Buurtenverkenning Acht Utrechtse buurten onder de loep Volksgezondheid

Buurtenverkenning Acht Utrechtse buurten onder de loep

Volksgezondheid

Utrecht.nl

Buurtenverkenning

Introductie

Achtergrond

Aanpak

Bijlagen

Halve Maan-noord

Nieuw Hoograven

Lunetten

Staatsliedenbuurt

Nieuw Engeland

Bokkenbuurt

Sterrenwijk

Parkwijk-zuid

Buurtenverkenning Introductie • Aanleiding • Opdracht

Aanleiding In het Volksgezondheidsbeleid 2015-2018, ‘Bouwen aan een gezonde toekomst, een uitnodiging aan de stad’, is de ambitie uitgesproken om gezondheidsachterstanden in de stad Utrecht te verkleinen. Binnen de stad zijn er groeperingen die grote gezondheidsachterstanden hebben. De sociaaleconomische en sociaal-culturele positie van mensen, waaronder hun opleiding, spelen duidelijk een rol. De gezondheidsachterstanden zien we geografisch vertaald in verschillen tussen wijken en buurten. Voor het verkleinen van deze achterstanden wordt daarom door de Gemeente Utrecht de Gezonde Wijkaanpak voortgezet, en waar nodig versterkt, in Kanaleneiland, Transwijk, Overvecht, Zuilenoost en Ondiep. Uit verschillende gesprekken die met professionals zijn gevoerd in het kader van de Volksgezondheidsmonitor Utrecht (VMU), kwam naar voren dat er ook sprake is van gezondheidsachterstanden en complexe sociaalmaatschappelijke problematiek in buurten buiten deze wijken. Het gaat om de buurten Nieuw Engeland (West), Halve Maan-noord (West), Parkwijk-zuid (Leidsche Rijn), Sterrenwijk (Oost), Staatsliedenbuurt (Noordoost), Lunetten (Zuid), Nieuw Hoograven (Zuid) en Bokkenbuurt (Zuid). Ook in deze buurten kan een meerjarige en samenhangende aanpak wenselijk zijn.

samenwerking wordt gestimuleerd en het gesprek wordt aangegaan, met verschillende partners en bewoners over wat ieder kan bijdragen aan een gezonde wijk/buurt. Omdat de Gemeente Utrecht, Volksgezondheid daarnaast ook een bijdrage wil leveren aan het speerpunt ‘Werken aan werk’, is ervoor gekozen om de buurtenverkenning door vier net afgestuurde, hoog opgeleide starters uit te laten voeren. Als ‘Young Professionals’ kunnen zij zo een jaar lang werkervaring op doen en zo hun kansen op de arbeidsmarkt verbeteren.

Wijken, subwijken en buurten van Utrecht In Utrecht wordt onderscheid gemaakt in wijken, subwijken en buurten. Deze termen worden vaak door elkaar gebruikt. De Gemeente Utrecht is ingedeeld in tien wijken: West, Noordwest, Overvecht, Noordoost, Oost, Binnenstad, Zuid, Zuidwest, Leidsche Rijn en Vleuten-De Meern. Iedere wijk is onderverdeeld in subwijken, in totaal zijn dit er 34. Tot slot bestaan deze subwijken weer uit buurten, in totaal 111.

Het gemeentebestuur heeft naast ‘Bouwen aan de gezonde toekomst’ ook als speerpunten ‘Utrecht maken we samen’ en ‘Werken aan werk’. ‘Utrecht maken we samen’ is de leidraad in de benadering die in deze buurtenverkenning centraal staat: de

3

Buurtenverkenning Introductie

Opdracht

• Aanleiding

Van 1 december 2014 tot en met 30 november 2015 hebben vier Young Professionals samen acht buurten in Utrecht verkend.

• Opdracht

De volgende opdracht is aan hen meegegeven: • Breng de vraagstukken van de acht buurten breed en integraal in beeld, zowel op alle vakgebieden (integraal) als van bewoners- tot organisaties en bestuursniveau (breed); • Maak inzichtelijk wat er al gebeurt in deze buurten en waar kansen liggen tot verbetering; • Agendeer vraagstukken en kansen aan de hand van thema’s op plekken waar partijen er iets mee willen; • Versterk het netwerk van de Jeugdgezond heidszorg in de betreffende buurten en wijken. Na een jaar verkennen worden de volgende resultaten opgeleverd: • Een kennisdrager realiseren. Dit is een document dat een helder beeld geeft van de vraagstukken en kansen van de acht buurten anno 2015; • Een schakelbijeenkomst organiseren. Voor elke buurt dient een schakelbijeenkomst plaats te vinden, waarbij relevante partijen aanwezig zijn; • Een eindmanifestatie laten plaatsvinden. Voor elke buurt dient een eindmanifestatie plaats te vinden waarbij breed is uitgenodigd: zowel bewoners, uitvoerders als bestuurders; • Agenderingsbijeenkomsten initiëren. Bij partijen met grote verantwoordelijkheid in het aanpakken van de vraagstukken vinden aparte agenderingsbijeenkomsten plaats.

4

Buurtenverkenning Achtergrond • Nieuwe rol overheid • Themagericht werken • Gezondheid: breed en positief

Een aantal ontwikkelingen is van invloed op de manier waarop de buurtenverkenning is vormgegeven en ingestoken. Dit zijn de veranderende rol van de overheid, het themagericht werken en de ‘nieuwe’ benadering van gezondheid.

Nieuwe rol overheid Onze samenleving maakt een grote transitie door. Op tal van terreinen zijn we op zoek naar nieuwe oplossingen voor grote uitdagingen die op ons afkomen op het gebied van economie, voedsel, milieu, energie, mobiliteit, gezondheid en vergrijzing. Internet zorgt voor talloze nieuwe verbindingen en ook de manier waarop wij onze samenleving hebben georganiseerd is aan verandering onderhevig.Verantwoordelijkheden zijn verschoven van de rijksoverheid naar het lokaal niveau, de gemeenten. Een belangrijke consequentie van de veranderingen in de samenleving is het meer gelijkwaardig, in gezamenlijke verantwoordelijkheid, samenwerken met allerlei betrokkenen. Er ontstaat daarmee ook meer ruimte voor eigen regie, initiatief en samenwerking tussen inwoners en professionals. De rol van de gemeente verandert. Beleid wordt meer ontwikkeld en uitgevoerd in een netwerk van inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties. Dat vraagt om een open en faciliterende houding van de lokale overheid, die ruimte geeft aan partnerschap met de samenleving en eigenaarschap in de stad ondersteunt en versterkt.

Themagericht werken Een manier om te werken aan het versterken van eigenaarschap in de stad, wijken en buurten is het ‘themagericht werken’. Een thema is een vraagstuk binnen een actueel onderwerp, waarbij een integrale aanpak noodzakelijk is om beweging tot stand te brengen. Bij themagericht werken wordt aangesloten bij wat er leeft. Het doel van deze methode is tot een oplossing te komen voor actuele (sociaal-maatschappelijke) vraagstukken, waarbij het netwerk rondom een thema leert en versterkt wordt. Volksgezondheid pakt in het themagericht werken een agenderende, aanjagende en faciliterende rol, die uitnodigt initiatief te nemen.

5

Buurtenverkenning Achtergrond • Nieuwe rol overheid • Themagericht werken • Gezondheid: breed en positief

Gezondheid: breed en positief Het concept ‘positieve gezondheid’ is in het Volksgezondheidsbeleid 2015-2018 de basis voor gezondheid. Hierbij wordt gezondheid opgevat als ‘het vermogen van mensen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven’22. In tegenstelling tot de huidige definitie van de WHO, wordt gezondheid niet gezien als een complete staat van welbevinden, maar als doel en als middel om een ander doel (bijvoorbeeld mee kunnen doen, of zelfontplooiing) te bereiken. Het concept positieve gezondheid benadrukt de kracht van mensen en legt minder de focus op (de afwezigheid van) ziekte. Hierbij staan veerkracht, functioneren

en zelfregie van mensen centraal. Binnen deze nieuwe manier om naar gezondheid te kijken worden door Huber et al.23 zes dimensies onderscheiden om gezondheid te duiden. Deze dimensies zijn verder uitgewerkt in 32 aspecten van gezondheid. Door gezondheid te zien als middel om een doel te bereiken, staat het steeds meer in relatie tot andere domeinen in het leven. Zo heeft gezondheid invloed op bijvoorbeeld het functioneren op werk of bij sport. Aan de andere kant beïnvloedt de leefomgeving, zekerheid van inkomen en het hebben van een dagbesteding de gezondheid. Met deze brede en positieve benadering van gezondheid zet de gemeente in op een samenleving waar de focus ligt op wat er wel mogelijk is en niet op het probleem of de beperking van mensen.

6

Buurtenverkenning Aanpak • Fase 1:

Kennismaking en deskresearch • Fase 2:

Verdiepende verkenning en thema-analyse • Fase 3:

Opstellen buurtschetsen • Fase 4:

Agenderen

Deze buurtenverkenning is uitgevoerd tussen december 2014 en december 2015. De uitvoering van de opdracht heeft plaats gevonden aan de hand van vier (deels overlappende) fasen. De wijze waarop de verschillende fasen doorlopen zijn en de tijd die elke fase in beslag nam, verschillen per auteur en per buurt. Zaken als vindbaarheid van professionals en bewoners, het helder krijgen van geluiden en signalen en persoonlijke voorkeuren en vaardigheden speelden hierbij een rol. Op verschillende momenten in deze verkenning zijn de collega’s van Jeugdgezondheidszorg aangehaakt om op deze manier hun netwerk in de betreffende buurten te versterken.

Fase 1: Kennismaking en deskresearch De eerste fase stond in het teken van de kennismaking met de gemeente, de buurten, de professionals en de bewoners. Gestart is met een deskresearch, waarbij verschillende documenten zijn gelezen.

Kennismaking en deskresearch

Denk hierbij aan de nota Volksgezondheid, Volksgezondheidsmonitor Utrecht, Wist u data, CBS Statline en de wijkambities- en actieplannen. Duidelijk is dat er veel kwantitatieve data beschikbaar is op wijken subwijkniveau, maar nauwelijks op buurtniveau. Daarnaast is kennisgemaakt met verschillende partijen in de buurt. In elke buurt is gestart met een gesprek met de wijkregisseur en- adviseurs. Op basis van deze kennismaking is volgens de sneeuwbalmethode het netwerk in de buurt verder verkend. Zo is onder andere gesproken met beweegmakelaars van Harten voor Sport, sociaal makelaars van de welzijnsorganisaties, coördinatoren van de geïntegreerde eerstelijnszorg (GEZ), medewerkers van woningcorporaties, jongeren werkers van JoU, huisartsen, fysiotherapeuten en buurtinitiatieven. Daarnaast is er uitvoerig gesproken met buurtbewoners. In lijn met het nieuwe concept van positieve gezondheid zijn signalen en ervaringen uit en over de buurt, integraal (op alle vakgebieden) en breed (van bewoners tot organisaties en bestuursniveau) opgehaald.

Opstellen buurtschetsen

Verdiepende verkenning en thema-analyse

Agendering

7

Buurtenverkenning Aanpak

Fase 2: Verdiepende verkenning en thema-analyse

• Fase 1:

De informatie die in de eerste fase is verkregen is vervolgens geordend en waar nodig aangevuld en aangescherpt. Intern vond een presentatie plaats voor collega’s, waar de eerste resultaten werden gepresenteerd en is geïnventariseerd of zaken (in de aanpak) werden gemist. Vervolgens zijn de (gezondheidsgerelateerde) problematieken en krachten per buurt geprioriteerd op basis van de inhoud van de gesprekken, waarbij is gelet op terugkerende onderwerpen en energie van partijen. In het kader van het themagericht werken zijn deze omgevormd tot actuele thema’s, waarbij is gekozen voor uitnodigende namen. Aan de hand van deze thema’s is inzichtelijk gemaakt wat er gebeurt in de buurten en waar kansen liggen tot verbetering. De thema’s zijn in schakelbijeenkomsten voorgelegd aan partijen in de buurt. Het doel van deze bijeenkomsten was het verifiëren en duiden van informatie en het prikkelen van partijen voor het nemen van verantwoordelijkheid en initiatief op betreffende thema’s.

Kennismaking en deskresearch • Fase 2:

Verdiepende verkenning en thema-analyse • Fase 3:

Opstellen buurtschetsen • Fase 4:

Agenderen

Fase 3: Opstellen buurtschetsen

zijn intern gepresenteerd om collega’s kennis te laten maken met de actuele onderwerpen op buurtniveau. Tot slot zijn de conceptversies van de buurtschetsen intern en extern uitgezet met het verzoek om feedback te geven.

Fase 4: Agenderen Fase vier kan gezien worden als een doorlopende fase die bestaat uit het agenderen van de gekozen thema’s en kansen bij de juiste partijen, zowel binnen als buiten de gemeente. Door met betrokken partijen en bewoners in gesprek te gaan over de gekozen thema’s, wordt men zich bewust van de problematieken, kansen, en elkaars aanwezigheid in het veld. Gedurende de projectperiode zijn diverse agenderingsmomenten aangepakt en benut, denk hierbij aan team-, wijk-, en vakoverleg, buurtactiviteiten en subsidieaanvragen. In de laatste maanden is de buurtenverkenning gelanceerd en gebruikt om de agendering te intensiveren. Er is besloten om geen eindmanifestatie te laten plaatsvinden op de buurtenverkenning, omdat dit document juist wordt gezien als een start om met de thema’s aan de slag te gaan.

De derde fase stond in het teken van het ontwikkelen van deze buurtenverkenning, bestaande uit acht buurtschetsen. Het eerste deel van deze fase kende veel overlap met de vorige fase. Missende informatie werd verzameld om de thema’s zo volledig mogelijk uiteen te zetten. Parallel aan dit proces vond tussen de auteurs afstemming plaats over structuur, inhoud en vormgeving van het document. De thema’s

8

Buurtenverkenning Halve Maan-noord • Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Wij, Halve Maan-noord • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en

bewoners • Kansen en mogelijkheden • Thema: De jongeren hebben de

toekomst • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en

bewoners • Kansen en mogelijkheden

Introductie in de buurt Halve Maan-noord is een buurt in wijk West en onderdeel van de subwijk Oog in Al/ Welgelegen. De buurt ligt tussen de Lessinglaan en het Amsterdamrijnkanaal in en is verdeeld in een noorden zuiddeel. De natuurlijke scheiding tussen Noord en Zuid is het Victor Hugoplantsoen. Halve Maan-noord ligt dus tussen fysieke barrières in (weg, water en plantsoen). De buurt ligt verstopt en is niet bekend bij bewoners van andere wijken. Op 1 januari 2015 had de buurt 1647 bewoners.32 De buurt is aangemerkt als naoorlogs wederopbouwgebied en vanwege de naoorlogse woningnood werd gezocht naar mogelijkheden om snel en efficiënt te bouwen. De buurt bestaat hierdoor uit laagbouw. Veel van deze woningen zijn sociale woningbouw. De bevolkingssamenstelling is divers, waarbij meer dan de helft van de bewoners een autochtone achtergrond heeft. Daarnaast heeft een vijfde een Marokkaanse achtergrond. Veel bewoners wonen al langere tijd in de buurt. Het verloop van bewoners is niet hoog.

9





Kenmerken van de buurt Op basis van zowel kwantitatieve als kwalitatieve gegevens, kan een beeld van de buurt geschetst worden. In dit beschrijvende deel wordt eerst ingezoomd op de leefomgeving van de buurt, waarbij onder andere aandacht is voor de woningen, voorzieningen en openbare ruimte. Vervolgens wordt ingegaan op verschillende bewonerskenmerken van de inwoners, met extra aandacht voor het onderwerp gezondheid. De brede benadering van ‘positieve gezondheid’ staat centraal. De kenmerken van de buurt worden (waar relevant) vergeleken met de beschikbare data op wijken gemeenteniveau.

Leefomgeving Woningen De naam Halve Maan verwijst naar de boerderij ‘De Halve Maan’. Deze boerderij was gelegen bij de Hommelbrug over de Leidse Rijn. Dit was in de periode voordat er woningen in Halve Maan en

Oog in Al waren gebouwd. Rond 1930 begon de bouw met de bouw van woningen in de subwijk, met bouwen van woningen in de subwijk, in het gebied wat nu wordt aangemerkt als Oog in Al. De bouw bestond voornamelijk uit voor die tijd ruime eengezinswoningen. Dit soort bebouwing was oorspronkelijk ook gepland voor Halve Maan, maar door de Tweede Wereldoorlog is dit plan aangepast. In Halve Maan-zuid zijn vergelijkbare eengezinswoningen te vinden, maar Halve Maan-noord bestaat voornamelijk uit gestapelde laagbouw.19 In 2015 staan er in Halve Maan-noord 852 woningen. De woningen in de buurt zijn vooral gebouwd in de periode 1947-1956. Deze naoorlogse periode kenmerkt zich door een tekort aan woningen. Hierdoor zocht men naar oplossingen om sneller, efficiënter en met minder materiaal goedkoper te bouwen. Zodoende bestaat de buurt uit veelal laagbouw, waarbij meerdere woningen gestapeld in woonblokken zijn geplaatst. Hierdoor ziet de buurt er ‘stenig’ uit. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft de buurt aangewezen als voorbeeld voor de naoorlogse wederopbouw in de periode 1945-1965 en hierdoor aangemerkt als een wederopbouwgebied van nationaal belang. In Nederland zijn hiervoor dertig gebieden aangemerkt, waaronder veertien stedelijke uitbereidingen zoals Halve Maan. Deze veertien hebben als overkoepelend kenmerk dat er planmatig en via het idee van de wijkgedachte is gebouwd. Verschillende bevolkingsgroepen kregen passende huisvesting en goede voorzieningen in de buurt. Voor Halve Maan betekent dit dat de karakteristieken van de

10





buurt, waaronder de naoorlogse invulling van een vooroorlogs stedenbouwkundig plan, gevarieerde bebouwing in een traditionele stedenbouwkundige opzet met hoofdstructuren en zichtlijnen en bijzondere functies in groene setting behouden moeten blijven.33 De woonblokken bestaan vaak uit vier verdiepingen met op elke woonlaag losse woningen, maar er zijn ook kleine eengezinswoningen en duplexwoningen te vinden in deze buurt. Een duplexwoning is een woning, die tijdelijk gesplitst is in twee deelwoningen. Deze splitsing is een methode die na de Tweede Wereldoorlog werd toegepast, vanwege de woningnood. De deelwoningen voldoen niet aan de bepalingen van de toen geldende bouwverordening. De splitsing zou ongedaan worden gemaakt, wanneer de woningnood verminderd zou zijn.19 De woningen bestaan uit veel kamers op een klein vloeroppervlak. Dat maakt ze volgens de woning toewijzingsnormen van Utrecht geschikt voor grote gezinnen. In deze toch kleine en gehorige woningen kan dit overlast veroorzaken. De buurt heeft veel sociale huurwoningen. In 2013 was 62% van de woningen sociale huur. Gemiddeld bestaat de woningvoorraad in Utrecht voor 39% uit sociale huurwoningen. In de buurt zijn dus relatief veel sociale huurwoningen.33 Veel van deze woningen zijn in eigendom van de woningbouwvereniging Mitros. De woningbouwvereniging is ook buurtbeheerder. Mitros is in 2014 gestart met het opknappen van de woningen in de buurt. De buurt is

opgedeeld in drie gebieden, waarbij in elk gebied een draagvlakmeting van 70% onder bewoners moest worden gehaald om de onderhoudswerkzaamheden te starten. Gezien de staat van de woningen was dit ook gewenst. Vooral vocht en schimmel zijn een veel voorkomend probleem volgens bewoners en professionals. Volgens bewoners werd dit veroorzaakt door de slechte isolatie en het ontbreken van mechanische ventilatie. Bewoners vroegen sinds tientallen jaren om meer isolatie en ventilatie van de woningen. Om verschillende redenen is dit een langlopende proces geweest, wat bij bewoners een gevoel van machteloosheid en afkeer tegenover Mitros veroorzaakte. Daarbij was er voor bewoners gebrek aan perspectief en/ of structurele verbetering, waardoor bewoners in een negatieve spiraal terecht kwamen. De verwachting is dat in 2017 het groot onderhoud van alle woningen klaar is. Woningvoorraad (2013) Halve Maan-noord

West

Utrecht

% koop

31,8

59,9

48,3

% huur sociaal

61,9

26,6

38,6

% huur particulier

6,3

13,2

13,0

11


De buurt heeft in vergelijking tot wijk West en het Utrechtse gemiddelde veel woninginbraken. Bewoners geven aan dat de staat van de woningen hier een oorzaak van is, aangezien het hangen sluitwerk verouderd is. Daarbij worden de open portieken en binnenterreinen, maar ook de staat van de kozijnen genoemd als redenen voor deze hogere cijfers. Woninginbraken (2014) woninginbraken per 1.000 woningen

Halve Maan-noord

West

Utrecht

27

17

14




Voorzieningen De buurt is niet alleen opgezet op basis van de ruimtelijke en functionele overwegingen voor de inrichting voor de openbare ruimte, maar ook op basis van de sociaal-maatschappelijke inzichten van de naoorlogse periode. In die tijd geloofde men in een maakbare samenleving, waarbij een goede inrichting van de wijk het gemeenschapsleven bevordert. Verschillende

typen bewoners kregen de mogelijkheid om zich in de buurt te vestigen, waarbij er in de beginjaren veel mensen, die tot de toenmalige middenklasse behoren, kwamen wonen. De bewoners werden geselecteerd, op basis van een aantal criteria om zo een diverse bewonersgroep te krijgen. Voorzieningen, scholen en kerken waren in de buurt te vinden, vaak rond het geografische middelpunt van de buurt. Voor Halve Maan-noord is dit het Herderplein, met daaraan verschillende winkelruimten. Verder is de Pniëlkerk aan de Lessinglaan een herkenbaar punt. Aan de zuidkant van Halve Maan-noord ligt het Victor Hugoplantsoen, waaraan de Openbare basisschool Oog in Al is gelegen. Eind mei 2015 is hier gestart met de bouw van de fietsbrug over het Amsterdamrijnkanaal, waarbij de school een nieuwe locatie bij de brug krijgt. Aan de noordkant liggen het stadsstrand Oog in Al, een moestuinencomplex en het sportcomplex Marco van Basten met voetbalvelden en tennisbanen. De winkelpanden aan het Herderplein werden in de beginjaren gebruikt door bijvoorbeeld een groenteboer, bakker en slager. Op dit moment worden drie panden gebruikt als buurthuis door sociaal makelorganisatie Me’kaar en het jongerenwerk van Stichting JoU. Hier is ook een goedkope buurt-fitness van Me’kaar te vinden. Verder zijn er onder andere twee eetgelegenheden, een kapper en een witgoedzaak en worden panden ter verhuur aangeboden. Bewoners geven aan dat de hoeveelheid voorzieningen in de buurt vrij summier is. Wel geven zij aan dat dit begrijpelijk is

12

Buurtenverkenning Halve Maan-noord

buurt wonen, zien dit als een gemis en zien de staat van het mozaïek als een voorbeeld van de verloedering in de buurt.

• Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Wij, Halve Maan-noord • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en


toekomst • Signalen uit en over de buurt

vanwege een ongunstige concurrentiepositie van een kleine speciaalzaak op het Herderplein ten opzichte van een grote supermarktketen net buiten de buurt. Toch heeft een winkel, volgens bewoners, een positief effect op het Herderplein. Niet alleen als voorziening voor de buurt, maar ook voor de uitstraling van het plein.

• Inzet professionals en


Bewoners gaan voor veel voorzieningen naar andere delen van de wijk West. De dichtstbijzijnde winkelstraat is in Oog in Al op de Händelstraat. Hier zijn een supermarkt, bakker en verschillende andere voorzieningen te vinden. Bovendien is het Gezondheidscentrum Oog in Al, waar veel bewoners uit Halve Maan-noord gebruik van maken, hier gevestigd. Bewoners gaan voor de dagelijkse boodschappen ook naar de Groeneweg of de Kanaalstraat. In Lombok is ook een gezondheidscentrum en het Centrum Jeugd en Gezin te vinden. Daarnaast zijn beweegmakelaars van Harten voor Sport, het Buurtteam en thuiszorg van Buurtzorg en Careyn aanwezig. De meeste kinderen uit de buurt gaan voor onderwijs naar één van de scholen in Oog in Al, of naar een school in Lombok of Nieuw Engeland.

Bewoners en jongeren uit de buurt geven aan dat er ondanks de buurthuizen voor jongeren weinig te doen is. In de jaren 50 en 60 was er voor kleine kinderen de mogelijkheid om in de zomermaanden op het plein een ‘pierenbadje’ met water te vullen en in de winter te gebruiken als schaatsbaan. Op dit moment is dit niet meer mogelijk door de staat van het plein. Er wordt gekeken naar mogelijkheden om dit weer terug te brengen, maar vanwege het kunstwerk van asfalt in een mozaïek op het plein, is dit vrij kostbaar. Het kunstwerk is de bodem van het pierenbadje en door scheuren en gaten hierin wordt het pierenbadje al tientallen jaren niet meer gevuld met water. Bewoners die al lange tijd in de

13




Openbare ruimte Bewoners uit Halve Maan-noord hebben verschillende meningen over de openbare ruimte. Zo worden de pleinen en straten niet door iedereen als veilig ervaren. Er wordt soms te hard gereden en ook jongeren op straat zorgen ervoor dat sommige bewoners ‘s avonds de openbare ruimte niet als veilig zien. Het gevoel van onveiligheid is in de hele wijk West hoger dan het Utrechtse gemiddelde, ondanks dat de criminaliteitscijfers vergelijkbaar zijn. 38% van bewoners uit West voelt zich weleens onveilig in de eigen buurt, in Utrecht is dit gemiddeld 32%. In wijk West is er de laatste jaren een daling te zien in criminaliteitscijfers, toch zijn de criminaliteitscijfers in een aantal buurten in de wijk niet af- maar juist toegenomen. Ook blijkt uit onderzoek dat de criminaliteit en het aantal woninginbraken in Halve Maan-noord Criminaliteit (2014)



criminaliteit per 1.000 inwoners

Halve Maan-noord

West

Utrecht

75

49

55

hoger is dan stedelijk. Verkeer is in West een punt van aandacht volgens bewoners. Bewoners ervaren geluids- en luchtvervuilingsoverlast en hebben moeite met het vinden van een parkeergelegenheid voor zowel fiets als auto. De verkeersveiligheid ligt behoorlijk lager dan gemiddeld in de stad. Verder wordt criminaliteit en drugs in de wijk door bewoners als een probleem gezien. Dit is echter wel verminderd de laatste jaren, maar bewoners noemen dit nog wel.32 In gesprekken met bewoners wordt het belang van groen in de openbare ruimte benadrukt. Wijk West is de minst groene wijk van Utrecht, maar Halve Maan-noord heeft vrij veel groen en openbare ruimte. 2727,3 m2 gebruiksgroen in Halve Maan-noord per 1.000 inwoners vergeleken met 1101,7 m2 in wijk West.32 De meeste bewoners ervaren dit als positief, maar er worden ook vraagtekens bij gezet. Zo zijn er voor de woningen perken, maar deze hebben volgens bewoners niet altijd de gewenste staat van onderhoud en/of uitstraling.

14




Daarbij hebben bewoners verschillende ideeën over de inrichting en het gebruik van de openbare ruimte, wat tot ergernissen kan leiden. Tegenstrijdigheden als meer/minder groen en meer/minder speelruimte worden door verschillende bewoners genoemd. Meningen van kinderen of ouders met kinderen verschillen veelal met die van ouderen of alleenstaanden. Tussen de woningen zijn groenstroken te vinden, waar vrij weinig mee gebeurt. Daarbij is er een grote groenstrook langs het Amsterdamrijnkanaal. Hier wordt wel veel gebruik van gemaakt door hardlopers, maar ook bewoners die een klein wandelingetje maken. Dit zijn niet alleen bewoners uit de buurt, maar ook bewoners uit andere delen van wijk West.

Groen (2015) Halve Maan-noord

West

Utrecht

Gebruiksgroen in m2 per 1.000 inwoners

2.739

1.102

2.907

Zichtgroen in m2 per 1.000 inwoners

17.501

19.632

25.531



15


Bewoners Totaal aantal inwoners (2015)



Halve Maan-noord

West

Utrecht

1.647

28.554

334.295

Bewonerskenmerken De leeftijdssamenstelling van bewoners uit Halve Maan-noord verschilt in een aantal leeftijdscategorieën met de rest van de wijk en de Gemeente Utrecht. In de buurt zijn gemiddeld minder bewoners in de leeftijd van 20- tot 29 jaar, terwijl West juist erg in trek is bij studenten en starters (18-34 jaar). Daarbij wonen er in vergelijking tot de wijk en de gemeente in de buurt relatief meer inwoners in de leeftijdscategorie 40 tot 59 jaar.32

• Thema: De jongeren hebben de

toekomst Leeftijdsopbouw (2015)

• Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en


Leeftijd 95+ 90-94 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54

Halve Maan-noord

45-49

Utrecht

40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 15%

10%

5%

0%

5%

10%

15%

16

Buurtenverkenning Halve Maan-noord • Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Wij, Halve Maan-noord • Signalen uit en over de buurt

Wijk West is in trek bij studenten en starters, vanwege de gunstige ligging van de wijk. De wijk ligt dicht bij de Binnenstad en is via verschillende uitvalswegen gemakkelijk te bereiken. De lagere woningprijzen in West vergeleken met de Binnenstad spelen daarbij ook een rol. Door de uitbreiding van de stad met wijken als Leidsche Rijn en Vleuten - de Meern is de wijk geografisch gezien centraler in de stad komen te liggen. De bouw van de nieuwe fietsbrug over het Amsterdam-Rijnkanaal zorgt ervoor dat Halve Maan ook centraler ligt en er meer fietsverkeer door de buurt gaat plaatsvinden.





De achtergrond van de bewoners van Halve Maannoord verschilt opvallend met de wijk en de rest van de stad. De buurt heeft relatief veel bewoners met een Marokkaanse achtergrond, namelijk 22%. In wijk West is dit gemiddeld 7%. Toch, als er op buurtniveau in wijk West wordt ingezoomd, zijn er wel degelijk verschillen te zien, waarbij de verschillende buurten bij elkaar een gemiddeld beeld tonen.32 Bewoners en professionals geven aan dat binnen de diverse bevolkingsgroepen veel onderling contact is. Bewoners met een verschillende bevolkingsachtergrond gaan echter minder met elkaar om.

Achtergrond (2015) Halve Maan-noord

West

Utrecht

% autochtoon

51,0

69,5

67,5

% Turks

3,5

4,5

4,1

% Marokkaans

21,5

6,8

8,9

% Surinaams/ Antilliaans

3,6

2,4

3,1

% overig niet-westers 11,1

5,6

5,7

% overig westers

11,2

10,7

9,4

De huishoudsamenstelling van de buurt verschilt in een aantal huishoudensgroepen met het Utrechts gemiddelde. Zo is het percentage voor de huishoudensgroepen ‘paar zonder kinderen’ en ‘paar met kinderen’ kleiner in de buurt. Daarentegen is de huishoudensgroep eenoudergezin groter vergeleken met het Utrechtse gemiddelde, 10% ten opzichte van 5%.32 Huishoudsamenstelling (2014) Halve Maan-noord

West

Utrecht

% alleenstaand

55,8

56,8

53,9

% paar zonder kinderen

16,0

19,1

19,3

% eenoudergezin

10,3

4,8

5,4

% overig

1,1

1,2

1,1

% paar met kinderen

16,7

18,1

20,3

17



toekomst

Kijkend naar de verblijfsduur van bewoners is te zien dat er meer bewoners (58%) voor een langere periode (+5 jaar) in de buurt wonen vergeleken met het Utrechtse gemiddelde. Er is dus weinig verloop van bewoners.32 Dit is opvallend aangezien bewoners aangeven weinig bij elkaar over de vloer te komen en weinig contact met buren te hebben. De sociale cohesie in de buurt wordt door bewoners als slecht ervaren. Bewoners geven als reden voor een lange verblijfsduur aan dat het lastig is om uit de buurt te vertrekken wanneer men dat wil. Vaak gaat bij een verhuizing naar een nieuwe woning de huur omhoog, waardoor bewoners die al veelal geen goede financiële positie hebben niet kunnen verhuizen. Terwijl woningen in bijvoorbeeld Leidsche Rijn door bewoners wel als aantrekkelijker worden ervaren. Vooral door de ruimte en de staat van de woningen.



