T:+32(0) F:+32(0)

T:+32(0)3 230 19 75

www.esdproducts.eu - [email protected]

St. ErgoQuality © november 2003

F:+32(0)3 230 19 78

Hugo Bos, Fysiotherapeut

Zit u wel goed? Beeldschermwerk kan nog veel gezonder In de huidige normen voor bureaustoelen worden richtlijnen gegeven m.b.t. de zithoogte, de zitdiepte enz. Tevens wordt een opsomming gemaakt van diverse soorten kantelmechanismen. Het kantelmechnisme (onder de stoel) moet dynamisch c.q. bewegelijk zitten mogelijk maken. In dit artikel wordt ingegaan op de ideale instelling van de zitting en rugleuning en welk kantelmechanisme aan te bevelen is. Hiervoor is het noodzakelijk om eerst meer inzicht te krijgen in de anatomie en biomechanica van de rug en het bekken en in de rol van statische belasting. U moet er even voor gaan zitten, maar dan weet u daarna ook of u wel bewegelijk genoeg zit...... Achtergond Administratief werk wordt vaak zittend verricht, het is statisch werk met een grote belasting voor nek en rug. De hoeveelheid statisch administratief werk is de laatste jaren nog verder toegenomen doordat steeds meer taken via de computer worden afgehandeld. Taken die vroeger nog beweging vroegen (zoals een berichtje doorgeven aan een collega) gaan nu via email. Bestaande normen en richtlijnen voor bureaustoelen zijn vooral gericht op aspecten als veiligheid, duurzaamheid, verstelbaarheid van de zithoogte, zitdiepte en hoogte van de armleggers. Een kantelmechanisme ter bevordering van bewegelijkheid wordt (slechts) als optioneel gezien, zie bijvoorbeeld het AI-Blad nr. 7 met als titel: ‘Kantoren’). In beleidsregels (NPR 1813) worden diverse mechanismen voor bewegelijkheid beschreven: neigmechaniek, kantelmechaniek, synchroonmechanisme, et cetera. Maar er wordt geen aanbeveling gedaan als; welke vorm van bewegelijkheid c.q. welk bewegingsmechanisme is aan te bevelen?

Toelichting ideale zitpositie Afbeelding 1: Tijdens ‘passief’ zitten, dat is zitten waarbij de rugleuning gebruikt wordt, dient de zitting 10 graden achterover gekanteld te zijn (nummer 1, afbeelding 1). Op deze manier wordt in combinatie met de bekkensteun een goede ondersteuning gegegeven aan het bekken en de rug. In het gedeelte over biomechanica wordt dit nader toegelicht. De hoek tussen het achterste deel van de zitting en het onderste deel van de rugleuning dient minder dan 90° te zijn. Deze hoek wordt de zogenaamde bekkenhoe k genoemd (nummer 2, afbeelding 1). Hiermee wordt de natuurlijke stand van het lichaam zo veel mogelijk gevolgd en wordt het bekken maximaal ondersteund. Afbeelding 1: Ideale zitpositie De hoek van de rugleuning is de hoek tussen het voorste 1/3 deel van de zitting en het bovenste 2/3 deel van de rugleuning, niet te verwarren met de bekkenhoek. Deze hoek moet ruimer zijn dan 108° en komt overeen met de hoek tussen bovenbenen en romp (nummer 4, afbeelding 1). Een open heuphoek (108°) vermindert de neiging van het bekken om achterover te kantelen, zie afbeelding 4 (sectie “Biomechanica”).

St. ErgoQuality Katie Jansstraat 10 5913 RH Venlo The Netherlands

Tel.: +31 77 351 80 58 Fax.: +31 77 352 46 38 Email: [email protected] Internet: www.ErgoQuality.org

