen I. D . bl . 284. aant . b . W y vinden dus hier in deze woordfchikking, bet byvoegelyke achter het zelftlandige naamwoord geplaatst, zoo als wy daarvan by onzen dichter , en alle anderen van zynen tijd , verfcheiden voorbeelden aantreffen ; als onder anderen hier boven Fab . t . 0 Fab . xxr . ~rs . 3 . beeflen vele . Fab . .xiv 7eflgrot, . j, s. 12 . Wolkinen hoge, Fab . XLIII . 0 . 5. as fatre goet . Eene fchrijfwyze by de ouden zeer algemeen , zoo als wy breeder hebben aangetoond in onze Voorr . voor den Teuthonifla bl . LXXXII . Volg . - b s . 14 . jebbf) Zoo flaat er in het HS . , doch hier vinden wy ongetwyfeld een' misfag van den affchryver, men inoet lezen, gelijk de dichter zeker gefchreven heeft, heb ic . De Leeuw veinsde ongefteld to zijn, gelijk uit de twee voorgaande verfen blijkt, en dus viel natuurlijk zyne vraag, of* zelfeenen kwaden mond had, en niet zy, of die genen die by hem kwamen . Zoo ilaat er ook in het Latijn JIOMuLI

Et an foeteret os fi b i cum quaereret. Fab ., Fab . xxxvii . interrogabat , utrum os fuum



FABEL

LIV.

i, $cc Wat 0 felben fa / of peen/ 11 ne antglnher nemmer een . na guam tfcimminfet bnert/ fff fetbe ten Iieh't . befe Weet : O n Mont t§ faetet ban .t . Xtuut/ 20 Cf focte refit Oatet but.

299

Icy

1) et

fuum putriret . No m wordt onze meening verflerkt door het volgende 19 . ors . , daar de aap den Leeuw antwoort Min mont es foeter clan . i. cruut . ors . go . test) dat is reuk, KILIAEN reuck, coke, odor. Daar de woorden rook en reuk, beide eene uitwafeining uit verf chillende dingen aanduiden , zoo zijn dezelve , geli jtt WEILAND 7. . to regt opmerkt, n an elkander verwant, en hiervan welligt dan ook oulings in fpefling

niet onderfcheiden ; ik vinde dit woord ook zoo by MAERLANT Mat . B1. bl . 8 . a. .finder uolc es daer beneuen, Die m enfchen eten, als i c ho re Defe uol hen die liede bi fporen, Rider roke, dots hare rnans`ere .

B denzelven wordt ons roke en luchtti verwisfeid, aldaar l3 .8 .b . ,finder liede fl/n doer beneuen,, Die hi eens appels rake leuen, Sander ander . fj ife ton. Ifl, dat hem verve fa et to gane, fadea

Si dragh e. vor hen ter hoot ; Want anders fo bleuen f door , Quame hem enighe quade lucht an . .Lev. van S . FRANC . HS . f. -,o. d . Ei: gaf recht als een bloyende blinkende rofe een goede coke . En zoo ook rofe voor reus, anders by de ouden refe, by FERGUUT f. ~~ . b . Die refe ghincken weder iegen, En hadden harde genie gelout ; 1k?' Fergut hem niet en betrout Hine I/et den rofe he Diet naa amen ; ffiant



goo

F A B E L

LIB".

bet oaf ben tieb't feifien p~ij~ / Oat Chi VC in Ouftauegec bunk/ 17n gbere manieren abenafien matbte . ,tae bat bit IfeG't Re, beOotTjte . !2g Qi maerte bein sec/ eii onfiene 'A16 ae quamen here am to beffene QEn tauten dine pul§/ nOCiftarc

En

Want haddine anderwerr f' genomen , Die pefe mochter wel fjn bleuen . Merk hier op het, by de ouden zeldzaam voorkomende, woord louen, by KILIAEN Louwen, en aldaar ook vertaald verberare, in welken zin het hier ook genomen is .

)~S . 27- puI) Hier voor pals, pulfus rarterix, zeer gemeenzaani is de verwisfeling van 0 en U, zoo vinden WY by MA.ERLANT Rijmb . f. 5. a . busch voor bosch D us gheneert he met aerbeide Die man in busfche en in heide. Nog eens aldaar f. 185 . b . Doe gram hem mare vp enen dach , Dat great volt verfamet lath In enen bufch . Merk bier ook vp' voor op . Durenture voor Dorentore, dat is door en door, HUYDEC . Op Stoke If . D . bl . I8t, in hetzelfde Rijmwerk f. 6. d . 4l du ren t u re tote hi lief tlenen .

en zoo fchreef ook VE.LTHEnM Sp . Hiflor . IV. . 46 . Efz al Vlaendren durenture . line voor bok, by denzelfden VII . 7 . van de gezigten van Daniel Want hi des weders geli kechede Efa des boss, die na quam mede, Soe fecgenfe, dat Daniel feit aldus Dattie weder es Darius, E'ntie buc Alexander die grate . Musfel voor mosfel, by MAERLANT , Aat . Bl. bl . 1 53 . b . lllurites, feghet Plinius mede, Es een vifch na m uilelen fede, LIgghende a/fa in fcellen twee.



F A B E L LIV. Cn bonben fiere gjene ffetjeft nit. & bfeten bg eten .ganfe fpife / 3 o Cri teuen cip Wife/

301

cii

)~s . 28 . f erljeit) d . i . ziekte. Zie wat wy over deri uitgang heide gezegd hebben in de aanteek . op Fab . LVI . N's . U0.1 alleen voeg ik bier by VELTHEM II . z7 . E'en kint lath in f echeit ge~wout Dat cume was . x . iaer out. Came is naauwli;ks, v . HILDEGAERSBERCH Ged. f. a s . b . 4foe lief had hi den hont, .Dat hien come tenigher /1®nt After liet, hi en numen mede, Waer hi ghinc, oft wat hi dede . Hif or . van 4lexander d. Gr. achter den Ryb. 1360 . f. 276 . a ., foe dat die wech , foe nauwe en foe enge is, slat men des cume gelouen folde . En -- foe comer daer foe vecl ferpenten loepen , dat drier cume yemant mytten hue ontcomen mach . Zie wyders de aanteck . van HUVDmc . op Stoke IV . i s . 57x s . ng . ganfe) Ganfe fpife is gezonde fpijs, zvodanige, als aan gezonden voegt, gaps voor gezond, i$ van oude afkornst, very vinden bet reeds in hct Frankduitsch by OTFRIDUS Evang . Lib . III . Cap . If . is . 64 . Gef eren fo fe fahun uuard er ganzer gahun . dat is : Heri cum viferent Tunc f ebat fanus Mite . Tog cens by denzelfden, van de genezing der kranken in het badwater Bethefda, L ib . 111. Cap . IV . is . 27 . Ther thanne that gi itota , Thar erif inne badota , So uuard er far io ganzer . dat is : Q,uicunque runt hoc agebat Ut primus in ea lavtret, Tunc fiebat illico (anus . en



Ica

F ABEL

LIV.

Cn bdm albat hem bothte pet .

Ai aaAen tact/ ft hasten bloet.

en zoo ook aldaar Lib . 111. Cap . II . Y's- 7 22gezondheida ir

dat is

MOO Ganzida,

•kanta tho then Eater far Theiz thin zit uuas in uuar, Tha zimo iz Drzahtin fo giliaz, Thie felbun ganzida gihiaz.

Cognovit hic eater flatim, nod illa horn Brat revera, ua ad eum id Dominus Jic promi at, Ipfram fanitatem pollicitus . Zie wyders SCHILTERUS Glosf. Teuton. in ganzer,, en WACHTEI. Us Glosf. Germ. in ganz. f~anus. Meerm alen komt dit woord by ooze ouden in then zin , voor, Mi r.a LAN'T Rijmb . f. 134- a . Dare Wt gaende, le;fl men van dcJen , Warden fi gans eli ghenefen . Gans en ghenefen, worden bier als woorden van gelyke

b,eteekenis to zamen gevoegd, zoo als veeltijds by de enden plants had, en - door ons breeder betoogd is in de ianteek . Fab . xxiii . 3~s . : : . VAN HILDEGA SIDE RCfx Ged. f. 105 . a. A had een man een villich paert, Schoen ende gans van allen leden, Wordet fonder hoede reden (gereden) , Men jaghet of in corten tyden . Hier van ganfen voor genezen, waarvoor by KTLIAE iti gauafthen, door hem ook fanare vertaald . MAERLANT Ri/nab- f. 132 . d . van de genezing des waterzuchtigen,

opgeteekend L u c . xi v . r . en volgg.

.i . man die twater hadde geladen Stont vor hem, die Pharif `een daden W chte d' toe., of hi plage Te g a n fe n e ap den faterdage . Nog eens by denzelfden, van de Lien melaatfchen, wells,

volgends Luc . xvii ., Jefus op den weg ontmoetten, f. i ;. d .

Ten

F A B EL

LIV.

MOM eeit inftume/ bat men meet lpli(en at bat beec(tap boet .

303

35 :

f a: .

ale

Ten ingange van enen caJlele ,uamen to hem met groten riuele Q x . 1«zerf , en rye en : Ihefu ! Ghebiedere , ganfe ons ray. J ueel i s blijdfchap , vreugde , meer bepaaldli jk ook een vrolifk of blijd gejuich, men vin dt die woord noc h in den Tr.,UTFIONISTA, noch by KILIAFN opgeteekend, meerwalen echter komt bet by onze ouden voor , wy learn het riog by MAERLANT in den boven aangehaalden

Rijmb. f.

150 .

b.

Die Romeyne auen v tcaJleel, Dies die u~ en, had en . riueel. VELTHEM Ii . 9.6. AN dus gewounen Was. die_ cafleel Was daer blifeap en greet riueel . In de uitgave Nat then calleel, doch verkeerd, het HS . heeft die . CaJleel, werd outings ook M . gebruikr. Schoon Le Long, riueel bier mede door vreugde verklaart, was by echter wegens de ware beteekenis geheel onzeker, uiet alleen, vermits by er hier ook gejoel byvoegt, dat bet woord eigenlijk niet aanduidt ; maar ook, o m d at b y bet voo r h et gelukkig eevolg der wcapenen neemt, v . HILDEGAERSBERCH Ged. f. 57 . a . Zlhier to leuen mit riueel, Dat en is to pyifen niet een oort, I en erfdent toner zielen voort ; T nttet hooch e dee en de 1 de dbefte .Fats hemelrijck int lejle. . 107- C . Dit fjnfe die in duechden leuc x, Ende hem gherechtelycken nerern, Ende in oerden hem begheuen , Ende der went luttic gheren . Defe fellen altoes fender eynde

Hebben blyfcap ende riueel . Sander riueel f j n , is da n mismoedig z ijn , treuren, . lli nor. van ,Car . en Eleg . )r s. 1045tea.



504

F ABEL LW .

at tfep bit iicti't Vcf mi bieefco fan i. fcimmincie/ bat# xn jn eefcjj . ac to't tftimminIel bact ojcuacnf/ Vat Yaef Wen be fijn antgaen . ,Sae fat rnaien burn/ of Wen/ 40 1ebben fx be ten/ brefe Iiatcn/ Cmntre bfnben ft atcufoen/ at ft jenz pijnijcjcbr boen .

35

-- Karel die edel man Per tTnghele in fij n cafleel, Sijn herte was fonder riueel ,

.batten die gheen wilde verraden ,

Die hem foude flaen in fladen .

tTnghelen d . i . to Tnghelen, dat waarfchijnlijk annduide Ingelenheim, een zeer beroemd flot van Karei den Grooten, zie v.N WIJN Avondf. I . B . bf . 3 11,

is

FA



FABEL LV . [PHAC D . IV . ', . .

(ffen bo§ f atj .i . belie banTTjtf LL-'t1 U be un ee otntiie tin flen .

T)i

i . verlangen, zoo vinden wy bet woord voor verouderd houdt, by voor St . flifor . IV . ii. 64. leant mi ]an-et harde ferc '1 'e rujiene in onf n. Here . Her van langlienef~e, by M . STOKE If. B. ~s . i . I) V 1\'1L

s . 2 . hngben) d . K1LuirN , die dit EaLAJVT kornt het

JJ1 n _[creef du rent feventich en fqfe , Jils Dicleric harlde grate langhenesfe Dat law to hebbciie . - -

Onze ouden liken het voorzetfel vFrt in verfcheiden andere woorden af, waar hLtzelve thans altiid gebezigd wordy . Zoo leest men fkeren voor verzekeren, by 1.nERGUUT f. 2'. 2 . Ikr Coninc l dorlli v o-heninden Met eneg en ridder , tie gi cant vinden I a nden meefl en prife in v lent Her C1. ro fek e ri e v to pant Te bringo- liene even carnpioen ; Die v beiden fal onderdoen .

en aldaar nog eens eerie. repels verder ,411-o fe keri c t , fprac Galiene. zie oak VELTHEM Sfi . Hijlor. V . 4 9 . by wien wy ook lezen quiflen voor verkwi len , IV . 5r . Die Coninc en wilde flin. n volt niet q u i t Ie n . by denzelfden dichter woeflen voor verwoefen, IV . 64 . Deer lack die Hertoge optic wards, V Me



306

r A B E L

LV.

IN rwanfirr nd/ en WOE nict/ Lie befic bleef baer We lict . V at wfl~ Woe Goln reinsert ( 5 fat Oki# ter btfien InIt : Vu Left foe bert/ en foe gocnc/ ZWf Our/ bb n§ en OW uiet to battle. Met al 177nen volke, in her lant, En woelte tooren, eil fliclite brant . en bergen voor verbergen, VII . 15 . fl bore is merle defe propbeffen So dat is neminermeer ant lien Ne wilde comen, nochtan omdien, Die dine , die ember moet o-efeien Eu foude daerom niet aebter blitien .

watt

zoo ook ooze clichter, pier boven Fab . xvi . w §gelden voor vergelden . ,4/1-e clot deuerfw'ijn verjacb Bet gait hen; den ouden flach .

S . Nino en b6ibic niet to boene) d . i, van u heb 1k niets noodig, to doene hebben, was by de ouden, noodig hebben, behoeven Zeer aigemeen was oulings deze fchrjjfw)j,q . MAPPILANT Ri/mb . f. .57 . b . Een vroet man die 'Curt (Hufai) Net, D ,ier hem Dauid mede beriet Dicken, als hits hadde to doene . CL . GO , TL Iron . I -l-S- 1 467 . f. !zo- a ., foe haddy xl . du felt paerden tot flinre cribbe, die gbingen alle dage ivaer hijs to doei)e hadde . Rom . van LlINIBURG III . B . 27- a .

Dies he 6oe f% wel hadde to doene . Tegen zckercn gckwetften ridder wordt fpottende gezead, dat he t hem wel dienflia was, dat by werd ader . gelaten, Rom . van' Fr PGUIJT f. 11 . C . Ridder! gi hadt we] to doene Latens, u bloet es groene . van Fergutit zel'ven lezen wy, toen by grooten hanger had, f. 21 . d . Hi ad fere, hi pads to doene . FL .



~

a vip a iq

(1 pp J) Aii . uma ulo ' ua~lzaf u~~ .~o .iaui .~a aq .~a ,mz au!uoa ou an .i?UVx y ua oar cauaaos

Aq ; uGz uaop, a : j ors 007 a • uaop a sax pvq awa y Qr a aaV u t ~a a apq. -~ uapnof auu f :vp ' ua i z . , uo uau P11L, :oogaq .~ aq g • r t' j j ,; v 9` S j fia Qauaop sgaq as `auajaoW/aV i aIX uv rt u a.094 IN ! I'. c7 911!"K sPoD -lop appiq 3l

a Uaop

a

Uappuq suf

f f

lvj

c uaop a °apap sup L'auIwp a yaps

i wt /33UQ

aPP1 I vas fO an aJ' ay z~ ` Uao12 4 /qJ' aJ

uaUait J ;1 jt J ua j fitu 1 201



FAI3EL LVI. [PHAED . 1V . 1 .]

c

fat out ban ti stn / l- en ¶efei tti sine tonne Ii' tehien nitt nti zn e ;

pl1nnntrine Dint fi b' bated Din batle ioOe pie rnuu getretf en . an

5

iro at

s . ~ . ant ajtnl ich ontrhragen, hereekent bier zsclz van de eene p al= is de a, dire begeven , voovtkomen , De wezel was zoo oud en afgcleefd , dat zy met mocite konde rondlooi'euu, ow zelfs bet noodig voedfel voor zieh op to zo~eken, zy konnde dins zich zeive moeilijk wegdragen of vervoereii . De ouden f chreven zoo o( -~k overdrag~teii ;k bet leven ontdr'cg- en voor bet leven behoudern, het levee in veiligheid brefigen . MAE KL ANT R ij mb . . 5 1 . a. Saul clec/e slat 1innus beringbei .

iWi{ •o l vernam vandien cliagen , Ei hate hem (David) chit hi tlijf

ontdroueh . log eens aid-aar f . i o6 . d . Doe begonPen vaf e to vliene That dat mochten iage'-a, Ow baer lijf to ontdragcn . M . STOKi , IV . B . 1021 . 4ls bet alaus was vetgaen l7oeven de Y =laminghe thUys alle , E?i dancten Goede van haven gghevalle De beer hjf haddlen ontdreghen . HEELtr hl . 182 . lValtier van wes ortdroech fjn leuen .

f

f



Ij ABEL

309

L VI .

iDnp quamen bmex tie nnife r !ret Vie be Wefef ai b enbeet. b b IJ bo er .t . l3ube ntun~/ a e e l e ban en juu# f

~&i tifte bie uabe trefeiu a .le

I o i anDee cat/ eg banbet balle

ors . 6. eC et) dat is dood,~eet, zoo als hebben aangetoond op Fab . L11 . -s- 3'

Dan wry b

eerier

3s . 9 . Ce Cn~ Treke, is list, looze flreek, by,KILTAPN Her kmiit inn is treke, treck ook vert4 ald . fallacia 7 cars . diet) zin meerni alen by de ouden voor, MELIS ST0K 1 . 13 . )~s . 144. Die zoehte was eli fonder treken . IV . B . ys . 0r4 .

`

Dats to lachterne alte zere , Dat die ghene, de is to hove Illachtich eli van groteaa love ; El ji ae veete wiile wrelken Jktittenn here bi eneghen treken . Zee voorts I - tuyM~.copr t op Stokes V B .. *S . 39 2 . VEL'THEII Sp . L. 34 . D !'es hi wijs, die can voa finnen M _ et linen t re k e n , dat hi dan Ben randren fl in goet of winnen can, MAERLAN T R /mb . f . 3 . a . Cod benedyede den man , Eli feica'e de fe woord d'an Tiji e;,. wort menichfout . Dit woord, datnien bef-retten bout, Greet ie en die biigghers, die fpreken Vralfcheli ke in bare taken , .Drat huwelij c to ghe ie flo=ade Ne mach wef n rorider zonde . Deze plaats geeft my . nog gelegen rieid. een antler thins verouderd woord to does opmerken, to weten bet bier voorkomende hugghers, dat aldaar, in eenen nicer ruimen yin , e omen omit voor verleiders, of vooa tplanters van v ~ V 0



310

I"AI)EL

LVI .

ran ft;frflen / eti ban airs ier/ V' men ntufe wetie binr . (Zen leiel quail] f Ojzcjaen : aenftu tmmi aftu~ baen / I5 Wl(e to banb' Ueuert gWaen ? J4een bit/ bu fatter lJ!aet offlaen . 3r ttet gjenoecj ban binen fpclc . Vie fan~j,je iee f t jt f rx b ele .

Vu§

Het werd o ulin gs i n verfc,iifleiide h~ieel~ei isfti gebruikt, gelijk reeds is opgeni,rrkt door wyien mynen vriend STEENW1NKEL op fflaerlant Sp . IlJior. III, III. o . ~s : Evenwel heb ik geene groiideii , om, mt t denzelvein , de beteekenis van bugger, voor he, en , voor de oorfpronkelykke to houden s daar let my toefchijnt, dat men het woord ook daar, in meer algemeene beteelienis, voor ongeloovig iiemen k air , in d erge &yken zin lezen Wy het by denzelftiei dichter Rijmb . f. y- b ., daar by lpreekt van bet Verzamelen van het maiiiia door de Israelie!ten in de Woefijn Doe feide Moyfes nv marct wel, vai7che leerJelfels, o f begri open .

.bits broot, dat v God gheuet ; Elc acme dies hi to doene henset . alc gaderde nme faju gewi .n, Some., meer enz f0me win ; E als meat ter maten dede, Prouft bier an wonderli jchede, So urge n?nl hadde ofte meelt E dit dec/e al Gods vullee/, Voncdens euen uela ter mater . Buc~,Thhere ! God moeke di verwaten. Prouf bier an al openbare ; 1-c fed di lerean, nv coin hare ; Ihc, die es rlat heme fcc broot,

Es beter dan manna ter noot . zie wyders over de on derfc heiden beteekenisfen van dit woord ROQUEFORT GlosJ; de la Lang . Rom . in bulgili e.



'ABEL qp-u# let

20 deter Z~

LVI.

Ill en bat bebern bic bilrl tertf rOe.

c

311

tf

ors . 19 . befjenbitijebe) .lit woord beteekent bier bekid, overleg, cordeel, het komt by onzen dichter 1oven, Fab . xii i . ors . 17 . nog eens voor, loch in eetren anderr ii zin , waat van wy fraks trader zullen lpr~ ken . By KiLIA "N is behendigheijt vertaald dexteritas, cage liters , Jagactas, ars, flertia ; dock in den 'ft UTUONISTA viildt'ii wy op A . .4rge1 , behendicheit, ho ~7endien nog verklaard door hct Lat . f«ns, dolus, machinacio . In de opgegevene beteekenis , in welke wy het woord bier aanrrE l'e n , lezen wy let rneermalen by STOKE, oiider anderen B . II . io7,l . . 4 ;ifs .

Jileid . pijnde bare, to houden,

leghen den fwaghcr torloghe mede Alet wel groter behendichede . v. HEELU hl . 24 . Eude daerna cortelYug- be worden Die I' f op ende die ` Grace beide Vat Brabant met beliindichcide Voor I. a.

Van there montborefcaap gedaen . list, komnt ons woord voor by VELTFHRM

O . Ifijior .

beden e met hehindicheden Es hi thus e, of dlant gereden . Hoe ongepast Le Long, behinrlicheden bier door fpoedig verklaart, is reeds aangetoond door HUYDEUOPERR Pr . 1 . 1) . b l- 31,'5 ., al ~vaar men mneerder voorheex den , u i t vroegere en latere ichryvers, van het gebruik van dit woord, voor list of loosheid, vindt opgeteekend l ;nvt rn hebben wy gezien dat Kiliaen, behendigheijt mede door bet Lat . gars wertaalde, en ook in dicn zw he bben wy bet by ooze ouden aangetrofen ; voor de geneeskuncle gebruikt het MAERLANT RTjwb . f. 41 . a . .'4polly

AN

Hi was deerl?e die ha peas vant, liar die eer fl vlflerde phyflee , Dat . i . wij fheit es rile, E f'rulapius fjn zone. Met ere blixeme was die ghone V 4

Per-



F A EEL

312

L V I.

T7erbrant e.7 f iae bozake mode . Dus bleef cafe beheudichede Verloren w el . c . iaer, Tote dutfe 2p oc ras x'ant d' naer . P'ii-(h, e d . i . geneeskunde, zie STEENWINKFL Op E ~~at III. lI ~, \T005 ecu kunJlig weri tuig, 12 . 9, by denzelfden aldaar f. 6x . d . Ebrecufche ieeften hebben in, Hoe Saloron in fnen tin T'7ant ene b e henuiehede, .Daeranen bout e ;,'l f ene nxde Houwen fbude fonder gherusufcb .

Dat de ouden , door inf.'rneltin , bed c~'c-i, fchreven , is bereids opgemerkt, in eene aanteekenirg op de bovea hy!~ebragte plants uit Huydecopers Pr . W,!t eind-dlijk betreft, de meening van v . IIASSELT rip Ku1. , dat n ametrtk dit woord ook voor dieffal zoude g~2nonen worden, it.) her door hem aangetogen fluk, flit VAN Goon. Befchr. van Breda, zoo is bet my by bet inzien van die plaats voorg_ ekomen , dat bet woord bebendicho yt , ook ald aar ,veer wel in de algeweerne beteekenis van bedrog kar v fu buu worden .

fterc ji b

fierkte,

-s . o . t) cl . i . kra gt , ve rfc h it l e n de naamwoorderi eindigden outings in heft, weike thai,s met then uitgang niet meer in gehruik zij ;3 ; betzelfde woord lees ik by MAF KLAN T f . 0 . f. Lieten f outer long4elinc Clagede ,~ofepbus in vyuerre di :ic Om fine ffarcheit, om fee log et . .AdenSo ,°iter . 149t . Pf. XvII . 2 . Ic fat d¢ bo.°i?i:a11ea v7i flarchede - Siecheit voor ziekte, by i.\'i,:LiS S ul c V . )p s . 36 . So grate f ech ei t rq~~a hem toe, Drat hi op de zevende kaI e,2de Van ptille dede zinen ende . VAN FIE L. u hl . 0 . Die Herwtoglue !elite bedde root See grout van ir, cheideu, Dat al die werelt _ fe/rle , .D .-t hi ware Boot, ocbte f b dor -,iaen, Niet der loot en foude onig -aen .



F A11EL

LVI .

Vei -iau,nefhede, voor vei f'and, oardeel U . Zoo I, -, o ., fprekende van het boc k , Libtr rerun gerloerd iWenige nati~'i°c fl-act daer in , Daer of wel des irznfceii fin Leren X73oeb en f1iEttelijc edeul, Heiddi goe !e vcnl,<, in .fheJet` . D us wordt er in 1L~:.t HIS . wel ;: :ei , en yet 1 e ;fi1 ziei e Glen, zoo als de lezing door Le Loiig b dor~'e cn ~. _'t--in i nkt is . Icy detnzeitden dichter A. - ;nheit voor a;-moede, VIA . -o . J, ror f:iic,''cit coefcli ni~?echeit , Eli vor a r ni lh e i d e, rij cliei t. coutheid voor k o1tde', 111 .1ERLANT Ri nthl ff 6 , a . ., v . n Salommmo Qoc maecti al daer mede IVoning hen iegen die couthede ., Eal alto wel iegen die itte . Di - oocheit your th ogte aldaar f., 6 , b . Na die droocheit defer .iij . iore .diet God Ilelyafe addare Toten Co. Ac/nb gnen , Want hijt reynen .1b ale doers teen . Scainelbeit voor fi•,lrnamte, M P L I s STOKE B . VIII . -r s . Dit hevet t amei1 ~i ~ - i?vclae ~, Defe divanc i n ddf er ;z oet . zie Huyi ti Con C, R op deze plants . By denaelfden dichter I . B . )'rs . 710-, Ionf ichede voor gun/t, genaede. Otde hi Gods iontlicheden Coninc . oer~~enieheit , thans gehczigd voor bet voorzienig allhe# uur van bet Opperwezen, werd oulings ook enoinen your de geneimdl'leN tot vooruitzien, of bet gebruik van voorzor , by MATT u . Anal . ri`on-1 . III . P . 1 7'-' . D{ e .d: op vant al (lie ca fee? wet 9e,7 cppct van allen dinp •hen , .li voerfaet met ~",roter vneriienicheeit tegens fine hi i oi? en:a'e ' bC'rC'C'rvnl had. En zoo ook y heit voor we ,enfcnf st) , S~.uTEi~ . 1491 . IT- xviir . ; . Ti e loch wwtko .udiget elm da,~iie cdat ,voert, e ;5 de nac./, t ve der naebt, wetenheyt . Voeg bier n og by ~'i'G, r `'E voor Jierarnd, waarvan wy opzetteli jk fprakenn, llhia:r boven .li ab . XL1V . f-, 2 . V 5 Y A-



FABEL LVII . EPHAED . AANH

. .2 3 .1

(gen man taegbe f . Inalf apt belt .

ate .A. fjerbe/ ble beelten Deft / plat the Wolf : ai bare ! Zeflout nit bjn 1 -4f/ batti 0ob ere/ 5

11

c fat bier gaen ter recjrer rjant/

Of mi jtetr f achet .i . feriant/

'Seel>' J

3s . 4 . n~ Ik geloof dat wy bier voor dijn , nI iju, lezen mocten, en dare zest de dichrer, behoudt my m ijn levee , fpaar my bet levee . In bet Lai iin , dat h ier k a n gevolgd zij n , vinden wy in de fib. Ititiq . ex P,% F a b . L . oro , ne m e innuas . R o nt U L U ly'lab . 4e~bp . F a b . xxx v i ii . Obfeero,

-

ne

m

e

perfequentibus

prodi-

denis .

-~ s . 6 . ferlant) Dit woord was by de ouden in verfehillende beteekenisfen in gebruik, zoo 9ls K1LIAEr dan ook /ergeant, order at}deren vertaait Viator, f tel.

les ac°cen/ii , lector, pretoraanus mini/ler, , en ROQUEFORT losf de la Lang . Rom . i n V . Sergeant, zeg t : Se p ienoient dgalement pour homme de guerre, compagnon, fer. viteur , ou'nier, do mall'ue, valet, ferviens . Z i e o ok Ge c• Lied. der Neeierl. Tale hi . 3 11 . Vat betreft

den zin, in welken dit woord bier by onzen dichter voorkomt, fchilnt hat my toe, dat men hetzelve to Demen hebbe in de eerile , door Elliaen opgegevene , beteekenis,

re weten die van I'lator, , en dat bet gevolgli jkk bier wandelaar, rein iger , icmnernd, die voorby gaat, b e t e eketntw

F A B E L

LVII .

etj / bat it lief nn tats b' fihhe . i 13 ffjt tithe .