Verblijfsduur (2015) Halve Maan-noord

West

Utrecht

Verblijfsduur adres totaal < 1 jaar %

12,9

18,4

16,3

Verblijfsduur adres totaal 1-5 jaar %

29,3

33,0

31,9

Verblijfsduur adres totaal 5+ jaar %

57,9

48,6

51,8

Wanneer gekeken wordt naar het inkomen van bewoners vergeleken met het Utrechtse gemiddelde, valt de financiële positie van bewoners op. Het gemiddelde inkomen per huishouden is in de buurt lager. Relatief veel bewoners ontvangen een uitkering. Verschillende bewoners geven aan dat er buren zijn met financiële problemen, waarbij het niet altijd lukt om ‘het hoofd boven water te houden’. Veel gezinnen in de buurt leven dus van een uitkering of het inkomen van één kostwinnaar. Jongeren hebben moeite met het vinden van een baan, waardoor deze groep langer thuis blijft wonen en ook gebruik maakt van dit huishoudinkomen. Inkomenssamenstelling (2011, 2012) West

Utrecht

Gemiddeld besteedbaar 29.1 huishoudens inkomen: totaal (x1.000 euro)

Halve Maan-noord

33.7

34.3

% huishoudens met een 19,0 laag inkomen

11,9

11,8

% uitkeringsontvangers 18,7

9,3

11,6

In wijk West ligt het gemiddelde inkomen van huishoudens lager dan in de stad. Het percentage uitkeringsontvangers (9%) is lager dan het Utrechtse gemiddelde (12%).32

18





Gezondheid In wijk West zijn er grote verschillen in gezondheid onder bewoners te zien. Dit is niet direct te zien aan de gezondheidscijfers van de wijk, aangezien de verschillende buurten samen voor een redelijk gemiddelde wijk zorgen. De ervaren gezondheid van bewoners is bovengemiddeld goed. Professionals en bewoners geven echter wel aan dat er veel bewoners zijn met een zorgvraag en dat er buurten zijn waar een concentratie van bewoners met diverse problematieken te vinden zijn. Zo wonen er in vergelijking tot het Utrechtse gemiddelde meer bewoners met een hoge alcohol consumptie. Ouders van kinderen ervaren in vergelijking met het Utrechtse gemiddelde weinig opvoedproblemen. Kinderen uit West spelen minder buiten en bewoners geven ook aan meer ontevreden over de sportvoorzieningen in de buurt te zijn in vergelijking met het Utrechtse gemiddelde.5, 7

Bewoners en professionals in Halve Maannoord geven aan dat er vergeleken met andere delen van de stad meer bewoners zijn met een zorgvraag. Zo zijn er bewoners met psychosociale problemen, psychosomatische klachten of een psychiatrische achtergrond. Ook zien zij bewoners die kampen met een verslaving, met name alcohol, maar ook roken wordt genoemd. Cijfers van het gezondheidscentrum Oog in Al over verslavingen bevestigen dit. Vooral het percentage buurtbewoners dat rookt en overmatig alcohol gebruikt is in de buurt hoger vergeleken met de rest van de wijk. Professionals maken zich zorgen om deze groep, mede omdat deze mensen niet altijd zichtbaar zijn voor instanties. De groep met problemen achter de voordeur wordt ook door bewoners als zorgwekkend genoemd. Met de komst van het Buurtteam is er voor deze groep wel een eerste aanspreekpunt bijgekomen, waarbij ook huisbezoeken worden afgelegd. Toch is het Buurtteam nog niet bij iedereen bekend en bestaat de zorg bij verschillende professionals dat bewoners niet worden bereikt. De manier van werken van het Buurtteam werkt volgens sommige bewoners (nog) niet altijd, wat zich uit in een gebrek aan vertrouwen in het Buurtteam. Tijdens het opknappen van de woningen en bij de eerste controle zijn het bouwbedrijf en woningbouwvereniging Mitros bij bewoners thuis geweest. Hier werd bij een aantal bewoners heftige problematiek gesignaleerd. Van ernstige vervuilde woningen, bewoners met overduidelijke psychische klachten tot vereenzaamde personen die bijna niet buitenshuis komen.

19





Bewoners geven zelf aan dat de ervaren gezondheid van bewoners in de buurt slecht is. Daarbij wordt genoemd dat er veel bewoners zijn met chronische klachten. De leefstijl van veel bewoners is ondermaats. De beweegnorm wordt door veel bewoners niet gehaald, wat minstens een half uur matig tot intensief bewegen op ten minste 5 dagen van de week is. Bewoners hebben last van verschillende vormen van stress. Bewoners ervaren stress vanwege een gevoel van onveiligheid, financiële problemen, maar ook vanwege het langdurige proces van het opknappen van de woningen. Daarbij maken veel bewoners zich zorgen om de toekomst al dan niet op financieel gebied. Een ander probleem is de hoeveelheid bewoners die kampen met Astma, COPD of last hebben van allergieën. Dit is terug te zien aan de hoeveelheid bewoners die gebruik maken van medicatie hiervoor. Dit wordt ook door professionals beaamd. Als reden wordt door bewoners de kwaliteit van de woningen genoemd. De woningen zijn vochtig en er vormt zich schimmel, wat longziekten, allergieën en astma kan veroorzaken.

Overgewicht kan ook een andere oorzaak hebben. Zo wordt de zorg door professionals geuit dat er bewoners zijn die vanwege werkloosheid of ziekten een slechte financiële situatie hebben. Door deze financiële situatie hebben bewoners last van stress, wat een oorzaak van teveel en ongezond eten kan zijn. Daarbij noemen bewoners de financiële situatie als een oorzaak voor onvoldoende beweging. Bewoners geven aan dat sporten niet als eerste levensbehoefte wordt gezien en dat daardoor bewoners geen abonnement nemen op een sportschool of sportvereniging. Bewoners weten van de mogelijkheden van de U-pas, maar ondanks deze bijdrage geven bewoners er liever geen geld aan uit. Andere bewoners geven wel aan dat er ook genoeg kosteloze manieren van sporten zijn. De financiële situatie van bewoners wordt door bewoners aangedragen als belangrijker onderwerp dan hun gezondheid. Voordat er iets aan de gezondheid gedaan kan worden, moet de financiële situatie op orde zijn.

Bij verschillende bevolkingsgroepen is eten een belangrijk onderdeel van de cultuur. Het samen zijn met familie en vrienden gaat vaak gepaard met eten. Dit brengt gezelligheid met zich mee, maar kan ook de oorzaak zijn van teveel en ongezond eten. Vaak ligt het eten op tafel, waarbij iedereen de mogelijkheid krijgt om dit te pakken. Ouders hebben hierdoor vaak niet door hoeveel een kind daadwerkelijk eet, met de nodige gevolgen van dien. Professionals in de buurt geven aan dat dit ook in Halve Maan-noord voorkomt.

20



Veel bewoners van Halve Maan-noord hebben ook een negatief beeld over de eigen buurt en de buurtbewoners. Dit in tegenstelling tot wijk West, waarbij bewoners een positiever beeld over de eigen buurt hebben en zich ook meer gehecht voelen aan de buurt vergeleken met het Utrechts gemiddelde. De wijk kan bestempeld worden als creatief en initiatiefrijk en er wonen dan ook veel betrokken bewoners die zich in willen zetten voor de wijk. Dit is te zien aan de vele bewonersinitiatieven in de wijk. In de buurt Halve Maan-noord zijn weinig bewonersinitiatieven. In vergelijking tot wijk West zijn bewoners uit Halve Maan-noord minder tevreden over de staat van de buurt, terwijl bewoners uit deze buurt dat vroeger wel waren.

• Thema: De jongeren hebben de



21




Thema: Wij, Halve Maan-noord In het onderdeel ‘Kenmerken van de buurt’ is op basis van kwantitatieve en kwalitatieve data een beschrijving gegeven van de buurt. In het kader van het themagericht werken zijn de uitkomsten van gesprekken met professionals en bewoners per buurt gevormd tot actuele thema’s. Deze thema’s zijn breed geformuleerd om de krachten en problemen in een buurt te omvatten, en kunnen gebruikt worden om een stap te maken in het verkleinen van gezondheidsachterstanden. De thema’s vertegenwoordigen een positieve zienswijze, en zijn opgebouwd uit drie onderdelen: • Signalen uit en over de buurt: wat valt op? • Inzet bewoners er professionals: wat gebeurt er al? • Kansen en mogelijkheden: wat behoeft nog aandacht?

Signalen uit en over de buurt: wat valt op?


In de buurt wonen verschillende bevolkings groepen, waarbij de autochtone en de Marokkaanse bevolkingsgroepen de grootste zijn. Verder zijn er kleinere bevolkingsgroepen met bewoners van Surinaamse, Antilliaanse en Turkse achtergrond. Binnen deze groepen hebben bewoners veel contact met elkaar, zijn bewoners er voor elkaar en doen ze ook dingen samen. Voorbeelden hiervan zijn samen eten of samen buiten op het plein of een bankje zitten, maar ook een gezamenlijk bezoek aan de buurtfitness. Dit zelfgecreëerde vangnet wordt door buurtbewoners als fijn en positief

ervaren. Toch vallen er ook bewoners buiten dit genoemde vangnet, waardoor sommige bewoners niet opgemerkt worden en eenzaam door het leven gaan. De één kiest hier zelf voor en heeft geen behoefte aan contact met buren, anderen weer wel. De groep die hulpbehoevend is weet niet altijd welke organisaties of instanties beschikbaar zijn en hoe deze bereikt kunnen worden. Als bewoners uit de buurt wat meer samen zijn en een sterker wij-gevoel ontwikkelen dan kunnen bewoners met kleine hulpvragen bij elkaar terecht; vaker gebruik maken van elkaars ervaringsdeskundigheid en kunnen bewoners elkaar beter in de gaten houden mocht het met iemand slechter gaan. Bewoners met een zorgvraag in de buurt hebben vaker last van psychische klachten of een verslaving. Deze groep is in de buurt groter vergeleken met de rest van de wijk. Zo is overmatig alcoholgebruik een probleem. Dit is gebleken uit gesprekken met professionals, maar ook terug te zien in cijfers van het gezondheidscentrum Oog in Al. Deze bewoners zijn vaak alleenstaand. De zorg bij professionals is dat deze groep niet goed zichtbaar is en groter dan nu bekend. Ook zijn er zorgen rond de bewoners met psychische klachten. Deze bewoners kunnen voor overlast zorgen in de buurt en in de woningen. Dit komt omdat de woningen vaak slecht geïsoleerd en dus gehorig zijn. Vanuit de buurt komen dan ook geregeld meldingen van woonoverlast terecht bij de verschillende instanties voor buurtbemiddeling en woonoverlast.

22


wens voor een fijnere buurt, waarbij bewoners meer met elkaar afspreken en af en toe een praatje maken. Bewoners geven ook aan zich dan veiliger te zullen voelen. Vaak wordt hier de vergelijking met vroeger getrokken, waarbij bewoners toen meer met elkaar omgingen.





In eerste instantie wordt samen met bewoners gekeken naar een oplossing, maar in sommige gevallen nemen problemen dusdanige vormen aan, dat casemanagers van woonoverlast ingrijpen. Bij deze gevallen is er vaak sprake van multi-problematiek. Het onderling contact en het ‘samenleven’ in de buurt tussen de verschillende bevolkingsgroepen is niet sterk aanwezig. Een buurtbewoonster zegt hierop:

De woningen zijn veelal gebouwd door middel van efficiënte betonconstructies in de jaren 60, deze type woningen waren niet bedacht op een houdbaarheid van meer dan 50 jaar, wat de uitstraling van de buurt niet ten goede komt. Volgens de bewoners heeft het opknappen van de woningen al te lang op zich laten wachten. Waardoor er een negatief gevoel in de buurt ontstond, omdat bewoners zich niet gehoord voelden door de woningbouwvereniging en de Gemeente Utrecht. Niet alleen de woningen, maar ook de openbare ruimte werd niet opgeruimd en aangepakt. Bewoners deden dit niet, aangezien de bewoners dachten dat er een renovatie aan zat te komen. Zo gaf een bewoner aan: ‘Zou jij je stoepje schoonvegen als het dak lekt en overal schimmel te zien is?

‘Iedereen kliekt hier samen met z’n eigen groepje. Niet alleen thuis, maar ook op het plein en zelfs in het buurthuis. Naar de buurtfitness ga ik bijvoorbeeld echt niet, daar zitten alleen maar Marokkaanse vrouwen.’ Veel bewoners wonen al lange tijd in de buurt, toch kennen bewoners elkaar niet en spreken bewoners elkaar niet aan op ongewenst gedrag. Zodoende is er weinig sociale cohesie in de buurt. Verschillende bewoners noemen dit ook als een

23


Inzet professionals en bewoners: wat gebeurt er al?

• Introductie in de buurt

Vanuit het gezondheidscentrum Oog in Al is de zorg geuit over bepaalde bewoners in de buurt. Hierbij is de wens om niet alleen ziekte gericht, maar ook preventief te werken. Zo worden er bijeenkomsten georganiseerd voor bewoners en is er maandelijks vanuit het gezondheidscentrum een wandelgroep met de huisartsen om bewoners meer samen te laten doen en te bewegen. Daarnaast wordt er in 2016 een beweeg2daagse georganiseerd, waarbij verschillende partijen uit West zijn aangesloten. Vanuit het gezondheidscentrum Oog in Al is goed contact met het Gezondheidscentrum Lombok. Zo zijn gezamenlijk subsidieaanvragen gedaan, zoals bij Fonds NutsOhra, waarbij ook andere partijen uit de wijk waren aangesloten. De gezondheidscentra zijn outreachend en preventiegericht werkzaam en actief voor bewoners met een zorgvraag, waarbij ook bewoners samen worden gebracht.

• Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Wij, Halve Maan-noord • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en




Een initiatief van het Wilde Westen in de buurt is het Lievelings project. Het Wilde Westen heeft aanbod voor culturele en kunstzinnige activiteiten en cursussen. Hierbij worden bewoners van Halve Maan-noord gevraagd naar hun lievelingsvoorwerp, waar een foto of een verhaal van wordt gemaakt. Bewoners krijgen zo de kans hun verhaal te vertellen en meer over elkaar te weten te komen en door middel van een voorwerp met elkaar in contact te treden.

in de buurt het laagst is van wijk West en lager ligt dan het Utrechtse gemiddelde. In de buurtaanpak komen verschillende partijen in de wijk samen. Dit overleg bestaat uit medewerkers van verschillende gemeentelijke diensten, sociaal makelaars en medewerkers van het Buurtteam. Hier is het idee ontstaan om met verschillende partijen de nationale burendag, van september 2015 in Halve Maan-noord aan te grijpen voor een activiteit in de buurt. Met het doel om bewoners te inspireren en de sociale cohesie in de buurt te versterken. Wat betreft de staat van de woningen is een begin gemaakt met groot onderhoud en zijn de eerste woningen van fase 1 al afgerond. De planning is dat fase drie in 2017 klaar is. Bewoners waarvan de woning is opgeknapt zijn positiever over de eigen woning en buurt. In mei 2015 is de draagvlakmeting geweest voor fase 2, de Kanaalzone, het resultaat is dat er op korte termijn gestart kan worden met het opkappen van de woningen. De verwachting is dat nadat alle woningen klaar zijn de bewoners positiever zullen zijn over hun buurt. Daarnaast zijn er plannen om vanuit het wijkgroenplan van de Gemeente Utrecht de openbare ruimte in de buurt aan te pakken, wat de gehele buurt een mooiere uitstraling kan geven.

In 2013 is er in Halve Maan-noord gestart met een buurtaanpak. Onder andere omdat de leefbaarheid en het zelf-organiserend vermogen

24


Kansen en mogelijkheden: wat behoeft nog aandacht?


Sociale cohesie Om de sociale cohesie in de buurt te verbeteren, kunnen verschillende partijen assisteren en faciliteren. Bewoners geven aan dat op eigen kracht de sociale cohesie verbeteren en contacten leggen met andere bewoners vaak moeizaam gaat. Bewoners zijn immers te druk met hun eerste levensbehoeften en mogelijk (nog) niet in staat dingen voor de buurt te doen en te organiseren. Sociaal makelaars kunnen nog actiever buurtbewoners bij elkaar brengen en assisteren. Verschillende groepen tegelijkertijd gebruik laten maken van de buurthuizen aan het Herderplein is een goede eerste stap voor bewoners om elkaar te leren kennen en daarmee de sociale cohesie in de buurt te verbeteren. Een eerste stap kan gezet worden door samen te sporten bij de buurtfitness.





Signaleren en voorlichten Het opknappen van de woningen geeft een mogelijkheid om bij mensen thuis te kijken en zaken te signaleren. Hier ligt een kans voor bijvoorbeeld een gezondheidswerker of iemand van het Buurtteam, om samen met een bouw kundig inspecteur naar de woning te kijken. Dit kan aanvullende informatie bieden over de situatie ‘achter de voordeur’. Bij de inspectie voor fase 1 zijn er bij verschillende woningen verontrustende zaken aan het licht gekomen over de staat van de woningen en de leefomstandigheden van bewoners. Daarbij is het mogelijk om, nadat de woningen in de verschillende fases klaar zijn, aandacht te besteden aan die vernieuwde woningen. Denk aan het geven van een cursus over energiezuinig omgaan met de woning. Hierdoor leren bewoners elkaar kennen en dat komt de sociale cohesie ook weer ten goede. Dit is een kans voor de woningbouwvereniging aangezien zij er ook van profiteren als bewoners zuiniger en gezonder met de woning omgaan. De woningbouwvereniging heeft nu aangegeven dat wanneer Fase 1 klaar is er samen met studenten van het ROC voorlichting zal worden gegeven aan bewoners van Halve Maan-noord.

25





Wijkgroenplan Het beeld van de buurt dat bewoners hebben maar ook dat van buitenstaanders is vanwege de laagbouw flats in combinatie met de asfaltwegen “stenig en grauw”. Door middel van extra investeringen vanuit het Wijkgroenplan kan de buurt een kleuriger en groenere uitstraling krijgen. In het najaar van 2015 worden de eerste aanpassingen verwacht. Hierdoor krijgt de buurt een verbeterde uitstaling, waardoor bewoners trotser kunnen zijn op de buurt en de uitstaling van de buurt verbetert. Het nieuwe Rondje Stadseiland kan een impuls zijn voor het groen in deze buurt, waarbij mogelijk niet alleen de ‘Kanaalzone’ en de ‘Noordpunt’ van de buurt, maar ook de achtergelegen straten worden meegenomen.

Het Rondje Stadseiland is een route in aanleg langs het Amsterdam-Rijnkanaal en het Merwedekanaal, waarbij de recreatieve en groene kwaliteit van de oevers van deze kanalen wordt versterkt. Deze route gaat door wijk West en om een groot gedeelte van Zuidwest heen. Er zijn verschillende subsidies, fondsen en nieuwe gelden beschikbaar van zowel de Gemeente Utrecht als landelijke partijen. Aangezien de samenwerking tussen gezondheidscentra en andere professionals in de buurt goed is, kan een gezamenlijke aanvraag een positieve verandering in de buurt teweeg brengen. Hier liggen dus kansen voor de verschillende partijen in de buurt.

26


Thema: De jongeren hebben de toekomst


In het onderdeel ‘Kenmerken van de buurt’ is op basis van kwantitatieve en kwalitatieve data een beschrijving gegeven van de buurt. In het kader van het themagericht werken zijn de uitkomsten van gesprekken met professionals en bewoners per buurt gevormd tot actuele thema’s. Deze thema’s zijn breed geformuleerd om de krachten en problemen in een buurt te omvatten, en kunnen gebruikt worden om een stap te maken in het verkleinen van gezondheidsachterstanden. De thema’s vertegenwoordigen een positieve zienswijze, en zijn opgebouwd uit drie onderdelen: • Signalen uit en over de buurt: wat valt op? • Inzet bewoners er professionals: wat gebeurt er al? • Kansen en mogelijkheden: Wat behoeft nog aandacht?





Signalen uit en over de buurt: wat valt op? In Halve Maan-noord zijn weinig voorzieningen en/of mogelijkheden voor jongeren. De buurt bestaat voornamelijk uit woningen en voor jongeren is er weinig te doen. Dit wordt zowel door professionals als bewoners als probleem genoemd. Jongeren zijn vaak buiten op straat te vinden. Zeker in de avond voelen andere buurtbewoners zich hierdoor niet prettig en soms zelfs onveilig. Bewoners geven daarnaast aan dat er meerdere jongeren in de buurt zijn die zich bezig houden met criminele activiteiten.

Dit gebeurt niet alleen in de eigen buurt, maar ook erbuiten. Inbraak en diefstal, maar ook drugshandel worden genoemd. Er zijn verschillende organisaties en professionals in Halve Maan-noord te vinden, zoals jongerenwerk Utrecht (JoU) en sociaal makelorganisatie Me’kaar, die zich inzetten voor onder andere deze jongeren. Toch lukt het nog niet om de jongeren te bereiken en indien nodig te helpen, terwijl de zorgvraag bij verschillende jongeren wel degelijk aanwezig is volgens professionals. Jongeren staan echter niet altijd open voor hulp van professionals. Dit is te merken aan de hoeveelheid jongeren op straat en de hoeveelheid jongeren die gebruik maken van de activiteiten en voorzieningen. Er worden verschillende redenen genoemd, waarom jongeren hier weinig van gebruik maken. Zo wordt genoemd dat het aanbod niet aansluit bij de wens van de jongeren, maar ook lijkt het bij jongeren onderling niet cool of hip te zijn om mee te doen met een activiteit. Als wordt gekeken naar de jongeren uit een buurt is het belangrijk om ook naar de ouders te kijken. De hoeveelheid aanwezige eenoudergezinnen is opvallend te noemen, waarbij in combinatie met mogelijke andere problemen er niet altijd naar de jongeren wordt omgekeken door ouders. Zo geeft een bewoner aan: ‘Als je hier in de zomer buiten kijkt zie je heel veel kinderen tot 12 uur ‘s avonds buitenspelen, zonder dat er ook maar iemand naar ze omkijkt.’

27

Buurtenverkenning Halve Maan-noord • Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Wij, Halve Maan-noord • Signalen uit en over de buurt

Volgens professionals speelt het ontbreken van opvoedvaardigheden hierbij een rol. Een voorbeeld is dat door ouders niet altijd grenzen worden gesteld met betrekking tot laat thuiskomen, huiswerk, maar ook bijvoorbeeld met eten. Zowel binnen als buiten de deur worden weinig regels gesteld. Aangezien ouders dit niet doen bij hun kinderen lukt het andere buurtbewoners ook niet om de kinderen aan te spreken op ongewenst gedrag. Vaak resulteert dit dan in nog meer problemen dus doen buurtbewoners dit niet meer. Zo zegt een bewoonster:




‘Er liepen hier laatst jongens door het perk, dus zei ik daar wat van, toen kreeg ik allemaal scheldwoorden naar m’n hoofd en daarna zeiden ze dat ik de volgende keer een steen door mijn ruit zou krijgen. Nu blijft het meestal wel bij woorden, maar ik heb ook vuurwerk in mijn brievenbus gehad en er zitten krassen op mijn auto, nee leuk is anders.’


Verschillende professionals en bewoners bevestigen deze problematiek. Bewoners weten niet wat hier aan gedaan kan worden.

28




Professionals geven aan dat er iets met de jongeren en voor de jongeren gedaan moet worden. Sinds juni 2014 is West een Vreedzame Wijk. Alle partijen in Utrecht West tekenden de intentieverklaring hiervoor. De Vreedzame Wijk komt voort uit de Vreedzame School. Dit is een programma voor basisscholen voor de ontwikkeling van sociale competenties en democratisch burgerschap. Het beschouwt de klas en de school als een leefgemeenschap. Het programma moet er toe leiden dat kinderen zich verantwoordelijk voelen voor elkaar door voor de gemeenschap en openstaan voor verschillen. De aangesloten partijen komen voornamelijk uit de buurten Oog in Al en Lombok. Uit Oog in Al zijn de scholen OBS Oog in Al en de 2e Marnixschool aangesloten bij de Vreedzame Wijk. Deze twee scholen liggen net buiten Halve Maannoord, maar veel kinderen uit de buurt gaan naar deze scholen toe. Sinds 2014 is de wens om dit ook in de wijk in te voeren; op straat,





thuis en in buurthuizen. Hierdoor zijn uit Halve Maan-noord sociaal makelorganisatie Me’kaar en Jongerenwerk Utrecht (JoU) aangesloten, beide aanwezig op het Herderplein. De Vreedzame Wijk is dus aanwezig, maar het programma heeft een nieuwe stimulans nodig, omdat op dit moment de regels van vreedzaam niet worden nageleefd. JoU heeft op het Herderplein een ‘huiskamer locatie’ waar jongeren op verschillende tijdstippen naar binnen kunnen lopen om samen wat leuks te doen. Ook worden activiteiten georganiseerd en is er de laagdrempelige mogelijkheid voor jongeren om met een medewerker van JoU te praten als zij problemen hebben of ergens ondersteuning bij willen, maar zoals al eerder benoemd wordt hier door jongeren niet veel gebruik van gemaakt.

29




Een andere organisatie in de buurt die zich inzet voor kinderen en jongeren, is Miramedia. Samen met kinderen uit de buurt zijn in 2014 verschillende nieuwskrantjes gemaakt, waarbij buurtbewoners zijn geïnterviewd over de buurt en over hun leven.

Hierbij werd de mogelijkheid geboden om te leren interviewen en te leren hoe een krant opgemaakt wordt, ook werden buurtbewoners jong en oud met elkaar in contact gebracht. Daarnaast is een positieve verandering te zien op het gebied van veiligheid. De criminaliteit in de buurt is gedaald van 161 misdrijven in 2010 tot 134 misdrijven in 2014. Het geweld in de buurt is afgenomen van 21 meldingen in 2010 naar 16 meldingen in 2014. Dit mede door een samenwerkende aanpak tussen verschillende partijen zoals JoU, Me’kaar, het wijkbureau en de wijkagenten. Toch is het gevoel van onveiligheid nog niet afgenomen onder bewoners. Uit gesprekken met bewoners blijkt dat bewoners het gevoel van onveiligheid mede ervaren door jongeren op straat, die mogelijk niet eens crimineel of ongewenst bezig zijn, maar voor overige bewoners een ongewenste uitstraling hebben.



30




Passende activiteiten & mogelijkheden Door samen te werken en in gesprek te gaan met jongeren over hun wensen en hun wensen serieus te nemen en uit te voeren is het wellicht mogelijk om aan hen een geschikte dagbesteding te bieden. Dit kan door activiteiten op het Herderplein door sociaal makelorganisaties Me’kaar of het jongerenwerk, maar ook beweegmakelaars of een sportvereniging. Er zijn op dit moment al activiteiten gaande, maar hier wordt beperkt gebruik van gemaakt. De aangeboden activiteiten komen nu niet overeen met de wensen van de jongeren.





Tijdens een activiteit kan er aandacht voor sport en gezond leven zijn. De jongeren uit de buurt maken nu bijvoorbeeld maar beperkt gebruik van de voetbalvereniging in de buurt. Als redenen worden de kosten genoemd, maar ook een gevoel van verschil tussen de bewoners uit de buurt en de huidige leden van de club. Voor jongeren die nu geen gebruik maken van de faciliteiten van de vereniging, kan een terugkerende spelvorm georganiseerd worden op momenten wanneer de velden vrij zijn. Nu zijn de velden vaak gesloten voor buitenstaanders. Op deze manier is er toch een moment om deze jongeren in groepsverband te laten sporten.

Zulke trajecten kunnen ook op bredere schaal iets doen voor laagopgeleide jeugd in verschillende buurten in Utrecht zoals Halve Maan-noord. Aangezien dit probleem niet alleen hier, maar dit stads-breed te zien is, daarbij is vaak het huidige aanbod beperkt. Samen In combinatie met het thema “Wij Halve Maannoord” zou, als de sociale cohesie verbetert, het gemakkelijker kunnen worden om elkaar aan te spreken op specifiek en ongewenst gedrag. De verwachting is dat buurtbewoners dan fijner met elkaar kunnen samenleven. Het is dus van groot belang om in te zetten op het verbeteren van de sociale cohesie.

Verder kunnen persoonlijke trajecten voor deze jongeren hulp bieden, voorbeelden zijn trajecten voor studiemogelijkheden of hulp bij het zoeken naar een baan door het UWV of via Werk en Inkomen van de Gemeente Utrecht.

31

Buurtenverkenning Nieuw Hoograven • Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Gezond (w)eten en doen! • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en

bewoners • Kansen en mogelijkheden • Thema: Een fijne buurt om

Introductie in de buurt Nieuw Hoograven is een buurt in de wijk Zuid, gelegen in het Zuidoosten van de stad Utrecht. Nieuw Hoograven vormt samen met Bokkenbuurt één van drie subwijken van de wijk. Van de ruim 27.000 inwoners van wijk Zuid, wonen er op 1 januari 2015 bijna 6.000 in Nieuw Hoograven.32 De buurt wordt omsloten door Rotsoord/Tolsteeg, Bokkenbuurt, Lunetten en de A12. Een drukke binnenstedelijke verbindingsweg deelt Nieuw Hoograven precies doormidden, in een noordelijk en zuidelijk deel. Daarom wordt Nieuw Hoograven vaak onterecht Hoograven-Zuid genoemd. Opvallend is dat in de buurt relatief veel mensen wonen met een Marokkaanse achtergrond. Kenmerkend voor Nieuw Hoograven zijn de flats met sociale huurwoningen. Nieuw Hoograven telt in verhouding met het Utrechtse gemiddelde meer mensen met een laag inkomen en een lagere opleiding. Voor de periode 2014-2018 wordt de focus gelegd op drie gebieden in Nieuw Hoograven: Oudegeinlaan, Huize de Geerlaan en Bokkenbuurt.

samen te leven en te werken • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en


32





Kenmerken van de buurt1 Op basis van zowel kwantitatieve als kwalitatieve gegevens, kan een beeld van de buurt geschetst worden. In dit beschrijvende deel wordt eerst ingezoomd op de leefomgeving van de buurt, waarbij onder andere aandacht is voor de woningen, voorzieningen en openbare ruimte. Vervolgens wordt ingegaan op verschillende bewonerskenmerken van de inwoners, met extra aandacht voor het onderwerp gezondheid. De brede benadering van ‘positieve gezondheid’ staat centraal. De kenmerken van de buurt worden (waar relevant) vergeleken met de beschikbare data op wijken gemeenteniveau.

Leefomgeving Woningen Eind jaren’30 werd in de polder Hoograven (onderdeel van toenmalige gemeente Jutfaas) een woonwijk parallel aan de Vaartsche Rijn gebouwd,

genaamd ‘Oud Hoograven’. Vanwege de enorme woningnood na de Tweede Wereldoorlog, zocht Utrecht meer grondgebied om woningen op te bouwen. In 1954 werd de polder bij Utrecht gevoegd en werd een nieuwe wijk gebouwd: Nieuw Hoograven. Oud Hoograven is grotendeels opgebouwd uit lange straten met vooroorlogse koopwoningen bestaande uit donkerrode baksteen, houten vloeren en karakteristieke erkeruitbouw. Nieuw Hoograven onderscheidt zich door het gebruik van gele baksteen, betonnen vloeren en de afwisseling tussen rijtjeshuizen en flatgebouwen.21 In vergelijking tot wijk Zuid en Utrecht zijn in Nieuw Hoograven weinig koopwoningen en veel sociale huurwoningen. Van de ruim 2600 woningen in de buurt behoort een kleine 70% tot de sociale huursector. In het zuidelijk deel van Nieuw Hoograven is dit zelfs bijna 80%.32 Twee derde van de woningvoorraad bestaat uit flats en beneden-bovenwoningen, een derde van de woningvoorraad beslaat eengezinswoningen.32 Een groot deel van de flats is gebouwd in overzichtelijke, rechthoekige hoven met groene binnenterreinen, de zogenaamde ‘stempelstructuur’. Drie van de complexen hebben de status van cultureel erfgoed, deze zijn ontworpen door architect Gerrit Rietveld.

Vanwege het ontbreken van informatie op buurtniveau, is (wanneer mogelijk) gebruik gemaakt van cijfers op subwijkniveau Nieuw Hoograven/ Bokkenbuurt.

1

33

Buurtenverkenning Nieuw Hoograven • Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Gezond (w)eten en doen! • Signalen uit en over de buurt

In de jaren ’60 kwamen de eerste klachten rondom de staat van de woningen en ‘verloedering’ van de buurt.21 Om toenemende achteruitgang van de buurt tegen te gaan is de laatste vijftien jaar flink geïnvesteerd in Nieuw Hoograven. Aan de drukke verbindingsweg ’t Goylaan zijn een paar honderd woningen gesloopt, waarvoor (als onderdeel van het nieuwe voorzieningencentrum Hart van Hoograven) nieuwe eengezinswoningen en appartementen in de plaats zijn gekomen. Aansluitend op de bovengenoemde sloop en nieuwbouw, wordt





de komende periode geïnvesteerd in drie verouderde buurten. 262 woningen rondom en aan de Huize de Geerlaan zijn gerenoveerd. Er is een samenwerking opgestart tussen het wijkbureau, woningcorporatie Portaal en Jantje Beton om de buitenruimte opnieuw in te richten. Woningcorporatie Bo-Ex is dit jaar gestart met werkzaamheden in de Rietveldbuurt, waarbij de focus ligt op de uitstraling, het energieverbruik en inbraakveiligheid van de 388 woningen. Zowel de binnen- als buitenruimte wordt aangepakt, en het woningbouwcomplex ontworpen door Gerrit Rietveld wordt in oude luister hersteld. Daarnaast worden woningen op de Jan van Arkelstraat (nog 39 stuks) en Van Lippe Biesterveldstraat (6 stuks) door Bo-Ex verkocht bij huuropzegging.