CoC: Rivierenland 12052358 Bank: Rabobank acc. 12.51.65.668 BIC: RABONL2U

T:+32(0)3 230 19 75



F:+32(0)3 230 19 78


De bekkensteun dient zich ter hoogte van de broekriem te bevinden, dat is ter hoogte van de bovenkant van het bekken (nummer 3, afbeelding 1). Dus niet in de holling van de rug; de reden hiervoor is dat het bekken ondersteund moet worden en niet de rug. Wanneer het bekken zich in de goede positie bevindt (rechtop) zal ook de rug zich in de juiste positie bevinden (lichte holling onder in de rug). Anatomie wervelkolom De wervelkolom bestaat uit 24 wervels met daartussen tussenwervelschijven. Een tussenwervelschijf bestaat uit een vochtige kern (Nucleus Pulposis) en een omhulsel van overwegend collagene vezels (Annulus). In recent onderzoek (Wilke, Andersson/Nachmeson, Williams/Mc Kenzie) is aangetoond dat de druk in een tussenwervelschijf in de onderrug aanzienlijk hoger is bij een zithouding met bolle onderrug dan bij een zithouding met een holle onderrug (‘rechte’ rug). Ook verplaatst een tussenwervelschijf zich in een dergelijke houding naar achteren (Mc Kenzie e.a.). Dit kan op den duur leiden tot uitstulping van de tussenwervelschijf en het scheuren van de collagene vezels (annulus). We spreken dan van een hernia. Bij een hernia kan een tussenwervelschijf tegen de zenuwbanen duwen en deze zo afknellen dat een scherpe pijn in het been (ischias) en evt. krachts- en gevoelsverlies optreedt. Voor een goede zithouding is de positie van het bekken dus essentieel. Wanneer het bekken goed gepositioneerd is, zal ook de wervelkolom zich in de goede houding bevinden. Over het belang hiervan is eigenlijk weinig verschil van mening. De vraag is waardoor houdingsverval (een onderuit gezakte houding) ontstaat? Om deze vraag te kunnen beantwoorden is een goed inzicht gewenst in de mechanische krachten die inwerken op de rug.

Statische spierspanning Het doel van een goede zithouding is om de natuurlijke S-vormige kromming van de wervelkolom te behouden terwijl de spieren van nek en rug zo ontspannen mogelijk zijn. Dit laatste is essentieel, omdat zitten een statische activiteit is. Wanneer de spieren continu aangespannen zijn, zal de doorbloeding afnemen en gaan afvalstoffen zich daardoor ophopen. Dit kan uiteindelijk leiden tot verzuring en pijnklachten. Afbeelding 2: Statische spierspanning




T:+32(0)3 230 19 75



F:+32(0)3 230 19 78


Biomechanica Zoals reeds aangegeven is de positie van het bekken essentieel voor de juiste houding van de rug. In deze sectie wordt uitgelegd wat er in de rug gebeurt wanneer iemand gaat zitten vanuit een staande positie. Tijdens staan (afbeelding 3) is het bekken licht naar voren gekanteld. Hierdoor behoudt de rug zijn natuurlijke kromming. De onderrug is licht hol, het borstgedeelte licht bol en de nek wederom hol.

Afbeelding 3 Het bekken tijdens staan

Wanneer iemand gaat zitten (afbeelding 4) zal allereerst de heup gaan buigen. Tot zo’n 60° buiging heeft dit geen noemenswaardige invloed op de stand van het bekken; de buiging komt volledig uit de heup. Bij zitten op een bureaustoel moet de heup echter >60° gebogen worden, gewoonlijk 90°. Hierbij ontstaat een draaimoment op het bekken. De heup werkt nu als een soort hefboom die het bekken achterover doet kantelen (zie groene pijl).

Afbeelding 4 Achterover kantelen van het bekken tijdens zitten

Wanneer er geen tegenkracht is (afbeelding 5), leidt dit moment ertoe dat het bekken achterover gekanteld wordt. We zitten nu met een bolle rug hetgeen een aanzienlijke belasting betekent voor de rug (sectie “Anatomie wervelkolom”).

Afbeelding 5 Steunpunten van het bekken tijdens zitten




T:+32(0)3 230 19 75




Om het achteroverkantelen van het bekken tegen te gaan is een tegenkracht nodig (afbeelding 6). Deze tegenkracht kan bestaan uit een tegenkracht van de bekkensteun (blauwe pijl rechtsboven). Of door spierkracht als gevolg van het aanspannen van de rugspieren (rode pijl). De bekkensteun (blauwe pijl) voorkomt weliswaar het achteroverkantelen van het bekken, maar veroorzaakt tegelijkertijd een afschuifkracht (onderste blauwe pijl) waardoor men onderuitglijdt. De bekkensteun of elke andere vorm van rugondersteuning, duwt de gebruiker als het ware uit de stoel. Het continu aanspannen van de rugspieren om achteroverkantelen van het bekken te voorkomen is geen goede oplossing. Continu aanspannen van de spieren veroorzaakt immers verzuring van deze spieren en bovendien zal men ‘automatisch’ onderuitzakken, vooral wanneer hij/zij geconcentreerd en gedurende langere tijd bezig is. Een achterover gekantelde zitting (afbeelding 7) kan de afschuifkrachten goed opvangen. Het bekken wordt goed ondersteund en kantelt niet achterover. Naast de kanteling van de zitting kan ook de wrijving van de zitting t.o.v. de benen de afschuifkracht tegengaan, echter nooit volledig omdat dan een oncomfortabele rek op de huid van billen en bovenbenen ontstaat. De wrijving hangt af van de stroefheid van de bekleding en van het oppervlakte van de zitting (benen zo veel mogelijk ondersteunen). Samenvattend kan gesteld worden dat kanteling van de zitting de afschuifkracht opheft, de wrijving van de zitting is hiervoor nooit voldoende, maar kan wel ondersteunen bij het verminderen van de afschuifkrachten.