O~'ne/ feejt l/

315

;~rnp

kent . i-let woord is my in ondericheiden heteekenis fen by de ouden voorgekomenn , zoo lezen wy by M . STUKL B . I. ~s . log . vain Pisichop

A ochtan peedicte hi wetter hPoet Twoert ons HHeren, als Gods i'er i ant . dat is, geiijk lluldecoper to refit aanrn.erkt, Gods getrouwe dlenane, en zoo gebruikt let Mi ERLANT Rijmnb . 1 . -34 . C .

van Abraham

Doe feide wife Here to he mede Defen men ge uen tlant, Dat is to voren behiet minen feriant Abraba r n4e.

fal

Doch in -eeneu geheel anderen zin , en wel van lieden die God niet ontzagen , dat is, niet vreesden, lezen ivy ons woord by denzelfden dichter f . 7 . a . Doe waren liege van Seth comer, Die Cayms doehtren hadklen genomen ; Or datf fcone waren van line Dies names to wine. Da~er of quamen gygantc , Gughemate feri ante ,

fife

Die onfen Here niet ontfaghen.

hot woord feriant moet hier in eenen zeer ruimen en a l gemeenen zin genomen worden ; en komt, naar mi jn-I inzien overeen met ons lieden , menfhen , perfoon~en ; enn zood=anig komt het oak voor by VELTHEMM S j,) . ilifior L ~? w7 . Ecu f 'oef'ut tore . i. fot fe ri an t . Nog eens in hetzelfde Hoofdli . in de befchryving van

eon zoogenoemd wonder van Brooder Aelhrecht met den robijn, van de :en f: hoenmaker , van welken de dichter zegt J)aer vt .r ~rongen ronder waen In wedesfde i . feriant . Serinnt wend aiding oak e o en voor ui ° s iu:v , zap lien zin lezen wy het by v .,IN 1IEELu bl . 3 . . MMuer pine Ieidc/c niet die ,ste ,



316

F A 13 10

F L

LVII .

~t jan , giuaw ti' bie mnn Gf,Itr tt/ Q1i Wage o .i . totf bact feet . " ~ f eiIc We 1'0t/ it W01, 11 uittn ( ei jiuit bad a "the ~4

Die de moneke hebbe to reebte ; IVant hi hilt feriatite e knechte . Meernmalen worth feriant in deze beteckenis to za.n~en gevpuegtl met ridder, en dan komt bet my voor, drat char u ~r bepaaldelijk het voetvolk verfhian word-t, (waut . E,Yt ;, ricei er bzl-teekent ook ruiter) en zoo vinde ik met op to° ons errant, by D U CAN GE Glosf ita V . Ser v/enns , Sen'icntes, on der anderen verkiaard milites pedites, vu go firgems ; n zoo gebruikt het , golfjk ik meen, M . STu1 u ~v s . 100"' . . Jl . Menich riYlrler , menich feri an t Q ua men doer in Vlaendren lant, .he hoer alle waren hortt . Voor knecht, fang uus, lezen wy het by FERGuUT f. 3 . a, van cl-nen di .-r bedienden van Koning Artur, aan wien Fer~;uut veriaaalde,, Oat by zich ten hove vervoegen zoude G,V h..ebt recht, fprac clie feriant, `1 e hone wwerrli faen bekant . dezel Me perfoon , bier feriant genoend , komt een ige rcgels vroeger voor, onder den naar van knaep ; de dichter zegt, dat Ferguut ~ quamn Ten k n a p e went : fo hi feelfl mochte . d . i . zoo fpoedig als by moor leonde . Knoap en feriant, worden verwisleld in den Bybel HS . i 6o . 'I . Sam . XXra . 6 . .hide sloe - alle die kii xpetn omtrent hem .Jtonden, foe feide hie, en in het 1 7 vers . E 2 die canicfa feide totten ferganten , die omtrrent hem f onden , keert v one . s . ~a . bort feet) d . i . door zoorby ging. lie onze a anteek . Feb . iii . i s . 3 . en lab . XLIV. )~s . 10. in

i s . 12 Iuetjtrr jant) d . i . k'nkerhand. TnUTH0N1STA c ? ~ l zr;: t , loci rb 4xt, f7ynckerhant . Sinn/1,77ama[



P A B E L. ¶f War bic j'tir bno

LVIT.

317

ten man/ 1'5 C, 9

F marts],

WY vinden (lit woord meertnaals by de ou~_ i AAE t', LAN T Rijmb . f. 23 . d . , van den doorto t van let yolk van Israel door de roode zee _D' ghinc t rrolc die zee ,lure . Twwater ,flont gelijc rleq inure Ter rccbter bunt, c ;i ter l uc liter beede .

zie hier by Exod . XIV . X12 . Nn- eens by denzelfdent d i ch ter al&a ar f . 41 . d . , van Gid eons optogt tegen de Midianiten ; Rick, . vii . 16 .

In drier f; aerde hi fljn vole to pant, Era 911,f° hem in the rechter hant Bofialen, era el ne, geen zw't . Die luuchter pant ;was wel bewaert A t lagtielen , ell d' in lecbt . Letten wy bier cup let woord la-hele, d . i . jlesch, lagena . KIE.IA f,.N dae,~hel . ook by de ouden legele, en zoo fchreef \' L1.THE'-\M V . 52 .

-=- -•° -- eiVfonder beide D edi Tj . l e g l e i ollen met , ;'ine .

ons luchter, lees ik nog in den Roan . f. }l . b . A heft echt tfiert verheuen, Die l uch ter bent hi he of, fmeet. F. lioper toe ~ re a -tcr

van

FERGUuT

i,.3loech hC t bowl a; :;.~ ~etten Die buuc viel neder op die errde . F . duidt bier aan Fergunt, dcii held van bet hik, en lief, in lien zin , verouderd bunt•, komt hier voor ramp,

zie El uvnrcoPEa op Stoke Ill . 0. bl . ,- 6 j . en on ze aatnteek, op Fab . LIII . N', s . ; . By KILIAEN vinden wy Lufte hand luck to hand, f aa,gra , e n lifter bent i n d e Hiflor . vas .; R eyn . rle Pos 1 479 . f. IA . b . .Die voghel vloech oP , enen boe ;n , die -- ter lufter hrar;u f b -it . Van de verwisf eling van de C H en F, welke wy bier aanrreffen , en ook by \VACHTEIb vs Gl . Germ . in Proleg. Sect . iii . vermeld is, vindt weri by onze oud en nicer vuuorheelden, zoo fchreveii zy voor acbter, pof, ook of er, zie onze aanreek . F ab .



Sic

FAB EL x

5

9. 0

LVII.

be V Ineten b= / ID' bic Wolf that fljcnloen . ~~, 'nt tuf nfien niet ; tnaer ant tt rcrt VItt V bie h1~ere/ eil gint buert . Zit !J0 ,)e hie Wolf / efi fari, / 0-E-) ' Ilt onber bie 1iacJt fact) / E f quasi boat/ bat feg it b . 1) ' thoff ! feegt hit j'be : nb 4 e1 c belt gbcbatn trer b ti tuou

dab . xxiii . -,s~s . 5 . WY lezen het by M . S . 145 .

ja f STOKE I . B

Tien tiden, le ;"en ml, e5' inclen dagen Waren vele B-,~copten , tie pi~ighen

Te vaeme after lande.

by denzelfden IX . B . js . . 7,,7a Beruft vbor berucht . zoo ten goede als ten kwade bekend, en wet in een' 1«raden zin in de Kronijk van BEKA, by MATTH-I . final.

Tom . III . p . 35 . Wrlcheren een qlrand in di ;aen gefichte dot zeer beruft is wit grates fonden . Zoo ook Dog by ILIAEN StiCht en Epifcop tus, Epi, fcopi iurifdietio, dia cefs .

ftif .

);'rs . 2q . Boer) Doer v, dat is om u, door voor om words, zoo als to refit by IILJYD COPT R op Stoke VI(I . s . ,), 2 f . i s opgemerkt, by alle oude duitfche fchryvers

gevonden . Het konmt ook mcertmden by onzen dichter voor, zie order auderen Fab . vi t . ~~s . 2 . Ix . ors& if . LXIII . ors . 2 . Het wooed is in lien zin reeds van zeer oude herkonmst, wy lezen het by WILLERAMUS P . I6 u.i r g . van Merula . Wands fich Got van himole hare ae erthan gebrcachta thurg minor jvillon . door v . Caflricum vertaald : or minen wille, en zie ook de aanieekt , ning op deze plaars . Nog eeiis p . 2t" . Sinn fprunga deda her thurg rninan willan, wanda thurg miela quam . her van fimole . ook Icier lezen wy in de vertaling om, voor welk wooed in den afdruk, dien ik van dit zeldzaam voorkomend work bezitte , met -cone nude hard , op den karat van het blad, ors door in de pLta is is g field geworden , Frrag-



F A B E L

LVII .

a / fegeft bie gaff / bat bebftu . 25 3c DanHe biers ton jajen at Oact1

319

in I

v ent . de .Belle cent . Sarac. , -*s . 3532. . daar van den Zalig-

maker geze2d wor •d t

Wande ther th urh thie werlt wart geboren .

FABELN aus der Zeit . der Minnef. Fab .LXVI)lu

r ri cbter willen , hoer i ch frgen , Muos man den weihel dik vertragen .

NIBFT,I1NGENL,

Frowe, it felt niht weinen durch den willen rain . Zie VO=OFIS SCHILTERUS Glosrr . in Dua•uh, WACHTERUS en ScHE1 .zius in durch, prooter . [. ok by onze [rude Nederdui' fche fchryvers was dit woord in zeer gemeenzaa.mt geb ru ik , MELIS STOKE I. yTS . se's .

Dat hiere een wijf nam dor haer ,(cone .

VELTHEMz VIII . 9-o .

Mer al dat hi dor ons oec dede Sal hi ons verwiten deer .

en in het flot van het werk : raer oec Here, dat fete perfone, Alfe die Her , Lodewijc es geheten Van Yelthem , yet lietG weten, .,fat hi d ( -)r v gedoen conde, Dat foudi doer in alle flonde . MAERLANT Rijmb . f. 7 . a .

Ecn goet man, hiet Meodius, lie he dor Gode list doot flaen . . ; Evan f. 136 . -a . 1hc feide vor menegen man AJiet doer mi ; newaer dor v So quanta dere flemme bier nv . vergeliik h ierwed e .f ` ~h . X 11 - 3()-, neweer is maar, zie HUYDEKOPP R Op Stoke II . DOCTRINALE f. 8. d. H7atmen d n re den qt eden doet D' of count doecht E ;?de poet, Ende d or e den quaden eefI al verloren . FERGUUT I". s . h Hi voer neuen der CollinP inne fine .Die even mantel van hermine



FABE L<

86

LVI II .

jD' al CI O eli iileru cit mart '' a1ft~ ~n n je I ~uuier nn Z)tr foe WnuCII nitieu man . 2Ct

IIIcIIiegj imin / AI fcr1 t r#- t!U ;IUer WrW .

30 ~' I11C J 7 "C

i

Tic c/e Uai?L hire doi ddat J nerc~i n . voeg bier ' y de pIaats uit hetzelfcue were door ons bygebragr, Ii ab . xxx∎ -`-s . 4s

; . 26 . feel) [let woord euel bepaald lijk voor ziekte, inn weiken zits her ook bier voorkomt, erg by onze oudRie f'eha revers gevonden worst , is, al s zelfitandig n aAmwoord , Mans geheel buiten gebi,uik . By KILT EN ecii1 r, lezen WY oTIs woord iii bet z :ra.mgeflelde valleiade evel en laude - weil. Voor zie k ce in het algenicen, by M . STOKE If . ~~rs . 116 . Doe men fcreef xi. hon dert icier E xxv . quam euel fiaaer Den Keifer Heinric an . zie over deze plaars HuYw EcoPaR Breder Aanteek . op Stoke II . B . -' s . 136 . N I JA RLANT Rijwb . f. 78- a . Na defen zeghe, die groot was , Ne dancte niet Zedeclyycs Goole, rats hi to rechte doers foude, E l verhief hem al to hozade , D' awe w't hi wet euele beucien . Evangel. f. 1i72 . b ., van fetus wvonderwerken in het genezen van kranken

E i wilde openbare miracle togen , alle 'euele genas.

Want hi

FA-



FAB E L LVIII . [PHAID ,.III . . 1U .]

3 c flerue / fecgt i / ban rouWcn / 3"11 bic nubtegale/ hilt foe racnre fthIrt ban f t bar . u cia jrft / ft~ t fi 1 fonbec noet f mine fraenbcit cofezatD a u fill, el ace j 'b , e e annb' naejtc a1c fide.

W at

vs. - : nariltegaIe/ bat foe) De dichter gebruikt dit woord Bier vrotuwelijk , en hoewel bet anders altijd mmnl . voorkonit, is let echter niet geheel buitezn voorbeeld., hetzelve tot bet uronweli jik geflacht to bren gen , zie HooosTr.ATEN uitg . v. Llnit op dir WW . Soe komt dus bier voor f , of zy , en zoo meermaals by de ouden, AI . STOKE I . -~ . 6o6 . S oe gaf hem ene taefle diere . en zie wyders FIt3VDECOPER op deze plants . `~. 7. ' e dat is zeer, KILTAEN Herde, P~alde, herde uuel, per be;ae . Zeer gemeen by de ouden, MAERLAN k Rijmb . f. 6 . a . Sander deges h arde vroe Sprac hi dots den papen toe, VELTHEM 1 . 9 .

In Egipten t,reher flat reinet niet Oft harde ,felden eefl , drat gefciet . FE ft GUt : T f. 5 . C . Hi was . ii h arde houerch man . d . i . een zeer belea fd , wellevend than, STOKE T . 3~ s . 1298 ., en zie verder war x

zdo ook by UUYDECODER , a01-



F A B E L L Vie

32210

is

at rebenne f fer jt ji/ e0 tact toe/ (Vat ft ort fits 12t Dan it but . V ep / ferv fi / rthene jaet / 400/' t o atle bins t t rebencii boet / lee f t -bier in b'tir jt b teuen

to ttet q ;arieu gbe tuen . U belt frolic/ bie f'waitttae feet / Vie n atijtegate Out Wet/ co f ntpetl Die aren Rere/ Vie b cDctnmuu en butt !ten biers/ die butte

Acno

omtrent bet gebruik van dit woord by de ouden , heeft nangeteekend, op Stokes V. B . ~s . os .~ . , en voeg by de voorbeelden aldaar bygebragt, nog VELTHEM 1. 20 . Eenen harden fconen boec . s. r ~. ee t bher in Wiirb t b tenen) Zoo Nat er in bet HS ., indaen nu let verkortingsteeken ook bier als gewooniijk voor er genomen words, en men dus verlicht leze , dan leveren deze en de volgende repel gee ; nen goeden volzin uit ; hierom komt bet my waarfchijnlijk voor, dat de lezing door den affehryver bedorven is, of dat bet verkordngsteeken , zoo als wel wis meet in nude HSS . plants hecft, bier voor andere letters data er gefeld is, en dat wy gevolglijk voor verlicht moeten lezen, i llicht . gelijk men oulings fehreefvoor w'elligt, by KJLIAEN 1 •llicht, viellicht, forfan . TEUTHONa1ST1 villicht i n AA . by 4vent uren , .fo7 y7tan , fortaJe ; e n d a. n z al

de zlia van het za, 13 ; en 14 ;DTs . bier op nederkonmen , God, die alles met reden cloet, heeft misfchien hier-am aan u vuel berallJgheid gegeven . ~rs . j" . feniprl) Is bier, zoo als bet meertnalen by cue ouden voorkoint, oprcgt, KILIAEN Sinn'Pet, onf•hahk,

finceius . MAERLANT Rijmb. f. 5) . a . van den Koning David : Hi was - ~.~.Die



P A B E L

L VIIL

Aonbct' bat f b1f c t but20 J rt tabon fanbe / later Thtut. Vie bane rraget / eft b3arjt 1Ctl bie g1jet#hen banb' narljt . ie leetu'iie -z art ben barb/ Pu# beet Or/ bat bi berrnatD . 25 Pti bout Ijetri etr an fijn p-rent/ Oat 0 ban iobe e§ Oljefeut.

a3

ipeo

Die vrerelifxte int geuechte, E l als hi fl/n gherechte JPs nienaen f mpelre , No die ondaet wt'ac gheroeder . fat ° in

no

vroeder,

-~s . 25. pfent) Dit woord is in bet H S . b y verkor . tiny; gefchreven met eero fchrapje door den ftaart van de P, dan claar zoodani en flempel ontbrak, was er niets anders overig, dan de verkorting aantewyzen, door bet plaatfen van een klein flreepje boven de p . Dit wilde ik hierom doen opruerken, vermits bet dus onzeker is, of wy bier prefent, dan wel pro/ent moeren lezen . By KILTAEN VoC . perega vindt men Prefent, manes, donum, echter heb ik meermalen by de ouden, wanneer dit woorci zonder verkorti , igsteeken gefchreven - was, daarvoor profent gevonden, en zoo ook by MAERLANT Rij1nb . f. 107 . d . Thouet heifti Tholomeufe gefent, Die hlide was van lien prOfent . dus lezen wy by denzelfden dichter aldaar profenteeren, v(}or her aanbieden der e.fchenken , welke Jonathan aart Demetx iaus bragt, gelijk wy virnden opgeteekent I . Machab . r . 224. by ilaerlant aldus omfchreven En ,fonathas die es dine gheuuaren, Die hen (()emetrius) ere (lede daer na to waren -Ei prof enteerde hem na die dine, Dat die c5. harde gheerne ontfinc . s . e0 . gbelent) Ghefent is bier gezonden, zoo werd dir woord oulan s in den verleden tijd verbogen . MELTS STOKE I. ~s . 1012 .



334

F A B I L

L V IIL-

IDrfe Vau tiacUt hen man f it meet iegeert Dan V 3oti an. E i hem wort helpe des ghelike Ghefent van Keifer Heinrike . MAERLANT Sp . Hifbor . III . II. '7 . *s . 27. Scluut : wi doen v vet flaen , Dat die Keyfer ,forder waen , G h e fe n t. heuet fin grote here In orlogbe , in rJ aerker were . Verse in mejelike laude. rnerken wy hier op bet woord meflelik, dat by de ouden voor ondesf heiden of meerderlei gehruikt word, geiijkk breeder is aangetoond door de Tweede Klasfe van bet Kon . Nederl . Inflituut, in de byvoeg . op Steenwin k(-ls aanteek . athter bet III . D . van iYfaerlants Rijmkr . bi . 35 . V 01 9-0- 28 . on) Ondcrfcheidenlijk ward dit woord oui hogs gebezigd, wy vinden daar voor gonnen, joimen, on :ien, alle by - KIL IAE N voorkorende , en fauere vertazld, cleze werdtn in den onvoltnaaktverleden tijd verbogen in gall, )an en an ; an is dus by omen dichter gunde, en zoo ook by VELTHEM If . 23 . Dus hadden die coninc menigen man, Die hem daer yore diet wel en an . v. HEELU bl . 250 . Ic wille, orbs my God an,

I ieuer nv net eere ieruen ,

Dan den name van Borne ontderuen .

11I . STOKE IX . B . N' s . 928 .

Ei t/anderdaghes netilen dan De auenture, de hem an .

Zie hier vooral de aanteekening van HUYDEcvrER, ter-* wijl uit de voorbeelden , aldaar bygebragt, ook het gebruilcc van gait en fan nader blijkr, bet laatfle lezen wy by ME\ERLANT in het flot van den Spiegel TIi/aoriael aan-gehaald, in mane voorrede voor dat werk bl . LXI ., waar de Dichter, zyae Kronijk fluitende, zegt, dat 'hy zija werk Taken zoude , Eli beiden tote dats hem God jan, Da hire weder comet an .



FAI3EL

LIX .

[PHAED . IIL Q .j

(een binbe Guam in b;emb' ftebe/ 0' men baec Icritei eren OeDe.

de bfeC tile gin0e in .f . pit/ %T# bit flebe faden bit/ Wacen ft btibe / en Ft foe-q&n / fJ.

5

CO'

fcnuben ;e/ en 4oeoben .

3~ s . 5. 1oegben) Dus verbogen de ouden den onvolmaaktverleden tijd van ons werkw . lagehen . TEN KATE .I. Pr- van Ger . Afl. 2 D . bl . 256 . lachte oul . leech. MAERLANT Rijrnb, f. j u . d . alwaar Wy van Ifaac aldus lezen 27'aac hietet bi namen , Ondat f belle lougen tfaren Als hem God behiet dat kint, Yfaac nes niet . i . twint ; Dan lachen in ebretsfcher tale . M . STOKE IV . -7 s . 1478 . van den aanval op bet leven . van Florens V. , welken de Graaf in den beginne niet in erns t op n am Ic feg u dat is feker weet , Dat de Grave hilt over feel; 1J"t nt hi loe c h , dirt wetic wet. VELTHEIV! III . 39 . van zekere wangeboorte, een kint met twee aangezigten Dickewile fo es hem gefciet, , l/e deep weende, dat dander loech . FERGUUT f. 5 . d . Si waren blide en loegen . s. 8. X 3



F A B E L L IX .

3U6 1j;

To

I5

benabe/ felt Ft 1 fact mt pen

1 .

1ifae, t3at jehbie b niefbaeno ante jabtien f , i inmerbebe

Vat men baee foe gzate vine Uebe / Cri 1 too den ljaer i,aet/ ft taej in Oat' "act . fJ' and' gauen Doer ta,goe c oet / err Iieten fe figgjen au er Doer. na l n1 bie binbe cflena§ / n ft to beer feluen cainen xin / ,j. tie quam fi ten _ g jenen pen / fe Deer jabbt quart gj bacn. 0' gine ft Man/ Ilaen eu fte en /

20 'i hare keel cbebe iaathen .

2C. ,Melees, s . 8 . %11ae#) zoo ook by onzen dichter Fab . LXI. Ts. 50, , auders by de ouden meestal iafen . FERGUUT f. o z . d . wi hadden geuijiert

Te varne ter tofelronden ,

Deer vi waenden hebben vonden Vrouwen eu R . (ridders) van menegen landen ; Laferi wi voeren tonfe ;i fcanden . MAERLANT Rijmh . f. 16. c . van Ruben, toen by weder- keerende tot den kuil, waarin Jofeph geworpen was', denzelven daarin niet vond Rvben quam ten pitte weder, En doe hi inwaert fach neder E/ hi .7ofeppe Wet ne vint, Riep hi : lacen w' e dit int . ~r s . 2 .o . 1eefffl ebe) Dit woord komt bier voor in de beteekenis van veraehting, verciriet, by K rL TAF. N

diur, t&diem vertaal d . Zyre leeli jkheid w~reken, ge l i jk Ivy bier by onzen dichter lezen , is dan, voor de aangedane verachting, eenige wedere vergelding nenien , en leclecheden zeggen, is iemnaiid verachteli jk toefprcken, by

FInWUUT f,

1 7.

b.



F A B E L

LIX .

3Je theft thef / feet ft/ ie ben§ b~00l

ie nit quaet babe/ of ie gaet. e title quact net quabe getben f I gnet net pebe / jai beet Ment

eto talperljeit / to tioene ftiinbe .f. man in taernben Woe.

25 t

felben . f et

Here, alle die R . (ridders) die bier fijn filet hi m i horde fere groeten, Sonder [(eye, hi moet he boeten, Dat hi hem feid° leelichede . Lelicfprefen, is zich ergerlijk en onbetamelijk uitlaten, DoCTRINALE f. lo . a . Paulus feat, dat lelic fpreken Can goeden feden breken . ongeoorloofd

wordt voor flecht en zelfde Rijmwerk f . io . b Lelic

Oec felt die wife Socrates, Dine die lelec to doene es, Dat die oec in alre float Lelec luidt inden mont . MELIS STOKE voegt ons woord to X . B . -~ s, 696.

genomen, in het-

zamen met fchinp.

Nochtan e7 int verwite

2, gheieghet to ienigher fleden

Te fcasnpe ante lelicheden,

-~ s, 25 . ba,ierbe t) Dit woord heloort tot de zoo . danige,, weike by (le ouden in verfchillende beteekenisfen gebruikt werden . Elders komt bet, zoo veel ik weet , by onzen dichter niet voor, bier beteekent het onheu fchheid, onbi leefdheid , lomnpheid, onbefcbo ftheid , i n welken zin bet ook by KILIAEN bekend, en door hem incivilitas vertaald is . Wy vinden ons woord derhalven bier in eenen minder feherpen en kwaden zin, dan het auders veeltijds gebezigd werd, zoo als dat, met vela voorbeelden , is aangetoond, dour HuvnEoont :r Op Stoke 1 1 - ~s . 774 . in die beteekenis echter, in welke wy her woord bier by onzen dichter a'antref'en, was bet ook X 4 oU



3128'

00 beet/

1' ABEL

LIX .

macb notC tuck qY~era'tien

0' mend rumen fal to Yugalien . rulings/ in gemeen gebruik ;

ik lees bet alzoo in de

DOCTRINALP f. 3 . a . Seneca feit in eenre fede Van d o rpe n worden wilt v hoeden ; Want fi connen d o r perk ei t voeden. flit dulkte MI 1 RRLANT korter, en in dczer voege, uit Sp . .lif or .~ I . VIII . 4' . l e wes niet dorper in linen hint . STEENw1N1EL in zyne aanteek . op dc/,e plaits 11 . D . bi 9Ll . , ver°klaarr ,fit woord , naar mtjn inzieu, to refit,

ongefchikt,

enn i :n gdyken zin lchri.jft dezelfde c . , alwaar ivy de otngeiclitkte en olfheuiche bejegeningen, jefus in zijn vaderland aarugedaaii, aldus onm fchreven vine den door lamp,

dichter Evang . f.

126 .

Lettel voix H i deter ghenas,

Omt tgeloue drat order hem was E~ Hi feide bein aldaer to pant Hens Been p ;'opbete w't in ,an lannt ~. lier acne wor -t f grain eb worpe ae m eek Dorperlike vut fere fede . F

en zoo ook

MELIS

STOKE

X .

N,

,

86 .

s .

Drat waer grote dorperhede, Drat is bi namen pri j s liter gaue.

De aanteekening van Haydecper op doze plaits, is rte kundig: , ti mans geheel onwaardig : Dat tie betekenis van dorpedheid, zest by . in zich bevat alles j.vat vex_joeilijk is,

hebben

747

wy

(iecs

het,

in

hem,

dorperheid gepreezen naar in

,

.E

niet

zoude

woord

war

verfoeilijk

hem

oopas lijk,

,

beeld

nooit

zijn,

;rich

het

in

raar

zoo

4n,

was, ,

alle

was,

.fir .

zelfs

iby

de

dit

dat

woord

gevallen

iernaud

by

by

heeft

Feat

naame hier,

Ihawdecoper

tot

hier

nnoort

van

datgeen

derhalven,

name

,

groote

bereekenis

bepaalde en

eene

iemand

fchijnt

dat

4anteek . II . zeggen,

vergisrng

Iechts

Beuzelaar,

inisdadig

onze

.ieuzelaarr

vooreerst

to

misdadig

daar

in

lees

tweeledige

plaats,

en

onderllelde

ft

dorperheid,

eweest

dorperheid,

gebruikte,

getoond

dur

geweest

Eerie

ons

by

bier

alleen

inzien

denk

andig.

En

hadt .

inijn

het

onmf

774

zee

r

,

de ten

verfue_i--

to

pryzen . Watu .



FABIEL

L1 .

J !2 9

Wanneer er aati bet bier hedoelde woos, by de ouden, geene andere beteekenis gehecht geweest ware , dan die door Husydecoper was op,egeven, dare voorzeker zoude zyne meern ing doorgaan , o och heeft het tegen deel plaits, gidijk wy hebben aangetoond , en was bet woord dorperheid, ookk in eenen minder fcherpen en harden zin oulings in gehrutlc , clan is de gevolgtrekking, door Huydeeoper nit de beteekenis des woords afgeleid, geheel verkeerd etc ougegrond, en bet bedoelde woos hier door Melis (want, dat wy hier de woorden van den eenen of anderen broddelaar ; maar van Stoke zelven lezcln , zal flraks nader blyken) wel en to regt gebruikr . In de tweede plants nu, is de geheele redener ing van Htaydecoper, , zoo het my voorkonit, niets anders , an bet I oua ter gevolg van bet vooroordeel, waarmede by tegen dien zoogenoemden, gezochten Betrzelaar, welken lay hier e?n elders meende to ontmoc ten, was Met den aanvang van bet zp ~, s . van het X . B . van Stokes Kronijk, volgends de vcrdeeling van Huydeco'per, mee t by, dat de onder1Ielde fermoenf chryvcr, bier i i regels heeft ingevoegd, en op die onderitelling voortredeneerende, grijpt by elke gelegenheid aan, , om deze opgevatte meening, zoo veel mogelijk, fchijn van waar herd to doen verkrygen, en in dezen gewaanden Broddelaar misilagTen aantetoonen, daar er geene zijn ; en zoodanig een misilag moest dan ook bier in gevonden warden , dat de fchryver zich bediende van deze uitdrukking, dat bet groote coot erheid zoude ziju, indien by in bet geval, waarvan y fprak, iern and met name wilde pryzen , want daarin was voorzeker, nimnner eenige misd aad , of traf baar wangedrag gelegen, waarom by dan befloor, dat men bier niets rmeer of anders date louteren wilddzeng l as , unet welken naam het aan HuycIecoper gel usterr k art , het fchryven van Stoke, net den aarivang van bet 6 ~ s . to beflempelen, Maar wel verre dat men bier, naar mijn inzien , jets onvoegzaams zoude aantrefen , had de dichter, uit hoofde van de belangrijkheid der gebeurtenis, van welke by bier fprak, billyke reden om dit, onderwerp, met aile rnogelyke naauwgezctheid to behandelen . Helis Loch fprak bier van den beroemden zeeflag door Jorukheer Willerm, zoon van Gra.rf Jan II . van ,-lenegouwen en Holland, bygeitaan door Philips den X Sclhov .Diet

dd

ingenOIIICD .

P ABEL

lAX .