34


bewoners

Woningcorporatie Portaal heeft in 2014 besloten om de portieken maisonnettewoningen aan de Oudegeinlaan, Nijeveldsingel, Linschotensingel en Vronesteinlaan te slopen. De sloop en nieuwbouw vinden in drie fasen plaats tussen 2015-2020. In de eerste fase komen er 100 sociale huurwoningen voor kleine huishoudens. Er komt een flatgebouw aan de Nijeveldsingel met 65 appartementen, en er komen 35 eengezinswoningen aan de Oudegeinlaan. Daarna wordt gestart met de sloop en nieuwbouw aan de Oudegeinlaan. De tweede fase betreft de renovatie van de woningen aan de Wierslaan. Fase drie omvat sloop van de woningen aan de Vronesteinlaan en Linschotensingel.34

Tot slot voert woningcorporatie Mitros klein onderhoud uit aan de buitenkant van de woningen in het zuidelijkste puntje van Nieuw Hoograven (door professionals en buurtbewoners ‘Het Eindpunt’ genoemd). Een groot deel van deze werkzaamheden is gericht op het verbeteren van de (ervaren) veiligheid, denk hierbij aan het verbeteren van verlichting, verhoging van hekken en het plaatsen van anti-inbraak strips.

• Kansen en mogelijkheden • Thema: Een fijne buurt om



35




bewoners

Voorzieningen Nieuw Hoograven heeft in vergelijking tot andere buurten in Utrecht relatief veel voorzieningen per inwoner.32 De winkelvoorzieningen zijn geconcentreerd op twee plekken. Het winkelcentrum Smaragdplein ligt noordelijk op de grens van Nieuw Hoograven en Rotsoord/Tolsteeg, ter hoogte van de Aquamarijnlaan. Het tweede winkelgebied is gevestigd aan de ’t Goylaan, dat is getransformeerd tot voorzieningencentrum ‘Hart van Hoograven’. Dit Hart van Hoograven omvat, naast woningen een winkelcentrum, buurtcentrum, welzijnsorganisaties, wijkbureau en het Centrum voor Jeugd en Gezin. De buurt kent ook veel andere voorzieningen, waaronder een woonzorgcentrum, moskee, verschillende kerken, een natuurspeeltuin, twee scoutinggroepen en een actieve voetbalvereniging. Nieuw Hoograven heeft geen middelbare scholen, maar telt wel vijf basisscholen. Deze vormen samen met de voor- en vroegschoolse educatie, kinderopvang en buitenschoolse opvang de ‘Brede School Hoograven’.

De afgelopen periode zijn stappen gemaakt in de jarenlange wens voor de bouw van een nieuw gezondheidscentrum Hoograven. Het is opvallend dat Nieuw Hoograven ten opzichte van het Utrechtse gemiddelde hoger scoort op de hoeveelheid voorzieningen, maar lager op de tevredenheid over de fysieke, sociale- en welzijnsvoorzieningen.32, 5

• Kansen en mogelijkheden

36





Openbare ruimte en veiligheid Door de hoven met gestapelde bebouwing kent de buurt veel buitenruimte. Deze is ingericht met openbaar water, speelplaatsen en groen. Uit zowel gesprekken met professionals en bewoners, als de Sociale Index komt echter naar voren dat bewoners van subwijk Nieuw Hoograven/Bokkenbuurt minder vaak tevreden zijn over hun leefomgeving dan de gemiddelde Utrechter. Er zijn lage scores op ervaren netheid, jongerenoverlast, buurtoverlast, woninginbraken en ervaren veiligheid. Ondanks de afname van het aantal woninginbraken, heeft Nieuw Hoograven nog steeds twee keer zoveel inbraken als gemiddeld in de stad (35 tegenover 14,2

inbraken per 1.000 woningen)32. De afgelopen jaren is flinke vooruitgang geboekt op de aanpak van jeugdgroepen. Toch blijft jongerenoverlast een terugkerend aandachtspunt in gesprekken met bewoners en professionals. De tevredenheid van de bewoners van subwijk Nieuw Hoograven/Bokkenbuurt over gebruiksgroen, spelen, parkeren, en openbaar vervoer is lager dan het Utrechtse gemiddelde. De buurt heeft in verhouding weinig gebruiksgroen (251 m2 per 1.000 inwoners tegenover 2.035m2 stedelijk). In het Zuiden van Nieuw Hoograven is dit nog minder (71,5 m2). Echter, door de groene binnenterreinen van de verschillende hoven en het aanwezige Cammingaplantsoen scoort dit deel van de buurt bovengemiddeld op het gebied van kijkgroen (33.429m2 tegenover 29.344m2 stedelijk)32. Er is de laatste jaren door verschillende partijen ingezet op het schoner, veiliger en aantrekkelijker maken van de buurt. Zo zijn binnen- en buitenruimtes opgeknapt en is er geïnvesteerd in de groenstructuur. Onder de titel ‘groen & spelen’ is het Liesboschpark aangepakt, is het groen rond de singel vernieuwd en natuurspeeltuin de Kameleon opnieuw ingericht. Daarnaast zijn kleine acties opgestart, zoals het kappen van hoge bosschage en zijn klus-en schoonmaakacties georganiseerd voor en door bewoners. Bijzonder is het Limes-project, een gefaseerd mozaïekproject waarbij bewoners onder leiding van een beeldend kunstenaar een tweeduizend jaar oude Romeinse weg (de zogenaamde ‘Limes-lijn’) zichtbaar maken in de bestrating van de buurt.

37





De drukke ’t Goylaan wordt in 2016 op een nieuwe manier ingericht zodat deze voor doorgaand verkeer minder aantrekkelijk is. Er wordt meer ruimte gecreëerd voor langzaam verkeer en groen. De verbindingsweg krijgt een brede middenberm met een dubbele rij bomen, de huidige oversteekplaatsen blijven bestaan en er komen nieuwe oversteken voor fietsers en voetgangers. De ontwikkeling tot zogenaamde ‘stadsboulevard’ moet resulteren in een verbetering van de leefbaarheid voor bewoners. Doordat de straat beter oversteekbaar wordt, verkleint de barrière tussen Hoograven Noord en Zuid. Fietsen en lopen wordt makkelijker en aantrekkelijker, ten koste van de auto. De straat wordt veiliger, groener, mooier, stiller en de luchtkwaliteit zal verbeteren. Het definitieve ontwerp is klaar, en het is de planning om eind 2015 het werk aan te besteden. Het verbeteren van de geluidshinder en luchtkwaliteit zijn belangrijke ontwikkelingen in verband met nabijheid van de A12 en Waterlinieweg. Opvallend is dat (in tegenstelling tot inwoners van Lunetten) bewoners van Nieuw Hoograven over het algemeen minder hun mogelijke zorgen uiten over de geluidsbelasting en luchtverontreiniging van deze bovengenoemde wegen.

38



Bewoners

Achtergrond (2015)

Bewonerskenmerken Op 1 januari 2015 wonen in Nieuw Hoograven 5.986 inwoners, verdeeld over 1.700 huishoudens. De leeftijdssamenstelling in de buurt komt overeen met het Utrechtse gemiddelde. De groep inwoners in de leeftijd tussen de 30 en 35 jaar vertegenwoordigen de grootste groep. Ruim 40% van de inwoners van Nieuw Hoograven-zuid heeft een niet-westerse achtergrond, vooral de Marokkaanse doelgroep is met 32% oververtegenwoordigd. Dit is een hoog percentage vergeleken met wijk Zuid (9%) en Utrecht (9%).32 Bewoners en professionals omschrijven Nieuw Hoograven dan ook als een ‘gemêleerde’ buurt.

Nieuw Hoograven

Zuid

Utrecht

% autochtoon

46,4

69,8

67,5

% Turks

4,2

1,7

4,1

% Marokkaans

31,6

9,4

8,9


3,9

3,4

3,1

% overig niet-westers

6,7

6,0

5,7

% overig westers

7,2

9,8

10,7

• Thema: Een fijne buurt om

samen te leven en te werken Leeftijdsopbouw (2015)



Leeftijd 95+ 90-94 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54

Nieuw Hoograven

45-49

Utrecht

40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 15%

10%

5%

0%

5%

10%

15%

39



Tegelijkertijd geven bewoners en professionals aan dat de sociale samenhang in de buurt laag is. Mensen met een niet-westerse en autochtone achtergrond leven over het algemeen langs elkaar heen. Dit komt terug in de Sociale Index, waar de subwijk in verhouding tot Utrecht lager scoort op sociale samenhang. Bijna de helft (49%) van de 1.700 huishoudens in Nieuw Hoograven bestaat uit alleenstaande inwoners, dit is echter een lager percentage dan op wijken stedelijk niveau. In verhouding wonen er wat meer eenoudergezinnen in Nieuw Hoograven en wat minder paren met kinderen.32 Inkomenssamenstelling (2011, 2012) Zuid

Utrecht

31.8

34.3

• Signalen uit en over de buurt

Gemiddeld besteedbaar 28.7 huishoudens inkomen: totaal (x1.000 euro)


% huishoudens met een laag inkomen

16,4

12,3

11,8


12,9

11,6


samen te leven en te werken


Nieuw Hoograven

Nieuw Hoograven telt in vergelijking tot het Utrechtse gemiddelde meer huishoudens met een laag inkomen en meer uitkeringsontvangers. Het gemiddelde inkomen per huishouden ligt met €28.700,00 onder het stedelijke gemiddelde van €34.300,00.32 Uit de Sociale Index komt naar voren dat binnen de subwijk Nieuw Hoograven/ Bokkenbuurt in vergelijking tot het Utrechtse gemiddelde veel bewoners moeilijk kunnen rondkomen en het aantal inwoners in de schuldhulpverlening groter is.5 Dit laatste wordt bevestigd door het buurtteam sociaal, dat relatief veel zorgvragen krijgt rondom schulden.

Uit de Sociale Index komt eveneens naar voren dat in subwijk Nieuw Hoograven/Bokkenbuurt in vergelijking tot het Utrechtse gemiddelde het aantal niet-werkende werkzoekenden hoger ligt en het aandeel volwassenen met betaald werk lager.5 Van de inwoners die werken hebben meer mensen een lagere opleiding dan in Utrecht gemiddeld. Opvallend is de lage score van jongeren op het gebied van opleiding. Het aandeel jongeren (tussen 17-22 jaar) dat vroegtijdig school verlaat zonder startkwalificatie, ligt een stuk hoger in de subwijk dan in Utrecht gemiddeld. Deze cijfers worden bevestigd door professionals en bewoners. Zij geven aan zich zorgen te maken over het toekomstperspectief van de jeugd in Nieuw Hoograven.

40





Gezondheid op wijkniveau: wijk Zuid Wanneer gekeken wordt naar beschikbare data over gezondheid van bewoners op wijkniveau, valt op dat wijk Zuid voor jeugd en volwassen een vergelijkbaar beeld laat zien met het Utrechtse gemiddelde. Zo ervaart 74% van de inwoners en 87% van de jeugd een (zeer) goede gezondheid. De meest voorkomende chronische aandoeningen bij volwassenen zijn overspannenheid, nervositeit of stress, waarvan sprake is bij 30% van de volwassen inwoners. Op het gebied van leefstijl heeft 62% van de volwassen inwoners een gezond gewicht en 68% voldoet aan de beweegnorm. In de leeftijdscategorie 12-15 jaar is het aantal kinderen met een gezond gewicht de afgelopen jaren gestegen ten opzichte van de gemeente Utrecht, net als het aantal kinderen dat elke dag groente eet. Opvallend is dat van de 10tot 12- jarigen meer kinderen voldoen aan de beweegnorm en lid zijn van een sportvereniging, en minder kinderen langer dan twee uur achter een beeldscherm zitten. Wat betreft zorg(gebruik) valt op dat in verhouding met het Utrechtse gemiddelde meer volwassen inwoners van wijk Zuid contact hebben met de (specialistische) geestelijke gezondheidszorg, maatschappelijk werk of medisch specialist in het ziekenhuis. Het aantal jongeren dat in contact staat met welzijn, geestelijke gezondheidszorg of jeugdzorg ligt eveneens hoger dan gemiddeld in Utrecht.11, 16

Gezondheid op buurtniveau: Nieuw Hoograven De gezondheidssituatie van de inwoners van wijk Zuid komt niet geheel overeen met de specifieke situatie in Nieuw Hoograven. Het geschetste beeld is een gemiddelde van de drie zeer diverse subwijken waaruit wijk Zuid bestaat. Waar subwijk Oud Hoograven/Tolsteeg vaak een positieve invloed heeft op cijfers en subwijk Lunetten over het algemeen een gemiddeld beeld laat zien, scoort subwijk Nieuw Hoograven/Bokkenbuurt het minst gunstig op het onderwerp gezondheid. Het aantal inwoners dat zijn gezondheid als (zeer) goed beoordeelt (64%) is laag in vergelijking tot het Utrechtse gemiddelde.31 In vergelijking tot de wijk en stad maken veel bewoners van Nieuw Hoograven/Bokkenbuurt gebruik van thuiszorg. Ook rapporteren inwoners in vergelijking met het Utrechtse gemiddelde vaker chronische ziekte, waarbij diabetes en aandoeningen aan het bewegingsapparaat veel voorkomen.31 Het percentage zware rokers is in subwijk Nieuw Hoograven/Bokkenbuurt hoog (10% ten opzichte van 2% stedelijk). Het lijkt dat volwassenen in Nieuw Hoograven/Bokkenbuurt vaker overgewicht hebben dan in Utrecht gemiddeld (35% ten opzichte van 28%). Echter zijn in de subwijk relatief minder volwassenen met obesitas (8% ten opzichte van 10% stedelijk.31

41



Opmerkelijk is het aantal kinderen uit subwijk Nieuw Hoograven/Bokkenbuurt met overgewicht en obesitas (zie tabel). Wanneer wordt gekeken naar de afgelopen vier jaar, liggen de overgewichtscijfers voor kinderen uit subwijk Nieuw Hoograven/Bokkenbuurt consequent hoger dan het stedelijk gemiddelde. Van de peuters in de leeftijd 2-4 had in 2013 15% overgewicht, waarvan 3% obesitas. Van de kinderen uit subwijk Nieuw Hoograven/Bokkenbuurt die naar groep 2 van de reguliere basisschool gaan, had afgelopen schooljaar 22% overgewicht, waarvan 4% obesitas. Van de kinderen die naar groep 7 van de reguliere basisschool gaan ligt het percentage nog hoger: 29% is te zwaar.6 Overgewicht kinderen subwijk Nieuw Hoograven/ Bokkenbuurt6 Overgewicht (incl. obesitas)

Obesitas

Stedelijk

Subwijk

Stedelijk

Subwijk

Peuters (kalenderjaar 2013)

8%

15%

1%

3%

Leerlingen groep 2 (schooljaar 2013-2014)

9%

22%

2%

4%

Leerlingen groep 7 (schooljaar 2013 – 2014)

16%

29%

3%

9%



Subwijk Nieuw Hoograven/Bokkenbuurt scoort benedengemiddeld op persoonlijk en maatschappelijk welbevinden. Dit komt eveneens terug in gesprekken met professionals en bewoners. Zij geven aan dat relatief veel (oudere) bewoners eenzaamheid ervaren. Uit de Sociale Index komt naar voren dat inwoners van subwijk Nieuw Hoograven/Bokkenbuurt in verhouding tot het Utrechtse gemiddelde minder zelfredzaam zijn en vaker een Wmo-verstrekking krijgen.5 Tot slot zijn bewoners van subwijk Nieuw Hoograven/ Bokkenbuurt nauwelijks actief in de buurt, en zij voelen zich weinig verantwoordelijk voor hun woonomgeving.

Van het aantal Nieuw Hoogravense kinderen die in beeld zijn bij Jeugdgezondheidszorg, behoren in vergelijking tot het Utrechtse gemiddelde veel tot de doelgroep ‘Voor- en vroegschoolse educatie’. Dit zijn kinderen die op basis van de opleiding of herkomst van hun ouders, of op individuele gronden (bijvoorbeeld achterstand in taalontwikkeling) in aanmerking komen voor de voorschool.

42




Thema: Gezond (w)eten en doen! In het onderdeel ‘Kenmerken van de buurt’ is op basis van kwantitatieve en kwalitatieve data een beschrijving gegeven van de buurt. In het kader van het themagericht werken zijn de uitkomsten van gesprekken met professionals en bewoners per buurt gevormd tot actuele thema’s. Deze thema’s zijn breed geformuleerd om de krachten en problemen in een buurt te omvatten, en kunnen gebruikt worden om een stap te maken in het verkleinen van gezondheidsachterstanden. De thema’s vertegenwoordigen een positieve zienswijze, en zijn opgebouwd uit drie onderdelen: • Signalen uit en over de buurt: wat valt op? • Inzet bewoners er professionals: wat gebeurt er al? • Kansen en mogelijkheden: wat behoeft nog aandacht?



Overgewicht en ongezond voedingspatroon Uit cijfers en gesprekken met professionals en bewoners komt naar voren dat overgewicht veel voorkomt in Nieuw Hoograven, zowel onder kinderen als onder volwassenen. Cijfers laten zien dat overgewicht in subwijk Nieuw Hoograven/ Bokkenbuurt in verhouding het meest voorkomt onder kinderen van ouders met een laag opleidingsniveau en/of kinderen uit gezinnen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond.6 Deze bevindingen worden bevestigd door huisartsen, fysiotherapeuten en professionals van Jeugdgezondheidszorg. Tegelijkertijd geven zij aan dat volwassenen en jongeren (met en zonder

overgewicht) een ongezond voedingspatroon hebben. Het gaat hier zowel om wat ze eten als het ontbreken van een routine in het eten. Energiedrankjes, chips en fastfood zijn volgens bewoners en professionals populair onder jongeren in de buurt. Interessant is dat diëtisten aangeven weinig kinderen met overgewicht in hun praktijk te hebben. Jeugdartsen verklaren dat zij nauwelijks doorverwijzen naar diëtisten ‘omdat dit vaak niet het gewenste resultaat oplevert’. Tot slot is het opvallend dat volwassen inwoners van subwijk Nieuw Hoograven/ Bokkenbuurt gemiddeld scoren op het behalen van de beweegnorm, ontbijtnorm, fruitnorm en de groente- en rauwkost norm.31

43

Buurtenverkenning Nieuw Hoograven • Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Gezond (w)eten en doen! • Signalen uit en over de buurt

Actieve jongeren Professionals en bewoners geven aan dat veel jongeren in Nieuw Hoograven in vergelijking tot andere buurten veel aan sport doen. Zo zijn voetbal, korfbal en taekwondo populair. Hoewel er geen cijfers op buurtniveau zijn, komen deze ervaringen wel overeen met de cijfers op wijkniveau. De jeugd in wijk Zuid voldoet in vergelijking tot het Utrechtse gemiddelde meer aan de beweegnorm, meer kinderen zijn lid van een sportvereniging en het aantal uren dat jongeren per dag voor een beeldscherm doorbrengen is afgenomen.11, 16





Jeugdige rokers? Hoewel uit de cijfers juist het hoge percentage volwassen zware rokers naar voren komt, komen vanuit de wijk juist signalen over het rookgedrag van jongeren in Nieuw Hoograven. Vanuit bewoners en de voetbalvereniging wordt aangegeven dat er relatief veel gerookt wordt, voornamelijk onder Marokkaanse jongeren. Hierbij gaat het zowel om sigaretten als het roken van de waterpijp (in shishabars). Zo stelt een bewoonster: ‘Ze zitten hier in de auto voor de deur sigaretten te roken, binnen is het blauw van de rook, de meiden ook hoor… Dan rijden ze na een tijdje weg en liggen op straat alle sigarettenpeuken’. De professionals van Jongerenwerk Utrecht (JoU) geven aan te ervaren dat het roken in de openbare ruimte aanzienlijk minder is dan voorgaande jaren. Daarnaast geven ze aan het lastig te vinden om aan te geven of er meer of minder stiekem wordt gerookt. Wel herkennen

ze bij JoU het ‘shisha roken’ als een hype onder jongeren in de buurt. Professional en bewoners geven verschillende verklaringen voor de signalen, zoals een lage sociaal economische status, beperkte gezondheidsvaardigheden, culturele invloed en stress onder bewoners. Lage sociaaleconomische status en beperkte gezondheidsvaardigheden Zoals weergegeven hebben bewoners van subwijk Nieuw Hoograven/Bokkenbuurt in vergelijking tot het Utrechtse gemiddelde vaker een laag inkomen en laag opleidingsniveau. Inwoners geven aan dat een klein budget resulteert in het kopen van minder gezonde voeding. Professionals wijzen erop dat bewoners met een lage sociaaleconomische status andere zorgen hebben en vaak met ‘overleven’ bezig zijn in plaats van gezond leven. Naast een laag inkomen, wordt een relatief laag opleidingsniveau van bewoners in Nieuw Hoograven door professionals in verband gebracht met beperkte gezondheidsvaardigheden. Dit zijn vaardigheden van mensen om informatie te verkrijgen, begrijpen en in te zetten voor (het verbeteren van) hun gezondheid. Een belangrijk onderdeel hiervan betreft taalvaardigheid. In Nieuw Hoograven is volgens professionals een grote groep ‘nieuwe’ bewoners met een niet-Westerse achtergrond die de Nederlandse taal niet of nauwelijks machtig zijn. Het is voor professionals lastig om met deze groep mensen te communiceren over bijvoorbeeld gezonde voeding en gezond gedrag.

44




bewoners

Culturele invloed Ook wordt de Marokkaanse (en Turkse) keuken als verklaring voor overgewicht en een ongezond(er) voedingspatroon genoemd. Het gastvrije karakter van deze culturen heeft tot resultaat dat er voldoende eten in huis is en vaak wordt meerdere malen per dag een warme maaltijd genuttigd. Daarbij komt dat de traditionele etenswaren niet altijd de meest gezonde voeding betreft. Op feesten en verjaardagen heeft uitgebreid koken en gezamenlijk eten een belangrijke sociale functie. Tevens geven professionals en bewoners aan dat (Marokkaanse) moeders het soms moeilijk vinden om ‘nee’ te zeggen tegen hun kinderen (vooral jongens) en voeding gebruiken ter compensatie. Tot slot verklaren huisartsen en artsen- en verpleegkundigen van Jeugdgezondheidszorg dat het soms in gezinnen met een niet-westerse achtergrond ontbreekt aan structuur en kinderen te weinig slaap krijgen. Deze twee zaken resulteren in een verstoord eetritme, wat weer kan leiden tot overgewicht.

Stress Volgens de cijfers en professionals zijn er relatief veel (Marokkaanse) gezinnen met een laag inkomen die moeilijk kunnen rondkomen. Soms is er sprake van eenoudergezinnen, zijn er schulden en is er werkloosheid. Ook beschrijven professionals dat depressiviteit, verslaving, (sociale druk rondom) scheidingen, chronische ziekte en de druk vanwege verplichtingen rondom mantelzorg aan familieleden voorkomt binnen kwetsbare gezinnen in de wijk. Deze zorgen leiden tot stress, die zich uit in ongezond gedrag als roken en ongezond eten. Daarnaast leiden deze zorgen ertoe dat aandacht voor gezond eten en gedrag niet altijd op de eerste plek komt in het gezin.


45

Buurtenverkenning Nieuw Hoograven



Ketensamenwerking ‘Jongeren op Gezond Gewicht’ (JOGG) Omdat (Nieuw) Hoograven een voormalig krachtwijk is, is er van 2008 tot 2014 een aanpak Jongeren op Gezond Gewicht geweest. Om structurele aandacht voor overgewicht bij kinderen onder partijen in de buurt te borgen, is vorig jaar een ketensamenwerking opgezet tussen de Brede School, Jeugdgezondheidszorg, diëtiste, Harten voor Sport, huisartsen en fysiotherapie. Het doel van deze samenwerking is de signalering en doorverwijzing van kinderen met overgewicht te verbeteren.

• Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Gezond (w)eten en doen! • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en




Beweging voor kinderen Voetbalvereniging Hoograven is een actieve partner in de buurt waar veel jongens en meiden met een Marokkaanse achtergrond sporten. In het verleden heeft de club regelmatig aandacht geschonken aan gezonde voeding en ze geven aan dit te willen blijven doen. Harten voor Sport biedt verschillende activiteiten voor kinderen aan. Zo organiseert de stichting naschoolse sportactiviteiten voor de Brede School, is een beweegmakelaar actief op verschillende pleintjes in de buurt en ondersteunt de organisatie inwoners bij het vinden van passend sportaanbod, aanvragen bij het jeugdsportfonds en de U-pas. Vanuit het programma Meedoen op Straat zijn sociaal makelaars van sociaal makelorganisatie Vooruit flexibel aanwezig op locaties waar het speelklimaat en de ouderparticipatie niet hoog is. Er is een ‘speelbus’ met speelgoed en gezamenlijk

met de kinderen worden activiteiten ondernomen. In Nieuw Hoograven gaat het voornamelijk om inzet van sociaal makelaars in en rondom de Rietveldbuurt, Oudegeinlaan en Huize de Geerlaan. Op laatste genoemde locatie is een ruimte beschikbaar gesteld door woningcorporatie Portaal. Deze ‘speelgarage’ wordt beheerd door twee betrokken bewoners en trekt volgens de sociaal makelaars iedere woensdagmiddag veel kinderen uit de buurt. Aan de IJsselsteinlaan (Rietveldbuurt) wordt door woningcorporatie Bo-Ex een zelfde soort ruimte ter beschikking gesteld, hier zit eveneens een speelgarage in die door Vooruit wordt beheerd. Professionals van Jongerenwerk Utrecht (JoU) geven aan geen directe programma’s op voeding en/of bewegen te draaien vanwege andere projecten, maar hebben hier wel interesse in.

46





Fittest volwassen inwoners Voor volwassen buurtbewoners worden jaarlijks fittesten georganiseerd in buurtcentrum Hart van Hoograven. Deze testen worden aangeboden door Harten voor Sport, Vooruit en fysiotherapiepraktijk Haalboom & Van Der Kleij. Buurtbewoners kunnen kosteloos deelnemen aan een aantal testjes waarbij verschillende lichaamseigenschappen worden gemeten (zoals lenigheid, knijpkracht, en bloeddruk). Deelnemers ontvangen een gezondheidspaspoort waarin de resultaten worden weergegeven en na afloop van de fittest is er mogelijkheid om deze te bespreken met professionals uit de wijk. Zij geven advies en kunnen doorverwijzen. Vanwege het relatief hoge aantal inwoners met een Marokkaanse (en Turkse) achtergrond, worden in Nieuw Hoograven aparte testdagen voor mannen en vrouwen georganiseerd. Deze dagen worden volgens de professionals goed bezocht. Cursus Gezond Gewicht Naar aanleiding van de fittest kunnen vrouwen met ernstig overgewicht worden doorverwezen naar de cursus ‘gezond gewicht’. Deze cursus wordt georganiseerd door fysiotherapiepraktijk Haalboom & Van Der Kleij in samenwerking met begeleiders vanuit Volksgezondheid, Indigo en een diëtist van Careyn. Tijdens de cursus wordt gezamenlijk in een groep, 12 weken lang gewerkt aan een gezonde leefstijl. Deelnemers bewegen tweemaal per week onder begeleiding van een fysiotherapeut en eenmaal per week wordt voorafgaand aan het sporten een ‘voorlichtingsbijeenkomst’ gehouden. Naast dat tijdens de bijeenkomst informatie wordt uitgewisseld over gezond gedrag, is er

aandacht voor persoonlijke motivatie, successen en valkuilen van deelnemers. Het succes van de bijeenkomsten blijkt afhankelijk van de dynamiek in de groep en de motivatie van deelnemers.

Fitness Vooruit en Beweegmaatjes Naast de cursus (gezond gewicht), is er laagdrempelig beweegaanbod in de vorm van buurtfitness bij Vooruit. Dit is een samenwerking tussen Vooruit, Harten voor Sport, fysiotherapiepraktijk Haalboom & Van Der Kleij en vrijwilligers uit de buurt. Fitness Vooruit is gevestigd in het buurtcentrum Hart van Hoograven en biedt buurtbewoners met een klein budget de mogelijkheid om tegen een gereduceerd tarief te komen sporten. Voor buurtbewoners in Nieuw Hoograven die een drempel ervaren om te gaan sporten of bewegen biedt Harten voor Sport het programma (beweegmaatjes). Harten voor Sport koppelt een vrijwilliger één op één aan een deelnemer, deze vrijwilliger kan als coach én als maatje helpen om drempels te overwinnen.

47


Kans en mogelijkheden: wat behoeft nog aandacht?


Financiële ademruimte: minder zorgen Aandacht voor gezondheid en een gezonde leefstijl heeft binnen gezinnen met een lage sociaaleconomische status niet altijd prioriteit. Professionals in Nieuw Hoograven geven aan dat er op het gebied van gezondheid weinig zal veranderen als het financiële vooruitzicht van bewoners met een stapeling van problemen niet eerst beter wordt. Wanneer gezinnen wat meer financiële ademruimte krijgen, kan de aandacht mogelijk verplaatst worden van zorgen en stress om te ‘overleven’, naar gezond (blijven) leven. Op het gebied van stressvermindering moet volgens professionals vooral meer aandacht komen voor Turkse en Marokkaanse moeders.





Gezondheidsvaardige inwoners Zoals aangegeven woont in Nieuw Hoograven een grote groep inwoners met een niet-Westerse achtergrond. Een groot deel van hen heeft moeite met het vinden, begrijpen en gebruiken van gezondheidsgerelateerde informatie. Om eigen regie van inwoners te versterken, loont het om in te zetten op het versterken van gezondheidsvaardigheden, met een focus op taal. Basisscholen, de bibliotheek en het buurtcentrum kunnen hier een belangrijke rol in spelen. Daarnaast is het interessant om vanuit de eerstelijnszorgpartijen aandacht te besteden aan het herkennen en omgaan met patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden.

Effectieve ketensamenwerking Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG) De ketensamenwerking die vorig jaar is opgezet rondom JOGG bevindt zich in de startfase. Gemaakte afspraken zijn nog niet geïmplementeerd. Op basis van de verkenning lijken er mogelijkheden te liggen op een betere rolverdeling binnen het samenwerkingsverband en het betrekken van de partners uit de Brede School.

48





Bereik en deelname doelgroep Voor de bestaande cursus ‘gezond gewicht’ blijkt het soms lastig om deelnemers te vinden en te enthousiasmeren. Het bereik en de inhoud van het programma zijn aandachtspunten: waar is behoefte aan onder de inwoners met overgewicht en hoe wordt de juiste groep bereikt? Ook lijkt het nuttig om de voorwaarden voor deelname te bekijken (BMI > 30; aanvullend verzekerd). Deze eisen sluiten een groep potentiële deelnemers uit. Tot slot is het interessant om op basis van deze bevindingen te inventariseren welke partijen in de buurt nog meer betrokken willen worden bij de cursus, zowel inhoudelijk als voor het bereiken en doorverwijzen van bewoners.

Zichtbaarheid Volksgezondheid Diverse partijen in Nieuw Hoograven geven aan wel ‘iets’ op het gebied van gezondheidsbevordering te willen gaan doen, of dat weer willen oppakken. Tegelijkertijd missen zij vanuit Volksgezondheid een aanspreekpunt in de buurt waar ze mee kunnen uitwisselen over (de aanpak van) bepaalde thema’s, iemand die van tijd tot tijd het thema gezondheid weer onder de aandacht brengt van partijen.

Nieuw Hoograven rookvrij Een onderwerp dat tot op heden niet specifiek is opgepakt door een partij in (Nieuw) Hoograven betreft het rookgedrag van jongeren en volwassenen in de buurt. Wanneer dit onderwerp als speerpunt wordt gekozen, zouden Jongerenwerk Utrecht (JoU), voetbalvereniging VV Hoograven, Victas en het gezondheidscentrum Hoograven interessante partners zijn. JoU en de voetbalvereniging vanwege hun contacten met de jeugd, Victas vanwege haar expertise op het gebied van verslaving, en gezondheidscentrum Hoograven vanwege connecties met volwassen buurtbewoners. Het kan interessant zijn om te kijken naar de aanpak in andere buurten of wijken die het thema ‘rookvrij’ op de agenda hebben staan.