F:+32(0)3 230 19 78

Afbeelding 6 Afschuifkrachten tijdens zitten

Afbeelding 7 Opheffen van de afschuifkrachten bij een aflopende zitting



T:+32(0)3 230 19 75



F:+32(0)3 230 19 78


Actief versus passief zitten Bovenstaande model is van toepassing op passief zitten; zitten mét ondersteuning van de rug. Tijdens werkzaamheden waarbij men weinig beweegt (langdurig dezelfde houding) is deze passieve manier van zitten het meest geschikt. Actief zitten vraagt veel kracht van de (rug)spieren en is daarom voor langdurig statisch werk minder geschikt. Bij statisch aangespannen spieren treedt immers verzuring op, waardoor deze statische houding niet langdurig volgehouden kan worden. Wanneer men meer actievere taken vervult en de houding regelmatig afwisselt verdient een actieve manier van zitten de voorkeur. Het voorover kantelen van de zitting tijdens actief zitten bevordert het voorover kantelen van het bekken, waardoor de houding duidelijk verbetert. Stoelen met Afbeelding 8 Actief zitten een zogenaamd free float mechanisme (sectie “Het mechanisme van de stoel”) kunnen over het algemeen het beste voorover kantelen en ondersteunen daarmee het beste deze actieve manier van zitten.

Het mechanisme van de stoel De meeste moderne bureaustoelen bevorderen dynamisch zitten doordat zitting en rugleuning meebewegen wanneer men voor dan wel achterover leunt. Er worden diverse soorten mechanismen toegepast. 1. Het synchroonmechanisme, waarbij de zitting in een vaste verhouding tot de rugleuning beweegt, is het meest voorkomende mechanisme. Wanneer de zitting 1° achteroverkantelt, kantelt de rugleuning twee of drie maal zo veel achterover. Bij een synchroonstoel kantelt de zitting onvoldoende achterover waardoor de afschuifkrachten onvoldoende worden opgevangen. Dit kan ertoe leiden dat men onderuitzakt, wat de houding niet ten goede komt. Doordat de rugleuning 2 tot 3 maal zoveel achteroverkantelt als de zitting, wordt de kijkafstand tot het beeldscherm vaak te groot (afbeelding 9a) als reactie hierop gaan gebruikers naar voren buigen om de kijkafstand te verkleinen (afbeelding 9b) zodat de tekst op het beeldscherm weer beter leesbaar wordt. Tijdens actief zitten (naar voren leunen) beweegt de zitting onvoldoende mee naar voren, waardoor het bekken minder makkelijk naar voren kantelt en de rug daardoor sterker gebogen is (afbeelding 9d).

Afbeelding 9a Passief zitten bij een synchroonmechanisme


Afbeelding 9c Middenpositie bij een synchroonmechanisme


Afbeelding 9d Actief zitten bij een synchroonmechanisme


T:+32(0)3 230 19 75



F:+32(0)3 230 19 78


Afbeelding 9b Verkorten van de kijkafstand door voorover buigen

2. Een tweede veelvoorkomend mechanisme is dat van multidynamische stoelen (ook wel free float). Bij dit mechanisme kunnen zitting en rugleuning onafhankelijk van elkaar bewegen, dus niet zoals bij het synchroonmechanisme in een vaste verhouding. Bij passief zitten kantelt de zitting onvoldoende achterover (afbeelding 10a). Bij actief zitten (afbeelding 10c) kantelt de zitting juist goed naar voren. Multidynamische stoelen zijn daarom vooral geschikt voor een actieve manier van zitten. Het is daarbij aan te bevelen om hoger te gaan zitten dan gebruikelijk (heuphoek >90°). Dit betekent dat het bureau hoger moet worden ingesteld. Bij gebruik van deze stoelen moet er dus een in hoogte verstelbaar werkblad (traploos elektrisch of per gasveer verstelbaar) beschikbaar zijn.