Scboonen, Koning van Vrankrijk , teggen G u i van V'laandereii , tot ontzet van Zierikzee, in den jare 1304 . gevoerd, welke zeeflag zoo door McIis Stoke ze lvcnt , als ook door Guillaume Guiard zeer omftandig en nnaauwkeurig befchreven - is, door den eerstgenoemden in bet IX . B . zyner Rijmkroni,jk, zoo als die door Huydecoper is afgedeeld , terwiji het oorfpronkelijke verhaat.varn laatstgemelaen , ons is medegedeeld in de Nalezing op de J7aderl. . iflor . I . D . bl . r 4-170 . In ciezein flag; rya, in welken xnet zoo veel onverzaagdheid en hardrekkigheid van wederzyden geflreden is , bevonden zich , volgends de beige gernoenide oorfpronkelyke befchryvingen , vele duizendeii , weerbare mannen , daar Edelen en Burgers , inzonderhcid onder de Hollanders, ten gevolge der oproeping, door Jonkhcer Willern gedaan, aan dezen flag onnftrijd deel genomen hadden, welke dart ook met de meestmogelyke geestdrift byre a twvee d agen , en den tusfchen beicle invalienden nacht , heeft voortgeduurd . Een zeeflag v4n welketn onze Melis IX. B . ~rs . ioi6 en volgg . zegt : Des ben is vroet e45 wij s , Dat noyt man horde roepcn fQ In enen flride , a 1s wen cede doe, .ill/lie flri ft vergadert was , Hoerde noyt man fulc gheclas. Men flac , men floech , men warp, Men fcoet menaghen pile fcaip Mal is andren ieghen tboeft. Si vochten fo , des gheloef , Datmen ene wile horen rochte Belle wo; pe eFI gherochte .

E en zeef ag ein deli jk , waa rin met zoo veel verwoedheidd geflreden werd, dat de overwinning langen tijd otn zeker bleef, en zich dan aan den eenen karat , dart weder aan de andere zyde, eene gunflige uitkomst voorfpellen liet , zoo dat Stoke verder fchrijft Dus keerde t fpel to then flonden, De to voren hadden dbefle, 5i verloren nv int lefle . Mar nu ouze Stoke, nadat by dezen vermaarden flag,

tot in onderfcheiden byzonderheden toe, met zoo, veel naauwkeurigheid, etc volkomen naar waarheid, had to book gebragt , met reden onderilellen moest, dat men ook



F ABEL

LIB.

331

ook van hem verwagten zoude, dat by, vooral naar bet gebruik van then tijd, ook althans de voornaamfte perfoonen, welke in dezen roemryken flag, in dapnere daden haddenn uitgemunt, met namen zoude opioemen, en dat, zoo by die alien met flilzwygen voorbyV -1cr, men dat gemis, als een wezenlijk gebrek in zip) gefchiedverhaal zoude aanmerken, zoo was by gevolgiijk aan zich zelven verpligt, alle bedenkingen,~,vveike hieromtrent zouden kunnen worden geinaakt, voortekomen ; by konde zich dus niet 01I.L 111OLRIC- 11, to minder, daar deze- zeeflag ailer aandacht tot zich zal getrokken hebben,k vermits door de heur-helyke overwinning aan de zyde van jonkheer Willern behaald , Graaf jai) 11 . , zich als nu weder in het bezit der Graaffchappien van tiolland en Zeeland herfleld zag, om ziju gefchiedverhaal in de,zer voege to fluiten :

Nv fo moghedi mi vragben,

IVaer om dat is niet en noeme

Die van denflvide was de bloeme, Of de quaietfle, o de hell e, Of de eerfle , of de lefte . De reden nu, welke by bier voor aanvoert, geeft blijIcen van zijn goed oordeel en menfcheiikenuis, by Loch moest, daar deze zeeflag in zynen Iceftijd voorviel , over zyne tijdgenooren oordeel vellen, en hoe ligt ware het dan niet mogelijk, den eenen of anderen , eenige oorzaak tot billijk, of wel vermeend . misnoegen to geven , daar by altijd bloot ftond, om, nadat by veler daden vermeld had, nog to verzuinien van daze of genen to gewageti die vermeenen mogten op eene openlyke vermel-iing van hunnen betoonden heldenmoed , mcerder en beter, of ten minfte gelyke aanfpraak to molten m ;,iken , dan zy die met namen openlijk genoemd warm . Zulk een bethan nu, zegt de gefchiedfchryver, en , naar mijn inziell , WLII ell to regt , dat men in hemo voor eene groote doiperheid, d . i . Qnbillij/eheid, onbeuscbheid, zoude kunDen h6(iden . Maar niet in het ininfle was by bevi-cesd, om zich, zoo -,Is Huydecoper het bier wil doen voorkomen , aan verfoeilyke luisdaad of ftraf baar wanbedrijf fchuldi-a to maker wanneer by den cen' of anderen zoude pry'z'cn ; neen verre van daar, zyne b--zoradheid befloncl allcen hicrin dat by ongaarne dezei of geacn,, de mh~111'e reden tot eemg 1.

F A

1)

E L

L IX .

eenig misnoegen wilde given, waarvoor by zich zeer zorgvuldig wilde wachten, zoo wet ats ook den fchi j n zelfs van alle partydigheid volkomen vermeiden . Melis deed bier niets meer of anders , dan hetgeen wy in gelyke omftandiglleid, naar bet gebruik en de wyze van then tijd aantreffen, by VAN HEELU bl . 270., daar deze dichter zich ook ontfchuldigt, wegens bet niet opnoemen der namen van fommige helden, welke in den flag, dien by bezong, hadden uitgetnunt, men zie de bedoelde woorden van then dichter, bier boven in ooze aanteek . op Fab . xiv . ~ s . 23- Ik vertrouwe alzoo dat bet buiterl alle tegenfpraak gefteld is, dat Stoke zich zeer wel en overeenkomitig den card der tale in zynen tijd heeft uitge`drukt, en dat Huydecoper ten onregte beweert, dat de bovenvermelde 112 verien, uit bet verhaal van onzen Kroiiijkfchryv .er, als bet lapwerk van eenei onkundigen broddelaar, moeten warden weggeworpen, vermits dezelve zeer voldoende redenen van des fchryvers wijs en voorzigtig beitaan bevatten .

FAA

PABEL

LX41

et teat -f- jogje confnObinne/ at tua# tuna bie gobbinne / Ai V? Ofbe fete )wren Iteben '&uuCroebe/ eg We flebieben/

5 Vat etc Wff namen .1. man

Aanber meet / c5 Ijith' Doer an. at quam mbn b,outue Vetlu# boert/ (65 feibe to tuna We Wow : P ;aufbe ff una ! feet ft/ op minen Wee io e3aet -i- btnne/ bie ic befthoet/ CH' bat jaer/ of Ft thoube tui fen doe bele bat j' beboafte fifen p .

Vat

~s . i . that) lees was, eerie zigtbare vergisfing van den affchryver . js . 12 . bebajte) Zoo werd het verouderd Woord bederven d . i . beboeven, van noode hebben, in den onvoln1aaktverleden Lijd verbogen , offchoon over de beteeke-

nis van dit woord reeds opzettelijk geiiandeld is , door op Stoke X . 284 ., en wy ons daarmede a1zhis vereenigen , mogen wy echter niet onopgemerkt voorbygaan, dat STEENWINKEL in zyne Ilanteek . op Maerlants Sp . Hifi. III . D . bl . 25. zegt, dat het hem was voorgekornen, dat Huy .,Ieco per in daze niet rnet deszelfs gewoone naauwkeurigiieid was to werk gegaan, daar by vermeende, dat bederven ook behou(len, confervare, beteekende ; Dan naar mijn inzien kan deze niet als eene verfchillende heteekenis van ons woord wordcn opgemerkt ; want bebouden ODderfteft van buiten aat)gebragte buj , door wellike uwa behouden wordt, en het bekomen of HUYDECOPER



33 4

F A t E L

LX.

Pat it belffle stir/ feegt foe/ A-laq, tan fcrauic Miller toe.

15 V, f of genieten dier help , geeft uit haren aard, bet beflaaa en a , IT1XVLzi ,-r zijn van behoefte, to kennen, gevolgHik, unit behouden en behoeven hetzelfde denkbeeld in zich . Met myne meening fchijnt ook inteflemmen de Tweeds Kla,-,f'e van het .lion . Ned . Inflituut, in het byvoegfel op bovengei-n . aanteekening van Steenwinkel, immers de aangehaalde woorden nit Maerlant : Den aermen zondare to bederuen . Volgends Steenwinkel aanduidende, ter behoudenis van de zondaren, beteekenen ook naar mijn oordeel, hem (den zondaar) ten heboeve . Ter nadere bevestiging myner opvatting, ftrAken nog de volgende voorbeelden uit onze ouden ; welke wy ook illeen ten dien einde bybrengen hoe zeer anders de aanteekening van Huydecoper over tins woord, reeds genoegzame plaatf6i uit de oude fcljryvers bevat , om, voor zoo veel , de ware beteekenis betreft , dezelve to eloen kennen . MAERLANT Rijmb . f. i . b . van de fthepping : - hoe Hi left maecte den men fcbe Doe hi hem alle dinc to ,Penfthe Hadde gemaect, die he bedurfle, ills dingen nu, welke ten behoeve van den mensch 11rekken, zijn ook even dezelfde, door welke by moet behouden worden . Zoo ook in de volgende plaats, by denzelfden dichter, f. 68 . d : Daar wy bet herhaald bevel des Engels aan EU, tot bet nuttigen van eenigen fpijs, aldus lezen : E .", dingel wectene anderivaerf, L.'fl' feide to he : is waent di bedaerf ; giant du heues verren wech to gane . verder aldaar van bet vertrek van den jongen Tobie naar McdiE, vergezeld van den engel Rafael f . 84 . c . Doe berede men fonder vorfte Wet fry hem in den wech bedorfle . Duidelijk ook in deze woorden nit de DoCTRINALE f. 26 . d . .Index ionebeitfibude men beiagben, Desmen bedorfle in ouden dagben . dog ecus f. 3o, c . Al-



FABEL iS

LX.

335

f it bf ban iniere jaue/ Jj- buff biertel tarWen gaue/

.dlr,ge die fleke , fonder vaen filet even flaue inoet gaen, ,41roe bederf, dat veijlaet, Die leeke de;- to-ijfture,, ; raet . voeg bier wyciti-s by SCHERZIUS Glgsf. Gerni, op Bederben , prodesfe, en uti . )% s- 15 . (Of) Of beteekent bier indien, fi. In dezeii zin was bet reeds by onze oude taalverwanten in gebruik, gelijk wy dat breeder vinden aangetowid, by WACHTERus en SCHERZIUS Glosf Germ . in Ob, fi. Wy moeten dus niet met WEILAND T . W . in Of zeggen, dat bet fchijnt, dat de ouden ons woord of in dezeii zin gehruikt hebben ; maar wy kunnen dit als ftellig zeker aannernen, en de volgende voorbeelden zullen bet boven alien twyfel flellen ; vergelijk daartoe yooreerst omen dichter, bier boven Fab . vii . )'r& 15 . en Fab . XLVIII . )S . 22 . Wy leten het woord ook alzoo by IMARMLANT Rijmb . f. 20 . a ., alwaar wy bet voorflel door de zuster van Mozes aati Farad's dogter gedaan, orn eene zogende vrouw to roepen, aldus lezeii .: Maer die zuPe;-, diet wachte allene, Seide : of ghijt gehiet, joncvrouive! Ic hale v wel ene ebreufche vi jve. Nog eens al daar f. 4~4 . c . Haer zufler, fco,ie van liue, Oftu wilt, die nem to wine . BYBEL H S . 1360. job . v i . 24 . EJl of ick iet gedoelt hebbe, foe leert pry '. waar voor in de 1-"ulgata, naar welke onze oude vertaling gevolad is : et fi quid forte ignoravi, inflruite me . VELTHEM L 4Dat hi des berichte hem , Na .17in belle , oft hi conde . de aanteekening 0 van Le Long op deze pleats, toont duidelijk, dat by de beteekenis van bet woordje of hier weder niet veritond . MELIS STOKE 11. lrs. 1 79- oft quame in defen , Dat fi to wrier mochten wefen . F-ER-



6

F ABEL

LX-

k tutu ball ti O frrallen faten~ .venirl fecat fi/ lit raritaten/ FE.RGUUT f.

%I

17 . C . Hebt vii/gas gmade, it bids v Oft v n,ille es, lact mi lejen . LIli , . van S . Frane . US . f. s,i. c . van zekeren vocrel IT-Wit al 4 , 0 - t hi dicwile buten den bul'e in enen wijugaert gbefiet . dat hi wel henen vlieqen mach of hi ivom-le Hiflor . van Rev? . 1o2 rloccb hi nochtan altoes weder nine . de [ ~S- 1 479 - f. 15 . b . lFat fibuelen wi eten , of W1 bier h/eucn . En voeg hicr eindelijk by MAERLANT Sp . Hifl 0 ; '1 . VII. 32 . s . 5I. 1 7- frrauen) By KILIARN is dit woord, als ten ,yuen tyde reeds veroudcrd, op(reteekend, en fchrauen is by hem fchrabben, fcabere, fea6oere, verklaard . In den TEUTHONISTA vinden wy daar voor fcabben, in C . aouwen, fi-icare, fealpere, by Kit-IAEN fcbabbf?,,7Pet komt dan overeen rnet ons krabben, opkrabbe ;;Pier echter is hem woord, zoo als nit den zameiihaiig bli *jkt, overdragtelijk gebruikt, voor met gulzigheid zich van sets reefer waken . In den eigenlyken zin van opkrabben~ lezen wy het in de Hiflor . van Reyn . de Plus 1479- f. 34 . b . Aver fuldi grauen eli fcrauen een luttel .1r,o,17 af, waar your ik in hetzelfde werk f. 9 8 . b . ficru,,;,,,n lees : dan gbiuck reynert - order den wint in dal: flof . then fcruwen , elide alfbe dede hi hem (den wolf) die oegben vol -Pqfs Plvegben, en wederom f. ioo . b . Scarren . Dijn flof to fcarren en moghen di nv niet baton, by KILIAEN fcharren, fckerren, ftabere . Het verouderde [craven vinden wy nog by CATS Zelffirijt, b l . A . tiitg . i n 4 0 Want fchoon bet dertel hoen mach eten met ger, u., ck' Noch fchraeftet in de flof en laet den vollen back . Zip: voorts ten aanzien der verwantfchaptc talon JUNIUS Ey tyr,,-i . Angl . in V . Scratch. -'I s . is . bi Caritaten) Voor de fpreekMly7e, wellcei bier vr_)oilomt, zeggen Nvy rhans , by al swat lief, by al wat dig i -ba,,ir is, de ouden f6ireven ook by den trouxe, Lev.



F A B E L

LX.

3837

U1 ontbabf mf Die bure / !io cati liet mf lopen in Die f cure . Poe rieien fvi axle : fact on,# tmir ten / Vie tutue ~e1en bee jinnen fYarjten . ,js de ilepen ft alie to Dole gjeinene/ Wnc/ out/ woet en acne/ 2$ an en tff/ heren eti bputuen . V' en hfit nfemen anb'n troutue. Oit tai roftume ban tufien eer ; M '/ ob bane/ men boet# nemmeer . Vie goebe tijf fijn aiIe goet/ 30 j,-- We hacjteet bt inefboet. Lev. van Aexan . HS . f. 26 ; . c . By der trouwen, die ick fchuldich byn rynen vader ende mijnre moeder .

is . i9 . tJ1 ontbabf) d . i . al ontdeed, of opende gy, ontdoen is by de ouden openen, by KILIAEN ook aperire vertaald . Wy vinden bet by MAERLANT Rijmb . f. 62 . d . van de deuren aan den tempel van Saloino : 4/s men die .1 . dueren - looc Van buten, loken die van binnen ooc, Ei1 als menfe dan ondede , Vlogen die andere up alto wel mede .ii arten , eli fonder mans hant . VELTHEM VIII

21 .

Dat Peradijs is v ontdede .

MMELIS STOKE VI . ~S . S23 .

En de porte was gheloken, De men ontdede alto hant. Zie de aanteekening van HUYDECOPRR op deze pleats, en WFILAND T . W . in ontdoen, en voeg bier by HifJor. van Reyn . de Fos f. S. a . een hol -- met menighen wtgange, die hi ontdede ende ont/loat, als by poet of laft vernam . Lev . en Dad. v . Alexander HS . f. n66. d . ende 41exander ontdede fjns vaders fcaet, ende gaf tot fo/dien Bolt ende fl/tier ende wapenen .

FABEL

LXJ.

pit f. 'tznf foe bona teq ;auen j'be rtr man ban jautn . '50 JMY gfne 1fnjen of ffjn OW/ Afne wouber niet frDeben of / 5 Ctz baeef baer jaren route moet nr battn man/ tile b' lac) baet. .b Dinc baer .f- lief baste an U ne . f . p1g c / ben bjefhen .f . matt Cc WarJtene op frjn hoeft nam . i o 1fft biber mfbbernacjt i uam /

f .

at

js . 9 . (Cc blarTtene op fin ` 1oeft nam) 1)eze rebel geeft ons gelegenheid, tot eerie tweeleedige aanteekenling, letten wy vooreerst op bet hier voorkomende woord wachten, dat, gelijk ook bier, meerrnaals by onze ouden, bewaren, wacht houden, beteekent , zoo gebruikt bet onze dichter nog Fab . xxvr . )~s . 5 . LVIII. js . 2i . en LXIV . msS . 3 . en MELIS STOKE I. x' s . 105 . van de mishandelingen, welke Willebrord zijn wedervaren, toen by de beeldnis van Merkuur had doen verbreken Want een die Mercuriufe wachte Sloeghen in fjn hoeft onrachte, Drat hi forte daer Meet . HUYDECOPEP` in zyne aanteek . op deze hlaats, zegt lemand wachten, is ierand bewaren , niet in befloten heck-'

fl/n

tenis, niaar onder bet oog, date wy twyfelen eennigzins, of ook niet wel de ouden dit word in eenen meer algenieenen zin gebezigd hebben, daar ik hetzelve ook

ge-



ABEL

LX I.

339

ee jabbe bie man ben bo3ft for g;ort/

Z)at ji liep n2et mater noct

O to

gebruikt vinde van eenen pri(onier, door KILIAJEIl' f7oc. AERLAN'r pereg . vertaald Cuflodia claufus, by

f. 69 . c.

Ten co. , reidi doe ter tilt , Doe wi waren in den _jlrijt, Brochte mi . i . man even prifonier, EIl feide : wa ch t vi defen bier . Ontloopt hi (-Ii , du fislt . 11 n Otter ij n houet , mi;'n e~~gi j n . In de betcekenis van jets, of iemand, onder bet oog to houden , lezen `vy ons woord echter ook by denzelfden dichter, mede aldaar f. 40 . b . , daar by van den bond van Proferpina zegr Soc haddc . i . hcfa , hiet Tribacus, Die &,, oot wes e i wachte thuus .

Nog eetis , van bet bewaken en bewaren van bet graf van Jelus , Evang . f. 144 . a . - Ii feiden : deft droghenare,

Doe hi leisecle, feide hi openbare, Dat hi vp foude /laen Sderds daghes , efi wech gaen ; Pre! dit wwillen vorachten , .adz graf doer wachten, Dat fine iongers wet fecgen defen Dat hi vend' clout f verve fen . E i Pylatus hem dies orlof gaf, Ell y daden doe wa ch ten tgrafDroghenaer is' bedrieger, van droch, bedrock, zie I~ILIAEN in Dro~g/zener, onze gewoone vertaling heeft bier verleiZie verder over dat woord der, Match . xxvir . 63 . STEENWINKEcL Op IWacrlannts Sp . flifo r. II . D . aanteek .

fl/n

wi

bl. i . N . T. 1361 . Handel . ix . 24. E / fi wachten oec yacht eil dach die poerteu . Bybel i 360 . IBS . f. !216 . b . (uit de Hi//or. Scol.) Ende doe xpus gehoeren was foe apenbaerele deer die engel rift eenre groter hemelfcher blil tfcap den herder die deer wachten batten haer cudden . Ilier vau bet, by de ouden reeds bekende, en by ors Y 2 nog



34 0

FAB EL

LXI .

tact tie bmize WD . Qi OiaC Ut naer/ af§ bife sac j. OtIl blifillcli/

Is

Plou"

nog in gebruik geblevene 1-17acbter, voor dengenen, welken het noodig toevcrzigt, of de zorg, over het & , n of ander, is aanbevolen . In de tweede plaats verdien de fpreekwijs, op zijn hoofd neinen, of aannemen iets, of iemand, op zi`u boo)d to bewaren, ook onze opmerkiog ; de beteekenis daarvan is, zich tot zoodanige bewaring te verbinden, op verbeurte van het hoofd, dat is het leven, en zoodatiig was ook het bevel aan dezen wachter gegeven, zie het 52 . ws. Van zekeren last, tot het ombrengen van Pen jung geboren 1611d, CL . Gor-ITF-ri

Kron . US . 146- . f. (8- 8 . a . , dat fy dat kint y?nmer dooden fouden op haer 1ijf. Even zoo geb4ieden op bet 1ijf ' by VFLTHI ,.D,l NL 1 7 ., van het bevel van den Koning vast

Vrankrijk, tot -[let tegengaan en verhinderen van alleit invoer in Vlaa ,-idereti : Die Colfinc dorfocbte nauwen reset, Hoe hi Vlaeiydreu mocht bederuen

Iii dede gebieden menich weruen Optie gape e5' opt Iiif,

Datmen hilde die pafage flijf, So dat gees goet income,

Daer Vlaeadren of moch hebben rromrOp de gaIg en op bet lijf, zal in een woord hier aaiiflrafe des floods . Zich vermeten op zijn I' duiden

in de i'oopnijk van

BRKA by MATTH . 4nal. Tom . III . 84 . Des was in der metfeleer gefelfcap een Vriefie , e,,;,,Ie vermat hemp op fijn fiff, die kercke wel te fundemen . hv?ent banneii up linen Pue, is by DIERICX Memoir . 1'O'n- I . P- 307- vertaald, bannir quelqu'un jous peine qu'd fera puns de wort . P

~- S- T4 . bet naer) Hy ging , bet naer, d . i . by girl-7 trader by deze vrouw, teen by haar zap ; . Dezelfde fchrijfwyze lezen wy by M . STOKE INC . N7- s- 651 . Den volke was fo wel to vionde , Dr-' i.-?en emmer trac bet n-,iern hctwelk bier bcteeUra, dat -qe,,,i den- vyand (leads nader by



F A. B E L LXT .

341

15 3('ouYoe! feegt bi : Cob 'boilbe b . %q Ini ! feert ft : tfe e§ baer nb

3~oute! feegt 1)i : titer e# .i . inatl. (q mi ! feet ft : nb bite ban ;

etnmermeer fone tuiffir romen / 2o f Cob Wilt/ tbaer men roan 1jo , t noemen . ffT0 mi ! feegt fi / bier feget beet ~n faete b ;tent / uiijn bebbe Obenoet / Vie mf foe q ;ote ba'birhebe / E11 'foe inenede ere bebe . 25 `.2t gobe / feegt fjl : fihbe bputue ! f e1 fj'be feet b • route ; , ' bfe feuenbe C5 bic babe

oeten freben / of boen fit note .

0 en e# nfet foe goet / of goet berb,ncrj 3o Oat men berfieteren nfet en marj / herb;a(ljet b;outue/ of# gtjf , heft mogbet/ Ca' pen ft oni b fonoje jogijet .

rmu.-

by kwam . CL . GOTTEN Kron . HS . 1467 . f. 79 . 1) . bloedeliken trac is bet naer, doe hoerdic die fielen fwaerlic tormenten . Bet of bat, eigenlijk beter, werd outings ook voor sneer genomen . DOCTRINALF f. 8 . b . Soe u'ie datten anderen mint, Oindat hire ghenoechte in vint Van eneg,ten erg-he, des hi pliet , En es feker f/n vrient niet ; 1W' hi es f jn viant bat , Omdat hi he niet lachtert dat . J(ron . van BE 1CA . b y MATTH . Awl. Tom . III . P . !!Aj, ende hadde den Bop fl/i; wille hebben mogen, dat oirloc,S waer bet ofwers vergaen . Even als bet naer, by de ouden voorkomt, voor leer na by, of nader by, zoo viuden wy het tegenovergeftelde bet achter, by FERGUUT f-27 . d . F. (d . i . Ferguut) trac doe bet achter . d . i . Ferguut gang teen , sneer to rug, sneer achter uat. Voeg hier by onze aanteek . op . Fab . YIx- wS . 10 .



FA B E L

.34 2

35

LXI .

V;ouWr! di ffit foe franc i. wtf/ Cl Wi berliefbi DUO b 1jf . _§elficr Batten fats Wei O'jle/ blifrap en fief. Iq

'

Wf

;6. .209e) HUYDECOPER op Stoke VI. Vas . 7 ' C' rm:rkt to regt op, dat dit een bekend Fratisch woord is .. hctwclk echter ook in het Nederd . voorkoint, verMits Iletzelve , als tot onze taal behoorende, ook by KiLIAEN, evenwel als verouderd, opgcteekend, en voluptas , gatidium, vertaald is . By ROQUEFORT Glosf. d. 1. Laiig-

Aom . vied ik 3boye, Faveur, plaifer, gaudium . In doze

beteekenis komt het hier by onzen dichter, als mede bier boven Fab . xii . ~', s . p . , en by andere orizer oude fchryvers voor, MAERLANT Rijmb . f. 18 . Van Joyen weende d' menich eil louch . nog eens by denzelven f. rob . d . Hi belach den thor dauijt Die men hen ipgaf in sorter ti , t Daer hi one e hadde pvtc ioye . J. V . HEELU bl . 1 74- die ghene die buten creghen, Die riepen feere en dreuen ioye, D' fi -vo4,aeden na die proye . VELTHEM IV . 10 .

Doen die van Brugge dit veiflonden, Dattie van Gent waren ontbonden l En hordi noyt in uwen linen VoIc ay'tt!ke ioye driven . ook lezen wy dit woord by M . STOKE VI . 7tOvol ,yends de FISS . door Huydecoper B, en C . geteekend, en welke lezitig wy dan ook bier volgen :

Dit hoerden de vt Hollant , twaren Ell penifelen ; voer hi wech, de Grave Wane comens nemmer met joyen nue . om welke reden Huydec. in zyne uirgave, hier het niets buiuidende k ' Ton, dat by zelf zegt, Diet to verflaan, behouden breft, Ikornt my vreemd voor, to meer daar by anders, niet zeer lwiveriaq- was, our, nu en dan, bet I-IS . A . niet in alles lliptelijk to vol gciib 44 .



F A B E L

LXl-

S43

%I WO hi goet 00 bf Wa§/ iren hint nacb betre ban bi tua#.

w

zeter fecat ap mi! ap mie! 40 die foube bat Thn/ fejt Mi/ Wic~ PpuWc/ feet ji/ bat ben ic/ ;Die b .9jemmnt fjthlic A . ftit . Obi bout b fcaren/ it Wane/ feegt (oe. Ob meet/ bpuwc! feet fji/ in Dec .

45

oe

-)'~S- 44- in but .) d . i . ik en doe, of ik doe niet, de zamentrekking van in voor ik en, komt by offer dichT,'-'I' meermaals voor, en was by de ouden zeer algemeen in gebruik, MAERLANT S Hiflor . III . If- 14In weet ouer hoe menech jaer.

RIJAM . f. 33- d .

En Balaam fprac : in feggedi niet finders, dan mi God gebiet MELIS STOKE 1 . ~s . 630- van het Handfchrift der vier Euangelien, door Graaf Diederik II . en zyne Gemalin Hildegaard, in de X Eeuw, aan de KL-rk der Abtdy try P',gmond gefchonken, van welk merkwaardig-gedenkfluk der oudheid wy, eene zeer naauwkeurige befchryving, to danken hebben aan den kundigen van WIJN, Ilttisz . Lev . II . D . I . St . bl- 329 . Jammer is bet, dat wy van deze keurige verhandeling flechts bet 1 . Hoofdf. bezitten, en wy hopen, dat noch 's mans hooge jaren, n och zyne werkzame ambtsbetrekkin(Ten, hem verhinderen inogen, om ons eenmaal fog het vervolg van dit belangrijk ftuk to fchenken . Van dit kostbaar boek nu zegt Stoke : In weet, vie beteren toghen foude . VELTHEAl V . 35. In wil iegen v niet doen In hebs bier voren niet geploem . FIERGUUT f. ii . d .

Heht mijns genacle in day-re uaren ; pant iii hebber vrient no mage .

"~44

F A B E L

LXI.

45 doe iangbe fppt bi en fee UeYe/ mat i1'i haet fpcelbe ban Finen fpeie . woe #eer0e We man / en bant beriaren men Dief / beet it a f fear to buren . due quain bi totes b~aaboen gbegaen .

50 %CCae#! beat heb1Ir QbeDaen / MM e# to nacTjt .i . bief becftalen/ die mf nit iJ'oeft iva# $euoCen .

' ~ . V . Verfto1en) Ver/lelen is hetzelfde met ons tegenwoordig gebruiklijk woord felen. y vinden het by SCHERZIUS Glos . Germ . Verfelen, furari, en in de aldaar aangehaalde Fab. der Minnef. Fab . xxvii ., welke plaats ik bier eenigziiis breeder zal invoegen , ten einde de beteekenis van ons woord to klaarder blyke W

Fin tieb eismals gefichen kan

Ze einem bus, da vant er flan

Einen bunt, der wachet wol, Als noch ein hunt von s-echte fol ; Da hette gem der tie vertl oln , Moecht es fin von dens hund verholn . Anders vinden wy dit woord by de ouden niet joist icy den eigenlyken zin van felen of ontvreey den ; maar rneer in de beteekenis van . verbergen ; hoewel in beide hetzelfde denkbeeld, naineli k dal van berooving en gemis, is opgefloten . Zoo lezen wy het by MAL RLANT Rij mb . f. 71 . d . Tier na bleef 4bdyas doot, Die . c . ppheten vter noot Hoede en verflolen hilt, doe Ihefabel Den goeden lieden was fo fel. Si n wijf fprac Helyfeufe an, Here! nv es door ,Ibdyas, mijn man, ,zl hi bleef fhuldich grt gels Van der 7pheten, die hi verllolen belt . T)e daad van Ohadja, waarvan bier gefproken words, vindt men vcrrneld I . Kon . xviii . -s . 4- alwaar in onze gewoone vertaling gelezen wordt : dat Obadja hondert pro-



FA I3 E L

LXI .

goebe b;fent ! feeot F1 / marten / feCen baer bangben minen man . toe tnetiC raeb§ Obenoetb/ 55 Me mutbt bet fijn un# qljeuoetb . Acapljan§ nam one but Finen flebeYlIe/ 65 hinhen an bit gaioTJe friuc .