49


Thema: Een fijne buurt om samen te leven en te werken


In het onderdeel ‘Kenmerken van de buurt’ is op basis van kwantitatieve en kwalitatieve data een beschrijving gegeven van de buurt. In het kader van het themagericht werken zijn de uitkomsten van gesprekken met professionals en bewoners per buurt gevormd tot actuele thema’s. Deze thema’s zijn breed geformuleerd om de krachten en problemen in een buurt te omvatten, en kunnen gebruikt worden om een stap te maken in het verkleinen van gezondheidsachterstanden. De thema’s vertegenwoordigen een positieve zienswijze, en zijn opgebouwd uit drie onderdelen: • Signalen uit en over de buurt: wat valt op? • Inzet bewoners er professionals: wat gebeurt er al? • Kansen en mogelijkheden: wat behoeft nog aandacht?





Signalen uit en over de buurt: wat valt op? (Verbetering op) jeugdoverlast Een steeds terugkerend gespreksonderwerp bij zowel professionals als buurtbewoners is jongerenoverlast rond de Oudegeinlaan, Rietveldbuurt, Huize de Geerlaan en het Eindpunt. Het gaat voornamelijk om Marokkaanse jongeren die grensoverschrijdend gedrag vertonen: hangen, pesten, vernielen, geluidsoverlast en (kleine) criminaliteit. Professionals geven aan dat de leeftijd van de jongeren die overlast veroorzaken aan het verschuiven is van voorheen oudere jeugd naar jongeren tussen ongeveer 8-14 jaar. De echte probleemjongeren worden

door professionals omschreven als jongens die zich in de steek gelaten voelen en weinig deelnemen aan de maatschappij. Het woord minderwaardigheidscomplex wordt hierbij meermaals genoemd. De jongeren leven tussen twee werelden, waarbij ze zich niet thuis voelen in de cultuur van Nederland, maar ook niet in de cultuur van hun ouders. Binnen deze groep is de kwetsbaarheid ten opzichte van eigen vrienden opmerkelijk. De ‘joking relationship’ die ze met elkaar hebben is altijd in het negatieve. Dit houdt in dat de grappen die ze onderling maken veelal ten koste gaan van de ander. In aanvulling op dit negatieve beeld, geven alle partijen aan dat vergeleken met een aantal jaar geleden de overlast veel minder is. Onveilig gevoel Professionals van Jeugdgezondheidszorg geven aan soms ouders op consult te krijgen die aangeven hun kind niet op straat te durven laten spelen. Ze zijn bang voor de invloed van ‘probleemjongeren’. Andere buurtbewoners geven aan te vrezen voor brandstichting of inbraken, volgens hen komen deze veel voor in de buurt. Daarnaast geven jongeren zelf aan soms bang te zijn wanneer ze alleen over straat naar huis moeten lopen. Volgens sociaal makelaars van Vooruit is er onder jongeren angst voor het onbekende, ze zijn opgegroeid met het idee dat de straat gevaarlijk is.

50



samen te leven en te werken • Signalen uit en over de buurt

Eenzaamheid Huisartsen en het buurtteam krijgen veel meldingen binnen van eenzame ouderen. De meldingen betreffen voornamelijk ouderen met een autochtone achtergrond. Het gaat dan om ouderen waarvan een partner is overleden, de kinderen uit huis zijn en ouderen die weinig contact in de buurt hebben. Meningen over eenzaamheid onder inwoners met een nietwesterse achtergrond zijn verdeeld. Een deel van de professionals geeft aan dat ouderen met een niet-westerse achtergrond weinig eenzaamheid ervaren in verband met een goede sociale controle via familie en het netwerk van de moskee. Andere professionals geven aan wel degelijk gevallen van eenzaamheid onder Marokkaanse ouderen te kennen. Zo geeft één van de professionals aan:

Weinig toekomstperspectief Een verklaring die vaak in één adem met jongerenoverlast wordt genoemd is het feit dat jongeren in Nieuw Hoograven weinig toekomstperspectief ervaren. Sommigen zijn gestopt met hun opleiding en hebben weinig kans op een baan. Ze voelen zich gediscrimineerd in het sollicitatieproces. Dit komt eveneens naar voren bij ouders in Nieuw Hoograven. Zij wensen een goede opleiding en baan voor hun kinderen, maar spreken hun zorgen uit over het gebrek aan werk. Bij het ontbreken van een dagbesteding en inkomen wordt snel de link gelegd naar rondhangen op straat, overlast en crimineel gedrag.

‘Die ene maaltijd of dat uurtje mantelzorg van een dochter redden ze het niet mee’.



Professionals van Jeugdgezondheidszorg geven aan vaker alleenstaande moeders met een nietwesterse achtergrond op consult te krijgen waarvan men vermoedt, of die zelf aangeven, dat ze eenzaamheid ervaren. Professionals en bewoners geven verschillende verklaringen voor de signalen: weinig toekomst perspectief, cultuur en ouderbetrokkenheid, beeldvorming, onbegrip en angst.

51





Cultuur en ouderbetrokkenheid Er wordt door sociaal makelaars en enkele andere professionals beschreven dat een deel van de Marokkaanse ouders weinig betrokken is bij hun kinderen. Binnen deze gezinnen bestaat volgens hen de dialoog niet. Problematieken van thuis (schulden, stress, chronische ziekte, scheiding) worden vaak besproken in het bijzijn van kinderen, en kinderen kunnen niet met hun problemen bij hun ouders terecht. Eén van de professionals stelt: ‘Veel Marokkaanse ouders zijn vanuit de bergen naar Nederland gekomen. Moeder staat in de keuken, vader is in de moskee of bij het theehuis. Waar zijn de kinderen? Wie zorgt voor ze?’. Tot slot heerst in de Marokkaanse cultuur een taboe op het bemoeien met of corrigeren van andermans kinderen. Dit bemoeilijkt het aanspreken op ongewenst gedrag. Opvallend is dat professionals tegelijkertijd aangeven dat het hier in het bijzonder gaat om de ‘oudere generatie’ ouders. Ouders van jongere kinderen in de buurt doen het volgens hen een stuk ‘beter’. Zij hebben meer aandacht voor hun kind. Ouders staan bijvoorbeeld op zaterdagochtend langs de zijlijn bij het voetbalveld en zijn aanwezig bij koffieochtenden op de basisschool.

Beeldvorming, onbegrip en angst Een gedeeltelijke verklaring voor de ervaren onveiligheid zit volgens professionals in de beeldvorming van de buurt. Er zijn lange tijd negatieve berichten geweest over Hoograven op het gebied van veiligheid en jongerenoverlast. Dit is een beeld dat blijft hangen bij bewoners en wordt door incidenten soms ook bevestigd. Daarnaast zijn de ervaringen van bewoners met ‘overlast’ zeer divers, waarbij sommige bewoners al overlast ervaren wanneer jongeren bij elkaar op straat staan. Gevoelens van onveiligheid zijn ook te koppelen aan het onbegrip en de angst die volgens sommige professionals heerst tussen autochtone bewoners en bewoners met een nietwesterse achtergrond. Bewoners en professionals stellen dat er (uitzonderingen daargelaten) een behoorlijke dichotomie bestaat tussen de twee groepen. Ze geven aan dat de huidige situatie rondom ‘Islamitische Staat’ en radicalisering deze dichotomie naar hun idee versterken.

52




Richting een vreedzame wijk Er is en wordt door verschillende partijen flink ingezet op jeugdoverlast, en daarmee is grote vooruitgang geboekt vergeleken met een paar jaar geleden. Waar voorheen tien jeugdgroepen actief waren in de buurt, is dit aantal teruggebracht naar vier. Er zijn verschillende sterke en vruchtbare samenwerkingsverbanden in de buurt. Deze samenwerkingen hebben er toe geleid dat de jongeren in Nieuw Hoograven goed in beeld zijn, er vroegtijdig kan worden gesignaleerd en ingegrepen, en er rust is in de jeugdgroepen. Volgens de betrokken partners blijft continue monitoring en inzet nodig om de huidige situatie te behouden en verbeteren.





Een andere benadering gericht op jongeren is de methode “Vreedzame School”. Met dit programma leren jongeren dat zij deel uitmaken van een gemeenschap waarin zij zich gehoord en gezien voelen, een stem krijgen, en waarin zij leren om samen beslissingen te nemen en conflicten op te lossen. In Hoograven hanteren drie van de vijf basisscholen deze methode en een vierde school start dit schooljaar. Net als in andere Utrechtse wijken wordt deze benadering doorgetrokken naar de wijk. Het idee is om zo de gescheiden werelden waarin kinderen leveren (school, thuis en straat) met elkaar te verbinden door een eenduidige pedagogische aanpak.

Verschillende Marokkaanse vaders hebben zich verenigd rondom het thema veiligheid in de buurt. Zij vormen de groep ‘buurtvaders’, hebben een groot netwerk in Nieuw Hoograven, en werken samen met stichting buurtjongeren, het bestuur van de Moskee, het wijkbureau en Jongerenwerk Utrecht (JoU). Naast dat deze vaders signalen uit de buurt oppakken of doorspelen naar andere partijen, hebben ze verschillende acties ondernomen om spanningen in de wijk te voorkomen. Zo surveilleren ze in de buurt, organiseren ze activiteiten voor jongeren en hebben ze de dialoogavond ‘Jouw angst is mijn angst’ georganiseerd.

53


is een middag voor ouderen geregeld en is een voetbaltoernooi georganiseerd op de velden van voetbalvereniging VV Hoograven.

• Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Gezond (w)eten en doen! • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en




Aandacht voor jeugd Bij de Ruud van Nistelrooy Academy krijgen kinderen die te maken hebben met meerdere problemen woonachtig in Nieuw Hoograven een steuntje in de rug bij hun sociale en persoonlijke ontwikkeling. Elke donderdagmiddag staat voor een groep kinderen in het teken van aandacht en activiteiten, waarbij de focus ligt op de kwaliteiten van ieder kind. Er wordt afgesloten met een gezamenlijke maaltijd. Wegens succes wordt dit schooljaar een tweede groep gestart.

Bewoners met een stapeling van problemen Klimmen Op Eigen Kracht (KOEK) is een samenwerking tussen de Gemeente Utrecht, sociaal makelorganisatie Vooruit en woningcorporatie Bo-Ex. Het initiatief is gestart in het kader van de renovaties in de Rietveldbuurt, met als doel bewoners hun talenten in te laten zetten om een wens of droom waar te maken. In de afgelopen anderhalf jaar hebben bewoners uit de Rietveldbuurt verschillende dromen waargemaakt, waaronder de organisatie van een uitje naar Scheveningen, het opdoen van sociale contacten, het vinden van werk en opknappen van een voortuin. Een ander initiatief dat zich richt op bewoners met problemen op meerdere levensgebieden is ‘De Springlevende Wijk’ van Academie van de Stad, een landelijke stichting die studenten met de samenleving verbindt.

Stichting Move organiseert projecten waarin studenten en kinderen uit wijken waar mensen wonen met een stapeling van problematiek elkaar en elkaars leefwereld leren kennen en de kans krijgen hun talenten verder te ontwikkelen. Samen krijgen zij de verantwoordelijkheid voor het bedenken en uitvoeren van een kortlopend project in de buurt. Dit heeft het afgelopen jaar in verschillende projecten in Nieuw Hoograven geresulteerd. Zo hebben studenten van de actieve roeiverenigingen in Hoograven samen met basisschoolkinderen het thema verkeersveiligheid opgepakt, zijn Koningsspelen gehouden,

54





In het kader van deze formule hebben het afgelopen jaar vier studenten aan de Huize de Geerlaan gewoond en zich ingezet om de leefbaarheid van de buurt te verbeteren. De studenten hebben verschillende projecten opgezet, waaronder een voorleesproject, kookclubje en huiswerkbegeleiding. Het traject aan de Huize de Geerlaan is afgesloten en Academie van de Stad is door de gemeente en woningcorporatie Portaal gevraagd om (in het kader van de geplande sloop en nieuwbouw) de komende anderhalf jaar extra sociale ondersteuning te bieden aan de bewoners van de Oudegeinlaan, aanvullend op de activiteiten van JoU en Vooruit. Oudere bewoners Voor ouderen (60+) in Nieuw Hoograven is er ‘Samen Hoograven’, een sociaal netwerk met als doel ouderen langere tijd prettig zelfstandig thuis te laten wonen, door enerzijds hun netwerk te vergroten en anderzijds in te zetten op hun kwaliteiten. Dit netwerk richt zich op het creëren van ontmoetingsplekken, koppelen van hulpvragen aan actieve bewoners en het verbinden van vraag en aanbod van organisaties. Door de ruim veertig vrijwilligers worden mensen bij elkaar gebracht, door bijvoorbeeld boodschappen te doen, samen te wandelen, of een koffieochtend in de bibliotheek. Daarnaast kunnen ouderen uit Nieuw Hoograven gebruik maken van ‘de Zuidbus’, een vrijwilligersproject dat al 35 jaar draait.

De Zuidbus vervoert minder mobiele ouderen in Utrecht-Zuid (tegen een minimale vergoeding) van en naar de dagverzorging en andere activiteiten. Op deze manier kunnen veel ouderen meedoen aan activiteiten, waarmee wordt voorkomen dat mensen geïsoleerd raken.

55




De afgelopen jaren is door verschillende partijen flink geïnvesteerd in het verbeteren van de leefbaarheid in Nieuw Hoograven. Steeds meer wordt het een fijne buurt om samen te leven en te werken. Er zijn mooie stappen gemaakt en waardevolle initiatieven ontstaan. Op basis van de bovenstaande verkenning komen een aantal zaken naar voren die de komende tijd aandacht verdienen om Nieuw Hoograven nog verder in de lift te krijgen.





Jongeren: opleiding en werk Zoals aangegeven maken bewoners en professionals zich zorgen over het toekomstperspectief van jongeren met een nietwesterse achtergrond uit Nieuw Hoograven. Kansen liggen in het ondersteunen van jongeren bij het behalen van hun startkwalificatie en het vinden van werk. Daarbij is het van belang dat de probleemjongeren goed in beeld blijven, zoals nu gebeurt via een groeps- en individuele aanpak van bestaande netwerken in de buurt. Aangezien dit een onderwerp is dat niet alleen in Nieuw Hoograven speelt, is het interessant om te kijken hoe dit vraagstuk stadsbreed wordt opgepakt.

Stap maken richting Vreedzame Wijk Hoograven probeert zich te ontwikkelen tot een Vreedzame wijk. Dit gaat in de praktijk moeizaam. Een blijvende invulling van deze benadering vraagt inzet, training en onderhoud van betrokken partijen en professionals. De komende maanden wordt uitgewerkt hoe ‘Vreedzame Wijk’ op een (financieel) duurzame wijze in Hoograven verder ontwikkeld kan worden. Hierbij is het belangrijk aandacht te schenken aan de opleiding van zogenaamde wijkmediatoren, oudere kinderen die ook buiten de schoolsituaties als mediator willen en kunnen optreden. Daar hoort een stevige betrokkenheid van ouders bij: hoe kan de ‘thuis’ setting worden betrokken bij de Vreedzame Wijk?

56



Voortbestaan waardevolle initiatieven In Nieuw Hoograven zijn verschillende initiatieven die zich inzetten voor de groep bewoners die een stapeling van problemen ervaren. Denk aan voetbalvereniging VV Hoograven, ‘Klimmen Op Eigen Kracht’ en De Zuidbus. Hun voortbestaan is echter erg onzeker, en professionals geven aan dat het wegvallen van deze partijen een gemis voor de buurt zal zijn. Zij zijn namelijk een belangrijke schakel in het bereik van bewoners met (grote) gezondheidsachterstanden. De komende tijd is het van belang om te onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om deze waardevolle initiatieven in Nieuw Hoograven te doen laten voortbestaan en hoe (meer) kan worden samengewerkt rondom gezondheidsproblemen.




57

Buurtenverkenning Lunetten • Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Bruisend en Gezond

Lunetten • Fysieke omgeving • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en

bewoners

Introductie in de buurt Lunetten is een buurt in de wijk Zuid, vernoemd naar de vier forten op de nabijgelegen Houtense Vlakte, en is gebouwd in de jaren ’70. Op 1 januari 2015 telt Lunetten 11.620 inwoners, waarmee het een van de grotere buurten in Utrecht is.32 De buurt ligt in het Zuidoosten van Utrecht en wordt omsloten door de A12, de A27, de Waterlinieweg en het spoor Utrecht-Den Bosch. Deze fysieke insluiting zorgt ervoor dat Lunetten als een dorp wordt ervaren. Dit dorpse karakter wordt versterkt door de opvallende aanwezigheid van groen: bij de bouw van Lunetten is veel aandacht geweest voor natuurlijke elementen. Daarnaast wordt dit karakter versterkt door de woonerfstructuur van de buurt en omdat de aanwezige voorzieningen geconcentreerd in de buurt te vinden zijn: Lunetten kent één winkelcentrum, één gezondheidscentrum, één buurtcentrum en één scholeneiland. Deze situatie wordt ook wel ‘de kracht van Lunetten’ genoemd, omdat de lijnen tussen de professionals die daar werken kort is, en bewoners weten hen goed te vinden.

• Kansen en mogelijkheden • Sociale omgeving • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en


58




bewoners • Kansen en mogelijkheden • Sociale omgeving • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en


Leefomgeving Woningen Op 4 oktober 1976 ging de eerste paal waarop Lunetten gefundeerd is de grond in en op 7 november 1984 overhandigde de toenmalige burgemeester Vos – van Gortel officieel de sleutels van de laatste woning.3 Bij de bouw van Lunetten stond kwaliteit centraal. Bewoners konden middels verschillende inspraakrondes meepraten over de bouw. Zij gaven aan dat Lunetten een buurt moest worden met betaalbare woningen, genoeg ruimte voor groen en waar verschillende bevolkingsgroepen in een goed leefmilieu met elkaar samen konden wonen. Laatstgenoemde is terug te zien in de opbouw van de buurt. Lunetten is gebouwd in zeventien delen. Deze delen kennen, soms tot op het bouwblok-niveau, een mengeling van

hoogbouw en laagbouw, koopwoningen en (sociale-) huurwoningen. De woningen zijn veelal gerealiseerd rondom binnenterreinen. Dit geeft Lunetten de kenmerkende woonerf-structuur, waarbij dood- of rondlopende straten en woonerven zijn aangetakt op een beperkt aantal kronkelende hoofdwegen.25 Tijdens de bouw van Lunetten stortte de woningmarkt in de jaren ’80 in en kwam minder geld beschikbaar. Daarom zijn gedurende de bouw van Lunetten de huizen steeds meer versoberd en zijn meer sociale huurwoningen gerealiseerd dan oorspronkelijk het plan was. Cijfers illustreren dit relatief hoge aantal sociale huurwoningen in Lunetten: zij beslaan 64% van de totale woningvoorraad, in vergelijking tot het Utrechtse gemiddelde van 39%.32 Bewoners en professionals geven aan dat een groot deel van deze sociale huurwoningen uit ‘Huisvesting Alleenstaanden en Tweepersoonshuishoudens’ (HAT)-eenheden bestaat. Deze HAT-eenheden zijn gerealiseerd als reactie op het verminderde beschikbare budget en op de ‘Nota Van Dam’. Deze Nota van Marcel van Dam, staatssecretaris van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM), werd gepubliceerd in 1975. Hierin erkende de overheid ook het woonrecht van huishoudingen die niet in gezinsverband leefden, zoals alleenstaanden. Woningvoorraad (2013) Lunetten

Zuid

Utrecht

% koop

34,1

41,3

48,3

% huur sociaal

63,7

50,8

38,6

% huur particulier

2,2

7,6

13,0

59





Voorzieningen Bewoners en professionals vinden dat Lunetten een dorps karakter heeft dankzij de fysieke insluiting en woon-erfstructuur van deze buurt. Dit karakter wordt daarnaast versterkt omdat aanwezige voorzieningen geconcentreerd in de buurt te vinden zijn. Lunetten kent één winkelcentrum, één gezondheidscentrum, één buurtcentrum en één scholeneiland. De professionals die daar werken weten elkaar goed te vinden. Ook heeft Lunetten een eigen NSstation, dat samen met de om Lunetten liggende wegen bijdraagt aan een goede ontsluiting van de buurt. Bewoners en professionals geven aan dat de tevredenheid over de voorzieningen afneemt. Voornamelijk het winkelcentrum en het buurtcentrum hebben volgens hen een ‘verloederende’ of ‘sleetse’ uitstraling. Ook wordt aangegeven dat er weinig tot geen voorzieningen voor jongeren zijn, waardoor deze op straat of op binnenpleinen rondhangen en soms overlast veroorzaken.

Typerend voor Lunetten is volgens bewoners en professionals de opvallende aanwezigheid van verschillende speciale (beschermde) woonvormen. Dit zijn woonvormen waar mensen met een lichamelijke-, verstandelijke, en/of psychiatrische beperking onder begeleiding wonen. Voorbeelden van de aanwezige organisaties zijn Amerpoort, Lister en Fokus. Cijfers van de Volksgezondheidsmonitor Utrecht (VMU) bevestigen deze indruk. Na Rivierenwijk en Dichterswijk kent Lunetten het hoogste percentage inwoners in een beschermde woonvorm (0,7%). Lunetten kent het hoogste percentage inwoners dat beschermd zelfstandig woont (1,3%).27 Openbare ruimte Tijdens de verschillende inspraakrondes waaruit Lunetten tot stand is gekomen, is aangegeven dat bewoners veel waarde hechten aan de aanwezigheid van groen. Dit is terug te zien in de buurt. Vergeleken met de wijk Zuid, en Utrecht, kent Lunetten relatief veel gebruiks- en zichtgroen. Zo heeft Lunetten twee parken, het Beatrixpark en de Koppel. Bewoners geven aan hier graag te wandelen en/of de hond uit te laten. Daarnaast stromen er verschillende watertjes door de buurt en kent Lunetten vele kleine groene hofjes. Groen (2014) Lunetten

Zuid

Utrecht

Gebruiksgroen in m per 1000 inwoners (2014)

5.348,2

2.396,5

2.906,8

Zichtgroen per m2 per 1000 inwoners (2014)

36.128,3

25.928,4

27.303,8

2

60



bewoners • Kansen en mogelijkheden • Sociale omgeving

Bewoners geven aan dat de aanwezigheid van het groen wordt gewaardeerd. Wel wordt benadrukt dat sommige delen van het openbare groen een verwaarloosde indruk maken. Dit komt omdat de oorspronkelijk opzet van de buurt niet altijd meer aansluit bij de wensen van de huidige bewoners. De hofjes en binnenpleinen zijn bijvoorbeeld ooit gecreëerd als ontmoetingsplek of plaatsen waar kinderen kunnen spelen, maar worden momenteel niet altijd meer zo gebruikt. Ook is er bij de bouw van Lunetten veel snel groeiend groen geplant, welke nu het stadium heeft bereikt dat het verwijderd moet worden. Dit maakt dat deze openbare ruimtes een ‘verloederde’ uitstraling hebben. Deze uitstraling stimuleert samen met de opzet van de buurt de gevoelens van onveiligheid. Donkere hoeken, onderdoorgangen, kleine binnenplaatsen en achterafpaden met verwilderd groen, worden door bewoners als potentiële hangen verstopplaatsen en vluchtroutes gezien.



61




Bewoners Bewonerskenmerken Lunetten (geel) heeft op 1 januari 2015 11.620 inwoners. Net als het Utrechtse gemiddelde (rood), is een relatief groot deel van de inwoners tussen de 20 en 34 jaar oud. Professionals geven aan dat Lunetten een groep mondige en betrokken (vaak nog oorspronkelijke) inwoners kent. Zij zijn vaak hoog opgeleid, op de hoogte van de regels en hebben een sociale inslag. Ook hechten ze veel waarde aan de aanwezigheid van groenvoorzieningen. Dat bewoners mondig en betrokken zijn wordt geïllustreerd door resultaten uit de sociale index: die laten zien dat er in Lunetten sprake is van verhoogde initiatiefkracht en bovengemiddelde vrijwillige inzet.5 Ook geven professionals aan dat bewoners relatief vaak meldingen maken.



Achtergrond (2015) Lunetten

Zuid

Utrecht

% autochtoon

72,9

69,8

67,5

% Turks

1,2

1,7

4,1

% Marokkaans

3,3

9,4

8,9

% Surinaams/Antilliaans

4,1

3,4

3,1


7,1

6,0

5,7

% overig westers

11,3

9,8

10,7

Leeftijdsopbouw (2015)

• Sociale omgeving • Signalen uit en over de buurt

Lunetten wordt door bewoners en professionals vaak vergeleken met Nieuw Hoograven en Bokkenbuurt, twee andere buurten in Utrecht Zuid. In vergelijking tot deze buurten wordt Lunetten als de ‘witte’ buurt van Utrecht Zuid ervaren: Lunetten kent 73% autochtone bewoners, tegenover 50% in Nieuw Hoograven/Bokkenbuurt.32 Er wonen in Lunetten, in tegenstelling tot Nieuw Hoograven en Bokkenbuurt, relatief weinig mensen met een Marokkaanse achtergrond.

Leeftijd

Lunetten Bokkenbuurt

Nieuw Hoograven

95+

% autochtoon

72,9

73,7

46,4

90-94

% Turks

1,2

0,9

4,2

85-89

% Marokkaans

3,3

4,6

31,6

75-79


4,1

3,2

3,9

70-74


7,1

4,5

6,7

65-69

% overig westers

11,3

13,1

7,2

80-84

60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14

Lunetten

5-9

Utrecht

0-4 15%

10%

5%

0%

5%

10%

15%

62





Lunetten lijkt een ideale buurt voor jonge gezinnen: het is er rustig, er is veel groen, en de aanwezige binnenpleinen en hofjes bieden voldoende speelruimte. Toch wonen er in Lunetten vooral alleenstaanden. Het gaat hierbij om 60% van de huishoudens.32 Volgens professionals en bewoners is dit het gevolg van de aanwezigheid van veel onzelfstandige- en HATeenheden. Hierin zouden vooral veel studenten, starters, en sociaal geïsoleerde mensen met problemen op meerdere leefgebieden wonen. Dat een groot deel van de woningvoorraad in Lunetten uit sociale huurwoningen bestaat, waar mensen met een lager inkomen wonen, is terug te zien het gemiddelde inkomen van de bewoners. Lunetten kent, in vergelijking tot de wijk Zuid en het Utrechtse gemiddelde, meer bewoners met een laag inkomen en uitkeringsontvangers. Inkomenssamenstelling (2011, 2012) Lunetten

Zuid

Utrecht

Gemiddeld besteedbaar huishoudens inkomen: totaal (x1.000 euro)

31.1

31.8

34.3


13,9

12,3

11,8

% uitkeringsontvangers

13,4

12,9

11,6

voorkomende chronische aandoeningen zijn overspannenheid, nervositeit of stress, waarvan sprake is bij 30% van de inwoners. Kijkend naar de sociaal-maatschappelijke participatie geeft de meerderheid aan niet eenzaam te zijn (62%). Ook op gebied van leefstijl schetsen de cijfers een beeld dat overeen komt met het Utrechtse gemiddelde. 62% van de inwoners heeft een gezond gewicht, waarbij het percentage bewoners met obesitas daalt, en 68% voldoet aan de beweegnorm. Ten slotte is men over het algemeen tevreden met de Leefomgeving in zuid: 89% van de inwoners beoordeelt de woonomgeving met een (ruim) voldoende.6 Een opvallend cijfer betreft het percentage inwoners van Utrecht Zuid dat een hoog risico heeft op psychische problemen. Dit cijfer is in de laatste jaren afgenomen, en met een percentage van 5% staat deze nu onder het Utrechtse gemiddeld.16 Het beeld van wijk Zuid komt niet in zijn geheel overeen met de specifieke situatie in Lunetten. Dit komt omdat het beeld een gemiddelde is

Gezondheid Op het gebied van gezondheid en welzijn laat wijk Zuid vaak een vergelijkbaar beeld met het Utrechtse gemiddelde zien. Cijfers van de Volksgezondheidsmonitor Utrecht (VMU) illustreren dat in wijk Zuid, in lijn met het Utrechtse gemiddelde, 74% van de inwoners een goede gezondheid ervaart. De meest

63


Lunetten • Fysieke omgeving • Signalen uit en over de buurt

van de drie heel verschillende subwijken van deze wijk. De subwijk Oud Hoograven/Tolsteeg heeft vaak een positieve invloed op cijfers, Nieuw Hoograven/Bokkenbuurt vaak een negatieve, en Lunetten scoort over het algemeen relatief gemiddeld. De specifieke situatie in Lunetten verdwijnt in dit gemiddelde. Uit gesprekken met bewoners en professionals blijkt dat er in Lunetten twee vraagstukken spelen op het gebied van gezondheid die niet direct uit de cijfers naar voren komen. Dit zijn de negatieve invloed van luchtvervuiling op de gezondheid van bewoners, en de (toename in de) opvallende aanwezigheid van bewoners waarbij sprake is van een stapeling van problemen.

Luchtvervuiling De bewoners van Lunetten geven aan dat zij zich, vooral in het zuiden van de buurt, storen aan het geluid van voorbij razende auto’s op de snelweg. Ook maken ze zich zorgen over de invloed van de vervuiling van de lucht op de gezondheid en levensduur van de bewoners. Er bestaat nog onduidelijkheid over de ernst van de vervuiling, omdat verschillende bronnen de meting van andere stoffen laten zien.35, 36 Ook is niet duidelijk wat precies de invloed van deze vervuiling op gezondheid en levensduur van de bewoners is. De zorgen om de luchtvervuiling en de invloed hiervan op de gezondheid, is een thema dat al langer onder de bewoners van Lunetten speelt.




Roetconcentraties in Utrecht, in de cirkel: Lunetten (Bron: Ministerie I&M, data RIVM/DCMR 2014)

64





Deze zorgen hebben een nieuwe impuls gekregen nadat plannen bekend werden om het knooppunt Lunetten, en de aangrenzende wegen, uit te breiden. Bewoners verwachten dat uitbreiding zal leiden tot meer gebruik, en daardoor tot meer vervuiling. Rijk en gemeente geven juist aan dat uitbreiding zorgt voor doorstroom: wanneer minder auto’s stilstaan is er minder sprake van vervuiling. Ook hoeft er dan minder verkeer over de Waterlinieweg.

De zorgen van bewoners en professionals gaan daarnaast ook uit naar de mensen die niet in beeld zijn: zij zijn vaak kwetsbaar, sociaal geïsoleerd en zorg mijdend.

Stapeling Bewoners en professionals merken op dat er in Lunetten relatief veel mensen wonen waarbij sprake is van een stapeling van problemen. Volgens hen gaat het hierbij vooral om mensen met een lichamelijke- en/of verstandelijke beperking, ex dak- en thuislozen en/of mensen meteen psychiatrische en/of verslavingsproblematiek. Cijfers illustreren dat Lunetten relatief veel- tot het hoogstepercentage inwoners kent waarbij sprake is van psychiatrische en/of verslavingsproblematiek: 10% van de inwoners van Lunetten maakt gebruik van tweede- of derdelijns psychiatrischeen/of verslavingszorg, en 3% is in behandeling voor middelenmisbruik.27 Het gemiddelde aantal zorgcontacten dat de cliënten kennen illustreert dat het om een doelgroep gaat die intensieve begeleiding nodig heeft. Na Rivierenwijk en Dichterswijk kent Lunetten gemiddeld het hoogste aantal zorgdagen per jaar: 77,5 zorgdagen per cliënt per jaar in de tweede- en derdelijns psychiatrischeen/of verslavingszorg.27 Hierbij moet worden opgemerkt dat deze bronnen cijfers betreffen van cliënten die in beeld zijn bij hulp- en zorgverleners.