Afbeelding 10a Passief zitten bij een multidynamisch mechanisme

Afbeelding 10b Middenpositie bij een multidynamisch mechanisme

Afbeelding 10c Actief zitten bij een multidynamisch mechanisme

3. Tenslotte zijn er stoelen met een zogenaamd kantelmechanisme (het bracingmechanisme is hier een voorbeeld van). De rugleuning en zitting staan bij een kantelmechanisme in een vaste hoek t.o.v. elkaar, tijdens het voor- en achterover kantelen blijft de hoek tussen zitting en rugleuning gelijk. Bij het instellen van deze hoek tussen rugleuning en zitting is het belangrijk om ervoor te zorgen dat de bekkenhoek (de hoek tussen het achterste 2/3 van de zitting en het onderste 1/3 van de rugleuning) minder dan 90° bedraagt. Door deze hoek van minder dan 90° onstaat een ‘bracing’ van het bekken, het bekken wordt gestabiliseerd. Tijdens passief zitten moet de zitting minimaal 10 achterover gekanteld worden. Bij een dergelijke “bracingstoel” blijft de rugleuning relatief rechtop, wat als voordeel heeft dat men relatief rechtop blijft zitten en de kijkafstand niet te groot wordt (afbeelding 11a en b). Dit in tegenstelling tot synchroonstoelen waarbij dit vaak wel het geval is. Tijdens actief zitten kantelt de zitting mee naar voren en blijft de rugleuning aansluiten op de rug van de gebruiker (afbeelding 11c).




T:+32(0)3 230 19 75



Afbeelding 10a Passief zitten bij een bracingmechanisme

F:+32(0)3 230 19 78


Afbeelding 10b Middenpositie bij een bracingmechanisme

Afbeelding 10c Actief zitten bij een bracingmechanisme

Samenvatting In dit artikel worden niet alle aspecten van het zitten en/of een goede bureaustoel besproken. Aan de orde heb ik vooral aspecten gesteld die niet besproken worden in de NEN norm en aspecten waarover verschil van mening is. Op zaken als zitdiepte, zithoogte en hoogte van het bureau ben ik niet ingegaan. De bestaande normen geven hierover mijn inziens voldoende uitsluitsel. Concluderend kan vastgesteld worden dat de bestaande normen weinig uitsluitsel geven over welke stoel het beste kan worden aangeschaft. Omdat hierin alleen aspecten als zithoogte en zitdiepte besproken worden. Verder kan geconcludeerd worden dat de meest voorkomende bureaustoel (synchroonstoel) grote nadelen heeft m.b.t. de ideale zithoek en de neiging van de zitting en rugleuning. De bureaustoel met een bracing kantelmechanisme voldoet wel aan deze eisen, en op zo’n stoel ‘zit u dus wel goed’. Beeldschermwerk kan nog veel gezonder! Hugo Bos Fysiotherapeut en ergonomisch adviseur, [email protected] Literatuurlijst -

Dr. Ir. R.H.M. Goossens en Prof. Dr. Ir. C.J. Snijders, ´Biomechanische aspecten van een kantoorstoel´, Erasmus Universiteit Rotterdam, mei 1997

-

F.S. Faiks, S.M. Reinecke, Investigation of spinal curvature while changing posture during sitting

-

Prof. Dr.ir. C.J. Snijders, Ontwerpcriteria voor zitondersteuningen, Erasmus Universiteit Rotterdam

-

M.M. Williams, R. McKenzie, ‘A comparison of the effects of two sittings postures on back and reffered pain’, Spine, vol 16, nr 10, 1991, pag 1185-1190

-

B.J.G. Anderson, R. Örtengren, A. Nachemson and E. Elfström, ‘Lumbar Disc pressure and myelektric back muscle activity during sitting’, Scan. J. of Rehab. Med., 6, 1974, Pag. 128-133

-

A.C. Mandal, “The seated man”, The J. of Clin. Chiropractic, Pag. 4-25

-

M. Ritter, “Beschouwing van een bureaustoel”, 1996, afstudeerverslag aan de Haagsche School, Pag. 10-21

-

H.J. Wilke e.a., “New in Vivo Measurements of Pressures in the Intervertebral Disc in Daily Life”, SPINE, in Volume 24, number 8, 1999, Pag. 755-762




T:+32(0)3 230 19 75



-

F:+32(0)3 230 19 78


Scand J Rehab, “Lumbar disc pressure and myoelectric back muscle activity during sitting (studies on a experimental chair), Med 6, 1974 Pag 104-114

-

AI-7 Kantoren, P. Voskamp, Sdu Uitgevers, Den Haag, 2000




T:+32(0) F:+32(0)

Recommend Documents