34 5

wi

cber.,

pro pheten nam ende verbergdefe by vijftig man in eene Waarvoor wederorn in den Bybel i 36 ;x . HS . fpelonke . 111 . Kon . xvirr, 4 . Soe nam hie c . propheten ende hie bracht lie 1. ende 1. to gader in die duwieren . W at duwiere beteekent, wijst de gewoone overzetting aan . Nog eens by denzelfden dichter, van het berigr aan Nehemia gegeven, waar het heilig offervuur door jeremia, of eenen anderen Profeet, even voor het innernen van Jerufalern, was verborgen en bewaard gebleven, en waaruit het zoogenoemde feest dess vunrs zynen oorfprong ontleent, welk fabelverhaal men opgeteekend vindt in bet 11 . Boek der Nlaccab . in het 1 . Hoofdf._ i 8 . en vol-g . , dit lezen wy by MAJ KLAN T f. 97 . b . aldus EFI men hen mare brachte, Pat hem thelege vier gebrake, D' men dof rande bi onflake , .fin dat Iheremias die c olen Ghedaen hadde, en verflolen In clot dal ran 7ofaphat.

Voor ons ver flelen , heeft de /7ulgata, occulte abfconilere,

en onze gewoone vertaling, verbergen . In gelyke beteekenis komt het woord ook voor by VELTHEPT VII . 21 : In weet hoe ices toe geraecte Ter dine , die dus heeft vcerholen So lange geweefl en verflolen ; lifer is wanet mi God toefinde. lbs . 57 . ab behue) dat is graf, fepulchrum . KILTAF N Bedelf, , defolTus, e n Bedeluen, fepelire . V . VA F R NE w l jo K Iliflor . v . Belg . IV. 40 . Liet den flcen diepe int ghedeif fhcken met een coorde . De dooden delren, by NIA,-,R LANT Y 5 Evang .



F A B E L

346

LXI .

CbcrivocbC WV C# j'tie c0lenc 6o t2arcn tuifte in quil4c re Dome .

Vie

f. 1 23 . d . i n bet gefprek van Jefus met zyile lecriingen, verineld Matth . viii . 21 en 22 . Com hare mede ei'; i, ohch mi . Hi anclworde : fio het mi Here 1finen vader bier deluen ere . E?Iall

Delven

the andworde den zeluen : .Let die dome den doden deluen . words met beprai,,en verwisfeld , by denzelven

aldaar f. ia& d . , van- het begraven van Johaunes den cooper : Sine ionabers , aliict las Haelden finen leebame I net vreden . Tote Sebaflen inder fleden Wort die lechame begrauen van hemp Sijn houet was in Iberufalein Ghedoluen bi Herodes zale . Pi Mero .les zale, is by het Hof, by bet paleis, van "erodes , de otidtle en eerfte beteekenis van fate , is die I, eener wooning in bet algemeen . NVACIITERus Glosf. Germ . verklaart Sal, domes privata, urbica , et ruflicr, afkomflig van het Moesf. fallan/ woonen . Later is dit woord,

mecr hepaaldlijk , genomen Yoor een groot , en meer dan gewoon gebouw, fal ls, volgetids VELUILIUS in ,end., domus a mpla et magnifica, volgends WACHT . 1 . C . , damns publica, templuin, aula, pcilatium, curia, eiDdelijk is het sheen voor een gedeelte van her huis, fchoon het grootfie en mccestaanzienlijkftc, in gebruik gebiwen,, in dien zin ;aculuw, w, pars tedium anplior yertaalt het WAC JTBR . Cei;alculu et ornatior . Bet gehruik van fiale, of tale, voor Hof, aula, by onze oudfte fchryvers, zal uit de volgende voorbeelden nader blyken : in de oudfle en algemeene beteekenis van wooning, viuden wy dit woord nog by VELTRETAI I . ~-, 6 .

Doe men niefe hadde gedaen, Si jv fom fine cnapen yore gegaen Toter herberge, direr men foude eten, Daert Itroeder Alebrecbt had bebeten.

De-



r

ABEL

LXI .

347

;Die Wiucn fe-44ben Tcfflcbcbc/ ,ti ~~en a ~aaaren eeen b ee r eke /

's f

Defe cnapen gingen indie zale Si fagen op , fi fagen dale Si ginger weder, fi bringer void ; Ilher fine fagen, no hebben verhord

Arocb van vire, nosh van

Ons zale words verwisfeld met

fpifen .

herberg, dat bier in bet

gerneen een woonhuis aanduidt, en g'eenzins in die beteekenis moet genomen worden , gJijk wy dit woord thans gebruil(en , dit huis nu werd bier van boven tot bcneden, in alle kamers en vertrekken , doorgezocht, en dit alles is bier uitgedrukt door ons zale. In dezen algemeencn zin, karat het woord ook voor in den Roman van FERc- u u T f. !a . d . Binnen die , heeft hi verhord Sulc i . gbedrulich in dat woud, Al ware alt wilt , ionc ei~ oud l Vanden foreefle in .i . zele , En mocbte gerzt gc'hen Wet fo vi le . Voor hof of paleis, lezen wy let by MELIS STOKE II . Philips hadt fcoenre inden Rike Alaer hi wart daer 0a cortelike, GbqAgben doot in tine zale . By MAERLAINT van ll,, t palcis van Salomo, f. 6i . a .

Rijmb .

Ounne iij. dingen _peiY,6eli zere : Enen tempel to inakene on fen Here,, Ehem fieluen .i . Bone zale, E!'I lberuralem to beueflene wale .

Inlet .iij . par muren . Van het hof van Koning Artur, by FERGUUT f. 29, a . Hi hiet mi groeten altemale Dig: kidders van viper zale, Sonder Keien .

Van een grout kasteel, met hooge torens voorzien, van

w .,-- lke icluand nederfloate,

in het Lei, . van

S.

FitANC . US .

34S

F A S E L

LXL .

Af

bIfuen# Qrj'rie fonber ere ie g' oebe WDf builien anteren.

HS . f. io5. b . Hi viel op dat dac vander zalen, ende s'oert neder older aerden . Huis en zale worden onderfcheiden by MAERLANT Ri/mb. f, 2a . c, van de plagen van Egipten, en het vermenigvuldigen der vorfddieil aldaar : alte pant Pervulde daer Egypten~ lant, So dat die hufe en fcox . zale ul ude waxen altemale. IJybel 1360 . H 4S . f. 289 . a . noch gy en maket h ufen noch faelen .

V

is . 6r . feagben le1jt ebe) Deze fpreekwyze hebben wy verklaard in onze aanteekening op Fab . LIX . ~S . 2a ..

e



FABEL

LXII .

ll et IMO

.f . fonrf e . bgoet ban fnne / ie an niemen en b3oerj mfnne/ ,§f jabbe beb~ogCben meneg jen man / i taa# Were bee of ran . iuaai an .f- fon .9beltnt/ 5 V2 ten ft bcfenbe~f a ontfint/ ocjran babfe jem to boeen jethen f eneM t iet f en bebao0ben . ;~i toenbem .f . froen baeaet / 10 3uten Prone eii bintien quact .

1 9 . baraet) Meermalen konit dit woord by onzen dichter voor , Lie Fab . xxiv . xxxV . XLIII . XLV . en XLVItbe is, zoo veel bet ons is voorgekomen, by onze oudfle fchr •y vers , flegrs in eene beteekenis, to weten voor bedrog, en ontrouw, gebruikt, hoe zeer het oude Fr . barat, waar voor de onze baraet zeiden , in meet uitgebreiden zin genomen word, want by ROQUEFORT Glosf. de la Lang . Rom . is barat, vertaald : Embaras, esnpechement, rue, trabifon, trop Aerie , fraude, perfde , dol, dispute, ,fausfetU. Wy lezen dit woord ook by NIAERLANT mb . f. 17 . c . , van de edele gefleenten , welke in bet vierde vierkant van den borstlap des Floogenpriesters zich bevonden En in die vierde, finder baraet, Stonden berille , onicle en crifout . dikwijls vi n de n wy bet by VELTHEM , onder anderen L. 48. Vander dine en wifle niet Die Coning' die dus gefciet Es, en bi valfcen rade quaet . Si, die nv van mere baraet Euu iveet, noch en heeft vernomen, Es nv to Lonnen binnen koren . FILRGUUT f. 27 . a . F . (Ferguut) fprac : is faelt berechten, 1c z,

. .



FAD EL

350

LX[I,

eef t Ini / fec4t ft / bccarot Juelicco gtflen bprbt , JjUrDtall / fccgt fi 111in it bit JDacr al bit ijfjc-z,c We is fte. 15 ,50C bee is b / fceqt i / ivnrftl Parfgan en babi ini noit trouble Al' tfolac§ ban ruinen Hue Out Ini / bat is an b bittle. f)ct§ niencrj man bie we[ berRuctl 20 Pat hi bust billbeft eg quact/ Jftrbtan Tone tnacb b jf§ laten nict. %Ibu§ CO bell iongbeffnc gfjefriet . Die in fin rjItc jfccft qbefucuen Der tine fin / eli ljaet fellen / 25 Pi foube 13cm alien a2lof Omit / Wifbi Ic hope to tike v baraet , L'ci- gi beden van mi gaet . DnCTRMALE f . 43 . d . Soc welt defe werelt bedriffit, Ende al d' .17 meek ommegaet Dat es y(ldbeit c5i beract . vreg by doze voorbeel 'en die, Nvelke door HUYDECOPE n, nip Stoke IV . N, 7-s . 373-, bygebragt ziinj S . 1I . ccoc yt) becopen is bier betalen . KILIARN P(ekoopen, fatiffiaccre, Joluere, al beefs ml wenech man bec9clit, is d u bier , al beeft meenicheen veel tuan mij op . geqferd, of to kosten gelegd .

s

)' S- 1 7- tfafaro,"I Solaes is cen van die b -asterd woorden die by onze oudfle fchryvers reeds in gebruik waren , pier komt het voor in de beteekenis van ,genocgoi;, anders vinden wy het ook voor bu6o, troost. ' Zie ROQUEFORT Glosf. de Iq hang . Rom . in Soulas. FEIIGUUT t. ,2' 7- d . Neue gbi waert mijn fcdaes, Chi 4wert wijij fcilt efi wiju jpei-c. FA-



FABEL

LXIII .

(!:I - en man babbe .i. berinapt flint/ en Woube barr niciarn boen .1 . ttufnt .

I)i

., maar de r . bertnept) Zoo Nat er in bet HS nffchryver heeft zich buiten twyfel vergist , en men inoctt bier lezen vernoyt, in de Fabul. Aefop . van VOMULUS I die de dichter misfchien voor zich had , leest men : .Water familias fxvz,,in f/mm mhabebat, eene dergelyke fchrijffout van Stoke VI . vin-dt men in het HS . A . van de Pijmkj !2-gr ., gelijk aldaar door Huydecopc ;- is aangeteekend .

Voor vernoyt heeft KILIAr..N Ver-noeyelick, ver-noyelick, Importunus, woeleflus . Vernoyt zal thus hier beteekeneu woea7willig j ondeugend, baldadig , km , a.qd, anders by de ouden o A ilei*uoicr-t, MELTS STOKE II. ;vs . 766 . bets een vernoiert quaet, Hi heuet met Beidinen ghefproken . quaet ziet hier, zoo als (Iuydecoper wel aailmcrkt, op den perfoon, en is hetzelfde net quad/en , dat men anders by de ouden aantreft, en kwaaedloender, booswicht beteekent . MAERLANT Sp . Higor . III . II . ,-, 6 . )'r s . 2o ., daar ons woord met zondaar verwisfeld words : Snachts quamen daer int graf Dwieleu, en - riepen : vat doetflu deer jn, Vernoyert wan . By denzelfden -dicliter in den Rijnib. f. 126 . d . , van bet

opgraven van het ligrcbaam van johanDes den dooper, ten gevolge van het gebod van Keizerjulia -an den Apoflaat : Daer na, dus ei17 befei-euen wale Doe dat rike hadde outfoicn .

Die

F A B E L

LX111.

f)i bilbbe cnflptn/ ben tuelfien fif bfet Chint to bWino-ben/ one Wen# nict .

5 Vu#

Die vernoyerde Yuliaen, Illnecten die Heydine ene meente l El'i ontgroeuen foln gebee4te, Ll"i'i lp'arfilent barde wide . In dit zelfde verhaal, door den dichter ook to boek getleld in zyne Sp . Hiflop . I . VII . i ,-, . , words dezelfde Ktizer, welke pier, en in het 28 . f-loofdft . van het 11 . B . der III . par . , die vernoyerde 7uliaen geheten is, de quade genoemd, en ons woord alzoo daarrnede verwisLid .

cn) beteckent by de ouden Ret en, zoo als ~s- za . bereids door HUYDECOPEFL op Stoke I . is . 648 . is aaugeteekend, Melis 'fchreef aldaar : -,Yl hebbent de fcriuers vergheten, Hen was een edel tronc vemelen . ALIVERLANT Rijuib ., f. 6,,.) . c . - hen leuet wijf no man, Diere toe gheraked can . dezelfde dichter Evang. f. 11 .21 . b . AF andworele : hen es geen man, Die to hemelrike comen can , Hine worde anderivaerf geboren . FP RGUUT f . S . a .

Hen was noit man die danen feint . nog eens f. 7. c . Met hem gins J. joncfr' fcone, Hen was jo- (cone onder den trone. Troon is hier hemel, zie de aanteeken . van STr,.FNWlrqKFI, op Maerlant Sp . Hiflor . Aant . I . D . bl- 31-, en voegea wy hier by VELTHEATTIL 34Defe ordine, comt vorwaerfcone, Gelijc die boem onder den trove Groyt en opwa§e't lanc . MAERLANT Rijmb . f. i i . b . van bet verdelgen van Sodom ; En God dede doe reinen van den crone Su6Dbur en vier to lone.



FAnEL

s

L1'III .

tt~ lict l ie mar fijn hint ontferjteti . j nt enar en inot)te jjj met bccrecjtert

1n

tb,irit) d . i . nzets , ge n ~er . KILTAEN geeft dit woord, als reeds ten zynen tyde verouderd, op . Zie op 7wint, nihil, en Twint achten, is by hem floccipendere . Wy vinden ons twint by onzen dichter dab . xii . s . ~5- en xx , x~s . 1 3- by onze eertfe fchryvers was bet zeer gemeen . HUYDECOP'ER heeft reeds eenige voorheelden daarvan bygehragt op Stoke Breed. I1ant . I . B . ir s . f70- wy zullen de volgende plaatfeti pier nog byvoegen, MAERLANT Rijmb . f. 2 . b . Ooc leef men, dat men voglen vint, Die vander zonne niet .i . twint Dog

,~'-

aldaar f.

bie clareit g,~edogen connen . 128 . a. the fide nv lafetfe varen ,

Sine zien felue niet .i . twint, E. -I tvole, dat es blint .

VELTHEn7 III . 6 .

Nochtan drongenfe fo fere iegen, ill was die ftrijt ongewegen, .mat hem een t wi n t niet dirt here En fcofiierde . Sclhoon Le Long, nu, en darn, de bedoeling van dit Word, by geluk, geraden heeft, was by echter van de wae re beteekenis niet geheel zeker ; want in bet I . B . Kap . ~f~. . maakt by van twint, 't twins, en verffond

daar door, bet overtreftd Roman Van FERGUUT Gisteren fo fat hi hi mi allene, Hine fprac to mi w't noit entwint .

Dat haddi, haddi mi ghemint . v . HILDEGAERSBE-s;CH Ged. f. - . a . -- hoerre gheen en loeft men twint, Ji/f nen hoer woorden loghen vint . DoCTRINALP- f. 4 . a . Z 1' hemel ende erde ghemene, E'nde al datter es binnen lhoude hi , ((-,',od) van groter minnen, Tonfen boef al makers, Z

f. 8 . d,~



S54

F A P, E L

LXIII .

OTn Were qjt1u1c Wa§ -t- man/ ote fill tent ficu en Wan . Ende van al defen Taken Ea bedai-f hi twist nochtan-

kedarf d . i . behoefcle, zie bier boven Fab . LX . ~1-1- 12Hiflor. van Reyn . de Vos 1479- f. 9, . b . Dat was be,-,,i, dat ghi mi gnuet, eFi guy haddet dat vleyfch al fc r o, nc ,afghegbeten, fo dat drier niet een twynt aen en was . j, s- 3 . tnapen) Even als vele andere, zoo was ook oulings diL woord, in meer clan eerie beteekenis, in gebruik . Hier komt bet voor in den zin van knecht, faMulus, feri ,us, welke beteekenis, volgends WACHTEIWS, voor de oorl'pronkelyke van dit woord fchijnr gAJLIdCn to moeten worden , zoo dock lezen wy by hem op liet w . Knab : dicitur per fynechdochen generis . i ,' . De parvulis parentum, quia liberi cujusque ,runt fervi efus naturales, et newo no rung n,citur, qui non ins perio parentum obnoxius fit. 2 11 . De omnibus mafculis juninrib,s,

pueris

et adolt. rcentibus, quia rel paren, t ibus vel alfis fen ire folent, en zoo ook ten aanzien der overige beteckenisfe 11 , welke alle den dienst, aan andere, to bewyzen , ten grondflag bobben ; ik moet dus eenigzins verl'chillen van het gevoelen van WEILAND T . W. in Knaap, welke voor de eerfte en hoofdbeteekenis fchijnt to houden , die an jongen, jongel!ng, en daarvan, uit oorzaak, dat jongere perfoonen gewoonli ; k den ouden dienen, de beteekenis van knecht, bediende, of flaaf afleidt . Wy vinden dit woord in deze eerfle en oorfpronkelyke beteekenis meerinalen by onze ouden, ook komt bet in then zin by onzen dichter voor, onder anderen Fab xvii . ~v 8 - '7-, zie onze aanteek . aldaar . Wy lezen het mede aldus by MAFRLANT Rijmb . f. 37. b . P'mle knapen willen wi gherne wefen, Illaect vrienfcap met ons in defen . Onze gewoone vertaiiiig beeft hier knechten, zie Jof . ix . 3 s . (8 en o . en de 1,141g . f-err. , Servi. MELTS STOKE I . - - S . 1305 . .den Gbiy elbrerbt, de knape ivas DJ"cdrics vein 1',lollant . VLLv



F A 13 E t f fpffn fn * egebe rlin to . . offel cri ren raluernI"n.

LXIII.

555

Cralf

1. s6. van knechten, die de tafel bedienen, welke vroeger Dienres, d . i . dienaars, of bedienden, genoemd worden : M4ter Albrechts cnapen brachten tgerecbte . Doen vouden des oec mede plechten Des co. cnapen, en namen daetDen andren die fcotelen oue,waer . I3YBEL 1360 . IIS . I . Ikon .. -Ir , .' X7 . Ende a,~e' die knapen omtrent hem flonden, foe feide hie, zie ooze overzett . Ook vinden wy ons woord in I- Sam . XXIL ~S- 7 . dezen tin, by STRICKEit . Rhytbm- de Car . M. Ex . Hi/p . Cap . XIV. S . 26 . VELTHRIVI

Darnach in einer churtzen zit Salen chenappen viere 4uf div ros vii febiere . Zie de aanteeken . van Scherzius op doze plants , terwill

2y, welke breedvoeriger verflag aangaande de onderkheiden beteekenisfen dezes woords verlangen, dat vinden kunnen , zoo by WACHTER . , als by WEILAND , beide ter pl . boven yermeld .

6. berrabten) d . i . to refit brengen, elgenlijk oprigten, of in then .hand brengen, waarin jets behoort to zijn, in deze beteekenis heeft KILIAEN Very-ecbten ¢ inflaurare. Wy vinden het woord nog eens by onzen dichter bier boven Fab . xx . -s . I,t . Hi es fot die d' begint vecbten, D' hi hem Wet en can verrechten . waar bet ecliter in eenen anderen zin voorkomt, daAr I Loch zal bet nanduiden, zich verdedigen, zjj n regt doers gelden . Scut-spzius Glosf. Germ . Perrechten, in jure defendere ab evictione. B . rIeU et'l 100n) d, i . zaaide en won, zoo werden oulings deze beide werkwoorden in den onvolmaakwerleden tijd verbogen .



356

F A B) E L

LXIII .

(Ccillf Wn~ font/ en, 1)et antff OCCD %ft bernaftfj / bat baffe b~aerbgTa / feegt We man / M# fji bit fietf Van Dinen Wer'fie en arbtic nict ;

75

1'

) s- 9 . Of Wen inbit eaebe) By TEN KATE I . Pr. v . Ger. Aft. 't . ,.boo . vinden wy opoeteekend, dat de z:'

onvolmaaktverleden tijd van fipannell , oulings was , fpoen of filon, bier voor by onzen dichter en elders fpien , dat ik ook lees by v . HEELu bi . zoo . , van eenen zoo-

genounden flormwagen, op welken men oudfiids eenn foort van gebo,,uw oprigue, waarin verfcheiden gewapende fiedeii zich bevouden :

Sterke oile, die men d' Wren fpien, Dedemen den wagen vorw't Lien . Ontfpien, uitfpannen by FERGUUT f . 3'Te fire ploech quain hi gegaen Sine perde hi ontipien . voor het losmaken der boeyen van Graaf Florens V . , uit

hoofde van eene hem aangckomene ongeiteldheid, by VISLUIETA III . 4 .5 .

Hier of dreef hi pine fio greet , Dat men ontfpien dor die poet. de kroon fpannen, eigenlijk de kroon dragen, by MAFr,LANT . 1 10 . a . Ri*"" Ghewyet . f weft hi bcop fcone E,i fpien ooc wede coninx crone . FERGUUT f. 32 . CFerguut fpien d' fine crone, En hadde Calienen die ficone JIL'et groter blifcap al fijn leuen . .E,aed!, dat wy ook in dit ~qh . lezen, is hetzelfde met ons egge, KILIAEN Egghe, eeghde, Raflruin, TEUTHON . .Eegly(k, Ra/irum, occa .

~s . iai bernafcb) Zoo als HUYDECOPEP, Op Stoke Ill . :C' s . 14o . aaMeekent, was dit woord oulings in eene zeer uitg&rekte beteekenis in gebruik, bier wordt het genomen vuor het getuig van trekdieren .



F A B E L. IS

20

LXIII .

357

' it thiIle mbn calf fWn btuingjeii / Cn in goeben poente 1 ;ingjen . f1abbe bie nian atue lcUtaon_qben .Sijn Dint/ en Ware he niet ontfp onyjen . Men foube ben hinberen in Die iojj et bingten / en Ieren bogijet. . .f roebehijn foube baer 1oegjen . .i . lioenl en fouit# niet bog1en .

-s . 14 . ncrjtic) achten beteekent bier zorgen, zoq- dragen . Pan iernands werk niet achten, is derhalven zich daar aan iniet gelegen laten liggen, zich daar aan nict toren . In then zin heeft v . D . SCHUEREN Teuth. dit woord ilchten, forgen, vlytigen, curare, aceurare, dil/gentiam adhibere, en ook by denzelven achte, forge . Tlli;J' r -uecke, cures . follicitudo . Zie ook KILIAEN en vooral WA C H TE R u s Glosf. Germ . i n .lchten, obfervar •e , curare, en zoo vindt men dit woord in den Bybel 1542 . joh . x . 'X's- 1 3- Want hi is een huerlinc en en aeht der fchapen nret, waar voor in bet N . T . 1352 . Want hi een huerlinc is, ell tot hem en hoort van den fcapen niet . *s . al . boegjen) buigen, hier voor by bogen f. 16 . b . Vanden flagen moefle hi bugen ,

FERG 1YUT

En vallen ouer die knien .

Z 3

FA.

FABEL

LXIV.

[PxnEn . III . 7 .}

,ant

Wnut gbemnne .i . Wolf .i. font.

We beftu / feew bf We Wolf/ bu# rant/ Cti bud bet. Om bat it tantite/ ~eegt bit fjtmt/ bud Wei Iii nacbte .

g Z1t bettagbe menegbep bief 0' bf beeft mf mi1'n fete fief/

Cn bit hfnbge site gbemene.

Af Obeuen ini biee(cb plt beltp . Ontgaet mi tggote/ it nerve t(inate/ io Vmmer buIlit infne mate .

2t

,s. 9. t finale) fmal is hier diet bet tegenoverftaande van breed, in welken zin dit woord nog heden in alge-

Yneen gebruik is, maar het beteekent by onzen dichter Rein, dat duidelijk blijkt, en uit den zamenhang to zien is , vermits het tegen groot overfhat . By KILIAEN is final ook onder anderen vertaald door parvus, fmale weghen, ziju by hem vice arctce, en fmale fleden , ininores civitates . Te meermalen konlt bet by onze ouden voor, MAERLANT Rijmb. HS . f. 17 . b ., alwaar Pharao aan Jofeph zyne droomen verhaalt, en waar de dichter de woorden, welke wy in onze overzetting lezen, Genef. XLI . ors . 4 . Doe antwaeckte ick, dus ter nederfelt : D' na ontwiec is .i. flonde fm al . dat is , ik ontwaakte weinige oogenblikken. Nog

aldaar fv 63. b.

eens



F ABEL

LXIV.

35 .9

,7C tilt' gel / ftCgt ji / bit gene fniclitfl/ Vie mi boeben c5 queen. 11%

Omme den temlel, nv hort bier Ginc i . viercante kercbof, Smal waefl andie we)9 zide, Ten ool?en i . plaetfe wide . 1100rie van Karel en ,'leg . v s . i o i V loon en fel niet ivefen fm al M.

STOKU V1 . B .

N's-

sae

of,

270 .

Hi hadde haer ghegheuen al Tlant van Woerden foot en fmal . RIJMBYB!F.L MS . f. mi . d . Want wi flerueliic rfjn groet en final . VE- LTHEM Sp . Hiflor. V. .19 Het waer oec pijnlijc to fcriuen al, Dat daer geftieale groet eri final . Offchoon ons final, in de laatst bygebragte phatfen , cigenlijk, als tegen groot overflaande, klein beteekent, zoo words het echter aldaar meer in eenen overdraptelyken zin gebruikt, om in het algemeen, door deze fpreekwy,,. ,,- aanteduiden allec, wat tot de zaken, perfoonen, of omflandigheden , van welke gefproken wordt, behoort, of eenige betrekking tot dezelve heeft . Hier voor fchreven onze ouden ook groot ell clein. Om uit vele voorbeelden flegts twee by re brengen, bepalen wy ons tot 4e volgende uit den RIJ .ATBYBr-,L HS . f. 4 1 . b . En die ingel, na Gods gewoude, 1-Jadde i . roede, die was van mans wife E,'7/' die fl ac bi an die fpife D' vier vut quam vp den flene Die de fpifie verteerde groot e,,! clene .

Het blijkt uit onze bybelvertaling Richt . vi . , dat Gideon meer dap eene loort van fpyze wilde bereiden, en deze alle zijn dus begrepen in de woorden groot en clene : en zoo ook fchrijft MAERLANT van den dronni welken Nebucadnezar zich niet konde herinneren, gelijk wen leest Daniel ii . lts . 5. , aldaar f. 88 . c .

En hi vergaets al groot en clene . Dat Icier mede wordy aangeduid alles, wat tot dezen drooin Z 4



F ABEL

360

LXIV

at fef bye bit Walf : it toubic moc)te .1t etti icuen aibu facijte . iS ,oe COW/ feet rue ijant / met mie Ie "linen DUUO . oe gingtjen fir . Oie Waif fart anbe# jnn'0 Oaf# .1. tint 20

25

Van ere hetrnen/ bacr fji in gfjinc . tat bebiet / jeegt i befe bins. 1c fit an binen bat# .f . Tint . c faelt bf feggfjen / feegt bie bunt. 11r fta gfjebcnben fame from/ sni bat it fat to uaeber fijn . 4oe feibe Die Wolf : nb ft at bon Eine gate teeibe / bine bite/ Cn Dine a ffare fcelbfr quite .

,e

Broom betreklijk was, blijkt uit bet vervolg , alwaar ivy, weinige regels verder, vinden W e mi den Broom feggen fal, Dien is vergeten hebbe al . Onze oude taalverwanten kenden ook bet woord filial in denzelfden zits, by NOTKERUS vindt men Pf. L XXIX . js . i t . Smale holz, klein geboomte, en Pf. ciil . -~s . 1 7 . Smaliu gefugele, kleine vogelen . Zie verder, ten aanzien der verwantfchapte talen, JUNius Etymol. zing . i n v . Small, en WEILAND Taalk . Woordenb . op fnal.

-~ s . io . male) male is eigenli jk buidel, zak, of beurs om het een , of adder inet zich to dragen ; ook wordt dit woord genomen voor aefack, cnippfac, en alzoo voor de berging van fpijs en drank ; want zoo viilde ik bet Lat . pera vertaald, in bet Diction. Tetrag. 15622, , hierom dan is dit woord door onzen dichter nict onaardig, in eenen overdragtelyken zin voQr buik gebe . zigd . )'s . 15.

mf e) bier voor

mi, en

zoo

in bet

volgende -,\7 s m yS . 27a



F A Iy E L LXIV .