65





Thema: Bruisend en Gezond Lunetten In het onderdeel Kenmerken van de buurt is op basis van kwantitatieve en kwalitatieve data een beschrijving gegeven van de buurt. In het kader van het themagericht werken zijn de uitkomsten van gesprekken met professionals en bewoners per buurt gevormd tot actuele thema’s. Deze thema’s zijn breed geformuleerd om de krachten en problemen in een buurt te omvatten, en kunnen gebruikt worden om een stap te maken in het verkleinen van gezondheidsachterstanden. De thema’s vertegenwoordigen een positieve zienswijze, en zijn opgebouwd uit drie onderdelen: • Signalen uit en over de buurt: wat valt op? • Inzet bewoners er professionals: wat gebeurt er al? • Kansen en mogelijkheden: wat behoeft nog aandacht? Negatieve toekomstverwachting Bewoners en professionals zijn over het algemeen goed te spreken over Lunetten: het is een rustige, groene buurt, waar men naar tevredenheid woont en/of werkt. Echter, bewoners en professionals nemen negatieve ontwikkelingen waar. Zij ervaren dat de buurt achteruit gaat, aan levendigheid inboet, scheurtjes begint te vertonen en soms vergeten wordt. Laatstgenoemde wordt ervaren omdat men het idee heeft dat aandacht en budget vaak naar naastgelegen buurt Nieuw Hoograven gaan. Deze ontwikkelingen resulteren in een negatieve toekomstverwachting voor hun buurt. Met 21% is dit relatief hoog vergeleken met wijk Zuid (13%) en het Utrechtse gemiddelde (12%).32

Negatieve toekomstverwachting (2013) % negatieve toekomstverwachting voor de buurt

Lunetten

Zuid

Utrecht

20,5

13,0

11,9

Bewoners en professionals zijn zich er van bewust dat Lunetten geen probleembuurt is, maar zij signaleren de tendens dat de buurt eventueel deze kant op gaat. De angst bestaat dat de buurt pas onder de aandacht komt wanneer er daadwerkelijk sprake is van grensoverschrijdende problematiek. Bewoners en professionals geven aan deze situatie liever voor te willen zijn, en dat er daarom nu al ingezet moet worden op negatieve signalen uit de buurt. Zo kan Lunetten een nieuwe en positieve impuls worden gegeven. Bewoners en professionals benoemen verschillende elementen die, op zichzelf staand dan wel in combinatie met elkaar, het gevoel van achteruitgang van de buurt lijken te voeden. Deze signalen zijn onder te verdelen in een fysieke en een sociale categorie. Fysiek verwijst hierbij naar de leefomgeving van Lunetten: de uitstraling van de buurt, de aanwezigheid van voorzieningen, en de kwaliteit van de lucht. De signalen die onder de sociale categorie vallen betreffen de opvallende aanwezigheid van bewoners waarbij sprake is van een stapeling van problemen, de signalering en toeleiding van deze bewoners, en de verbinding tussen verschillende buurtgenoten.

66

Buurtenverkenning Lunetten

Fysieke omgeving

• Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Bruisend en Gezond


Signalen uit en over de buurt




Wanneer men de uitstraling of indruk van de buurt Lunetten omschrijft, worden frequent de termen ‘verloedering’ en ‘sleets’ gebruikt. Verschillende elementen dragen bij aan deze beleving.

wekken. Dit draagt volgens de bewoners ook bij aan een onveilig gevoel: kleine binnenplaatsen en achterafpaden zijn, door het verwilderde groen, potentiële hangen verstopplaatsen en vluchtroutes. Een gebrek aan levendigheid In Lunetten wordt het gemis van een zekere ‘levendigheid’ ervaren. Een oorzaak hiervan is de woonwijkuitstraling van de buurt, waarbij niet woon-gerelateerde activiteiten zijn geconcentreerd in bepaalde delen van de buurt. Bewoners en professionals geven daarbij aan dat zij in deze delen een verminderde levendigheid ervaren. In hun beleving loopt het winkelcentrum leeg en heeft deze ingeboet aan diversiteit, is de Musketon niet langer het bruisende centrum van de buurt en zijn er geen voorzieningen voor de jeugd. Laatstgenoemde groep hangt daarom vaak in de openbare ruimtes, wat volgens verschillende bewoners voor overlast en een onveilig gevoel zorgt.

De staat van woningen en openbare ruimte De buurt Lunetten is al bijna 40 jaar oud, en bewoners en professionals geven aan dat de woningen, de publieke voorzieningen en de openbare ruimtes een gedateerde uitstraling hebben. Ter illustratie wordt vaak buurtcentrum de Musketon genoemd. Dit gebouw wordt ervaren als een niet uitnodigend en massief fort. Volgens bewoners en professionals is de Musketon aan een opknapbeurt toe. Daarnaast bestaat onder bewoners veel onvrede over de openbare ruimtes als hofjes en binnenpleinen. Deze zouden hun functie hebben verloren en dankzij het verwilderde groen een verwaarloosde indruk

67



bewoners

De zorgen om het milieu De bewoners van Lunetten maken zich zorgen om de vervuiling van de lucht en invloed hiervan op hun gezondheid en levensduur. Dit omdat de buurt omsloten wordt door wegen en er plannen liggen om deze uit te breiden. Naast de ernst van de vervuiling, is het voor bewoners vaak niet duidelijk wat precies de invloed van deze vervuiling op hun gezondheid en levensduur is. Hierdoor bestaan soms irreële angsten. Zo werd er tijdens een bijeenkomst over de luchtvervuiling door een bewoner een link gelegd tussen luchtvervuiling en autisme. Zij merkte op: ‘Ik woon aan een hele drukke weg, en bij mij in de flat zijn er veel kinderen met autisme. Dat moet wel door die vervuiling van die lucht komen dan.’

• Kansen en mogelijkheden • Sociale omgeving • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en


68





Inzet professionals en bewoners Verschillende organisaties, professionals en bewoners van Lunetten zetten zich in om de leefomgeving van de buurt aan te pakken. • Professionals: De inzet van professionals is vooral gericht op de openbare ruimtes. Deze ruimtes worden aangepakt om de buurt een mooiere uitstraling te geven en gevoelens van veiligheid te vergroten. Zo wordt vanuit woningbouwcorporatie Mitros in 2015-2016 extra aandacht besteed aan Lunetten vanuit het thema ‘veilig en groen’, waarbij portieken en openbare ruimtes opgeknapt worden. De Gemeente Utrecht start in 2015 met de aanpak van de Hondsrug, onderdeel van het groenplan Zuid. Hierdoor verwacht men dat het centrum van de buurt een nieuwe uitstraling gaat krijgen. Ten slotte stemt Stadswerken, Gemeente Utrecht, die de openbare ruimte in Utrecht onderhoudt, regelmatig hun activiteiten af met de natuurgroep van het Bewoners Overleg Lunetten (BOL). Het BOL is een stichting, bestaande uit actieve en betrokken bewoners van Lunetten, die bestaat sinds het begin van de jaren ’90. Het BOL is een belangrijke gesprekspartner voor veel partijen die actief zijn in Lunetten.

bewoners in Lunetten bij zijn aangesloten. In deze groep worden onregelmatigheden en verdacht gedrag in de buurt gemeld, wat bijdraagt aan een gevoel van veiligheid. Tenslotte zijn er twee bewonersinitiatieven die inspelen op de zorgen betreffende de luchtvervuiling. ‘Laat Lunetten Niet Stikken’, een actiegroep waar zo’n 150 mensen bij zijn aangesloten, zet de luchtvervuiling op de kaart en denkt mee in het zoeken naar oplossingen. ‘Mobiel Lunetten’ is een online platform om auto’s te delen, zodat bewoners ook samen een bijdrage leveren aan een vermindering van de uitstoot van uitlaatgassen. In september 2015 is in Lunetten, evenals in Lombok, een start gemaakt met de pilot ‘buurtbudgetten’. Hiermee krijgen bewoners inzicht in- en kunnen zij invloed uitoefenen opde gemeentelijke uitgaven op wijk/buurtniveau. Tijdens de eerste bijeenkomsten zijn vier thema’s geselecteerd waar bewoners zich verder over zullen buigen: dit zijn het groen in Lunetten, de Musketon, sociale cohesie en welzijn.

• Bewoners: Ook de inzet van bewoners is voornamelijk gericht op de openbare ruimtes en het gevoel van veiligheid. Vanuit het BOL worden jaarlijks terugkeerde activiteiten als ‘wilgen knotten’ en ‘lunetjes’ georganiseerd. Ook bestaat er een Whatsapp groep, Utrecht Alert, waar in juni 2015 een aantal van 127

69


Kansen en mogelijkheden


De verhouding tussen de signalen betreffende de leefomgeving-, en de inzet van bewoners en professionals in-, Lunetten, resulteert in de formulering van een aantal aandachtspunten.

• Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Bruisend en Gezond


bewoners • Kansen en mogelijkheden • Sociale omgeving

Samen sterker Er zijn verschillende partijen actief in Lunetten om ieder vanuit de eigen mogelijkheden bij te dragen aan een mooier, schoner, veiliger, gezonder en leefbaarder Lunetten. De huidige inzet van bewoners en professionals lijkt vooral gericht te zijn op het opknappen/ onderhouden van de openbare buitenruimte, zoals de hofjes en het openbare groen, en de zorgen om de kwaliteit van de lucht. Het gebrek aan levendigheid en (de uitstraling van) de Musketon krijgen minder aandacht. De samenwerking tussen de diverse partijen, professionals en bewoners kan geïnitieerd of geïntensiveerd worden.

Daarnaast zou er samenwerking gezocht kunnen worden met andere partijen zoals woningbouwcorporaties. Hierdoor kunnen de verbeteringen aan kracht winnen, bewoners zich meer betrokken voelen en beter weten wat er door anderen gedaan wordt ter verbetering van de buurt. Communicatie Ook op het gebied van communicatie valt winst te behalen. Bewoners van Lunetten geven aan niet altijd op de hoogte te zijn van wat er in hun buurt gebeurt. Hierdoor kan de negatieve toekomstverwachting blijven bestaan, evenals het idee dat de buurt ‘gepasseerd’ wordt. Een centraal en toegankelijk punt met informatie voor bewoners en professionals kan bijdragen aan meer inzicht en overzicht. Nu is er volgens hen sprake van versnippering, zoals onderstaande foto van het prikbord in de Musketon illustreert.



70


Lunetten

Informatie Een belangrijke gesprekspartner voor veel partijen die actief zijn in Lunetten is het Bewoners Overleg Lunetten (BOL). Hoewel een belangrijke gesprekspartner, geven veel partijen in Lunetten, ook het BOL zelf, aan dat zij niet (meer) representatief zijn voor de inwoners van Lunetten. Ook wordt het BOL minder actief, omdat de leden ouder worden, verhuizen en/of de vrijwillige inzet afronden. Het is daarom aan te bevelen contact met diverse bewoners en partijen op te zoeken.

• Fysieke omgeving • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en



71


Sociale omgeving

• Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Bruisend en Gezond


Signalen uit en over de buurt




Naast de signalen betreffende de fysieke uitstraling van de buurt zijn er ook op sociaal vlak verschillende elementen waar bewoners en professionals in Lunetten zich zorgen over maken. Bewoners Bewoners en professionals merken op dat er in Lunetten relatief veel mensen wonen waarbij sprake is van psychiatrischeen/ of verslavingsproblematiek, die sociaal geïsoleerd zijn en problemen hebben op andere levensgebieden. Professionals geven aan dat de omgang met deze bewoners, in vergelijking tot andere buurten, hun werk in Lunetten typeert: ‘Ja, daar staat de buurt om bekend hè! Om de Lunettics, haha’.

Bewoners geven aan vaak mensen in de buurt te signaleren waar hun zorgen naar uit gaan of waar zij overlast van ondervinden. Benadrukt wordt dat het over het algemeen om zorgen gaat. Bewoners vragen zich af of iemand wel de juiste hulp krijgt, waar ze met hun zorgen terecht kunnen of wat ze zelf kunnen doen. Van angst of overlast is ook een enkele keer sprake, bijvoorbeeld in het geval van een vervuild huis, ongecontroleerd schreeuwen, of agressief gedrag. Naast dat de buurt een grote groep cliënten kent, die vaak een intensief zorgcontact kennen, gaan de zorgen van bewoners en professionals ook uit naar individuen die niet in beeld zijn bij zorgen/ of hulpverleners. Zij zijn vaak kwetsbaar, sociaal geïsoleerd en zorg mijdend. Professionals geven aan dat dit vaak (mannelijke) uitbehandelde- dan wel zorg mijdende bewoners van de vele HATeenheden in Lunetten zijn. Ook bij hen zou over het algemeen sprake zijn van psychiatrischeen/ of verslavingsproblematiek. Signalering en toeleiding Zorgen worden geuit over het signaleren van- en toeleiden tot de juiste hulp van- de mensen die niet in beeld zijn bij zorgen/of hulpverleners. Professionals geven aan dat dit komt omdat de waarden van de huidige samenleving de drempel tot participatie voor deze doelgroep verhogen. In een samenleving waarin iedereen z’n steentje bijdraagt, staan de eigen verantwoordelijkheid en de eigen kracht van de burger en zijn netwerk centraal. Vanuit deze gedachte hebben hulpverleners soms een minder outreachende houding: het is aan de individu om de hulp verlener op te zoeken.

72





Ook kent het contact met een zorgen/of hulpverlener vanuit deze gedachte een begin en een eind: er wordt met de cliënt toegewerkt naar een zelfstandige participatie in de maatschappij. Volgens professionals zijn echter juist bij deze mensen, die sociaal geïsoleerd zijn en zorg mijden, en waarbij vaak sprake is van psychiatrischeen/of verslavingsproblematiek, een outreachende houding en het langdurig onderhouden van contact van meerwaarde. Verbinding tussen buurtgenoten Bewoners en professionals geven aan dat er in de samenleving sterker wordt ingespeeld open meer wordt verwacht van- de sociale cohesie binnen wijken en buurten. Bewoners worden gestimuleerd om vanuit hun eigen kracht zelf stappen te nemen, gebruik te maken van hun netwerk, en waar mogelijk ook andere buurtbewoners een helpende hand te bieden. In Lunetten wonen veel mensen met psychiatrischeen/of verslavingsproblematiek, en ook daarbij wordt van buurtbewoners verwacht dat zij (in het gedachtegoed van de déinstitutionalisering) een bijdrage leveren aan de integratie van deze mensen.2 Bewoners in Lunetten geven echter aan dat zij niet weten hoe zij om moeten gaan met mensen met psychiatrischeen/ of verslavingsproblematiek. Dit zou een taak zijn voor professionals, omdat zij hiervoor zijn opgeleid. Bewoners die wel contact willen met deze mensen en een bijdrage willen leveren aan de integratie, geven vaak aan dat de verhouding zoek is: er zijn te veel mensen om zich voor in te zetten.20 Bewoners vertellen dat specifiek in de Musketon deze scheve verhouding de sociale cohesie niet stimuleert:

‘De Musketon was ooit echt het bruisende centrum van de buurt. Nu is het vooral een verzamelplaats voor sociaal kwetsbaren en ouderen.’ Het zijn voornamelijk ouderen, en mensen met meerdere problemen, die gebruik maken van de Musketon. Deze locatie is voor overige bewoners van Lunetten minder aantrekkelijk, wat de onderlinge verbinding tussen deze doelgroepen niet stimuleert.

73





Inzet professionals en bewoners Hoewel bewoners zich bewust zijn van de aanwezigheid van sociaal geïsoleerde bewoners waarbij vaak sprake is van psychiatrischeen/of verslavingsproblematiek, zijn het voornamelijk de professionals in Lunetten die zich voor deze doelgroep inzetten. Zij buigen zich over het signalering- en toeleiding-vraagstuk, en proberen verbinding te creëren tussen verschillende doelgroepen. Signalering en toeleiding • Voor de sociaal geïsoleerde bewoners die niet in beeld zijn bij zorgen of hulpverleners, zijn er voldoende mogelijkheden om zelf de stap naar hulp te zetten. Er zijn verschillende organisaties en professionals in de buurt aanwezig, die vaak veel kennis in huis hebben over specifiek deze doelgroep. • De huisarts kan doorverwijzen naar de praktijkondersteuner van de huisarts (POH) GGZ • Elke twee weken wordt er in het gezondheidscentrum een inloopspreekuur door VICTAS, centrum voor verslavingszorg, gehouden • Bewoners kunnen binnen lopen bij het Buurtteam in de Musquito, of de sociaal makelaars in de Musketon. • In Lunetten is sprake van korte lijntjes tussen de professionals. Dankzij goede-, vaak informele contacten, vindt een vlotte uitwisseling en samenwerking plaats tussen verschillende partijen. Dit draagt eraan bij dat patiënten en cliënten, vaak middels een warme overdracht, bij de juiste hulpverlener terecht komen.

• Om de samenwerking tussen professionals te versterken, zijn er verschillende formele netwerken gecreëerd: het netwerk woonoverlast, het netwerk stille problematiek, en het signaleringsnetwerk. Binnen deze netwerken worden verschillende casussen besproken met de partijen die bij het specifieke netwerk zijn aangesloten. Tijdens deze besprekingen gaat men voornamelijk op zoek naar de juiste inzet bij de casus. Ook wordt er bij het signaleringsnetwerk naar mogelijkheden gezocht om een signalerend netwerk rondom een afgeronde casus/uitbehandelde cliënten op te bouwen. Verbinden Verbindende activiteiten vinden voornamelijk plaats in de Musketon, het buurtcentrum van Lunetten. • Om deze verbinding te stimuleren, organiseren professionals vaak mogelijkheden tot ontmoeting. Zo wordt in samenwerking met welzijnsorganisatie Vooruit twee keer per week een sociale maaltijd georganiseerd

74




en is inloophuis ‘Het Knooppunt’ bijna dagelijks geopend voor een kop koffie. Professionals van Lister zijn daarnaast bij verschillende vormen van vrijwilligerswerk en dagbesteding continu op zoek naar contact en/of verbinding tussen cliënten en buurtbewoners. • Er bestaan verschillende bewonersinitiatieven die gericht zijn op het creëren van een mogelijkheid tot ontmoeten en/of verbinding. Zo kent Lunetten een eigen ‘Gluren bij de buren’, waar inwoners van Lunetten verschillende huiskamerconcerten kunnen bezoeken. Ook hebben buurtbewoners Lister opgezocht, om maandelijks met een paar cliënten een sociale maaltijd te bereiden. ‘Lunetten Wil Wel’, een initiatief dat gebaseerd is op het principe van wederkerigheid, streeft naar samen prettig oud worden in Lunetten. Ten slotte heeft een bewoonster van Lunetten een facebookpagina opgericht, genaamd ‘Prikbord Lunetten’, waarmee de sociale cohesie in de buurt dankzij uitwisseling (van berichten, diensten en goederen) gestimuleerd wordt.


75


Kansen en mogelijkheden


In relatie tot de verhouding van de signalen ten opzichte van de inzet van bewoners en professionals in Lunetten, kan een aantal punten van aandacht geformuleerd worden.

• Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Bruisend en Gezond




Signalering Huidige signalerings- en toeleidingsactiviteiten, evenals activiteiten die gericht zijn op het zoeken van ontmoeting en verbinden, lijken vooral gericht te zijn op cliënten die al in beeld zijn. Er zijn ook zorgen om de mensen die niet in beeld zijn. Het signaleringsnetwerk leent zich bij uitstek voor het signaleren en toeleiden van deze bewoners, zeker wanneer actief contact wordt gezocht met verschillende ‘oren en ogen’ in de buurt. Zo zou een ‘buitenste ring’ gecreëerd kunnen worden: deze zou dan bestaan uit diverse partijen en sleutelfiguren in de buurt, zoals thuiszorgorganisaties en beheerders van seniorencomplexen, die regelmatig in contact staan met de kern van het netwerk. De discussie bestaat om het signaleringsnetwerk uit te breiden en/of bekend te maken onder de bewoners van Lunetten. Hoewel dit tot een intensievere signalering kan leiden, vrezen professionals dat het bekendmaken van dit netwerk zal leiden tot het ‘over de schutting gooien’ van problematiek. Meerdere bewoners geven echter aan niet capabel genoeg te zijn om met deze geïsoleerde en zorgmijdende mensen om te gaan: dit is iets voor professionals die hiervoor zijn opgeleid.

Communicatie Dankzij goede-, informele contacten, zijn professionals in Lunetten over het algemeen op de hoogte van elkaars kennis, mogelijkheden en activiteiten. Dit geldt nog niet voor de bewoners van Lunetten. Zij weten vaak niet waar zij heen kunnen met (zorg-) vragen of hoe ze kunnen deelnemen. Bewoners ervaren een versnippering van informatie. Ook ontbreekt het hen soms aan de (gezondheids-) vaardigheden om informatie te vinden en/of te begrijpen. Vaak staat deze informatie op internet, waar niet alle bewoners toegang tot hebben. Een centraal en toegankelijk punt met informatie over alle activiteiten en mogelijkheden in Lunetten kan bijdragen aan overzicht en meer betrokkenheid. Continuïteit Vanuit de buurt klinkt een duidelijke behoefte om continuïteit. In de afgelopen jaren zijn veel organisaties gekomen en gegaan, en hebben er wijzingen plaatsgevonden in zowel de naam als de verantwoordelijkheid van verschillende organisaties. Dit brengt onrust onder zowel bewoners, die steeds opnieuw hun weg in het hulp- en zorglandschap moeten vinden, als professionals, die elkaar in een tijdrovend proces steeds opnieuw op moeten zoeken om de samenwerking vorm te geven en af te stemmen.

76

Buurtenverkenning Staatsliedenbuurt • Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Focus in de

samenwerking • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en


Introductie in de buurt De Staatsliedenbuurt telt op 1 januari 2015 1.659 inwoners en ligt in de subwijk Votulast (een verzamelnaam voor de buurten Vogelenbuurt, Tuinwijk, Lauwerecht en Staatsliedenbuurt) in de wijk Noordoost.32 De buurt wordt in het westen begrensd door de Talmalaan, in het noorden door de Kardinaal de Jongweg, in het oosten door de Van der Mondestraat en in het zuiden door de Draaiweg: deze precieze afbakening van de buurt is bij veel bewoners en professionals niet bekend. Bewoners menen vaak dat ze in de naastgelegen buurten Lauwerecht of Tuinwijk wonen. Hoewel de naam en afbakening van de Staatsliedenbuurt voor velen onbekend is, zijn mensen wel bekend met de fysieke kenmerken van de buurt. Dit zijn onder andere de nabijheid van de molen op de Merelstraat, de basisscholen de Fakkel en de Dr. Bosschool, en de grote billboards op de zijkant van de portiekflats op de Troelstralaan en de Nolenslaan. De Staatsliedenbuurt heeft vooral onder professionals het imago de kwetsbare buurt van de wijk Noordoost te zijn. Dit komt onder andere door relatief hoge inbraakcijfers en het percentage sociale huurwoningen.

77





Leefomgeving Woningen De Staatsliedenbuurt is gebouwd in de jaren ‘50 en kan getypeerd worden als een wederopbouwwijk. Wederopbouwwijken werden na de Tweede Wereldoorlog gebouwd om het tekort aan woningen op te vangen. Ze kenmerken zich door seriematige bouw die ook terug te zien is in de stempel- en strokenverkaveling in de Staatsliedenbuurt. De buurt kent open bouwblokken met portiekflats van gemiddeld drie tot vier lagen hoog en gemeenschappelijke groene ruimtes. Deze opzet had tot doel de sociale interactie tussen bewoners bevorderen. De Staatsliedenbuurt kent, in vergelijking tot de wijk Noordoost, een relatief hoog percentage sociale huurwoningen: het gaat om 82% van de woningen, tegenover 26% in Noordoost. Wel is het

percentage sociale huurwoningen in de afgelopen jaren flink gedaald: van 93% in 2001, naar 82% in 2013.32 Woningvoorraad (2013) Staatsliedenbuurt Noordoost

Utrecht

% koop

17,2

58,5

48,3

% huur sociaal

81,5

26,4

38,6

% huur particulier

1,3

15,3

13,0

Het aantal sociale huurwoningen is gedaald, en zal nog verder dalen, dankzij grootschalige herstructureringen die worden uitgevoerd onder de naam ‘Masterplan Talmalaan’. Dit plan wordt in verschillende fasen uitgevoerd en geeft een structurele kwaliteitsverbetering aan zowel de Staatsliedenbuurt als de naastgelegen buurt Lauwerecht. Veiligheid (2014) Staatsliedenbuurt Noordoost

Utrecht

criminaliteit 81 per 1.000 inwoners

55

55

woninginbraken 31 per 1.000 woningen

14

14

In 2013 is besloten de sloop van een aantal complexen uit te stellen naar 2020. Deze woningen van corporatie Mitros worden nu opgeknapt, waarbij vooral de portieken, kozijnen en sloten worden aangepakt. Dit opknappen lijkt van groot belang in het kader van het hoge aantal woninginbraken in de Staatsliedenbuurt. Dit kan niet alleen door de onvoorzichtigheid van bewoners, maar ook door de verouderde staat van de woningen verklaard worden. Het opknappen van de woningen heeft, net als de extra inzet van gemeente en politie middels

78




onder andere het geven van voorlichting en het voeren van gesprekken met bewoners, geleid tot een daling van het aantal woninginbraken. Van 94 inbraken per 1.000 woningen in 2010, naar 31,4 inbraken per 1.000 woningen in 2014.32 Voorzieningen De Staatsliedenbuurt is een relatief kleine buurt met een beperkt aantal voorzieningen. Voor bijvoorbeeld het halen van boodschappen of het bezoeken van een huisarts, moeten de bewoners zich naar naastgelegen buurten bewegen. In de buurt zijn wel twee basisscholen gehuisvest: de Dr. Bosschool en de Fakkel, een Daltonschool. Bijna alle kinderen uit de Staatsliedenbuurt gaan naar een van deze twee scholen: ook trekken de scholen kinderen uit de omliggende buurten (en verder). In de Dr. Bosschool, de grootste van de twee scholen, bevindt zich de buitenschoolse opvang, BSO de Boshut. De buurt kent verder twee peuterspeelzalen, de Klim-op en ’t Leeuwtje. Laatstgenoemde bevindt zich in het buurtcentrum van de Staatsliedenbuurt, De Leeuw. Dit buurtcentrum wordt vaak als het bruisende centrum van de buurt ervaren. Niet alleen zitten hier de sociaal makelaars van welzijnsorganisatie Wijk&Co, de medewerkers van het Buurtteam en de jongerenwerkers van stichting JoU, ook vinden er verschillende activiteiten voor en door bewoners plaats. Dit zijn activiteiten als beweeglessen en koffiemomentjes.

Openbare ruimte Hoewel wederopbouwwijken zich vaak kenmerken door de aanwezigheid van veel groen, lijkt in de Staatsliedenbuurt het tegenovergestelde het geval. Uit de cijfers blijkt dat de Staatsliedenbuurt relatief weinig zicht- en gebruiksgroen heeft. Dit is vooral opvallend in vergelijking tot de wijk Noordoost: in de Staatsliedenbuurt is per 1.000 inwoners 411 m² gebruiksgroen, tegenover 2.782 m² in Noordoost.32 Groen (2014) Staatsliedenbuurt Noordoost

Utrecht


411

2.782

2.907


1.200

12.561

25.531

79

Buurtenverkenning Staatsliedenbuurt • Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners

De aanwezigheid van weinig groen lijkt voor bewoners geen punt van aandacht. Zij realiseren zich dat ze dicht bij het centrum van de stad wonen en dat er daarom weinig ruimte voor is. Het wordt daarnaast door de bewoners van de nieuwe koop- en huurwoningen aan de Troelstralaan gewaardeerd dat zij mochten meedenken bij de aanleg en vormgeving van openbare groenplaatsen tussen deze woningen. Waar bewoners zich aan storen is de overlast die

wordt veroorzaakt door jongeren. De jongeren hangen vaak in groepjes rond in de openbare ruimte en zorgen daarmee voor geluidsoverlast en gevoelens van onveiligheid. Daarnaast maken bewoners, maar ook professionals, zich zorgen over jonge kinderen die zonder toezicht op straat spelen. Deze zorgen betreffen de (verkeers-) veiligheid van deze kinderen en de mogelijke ontwikkeling tot het vertonen van crimineel gedrag.

• Thema: Focus in de



80




Bewoners Bewonerskenmerken In de Staatsliedenbuurt (geel) wonen relatief weinig mensen die ouder zijn dan 65 jaar. In vergelijking tot het Utrechtse gemiddelde (rood) zijn er relatief veel inwoners tussen de 20 en 34 jaar, waarvan de grootste groep tussen de 20 en 24 jaar is.32 Dit zijn voornamelijk studenten. Dit komt terug in de huishoudenssamenstelling van de buurt meer dan de helft van de inwoners van de Staatsliedenbuurt is alleenstaand. De huishoudenssamenstelling van de buurt laat verder een opvallend hoog percentage eenoudergezinnen zien: het gaat hierbij om 9% van de huishoudens. Dit beeld wordt door de professionals die met bewoners van de Staatsliedenbuurt werken bevestigd. Volgens hen wonen er in deze buurt relatief veel alleenstaande moeders.

Huishoudsamenstelling (2014) Staatsliedenbuurt Noordoost

Utrecht

% alleenstaand

55,3

57,8

53,9


19,0

18,2

19,3

% eenoudergezin

7,6

4,8

5,4

% overig

1,3

1,0

1,1

% paar met kinderen

16,8

18,2

20,3

Leeftijdsopbouw (2015) Leeftijd 95+ 90-94 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54

Staatsliedenbuurt

45-49

Utrecht

40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 20%

15%

10%

5%

0

5%

10%

15%

81


samenwerking • Signalen uit en over de buurt

In vergelijking tot de wijk Noordoost kent de Staatsliedenbuurt relatief veel inwoners met een Marokkaanse, Turkse, Surinaamse/Antilliaanse of overige niet-westerse achtergrond. Professionals geven aan dat er verschillende asielzoekers uit Guinee in de Staatsliedenbuurt wonen. In flatgebouw ‘de Premier’ wonen volgens hen vooral veel gezinnen met een Marokkaanse achtergrond. Deze gezinnen woonden voorheen in Overvecht, voornamelijk open rond de ‘Camera Obscuradreef’. Zij zijn, in verband met de (geplande) sloop van hun woning, tussen 2012 en 2013 naar een huurwoning in de Premier verhuisd.32



Achtergrond (2015) Staatsliedenbuurt Noordoost

Utrecht

% autochtoon

60,6

79,8

67,5

% Turks

7,1

1,1

4,1

% Marokkaans

12,2

2,0

8,9


2,8

2,0

3,1

% overig nietwesters

6,9

3,7

5,7

% overig westers

10,5

11,5

10,7

Ook op het gebied van inkomen verschilt de Staatsliedenbuurt met de rest van de wijk Noordoost. In Noordoost heeft slechts 8% van de inwoners een laag inkomen, wat lager is dan het Utrechts gemiddelde van 12%. In de Staatsliedenbuurt heeft 22% van de inwoners een laag inkomen, wat relatief veel is in vergelijking tot het Utrechtse gemiddelde. Ook wonen in de Staatsliedenbuurt relatief veel mensen die een uitkering ontvangen. Het gaat hierbij om 19% van de inwoners. Dit is hoger dan

het gemiddelde van 8% in Noordoost, en dan het Utrechtse gemiddelde van 12%. Inkomenssamenstelling (2011, 2012) Staatsliedenbuurt Noordoost

Utrecht

28,7

39,7

34,3

% huishoudens met 22,4 een laag inkomen

8,0

11,8

% uitkerings ontvangers

7,5

11,6


19,2

Gezondheid De bewoners van de wijk Noordoost zijn over het algemeen hoog opgeleid, zelfredzaam, betrokken en verantwoordelijk. Zij verkeren, vergeleken met het Utrechtse gemiddelde, in een bovengemiddelde lichamelijke en geestelijke gezondheid.6, 18 Van de volwassenen ervaart 84% van de bewoners een (zeer) goede gezondheid. Bij slechts 4% van de bewoners van Noordoost is sprake van sociale uitsluiting en 72% geeft aan niet eenzaam te zijn. Ook op het gebied van leefstijl doen de bewoners het goed: 69% van de inwoners heeft een gezond gewicht. Ook voldoet 93% aan de ontbijtnorm, wat betekent dat er minimaal 5 dagen per week ontbeten wordt. Ten slotte is men over het algemeen tevreden met de Leefomgeving: 96% van de inwoners beoordeelt de woonomgeving als (ruim) voldoende.14 De cijfers van de Jeugdmonitor Utrecht geven over het algemeen ook een positief beeld van de gezondheid en het welzijn van de jeugd in Noordoost. Het is echter opvallend

82


samenwerking • Signalen uit en over de buurt

dat slecht wordt gescoord op het gebied van ouderbetrokkenheid en het welbevinden op school. Noordoost scoort het laagst op het gebied van ouderbetrokkenheid, waarbij slechts 71% van de kinderen uit groep 7 en 8 vragen over ouderbetrokkenheid positief beantwoorden. Daarnaast scoort Noordoost na Vleuten en De Meern het minst gunstig op de relatie die kinderen met hun ouders hebben, waarbij 10% een lage score heeft voor de relatie met hun ouders, en het welbevinden op school.14 Huidige verklaringen voor deze signalen zijn volgens professionals de hoge verwachtingen die ouders van hun kinderen hebben.