36J

!;c b6e acre thetlje OxTout/

ac

lope Punter tier int tuuut/

):'s . ^7 . gbet1out) Ghewout beteekent hier vermogen, ,nagt . De wolf had in 'tegenoverf elliiEg van den hoed, die aan eenen ketting lag, bet vermnogen en de mat, om allerwegen hcen en weder to luop,~, n , zoo als bet hem goeddacht . By otuze ouden vinden wy dit woord nmeermalen in lien zin, VELTHEM Sp . Hi `or . VII. 2 7- alfo dat die pans tier tiden

T7erloes fine macht, wide ei1 fden ; Dat hi cure Rome behout Met lettel lants, van cleinre gewout . Le Long verklaart gewout, hier zeer goed door gezag . Nog cens by denzelf'den dichter, V . 1 4 . Daer waenden fi met cleinre ge wo ut Dear Keyfer entie fine vei flaen .

dat is, met kleirle, met geringe magt . Rij mb . H S . f. 89 . d . Nabugodor dijn rike Dat ficeit van di , du _ f ult we/en

MAERLAN'r

Met beef en . vij . getiden na ctefen, Onthier e du bekennen font , Dat God ter werelt heuet gewout .

In onze bybelvertaling lezen wy de hei{'e laatfle regels Dan . iv . -, S . al d u s : tot dat ghy bekent , dat de Alder-

hooch/le beerfchappye heeft over de conanckrycken der wenfhen . \Vaarvoor in den Bybel van i5 7 . U'anneer ghy bekent hebt de rnacht in den heinel . En zoo ook in tte DOCTRINAL ., I- IS- f- !24 . d . Die den vrechen Net rijcman. , Sckerlij c hi li echter an All hadde hi in finen ghewoude Hemel en erde , nochtan en foude Hi daer feet niet hebben gnoech .

De onderfcheiden hier bygebragtc plaatfen toonen ons, dat oils gewoud, niet eigeniijk hetzelfde is, met gem'eld,,

offchoon men . deze als woorden van gelyke beteekenis, vermeld vindt by FIUYDE ;COPi! R Pr . I. D . bl . ti8i . , en by WEILA ND T . `V, in gewoud . Want in de plaatfen Z 5 daar



362

F ABEL,

LXIV .

jMinc bWinflet ftlec/ no bant . 30 'ar Boer tape menerb Taut/

!f c

daar aangehaald, immers • in vele derzelve, komt bet , en word gewout, meer in den zin van mqgt,jezag* voor . vermogen I dan wel van eigenlijk gezegd gcme ~s- 3o. !&r barr lope menerb lant) Voor bet land doorloopen, zoo als wy hier by onzen dichter lezen, fchreven onze ouden veelal achter laude loopen, varen, rwlen enz ., al hetwelk aanduidt, bet land op deze of g ene wyze doortrekken . Het Latijn, heeft in de Fab . Aitiq- Ubi voloperagro, en in de Fab . Ramuli lees ik : Peragro ubicunque velkq- 4chter laude loopen was eene zeLr gemeeimame fchrijfwijs der ouden, MAERLANT Sp . Hiflor. III. II. 42 . ~v s- 34-

Dejeplach aerme broeders tontfane, Die achter lande plagen to gane. d . i . die gewoon waren bet ganfche land door to trek-

ker), DoCTRINALF, HS . f. 40. Id ., van de nadeelige gevolgen van bet overmatig gebruik van den wijn : T17ederflin in voete en in lede, E9 tinder onghernac menegherande, lEt fien wi daghelijcs achter lande, Maect die viin to menegherflonde . Fledeiftin is voetjicht, podagra. Zie KILIAEN op dat w . Hiflorie van Karel en Elega A rfl, s . 342 , mat node foude hi 'aflien Achter -boffchen end haghen, Ofti mi niet en foch:e . Te regt verklaart HuYDECO .PE- P, de woorden van M. Stoke 111 . B . -0 . 2 24 . - achter Vrieslant baerentare, als beteekenende door geheel Vriesland verflrooid . Zie aldaar meer voorbeelden uit andere oude fchryvers . Zoo ook fchreven de ouden acbterflraten, RjjmiiYBEL HS . f. 122 . d . WeIX, en tijt ,hit u die lieden hater, E9 iageti achter ftraten I E12 v lachtren- alfe dat quaet, Sal;cb fidi, dit wel verflaei . Hier



17 A 13 E L gr

LXIV .

36 3

Wren aftoe# in y ;otrr feeften/

c tic tfciforn

banDen bee ften /

tc

Her oor zouden wy nu zeggen, aan den disk jagen, frog eens a1daar, voor iemand , den geheelen weg over, met zich vocren , f. 39 . b . Met hem voeren fl achter flraten En wonnen Iberuralem . Het gefchiedverhaal, hier door Maerlant omfchrevcr, vindt men n onze Bybelvertaling Richter . i . ~s . ';- . waar van Adoni-Bezek gezegd wor-dt, dat juda ii Simeon hem to Jerufalem bragen . Tit achter flraten , by KILIAEN vertaald, per plateas, is dus niet het meervoud van het zelfflandig naamwoord achterflr1tat, zoo als het daarvoor, loch , mijns oordeels, verlceerdlijk gehouden words door den Heer DE JONGE, P'vrbanal, over de Hoekf. en Zabej . Twist, bl . 2.78- in zyne nanteekeningen op het uittrekfel, uit het gedicht van Will. v. 113degaersberch, alwaar deze van de edelen en aanzienlyke des yolks , ten then tyde zegt , dat men dezelve liet do, =r

lets ,

Achter flraten in den

fflick,

Recht min nosh meer in slier ghelijc, Ofje' nyemunt en wilde ontfiaent d . i . zegt de Hr . DE JONGE, in verachting laat men hen Achterflraten dwalen in ONAANZir,.NF-LYKF. BUUR'FEN .

zouden hier dan , volgends doze otnfchryviP.(r, I-Doeten aanduiden de gemeentle hoeken van eene fad of piaats, alwaar de geringfle volksklastle haar verblijf houdr . Neen, deze Edelen dwaalden , volgends den dichter, niet alleen om in geringe en gcmeeiie butirten, van daze of gene {tad ; maar de bedoeling is hier meer algemeen, en de dichter heeft willen aanduiden , dat de E delea en voornaamile des lands, op welke by hier bet oog had, 91s van alien verlaten en verflooten , overal langs 's heeren wegen verdwaalden . CATS Spiegel van den 0 . en Ar. T:jd, I . Afdeel . b] . i o8 . uitg . i n 4 Q - , verwisfelt achter flraat en door de fladt :

Och ! hoe ben ick nu bekladt Van to drihel; door de ftadt ;

Ocb !

L64

FAh EL

LXIV.

T en rife niet metti re fine . }out bine bite/ it boube die mine.

35 WO

Qch ! hoe ben ick nu begaet Van to loopen achter ilract . en achter lant, is bby hem ook door bet land. Reys-Lesfe bl . s -- die wil reyfen achter lant, Die hebbe munte byder hant . De geheele wereld DOOR , drukt MAERLANT uit met de . II . 48 . s . 89 woorden achter erdrike, Sp . Hiflor . III daar r b y fpreekt van monelken,

Die in meneger wilder Jlede , 1\chter erderike indie Wo/linen Hem, dor onfen Here, met pinen Gheneerden . en achter Ropne, is by denzelven, III . III. door geheel Rome :

iq. . *S .

A

Dit vi t oen was openbare,

E doe wart

achter Rome mare . In bet Frankduiiseh vinden wy het woord after in denzelfden zin gebezigd, en zoo onder anderen by OTFRIDUS L ib . IV . Cap . II. is . 49 . Ouh then their after lante

Farent uunzllonte.

zie bier by de aanteekening van Scherzius, die after lante to regt vertaalt per terras ; en zoo ook by WILLERAMITS

-after burg, (p . 42 . uitgav . van Merula) `llo hine fuothen after thero burg, door P . van Cajlricurn verraalt, ende wil hem foeken door die fad ; bet woord door is in nmynen afdruuk van dit werk, met eene oude hand , op den kant veranderd in achter . In de korte . aanteekeningen van denzelfden van Caflricum, leest men alcdaar p , 44-, lifter thero burg i d e f t PER ci vitatem : eadem

p~hrafi nos dicimus, AFTER de flad gaen, AFTER de fad foeken, id efl P hR ciza`tatem ire, P E R civitatem querere . Alter dan eons k ,, mt dezelfde fpreekwyze voor, in den Rbythm . de S 4:in,, en onder anderen -b s . a09 . , by ScrL+rERus h . e atiq . Teuth . Tom . I . Der mit vier key-in vur aftir landin . wei-



F ABED 35

LXIV,

365

11 et§ hernap to fne langje

an eeno anier,o man§ bebWana e ;

welke laatffe woorden in de aanteekening op die plaats, et regna . lay to regt vertaald worden , PER provincias after, per . Zie WAC HT E R us Glosf. Germ . vin a t men nog wat ik hier over gezcgd heb , in myne Voorr . voor den ?euthonifa, b! . xxxviii . ;~' s . 35 . berni i) meestal werd dit woord onlings ge-

bruikt v(-)or

verclriet,

KILIAEN

verraalt vernoey, vernoy,

in de eerfle plaats, tedium, in lien zin komt het ook hier by onzen dichter voor, en wy vinclen het mede zoo by de volgende fchryvers, als by VAN HEELU bl . 64 .

Want alle den heeren dochte, Wflaert, dat die Hertoge hebben mochte .Lirnboreh, hi foudfe verdrucken Ende onder doers van alien fluc ken , Dies waxen ft alle to vernoye . DoCTKINAL L f. 41 . b . Socrates feit, dat verdulecheit Es ene hauene der zalecheit ; Want die menf he daer met Sij ns vern oys heft ver ghet . Verdrachlicheit pleegt tine Ieghen

vernoy ene medicine.

VELTHEM IV . 4 2 -- bet fJ n liede diet v antegen , Dat dit al es bi vwen made, Dat is vernoy heb eia fcade .

d . , Job. xxx . T7erdwynende van vern oye eb kethi uicheiden . Nog ee n s III . K o n . r . 29 . (gewoon . overi . I . Kon .) leeft die .deer, die nails Jiel verloefl, heft van alien vernoye . Waar voor men in onze vertaling ~leest : uyt rape nood . In eenen sneer uitgearekn ten zin , vinden wy ons woord by STOKE 11 1 . ~,S . 644, alwaar de dichter het gebruikt van het fneuyefen van Florens I V . i n het lleekfpel, hetwelk hem zeker mee r dan eenig verdriet veroorzaakte Bybel 1360 . f. 245 .

Daer



366

F A BBE L

L

.V.

' bit Tnen Wi1re of but arfj been/ bats .i . gpet Obebluur. Daer of quay Florenfe vernoi , Den goeden Graue van B®llant ; Want bet mofle hem coh en tleuen. Even zoo ook gebruikt MAERLANT het in eene zeer ruime beteekenis, Ri mb . f. 2 4 , a . Als men om dat chute dinct, Tweet wel, dat at vernoy finct.

Q



FABEL LXV-

Gilt

COE

ben beeten rnbe ,a ~anbcn Vat

*s . 2 . M-efquan ell to vnRen anben) Voor tnesquan moat men lezen mesequam, de gewoone beteekenis van dit woord, in welke let doorgaans by de ouden voorkomt, is tegenloopen, mislukken, kiva!ijk varen, zoo lees ik bet by MAERLANT Rijmb. in de T4fel, f . "' . C . - hoe wen raet an Gode nain Van elker dine, die hen mesquam . VAN HEELU hi . 111 . -

ic en weet , vat den Here

Van buten dyer mcfquam Zie voorts VELTUEBI I . 5 o . , daar ons woord in gelyken 0 zin gebeziad is , hier echter beteekent bet tegenflaan, tegenzin bebben . In de Fab . Antiq . Romuli, Fab . xxxv . door den dichter welligt ingezien, leest men referuntur Manus et Pedes indignati ui e Ventri ; de zin is dus bet flond aan de handen en voeten tegeii . In de algetueene beteekenis van teg-enloopen , mislukken, fc-hreven de ouden

f I

ook melchieden, " MAERLz\NT Rijinb. f. 48. d.

Samuel .ll'vac : v es meffchiet ; 11/1' altoos ne fi-eet van Gode niet, So behoudi lijfei zie/e . Wat, in de tweede plaats, betreft bet, bier rnede voorkomeDde, verouderde woord anden, heeft HUYDI?.COPFP, ter verklaring van Melis Stoke in de breed, aanteek . op bet V. B . ~s . P.5o. deze pla .-its uit omen dichter byge-

bragt , dezelve toegelichr, en hieromtrenr eerie breedvoerigee opheldering gegeven . In bet algemeen beteekent dit woord zoo als i1c met Ri!vdec' volkomen hifftemme , zicli



366

F A 3 E L

LXV-

at rtkilben bat bi at buurl bic cluincr lfe2jut fat.

rile

5 Z-) a e

iich eene zaak aantrekken, of over bet een of ander a(i,-?ge,-laan z i .i n , en deswegens droef held , verdriet, Teed ,

berouw, toorn, of fpijt aevoelen, en zoo worden dan o ;ider anderen de onderfcheiden hartstogten, welke op F, lorciis V . werkten , waiineer Gherard van Velzen hem dreigde het hoofd to kloven, door MELIS STOKE IV. s . 1 494- zeer kragtig door otis anden uitoedrukt : Dit mochte den Grade fees • an den Datten Ghei-aef-t wilde owliuen . STRENWINJOTL dwaalt derhalven, zoo als

in bet aanhanffel, op de hierna verinelde aanteekening, door de Tweec'eKlasfe van het Holland . Itillit . zeer overtuigend is betoogd, wanneer by incent dat an(len, outings voor ons ,tegenflaan gebezigd werd, gelijk by beweert op Blaei-lailt p- Iliflor . III . D plant . bl- 48- , alwaar by ook ten onregte zeyt . dat Huydecoper de beide, daar genoernde, plaatfen uit Veltbein onaar , 2 .-roerd zoude gelaten htbben, want zoo de [leer Steenwin,iel, de byvoeat'els en verhetcr .

het II . D . van Stoke had opgeflagen, zou by alio-ar U . 586 . de bedoelde woorden van Veltbein gevonden, en gezien hebben, dat Higdecoper deze heide plantlen ook gekend en opunflik nanleliaold had . Dat ons an(len wkuw ;or voor wi^eken genomen kan worden , words cask gcenzins hieruit bewezen , dat bet door Veltbem met dat woord to zanien gevoegd is ; want , grellik in 4et gemelde aanhangfiel op de aanteek . van den Hr . Steenwinkel is opgemerkt, dergelyke pleonaflini wares by onze ouden zeer al,cremeen in gebruik, lietwelk ook door ons natter is a angetoond, bier boven Fab . xxiii . 2 . Voor u, i-ekez v ; nde ik het woord ook in het oud Hoogd . in bet Nibelangcnl. ;v s . 6407. - J7 wolten anden irn zorn . gelijk dan ook anden, by SCH IRRZIUS Glosf. Germ . in de beteekenis van vindicare ulcij'ci, voorkomt . Men zie voorrs nog WACI{TERUS in Glosf. op Andes, zelare,

graviter animadvertere, en de voorbedden door ores byO'Vbra ,;- t in de Voorr . voor den Teuthon . bl . xxxvi . )~S- 4-



F ABEL

LXV .

Qe fasten ft frtilte/ hlnnen .III. ba rjell Ale liien fI V nit Qntb '? flQj n+

3 09

"C

vs . 4- fat) Offchoon dit woord thans meestal gehezibd words, om daarmede het overmatig gebruik van Ipils of drank aanteduiden, zoo werd het echter onI stags, overeenkomf ig deszelfs oorfpronkelyke beteekenis , vOor verzadigd genotnen, en zoo moeten wy het dan ook hier by onzen dichter verflaan I FERGUUT f. 16 . a . Hi at al flille e a dranc

---

Tote hi fat was, doe hic t hi voudeit Dat amelaken ell doers woch . Ameiaken i s tafellaken, z ie K I L IAE rr op ,lmme laecken, mappa en HUYDECOPER Op Stoke IV . )~s . 1376. alwaae by, tot een adder oogmerk , deze woorden uit Ferguut

bybrengt, CL . GOETEN J &°on . HS . f. 25. b . Daer Jloch fy hem thoeft of en war t in een eu e vol van bluede, doe feytfe : nv drinc bluet ei wart des fad . MAERLANT L vang. f. 132 . a. . .den aremn man was daer bi , Hiet Lazar •u s, die lettel at, .l: i begardde to weJ'ene fat 1 anden crumen die hen (den ryken mars) bleuen . dezelfde dichter S . Hiflor . III . lI . 27 . s . 12 . Da er vane° hi : ue toWe gerecht, Eli broot van ,fo eter fina 'en ecrht , li wit ,-re, dat hi at , daucte Gode, cue hi was fat, Mcr, bier op , broot van joeter fmakenn . Soct fact hier niet over tegen zuar, bitter ; mar bet bet : ekent brood =van ver fchen fmaak, in een woord ver f h , of verfich hakken ' brood ; even als zoet water overilaat tegen tout water . Zoo zeggen wy ook nog zoete melk, voor verfche fnelk, en foete boter is veg fche boter, ei ge n l i j k ongezoutena ,hour, Hf/lor . van Reyn. de i os 1479, f. 59- b . Doe dede

is hem gheuuen een paer cozfeet met foete b pier , c ii genie regels verder : goes fchoen 1 root met foete botce, ,-. cor fei is pannekoek, by KILIAEN Kerfpe, Artolligcul :us, A a

-0- 2S .



370

F A B E A,

LXV .

jDae feibe We faun b ;rnc bare bpet/ _qc bebbe/ feegt bf/ ijori ~5ee gaact. i0i rfrp/ men pf jem nict . to Voe bic faint fijn rorpen Ifet/ c janbe wilben b~ deuen D ;cet/ the tuneft to fpabe/ bit bunt We# bast . u# incefte bit bunt ban banger fteruen/ C-5 af fin feet beer bi ontberuen . is Die gbene en w;efien f)'C' niet Wei/ Vic U felurn ffarn int bef . 'en tuan r# niner J- man alfetle/ fne bebbe ti irnt/ fine macbt q rfeene . e bit fine fast/ bf nioct 2o 5cluc batten onbet tact . fe bacmm meet btuincn run cranrictl/

Trio

- 's- izis bi'vinen 01 eranflen) Dezclfde woorden worden ook to z ;u -ncil gevoegd, bier boven Fab . XLIV . ~s . i6 . Dwinen is of emen, minderen, to met a-aan ; cranken konit bier voor in den zin van verzwaAen, KILIAEN Krancken , debilitare . Dwinen vinden wy by de ouden meermaals . MAERLANT Sp. Hijior . III . I . 33 . )'-S- So. Malcus began van rouwen dwinen . . Ri mb . f. igz h . vaii het boos opzet van Pharao, om

het yolk van Isr= ael to vernietigen So w't die M to rade dies Dat hife verdttwen foude met pinen E75 al haer ge-flaebte doen dwinen . Het, hier merle voorkojimide, woord Cranken, was by de ouden ook zeer gemeen . Wy tezen het by VELTHEM IV- 5 1 legen die cracht vanden Vranken, Diet hint van Vlaendrenn wilden cranken . NULIS STOI(L-1 . N'"* s- c5 . Dicken quamen ft' met fi'areiz, Omdat Room/Me Rike to cranken .

Cocranct warden acu bet lij*f

is by

MAERLANT bet le-



PAI1EL

LXV.

%Y§ bi beheft fine 1)lanIen . !et , en verliezen, R ijmb . f. 25 . d . i n de uitbreiding van de X Geboden : Dune fult niennen flaen to door Met handen, no met rade, in ghere voot. Den onnofelen doe geen quaet, gone gefer toe ghenen raet, Dat iemen gecranct w't an ft/n li/f. en wederom vercraptct, voor in kragten afgen ;onlen, by denzelfden dichter Sp . Hiftor . T . VII[ . ;~ . DTs . 12 . , atwaar wy van Seneca aldus lezenn Meefer was hi van Nerone Die hem qualike heuet ,~,edanct Sinen dienf , alfe hi was vercranct . ~, s . 22 . 1i inuien) d . i . takken, ranken, Brancke .1. rancke .

KILrAEr

FABEL

LXVI .

[L\ANH . -M -'i

frimminfiel farj ben bo§ refnaert gben .1 . langben ftaert : Up reillacrt/ feet fji/ Oct jf'c! Vjn Itert berWcc jqt bi foe fere/

5 of erf§

~- S- 4 . bcrWcc .qt) Eigenlijk werd dit woord oulings gebruikt van jets , dat , om zyne zwaarte of oexvigt , den draaer veel moeite en last veroorzaakte, zoo komt het ook bier by onzen dichter voor, gelijk uit het 8 . -~s . blijkt, en i-Deermalen vinden wy het in then zin by de ouden, VAN FIEELU bl . 1'7Van enen rroineqen feriante, Claes hiet hi van Ouden, alert die baniere op gehouden Van Brabant weder, doen ft fanc. filet crachte doer eer yet lane Na hem, doen fi hem verwoech, Een vrome feriant droech,

Woutre vander Capellen . Dit verhaal is bynaa woordelijk, fchoon eenigzins verkort, overgenomen door VELTHEDI III . 9., zoo ook in der HiSTOR . BL . f. 10 . c . , daar iemand words aangezocht, om een klein en ligt pakje voor eenen anderen mede to nemen , onder verzekering, dat het den drager diet zal bezwaren : Hi fprac : fidi jet ,decant Met wen Here, den coninc, 1c-



F A 13 E 1. 5

TLXV

.

eef nil .f . 1utte1 o ~v aejr ~ e ~ Zaejterz mni to beefera lfl0e.

.173

-1 C

Ic foude hem gernc . i. dine Senden , wozidife h6 gheuen , Sine foude v wet Mere verweghen , V fal v pine vergouden jijn. Van bier dan ook, dat ons woord gebezi(yd werd, van iemand tot overlast verflrekken, en hem daar door drukken, en bezwaren , zoo vinden wy het by STOKE 11.

NT s . io64 ., van het bezwaar en den last, welken de Gravin Aleid, met haar leger, aan het klooster to Egrnond veroorzaakte :

Soe lack van finte Louwwerens daghe Tote daghe na finte Martins daeh, Dat den cloIler wel fere verwach . Zie HUYDECOPER op doze plaats, en de voorbeelden daar bygebragt ; voor bezwaard zijn door gedanen arbeid, leest men ons woord by MAERLANT Rijmb . f. 3- a . , alwaar by Gods rusten, ten zevenden dage der fchepping, aldus verklaart

Niet dat Hem die pine verwach ; 111' dat Hi fi~jn waken liet .

By denzelfden dichter, voor zich bezwaard vinden, met de uitvoering van een gegeven bevel, aldaar f. 68 . b . So w't Eider Prophete Abdvas . 1,---en hem quarn gaende Helyas En feide to hew, Tech dinen Here H ier es Helps . Node dede hijt zere Die boodfcap ; want foe hen verwach .

vs . 5 . o o eoe a e) Bidden op houefcbede is , voles heusch en Bends HhYDECOPER Op Stoke VI . 7911 - , vriendelijk verzoeken . Dezelfde fpreekwijs lezen wy by

ix. ~ s . 4 . en Fab . xxii . ys . ;. Zoo ook by MAERLANT Rijmb . f. 86. a ., welke plaats wy hier boven hebben bygebragt, in onze aanteek . op Fab. XLII . ins . 3 . , vergeven op houefchede, heeft onze dichter Fab . xxxiv . ;ors. Irf . en iemand amt zich ddoe>n eten op houef •tied', Fab. xxxvii . N,s. 2 . lit woord was voor4 Aa 3 onzen dichter, Fab .



F A B E L

37-1

LXV1 .

t 1ahbe Heuer/ feibe reinaert/ Dat ic narif Ware meer berfWaert/

CA

voormaals zeer algemeen in gebruik voor beleefdhei?, ,i-riendelijkbeid, in then zin yin den wy het by STOKE Iftj s . 591 . daar hy van Florens IV . ze ,, t : Hoefllceit mochte men cane hem fcoiiwen, Dus was hi feer ghemint van viouxen. -VERGUU'r f. 7 . c . In hare was alle houeftheit, Si mocbte to rechte Jijn Keyferinne . uog tens f. i q. . b . Ic vaende men iet in der Dunowen lVo in al die werelt groet, H(ldde geuonckn haer genoet Van houddiedeii , no van finne. d, i . haar gelijk in vriendelijkbeid en verfland. Bybel 1360 . 115 . f. 267 . b, Oiis hadde genoech geduticbt ell houcfcheit en recht, (fat gy gudertierfick ons uwe flaet ip geq-even hadden . N . T . i ;6i- Handel . xxv111- 7 . In Mien fiede hadde Publius , die here van then lande , liju weningbe , die ons goedertierlic outjTuc efi bevijfile alas hoeuefcheit iii. daghe. )Ys . 6 . Zubten) d . i . achter. Zie VAN DER SCI-,LTF,Teutb . en KILIAEN in Bachten, Metro . Pachten is zaarngetrokken uit bmcbten, en dus hetzelftie als achter, waar voor oulings denklijk ook achten in gebruik zal geweest zijn, welke beide uitgaiigen, in en en er, verfcheiden adverbia loci fchynen gehad to hebben, zoo lez ,m wy in den 'EWTHONISTA unden en unter, hinder erj hinder, en bet voegen van be voor de bywoorden , is duidelijk, in buiten voor belliten, binnen voor beinnen, en boven voor beoven . Het verouderd bachten, vinden wy by MAIERLANT 5p . Hiflor . I . Vff- 57 . )'r s . IS , Een die bachten dbeelde floct Van binnen, d.,.de grote daet, P,I-,-,.N

Pi',,

heuct diem van buten geftaet.

voren, en words to gelijk met acii :t.r verwisL- ld, aildaar 111 . 1 . 1 :2- )% S, 44 , bachten ff .-,iat over to gets



FABEL

LXVI.

375

Ctz Uf tt f t e1e ulcer bertaegbe / 10

icy bi g ue to binen 'oeuoeq e/ bu b;iuen `oub§ beer mebe sine klote b'bicfjebe . .4011

jn

UYbuo 0 Inenec j rjjc man/

is

I1 1 abbf goetep to bele/ ttocjtan Aaube jjt taten eei berb .frnen/ Cer ji let ouue battben fjnen.

e'o

Die Gallen en conden he gewachten, van voren rya van bachten 1 acht I3rutus : en vasn achter merle

bunt

Yacht Corineus, die wonder dede .

Zoo ook in D .R NAT . den ezel gezegd words ,lsniede 1'o bias

BLOLi\I .

Hi es luxurieus vtvercoren l;fa bachten flarker danne in den Rijmb . f. 85, d . ,

f. 6, a ., alwaar van

voren . in de gefchiedenis van

.Drier ft under weghe quamen Sprac 1 aphael : hers goes, dat bliue ' oet bachten metten wine, n oils volget metten knepen wen, i twee Jul/en voren guru.

VELTHLM IV . ;9 .

Het was trecht vanden Bride, Die men niet mach verdriuen, ]J 70 , •e ar bi den doden bliuen °---S a c iit e n .

js . i s. 'bic ebe .) Zyne werdicheid driven, is zyne vo®rtt e,'elijkheid en uitfiekendheid doeal gelclen , zich char op beroemen . Met wet digheid iem and doers ontvangen, words by O lzen dichter Fat) . LII . S . zo. genomen , voor hem met onderfcheiding , overeenkomltig zynen ftaat , doers behandelen , en eenen anderen werdigheid doers, is by denzelfden F ab . LXI . w s . 23 . hem by uitltekendheld achting en get egeuheid toedragen . A a 4

s, 17 .

576 F A D E L

LX VI .

5ebi fal Ijf fnbeu IIetel bltuen Jetten awn heitfurn . )' s . 17 . fntbcn rietel O~iuen) De dichtcr zirnfpeelt bier waarfchijnlijk op de, ten zynen tyde, door onkunde en bygeloof, gevormde en. voorrgeplantte denkheelden der verfchillende heliche ftraffen, die de onzaligen orudergingen, en die onder anderen, gelijk men toen beuzelde, daarin zouden befiaan, dat zy, die in de verb lijfplae is tier verdoemden werden overgevoerd, in kuipen of ketell, met kookend water gevuld, gewor •p en werden . Vat bier dan, door liet dryven in den ketel, is uitgedrukt, wordt elders, en onder anderen in de [iron . van CL . GOETEN, geruoemd, in Vulcanus pot to zijn .

D



F A LEL LXVIT .

[PHAE D . III . 20 .]

(acre #actrnetct burr r. man Met finnen a eI/ barr ji kill ¶stun fte tnetten jmtien ncpenn / fib ntiat lit fcube to fete Iopen .

5 ~t Gelijk de dichter het woord bier geN- s . 3 . ncvrn) bruikt, , van bet nopen van den ezel met de garden, zoo vinden wy bet ook vee&ti .jds gebezigd, voor bet tlcken van het paard met de fporen, FERGUUT f, 14 . b . Met fporen noepte hi linen careen . nog eens f. 22. c . van Pennevare , hat paard van F erguut Pennevare was herde vlugge, fIet ginc f ringen eta lopen .fir: en dof f1 niet n o p e n, No Then mnetten fporen .

wy lezen het ook by de ouden , voor bet enkel aanraken tnu de hand , MAE KLAN T Rijnab . f. i _e 9 . c . .Ezae emnwe quay int zwerc na tgone E'; feide : arts rni j n lieue zone, Hem /uldi boron ; eri van vm •c Iielen die iov1hers a/d are .

Hi nopette can fprac to hen waert Staet vp era weifi onveruaert .

flier voor heft de gewoone vertaling Matth . xvii . "• ''efias by haer I~o~nenrle , raek tefe aan ende zeyde, hi h e t N. T . 1 .3'52- Ihc. quarn tot hem ei ro e r d e fe eel feide

In gelyken zin, komt het woord by herhaliug vo(jr, 11 V VELTHEM fit . ~• . nopen vinde ik ook , voor in den fb • ; jd

aanvallen, by VAN HEELU bl . 24 r . A, a 5

lVafat



F A B E L

37g

LX N711 .

wifte We'(/ quallie i to Vat DO Woe return fcade

`fate/

lVant wie den vromen riddere noepte Heeren Goeletwerde van Brabant Die moefle yore hem tbant Mder fleruen ofte ontyYden .

Pie

Were japen) d . i . flerker, harder hopen, 1 4. b. Sii,,i ors liep fere dan .i. wint . Sere roepen is hard fcbreeuwen, by VELTHEAl III . F

Ys- 4FE11GUUT

Doen wouden fine ter neder flaen En hi r i e p flere : Laet Ilaen Ic hen des Hertogen enecbt . CL . GOETEN Kron . US . 1467- f. 58 . a . In dat fielue fadr - foe regendet alfio feere , dat die laden meenden, scat die dyluuie weder j6udc hebben gecomen . Nys,

copiv-, it

6 . nemen frabe) fcade nemen is, gelijk f -luYw,'op Stoke If . y's . 694 . to regC tianmerkt , fcade of bekomen ; deze zelfde fchrijfwyze kow meer-

malen by dien dichter voor, order anderen in het ge . melde II . -\,*' S- 794-

Het ne ram noyt fc .-ide fo fivaer ;, Daer to voren in menighen dug/zee Sider drat met „Zen maghen Godettaert van Bollioen t1wit wan . MAERLANT Ri/mb . F. 161 . d . Ooc JO' weet wel al bloot, Drat ineu"cli Yueda in dit gheuecht Scade nam, al jvaefl diet recht . VELTur,. Ar II . 49Alaer daer was Her Tielman doer gefcoten Die befle r':d,'!er ecu dire was Ins Graueiz beer, fii't feker das, Daer hi grote Icade in nam . BPKA Kron . by AlATT11- Anal. Tom . HL p . 7t . Doer 1,(rloes die Bilcop anderverf alen feghe, die hi had(le laer hi nocktan groote fcade van volcke of nam , en nog eens p . 115 . Ende ten leflen rats (y an beyden fiden grooten fc a.

47-, en zoo fchreef VAN IILDEGAERSBERCH

F A B E L LXVII. to Of jtibc nbit spine foe Ozoet / Vat bi Ue,getbe to one beet/

379

Vat

fcade genomen en geleden hadden . Even zoo zeiden de Ouden, den flood nemen voor f erven, gelijk mede door HUYDECOPER op Stoke Byv . en Verb . op het I . D . bl . 6ol" . uit Velthem is opgeteekend, welke fchrijfwyze by then dichter meermalen voorkomt, als I I . B . Kap. 49 . III . B . Kap . 17 . e n Gedicht . f . 85 . a . Si waren alle foe ghefnt, Dat fi die Boot veel lieuer namen, Dan fi wt hoer gheloue quamen . (fat bet gelove komen , is bet geloof verzaken . MAERLANT ,7-oodf. Oorl. f. 159, a . , daar by van cene fchipbreuk aldus fchrijft So dat die fc~e e alle fcuerden , Daerre vele die loot befuerden, En wie dat leuende vpt last quarn, Te hant hi die doot nam . Hier voor by denzelfden dichter Qok, ende nemen, Evang . f. 118 . C . Ilort vort dy(Iorie hoet quam , Dat Archelaus ende nam, en eenige regels verder Daer wanic, dat hi nam ende . op gelyke wyze vinden wy by VAN EIEELU, fleken en flagen nemen bl . 0-74-, d . i . fleken en fagen bekomen . JYant fi en hadden daer foe crancken Seriant, noch foe onghedaen , Hinze was foe flout int wedes flaen , fFeder hi yore, oft achter was, Dat hi ha o houden den tas , Datmenue niet en mocht door breken , Want die ghene die flaghe en Ieken Int vorfle gauen ende n a m e n, Sonder die ghene , die achter quamen , Ende vorwaert wooden dringhen, En hadden niet molten volbringen Die groete perjJe , die f droegen .



V A I E L

LXVII.

Z) a t b i '~cevtc in niftiber vine ia riper fine beet to fine. Doe beganilt foe berinceben/ Cat fit ter beet Wt MOCRe fpOeben /I ;Vu§ fterf ji ban ertnoeben . 15

en MaUtc blnbcn bclfc

Z)ic emmet met gDemofic feuen . Vu§ bagebe be fel vine Olen/ 20 wile fruenbe ru, boet. Vie fieptof We bierr foe Iceft/ ;Vku bi in banhr Wereft jeeft .tin / ban ji jabtie to botch / Cer rtuaber I~jt Wert bi Obeboren . -~'-s . so . if0per) d . i . hier, na, .pofl, Alden nacht bleuen ft daer

FERGUUT

f.

2.

b.

D'i at eel d', daer was jp' ifen gnoech E9 alles, dies It hadden gheuoech . Achter etene ft flapen gingen .

Zie voorts onze aanteek . bier boven op Fab . xxiii . ~ s . s- 15- nl'~M MUM ban barn belle) flier misfen wy den volzin . I-1.et fc1iijilt, dat er ten ininfle, twee regels ontbroken , doze zijn echter niet door ouderdorn van bet HS . onleesbaar geworden, of uit eenige andere oorzaak verloren gecrami , Plaar zy zijn simmer iii-efchreven geweest , en de oft'ctiryver van bet HS . , betwelk wy in de uitgave gevuigd hebben, heeft opzetteIijL eenige tusfchenruimte op : noelaten ; waaruit ik dan vermeen to mogen opmakeii , dat de bier ontbrekende verfen in hot AS . imar hetwelk ons affchrift vervaardigd is , of ook reeds onrbroken bebben , of aldaar offleesbaar bevoiiden zijii ; eel daar ik, na alle aangewende moeite, nergeas cen ttveede HS . heb molten ontdekken, ben i1rL dan ook buiten flaat, om die regels, w` ,!L,-~ wy hier misf*en, to kunnen aanvullen . DE

D E

0 U D E HOLLANDSCHE DRONJC,

S. GEERDEN MIN NE .

D F

OUDE HOLLANDSCHE DRONK,

S . GEERDEN MINNE.

iTot

overoud gebruik, dat reeds by Grieken en Romeinen zoo wel, als by de oude Noordfche Volken, find greep, om, by verfchillende gelegenbeden, niet aileen ter herinnering van gedenkwaardige gebeurtenisfen, of ter bevestiging en tot aandenken van plants gehad hebbende verrigtingen ; maar ook tot verzeker1mg en betuiging van eerbied, vriendfchap, hoogacbting, genegenheid en goede trouw, elkander, wederzilds, eenen dronk toe to brengen, is ook tot onze voorvaderen overgebragt . In hot byzonder beflond, zoo wel by bent, als in Duitschland, voormaals ec-n zees algemeen aan bITenoinen gebruik, one., wanneer men zich van elkander moest verwyderen, by hot affcheid nomen, den dronk van f. Goes-den minne toe to brengen . Dat deze gewoonte zeer lnngen tijd, zoo wider de voornaamfle, als andere inwoonders in ors vader .'and, plants had, b1i ;, k t ons uit lictgeenn men desvvegens, by onderfcheiden ' fchryvers

384

DE DUDE HOLLANDSCHE DRONK .,

vers vindt opgeteekend . Met eerie en vroegfte be Riwid, dat wy hiervan, zoo veel my bekend is, aantreffcn g lezen wy in hot gefchiedverhaai van her moorddadig ombrengen van Florens V . D e Graaf, op bet oogenblik, dat zyne verradenso hem, op eerie listige wyze, uitlokten naar de phiats, tot bet volvoeren van bet fnood oogmerk beflemd, bragt, al, vorens to vcrtrekken, weinig denkende, welk lot hem befchoren was, aan Gijsbrecht van Amflel, den droilk van f. Geerden minne toe, dus fchrljfc MELTS O1 E IV . B . vs . 1 4 22 De Grave Hi feide : Her Ghifebrecht bier inne Sal ic v SINTE GFIERDEN 1\11INNIS Geuen, eer %-i kene ride, . glen brochte wijn ten feluen tides . De Graue hiet fcinken den wijn, En feide : Drinct vander ham mij~ SINTE. GHERDEN MINNE ell vaert wel. Een later bew1js, ,leer dan eene ceuw na dicn ti d, vinden wy nog van de voortduring van dit gc,bruik , in zeker echt ftuk van den jre ,,,1 -98, vermeld in de Nalez . op de Fa,,,Ierl. Hiflor. I . D. bl . 146. Daar wy van den Grave van Oostervantt l naderhand onder den naam van Willem VI ., Grave van Holland, lezen : Item xxvii . o.,"agen in yf."'wo gegeven to Nyuel, aldaer miin fle- ere reet dri ;-, ken SINTE GEERDEN MINNE, den Priester, lie ,;finen ileere drinken gaf, ende van wijn ende van an 6I-elll; 7



S . GEERDEN MINNE .

fttc L'e'~

to famen uxx .

-C) .

Geen wonder

3

()1 S

V 0 0 !" -

r , ', o0 ,1 Is o o k , te r bn e n :_:e- in (-- I d e plat t fe , t e r ff, is 9,91ngenierkt, dat deze gewoonte, aithans destijds, tog -,e _NTivelle hand greep, vermits Geertruid -Idaar Abtdis geweest, en gel orven was ; en bier in vindt men dan ook tevens de reden, waarom de dronk van S . Geerden minne, ook genoemd werd, de fchaal van Nivelle, welke, zoo als wy by SCI-TRIVI",Rius Toq17 . op de Coue!f.' A'7t - oilz . bl. 263 lezen, zoo algemeen onder de Prinfen in Nederland bekend was, dat zy tot een aandenken van welfiand en goede uitkomst, ais een fpreekwoord was aangenomen . Van deze zelfde gewoonte, vin den wy ook gewag gemaakt by WAGENAAR llaa'eil. Hifloi, . 1 . D. bl . 345waar-hy zegt, dat bet in deze landen gebruiklijk was, om ter gedachtenis aan S . Geertruid, op gastmalen en by andere gelegenheden, eenen braven teug to dirinken, welke bckend was by den na.ani van Sinte Geci-rlen minne ; filet komt my echter voor, dat (lit berifft van [,Vagenaar niet naauwkeurig is,, vernifts de dronk ter core van S . Geertruid niet beboort tot zoodanip weike op maalmlen, of andere vrolyke bycenkomften, meet vollen beker onderling werden too-ebrap, daar dezelve alleenhik, en uitfluitende, in gebruik was, by bet to- ewenfchen eener behouden reize, zoo als firaks nader hilyken zal . Ook vindt men van dit gebruik no .- gewag by MATTE . Fund . et 17at . Ecclef. p . 177 . Eon breeder verflag dienaangaande, lezen wy by ALKFMADE Nederl. Bb D irc hp , IZc1, C

N

-1 _



6

D

OUDE 11 GILL A ND ~` -)'CIJE,

, irc p . .n di11,

S.

b

is cl .,,c de re-.1,0M, liefic vanl I fchap dronk, e n welke one vi J

'

0!1"

en van

waa~om n-,cii cer sere en

00rdeel

bcii voor de crc,is ;,, rucht

, cen zeer

-VV1:ik12-

1h 00Z'

1 .11

-'s

1 -jet

e

-, jC

h t ' jj

1r

b~, coond heb-

-

lever) , en de

" t k-- urL"U

vorstelyke n -iaaryat.

('-ok lifer vinden

wv cen oncicrzock , waarom deze

d-ro'nik , bepanldlijk aan S . Gemmid zouclic, z-l-,n 0

Op

-

dock de gis-

eii to lierer core ingrefleld ;

fiiig Ji-aarvoor bygebrap, en die nict dan ctlmLe lou-kjjjg . tere naamfi)climby bevat, verdient g e e op Ten aanzkm van clemn voorvaderlyf(en dronk is ii -.,~er door 1 -1 , R op' StOkc e

V.

ll

jjjcj

UVD , 'Coll F'.

B . vs. 1 4 4- Scliooin by , voor zoo verre by do gewoonte van bet drinken ter ecre enn gedachceuis van S . Gecrtruid, - als phiats gemm-alct fiebbelide voor, en alzoo afgef'cheicien van , die ter cere van . Jan , aril doen door-man , rich naar ons inzien, ver , ,ist, gc1!,-.-jk wy nader zullen aamoonen . I-let is dus buu-cn all e tegenfPmak zeker, dat ook by onze voorm,.idlers de gewoonce bellaan heeft, or elk-ar., der, ten blyke van vriendfchap en tocgencgcnIflo"'J, ' de n -nimlc, dat is, de befeherming en bytland mot ce .,,icn g7,iJcn drank , bekend cr,,Ocr den van ;u 1;;w,'1-' , toe to wenfcf.cm -ixaaru't UL uii 2. -men ocrlprong ",'I C'`i ') -.1, zoo veal Ek h c~ b knnnen untdc..kken door I

I



T

clicl~-"'- wei-nxij-i"I

_

n

o

I

-

terwil

Illp'l

-,II-

P-

tlja' mi 6! 'p.C-b ;w'i".-' Vau te l isc,-i-c van Si- . Geertruid to Doch hier beizo,-&.e!oos en to vergeefs zich -al I ce- n tot den tij d , omflreek. wc1`11- en men de cerl"le invoering van dit brebruik ode kunnen bremren ; (en- ook claaj, an is ons nle,,,, -- cloleken,) maar het is van sneer belan In-Y, 0111 de ti I c i dende oorzzaak , of de ecrue bewcogreden op to I'pooron, en [e leeren kennen, waaraan men hc-t drink °n op de minne van S . Gccrrruid hebbe toctefchryveti . Hier'voor nu meen ik geenen onaanneemlyken grond ontclekt to hobben , in cen der Dichtflukkcn van den tot hiertoe weinig bekenden, Dichter WILLEM VAN 1-hLD Z- GAERSBERCfl () " . 13 11 .1 wicin wy in cuss HIS' . f. 75 . c, cen Dichuluk anann-effen, met het opfchrift VATIT SINTE GHEF'.RTRUD'E_,N MFN . l-,'ocwcl nu de zaaipger,--,,.rPl --,e en w-rdilclite gcbcurtenis, van den oorfpron- dezcl- Tewoo -, ,,te, een voorbecicieloos mccstcrf~uk yenn omheid en dwepel-i j is, zoo mo en wi` echter, zoo veel do nenleidende ' oorzaak- b e tre)` . - , ata n he t ve wan den dichter to meet geloof yeven, daar de gewoonte van let toclorcnzen van 1l;l ;'-l.!'l!ll0r

en'

I

1-7)

op

U%qb

;

Z~l

(") Van dozen dichter en bet bier verme"ide HS . , vii dt .nee breeder verfJag in ons Voorb,2rigt voor dit Peed, B b



3 88'

DE OUDE HOLDANDSCI-1Z D'I"'ONK,

van dezen drotikl, ten zynen tvJc (*) nog slang greep , en ooamcrk alleen fichipt geweest to zijn , om, zvne 6A.,clkyenooten die to meermalen dit gebruik opvoh , dc-n, doch niet wkEen, wat daarmede eib(renliJI k bedocld werd, hicron.itrent voor to lichten, en de beduidenis daar van aan to wyzen . Dus lezen wy vs . -6 . Ti s van SINTE GHEERTRUDEN MIN, Die men gheeft drincken elken man, toe die vrurjlc,-,,p van Sint 7-an, Xoc i"i h 'e fdaeclzs t e m c n ig h e r fiede . Den v,-ou,'.,Yc ;z des ghelijcs occ neck . Dit neemdi gheerne al fen v biet ; ilIer den rechten fin en 4eetti nier, By wat faken Batmen tdoet. Hoert na mi is inaecs v vroet . De drunk van S. Geerden minne was, zoo als wy bier nadc-r ontwaren, bepaaldlijk en alleen ingeri-c, om daar van gebruik to maken by hot affcheide-n van zyne vricnden en bekenden, wanneer men gereed flond eene reize to ondernemen, zoo d,-,.t Hup-leco,z)er to refit ze b-t, dat deze een dronk was van belzouden seize, en zoo vitiden wy dit dan ook vermeld by VAN HILDEGAER3W 'RCfl Vs . 4 2 7Tlicro,-,u driiza -il Sint suns glieleide, Eer deen al vanden anderen fch.eide, Als D2

die titer beleefde den afloop der XIV ., en veeiligt der XV. eeuw.



S. GEERDEN M INNE . ,fills

i

389

ENIGHE REYSE BEsTAET ;

Di:er toe hoer mznnne al o .nverfuact ∎ ae Sinte Geertruui was gheheten . en zoo ook by Dip RYo KEL Vita S . Gertnudis, Lib . Ill . p . 181 . Pofi glono as imc vir inis Gertruc/is depofitionem , neon multo temporis elap fo fjatio , can in totius ,emufiri e et /Ilernani ce partibus, cuncti p ene vole `tes peregre pro flcifci, feu de loco ad locurpr ragmare ; devotionas gratw a in fan rte GertrueliS amore et honore , vini, feu ulteraus liqudoris pota bihs , hauflam , qui latine amor Sancta Gertrudis dicitur, abfcendendo fumere coq n- evifjbnt ; quad adhuc plures, flde dig ni , ho diernis temmporibus, frequentarn devote . Van bier, dat mnen, in de Lit n`e van deze hcilige, Imar Salvatrix Pereuntiur noemt, dat is befcherr-

ler, of Patrones der reizende , en van bier ook, zoo als door Huydecoper nit Leyferus is opgeteekend, ontf and de gewoonte der Herbergiers in Duitsehland, one de reizigers, die by hen vertoefd Madden, by het affeheid nernen, en under bet toewenf:ihen cener voorfpoadige reize, eenen drank van S . Geerden minne toe to bri ng en . lVlaar het blijkt nu tevens, dat de

drunk van S . Geerdenn minne, gepaard gin g ., met d.-Ion , van de vriendfchap van S . 5'an, en dat decoper zich alzoo, gelijk ivy firaks met eer wood

hebben opgemerkt, dear in vergist, wanneer by fehril ft , dat S Geertruid buicen geloof ge .roo air t ;!ni -e , bare plants aaan S . j a n Fv ..n g . zoude e r

A

i



39o

DE OUDE HOLLANDSCHE

gccruiii-nd, daar let een en dezelfde dronk was, in WC1101-11 men VC110clid, nan beide deze perfoonen gedacht ; want S . C-cortruid, zoo als het oude verhaal luidt , vereerde den Evan. (rb . johan, by uitnemendhoid boven andere heiligen, en dit zest de dichter vs . 88. flier cm fe/men 5,mermeer Sint Jan aeiide lioir to gader noemen, Dw c1c ,met varen eu,-le comen

c . In hoir zeleple /keriijck Dat nu van lPl(.!elj-,-,,ez-sberck, bet door hem opgc-

a.eN7en voorval , als den cerflen oorfprong en aanleidinvar; bet alom aan ,renonien gebruik, oin de minne van 6 S . Geertruid toe to brengen, wilde hebben aan-crurkt, blijkt nit 7-yne woorden vs . 436 . Ende jy~lnttct is onthouden . zeder [Vau d c fc- n t w e e n , Ola Cr t E, f ], It S T 6f IC 0

Ten einde men echter to hater over bet oude verdichtfel, waar uit bet drinken op de min van S . Geertri-tid en de vi , icndfch ,,ip van S . Jan, don oorfprong f 1ciii-int witlecend to hebben zoude bunter oorde-cle -o zullen vvy het Dichtffuk van v . Hildegaersbel, ci'l, Waarill b, T uns die- ooff,uron- vernieldt, in 4,11 ,,C-ta rounrent wy echrer moeheel let : V01 en d"t hoezeer dit verhaal, watt Ibet ten ten onFen clenrellilk- vordlelit ;fel, fcl-,oon op eele veel rawer en voc)t- ,iflclcf ' V,--ldlt ll-io (?idler i ~"(1c'r de zoos) cn oei dc x C ~-'I, t r u "- a C V 0 C 1.. 1, d ±i a, c L Q ' ' D E R- Y S . c;, ej ,l`



c

GEERDEN AIININE

39 1

ond(rworp op zich zelven bctrefc, dcr aanis, men even wel bier op ht oog Oacht onwaardii , moat houden, de tyden van dricste oifluinde, genswaardin-e dom~ieH, bV-,reloof en dweiiery, In verkeerde, en welke inen, in de vroegere dat vooral de v'alfchc Icerflellitil) -en, de oppate' l ;l verkeerde oncierripingen en ontelbare lieu ;,.ei'*ing en waarmcde de gccstchllcheid dcsti ;ds, clue on ;undo dageljjjks nieuw voedfd aant-ragt, zeer ,,rt-fchikt w'.:Iren, . em zooclanhr et n one,-cffiwkt verha,,, l en door de moniken zelve uitgedacht wonderwerk, als can,-- ware g6chiedenis to doen aannernen, en dot dozelve cemInaal ,.Is zoodanig erkciicl , en along voortgeplant zl'inde , naar de getleldheid Bier cyden , noodwendig, eenen al ,remeenen bi,j val verwerven moest, even als men allerlei verrigtingen, en zoogenocnide wonderwerken van boil-io- en , under bet yolk k- crflig heeft weten to vcrP~reidcn, en hetzelve dear anan to doen gel ooven . Gcnoeg voor otis oogineck , dat wy den waarfchiin!--~-'--kcn prond molten ontdekken , 'wour nit cen overcu?vq. ,,',crhi -aJsclh brnik zynen oo .,-fp-,--Onf, liceft ontI c 'o 11 d'

Vrn;



$9 2

DE OUDr,, HOLLANDSCHE DRONK, Van Sinte Gheei-trudeti win .

J

nt foetfle vander ineyenn tijt, Als ouer al die werlt wlit Loner, fpruten ends ; Bras , Quarn is ghegaen daert f 1chone was 5 Spafieren op een water claer, Daer die voghelen fonder vaer By naturen lode fonghen, Entie bloemelkijn ontfpronghen . Op defe riuier, aldaer is ghinc io Onerdencken menich dine, Beyde van defen ende van dien, Mijn ghepeins en was niet clien . Om fchone materi to vinden, Die is in ryme inocht ontbinden,

15 Bei-.,

Vs . 9 . op een water) en zoo vs . 9 . op de rivier d . i . by , naaft of longs het water, of de rivier . WEILAND T W . noemt deze be teckenis van OnS op, EEN ZIJN naefl ielsw VELTIIF.M 111 . 22 . En tilt bofch Inch optic zee . Zie verder on .ze aanteek . op de Efop . Fab . Fab . xviii . vs . i .

Vs 8 . Oit1'provglzen) ontrpt - ingeu is hier zich openen, ontluiken, bc'tzelf&z denk!)eelcl, d,,Tir inede beflaitt in cene andere beteekenis, itt welke dit wooed ook by de ouden voorkoint ., to weten voor silt den flaap ontivakeu , in di~oon zin lczen wy het by den dichter zelvell 1©9 . a . Na ele Ce r tijt en wall niet lane, fiat is tvt miaen drocin ontfprane11 i17or . van Kar . en Eleg . vs . 869 ., alwaar de dichter van de fchellen aan' zeker za( l el geliecht, fchrjift, dat zy Gauen fine even clanc, Dotter Eggeric bi ontfpranc Wt finen flape . -,j hi viel .1'o groten Val, .W for . van Reyn . de Twos 1479- f. !21 . b . k2 dat17 ' al witflormighen die deter flt*epen . L e v . van S . Franc . Des morgens vroe doe hi ontt'pranc . Vocg, hier by d 0 plants nit W,-,demch?, aaiigehaald door lIUYDEC . op Stoke I . vs . 13 16 .

Vs . if . van defea ends van dien) d. i . het een en bet ander, vu L; genu 1,61rji4yZe I -iiCC1 , 11 .1'.Jell by Vs . I l .



S . GI .ERDEN 1VIINNE . 15 I3eide voer heren ende voer knapen, Die gheboren fin van wapen . Ropen , Clercken , ander luden Willie occ . den fin beduden, Wat is daer vant in corter flout, Lao Ende snit reden Taken cont, Doe is ghinc peyntba ende vifieren Vrecinde finneri menigherticren,

393

Die

Vs . 16- Die gheboren flin van wapen .) Daar de wapenfchilden van ouds onderfcheidings teckenen van eerie aanzienlyke afkomst warm, zoude men door gheboren, van ivaj)en, kunnen vcrftaan die gciicii, welke van hooge of adelyke geboarte zijn daar eclater in vroeger ectmen bet behandOcnn van wapenen, alleen ;den vry- en wel/eboren geoorloof-'d was, kan de dichter ook daarop doelen , loch in beide gevallen, zullen door deze fpreekwyze, de aanziciihike en vournaamde ingezetenen aangeduid worden . Vs . 21 . vi leren.) beteekent bier overleggen, de dichter liet zyne ge(I.,.achte gaan, by maakLe overleg . In dien zin vinden wy ons woord by VELTHEm T1 . 13 . Due was defe dime gevifiert -, Daer to wren . VAN HEEr .u bt . 2,- . Die Hertoghinne Alifs, Die bed achth:ii was rude ivijs, Dot en gheen van alle defen Des lands orboer en foude ivefien . Doer hi ginc f; doers viferen Dat fi elken met andere foude weren Fa n a I then heeren , die doer wonden Die montborfcap van lirabant houden . 7ATeermalen wordt dic woord by de ouden genomen voor verfieren . Zie xvvd,-,rs HIJYDEC . Op Stoke Br . Aant . 11 . B, vs . 271 . Vs . 2~ . weni,?-hertieren) d . i . menigerlei, vc ;erleil MAERLANT Rijmb . f. 2 . a van de I'Cliepping .-En d,y,,r geboonite vp 17aet, Dat apple dra
Vs- 43 .



DE OUDE HOLLANDSCH.E. DRONK, Die wel an goeden dielven veegben,

Ende die mi r'eghens therte droeghen . Daer of en in'aect ict gheen ghefcal, Wildi die waerheit weten al Ic bleefs an eeti, die mi beI ,,,echde, Ende quaem ic, daers my yeip,al vraechde, Ic wilt berechten fonder beyden, 3o Ende nift reden onderfcheyden, An wat materie dat ics bleef, Ende in mine finne fchreef, Soe dat ics heb een deel onthouden . Nv mercket jonghen mectZ ouden, 35 Ende elck verfla den rechten fin . Tis van Sinte Gheerrrudeii min, Die men gheeft drincken elken man, Entaer toe die vrunfcap van Sinc Jan Noch huden fdaechs to menigher flede. ,jo Den vrouwen des tghelilcs oec merle. Pit necindi gheerne, aMnen v biet ; Wer den rechten fin en weetti diet By wat Taken datmen tdoet . Hoert na mi , is maecs v vroet, 45 Hoc Sinte Gheertruut leede hoer leaven, E ,,ide waer om hoer mine is bier ghebleuc, Alfmenfe v fcheiict al fonder fparen, Dat ghi dan hoept to bet to varen . Si was een pane bier to voren, 5o een ridder wel gheboreu I- i a d fe ill, i t in i n e n foe b e un e n , Dat hi hoer niet en mocht oiitgaen, Die by den cloefler was ghefeten, Daer fy noire off was gheheten 2.5

55 Vs- 43, to bet) d . L to beter , to

Pipediger .

1100rf .

KIL . Set,

Van de gewoone fchri f-w -.~, z c cd c r o! - a c VS . s4. Dar fy) der cigenna n-'en . of zelff"a ;rail - C D :i :Wiwoordcn , na v V ;--~-IC'Pil !I i de voornaam-woorden by ea zy, il-, den vw,i~en re&-A gabezigd to LI

Y1

P_

hf .-



S . GE, TZR-DT -,N MINN IZ .

3-95

heilighe joncfrou, Sinte Gheerde, Die hoer altoes to dodghet keerde, c, Als g1ii bier nae wel moccht verfinn Hoort ghi tende van defer minnen, Die fy beyde gader draeglicti . 6o Die jonefrou die list haer glienoeghen L ,),-11enen die ii minde, I\,' it t e i i Al wail dat hoer die ridder finde, van hem en ininde fy groer noch clecia . Si mitide lbeflum van Nazarene, 65 Tide Marien fijnrc mocder, Daer toe Sint Ian , die hoer behoeder Was, doe fy hoer knit fach l an ;lien. Alit fulker mine was fi betuaghen Sinte Gheertmut, defe ioncfrou, 7o lInde op Sint Ian Lladfl hoer trouwe, rN aeff GoOe, ten voerilen al ghefet . Si en gheloefdo DycnZat bet Dan Sint Ian EwaDgelift, Om dat hi meer van Gode MR. 55 Dc .r,e

75 Dan enich l fanct, of martelaer,

0 ,60

Off Apostel, weet voerwaer . Daer oils foe had fen vercoren,, Oeck had fi wel feggen horen, Dat hi fonder ine flariff, lInde them-cIrs..1c verwarfrl, Dat luttic he,*J*,,,1-ien i -r-oclit g1liefchicil Din Sint Ian Ewan-clkt allien .

S h in11

hebben , waar van wy in de aanteek . op de Fabel . F,-11, . 11, is . vs . 9~ gcA17ag ge -'-itz~zi :t hebtcii ., bedient de dicliter zicli bier, en zoo mede vs 6.1 . en 69 . %'S- 1,3- en 1 94Vs . 62 . finde) .,rennen bet-E-c- 7- onic bet oog op lets vesti,Cen, KILL . he( op als v--rljilclci , d, , (", ii v : , , -, , . It her, c gi ;are . flier zsd gourd, metr ocpnald, betcc);uilcn . d. i. v Vs . 711 - real tier vs . ;-c,,- iii t ;oze r) ;,, Jucck . op de JV1*1-?, 1`av . Fab . xvii . vs.

21 .

Vs . 86 .



D

315

S

go

95

zoo

io5

OUDE HOLLANDSCHE DRONK,

Sien worden veel ghebrocht ter door 1\/lit fwaren pine ende groot ; Want lien aldus ml-hen, woude Al hoer daghe, mit goeder hoede, Rouen anderen heilighen zeer . Hier om felmen ymermeer Sint Ian ende hoir to gader noeme , Dat elc moet varen, ende comen, In hoir gheleyde fekerlijck . Des onne ons God van hemelrijck . Nv laet is defe materi bliue, Ende is wil vanden ridder fcriuen, Die Shire Gheertruut niet en vergat, Waer hi quamn, in elker flat . Si was hem ouerile in den moet, An hoer en fpaerde hi fcat noch guet, Nochtan en was hi niet foe coen, D qt h"t hoer dorii to weten doen Wat zaken, drat hi op hoer miende ; Watt fy Gode ten voerften diende, Ende ouerile hilt in hoer ghedocht . Hier om bleeft al onverfocht Want hi miende die ridder milde,

Si leefde recht als die niet en wilde

Vs . RM . lr'iede) hier beteekent het woord trouw . op de E/'up . Feb . Fat) . xxvl . vs . 4. Vs 91 . gheleyde) befcherrning .