Het beeld dat door bewoners en professionals van de Staatsliedenbuurt wordt geschetst, komt niet overeen met het, over het algemeen, positieve beeld van de wijk Noordoost. Zij geven aan dat de Staatsliedenbuurt een kwetsbare buurt is, en noemen drie vraagstukken die spelen op het gebied van gezondheid en welzijn. Deze betreffen sociale problematiek, de zorgen om de kinderen die zonder toezicht op straat spelen en het gebrek aan sociale cohesie. Sociale problematiek Professionals geven aan dat in de Staatslieden buurt bij veel gezinnen en bewoners sprake is van meervoudige sociale problematiek. Het gaat daarbij vaak om niet-studerende bewoners van de sociale huurwoningen, zoals statushouders, alleenstaande moeders en mensen met een niet-westerse achtergrond. Deze bewoners hebben vaker een lage sociaaleconomische status (SES). Zij kampen vaker met gerelateerde problemen als schulden, verminderde

maatschappelijke participatie, psychiatrischeen/of verslavingsproblematiek en verminderde opvoeden gezondheidsvaardigheden. Kinderen op straat Verschillende professionals geven aan zich zorgen te maken om een groep kinderen die zich zonder toezicht op straat bevinden. Deze zorgen betreffen voornamelijk de (verkeers-) veiligheid van deze kinderen en de mogelijke ontwikkeling tot het vertonen van crimineel gedrag. Er is geen duidelijk zicht op deze groep. Het aantal kinderen waar het om gaat varieert in verhalen van professionals van 15 tot 50. Daarnaast worden diverse locaties genoemd waar zij zouden spelen. Wel geeft de meerderheid van de professionals aan dat het voornamelijk om kinderen met een Marokkaanse achtergrond gaat. De ouders van deze kinderen zouden het vanuit hun (sociaal-) culturele achtergrond gewoon vinden om de kinderen zonder toezicht van de ouders op straat te laten spelen. Sociale cohesie in de buurt In de Staatsliedenbuurt wordt door bewoners en professionals een beperkte sociale cohesie ervaren. De afstand tussen de studenten, de bewoners van de sociale huurwoningen en de bewoners van de koopwoningen is erg groot. Dit omdat de leefwerelden van de verschillende groepen niet op elkaar aan sluiten, wat kan leiden tot gevoelens van ongenoegen en onbegrip.

83




Thema: Focus in de samenwerking In het onderdeel ‘Kenmerken van de buurt’ is op basis van kwantitatieve en kwalitatieve data een beschrijving gegeven van de buurt. In het kader van het themagericht werken zijn de uitkomsten van gesprekken met professionals en bewoners per buurt gevormd tot actuele thema’s. Deze thema’s zijn breed geformuleerd om de krachten en problemen in een buurt te omvatten, en kunnen gebruikt worden om een stap te maken in het verkleinen van gezondheidsachterstanden. De thema’s vertegenwoordigen een positieve zienswijze, en zijn opgebouwd uit drie onderdelen: • Signalen uit en over de buurt: wat valt op? • Inzet bewoners er professionals: wat gebeurt er al? • Kansen en mogelijkheden: wat behoeft nog aandacht?


op het terugdringen van woninginbraken. Verouderde woningen worden sinds twee jaar opgeknapt door woningbouwcorporatie Mitros, en zijn er nieuwe woningen gerealiseerd vanuit het Masterplan Talmalaan. Hoewel de Staatsliedenbuurt nog steeds als een kwetsbare buurt wordt gezien, is de situatie dankzij deze inspanningen wel verbeterd. Door bewoners en professionals wordt er gesproken over een ‘nieuwe balans’ in de buurt. Professionals en bewoners geven aan dat de beschreven problematieken niet overal in de buurt voorkomen. Zo bestaat een deel van de buurt uit koopwoningen, waar bovengenoemde problemen over het algemeen niet spelen. In het deel van de buurt waar de studenten wonen is geen sprake van sociale problematiek maar wel van woninginbraken. Daarnaast benadrukken professionals dat het niet enkel de Staatsliedenbuurt is die kwetsbare plaatsen kent. Ook straten in de omringende buurten Lauwerecht en Tuinwijk worden genoemd,

Een nieuwe balans De Staatsliedenbuurt staat onder professionals bekend als een kwetsbare buurt, waar sprake is van sociale problematiek, woninginbraken en verouderde huurwoningen. Door verschillende partijen is er daarom vanaf 2007 projectmatig ingezet op deze buurt. Zo heeft de Gemeente Utrecht het ‘Plan van aanpak Staatsliedenbuurt’ uitgevoerd. Dit plan was voornamelijk gericht op sociale problematiek achter de voordeur, het terugdringen van criminaliteit en overlast en het daarmee vergroten van de leefbaarheid. Ook hebben gemeente, politie en woningbouwcorporaties na 2010 extra ingezet

84

Buurtenverkenning Staatsliedenbuurt

zoals de Goeman Borgesiuslaan, de Lauwerecht, de Stieltjesstraat en de Gerard Noodtstraat.


Beleving bewoners Opvallend is dat de bewoners van de Staatslieden buurt over het algemeen een positiever beeld van hun buurt schetsen dan de professionals. Zij zijn blij dat ze een betaalbare woning dicht bij het centrum van de stad hebben gevonden en zijn over het algemeen tevreden over de aanwezige voorzieningen. In het boek ‘Thuis’ (2012), dat is geschreven op basis van interviews met bewoners van de Staatsliedenbuurt, staat daarover een illustrerende quote:

• Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Focus in de



‘De ‘hoge piefen’ zien hun buurt blijkbaar als een probleem (…) Uit (de) gesprekken blijkt dat de meeste bewoners tevreden zijn (…). Geen van allen willen ze verhuizen. (…) Wat voor de gemeente een probleembuurt was, bleek voor veel bewoners een prima plek om te leven. (…) Niet dat ze de problemen niet zien, maar ze horen erbij (…) Het officiële beeld van de buurt bestaat uit afgeschreven woningen, sociale problemen, criminaliteit en overlast. Maar dat strookt niet met hoe de bewoners zich voelen. Thuis’.30 Delen van de Staatsliedenbuurt en omgeving kennen dus kwetsbare stukken, waarbij een discrepantie bestaat tussen de beleving van de bewoners en die van de professionals. Vraagstukken In gesprek met bewoners en professionals over de Staatsliedenbuurt komen twee vraagstukken naar voren die actueel zijn in (de omgeving van) de Staatsliedenbuurt.

Sociale cohesie Het eerste vraagstuk betreft de beperkte sociale cohesie- of de ervaren kloof- tussen de bewoners van de (nieuwe) koopwoningen, de studenten en de bewoners van de sociale huurwoningen. Er lijkt geen sprake te zijn van onderling contact tussen deze drie verschillende groepen (bridging), maar wel van contact binnen elk van deze groepen afzonderlijk (bonding). Zo onderhouden bewoners van koopwoningen contact met elkaar via een Whatsapp-groep en organiseren zij onderling soms een buurtborrel. Studenten zijn voor en met elkaar actief binnen een community die zij ‘Buurland’ noemen. De bewoners van de sociale huurwoningen geven vaak aan dat er voor hen niets te doen is: zij geven aan de bijdrage aan reguliere activiteiten niet te kunnen betalen en het aanbod van laagdrempelige activiteiten te missen. In de huidige situatie wordt aanbod alleen georganiseerd op vraag of initiatief van bewoners en worden bewoners door sociaal makelaars gestimuleerd zelf een rol te pakken in de organisatie of in de uitvoering van de activiteit. Volgens professionals weten of durven bewoners met een lage sociaaleconomische status (SES) vaak geen vraag te formuleren. Ook vinden zij het moeilijk zelf activiteiten te vinden of te organiseren. Ook is er een beperkte sociale cohesie tussen verschillende groepen in deze buurt. De zwakkere bewoners “liften niet mee” op de krachten, de zelfredzaamheid van de sterkere. De bewoners van de sociale huurwoningen geven aan dat ze het gevoel hebben nu “buiten de boot” te vallen.

85




Kinderen Het tweede vraagstuk dat in de Staatsliedenbuurt speelt betreft een nog niet gespecificeerde groep kinderen die zonder toezicht op straat speelt. Het is bij dit vraagstuk nog onduidelijk wie de kinderen zijn, hoeveel het er zijn en waar ze rondhangen. Er zijn partijen die aangeven dat ze zich zorgen maken over deze kinderen; deze zorgen betreffen voornamelijk de (verkeers-) veiligheid van deze kinderen en de mogelijke ontwikkeling tot het vertonen van crimineel gedrag. Andere partijen geven aan zich niet in deze zorgen te kunnen vinden. Ze zien de kinderen vaak rustig spelen op een veilige plaats en ze zijn beleefd wanneer je een gesprek met ze aanknoopt. Ook lijkt binnen de groep sprake van een (positieve) sociale controle.

kinderen is afkomstig uit gezinnen die eerst in de wijk Overvecht aan een plein woonden waar zij buiten konden spelen. De Premier kent deze voorziening niet, en het gevolg is dat de kinderen in en voor dit flatgebouw spelen. Dit resulteert in overlast bij de overige bewoners van de flat en vernielingen. Woningbouwcorporatie Mitros wil voor deze kinderen graag een voetbalkooi realiseren naast de flat. Omdat er sprake is van verschillende belangen, is dit nog niet gerealiseerd. Discussies betreffen de hoeveelheid groen in de wijk, de veiligheid van de kinderen, de nabijheid van andere locaties om te spelen en de verantwoordelijkheid van de ouders. Er zijn bewoners die vinden dat er wel maatregelen moeten worden genomen: ‘Oh die kinderen die daar voor die flat spelen, verschrikkelijk. Zo gevaarlijk bij die drukke weg. Wanneer gaan ze daar wat aan doen? Zeker pas wanneer er eentje wordt doodgereden.’

Een lastige situatie betreft de kinderen die in het nieuwe flatgebouw de ‘Premier’ wonen. Dit is een groot flatgebouw aan de drukke Kardinaal de Jongweg. (Een aantal van deze)

86

Buurtenverkenning Staatsliedenbuurt



Inzet professionals Professionals die actief zijn in de Staatslieden buurt, zijn zich bewust dat deze buurt kwets baar is. Bij sommige partijen leidt dit tot extra inzet in - of samenwerking op - de Staatsliedenbuurt. Verschillende partijen en samenwerkingsverbanden kennen daarbij een andere focus. • Uitwisseling van ervaringen en activiteiten van verschillende professionele partijen in de Staatsliedenbuurt vindt plaats tijdens de jaarlijkse bijeenkomst Staatsliedenbuurt. Deze bijeenkomst is voortgevloeid uit het ‘Plan van Aanpak Staatsliedenbuurt 2007-2010’: • Het versterken van sociale cohesie in de buurt wordt in opdracht van de gemeente gestimuleerd door activiteiten die georganiseerd zijn door de Staatslieden Art Community (SAC). Deze kunstenaarsgroep stimuleert dit onder andere door middel van kunstprojecten in de openbare ruimte, creatieve lessen op de twee basisscholen onder het thema ‘Solidariteit’, en de realisatie van een Rollende Resto. Dit is een mobiel minirestaurant dat wordt aangedreven door fietsers. Deze werd onder andere ingezet bij een parade tijdens de Tour de France. Stichting JoU organiseert eens in de zoveel tijd een ‘Cultureclash’ met verschillende jongeren uit de buurt. De jongeren gaan dan in gesprek met buurtbewoners, bijvoorbeeld over het feit dat zij op straat rond hangen. Door verschillende perspectieven en belevingen uit te wisselen willen zij wederzijds begrip en respect realiseren.




• Het versterken van het leer- en leefklimaat voor kinderen en hun ouders in de buurt is de doelstelling van het samenwerkingsverband ‘Brede School Staatslieden’. Bij dit samenwerkingsverband zijn verschillende partijen betrokken, waaronder de basisscholen, de buiten- en naschoolse opvang en Harten voor Sport. • Ingaan op thema’s die leven onder kinderen gebeurt vanuit de ‘Kinderraad Staatslieden’. De kinderen van de kinderraad, afkomstig van de twee basisscholen uit deze buurt, leveren met zelfbedachte activiteiten een positieve bijdrage aan hun buurt. Dit jaar werd aandacht besteed aan verkeersveiligheid, pesten en sociale cohesie. Buurtinitiatieven In de Staatsliedenbuurt, en dan voornamelijk in het buurtcentrum ‘De Leeuw’, vinden de nodige (laagdrempelige) activiteiten plaats. Steeds vaker zijn het actieve buurtbewoners die, al dan niet met steun van de sociaal makelaars van Wijk&Co, activiteiten organiseren of initiatieven opzetten. Naast de vaste koffie-momenten, taalen danslessen, zijn daarom in De Leeuw ook een kamerplantenasiel, een deelkelder en een ‘Food Sharing-kast’ te vinden. Daarnaast is een start gemaakt met activiteiten voor kinderen, waarbij een actieve buurtbewoonster laagdrempelige activiteiten aan wil bieden voor kinderen uit de buurt. Wat bij deze activiteiten opvalt, is dat het vaak een specifieke doelgroep is die deze activiteiten organiseren en mee doen (bonding).

87

Buurtenverkenning Staatsliedenbuurt • Introductie in de buurt

Professionals geven aan wel continue de inclusie van andere buurtbewoners (bridging) aan te moedigen, door ze bij het ondersteunen van verschillende initiatieven aan het belang hiervan te herinneren.




88




Kansen en mogelijkheden: wat behoeft nog aandacht? Professionals en bewoners zijn zich ervan bewust dat de Staatsliedenbuurt een kwetsbare buurt is. Naast wat al is ingezet ter versterking van de buurt, zien we nog de volgende kansen tot versterking van de aanpak: Focus Momenteel kent de samenwerking tussen partijen een focus op de Staatsliedenbuurt. Toch blijkt dat enkel een paar gebieden in deze buurt als kwetsbaar kunnen worden getypeerd: dit is op het schaalniveau van straten of huizenblokken. Professionals geven aan dat van de problematieken die hier spelen, ook sprake is in delen van omringende buurten. Onderzocht moet worden of op deze plekken sprake is van eenzelfde situatie als in de Staatsliedenbuurt en of het meerwaarde heeft bij gelijke problematiek het in gezamelijkheid aan te pakken.

Samenwerking Vaak wordt de Staatsliedenbuurt als een kwetsbare buurt met inwoners met een lage sociaaleconomische status (SES) beschreven. Wat precies de vraagstukken zijn die er liggen en wie daar mee te maken hebben, is niet altijd duidelijk. Om hier inzicht in te krijgen is het belangrijk om ook partijen die niet fysiek aanwezig zijn in de Staatsliedenbuurt, maar wel kennis van en omgang met - de bewoners van deze buurt hebben, bij de samenwerking te betrekken. Een voorbeeld hiervan zijn de huisartsen, die nog geen actieve uitwisselingen met partijen in de Staatsliedenbuurt kennen. Samen vraagstukken aanpakken edereen die in en rondom de Staatsliedenbuurt woont, werkt of verblijft is verantwoordelijk voor een gezonde buurt. Bij het aanpakken van vraagstukken die niet door één partij apart kunnen worden opgelost, zijn professionals nog zoekende naar mogelijkheden hoe dit samen te doen. Verschillende professionals zijn van mening dat er eerst verantwoordelijkheden voor dergelijke vraagstukken moeten worden verdeeld. Voorbeeld is de casus van de kinderen die in de Staatsliedenbuurt zonder toezicht op straat spelen. Een veel gehoorde uitspraak is “daar is nog niemand verantwoordelijk voor”. Het lijkt alsof het werken vanuit eigen kracht en netwerk, en handelen vanuit daar waar energie op zit nog niet wordt toegepast op de onderlinge samenwerking tussen partijen in deze buurt. Nader verkend kan worden, wat hier nog op nodig is.

89



bewoners

Weten, delen en doen Hoewel de samenwerking actief wordt opgezocht, en er sprake is van uitwisseling tussen verschillende partijen, valt er nog winst te behalen op het op de hoogte zijn van elkaars activiteiten en kennis. Zo geven scholen bijvoorbeeld aan graag beter te willen aansluiten bij ouders met een andere culturele achtergrond. De Stichting JoU, behandelt onder andere cultuurgerelateerde vraagstukken in hun regelmatig terugkerende ‘Culture clash’. Hier ligt een kans voor het gezamenlijk oppakken van dit thema. Zowel bij deze samenwerking als op andere thema’s zou nader verkend kunnen worden wat nog nodig is om van weten naar delen en doen te komen.


90

Buurtenverkenning Nieuw Engeland • Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Verbinding • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en

bewoners • Kansen en mogelijkheden • Thema: Sporten in de buurt • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en


Introductie in de buurt Nieuw Engeland ligt in wijk West in Utrecht. De buurt ligt in de subwijk Nieuw Engeland & Schepenbuurt. Aan de noordkant van de buurt ligt het spoor en aan de zuidkant ligt de Vleutenseweg. De westkant van Nieuw Engeland wordt afgesloten door de Thomas à Kempisweg. Aan de oostkant wordt de buurt ingesloten door de Vleutenseweg en het spoor. Dit meest oostelijke gedeelte van de buurt heet het Verdomhoekje. Het meest westelijke gedeelte van de buurt richting de Thomas à Kempisweg wordt ook wel Majella genoemd, dit vanwege het Majellapark dat daar ligt. In totaal had Nieuw Engeland op 1 januari 2015 5.989 bewoners.32 De buurt is vooral in trek bij studenten en starters en dit is ook aan de leeftijdsopbouw te zien. De typen woningen zijn erg verschillend. Diversiteit en verscheidenheid is dan ook het meest typerend voor de buurt. Deze verschillen in type woningen en bewoners zijn duidelijk te zien in de Cremerstraat, vanaf het Verdomhoekje tot aan het Majellapark. De straat start vanuit het centrum bij een klein volksbuurtje en loopt dan van jaren twintig woningen tot eengezinswoningen uit de jaren dertig, met daarbij grote verschillen in type bewoners.

91





Leefomgeving Woningen Rond 1900 is gestart met de bouw van Nieuw Engeland, waarbij werd gestart met het Verdomhoekje, de oostkant van de buurt. Later in 1912 tot 1919 zijn de straten tot aan de Busken Huetstraat gebouwd. Hierbij werd steeds verder westelijk uitgebreid en rond 1930 zijn de laatste woningen bij het Majellapark opgeleverd. Op verschillende plekken in de buurt zijn tussentijds wel nieuwe woonblokken geplaatst, al dan niet voorgegaan door sloop van de oorspronkelijke woningen. Waar de naam van Nieuw Engeland vandaan komt is onduidelijk. Er gaan een paar verhalen over de naam rond, zo zou de architect van de wijk een voorliefde gehad hebben voor Engeland, maar ook een verbastering van eng (smal) land kan een mogelijkheid zijn.

In Gelderland komt de naam Engeland ook voor als benaming voor een weiland (enk of es). Wanneer gekeken wordt naar de woningvoorraad in Nieuw Engeland kan gesteld worden dat in de buurt relatief gezien meer koopwoningen (56%) zijn in vergelijking tot het Utrechtse gemiddelde. Het percentage sociale huurwoningen in de buurt, maar ook in de wijk is lager dan het Utrechtse gemiddelde.32 Woningvoorraad (2013) Nieuw Engeland

West

Utrecht

% koop

55,9

59,9

48,3

% huur sociaal

33,0

26,6

38,6

% huur particulier

11,1

13,2

13,0

92

Buurtenverkenning Nieuw Engeland

als probleem in de buurt. Andere buurten in West zoals Lombok worden eerder als onveilig genoemd en dan voornamelijk de Kanaalstraat of Damstraat. Het gevoel van ervaren onveiligheid ligt in wijk West hoger dan het Utrechtse gemiddelde. Zo voelde in 2014 38% van de bewoners in West zich weleens onveilig in eigen buurt ten opzichte van 33% van de Utrechtse bewoners.32

• Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners

Woninginbraken (2014)

• Thema: Verbinding • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en



De woningvoorraad in de buurt is divers. Dit is niet alleen te zien aan de hoeveelheid koopwoningen, sociale huurwoningen en particuliere huurwoningen, maar ook aan het type woningen. In het Verdomhoekje staat vooral sociale woningbouw, waarbij verschillende jaren 70 woningen dicht op elkaar zijn geplaatst. De sociale woningbouw in de buurt is voornamelijk in bezit van woningbouwvereniging Bo-Ex. Aan de westelijke kant van de buurt vanaf de Kneppelhoutstraat (halverwege de buurt) zijn ruime eengezinswoningen te vinden. Vooral bij het Majellapark staan woningen van dit type. In het gebied tussen het Verdomhoekje en de Kneppelhoutstraat zijn ook verschillende typen woningen te vinden. Kleine arbeiderswoningen, sociale woningbouw en boven en beneden woningen van begin 20ste eeuw. Dit is niet alleen typerend voor de buurt, maar ook typerend voor de subwijk en wijk. Het aantal woninginbraken per 1.000 woningen ligt in de buurt lager dan het Utrechtse gemiddelde. Bewoners noemen veiligheid weinig

woninginbraken per 1.000 woningen

Nieuw Engeland

West

Utrecht

12

17

14

Voorzieningen De buurt heeft verschillende winkels en horecagelegenheden, voornamelijk geconcentreerd langs de Vleutenseweg. De meeste bewoners gaan voor boodschappen naar Lombok of het centrum van Utrecht. De buurt Nieuw Engeland ligt gescheiden van Lombok door de Vleutenseweg, bewoners zien dit echter niet als een barrière. Dat blijkt uit “ Vleutenseweg Veilig”, waarbij bewoners uit zowel Lombok als Nieuw Engeland samen de onveilige busbaan aankaarten en een veiligere oversteek willen. Veel voorzieningen/partijen zijn in Lombok te vinden die ook voor Nieuw Engeland belangrijk zijn. Denk aan Jongerenwerk Utrecht (JoU), beweegmakelaars van Harten voor Sport, sociaal makelorganisatie Me’kaar, het Buurtteam en thuiszorg van onder andere Careyn en Buurtzorg. In de buurt zijn twee grote pleinen te vinden, namelijk het Schimmelplein en het Cremerplein. Verder zijn er drie bassischolen: De Kameleon, de Asch van Wijckschool en

93




de Villa Novaschool. De laatstgenoemde is gelegen aan het Schimmelplein en de andere twee aan het Majellapark. Aan de groenstrook langs het spoor zijn een aantal ruimten te vinden die door bewoners te gebruiken zijn, zoals stichting Emma, stichting de Wilgenhof en de Cremertuin. Deze plekken worden door bewoners beheert en onderhouden. Rond het Schimmelplein is de beheergroep Schimmelplein actief, die verschillende buurtactiviteiten organiseert en zorgt dat het plein in nette staat blijft. Openbare ruimte Bewoners uit Nieuw Engeland zijn over het algemeen positief over de openbare ruimte. De hoeveelheid groen in de buurt is wel een punt van discussie. Het Majellapark ligt in deze buurt en er is een groenstrook langs het spoor. De groenstrook langs het spoor is op dit moment in het nieuws, vanwege de aangekondigde spoorverbreding en vernieuwing van de leiding voor stadsverwarming. Bewoners staan negatief tegenover de aangekondigde werkzaamheden, mede door de kap van ongeveer 160 bomen langs het spoor.

Bewoners hebben over het algemeen een veilig gevoel over de eigen buurt. Wel zijn er verschillende problemen geweest bij onder andere de coffeeshops aan het begin van de Vleutenseweg en rond het Wolff en Dekenplein, wat bewoners als onprettig ervaren. De criminaliteitscijfers zijn niet afwijkend van het Utrechtse gemiddelde. Bewoners uit Nieuw Engeland geven aan dat de onveiligheid van de buurt meer betrekking heeft op de verkeersveiligheid dan op criminaliteit. Zo zijn er verschillende ongelukken geweest op de Vleutenseweg. Met name de busbaan is een probleem. Een veiligere en overzichtelijkere busbaan wordt als verbeterpunt genoemd. Criminaliteit (2014) criminaliteit per 1.000 inwoners

Nieuw Engeland

West

Utrecht

60

49

55

Nieuw Engeland is een buurt met weinig groen tussen de woningen, maar er zijn wel een aantal groene gebieden in de buurt. Hierdoor ligt het aantal meters gebruiksgroen per inwoner boven het wijkgemiddelde, maar blijft het wel onder het Utrechtse gemiddelde. Groen (2015) Nieuw Engeland

West

Utrecht


2.124

1.102

2.907


18.841

19.632

25.531

94


Bewoners


Nieuw Engeland heeft vergeleken met andere buurten veel bewoners. Ongeveer 20 procent van de bewoners in wijk West is woonachtig in Nieuw Engeland.

• Kenmerken van de buurt • Leefomgeving

Totaal aantal inwoners (2015)

• Bewoners • Thema: Verbinding • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en



Nieuw Engeland

West

Utrecht

5.781

28.554

334.295

Bewonerskenmerken De buurt is in trek bij hoogopgeleide studenten en starters, voornamelijk vanwege de ligging van de buurt en de prijs van de woningen. Deze studenten en starters vertrekken vaak weer snel uit de buurt en het verloop van deze groep bewoners is dan ook groot. Niet alleen in Nieuw Engeland maar in de gehele wijk West wonen veel studenten en starters. Dit is terug te zien in de leeftijdssamenstelling. De leeftijdssamenstelling van Nieuw Engeland verschilt in een aantal leeftijdscategorieën met het Utrechtse gemiddelde. In de buurt zijn meer bewoners in de leeftijdscategorie 20- tot 34 jaar.32

Vergeleken met het Utrechtse gemiddelde wonen in Nieuw Engeland relatief meer bewoners met een autochtone achtergrond. De verschillen zijn echter klein.

Achtergrond (2015) Nieuw Engeland

West

Utrecht

% autochtoon

70,1

69,5

67,5

% Turks

4,5

4,5

4,1

% Marokkaans

7,1

6,8

8,9


2,1

2,4

3,1


4,2

5,6

5,7

% overig westers

11,9

11,2

10,7

95

Buurtenverkenning Nieuw Engeland • Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving

De huishoudsamenstelling van de bewoners in Nieuw Engeland en het Thomas à Kempis plantsoen (voor alleen Nieuw Engeland zijn er geen gegevens beschikbaar) verschilt weinig van het Utrechtse gemiddelde. In de buurt wonen meer alleenstaanden (60%) en juist minder gezinnen met kinderen (16%) vergeleken met wijk West en het Utrechtse gemiddelde.32

• Bewoners • Thema: Verbinding

Huishoudsamenstelling (2014) Nieuw Engeland

West

Utrecht


% alleenstaand

59,3

56,8

53,9



18,1

19,1

19,3

% eenoudergezin

5,2

4,8

5,4

% overig

1,5

1,2

1,1

% paar met kinderen

4,2

5,6

5,7


De huishoudenssamenstelling van de bewoners in Nieuw Engeland en het Thomas à Kempisplantsoen (voor alleen Nieuw Engeland zijn er geen gegevens beschikbaar) verschilt weinig van het Utrechtse gemiddelde. In de buurt wonen meer alleenstaanden (60%) en juist minder gezinnen met kinderen (16%) vergeleken met wijk West en het Utrechtse gemiddelde32.

• Thema: Sporten in de buurt • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en



Nieuw Engeland

45-49

Utrecht

40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 20%

15%

10%

5%

0

5%

10%

15%

96


Verblijfsduur (2015) Nieuw Engeland

West

Utrecht

Verblijfsduur adres totaal < 1 jaar %

20,8

18,4

16,3

Verblijfsduur adres totaal 1-5 jaar %

34,9

33,0

31,9

Verblijfsduur adres totaal 5+ jaar %

44,3

48,6

51,8

Kijkend naar de verblijfsduur van bewoners in Nieuw Engeland is te zien dat er meer bewoners (56%) voor een kortere periode (<5 jaar) in Nieuw Engeland wonen in vergelijking tot wijk West en het Utrechtse gemiddelde. Het verloop is dus hoog.32



Wanneer gekeken wordt naar het inkomen van bewoners uit Nieuw Engeland, West en Utrecht, valt op dat de bewoners uit de buurt minder verdienen (32.600 euro gemiddeld per jaar) in vergelijking tot het Utrechtse gemiddelde. Er zijn dan ook meer huishoudens met een laag inkomen in Nieuw Engeland (13%). Het percentage uitkeringsontvangers is daarentegen lager in de buurt. De verschillen zijn echter klein.32

Gezondheid In wijk West zijn er grote verschillen in gezondheid onder bewoners te zien. Dit is niet direct te zien aan de gezondheidscijfers van de wijk, aangezien de verschillende buurten samen voor een redelijk gemiddelde wijk zorgen. De ervaren gezondheid van bewoners is bovengemiddeld goed. Professionals en bewoners geven echter wel aan dat er veel bewoners zijn met een zorgvraag en dat er buurten zijn waar een concentratie van bewoners met diverse problematieken te vinden zijn. Zo wonen in de buurt relatief veel bewoners met een hoge alcoholconsumptie, maar andere bewoners geven aan hier weinig overlast van te hebben.5 Ouders van kinderen ervaren in vergelijking tot het Utrechtse gemiddelde weinig opvoedproblemen. Kinderen uit West spelen minder buiten en bewoners geven dan ook aan meer ontevreden over de sportvoorzieningen in de buurt te zijn in vergelijking tot het Utrechtse gemiddelde.5, 7

Inkomenssamenstelling (2011, 2012) Nieuw Engeland

West

Utrecht

Gemiddeld besteedbaar 32,6 huishoudens inkomen: totaal (x1.000 euro)

33,7

34,3


11,9

11,8

9,3

11,6

13,4


97




Professionals in de buurt geven aan dat door de grote verschillen in Nieuw Engeland er geen eenduidig beeld over de gezondheid van bewoners in de buurt te geven is. Zij uitten wel hun zorg over verschillende typen bewoners. Zo wonen er ouderen en alleenstaanden in de buurt waar weinig zicht op is. De kans op eenzaamheid en op verslaving is aanwezig. Daarbij zijn er in verschillende straten gezinnen waar meerdere problemen spelen en op verschillende levensdomeinen aandacht nodig is. Vanwege de vele wisselingen van partijen en professionals in de buurt, wordt de angst door bewoners uitgesproken dat probleemgevallen niet worden gesignaleerd. Bewoners die hulp of zorg nodig hebben weten niet altijd de weg te vinden naar de juiste instantie of professional. Professionals zijn het eens over een aantal plekken in de buurt waar huishoudens voorkomen met meerdere problemen. Het Corporatiehotel van de Tussenvoorziening is daar een goed voorbeeld van. Ook het Verdomhoekje is een plek waar meerdere gezinnen wonen met problemen op verschillende levensgebieden. Er zijn echter ook plekken in de buurt en de wijk waar het zicht op bewoners die kampen met problemen minder is. Gelukkig zijn er ook veel bewoners waar het gewoon goed mee gaat en die geen zorgvraag hebben.

een aantal andere bewoners opnoemen, die een ernstige zorgvraag hebben, zoals ouderen. Deze bewoners krijgen de benodigde zorg, maar extra zorg of tijd blijft voor veel van deze bewoners gewenst. Een genoemd probleem door professionals is overgewicht en het te weinig bewegen of sporten door bewoners. In Nieuw Engeland zijn relatief gezien weinig sportmogelijkheden. Verschillende partijen en professionals signaleren dit en willen hier ook mee aan de slag. Er zijn geografisch gezien echter weinig plekken te vinden in de buurt, waar nog plek vrij is voor extra sportmogelijkheden of faciliteiten. Het is lastig om hier budget voor te vinden en moeilijk om bewoners te motiveren om te sporten. Bewoners geven aan dat de leefomgeving in de buurt beneden gemiddeld is en zijn ontevreden over de sportvoorzieningen in de buurt. Dit is zoals al eerder benoemd gemiddeld in heel wijk West het geval.5

Bewoners hebben over het algemeen een positief beeld over de eigen ervaren gezondheid en de gezondheid van andere bewoners in de buurt. Dit is niet alleen in de buurt, maar ook in wijk West het geval. Bewoners kunnen wel

98


bewoners • Kansen en mogelijkheden • Thema: Sporten in de buurt • Signalen uit en over de buurt

Thema: Verbinding In het onderdeel ‘Kenmerken van de buurt’ is op basis van kwantitatieve en kwalitatieve data een beschrijving gegeven van de buurt. In het kader van het themagericht werken zijn de uitkomsten van gesprekken met professionals en bewoners per buurt gevormd tot actuele thema’s. Deze thema’s zijn breed geformuleerd om de krachten en problemen in een buurt te omvatten, en kunnen gebruikt worden om een stap te maken in het verkleinen van gezondheidsachterstanden. De thema’s vertegenwoordigen een positieve zienswijze, en zijn opgebouwd uit drie onderdelen: • Signalen uit en over de buurt: wat valt op? • Inzet bewoners er professionals: wat gebeurt er al? • Kansen en mogelijkheden: wat behoeft nog aandacht?