VS . 1 540

Zie onze aanteck .

Zie KIL . i n Gheleyde .

11I . STOKE IV .

De here van flrkel earn keirle De ii . kinder in frjri gheleide. Zoo iiaat er in het HS . A . Vs, 9s . onne) d . i . gunne, Fab . LVIII . VS . 2$ Vs. 97 . moet) gedachte . Fab . LII . VS . :12 .

Zie

de aanteek . op p de EAp . Fab .

Zie de aanteek . op

de

EffOp .

Vs . 107-



S . G EERDEN MINNE .

rxo

1 r5

i 2o

U25

Vs . Fab .

297

Ne ghenen man under den troen, Hoe rije hi waer, off hoe fchoen . Doe docht die ridder, deedic haer blyken Omn man to neme in aertrijcken, Soe foude die vrien_Ichap, entie prigs, Die fi mi doet in goeder wij s , After lien worden gh eftoert . Dit docht don ridder quact verboert, l)at hi die vrienfchap foude deruen „ Die f hem dede menich weruen, l1it folaes , in goeder doecht , Soc dat hem therte Overt verhoecht, Alft mit forghen wort becoort . Hier om bleefF hi gheitade voort Defe ridder , ende liet Veel to ciaghen f jn verdrier . Hi en wilde hoer hulde niet otberen, Nocihtien waft ouerfte f jn begheren Hoer to crighen tenen wine . Hier op ftont f jn fin foe fiiue, Dan hi coos voert acre fienf Gheftade to bliuen in horen dienit,

107 . troera) L X111 1 . VS . 2 .

hemel .

Zie

onze aanteek.

op

de

SonEfep .

Fab.

Vs . u3 . lifter di en) d . i . daarna, it; bet vervolg . Vs . 114. genet verboert) kwvade, of zware boete . Perboren , verboorte .

Vs . I2v . gliefiade) befiendig .

Zie vs . icR .

Vs . 124 . euer fie) voornaamli,jk . Vs .

I^7 . .liens)

v efen .

Zie VS . 96 . x'33 . en 124 .

d . L best, gevoeglijkst,

dichter dit woord, f. j 2o . a .

Zie KILIAEN in

meermalen gebruikt de

Tis den glaemenen lieden tflenfle, Drat lieres: felaae beer leant befen . n Reyn . de vos 1. ~7c]- f, 95 . h . Waert v gheflenfe dunked' Zie voorts HtyoLcopIit op Stake I, vs . 1002 .



I)P_ OUr)E vo

fo .aJor veyllrell

L uttie

plachh fi to ,pc -viifen Opt,- .-,l ridder vrouch off fpadc-' Die om boron wilic dude 135 Mc~--,ighe coft, op dallontue-r, Lode arbeit, die hem avert fo zuer . Hi liet, om horen wille, maker Wat dat doer brac , in enige zak-en Inden cloofler al onntrem c zeer tconuent ; 140 Soe Batten pJjfd I Mar fi en ivi!~en -- root noch ciceri, AMP, noch der no- u~ gl-een, Wacr om dattie ridder dede Den cloefler defe woerdichede . 145 ITY liet fchone geeften malen, Beyde in cameren code in zalen fchat . J) . ,-- hem cofIXn groten Z, Doer nac wart hi des g 1" c 11 e s mat

Want

, clorperheit) 01 . i . bier ongevor_,,,, e I ij k j,, c 'd , 7, o r, d ct hair c c i i ig, r 10 1"wel,roorflcl to doct ,., dat de cerbaar'ieid iii het w., ilifle Zou fe n, Zie verder ooze op Cie Efop . Feb . Fab . vs . 2. 5 .

11 ,;, j,,-, . Wat flat deer brac) 4. i . tat dear gebrak, wet men nog *I-isic, wa.t er ontbrak, bet voorzetfel g' e, waar van wy breeder fprall - en ii-i cle atr,,iteck . op do Efill p . Feb . Fak . Yo r, vs . 5 ., worcitt ook woorden by (lei ., dichrer afgelateil . Zoo lezen wyy by item in ZCLIghelac!i, levee voor gheloven, ivaghcii voor , g - , en zoo ocik in vele anderen . "k's~ 144- ivacrdichedc) iviardi~-, heid doen is rcLHvg belvyzel ; . 7, i 0 on7c aanteek, op dc Lfi,,). 11,-b .'Feb . LXVI . VS . 12 ., en onzen diclicer bier order vs. 244 . Vs . 145 . p-e(,flen) Dit i:voord, gevoigd naar Ilet Lat . gefl .,.7 . betecRent Discos e, ge.1!-1i ,*cdc,-z`s ; voor geefte fchreven de orden gee/len malen vecitijds jecfte , do (,c,,-I,,),)uc verwisfcIhig dci G . en is Cite bier historI*,J?i ;,,`A(!u Vs, j40 . mat) d .

i.

,I~rkscrl tea'

e,7,m,'e

!, e-



S . GEERDEN THINNE Want fine feet die quam ten ende. x5o Doee was die ridder in elleide, Ende hi en wire hem g-henE raet, Dar dede, hi moil fijn hoghe fleet Daie!i laten aen linen dauckDoe wort fijn hope cite franc , 155 Ende hi doclite in fl jn moet, Al creghe -ic defe ioncfrou ~oct q, Ic en mochrfe njer in eren bouden Maer op foe willic mi verbouden Off verflroyen tenigher., tyden. i 6o Doe moil die ridder forghe lyden, Des hi onghewone was Deer to voren, als ic las . Ende als hi front in dit ghepeyng, Ende dochte harwaert ende gheyenS, 65 Doe quain die bole tot hem ghega ,-, n Ende was recht als een mean ghedaen . Soe wye dat in wanbope fy, Daer is die vynnt gheerne by bra-~Tt, drat b y Zich nict vist to redden .

woord by

Zie

STOKE I . VS 1099 .

3 .99

Want

In then zin lezen wy het

Florens dwanc op en neder Sine viands, haer ende daere So cyst hire brachte in vare, En malu-fle oec alto mat, .Drat nieinent waende in fine flat, Seker wefen doer hi lack . her by WEILAND T . W . in mat.

Vs. ae n ) te g ep o r, de a e n jr, n e n n r , a ; s d us tr g- e n zy,-e e Fe ndem fchrex, ,-n an soil , zie over dip aen of zoo ale de ouden HUYDECOPER op Stoke IV . VS . 525 .

Vs . W . als ecn man s7,'7,daen-,) c1 i . in de gedaa .nte van ten Inensch, Fab . XLII . VS . 2. Zie vs . 177 . en onze aanEeck . op do .Flop . Vs 168 Penc zp- ,,,-r genicenzame ultdrukking by de ouden, tot aanduiding, x , :ai den aluivel . Zie F1 ,uY .DF.coiF.;r.t op 6take V11 . vs . 566 . cli onzeil dichrer hier order vs . !zi6 . vs . 1 69 .

DE OUTIF , 11OLLANDISCITT:

4170

1

75

18o

185

19

0

want hyen dan befl becoren macht, Soo poccht hire om nachp.' en dace_ fly gructe don riddQr Bode fprac AU do-net, ghi flidt groot on-1101nac Van groeter forglien , die ghi draecht Al ill dat ghife niet en claccht Sy leit v fvvaerlijc finder berte , , flier om foe lijd ghi grote fmarte Dat fie is svel an v ghednen , Ende is mocht v wel helpen zaen Van des v deert , wildijs M1 lonen . Die ridder fprac : die niet en cronen Machine boor ghedochte fen . Die hole amwoerde mittien : Ic wil plat g1ii die waerheit ftet Off is v loghen hob ondect . Neen ghi , fproc die ridder doe Mar is wit ymer weten, hoe Ic dat foude verdienen moghen flat ~2'111i mi 1101pt wt liiinlo do g'11cl--

Occ wye ghy fijt, of w .acn di coomt .

~'Tocchdi mi belpen, dat mi vroeint, evil al doen , dat ghi Inv bier Oeck wat dat inlins deer nae -hefchiCt, Want is lyde foe groten pijn, Mochter boete tieghen fijn,

195 Tcu

Als . 169 . macht) Zoo fhat er in bet 1-IS ., loch de taal en het rain bride vorderen. Vs . i8o . croncni) k1agen , Vs . 199. ivaen) van waar .

vs . 26 .

vrorm t) ,

KILIAEN AD-onen

lees mach, 9011A

, j . groonen, conquetl.

Zie de aanteek . op de Efop . Fab . Fab .

L111 .

het,

dat , is dat zoo ass zeer dikes ;,,ils by Vs . 19o . dat IOU de ouden , zie HUY DECCIP P.1" op Stoke 1 . vs . o^,, i . en elders . Vromen hereekent baten , nut doon, c'n woord meat= by de ouden zeer ahgemccu in eebruik, zic N , (-)orts onze (110 AL iERLANT Sp . Hiflor . It. D . bi . 139 .

VS, S I T .





401

S . CE ERDEN MINNE .

r

Ten f,,O!!6c' mi fel,, cr niet to laten, D ^t dot mijn Porghe is bouj mateng 7fpmc hi die bole Ghi felt hebben grote fee I VPLn d e Ce n d Ii e voerker , meer, zoo Wildi doen, dat is v leer . Die ridder - fl-)r.-,,c : wat foude dat wefen Daer Ic mede i-Do c il t ghenefen Van den Ocuel, dat mi daert? Die We antwoorde mitter -vaert : 005 Goets foe veel fal is v gheuen, 1)at ghi moecht mit eren leuen Fallen fonder daer ghi fijt . Doe wort die ridder zeer verblljt, Die hi faende vant in forghen . oio Entie vyant fpr ,,lc .- is fial v borghen, Ho :- hmghe dat --hi voer wilt nocine ; Mar als die tijt is o-me gliecomen, F oe wil ik uwes ontbeiden hier, Ende ghi felt tot int come fchier . 1~

ti5 Wat baet dat is v hinghe telle,

Ic bin ecii vyant v"Inder belle . Ende ghi moil dan varen op mij ghenadeA Doet ghi nv dat is v ride Dat fprac die \-yant openbaer . ago Doe wort den ridder therte zwaer, Nochtan en conde hijs niet vertyen, Hi ea mof an fine woerden lyen .

One

Vs . aii . voer '-;rift noemen) voorbedingen . Vs . 014 . .1'chier) -rchier of rciere , d . i . dadelijk, terj7ond . de l=fop . Fab . , F-ab- ix . vs . 9 .

aanteck . op Vs .

=1- Vc-'Ycn) hier ont),'-enneri, KrIJAEN

Zie do

abnegare .

Vs . 222 . an f,,';Ic I i, en) d . i . zijn % , oordflaande hoadeov, Onze dicliter f. 34- *b . - iri , dl,*,, irarrheid it, V c~-konalen

we17,dem.-

Lie fee's Iyen fonder ~vaen, C c

Vs .

!229.

4

DE CRUDE

III OLLAN

MT TIE DRONK,

Oin die mine vander joncfrouiven Louede hi , dat hem moehte ronwen ,t,25 Mit alien rechte alit Jine quem Die tijt , die hi to leuen I-,-,Im- ; Want hi en coes niet langher daer Dan to lenen fenen jair . Doe en dede hi inet als die vroede, .23o Ende hi, befegheidet nit fine bloede Enen brief,, die hi help gal, E ntic vyant fchiet deer af. Nv ci- eech hi des hi begaerde, Wes hi doe wenfchen wood op eerde. x.35 Vann fc"I"I'te , of van fulken c"inghen 3yes placll hi hem foc, e veel to brin-hen Die vrant, d1one woude flerck- en, Soe dat hi wonder mochte wercken . Binneii defer ti it, die was voerfproke, , 4!-3 Wye hem 1-nifdc-de, ' het wort ghewroke, Soe i-n-viclitich wort hi, ende foe rijck, D-111tuien niet en wifie fiji -,s ghelijck . Defe ioncfrou, daer hijt orn- dede, Ghefc'hiede foe grote wacr- dicbeidO,, 245 Om dot fy beillehlyken lceli 7'de, Elide luttic yet in fonder - fneeide, Dat fi- dit vafl Gode wist, Hoe die bole , init nauwer lift, Defers redder hadde bedroghen, 11 0 Daer hi helm flaende vast in dogheii, Oui horen wille altemale . Dat docht hoer yamerlike tale,

Dat

Vs : 22 g . met) d . j . merle , -, Cl;*jk . XILIAENI Met , meet, mede . Cum vna . X"S . 232 . rchic ,' dacr of) dat

is rcrtrekt, verwydert zich .

VS, 250, ins da y' end da i . in lyden , in verdriet .

II' ffleeh-ave rnoe9e dor :oot keeren 4churw' ;, dies hadde hi duge ll .

VAN HEF'Liv bl . 217-

Vs- 1 64-



S . C1:-l--'RDT`,Tq MI S NE . bat hi dit CIO-71,10 "111011turen, Ende met to laten urn ol,"he-en befuren Ghc&lctruut was fijn vrient Ende hi had hoer altoes phedient . Dat loo'Ate fi hemp ten leften (a ,,io-he, Doe daer naken fo ud die Plao'llille Want de t*jij t Was thans I gllieleden 26o Rat die ridden molt van fleden Trecken optic laii-y 1he vaert, . wq-Art Ter ewelyker Pine Wait fouen jair Iijn ymer Zn--aelide, I Ende hi en had vorfle, mar twe maende 265 Datten die vyant foude halen , Mit flue mit ziele tghchichh to betalen . Doe beqaolt hi liirde to dencken , floe hens die vyant fouc"lle crerxkeii Ten ende vand,--ll flelle! -'f i"Ircil 27o Als hi ter belle mole valren ; Ende nyemant en mochtet vo er he doen~ Doe droefde zeer, die ridder coen ' , Ende hi, vergat vriende en is7,sg 1lie, Die hi ghemint had alle fine daghe, Endce finte Gheortruut,'defe ioneffou ; Want hi greep foe groten rouwe, Dat hi nyemant vroeChde en tocclide . God feet wel war fijn herte doechde .

403

vary

Dilatio , procrasVs . 264. vorfl c) vit.1"Irl . K r L T A 7'N . F--e ff,; . 11 r t1natio, her goCil net op, a S eon, ten zynen- tyde reeds verouderd,

wo ,-rd , en bet is my ook ales dan by onze vrocgfle fchryvers vourgekonicu , wy lezen bet nor; by omen diehrer f. to, c . Sot quam daer een ,'enden

, eloot io?ghenDad,-1 ontdronghel; Of voille ghenowen by natt:rcn .

VELTHEAl 1 . 26 .

Meet- hl nam voc enen vent an then Tote,-: alo ,.de . voeg bier by de voet-~tcvlden , zoo van ors ver e , ass van her w . woord verj7en , bygebragc door

op Stake 111 vs . 1265 .

Cc 2

Vs . e84 .



r,R

1) PE 0 U D r- 1-1 0 L T .,, A - 3 M, S C', 1 It TE

404

-

,

1

11

0 NK ,

Van grot'or

pi " ;011 oil wee, niaeriden twee . Doe die jaer "Olile q1,i-.imen 9 Doe riep hi dat co .1luent to famen, Entie ridden nam oeilof An alle die vrots werll oi itell ho ..",, 285 Ende hi ghinc fijo gay bef--tten . Die reyfe ' en do .fle iiyemaot letten ; Want hi. lead to m. on gliefeit Als is to varen bin bercyt , Soo en mach my nymant wederkeren . Igo B y defen exempel inoeclidi lereil , Dar 2nant en meet bcdr ! Oc va -rt c i in- ch net liegen . U1 c"ze twl ,!-, Idc hem fiin moet Defen ridder, daer hi Cloet ; .295 Want hem die reyfe niet wel en lust , leffle

,

-

-

,

-

,

-

-

,

or anon is van hem NAL1,AZN 00 ;- A7 0f 1181aiefl , 1%?10cere , eene fpreekwyze by de ouden zeer gemeert . MAI '.RI.ANT R-1jmb3 4 . b. Ble t t e 1en .tae ivi)^e Balaam Or"o" an dent Coninc narn , nave oer7of) cerlef nen-le,-;

nemen ,

hem vaarrel

an,,

ZCg'tc"01 : .

I

.

is.t j'c e de -n g af 1,i 1,e .,; ra et, dichter Sp . lifer, 111, 11 .

7-ic dmzc 1fdcn hi . 11b1

If7art J .2 -,

die her, tr hv1pen quamen

I , C ; . ; -

in

WLT111' .AIT

11

4

e

V

cc

u,, ; .

7C11'(-!0

i

it

g a

i-

,

li, `

Or"

i

.o

e .;,.,1 7 . ,

f on m

n~

rasher

en,

gee„

I

v

c'!

'•' ` . ',37- VAN FIEELU

r

I-

i

rjin

e

t

o

'c

fjp' .7Ce1,',vYZC

0

IF

Par1*`!

1CZC11

j1',, , i

1

c

r

c

as

lure

,

:'Inrd

wy

1

10g 1

b1 7 1

CATS

Huwel.

D .

W .

to

I , 9 -Olck, ick ./!'e de vrienden ko je Zi- wy,'icrs once voter . voor cien Te-,vt1!1 , . bl . xi,ill . :cc-;t e(njo'

hruylof

ma,ltiid Tevev . Foy %-ci-, wy uc ;,c p L etfire , d(-, Ze ten v ei , ,*n(-, id vi en , cap a1daar r ere aid, pro),-ter vliaw corndicerc ca : ;;am, dare cw ;3aw profectitiam . 1 1, 1A F 71'

e

C,

i.

Vs . 296.



S . GEERDEN MINNE . Ende om dat hem God gheleiden must, Soe patien fi hem drit-,cken allegader, E -,(Ie bevalen den beinelfc1lienn vader ; Mar als hi fate Gheertruden hch, 3oo Die hem foe fvv ,.,ier op therte Inch , Do,- : vvederelide Iii boron dr ,.7-nck . Ic heLis ghcno :~ch, is weets v danck Sprac die ridder, is wil voort . Sinte Gheertruut die feide : boom , 305 Drinct doch one die mtune van iny, Ende den vrienfcap al deer by Des apofiels flute jolpyi, Dat v gheleide die heilighe man, . Doe dranc die ridder eer hi ghinc . Sao Dat was hem eon falich dint, Als --'hi bier line wel inoecht verftaeu ; Want als die ridder quain ghegaen Vv'cder optic feitie flede, Daer hi loof"de fijn fekerbede, 3Is Endo mit letteren beCcreef Om goet, dat hem o!' -fliali{ e bleef, In fulken fchjjn flIs hi begaerde, Ende ziel ende 1"If daer om ITerteerde . Ter feluer djt nays hi fjjns waer, Vs . a9-6 . 0P, slat

ISILI'Is

V'~ .

c m God gheleiden m

ufl) Onjdat her

40 5

,42, o voor

010

Die s' .

En, o"'11 dat hem Tulle bliuef; So g,iebieden wi .

Vs . 3 oy or . ivea, -r.1eide) d . i . weigerde , zie ooze aanteek . op do E/Iop . Fab- Fair . xxv . Vs . 13 . en Fab . xxxv . vs . 7 . Vs . 306 . den) 1 . tile . Vs . 11-nodig 200 061K 0111 141si-e uaasE

bet voornaamwoord h,* . en bet zc'F321 . ell duo in den 'we ; den .,S 325 . hen., en 327 . DO 'en ridder . VS, "77 . Geer" , uvd v~ . ^, 79- ., tefOVi,'I CIC ;~01~11111)-Olic ai$ ! ,,icv~', I?!) Tijur vinden

v rs t

Iv, is , ,, .16 4



4o6

DE OUDE 1-10 1L-TA'NIDSCHE D"' O INK, 32o Die hem gliledient hadde feuen jaer, Vander belie die vvant, Encle front daer betcrdan ec'-n bra it . Doe moclit hen wel unit rechte grmen, Ende fin droeflie-It al vern -cw-en, 3 2 5 Wanttie vyant fprac hem an GryfiAikell, als hi Wel Call, Defen ridder, ende vraeclide, Hoe hem die reyfe daer bcTio.Q-cI-.,,de, Die 'zoeheliken was aenCcbijnSw ,,ierl ;-*,ij c fl)rqc die ridder fijn33 0 Ic moet m ,,-jn zell- erhede vryen, Ende fch , iwen ihefus en Ende varen opt ie helfche w rp.k e . Die bofe antwoerde op d e fe fake 335 D -~jn zekerheide is to mi crqnc'k, Du en gaefte niet den rechten ganck . I

Vs . 3^6 . Crylleliken) A, i, met cen vertoorei;d, dreigcnd gelact . KiL.iAFN Grifielich, mina .r, horribilis adj-!')e,-tu . 1-liflor . van Reyn . de f'O-q 1 479 . f- 48 . a ., hi (de lceuw) ivert fo gra iivulikcu gryfeliken an to fen, fi'jn oghen dirt glimmeden ale een vuyer . Vs . 329 . zzoeheliken) Waarrcbijnlijll vindlen wv bier ecile nii~fe 'R ;; vain den affcht-N - ver, a .-in bet wooed , 70C' -.-Os bec Gearrflitit, W4'(*r liL g ._* ',Oet

geenc beteckenis .te geven , en gevaarlijk .

loin,

zoo reel

,7 '?~ .; jj

Vs 311 . vryen) d . L voldocn, vrijen is by Ku.i,tEN order anderen cc,k vcruaald door bet Lat . fen vere . ri Vs . 3~ 5 . cr .1mck) z -, v a le is dit wourd di,:o ;,, i,, by de

b6daide,id .

7eor gerncejt

lWALkLANE 1 . 0 . L 148 . C .

- tiep alat voic - to farnen al, Oat to fcheiwene mjeer ra onat euaj, .Ell" toegedem hoe cranc fl waren Iejen die roomfche fcaren . VELTHEM 1 , 3 . _ " il cranc on crane begin Comet namacis greet ge"v By dc - zaffden dichter I V . us ., c,a!,,krl ; - 77 . .*7c . Cranke fi :ippc kvr, Leer . i nn Texanr4 dcj~ Cr, acliter den 1 60 . en ikal.'Jer av.dei -s gees dx) 'l at wy Cecil VS . 333.



S . GEERDEN MINNE .

4.07

DII dronckfle nv, Oal.s wacrbcde, Gm hoerre inin -ile, die mi foe lede Fleeft glicelaen ai delen tijt . 34o Ganck van mi, is fchelde di qui-i' r. Dat moot ic doers bi hoer bedwange, Encle al wilde is dienen nech fo lang Co, .q ende arbeit waer verloren . A I I i ad tL u ' hulde mi ghefworen , 345 lieyde snit herte , ende mit finn.e . Droneflu om flute Cheortruden minne, Als ghi deedt , tot mven vromen, Soc waer min macht -al benomen, Dat is di Diet enn mochte verl , O.-M . SF,o Du en felte mi niet nicer fchaden 1VAt hoerre minne, cleyn off' grout, Dic di opt Itfl-Le drincken boot, ('m fine vrienflci.p die hi heeft lief' 11-~,-) -ut bier wedcr defer brief.-IF, 355 1- -.aer dijn fekerheide an flaet, Van di en glieer is g 1heln ien haet,

5

Dan du iii van di laces varea,

Ende is wil al des goets o,-abareu,

Dat-

Vs . 3S3 . lode) Lede tlen, kwaad bero74! , nen . Zit' onze aanteek. ",nb-, Fob . xvil, vs. 2 ,2 en op do vs . 2o . her iveder (1cfen brief) d . i . rug, en in aide bewaring .

Vs 3' Vs .

d,

verbindtonix,

en

neernt dies weder

zoo ook hier boven

k lie tzeIfC'c -.,. -Is f, keringe . celoof i I,, ddot vs , 3 1 4- C11, 331 . . cll ; t vvoo cone nicer algcaie-w: rnee bereekeiiis heett, don HuYIn :_- r OPI;-ft op Stoke vs . 1015 . daar' acs hec"it , die het alleen necrnt voor ondertrouiv . Vs . ;

voor dan dat, is dc gewoone taal dcr ouden- I 41i

1 e .70iyorha "de in weet niat el, C; :111 and gijir!ft ; zit wenr giievei . ', Hitar .u bl, 51 . DZe d .,er an ,!ers lice ; eii, ro

:'cc, .

D -m hi d gra :ie yan Wrr'-Jis ";C-tf SL "u ' -Cc 4

V-rr,-



DE DUDE HOLLANDSCHE DRONK,

408

Dattuu van mi hebs ghecreghen . 360 Had die ions '.'ro -u alleen Soe inoflu mode an onfer ., rinck, Dy en foude helpen ghenen dInck ; Mar fy heeft di van mi verbden, Die dLI mindes van gbierj .c,---!,,.,n365 Ende doePLuut freer , he't fal di rOLIWCn . Doe en mocht hijs islet to Ian -her fcouwen . Deen fchout quijt alclacr den anderen, Entie ridden die ghinc wonderen, Mit groten vroechdc, , ton cloofler weder, 37o Daer hi Gode in diende zedcr. Als hi to clocqer weder quam, Ende tconvent die waerhcit vernal , Doe waren fy blyde allegader, Ende fchoten an die ridder to gader, 375 Ende hieten willecoom al gbeinien, Out ende ionc, groot off clien, Oeck hiet fi here willecoine fijn, Die van hen wift den rechten fijn, Sinte Gheertruud, fine vriendinne, 380 Ende fprac hem toe, nit fladigen finne, Heymeliken deft: reden : Ghi hebt auontuer gheleden, Dat weet is wel, al fed ,cljis lAct . j a i o : -. c 1ro u , a I i s 1-n i d i t h c fch g

385 1 c

V F, ~r

v2 .

.E ;;- en

?lad niet nit °die gent, 'Dan order den kin -on be rt freer . F.P-r.(,- IIUT f. 8 . d . Ic late mi liener in die doetkilr'c , Dan /I, i-j- r van miner monde wifle . voc- hier by MI LIS STORE I . Vs- 450- . en de janteek. van Haydec .,,,per op 'hct mast voorgaande vers . W ,,7t . te" (I . Y . tot,

welke beide wooden Nvel eons by do~ Zie de n-tilitc, ck . van

fchr','vers vcrv-v' iA*cId lVei- clell . de, do

U .,

oIIs

Fj b

c !"~l ,.I

e

10,1215 t i i t

F j 1) . x i i i . v s.

S eu k e ,

h i ooze aa 111,n c

r I;

iT

S . GEERDEN MIN E . 31-15 I c Eels mi h oeden al inij n leuen, Ic wi1 lni al bier be . h cuen In dcfen cloofler, elide dienen epode, Ende houd ;::n voert al fijn ghi2bode . Dat en list is niet, om tal dat goet, -o Daer God die went rile-de voet . o Dus giilinc die ridt'er heel bereiden, Als dat hi woude een - leucn l , den , Dat Gode ontfanckelyckcn waer, Ende f jn goet gaf hi daer naer ~ J Sine vrienden, fine 1naJilf:n . Soe dat fi hem wel lnochten bedraghen Alle die ghene, die na hem guamen. Ende arme lud-en list hi by namell Rycke maker van fijnre hate, 4oo Ende linden clooller gaf hi gaue,

Dat

Dit bereekent bier niet flechts maar 'net du ;dt be, a :-i!dWk :;_ill , ik wil het klooster leven, of din geestelyken stand aanllti1Leo, zoo komt dit woord meermaals by den dicht`r your f. 23 . c . Vs . ;36. Ic wil

ml

al bier begheuen)

1: wil my aan deze plaats vervoegen ,

Die ridder die ghinc lie beaheuen titer werlt in een serde ., III . 31 . vs . 5 3 ., van bet opnemen v:m nii~uwe kloosterbroeders f7ie fe hew oec mule begeuen, MAM.LANT Sp . Iliflor . 1.11 .

O1ume to leiddene III ;i

lee; en .

Tier voor ook by dcnzelfderl c'ic'icec anoenc begeuen , III . V.

16 . vs .

So lienet hi tae tnoenc bC"CLlen . Zie nofg den Sp . Ili/lor . I . V it . 61 . vs . 79 -- 65 . vs . 098 . en 7a. vs . 117. en a1uyuscoes i up Stoke Breyd . Aanteek . X . B . vs. 1097 .

Vs . 393, ontfanc?eelyycken) d . i . a .lelgcvallig , Lev. van S . Frar_c . IIS . f. 43 . c . En feide dcat alfzalken iverc den vader den ontf7•r en;l,'ticlleit, bouen alien facrif aen, gename esa ontfangelike w a.e r . Dc dichh-, ter van den L EK . SP . f. 159 . C ., in de opdragt van Zijti were, aan Jan III . Hertog van iraband Ontfanckelijk moat lay /2jn ci . Zie deze pla:its breeder aangehaald in onze Voorr . voor den T e :ash . bi . LXV.

Vs . 1 ,96 . hedraglaeu) hem bedragl-en, d . i. hem gcli,lk zija?,

voo>r•L eel rl near yolgen .

Cc 5

Vs. 43 N,



11 .T .

DE OUDE, HOLLANDSCHE DRONIC, Dot fiis 1-110 , lien tioch to bet, Daert clopf'Ler iiv is ineele befet . Dus was Clice ricidor wel g l icleert Eiide ter do .:-1-het foe bekeert Dat, hi flar .11' ecii heilicli rnenfich . Wat baet dat is om rijcheit wenfch, Die is 7mer rumen moet . Ende defe be ; liglie ioncFrou goet Die voer occ merle ten ewiglzen lcueii o,.io 17-,nde elck is mit Gode iiv,zclr verheue-ii . Die ridder, entefe heilighe nonne . Die ghenen dilick, onder die Tonne, En minnede bouen onfen Here, Ende first is a plach fi to eren, 4 115 Beide mit vieren e7i Snit vall-en, Soo dat hi boor halp oec merle ontlaflen Defen ridder, daer is off fpreke . Die die bofe, unit valf-clier treecke, Tot zwaren fonden hadde verfpaent . 42o Hier om foe wyerneiis noc 1h verinaei-it . Die fel hoer minne , altoes (irhicken, Eude oin lint Jans gheleide dencken, Die die redder van hoir iiam, --F,er hi totten vyant Ounni, 4e5 Die hem tot quaetheit hadde gheuonden, YU heeft hi hem zeder quijt glieCcouden . Berom drinct al Pint Tans glie'lleide, Eer deep al vanden anderen fcheide, Ms ghi enighe reyle beflact,

43o Daer toe hoer minne al onverfmaet Die finte Gheertruut was ghebeteil, Ende opdat wy hoer minne glienieten, So willen wife alle drincken gaern, Ift op die flvate, of in taucern, VS , 414,- t4, uccrn) herberg .

Eli . v" .

is .

Zic de aallteek . op de

4 -', -5' E r, -

FaL, - F A .

V3- + 447,



S - ME E, R D E N M I 1\1 N E .

4"

435 End ' omen vrienden felienckent weder, I ~!I (I e- NI.7anttec is oatthoud .f-m zeder Van defen tween, daert ecril of fchiede, Dat beydc, blcuc-i heilighe liede . Bier on-l fljn Willem ende is in eell 44 0 V',"' II l.cle gac,-4Fher g!,-,, e , onder olis tween E, nde belbben olls also head en adea, D , t Nv, i _~c ii y e - i a ,, i t e n hieten Wye ni ,~nfe flchenct, hi ell l'ai 'r' ontfaca, fiat hi in hoer glielc-Ade moet gaell, 445 Daer glii dit dicht of- hebt gbeboert, Ende ons God leyde ter hemelfcher puert, Ter lel,'Ter reyfe, alit is to doen . flier inede eynde is mijn ferinoen . Vs , 447 . alfl is to (loen) d . i . gals het ver 6 ischf, of gevorderi -,vordr, Zic ovzc a2meell . op cho. Efop . F'ad' . , Fa,b . LV . VS . S .



BYVOEGSELS EN VERBETERINGEN .

Bi . 3- r . 4 . v. 0 . qpzicbt)'lees bier, en waar dit woord elders aldus' voork"onit, opzigt . 5 . r . ig . ons - by zamentrekking roor onfes)

:W 1_pvocir defe s . Bybel HS . j36o . Tob . vii . 6 . Tobias is des vader . In d1t Viig daer du om vrages Tobias, de quo interrogas, pate;- ithus ejl .

zelf(ic fchri ;RNy ze hadden de ouden in-

- 1 .,2i

r.

5.

v. o.

de vijd!) 1 .

-/2s .

den v i rc h .

Van hier o r) k ,ve7eii . toegewoge7i werd) nccli voor beta/en . J)ybel HS . i36o . job xxvmi men fal gem filuer wegen, on; die wijfheit daer

r . ic, .

merle to coepen .

-r- n, . r . lo . v . o . to nether hebben) 1 . to nemen hebbe, r. 2 . vertaalt) 1 . vertaald .

35 . r . ig. Lhltic) 1 . Levitic . 2,, .

belelealen) 1 .

beldel-lden .



I ' ~

3

:.

.~ 1

T

VE BETEP INGEN.

413

o . etze.,,`cfe i/m erk f. 2 r . c . ve rmet d~'/,e p' ;IE1ts zl d n ii m~bybel PET . Pi c li d C W) f S'o'on. I-iij? . Ex D!1 . C . xvIr . 1 .!ron , extemie et /ercute pitieremfm terre, et 7 t c111 !fey 'n Ow,, ; terra Egypt : . Cinnifes wordt ill sic Ge~v;fin . ocab . 1494, vertaald Peer cley i vlieehkeias .

r.

~ .4~

v.

Ir . 0 . do tweede re °el) l . den tweeden reel . En zie , wegenns het verouderde woord of , nog h\"r~~ILANI) 1' . W . in Ujjs .

72 . r . 7.

r.

m-

v . o . daer vont bi) 1 . e,7(,,e;- vant hi .

r . 6 . v. o . oUden her o:aast) 1 . oude herkomst. r . i . luzrt zal bier, enz .) Do widen fetid even (, o don, voor geiuid mako ; n met de Rein . Jiybel HS . I. :; 7o . Job . X r. . 2 . Of t my: alfciher Jlem -6- ;1 clls Cod C or:t . -•-a 96. r . l: c . cat men door euea f vi n , e n z .)

D at eue rf riju by Oe otRicn VoU~r wild zu'ian gebrwkt wer d , it"i .jkr mode duidelijk nit CL . Gc "rEIV ~ One~c f o!' . A.1 . o ;,, . Jti.o7 ∎ f. ~ . a . In dat groete bti l~ h doer hoorde by dot vrec leiiA'e geluut van ten i L_ n ; r bee,/en, van fe-c-u Ten , van harten, van here , vC n c11erI winen , e van we/non.

- (,,G . r ., -, . ae

I . den hags .

r . ) . V . 0 . de z ,,- () f)y 0 e voorheeIdi° :-n tier v m op :e ;ic ou ,,, 1,.ari r;Peor ne~g voeeen bet ou1Lugs ook gebruike yke

Co,,,•rr ike vvoor C'ronike, by C j .- G Go c T F. , Jron . . 1467 . f. r~cj . a . One/cr 6, / n .[ eylr Gracicaen beg, oncien der Vra ncf' en (,Or , i ken u van boron eerfen C5 . en f. 51) . b . vein Ihhdorus Hispalenfis : by bej creeel die C o rn i k e n rem F at o 1/teraninnis tyden tvt fvlure tijt toe dab by flaiJ~. BI- 1 0 4 ,



i-NVOEGS !.I"- LS . 1 . her ell •!'J , j61 r. w, . !• ~

1 ~ "e

w

V . 0 . VOOT

,. wPr rata pbsch-us , cd o ("r .

de woo

'J

den I2 :'--

17 .

r.

9

dale, dat is ("/) beneden, omlaag, ool, rigs ouk WE- ILAIVD T . W. ill dell. S. V.

0.

S

E

ea

~ rr-

eiger ] i e

r . I i . bet middeleeuu fck L:ltifaa ~c) I . bet iniddeIeeuwfch Latijnf.

12"" . r . S . v, o . inden laft , welkenn .

i%t: '-e)

j.

in den 1 aI$,

136. r. 3 . ? ~ or e 1 van . genesgzaam gelvke beteekenas) gelyke z"imennv egiug viodenn v'y rsok inn cue wo ;ordeti orifoen en betddinge, in den Byhel US . i y(5a . M

I` . .Ii o nn .

m-,-I

is

j.

a Itr:lit hoeren

foe f

ha Glenn he-

haer ordoen ea /i'ae " 1 edin

l"cen is i'cc

.

OeL .

r weini e b-; .o aard ieoorde

wef k -ce reeds by oi~r.e mi Je fcbryvers yoorkoo1

1, 11 . M A O R LANT Rijmb . f. s - b . van

J udith

foe bad aachts i ut tc AGi'7

b liet fmi"e haven n1 ;,V- 11 -e 6'oeil. 3 Drte nac/ode d~~ie /'cc lrrs beer orifoen . Laet ons O ~daen bed en maser, e Wi U=nfe Ofiucii . r . 5 . v P.n en tcxt

w 3 ", a a t e wd : g •i L onzede li i- i :, vens4 e r+ at, inn de l-, floec vanes - n s caec ~JJu 1479- Zie B ibliog . Zc L'a amh . b i . 8 . vOegd

. r. Y, gaa,,,-2 vat; blade) -fier voor nok Iby de o u en , groo '~, as ., kind , Lee . an !T . C . tj S .



~. dat 7 :e Ft S . ! . ~. 7' 22~p :, d'rero°'=' ga'i?2C op _[o/d ., 67,, .amen ;den wined r, die h J aceh lien gi ocr biz i luc vim

#c . irtambe) Zoo ffaat er ii B' . 169 . r . j . vain den text duch k huu(dc i'ztt voor ecrien misfag her dair bet fehaap, vail het.end is, fl chts vijf maanden draagr .

-- 1 73-

r . 0 . v . n . Pa/:lee) l

hi

g.

rey

1.

fig .

ai'

raaF

pa-aiH€ . j l,-1jn 190 .



Jjifl'r . van R eyPi . de Pbs , &ok/e. Doe lilac men b a"A ene male ende een cleyis ;-.

(taer

r . 5 . cantharus) IILL

gehijtk

I'6= gea-ki/ra

bi .

LfL .- ctar~~~' ~~

In de Gemm . Vocal . 1494 . is door on vertaald .

r . .i. . velgepis) 1 . v~ohrends_

r.~

---

206 .

r . .•` ' . , r = rstevo gen] dezel fd e ietterverWi feli ng v - )ii 1 .) iii I vindr men in 7roeden v+!or roe)em . P"!,.7.iei 14's . 1 60 . Pied . iii . q . bet is tijt weder te ruedtnn slat geplant is .

r. i . v . - n . a- t i

,T . . GF T T -n . F . f . 73 . a . by Was jeer Met- van at ei van thane/ xe .

~-- 224 . r . 6 . in ecu woord bet tuft In lien aid Iczen "J V n i ! S (.lief F:iI / (/e in.) k i in ~. nn Il occ van leis Scaec . ul i.,,,., 9 . Zie .Bd blio . eldzaamfa- bf . ,1 ,6 . 24 . r . ,3 .

oefen]

moct .

265 . r . 12 . want) 1 . v at . -

2

79. r . 1 .5 . en 16 . ten oerde) Zoo onk voor to noer-

M-- 287-

cle, in den Bvbel [-IS . 136o . 1. 25 1 ; . cats die n f erre, die ten uerde van f den fJcerde flaet . 22 . bif ia) I . beflia .

- ,88 . r . 8 . v . o . imflerntt 1 . infie x .



~,i

s

oe

~ct

e~ .,qf Ii,~-i'`~~,~Ul~ .t ~~

,7 r f

i'

.1) ; zefd r o,,w-c'7 wf`; e PC kom t , oi,z `}icbter t 4-L . LX jd . 6. `T w,sl ezigen y~?etir' 1i cic-. n!ijkt aanclui dt in ~erker , waarin echiter In et Z t J' tC d LrnkV) eeId in , z ch elc e~ •s begeven 1, vooitkomdn , li` r op ;e~ floten . r~r

T .

v oV'f'

b+

helr'4'i

0 . by MATTI-T .) 1 .

r. 9 3 '.

S (T .

r.

29 .

doze of genen)

1.

BEhKA

ey MATTH .

de en of genen .

,~ . voor verzrdigd) bet eul :~~: na•t~ /aden voor verw aclgen , lezen wy in hrtr -1 o van J . C . , .1l 4 t ..e ° s 2 o • •

r.

E'i

fa ~~~' ~as`2 Here

sire

fi'ty'e~1t

fcbaren

ran

v1Cf

;" t 11 1.7+ t.~L l' e . e

tiv

dZ~f`mt

ghefadet

baddea

~-

e

v2

c

-en

BLADWYZER DER WOORDE1\,

EN SPREEKWYZEN,

TEEKENINGEN VERKLAARD,

A.

IN DE AAN-

OF OPGEH LDi RDD .

Bedragen , naarvolb esl 409 .

Beeft , Vr. 8. Beeten, of t,-eden 131 . Aet . fpijs 206 . Begheven, den geeflelyken gland aanneren 409 . Aax . bill 178, Ablati -us , Ab/olutus 18 . 241 . Beghevene laden, kloosterliiAchten . zorgen 357 . gen 32 . Achter na . 140. 380. Begomen , bewaken 282 . Achter lande door Izet land 362 . Behendicheit, Wi 311 . Achtertte. laatffe 270 . Belen, blaffen 159 . Achterwaren , verzorgen 148 . Bequaam, aangenaam Zoo Affcheiden , vertrekken 240 . Beraden, verzorgen 213 . Afterdien, daarna 397 . Berieden , in beraad nemen 06. Allaes , helaas 326. Befpellen , bedoelen 47 . Ambacht, ambt 109. Befaan, voegen 168 . Amelaken , tafellaken 369 . Beftaan , aanvallen 246 . An , gunde 324. Bet, meer 126 . Anden , zich aantrekken 367 . Bet naar, naderby 34 0Arfater, geneesheer 221 . Bet, beter 394. Bewulen , "uilmaken 15 . 68 . B. Bi, door 7 . $ifpel , voorbeeld io6. Bachten, achter 374, Blouwen ., flaan 118 . Baken, varken 130. Boeghen, buigen 357giant, bond 18 . Born, water 102 . Baraat , bedrog 14,4 . 349. Bornen, branden 83 . Batien , b4 ff!n 157 . Boude, fpoedig 59 . Becopen , betalen 350 . Branke, tak 37 1 Zeden , vertoei'en 229 . Breken , ontbreken 398 . Bederven, behoeven 333, Broede, broifel go . Bedi, daarom 210 . Broeden, koe/lere i 170 . Dedieden , u tleggen 8 . Brulocht , bruiloft 4. Dd Bug,Ian, tegen 399 .



B L A D w Y. Z E U.

4 18

flu!x-~-rc-r, cen B a i k- , romp 2.5)3 - 317 . C. Calluw, loyal 1 88 . Carnerliiic, kamerhm- 101 . Caritate 336 . Cj l en F verwisfclen 3 1 7-

Clein, wriniw 105 . Ciiape , kimc!V 1 1 7 . 354C o p p e , fl) b-i e k 61) 30 . Cor4-)et, paul7,-A-c)ck 3'9 ,, Crmnck, z,,,!,A.' o6, C v- anken , a(wilglen i ti . 233, x , o . Cronen, klagell 400 n7

Cul"O,

114'au!'Phiks 301 .

Cure (ter) 73-

D. D , dat 15 . Dnal omlaag i2q . .Dads ilf ,aws z :- . .0-an cu 6,; . Dan daft 6131' 'i"' 07Dat dza &I I-oo'4) 0,"'11011 , hCld - 2 57-

Der, ei, n

j(,-6. (van enl van died ,

Dole (in) z .jn 751) r) o ii , # oe d-."g 251 . Door, 0 1" 31 8 Dorperlicit, onbeleefdheid 3 2 7Dr ;eu overcen, zie overeen t Ic l i crue 93 .

E. Eclitfcap, ec .lit 2-37Edelcen, her4-aauwell 35 . Egede, egge 356 . En , Iliet 142 . EN J'berromdig , rfgekoi-t 183Dide (leggen op- zijn) 94Erre, gram 240 . Et , eet 75Evel, ziekte 320 . Everfvvijn 95F.

let cen en mider 392 . Vc "Oot- clien 93 . 97ief, kwaaddoener 176 . Dler, kose,aa- Sr - . Were el, 2 0 5 . 31 (te) iioc'di,-- 3c)6 . Doglicii, ve ;- elriet 4.02 .

D: v

Droft, gebrek 104 . Drogeiiaar, bealricge;* .331G ,, Dromen, dilngen 27 0Dul, ilwai.-,, s 7o . Dus gliedaan, zoodanig 215 . Duut, 76 . Duwierc, fpelonk 345Dv,,inen, afnemen 233 . 37 0 .-

befpotten

Faalgieren , misfen 45 . Favel, fabel 126. Fel , wreed 9 . Flederflin, voetjicll't 362 . Foy ; reis, togt 4 0 4Forecift, bosch -,)64 . Fortfiere, kist ioi . G. Ga , fc7iielijk 61 . Cam van vruchlt, -,mw ;7ger zlin Gade , be.Awaglijk 298 . 163 . Galike, fpoedig 61 . Galingbe, fpoedig 61 . Gans, gezond pi . Garen, begeei-en i5o . Cars, 'Vas 99 . Ge , voorzetfel " . &,fgeh-,terj - 2o& . ( .-;eboren van Wapen 393 . Geen , die 2 74. Geefte, gefthiedenis 398-- C



Geet, opt r, 7 . c cI-ckO :fete :~'= --ills V1113) Z2fl1 en

Ovoord(~u

ge voeg- d 136 .

4bfol7ftus 246 . Geniul y iof 38 . Geringe, fp~oedig 251 . GefUllen , vereeni~,-cn 44 . G efhi de ., aardeviv g 2 24.. Gewarich , waar c .~ttg r3o . Ghedaen, gedaante 399. C~e/)

t1'''Lds

Ghedelve, , raf* 345 . +Gli eenr ., slat 71 . Gheleide, ,&ef . crwaiog '0. Gh e nr o e te. , tegenkornst 228 . Ghene, doze . i 8 . Ghenen de , ioutmoedig'aeid 2, 4. Ghenefen (skinds) bares 58 . Uhhenoot, gef/ik 197 . Gb ereide , : adeI 2 25 . Ghelent , gezonden 323 . Ghef jq, geuteest 171 . Gheitade , hefiesndlg 397 . Gh efwanrt , f .aerteli_ k 94 . Gh eval , g e/uk 241, . i69 Ghevoech, uooddrzi f t . Glhewout, mrmagt 361 . Gies, gy des 208 . Gnoech, genoeg 16g . Goed .ertiereu , ~ro,,daard g- .9. Gr^oaf, opper1'zonfd - ..r 46.

Erode,, trap

105 .

Gry.1 liken, dry,-endc 406, Groenfel, fraai 195,

Groeten, behoeclen 67. Groot en clein 35g. if.

Hl.atfchap , haat 2 3~. $ladder , badeen 'aem 271 . Hare, bier s2 .- 86 . I-lareitare hier'endaar 174. I larrafch , getiiig 356 . flebdi moor heb is 298 . leer, cit wooed herhaald 140 I-leer, leg er Heertcap, boron 290.

eid, tritgang 312 . i I "'I t 217 . I ienn , hot en 352 f-Ierde, , zeer 321 . r t , :~1'arvz: eel . 44, lict, daaar, er 202 . 2^- . IIeveroeder, ~~t•o edvrou;' r 3 I ly , min Fl e er 52 . , Hinderw art teg ~rr~ Y l,rr I ~o . Iloede , trozn4' 396. Hoegedaann, o dan 215 . J to ele , kords" 254I I opt d e , g zt, J(I 147 . floude , fpoecl4• 6o . Floucien , i,G beg l~ r~i~rg sa :'i.c 40 7 . I-lou d u , be .lioerlcc r! 1 4 0 . r -louut moo . , ii Jv efcIhz: ' r , ; ieusehh:7ecid i Ilure , hi ~: 2eo'

Jainmerh ; id, .jarrzmer 277,, Jegear, met i o8 . n, i en 34.3 . lnwvert , hini200n' .' tits 1 { D . Joye, v r r!gd 3i2. .

e

Y 61

~~e~rrx_jf 291 . Ketel (in den) driven 371 . Kinden, ki uderen 79 . Klerik , Schoo~aongen 3' 6 L. Locen, helias 32.6. Lace ; er, f 'rarcle 86 . Lava gen , Iengte . 217, Langen, veriang erg 305 . Lede , knn'aad 407 . Lede doenr , miskennaenn r 1 Leed , aye •ac ~~ i is • 198 . Leelfehei# 3 2DCl Y ee



420

B L A D

IV

Leeren, onderwyzen S . 1"~ rrghcn , ver clykcn 11 . 205 . Leide (te) v ergaan , nadtel hhd,, n 49 . 207, Lcit hebbc n , verac.'aten 7 4. Liden . voorbygaan, doortrekken 18- 2 29 . 316 . Lyen, belyden 40 . Lier,, wawang 77. Liggen van kinde, in het kith de . •b ed liggen 57 . Loe shen , lac'7tcn 325 . L oilwen , flaan 300 . Lu cliter , link(-, r -116. L u! u t, f/errm p . 177, M.

M , hem 51 .

M,ic'it voor mach, 400, Wi ale , buidel 360 . Man, menfchen 9 . Man, men[°h g . Mat, rer lag en 398 . 7-~,'iate , geeing 181 . leerre, greeter 218 . -~ ee grootfl 266. cilh1ede , gezin 256 .

~vi enighertieren , veler •lei 393 i\'Tennen , l?Ztr•en 202 .

Dies , r:re/i 234 . Meldag , f eef dag 272 . lef komen , tegenflaan 367 . I~%Cefva~ e~~ , tegenloopen ig° . 111 et , geti ' k , even als 402 . 1V i e , voor nazi 2o, . rvliede, loon 5z. T,l i o d er , kleiner 2T6 . i\'liffchieden , mislukken 367 lVlifTt :c,, v i fc ietden 324 .

l i oederbaren ,

menfc/t

24.4.

iVIoet, meening 288 . 3 96.

Mogee , lu'Ien 12 . Moude, ilof38 . 1VIul, Alf 37N.

IN, hem 271 .

Y Z E

R.

N, voor het woord gevoegd 276 . Nachtegaal hr • 321

N ,2men de dood, flerven 379W. emen fcade , fchade lyden 378 . 1'Je{a Mannel. 63:e waer, maar 193 . 1\Iie%k er, nergens 66 . Nootdorft , be'zoefte 104 . Noot hebben, behoeven 14 . Nopen, aanraken 203 . 3770.

Occufoen, gelegenheid 17. Odevaer , oyez'aar 191 . Of, indien 50 . 33 .5 . Om dat, op dat 4o5 . Omme morgen, tot morgen 7I a Omoede, genade 8o. O uitrent , rondom 65 . Onberaden, onverzorgd 213 . Onbyten, eten 205 . Onblide , droevig 42 . Ond r, orzderling i«9. Onderfpreken, to zamen fpreken 272 . Onghemake , misnoegd 82 . Onghefpaart, 0 ? ' rsi~ld 121 . Onhoud e , ora,, un/ 46 . Onmare hebben , veracTzten 81 . Onnen, gunner 324 . 396. Ons , oozes 3 . Ont, voorzetfel 151, Ontberen, ;ralaterr 69. Ontdoen, openen 337. Ont&agen , wegdr•agen 308 . Ontfanckelljc , welgevallig 409, Ontgaan, ontkosnen 50 , Ontgoeden, berooven 151 . Ontl :eden , ontlajIen 212 . Ontflen , vreezen 144 . 239 . Ont . 'priI1gen , ontlrdiken 392 . Ontwee, a°112jirdkken 12 .3 . On"obnaakt3'erleden ti id (ver . buiging van den) 248 . Oilwerfcap, verachting 196. Onr



13 L A

D W Y Z E R.

OnWert hebben , verachten 145 . Op, aan, by -254. 392 . Op den eed nemen, Met eerie hei' ;-stigcn 27 . Op her h oof d , op ver•beurte van let leven 340. Orconde , getuige 24 . Orc: on de , getuigenis 24= Orluf nemen, affcheid semen 4 0 4Ors, paard zoo . Oude, ouderdom 1 73Over, voor 125 . 16 .x. Overdaat, misdaad 231 . Overeen dragen, eensgezind zi ; n 172 . Overg'an , overkomen 175 . . Overmoed, trotsc'ileia 2t8 O verf , voornaamlijk 397.

421

R. R, verplaatst 98 . Raat doen, averleggen 296 . R e ch t , opregt 2 83 , Rode, koorts 46.

Reinaart, vas 53 . Reynen , regenen t o6. Reie, onderneming 240. Riboud, beef 162 .

Ri e s , roekeloos 16o . Rij n , rivier 6 4 . Riveel, gejuich 229 . 3o3 . Roec , kraai 135 . Roeken , ac12t flaan 28 . R oke , reek 299 . Rof ide , paard w o . Si

Span, fpoedig 61 . Saels, zal des 1 7. Sage, koorts 46. Payen, betalen 51 . Sat, verz:adigd 369. Pal ffer , flak 1 73 . Scade, fc'iadwve 30 . Pa u , pas1,1w 195 . Pelgrimagie , Bedevaart . Scheppeniffe, gedaante 21x . i25 Per+e . dra' g 99 . Sceren houden, befpotten 67 . Perfemer, woek,'raar 263 . Vc!tap, uirgang 237 . Schelden , beflraffen 262 . Phyfi ke , geneeskunnde 3121 Vi nlii e , mo'ili ik 21 . Scheminkel, adp 285 . Scherde, fchrede toe . Pine , arbeid 252 . Scherne (te) - driven . Zie dri P acken , flares 189 . ven, Plad4s, fc'zol 12 . S c i ere , fpoedig 6a . pi . Plegcn, dor'aa 3 = . Scoert , fc'4eurde bet 17 . Poelment , pap 192 . Scrnven , krahben 336 . Pond, geld 13 . Stricken, wild flappen 103 . Pri e . d 1ft 205 . Seghe, geit 167 . Prien , benyden 119. Sekerheid, "erbindtenis 4 07. Proeven , b . vzen 23 . Profent , ge 'zenk 323 . Selc , foanmige 68 . Pude , kik'rorlch 1 74Sere, flerker, meerder 378 . S eriart , dienaar 314 . PUN, pals 300 . Siecheit , ziekte 301, Nut, ki/'vorfcb 18 . 1 74Sienff , bell 397 . S i ere , ,7 e 18 . Q Sierh eid , lieraad 236. Quadien, ks'aaddrener . 3S 1 Sieu, waide 355 . Dd 3 Situ . P.



t

L A 11

W Y Z E

Silppel ' 0'b :"eCt 322sin-'en , h','t rag vefii-grn 3,05 . flak 85 . Slick, gels k 123 . Steal , kleill 35 8 Smelten , met drek bevuiilen 84, Si ,,atlwcn,. gi,y elI 4 1 Snif etnen , #oedig 59 . SOe, zy 321 . Soet, veifti 369. Solaes , genoegeu 274 ; 35 0 Somech , foivmvige 2 58 Somc-r , laflpaw-d 226 . Sonder worden, kwijt raken 41SOP, top ! 1 4Spelen , be(potten 1 33Spien ., begluren 280. Spieti, fpannen 356. Spranc, fprong 11 3 . St ,,iphans, tei-flond 63 . 2500 Steken, floten 18 9- 2 7 1 ,Stercheit, flel- kte 312 .

Stillekine, z.lc'ktjcs 275 . Stoop, -at igo . Stort, fli- ot 10 3 . Stralen, flekelz 4 0-

Swaren, finerteii 94 . 1 7 .2 T. Tavern, herberg 4 10Tavern ier, liei-bergiei- so . l7e, tot 4.og . Te bet, to beter 394. Te ggheinnake , vergmoeh -d 7 2 Telger, tak 26 5Te m -,iten , ta .,melijk 73 . Ten, totden 45Ter cure, zie cure . Terden, treden 98 . Tes , tot des 2 59: Tyrant, onverlaat 285 . Tongliem-ake, zie ongbemake . Torem , verdriet 16 . Tornoye, flee-rpel Todch , tros 104 ,

IT,

Treke, lilt' 309, 1^ 1Z 35" . 3917 , • T'71, i 1 77Twint niets 353 , U.

•

en 0 verwisfelen 3co,, Urfe-len , horzelen 38 . Ufe, onze 7 2 . V.

•

en W verwisfelen 16. Va',,in , va;.-gei; 172Va-,ir, y,--ees 166 . Vanden , bczoc,,,r, ( ,n2 137Wren, g.,-ia", 128 . V ,,iringe , fpoedig 6o. Wen, zoom 228 . 25 8 Veede, haat 127 . her', voorzetfel 129 . her voorietfel, afigelAtell 305 ; Yer5 YI -0 1".,v 297Verbernen . vcrbi-ande ;t 49WrIbyten , d9od6yten 1,3 5- 28 9F' 09 . Verboet, bO ,'te .197 . Verde, vrede 103 . 165 . Verholenheid doen, vey-bei-,,,-e,,z 16-Verb ooren , hooren 1 3 0 . Verminnen , beminnen 1 30. Vermin oyt voor vernoyt 351Vernoy, verdiiet 365 . Vernoyr , ondeugend 357 . Vcrrechten , to ; -egt brengen 35 .5 , Ver ,~-n , zien i-,, qi Verfprckeii , laflevii 261 . VerflGlen , ve ;-bergen 344Vertye .n , ontkenne;2 4011Verweeen , vIVaarvallen 372vya:, t , duiVel 399 . Villicht, welligt 322 . Vifieren, ovc?-Ieggen 2393Vloet, 1/-/-. 19 . vlog-lit 85 ;



B L A D W Y Z E j i es , yacht 270 VVIuchs, fpoedig 251 . Voerifen (ten) voornaarnljjk 395 \% oeipoer, voetrpoor 142 . V'ollec , fpoedig 6o . Voornaamwoorden (de) .Hy en , Zy met de eigenna~nen of zelfftalidige naamwoorden to zamen gevoegd 52 . 394 .405 . Voornoemen, bedingen 401 . Vorboech , boa flriem 234, Vorderkand, regterhand 116. Vornien, vromen 104 . V orft , uitflel 403 . Vor1ie, eerfie n6. Vrede, ruff 104. Vryen, voldoen 406 . Vroefcap, verfiand ii . Vrome, nut 90. Vroinen, baten 44.oo.

Vroii, v9rfl 104W.

W . a f~ elaten 195 voo rtreflijkheid Taardicheit , 3750 Waardigheid doer, ac:iting ke-

awy ;en 398

R.

Wachten, bewares Wachtens hem 134 . Waghe , golf 155-

423 .

338 .

Wan, won 355 .

Wanen , van waar 294 . 400 0 Warde , bewaring 149 . Wafen , /lik 216 . War, voor was 333 . Wat mijns gefchiet, gees rijmlap 141 . Weder, ram ..269 . Weder, teg en 68 . Wederfeggen, weigeren 1,{.6. 186 . 4o5 . Weech, wand 33 . 74Week, arm 84 . 181 . Weeken, afnemen i 8o . Welgedaan, fchoon 215 . Welpen, de jongen van vies voetige dieren,56 . Wij ch , firijd 63Wine, wy ;net 144 . Wifen, aantoonen 8 . Wrak, wreekte 97 . Wreen , paard 1 1 4. Wroegen , befchuldigen Z. .dale, hof 346,

155 .