Signalen uit en over de buurt: wat valt op? Nieuw Engeland is een diverse buurt, met grote verschillen. Zo zijn er straten met koopwoningen, waar veel hoogopgeleide tweeverdieners wonen. Echter zijn er ook straten en gebieden in de buurt waar gezinnen wonen met meervoudige stadsproblematiek. Voorbeelden hiervan zijn bewoners uit het Verdomhoekje, de woningen aan het Cremerplein met onder andere het Corporatiehotel en de woningen aan de oostkant van het Majellapark. Professionals maken zich ook zorgen om andere stukken in West zoals de

nog overgebleven bewoners uit de flats aan de Thomas à Kempisweg, het Spinozaplantsoen, de woningen aan de Graadt van Roggenweg en Complex 507. Ondanks de vele initiatieven en mogelijkheden in de buurt wordt door verschillende professionals de zorg geuit dat in de buurt ouderen eenzaam zijn. In de buurt zijn geen buurthuizen of andere mogelijkheden te vinden voor ouderen om bij elkaar te komen. Het dichtstbijzijnde buurthuis (Buurthuis Rosa) ligt in Lombok en is niet altijd gemakkelijk te bereiken. Daarbij weten ouderen vaak niet wat mogelijk is en wie daarvoor te benaderen zijn. Zo geeft een buurtbewoner aan: ‘Er zijn tegenwoordig zoveel teams, clubjes en activiteiten dat ik niet meer weet wat ik nou kan en wil doen, ik word er al moe van als ik er over na denk.’

99


Daar komt nog eens bij dat alleenstaande huishoudens in de buurt oververtegenwoordigd zijn, bijna 60%.32 Binnen deze groep is het gevoel van eenzaamheid vaak groter en worden problemen achter de voordeur niet altijd tijdig gesignaleerd. Deze groep bestaat echter ook uit studenten en starters, waar over het algemeen minder sprake is van eenzaamheid.

• Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Verbinding • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en



Het percentage ouderen in de buurt is minder groot vergeleken met het Utrechtse gemiddelde, maar hierdoor is de onzichtbaarheid van deze groep in de buurt groter. Professionals in de wijk geven aan dat niet alleen ouderen maar ook andere bewoners eenzaam kunnen zijn. In de buurt wonen veel tweeverdieners en studenten die meestal voor een korte periode van een paar jaar in de buurt wonen. Doordat het verloop van deze groep groot is, is het lastig om voor bewoners die langer in de buurt wonen een gevoel van sociale cohesie te ervaren. Oudere bewoners geven dit als gemis aan. Een buurtbewoonster zegt hierover: ‘Vroeger sprak je je buren, nu zie ik niet eens of er iemand woont. Zoveel zijn ze van huis.’

100




In de buurt Nieuw Engeland zijn allerlei bewonersinitiatieven, veelal geconcentreerd op een plein of een gezamenlijke tuin. Deze initiatieven zijn er op gericht om samen met andere buurtbewoners in contact te komen en bezig te zijn. Op het Schimmelplein is de beheergroep Schimmelplein actief. Buurtbewoners leveren ideeën voor het beheer en gebruik van het plein, maar er worden ook activiteiten voor en door buurtbewoners georganiseerd. Jaarlijks is er ook het Schimmelplein-festival, wat onderdeel is van Culturele Zondagen. Op dit festival zijn verschillende culturele en sportieve activiteiten. Buurtbewoners komen door middel van activiteiten met elkaar in contact, maar daarnaast is het volgens bewoners vooral leuk.

• Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Verbinding • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en



Langs het spoor op de Cremerstraat zijn twee locaties waar buurtbewoners gebruik van kunnen maken of naartoe kunnen. Stichting EMMA en de Cremertuin liggen tegen elkaar aan. Stichting EMMA biedt buurtbewoners de mogelijkheid om initiatieven of activiteiten te ontplooien in één van de ruimten. De Cremertuin is een stadsmoestuin waar buurtbewoners kunnen tuinieren, spelen en relaxen. Deze stadstuin langs het spoor is voor jong en oud en voor iedereen toegankelijk. Niet alleen in Nieuw Engeland, maar ook aan de overkant van de Vleutenseweg en verder verspreid in wijk West worden regelmatig bewonersbijeenkomsten of activiteiten georganiseerd voor verschillende groepen. Vanuit Wishing Well West, het Wilde Westen of in buurthuis Rosa is er veel mogelijk en voor ieder wat wils. Veel van deze activiteiten zijn laagdrempelig en betaalbaar. Wishing Well West is een bewonersinitiatief dat zich vooral inzet voor bewoners van Lombok-Oost, en veel mogelijkheden biedt. Hier is sociale dagbesteding voor ouderen, een eet-club en zijn er lessen voor kinderen. Bij het Wilde Westen zijn verschillende cursussen te volgen zoals koken, schrijven, theater, zang en dans. Bij Rosa kunnen buurtbewoners binnenlopen met vragen aan het Buurtteam maar ook voor bijvoorbeeld een bridgemiddag. Een andere nieuwe plek in de wijk is Paviljoen Pop, tussen de rijbanen op het Westplein. Hier worden bijeenkomsten georganiseerd voor en door bewoners. Daarnaast is er een moestuin en is het paviljoen open voor bewoners en belangstellenden om te werken of een kop koffie te drinken. Ook de Spinozatuin is een initiatief, waarbij bewoners van

101

Buurtenverkenning Nieuw Engeland • Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving

het Spinozaplantsoen, maar ook van daarbuiten samen worden gebracht in een stadstuin. Professionals geven aan dat niet alleen in Nieuw Engeland eenzaamheid een veel voorkomend probleem is, maar dat er verspreid over de wijk West bewoners wonen met dit probleem. In Oog in Al wordt dit als een steeds groter wordend probleem gezien.

• Bewoners • Thema: Verbinding • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en



Toch wordt wijk West vaak genoemd als een creatieve broedplaats met ‘sterke’ bewoners. Deze sterke bewoners verbinden aan bewoners die dit in mindere mate zijn, is dus niet alleen een kans voor Nieuw Engeland maar ook breder gezien voor de hele wijk. Een mooi voorbeeld hiervan is de Vleutenseweg veilig groep, waarin bewoners uit Lombok en Nieuw Engeland samen ijveren voor een veiligere Vleutenseweg.

102




Contact met elkaar De verschillende bewonersinitiatieven in Nieuw Engeland zijn veelal opgezet door hoogopgeleiden en werkende bewoners. Anderen hebben de kans om mee te doen of te helpen, maar dit gebeurt nog niet altijd. Vooral voor bewoners uit de buurt die eenzaam zijn, kan dit een positief effect teweegbrengen. Ze kunnen meedoen, waarbij de eerste stap de lastigste is. Als deze drempel eenmaal is genomen gaat het daarna makkelijker. Op andere plekken in de stad is gebleken dat wanneer verschillende typen bewoners in een wijk met elkaar omgaan er een aanwijsbare sociale cohesie ontstaat. Mensen waar het niet zo goed mee gaat, kunnen profiteren van contacten met mensen die minder problemen ervaren. Mensen maken dan beter gebruik van elkaars ervaringsdeskundigheid.




Verbinding met West Er zijn net buiten de buurt ook meerdere initiatieven of buurthuizen te vinden. West is een wijk waar voorzieningen zijn voor verschillende typen bewoners. Zo zijn er sociaal makelaars actief, jongerenwerkers en beweegmakelaars. Er zijn verschillende initiatieven en organisaties voor ouderen. Onder begeleiding of door middel van een ophaalservice kunnen deze bewoners, als dit lastig is, gebracht en gehaald worden. De zichtbaarheid en het bekend maken van activiteiten is van belang, dit is nu nog niet altijd het geval. Vooral de initiatiefnemers en sociaal makelaars kunnen hierbij helpen. Een duidelijke en up-to-date agenda waarin staat wat, waar en wanneer gebeurt is gewenst volgens verschillende organisaties en bewoners. Dit blijkt overigens niet alleen een wens in West maar ook in andere wijken. Een extra aanbeveling en wens van de buurt is het gemakkelijker en veiliger maken van de oversteek over de Vleutenseweg. Hierdoor wordt het aantrekkelijker om de straat over te steken, wat ervoor kan zorgen dat niet alleen bewoners in Nieuw Engeland met elkaar worden verbonden, maar ook bewoners uit de rest van de wijk.

103


bewoners • Kansen en mogelijkheden • Thema: Sporten in de buurt • Signalen uit en over de buurt

Thema: Sporten in de buurt In het onderdeel ‘Kenmerken van de buurt’ is op basis van kwantitatieve en kwalitatieve data een beschrijving gegeven van de buurt. In het kader van het themagericht werken zijn de uitkomsten van gesprekken met professionals en bewoners per buurt gevormd tot actuele thema’s. Deze thema’s zijn breed geformuleerd om de krachten en problemen in een buurt te omvatten, en kunnen gebruikt worden om een stap te maken in het verkleinen van gezondheidsachterstanden. De thema’s vertegenwoordigen een positieve zienswijze, en zijn opgebouwd uit drie onderdelen: • Signalen uit en over de buurt: wat valt op? • Inzet bewoners er professionals: wat gebeurt er al? • Kansen en mogelijkheden: wat behoeft nog aandacht?



Signalen uit en over de buurt: wat valt op? Het percentage overgewicht en obesitas onder kinderen en jongeren is in West vergelijkbaar met het Utrechtse gemiddelde. 11% van de basisschoolkinderen (groep 2 en 7) heeft overgewicht. In de 2e klas van de middelbare school is dit 17%. Wat opvallend is, is dat er grote verschillen zijn tussen scholen. In Oog in Al zijn scholen waarbij bijna geen leerlingen zijn met overgewicht. In Lombok en Nieuw Engeland zijn scholen waar de hoeveelheid kinderen met overgewicht en/of obesitas juist hoger is dan het Utrechtse gemiddelde.7 Ook al zijn er in Nieuw Engeland wel plekken met groen en mogelijkheden om te sporten toch wordt dit niet

door iedereen gebruikt. Er is geen sportschool, sporthal of een sportvereniging in de buurt. Zo zegt een buurtbewoner: ‘Mijn kinderen zitten wel op een sportvereniging, maar ik kom er zelf echt niet aan toe. Ik weet wel dat dit klinkt als excuus, maar dan sluit ik weer zo’n abonnement af en ga ik er uiteindelijk niet heen.’ Een sportvereniging is een geschikte plek om bewoners langdurig aan het sporten te krijgen. Volwassenen en ouderen sporten weinig omdat er weinig mogelijkheden zijn. Kinderen spelen in de zomermaanden wel buiten in het park of op een plein, maar in de wintermaanden wordt minder gesport en buiten gespeeld. Zowel de lifestyle coach en de beweegmakelaar geven dit aan. Het langdurig en op terugkerende basis sporten werkt overgewicht tegen en is daarbij erg gezond. Kinderen en jongeren kunnen nu een afslanktraject volgen bij het gezondheidscentrum, maar de kans op terugval in oude gewoontes is groot. Op dit moment zijn er bewoners die naar het Marco van Basten complex gaan of willen gaan om er te sporten. Ook zijn de sportverenigingen in Leidsche Rijn in trek. Hier zijn voor de jeugd echter zo veel aanmeldingen dat er wachtlijsten zijn ontstaan. Hierdoor wordt de stap nog groter om daadwerkelijk als spelend lid te starten. Zo geeft een bewoner aan: ‘Ik wilde mijn zoontje inschrijven bij VV de Meern, maar nu kan hij daar alleen terecht op zondag omdat de andere teams vol zijn.’

104




In het Majellapark is ruimte om te sporten en te recreëren, daarbij is er een tafeltennistafel. Buurtbewoners gebruiken dit park. Er is een groot voetbalveld midden in het park en naast het park is ook een voetbalkooi te vinden, die ook als basketbalveld kan worden gebruikt.




Op zowel het Cremerplein als het Schimmelplein zijn ook voetbalkooien te vinden, waarbij de laatste gebruikt wordt als buitenspeelplein door de nabij gelegen Villa Novaschool. In het Verdomhoekje is ook een voetbalkooi. Voor de buurt zijn er dus voor jongeren laagdrempelige sportmogelijkheden in de buurt te vinden.

Vanuit het gezondheidscentrum Lombok is een diëtiste met Lombok BOFT actief (bewegen, ontbijten, fruit, minder televisie). Hier kunnen kinderen en jongeren uit de wijk West naar toe om te praten over voeding en bewegen. Er wordt een programma gemaakt, samen met de kinderen of jongeren en hun ouders, om minder en gezonder te eten, maar ook om voldoende te bewegen. Aangezien afvallen vaak een lastig en langdurig traject is, blijft het moeilijk om kinderen te enthousiasmeren en te zorgen dat ze mee blijven doen. Aan de Groeneweg in Lombok wordt in september 2015 een nieuwe sportschool geopend. Deze sportschool is van hetzelfde bedrijf als de vestiging aan de Laurens Reaalstraat in Lombok. Deze locatie blijft bestaan, maar daarnaast wordt er een nieuwe en grotere locatie geopend. Hier kunnen bewoners uit Nieuw Engeland voor een redelijk bedrag dichtbij huis sporten, deze locatie ligt namelijk dichterbij de buurt.

105




Cruyff Court Het aanleggen van sportfaciliteiten en mogelijkheden om te sporten en te spelen kan een positief effect op de buurt hebben. Het aanleggen van een Cruyff Court in het Majellapark biedt de mogelijkheid voor jongeren om meer te sporten. Vooral de kinderen en jongeren in de wijk geven aan dat dit een aanwinst is voor de buurt, maar ook voor de wijk. In de wijk West is nu één sportcomplex te vinden (Sportpark Marco van Basten), maar voor bijna 30.000 inwoners is dit niet veel. Vaak bewegen kinderen en jongeren in de zomermaanden gemiddeld wel genoeg per dag. Een vaste sportmiddag of avond bij een vereniging heeft voor de lange termijn een beter resultaat om overgewicht tegen te gaan of aan te pakken.




Efficiënt gebruik van sportvoorzieningen Aangezien er op het Sportpark Marco van Basten maar twee officiële velden zijn, is hier niet altijd de ruimte om kinderen en jongeren de mogelijkheid te bieden om te sporten. De sportverenigingen in Leidsche Rijn hebben wachtlijsten. Een idee is om, net als in andere plekken in de stad, kinderen te laten sporten op voetbalvelden als die niet worden gebruikt. Als er dan een wachtlijst is bij een vereniging kunnen kinderen op een zondagochtend of een andere rustige dag in groepsverband met een trainer sporten. Kinderen blijven zo op reguliere basis aan het sporten dichtbij huis in de wijk. Dit kan

een positief effect op het aantal kinderen met overgewicht hebben, maar ook de sociale cohesie in de wijk versterken. Lombok voetbalt Op de velden in het Majellapark werd vanaf 1998 tot 2013 Lombok Voetbalt georganiseerd. Een bekend jaarlijks terugkerend fenomeen in de wijk, waarbij jongeren zich per team konden inschrijven. Nu bestaat dat niet meer. Veel buurtbewoners vinden dit een gemis en zouden het voetbalfeest graag terug zien in het Majellapark.

106

Buurtenverkenning Bokkenbuurt • Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Aandacht voor de

Bokkenbuurters • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en


Introductie in de buurt Bokkenbuurt is een buurt in wijk Zuid, gelegen in het Zuidoosten van de stad Utrecht. Samen met Nieuw Hoograven vormt Bokkenbuurt één van de drie subwijken. Van de ruim 27.000 inwoners die wijk Zuid telt op 1 januari 2015, wonen er een kleine 800 in Bokkenbuurt.32 De buurt is een geïsoleerd woongebied dat ligt in het noorden van de wijk, in de driehoek tussen de Opaalweg, Waterlinieweg, en de spoorlijnen vanuit Utrecht CS naar Arnhem en Tiel. Bokkenbuurt is van oorsprong een echte arbeidersbuurt. Een groot deel van het woongebiedje bestaat uit boven-en benedenwoningen, gelegen rond buurthuis ’t Bokkie. Bokkenbuurt wordt vaak omschreven als een volksbuurt. De meeste inwoners hebben een autochtone achtergrond en een benedengemiddeld inkomen. De buurt staat bekend als zelfregulerend, waar veel familie van elkaar woont, mensen elkaar kennen en voor elkaar klaarstaan. Voor de periode van 2014-2018 is door het wijkbureau besloten extra aandacht te schenken aan vier gebieden in Hoograven, waaronder Bokkenbuurt.

107





Leefomgeving Woningen Woningen Bokkenbuurt is van oudsher een arbeidersbuurt. De negentiende-eeuwse huisjes van de toenmalige inwoners hadden vanaf het moment dat ze gebouwd werden al een slechte naam vanwege hun kleine en tochtige karakter. Uiteindelijk werden deze woningen eind jaren ’70 grotendeels gesloopt in het kader van ‘Bouwen voor de buurt’. De nieuwbouw die tijdens deze zogenaamde tweede saneringsstroom tot stand kwam zag er anders uit. De kleine eengezinswoningen werden vervangen door gestapelde woningen. Er ontstond een speels stratenpatroon met pleintjes en terugspringende hoekbebouwing met een portiek ontsluiting21. Van de 412 woningen in de buurt bestaat 44% uit eengezinswoningen en 56% uit boven- en

benedenwoningen.32 In vergelijking tot het Utrechtse gemiddelde zijn in Bokkenbuurt minder koopwoningen en meer sociale huurwoningen: 60% behoort tot de sociale huursector, terwijl het Utrechtse gemiddelde op 39% ligt. Als het aan woningcorporatie Portaal ligt zal dit percentage in Bokkenbuurt de komende jaren gestaag dalen, de corporatie biedt vrijkomende huurwoningen in de buurt aan voor verkoop. Naast sociale huurwoningen biedt Stichting Studentenhuisvesting ongeveer 140 woningen aan voor studenten en starters. Tot slot is er één straat die volledig bestaat uit koopwoningen, deze wordt fysiek afgescheiden van de kern van Bokkenbuurt door de tussenliggende begraafplaatsen. Woningvoorraad (2013) Bokkenbuurt

Zuid

Utrecht

% koop

37,3

41,3

48,3

% huur sociaal

58,2

50,8

38,6

% huur particulier

4,4

7,6

13,0

108




Voorzieningen Bokkenbuurt heeft op Buurthuis ’t Bokkie na geen voorzieningen. Dit buurthuis was voorheen de sociale hotspot van de buurt, maar wordt nagenoeg niet meer gebruikt door bewoners zelf. De activiteiten die er nog plaatsvinden zijn van partijen die niet in Bokkenbuurt (of Utrecht) wonen, zoals yoga en landelijke dansgroepen. Bewoners geven aan voor hun dagelijkse boodschappen vooral naar het nabijgelegen winkelcentrum Smaragdplein te gaan, het nieuwe voorzieningencentrum Hart van Hoograven ligt volgens hen te ver af van Bokkenbuurt om gebruik te maken van de aanwezige voorzieningen. Voor een bezoek aan de huisarts gaan bewoners veelal naar de huisartspraktijk aan de Detmoldstraat of gezondheidscentrum Hoograven. Het grootste deel van de kinderen gaat naar basisschool de Blauwe Aventurijn in Nieuw Hoograven. Openbare ruimte en veiligheid Voor Bokkenbuurt zijn geen cijfers bekend over de hoeveelheid groen in de buurt, op basis van observaties kan echter gesteld gesteld worden dat de hoeveelheid gebruiksgroen gering is. Op sommige plekken in de buurt is veel zichtgroen vanwege de aanwezige begraafplaatsen. Opvallend is het relatief lage aantal woning inbraken in Bokkenbuurt (9,7 inbraken per 1.000 inwoners tegenover 17 in wijk Zuid en 14,2 in Utrecht.32

109




Bewoners

Achtergrond (2015)

Bewonerskenmerken Op 1 januari 2015 wonen in Bokkenbuurt 757 inwoners, verdeeld over 440 huishoudens. Er wonen relatief weinig jonge kinderen en er is een oververtegenwoordiging van inwoners in de leeftijd tussen de 20-35 jaar en 50-65 jaar. Bewoners en professionals omschrijven Bokkenbuurt als een ‘autochtone volksbuurt’, dit wordt bevestigd door de cijfers. Er wonen in verhouding met wijk Zuid en het Utrechtse gemiddelde minder mensen met een nietwesterse achtergrond in Bokkenbuurt. Mensen met een overig westerse achtergrond zijn in verhouding met de wijk en stad juist iets oververtegenwoordigd in de buurt.32

Bokkenbuurt

Zuid

Utrecht

% autochtoon

73,7

69,8

67,5

% Turks

0,9

1,7

4,1

% Marokkaans

4,6

9,4

8,9


3,2

3,4

3,1


4,5

6,0

5,7

% overig westers

13,1

9,8

10,7

Bokkenbuurt

Zuid

Utrecht


30,5

31,8

34,3


13,2

12,3

11,8

% uitkeringsontvangers

13,8

12,9

11,6

Inkomenssamenstelling (2011, 2012)


Bokkenbuurt

45-49

Utrecht

40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 15%

10%

5%

0%

5%

10%

15%

110




Veel inwoners verblijven langer dan een jaar op hun adres. Opvallend is het lage percentage inwoners dat langer dan vijf jaar in hun woning blijft. Een mogelijke verklaring voor dit percentage zijn de aanwezige studentenen starterswoningen, waar een doorstroom van bewoners plaatsvindt. Dit verklaart ook het relatief hoge percentage huishoudens met alleenstaande inwoners, en lagere aantal eenoudergezinnen en paren met kinderen. Bokkenbuurt telt in vergelijking tot het Utrechtse gemiddelde net iets meer huishoudens met een laag inkomen. Ook zijn er meer uitkeringsontvangers dan in Utrecht gemiddeld. Het gemiddelde inkomen per huishouden ligt met €30.500,00 onder het stedelijke gemiddelde van €34.300,00.32 Gezondheid op wijkniveau: wijk Zuid Wanneer gekeken wordt naar beschikbare data over gezondheid van bewoners op wijkniveau, valt op dat wijk Zuid voor jeugd en volwassen een vergelijkbaar beeld laat zien met het Utrechtse gemiddelde. Zo ervaart 74% van de inwoners en 87% van de jeugd een (zeer) goede gezondheid. De meest voorkomende chronische aandoeningen bij volwassenen zijn overspannenheid, nervositeit of stress, waarvan sprake is bij 30% van de volwassen inwoners. Op het gebied van leefstijl heeft 62% van de volwassen inwoners een gezond gewicht en 68% voldoet aan de beweegnorm. In de leeftijdscategorie 12-15 jaar is het aantal kinderen met een gezond gewicht de afgelopen jaren gestegen ten opzichte van de gemeente Utrecht, net als het aantal kinderen dat elke dag groente eet. Opvallend is dat van de 10tot 12- jarigen meer kinderen voldoen aan de

beweegnorm en lid zijn van een sportvereniging, en minder kinderen langer dan twee uur achter een beeldscherm zitten. Wat betreft zorg(gebruik) valt op dat in verhouding met het Utrechtse gemiddelde meer volwassen inwoners van wijk Zuid contact hebben met de (specialistische) geestelijke gezondheidszorg, maatschappelijk werk of medisch specialist in het ziekenhuis. Het aantal jongeren dat in contact staat met welzijn, geestelijke gezondheidszorg of jeugdzorg ligt eveneens hoger dan gemiddeld in Utrecht.6 Gezondheid op buurtniveau: Bokkenbuurt De gezondheidssituatie van de inwoners van wijk Zuid komt niet geheel overeen met de gezondheidssituatie in Bokkenbuurt. De subwijk Nieuw Hoograven/Bokkenbuurt heeft in vergelijking tot de wijk veel inwoners met gezondheidsproblemen. Hoewel Bokkenbuurt onderdeel is van deze subwijk, zeggen de cijfers op subwijkniveau relatief weinig over deze buurt vanwege het kleine aantal inwoners in vergelijking tot Nieuw Hoograven. Op buurtniveau zijn voor Bokkenbuurt nauwelijks cijfers beschikbaar over de gezondheid van de bewoners.

111




Uit gesprekken met (zorg)professionals komt naar voren dat de meeste gezondheidsproblemen in Bokkenbuurt zich concentreren rondom de ‘echte Bokkenbuurters’, de groep autochtone inwoners, met over het algemeen een lage sociaaleconomische status. Naast de financiële problematiek in Bokkenbuurt, zijn op het gebied van leefstijl diverse zaken die in gesprekken met huisartsen en andere professionals steeds terugkomen en volgens hen sterk met elkaar samenhangen: • Stevig drankgebruik • Roken en drugsgebruik (cannabis) • Slechte eetgewoonten • Weinig beweging • Stress Daarnaast komt er volgens huisartsen veel chronische ziekte voor in de buurt. Zo hebben inwoners hartproblemen, longproblemen, suikerziekte en kanker. Dit laatste wordt bevestigd door verschillende bewoners, evenals het stevige drankgebruik in de buurt. Huisartsen krijgen veel te maken met lichamelijke klachten van inwoners, volgens hen komt dit omdat de gemeenschap ouder wordt. Ook benoemen zij de aanwezige psychische problematiek, zoals angststoornissen en schizofrenie.

ziekte, roken en stress. Deze bewoners worden door professionals omschreven als ‘overlevers’, mensen die leven met de dag en gezondheid niet als belangrijkste prioriteit hebben.

Geen van de jonge kinderen uit Bokkenbuurt behoort tot de doelgroep ‘voor- en vroegschoolse educatie’. Een doelgroep die op basis van ouderfactoren (opleiding/herkomst ouder) of individuele gronden (bijvoorbeeld achterstand in taalontwikkeling) in aanmerking komen voor de voorschool17. Wel wordt door verschillende partijen overgewicht onder peuters in Bokkenbuurt als aandachtspunt genoemd.

Door zorgprofessionals wordt aangegeven dat er relatief veel mensen in Bokkenbuurt wonen die moeilijk kunnen meekomen in de samenleving en daardoor kwetsbaar zijn in verschillende opzichten. Zij ervaren problemen op meerdere leefgebieden en zitten soms in een vicieuze cirkel met weinig toekomstperspectief: werkeloosheid, laaggeletterdheid, schulden, drank, drugs,

112

Buurtenverkenning Bokkenbuurt

Thema: Aandacht voor de Bokkenbuurters


IIn het onderdeel ‘Kenmerken van de buurt’ is op basis van kwantitatieve en kwalitatieve data een beschrijving gegeven van de buurt. In het kader van het themagericht werken zijn de uitkomsten van gesprekken met professionals en bewoners per buurt gevormd tot actuele thema’s. Deze thema’s zijn breed geformuleerd om de krachten en problemen in een buurt te omvatten, en kunnen gebruikt worden om een stap te maken in het verkleinen van gezondheidsachterstanden. De thema’s vertegenwoordigen een positieve zienswijze, en zijn opgebouwd uit drie onderdelen: • Signalen uit en over de buurt: wat valt op? • Inzet bewoners er professionals: wat gebeurt er al? • Kansen en mogelijkheden: wat behoeft nog aandacht?

• Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Aandacht voor de



Signalen uit en over de buurt: wat valt op? Een vergeten buurt Tijdens de buurtenverkenning viel op dat een groot deel van de professionals weinig weet over Bokkenbuurt, een aantal keer werd de vraag gesteld: ‘Bokkenbuurt, waar ligt dat ook al weer?’. Partijen actief in Hoograven hebben de laatste jaren weinig aandacht geschonken aan de buurt, die door sommigen omschreven wordt als een ‘vergeten buurtje’. In gesprekken met professionals komen verschillende verklaringen voor deze inactiviteit in Bokkenbuurt naar voren. De buurt is een klein woongebied vergeleken met Nieuw Hoograven. De afgelopen jaren is

veel tijd en geld gestoken in het aanpakken van een aantal plekken in Nieuw Hoograven, waardoor Bokkenbuurt wat naar de achtergrond is verdwenen. Verder geven professionals aan dat ze weinig signalen of vragen krijgen vanuit Bokkenbuurt zelf. Waar voorheen meldingen binnenkwamen van overlast, is het de laatste jaren rustiger geworden. Tot slot speelt het bereik van bewoners mogelijk een rol. Autochtone bewoners met een lage sociaaleconomische status zijn over het algemeen lastig te bereiken, enthousiasmeren en mobiliseren op gezondheidsthema’s. Professionals geven aan dat het vertrouwen van deze groep bewoners in de buitenwereld (voornamelijk overheids instanties) laag is.

113




Een veranderende buurt Qua inwoners wordt Bokkenbuurt door veel partijen omschreven als een volksbuurt en in dat kader vaak vergeleken met Sterrenwijk. Het typerende volkse karakter van de buurt is de laatste jaren echter steeds minder geworden. Illustrerend voor de huidige situatie is buurthuis ’t Bokkie, dat voorheen het bruisende middelpunt van de buurt vormde. Rondom en in het buurthuis troffen de Bokkenbuurters elkaar, werden activiteiten voor de jongeren georganiseerd (om ze in de gaten te houden), feestjes gevierd en vonden verschillende clubjes plaats, zoals bingo en biljart. Er was een sterke sociale cohesie onder de Bokkenbuurters, zoals een bewoonster omschrijft: ‘We deden veel samen en iedereen kon bij elkaar terecht, zaten we gezellig met z’n allen buiten en dan kwam de buurman met worst, de andere buurman met frikadellen en riepen ze naar mij wanneer mijn snackbar open was…En tetteren ja, dat deden we ook samen hahaha!’ Deze sterke sociale cohesie had ook een keerzijde. Er zijn in de buurt verschillende incidenten geweest rondom gezinnen met een niet-westerse achtergrond. Eén van deze gezinnen geeft aan dat ze nu ‘getolereerd’ worden, maar dat ze zich vroeger zeer ongewenst voelden in de buurt. Volgens de oudere bewoners is nog een kleine kern bewoners ‘van het eerste uur’ over en is de situatie niet meer zoals deze was. Hier liggen volgens hen verschillende ontwikkelingen aan ten grondslag.

Bewoners geven aan dat ze geen gebruik meer maken van ’t Bokkie omdat er steeds meer regels kwamen en ‘niets meer mocht’. Hierbij wordt onder andere verwezen naar het ingevoerde drank- en rookverbod. Ook bleken opgroeiende kinderen een verbindende factor in de buurt. Nu kinderen volwassen zijn geworden wordt er minder georganiseerd en overlegd tussen bewoners, ze zijn minder actief. Daarnaast geven bewoners aan dat verschillende buren zijn overleden (vaak aan kanker) of verhuisd. Tot slot worden ‘nieuwkomers’ gezien als oorzaak voor de veranderende samenstelling van de buurt: ‘Die nieuwe gezinnen met kleine kinderen die zijn veel meer op zichzelf. Ik heb die overbuurvrouw nog nooit gesproken terwijl ze hier al een jaar wonen…Dat vind jammer…ik maak altijd een praatje met iedereen’. Op hun beurt geven inwoners die net nieuw zijn komen wonen in de buurt juist aan dat zij een sterke sociale controle ervaren en dat ze zich welkom voelen, omdat ‘men op elkaar let en altijd wel een praatje met je wil maken’. Het beeld dat professionals van Bokkenbuurt schetsen is verschillend. Waar de één Bokkenbuurt direct omschrijft als ‘witte’ gesloten volksbuurt, schetsen andere partijen een beeld dat meer aansluit bij de beleving van bewoners: een buurt in verandering.

114




Kern Bokkenbuurt: stille problematiek? Een signaal dat regelmatig terugkomt in gesprekken over de oude kern van Bokkenbuurt is het gesloten karakter van de gemeenschap. Professionals geven aan dat er sprake is van stille problematiek en dat het lastig is een goed beeld te krijgen van de daadwerkelijke situatie. De (geringe) meldingen die binnenkomen bij instanties zijn voornamelijk uit of over het complex aan de Kariboestraat, wat een vertekend geeft van de huidige situatie in Bokkenbuurt. Uit eerdere ervaringen met de bewoners geven professionals aan dat een deel van hen moeilijk kan rondkomen, er veel wordt gedronken en gerookt en dat bewoners veel stress ervaren. Daarnaast zoeken bewoners oorzaak en oplossing van hun problemen vaak buiten zichzelf. Zorg voor gezondheid heeft niet de eerste prioriteit, men is vaak bezig te overleven en er is een gerichtheid op de korte termijn. In de oude kern hebben bewoners vaak een wantrouwende houding ten opzichte van buitenstaanders en worden problemen onderling opgelost. De grote sociale cohesie is een kracht van deze groep bewoners, maar heeft ook nadelen. Zaken worden niet gemeld totdat een situatie uit de hand dreigt te lopen, dan wordt de politie ingeschakeld om verdere escalatie te voorkomen.

115




Voor zover bekend zijn er nauwelijks partijen actief in Bokkenbuurt. Woningcorporatie Portaal en Stichting Studentenhuisvesting zijn betrokken bij de verhuur van woningen, AxionContinu biedt thuiszorg aan enkele bewoners en er is een wijkagent met Bokkenbuurt als aandachtsgebied. De jongerenwerkers van Jongerenwerk Utrecht (JoU) geven aan dat ze weinig jongeren uit Bokkenbuurt in hun groepen hebben. Met enkele gezinnen hebben zij de afspraak dat ze elkaar weten te vinden wanneer dit nodig is. Volgens sociaal makelorganisatie Vooruit zijn de contacten die zij voorheen in het woongebied hadden sterk verwaterd, hier willen ze graag weer aandacht aan besteden.




Partijen zijn echter verdeeld over de vraag of er inzet moet komen in Bokkenbuurt. Uit gesprekken met professionals komen grofweg twee opvattingen naar voren. Een deel van de professionals geeft aan dat naar hun mening geen (extra) aandacht nodig is voor het woongebied. Het is rustiger geworden in de buurt en er komt weinig vraag vanuit bewoners. Daarbij geven ze aan dat eerdere inzet in de buurt nagenoeg niets opleverde. Een tweede groep professionals pleit juist voor meer aandacht voor Bokkenbuurt. Eén van hen stelt: ‘Dat je niets hoort betekent niet dat er niets aan de hand is’. De problematiek ‘achter de voordeur’ is volgens hen zeker aanwezig, en uit eerdere ervaringen blijkt dat inzet wel iets kan opleveren.

Tussen 2007 en 2011 zijn samen met bewoners verschillende gezondheidsbevorderende activiteiten uitgevoerd in de buurt, zoals een gezondheidsdag. Hoewel deze dag matig bezocht werd, leverde deze dag veel ‘goodwill’ op bij de bewoners en zijn een aantal vervolgactiviteiten opgezet. Zo werd een zumbagroep gestart, hebben enkele vrouwen deelgenomen aan de cursus ‘gezond gewicht’, is een ontspanningsavond georganiseerd en is voorlichting gegeven over piekeren. Ook is een ‘afvalclubje’ opgestart en zijn drie bijeenkomsten gepland met een psycholoog van Indigo. Op het ‘afvalclubje’ na, zijn alle activiteiten in Bokkenbuurt gestopt vanwege het wegvallen van begeleiding door professionals of een sleutelfiguur uit de buurt.

116




Op basis van deze verkenning wordt duidelijk dat bij de groep autochtone bewoners met een lage sociaaleconomische status nog winst te behalen valt op het brede gebied van gezondheid. De bewoners die problemen ervaren voelen zich vaak gefrustreerd en onmachtig om daar verandering in aan te brengen, zij ervaren weinig grip op hun leven. Deels doordat men bepaalde vaardigheden mist, deels omdat bepaalde leefomstandigheden nauwelijks te beïnvloeden zijn. Professionals geven aan dat deze Bokkenbuurters wars zijn van betutteling, en advies van “buiten” snel als kritiek opvatten.




Wanneer wordt besloten in te zetten op het verkleinen van de aanwezige gezondheidsverschillen in de buurt, ligt het succes in een kleinschalige aanpak die tijd, inspanning, motivatie, flexibiliteit, creativiteit en doorzettingsvermogen vraagt. Volgens professionals is het hierbij essentieel om aan te sluiten bij de beleving van de groep, waarbij een open benadering wordt gehanteerd en geïnvesteerd wordt in het opbouwen van een vertrouwensrelatie. Daarbij is het investeren in en contact leggen met enkele sleutelfiguren in de buurt noodzakelijk om de doelgroep te bereiken. Het loont om aan te sluiten bij wat leeft in de buurt en gezondheid te koppelen aan bestaande activiteiten of lopende zaken. Tot slot is het interessant om te kijken in hoeverre het kleine woongebied kan worden meegenomen in de thema’s en aandachtspunten die voor de aangrenzende buurt Nieuw Hoograven zijn vastgesteld.

117

Buurtenverkenning Sterrenwijk • Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Zorgen voor elkaar • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en


Introductie in de buurt Sterrenwijk is een buurt in de Wijk Oost en had op 1 januari 2015 823 inwoners.32 Qua inwonersaantal is het daarmee een van de kleinste buurten van de wijk en van de stad Utrecht. De Venuslaan, de Abstederdijk, de Notebomenlaan en de Oosterspoorbaan vormen de afbakening. De buurt kent weinig toegangswegen en ligt daarmee fysiek ingesloten. De buurt kenmerkt zich van oudsher als volksbuurt, waarbij de veelal autochtonebewoners met een lage sociaaleconomische status een sterk wij/zij gevoel hebben. Binnen de groep steunt men elkaar en identificeert men zich sterk met de buurt. Ze zijn trots dat ze er wonen. Deze saamhorigheid vormt, samen met de sociaalmaatschappelijke problemen die de buurt ook kent, een belangrijk element van het imago van de buurt. De laatste tien jaar is de bevolkingssamenstelling van Sterrenwijk aan het veranderen. Van een homogene groep is het publiek nu gemêleerder van samenstelling. Dit heeft op diverse manieren invloed op het karakter van de buurt.

118




Leefomgeving

voornamelijk homogene eengezinswoningen en boven- en benedenwoningen. Ruim 90% is in het bezit van de woningbouwcorporaties Portaal en Bo-Ex. In vergelijking tot de wijk Oost en de stad Utrecht heeft Sterrenwijk daarmee relatief gezien een grote concentratie van sociale huurwoningen. Wel is het aandeel sociale huurwoningen in de buurt - door de verkoop van woningen door de woningbouwcorporaties – in de afgelopen tien jaar iets afgenomen (van 94% in 2004 tot 91%).32 Deze verkoop frustreert een groep bewoners van Sterrenwijk, doordat deze woningen hierdoor voor hun kinderen onbetaalbaar zouden zijn. Woningvoorraad (2013) % koop

Sterrenwijk

Oost

Utrecht

6,7

52,2

48,3

% huur sociaal

92,5

34,6

38,6

% huur particulier

0,8

12,8

13,0

Woningen Tot 1918 kende het gebied, wat nu bekend staat als Sterrenwijk, een industriële functie. Daarna kreeg het een woonfunctie. Enige industriële bedrijvigheid bleef nog een tijd bestaan, zoals op het Vaaltterrein tussen de Venuslaan en Komeetstraat (actief tot de jaren ‘70), het Cindu terrein in de aangrenzende Watervogelbuurt (actief tot 1992) en de Oosterspoorbaan (in gebruik tot 2012). In 1918 werden woningen gebouwd in het kader van de Woningwet. Deze wet had als doel de bewoning van slechte en ongezonde woningen tegen te gaan. Waar de toen gerealiseerde woningen in Sterrenwijk in eerste instantie gebouwd waren voor 25 jaar, zijn ze pas na 60 jaar vervangen. De huidige woningvoorraad beslaat in totaal 380 woningen. Dit zijn

119



In de woningen van zowel Bo-Ex als Portaal is in 2012 asbest gevonden. De woningen zijn waar nodig in 2013 en 2014 gesaneerd. Toch uiten bewoners nog vaak hun zorgen over asbest. Zij vertrouwen er niet op dat alles is verdwenen en dat het geen invloed op hun gezondheid heeft gehad. De woningen in Sterrenwijk zijn beperkt geschikt voor ouderen. Woningcorporaties geven aan dat zelfs de indeling van de benedenwoningen niet is ingericht voor minder mobiele mensen. Toch wonen hier relatief veel ouderen, omdat zij graag in Sterrenwijk willen blijven wonen. Problemen die deze bewoners, maar ook anderen, in hun woning tegenkomen lossen ze vaak zelf op. Hierdoor wordt veel verbouwd aan de huizen. Sterrenwijk kent een sterke sociale controle, wat invloed heeft op de (uitstraling van) de woningen. Eén van de ‘regels’ die in de buurt geldt, is dat de buitenkant van het huis schoon en netjes gehouden moet worden. Bewoners dienen hun stoepen te vegen en ramen te lappen. Het negeren van deze ‘regel’, vergroot volgens professionals en bewoners de kans om buiten de groep te vallen. Hierdoor ziet de buitenkant van de huizen er vaak verzorgd uit. Voorzieningen De buurt ligt dicht bij het stadscentrum van Utrecht, maar vooral de autochtone bewoners met een lage sociaaleconomische status vinden de voorzieningen in de buurt en de nabije omgeving erg belangrijk voor hun dagelijkse boodschappen en dagelijks vermaak. Hierbij gaat het voornamelijk om de snackbar, de speeltuin, de dierenweide, het winkelcentrum

en de basisschool. Wel staat het voortbestaan van de basisschool door het kleine aantal leerlingen onder druk. Verder ligt er in Sterrenwijk een buurthuis – genaamd Sterrenzicht – gelegen aan het Keerkringplein; het centrale plein in de buurt. In dit buurthuis zijn de sociaalmakelorganisatie Vooruit en het Jongerenwerk Utrecht (JoU) gevestigd. Tot tien jaar terug was dit buurthuis echt de centrale ontmoetingsplek van de buurt en kwamen bewoners er veel en vaak. Deze functie is minder geworden. Dat komt door veranderingen, o.a. regels over alcoholgebruik en de nieuwe rol van welzijnswerkers, waarbij zij niet meer de trekker van activiteiten zijn. Bewoners geven aan het vooral jammer te vinden dat er geen activiteiten voor kinderen meer worden georganiseerd.

120



Openbare ruimte Voor Sterrenwijk zijn geen cijfers bekend over de hoeveelheid groen in de buurt. Op basis van observaties kan gesteld worden dat de hoeveelheid groen gering is. Wel kent de buurt door het stratenpatroon – waarbij veel straten dood- of rondlopend zijn – veel pleintjes en hofjes. In sommige gevallen staan hier speeltoestellen. Eind 2015 wordt het gebied van de Oosterspoorbaan tussen de Abstederdijk en Gansstraat herontwikkeld, wat een nieuw stuk openbaar groen oplevert. Hier komt een fietspad en een voetpad. Tevens is er ruimte voor initiatieven van bewoners. Denk hierbij aan een moestuin of een sporttrimbaan voor volwassenen. Vooral de autochtone bewoners met een lage sociaaleconomische status voelen zich sterk verbonden met de openbare ruimte in Sterrenwijk. Hierbij leeft het gevoel: ‘Dit is ónze buurt en de openbare ruimte is óns eigendom’. De waarden, normen en opvattingen over gewenst gedrag van deze groep kunnen afwijken van die van de overige bewoners van Sterrenwijk. Professionals en bewoners geven aan dat dit in sommige gevallen tot opstootjes en onveiligheidsgevoelens leidt. Ook jongerenoverlast draagt volgens hen bij aan deze onveiligheidsgevoelens.

De luchtkwaliteit is volgens bewoners een heikel punt van de openbare ruimte in Sterrenwijk. De Venuslaan vormt een buitengrens van de buurt Sterrenwijk en is een hoofdverkeersader van Utrecht. De stoplichten staan hier relatief lang op rood om doorstroom naar de binnenstad en de Catherijnesingel te ontmoedigen. Auto’s staan hier, zeker in de spits, lang te wachten. Tevens rijden er veel bussen van en naar de Uithof. Dit alles zorgt voor een bovengemiddelde luchtverontreiniging. In 2018 gaat de Uithoflijn (tram tussen Utrecht centraal en de Uithof) rijden, waardoor naar verwachting het aantal bussen op de Venuslaan afneemt.

121



Bewoners

Achtergrond (2015)

Bewonerskenmerken In de buurt Sterrenwijk wonen 823 inwoners. 78% heeft een autochtone achtergrond. Dit is ongeveer gelijk aan het gemiddelde van de wijk Oost (77%), maar een stuk hoger dat het Utrechtse gemiddelde (67%). 15% van de bewoners uit Sterrenwijk heeft een niet-westerse achtergrond, waarvan het grootste gedeelte een Marokkaanse (9%). Daarnaast hebben relatief veel bewoners een lage sociaal economische status in vergelijking tot het gemiddelde van de wijk Oost en het Utrechtse gemiddelde. Bijna 25% van de huishoudens heeft een inkomen tot 120% van het sociaal minimum in vergelijking tot 16% Utrechtse gemiddelde. Het aantal mensen met een arbeids ongeschiktheidsuitkering is met 18% hoog (in vergelijking tot 6% Utrechtse gemiddelde).

Sterrenwijk

Oost

Utrecht

% autochtoon

78,8

77,1

67,5

% Turks

0,7

0,4

4,1

% Marokkaans

8,7

1,5

8,9


2,0

1,8

3,1


3,5

4,7

5,7

% overig westers

6,2

14,5

10,7

Sterrenwijk

Oost

Utrecht

% alleenstaand

45,7

70,2

53,9


21,7

14,5

19,3

Huishoudsamenstelling (2014)

% eenoudergezin

12,9

3,0

5,4

% overig

1,0

1,2

1,1

% paar met kinderen

18,8

11,1

20,3


Sterrenwijk

45-49

Utrecht

40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 15%

10%

5%

0%

5%

10%

15%

122

Buurtenverkenning Sterrenwijk • Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Zorgen voor elkaar • Signalen uit en over de buurt

Qua bevolkingssamenstelling kan gesteld worden dat er relatief veel eenoudergezinnen en paren zonder kinderen wonen. Het percentage alleenstaanden is juist een stuk lager. Het feit dat in de buurt veel paren zonder kinderen wonen, kan onder andere verklaard worden aan de hand van de leeftijdssamenstelling. Er wonen relatief veel 55+’ers in de buurt (30% in vergelijking tot 18% Utrechtse gemiddelde). Hiervan zijn kinderen veelal al uit huis. Het aandeel kinderen en jongeren tussen de 0 t/m 17 jaar is met 15% relatief laag in Sterrenwijk (20% Utrechtse gemiddelde).32



Naast dit statische beeld is het, voor het verkrijgen van een compleet demografisch beeld, belangrijk om in te zoomen op twee bewegingen. De eerste heeft betrekking op de verandering in bevolkingssamenstelling.

de ‘nieuwe’ mensen in de plaats van hun kinderen komen. Diverse bewoners geven aan dat in de huidige bevolkingssamenstelling ongeveer 60% van de bewoners behoort tot de ‘oude’ kern van autochtone bewoners met veelal een lage sociaaleconomische status. De andere 40% zijn volgens hen de ‘nieuwe’ Sterrenwijkers. In cijfers is deze verhouding niet zichtbaar. Het woordgebruik van ‘oude’ en ‘nieuwe’ Sterrenwijkers wordt zowel door de professionals die werkzaam zijn in de buurt, als door de bewoners van Sterrenwijk gebruikt. De komst van de ‘nieuwe’ bewoners in de hechte kern van ‘oude’ Sterrenwijkers ondermijnt volgens professionals en bewoners de sociale cohesie en het zelforganiserend vermogen in de buurt. Tevens zorgt het voor spanningen en strubbelingen tussen beide groepen.

Sterrenwijk staat al decennia lang bekend als volksbuurt, waarbij de kern bestaat uit vijf families. Deze kenmerken zich als een autochtone bevolkingsgroep met een lage sociaaleconomische status. De groep heeft een sterke sociale cohesie en sociale controle, waarbij zorgen voor elkaar een belangrijke waarde is. De laatste tien jaar is de bevolkingssamenstelling van de buurt aan het veranderen. Meer studenten, mensen met een niet-westers achtergrond en mensen met een hogere sociaaleconomische status komen in de buurt wonen. Deze laatste groep kopen woningen die door woningcorporaties te koop worden aangeboden. De ligging van Sterrenwijk is hierbij de belangrijke pullfactor. Onder ‘oude’ Sterrenwijkers heerst sterk het gevoel dat

123



In gesprek met bewoners kwam naar voren dat kinderen van ‘nieuwe’ Sterrenwijkers weggepest worden bij voetbalveldjes. Eveneens ligt het aantal aanmeldingen rondom pesten bij het Buurtteam Jeugd en Gezin hoog. Vooroordelen en andere waarden en normen liggen aan de spanningen ten grondslag. De tweede ontwikkeling in de demografie van Sterrenwijk is de vergrijzing. Het relatieve aandeel ouderen is de laatste jaren gestegen. In 2006 was het percentage 55+’ers nog 24% terwijl dit in 2015 gestegen is tot 30%. Zowel de hoogte van het percentage, als de stijging is opvallend te noemen in vergelijking tot de gemiddelden van Utrecht. Gemiddeld is slechts 18% van de bewoners uit Utrecht 55 jaar of ouder.32 Gezondheid Wanneer gekeken wordt naar beschikbare kwantitatieve data over de gezondheid van de bewoners in de wijk Oost valt op dat de wijk op bijna alle punten bovengemiddeld scoort. Zo geven relatief veel bewoners aan een goed ervaren gezondheid te hebben, ligt de levensverwachting in goed ervaren gezondheid op 70,9 jaar, heeft 94% van de bevolking het gevoel voldoende regie op het eigen leven te hebben en hebben relatief weinig individuen overgewicht. De meest voorkomende chronische aandoeningen zijn overspannenheid, nervositeit en stress. 20% van de bevolking van Oost kampt hier mee. Dit is minder dan het Utrechtse gemiddelde.10, 15

Door de verschillen tussen de bevolkings samenstelling van de wijk Oost en de buurt Sterrenwijk kan verwacht worden dat deze cijfers niet representatief zijn voor Sterrenwijk. Door het kleine aantal bewoners zijn er op buurtniveau voor Sterrenwijk nauwelijks betrouwbare cijfers beschikbaar over de gezondheid van de bewoners. De kwalitatieve data, voortgekomen uit de gesprekken met professionals en bewoners, staat daardoor centraal. Hierin komt onder andere naar voren dat de meeste gezondheidsachterstanden zich concentreren rondom de ‘oude’ Sterrenwijkers. (autochtone bewoners met over het algemeen een lage sociaal economische status). De signalen kunnen onderverdeeld worden in de topics leefstijl, ziekten en aandoeningen, kwaliteit van leven en sociaalmaatschappelijke participatie. Leefstijl • Overgewicht: In gesprekken met professionals komt naar voren dat relatief veel ‘oude’ Sterrenwijkers kampen met overgewicht. Hierbij gaat het zowel om de jeugdige als volwassen populatie. Professionals en bewoners dragen verschillende oorzaken aan voor dit vraagstuk in Sterrenwijk. Professionals zoeken verklaringen voor het overgewicht van volwassen en kinderen in de gebrekkige gezondheidsvaardigheden (in het bijzonder laaggeletterdheid) en gebrekkige opvoedvaardigheden van ouders (voornamelijk moeite met nee zeggen). Daarnaast spelen volgens hen de sociale norm en sociale druk een rol, waarbij (ongezond) eten voor gezelligheid en gastvrijheid staat.

124



Bewoners geven aan dat financiële problemen ten grondslag liggen aan het overgewicht. De prijs van gezond eten en de hoge contributie bij sportverenigingen zouden de belemmerende factor zijn. • Middelengebruik: In gesprekken met professionals kwam naar voren dat relatief veel volwassenen uit Sterrenwijk een overmatige alcoholconsumptie hebben en overmatig veel sigaretten roken. Tevens zijn er signalen dat op relatief jonge leeftijd met deze middelen wordt begonnen. Ziekten en aandoeningen • Lichamelijke gezondheid: Zowel professionals als bewoners stellen dat er relatief veel bewoners van Sterrenwijk gediagnosticeerd zijn

met kanker. Opvallend hierbij is dat bewoners en professionals hiervoor een andere verklaring hebben. Bewoners zoeken de oorzaak buiten zichzelf, waarbij de luchtverontreiniging, bodemverontreiniging (veroorzaakt door eerdere industriële bedrijvigheid) en asbest de boosdoeners zouden zijn. Een link tussen de ziekte en deze externe factoren is onderzocht door GGD regio Utrecht. Deze bleek niet aanwezig te zijn. Professionals wijten de relatief grote hoeveelheid kankerpatiënten aan een combinatie van leeftijdsopbouw (relatief veel ouderen, die relatief gezien een grotere kans hebben om de ziekte te krijgen) en een ongezonde leefstijl (vet eten, weinig bewegen, veel roken en overmatig alcohol gebruik). • Psychische gezondheid: In gesprek met professionals en bewoners komen twee soorten psychische vraagstukken naar voren. • Angstklachten bij volwassenen en kinderen. Relatief veel bewoners van Sterrenwijkers zijn volgens professionals overmatig angstig en bezorgd over dagelijkse dingen. Hierbij piekeren ze over zaken, waar niet direct aanleiding voor is. Enkele professionals geven aan dat de laaggeletterdheid de angstklachten versterkt. De angstklachten volgens hen overgedragen van ouder op kind. • Concentratieproblemen en leerachterstanden bij kinderen van ‘oude’ Sterrenwijkers. De concentratieproblemen zijn volgens professionals te wijten aan slaaptekort. Gekscherend werd door een professional verteld dat de kinderen uit groep 2 al op de hoogte zijn van de ontwikkelingen bij de televisieserie Goede Tijden, Slechte tijden.

125



Kwaliteit van het leven • Ervaren gezondheid: Gezondheid is een onderwerp dat leeft in de buurt Sterrenwijk. Men signaleert dat er relatief veel mensen ziek zijn in de buurt (hierbij wordt vooral gesproken over kanker), waarbij zorgen worden geuit. Echter, wanneer naar de eigen gezondheid of de eigen leefstijl wordt gevraagd, wordt al snel verteld dat ze een goede gezondheid hebben of gezondheidsproblemen niet als zodanig overlastgevend ervaren dat de leefstijl veranderd dient te worden. Het achterste van de tong wordt niet snel getoond. • Regie op het eigen leven: ‘oude’ Sterrenwijkers ervaren weinig regie te hebben op hun eigen leven en specifiek op hun eigen gezondheid. Oorzaken en oplossingen worden vaak buiten zichzelf gezocht. Door professionals worden zowel het gebrek aan kennis en zelfvertrouwen als de sterke sociale cohesie als oorzaak aangewezen. Angst om, bij afwijkend gedrag, buiten de groep te vallen komt zowel in gesprek met bewoners als met professionals naar voren.

Sociaal maatschappelijke participatie • In gesprek met bewoners en professionals komt naar voren dat de eenzaamheid onder de ‘oude Sterrenwijkers’ toeneemt. Professionals en bewoners geven aan dat dit onder andere te maken heeft met de vergrijzing. Onder ouderen komt over het algemeen meer eenzaamheid voor. De veranderende bevolkingssamenstelling versterkt volgens professionals en bewoners deze trend. ‘Nieuwe’ bewoners hebben andere dagritmes of interesses, waardoor gesprekken die als vanzelfsprekend gezien werden niet meer mogelijk zijn. Denk hierbij aan een praatje zittend in de voortuin. De afnemende sociale cohesie en toenemende eenzaamheid heeft invloed op de zelfredzaamheid van de bewoners.

126



Thema: Zorgen voor elkaar In het onderdeel ‘Kenmerken van de buurt’ is op basis van kwantitatieve en kwalitatieve data een beschrijving gegeven van de buurt. In het kader van het themagericht werken zijn de uitkomsten van gesprekken met professionals en bewoners per buurt gevormd tot actuele thema’s. Deze thema’s zijn breed geformuleerd om de krachten en problemen in een buurt te omvatten, en kunnen gebruikt worden om een stap te maken in het verkleinen van gezondheidsachterstanden. De thema’s vertegenwoordigen een positieve zienswijze, en zijn opgebouwd uit drie onderdelen: • Signalen uit en over de buurt: wat valt op? • Inzet bewoners er professionals: wat gebeurt er al? • Kansen en mogelijkheden: wat behoeft nog aandacht?

Signalen uit en over de buurt: wat valt op? Zeker de ‘oude’ Sterrenwijkers, maar ook enkele ‘nieuwe’ bewoners, hebben aangegeven het belangrijk te vinden dat men in de buurt voor elkaar klaar staat en dat waar nodig voor elkaar gezorgd wordt. Dit blijkt al uit twee door bewoners veel gedane uitspraken, namelijk: ‘we letten op elkaar, want we willen niet dat iemand dagenlang dood in zijn huis ligt, zonder dat iemand het weet’ en ‘de gordijnen zijn hier open om te kunnen zien wanneer er iets op straat gebeurt dat niet door de beugel kan’. Tevens wordt op het thema veel door hen georganiseerd.

Het zorgen voor elkaar wordt hierdoor zowel door bewoners als door professionals als een kracht van de buurt gezien. Toch zijn er ook factoren aan te wijzen die het zorgen voor elkaar binnen de buurt of binnen het gezin ondermijnen. Hierbij kan onderscheid gemaakt worden tussen individuele factoren, sociale controle en de veranderende bevolkingssamenstelling. • Individuele factoren: Hierbij gaat het voornamelijk om de individuele kenmerken van de ‘oude’ Sterrenwijkers. De geringe gezondheidsvaardigheden (laaggeletterdheid) en opvoedvaardigheden (moeite met nee zeggen) van de ouders beïnvloeden de gezondheid van de volwassen en kinderen in Sterrenwijk. Professionals stellen dat overgewicht, concentratiestoornissen, leerachterstanden en slaaptekort hier gevolgen van kunnen zijn. Daarnaast ondermijnt het gebrek aan zelfvertrouwen en het gevoel

127



weinig regie te hebben over het eigen leven het zorgzame karakter en zelforganiserend vermogen van de bewoners. Verder lopen door geringe communicatieve vaardigheden van bewoners miscommunicaties snel uit de hand, wat het gevoel van veiligheid en burenhulp ondermijnt. • Sociale controle: De sterke sociale samenhang is een bevorderende factor in de kracht van de buurt waarbij bewoners klaar staan voor elkaar. Toch kent deze medaille ook een keerzijde, waarbij de sociale cohesie juist een belemmering vormt voor het thema ‘Zorgen voor elkaar’ en de gezondheid van bewoners. Zo stellen professionals dat de sociale cohesie de individuele ontwikkeling van de bewoners remt. Door het roddelcircuit wat in de buurt aanwezig is, laten bewoners niet snel hun ‘zwaktes’ of problemen zien. Vanwege hetzelfde mechanisme wordt men ook niet graag met een hulpverlener gezien. Daarnaast ondermijnt de sociale cohesie volgens professionals het zelforganiserend vermogen van de groep. ‘Wanneer je je kop boven het maaiveld steekt, loop je juist risico het mikpunt van pesterijen en kritiek te worden’. Dit houdt mensen tegen om bepaalde ideeën op te pakken en uit te werken. Als laatste heeft de sociale controle, volgens professionals, invloed op de leefstijl. Zo heerst er een ‘uitdeelcultuur’ waarin bij gezellige uitstapjes het (in veelal grote getalen) meegenomen snoep met veel bezoekers wordt gedeeld. Dit zou een teken zijn van gastvrijheid. Het heeft als gevolg dat iedereen de druk voelt om ook iets mee te nemen en uit te delen, waardoor kinderen veel snoep eten bij dergelijke gelegenheden.

Daarnaast wordt het middelengebruik binnen de groep van ‘oude’ Sterrenwijkers erg normaal gevonden. Het probleem wordt door hen niet erkend. Zo was het voor bewoners, bij het invoeren van het rookverbod, niet de vraag of ze moesten stoppen met roken, maar waar ze nog konden roken. • Veranderende bevolkingssamenstelling: De bevolkingssamenstelling van Sterrenwijk is aan het veranderen. De groep ‘oude’ Sterrenwijkers - bestaande uit autochtone bewoners met over het algemeen een laag inkomen - is kleiner aan het worden en de groep ‘nieuwe’ bewoners bestaande uit studenten, mensen met een nietwesterse achtergrond en mensen met een hogere sociaal economische status - is aan het groeien. Tussen de ‘oude’ en ‘nieuwe’ bewoners is door verschillende dagritmes, behoeften, manier van communiceren en waarden en normen weinig contact. Ook vooroordelen liggen hieraan ten grondslag. Hoger opgeleiden voelen zich volgens de ‘oude’ Sterrenwijkers te goed voor hen, ‘oude’ Sterrenwijkers zijn volgens

128


bewoners

‘nieuwe’ bewoners een erg gesloten en asociale groep en mensen met een niet-westerse achtergrond zijn volgens ‘oude’ Sterrenwijkers ‘vies’ of ‘crimineel’. Deze vooroordelen komen terug bij volwassenen en kinderen. Er heerst dan ook een sterk wij/zij gevoel tussen groepen. Bewoners en professionals geven aan dat deze veranderende bevolkingssamenstelling en de daaraan gerelateerde afnemende sociale cohesie een bedreiging vormt voor het zorgzame karakter van de buurt. Het leidt volgens hen tot een toename van eenzaamheid en onveiligheidsgevoelens. Tevens wordt het verlenen van burenhulp – de kracht van Sterrenwijk – lastiger.


129

Buurtenverkenning Sterrenwijk



Inzet bewoners Doordat bewoners uit de kern van Sterrenwijkers het belangrijk vinden dat men voor elkaar zorgt en dat men voor elkaar klaarstaat, gebeurt er vanuit hen al veel op het thema ‘Zorgen voor elkaar’. Extra aandacht gaat daarbij uit naar de oudere bewoners uit hun groep en de daaraan gerelateerde eenzaamheidsproblematiek. Zo bieden individuele bewoners hulp aan een hulpbehoevende buurtgenoot en organiseert het bewonerscomité, bestaande uit negen bewoners, allerlei activiteiten voor hen. Bijzonder aan de samenstelling van dit bewonerscomité is dat er een

• Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Zorgen voor elkaar • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en


‘nieuwe’ hoogopgeleide bewoner is aangesloten. Ondanks het feit dat er activiteiten georganiseerd worden, geven zowel individuele bewoners als het bewonerscomité aan het eng of lastig te vinden om de verantwoordelijkheid te krijgen. Angst voor onvoorziene calamiteiten is hiervoor de reden. Om hier op in te springen krijgen enkele leden een EHBO cursus aangeboden. Professionals De kern van Sterrenwijkers staat kritisch tegenover (het woord) professionals. Dit maakt het voor mensen die werkzaam zijn in de buurt niet altijd makkelijk om vraagstukken aan te pakken. Leefstijl is daarbij nog een extra lastig onderwerp, omdat bewoners open aanmerkingen over dit onderwerp snel als kritiek ervaren, waardoor ze het niet aannemen. Een veel gebruikte zin is dan: ‘Mijn ouders deden het ook zo, en bij mij is het ook goed gekomen’. Door het feit dat men het gevoel heeft zelf weinig regie te hebben op hun eigen gezondheid, wordt deze afwijzende houding ten opzichte van advies versterkt. De veranderende rol van de professional, waarbij meer wordt ingezet op eigen regie van de bewoner, versterkt de kritische houding van de bewoner ten opzichte van de professionals. Veel bewoners geven aan de nieuwe rol niet te snappen; immers professionals worden toch betaald om dingen voor hen te organiseren en problemen op te lossen? Ondanks de weerstand hebben enkele professionals al

130



initiatieven ontplooid rondom het thema ‘Zorgen voor elkaar’. Om hier dieper op in te gaan wordt onderscheid gemaakt tussen initiatieven die te maken hebben met de leefomgeving, sociale cohesie en sociale mix en opvoeden gezondheidsvaardigheden. Leefomgeving Verschillende partijen hebben zich de afge lopen jaren gebogen over de door bewoners veronderstelde link tussen de asbest en bodem- en luchtverontreiniging en gezond heidsproblemen. Geconcludeerd werd dat er geen link tussen deze onderwerpen en gezondheidsproblematiek in de buurt aanwezig is. Aangezien het wel een gevoelig punt is in de buurt, is vanuit de GGD regio Utrecht een medewerker beschikbaar om vragen te beantwoorden van bewoners én professionals. Veranderende bevolkingssamenstelling Met de signalen ‘eenzaamheid’ en ‘onveilig voelen in de buurt’, die te maken hebben met de afnemende sociale cohesie, zijn ook al verschillende partijen actief. Zo zijn sociaal makelaars en het bewonerscomité rondom eenzaamheid begonnen met een inventarisatie naar de behoefte van senioren. Daarnaast is in heel wijk Oost, dus ook in Sterrenwijk, het project ‘buurtcontactpersonen’ opgezet. Hierbij wordt gezocht naar bewoners die één keer in de week een praatje maken met een oudere of bewoners met diverse problemen in de straat om te achterhalen hoe het gaat. Dit project krijgt nog geen voet aan de grond in Sterrenwijk omdat bewoners het gevoel hebben dat het van bovenaf wordt opgelegd, terwijl ze dit naar hun idee zelf kunnen. Het is immers hun kracht.

Om in te springen op de onveiligheidsgevoelens in Sterrenwijk is begin 2015 besloten de aanpak ‘Vreedzame wijk’ nieuw leven in te blazen in Oost en specifiek in Sterrenwijk. Dit blijkt niet altijd soepel te verlopen door miscommunicatie en een afwachtende houding van de leraren. De jeugdgroepenaanpak boekt wel successen in de buurt. Verschillende professionals en bewoners geven aan dat jongerenoverlast is afgenomen, wat bijdraagt aan een veiliger gevoel. Opvoed- en gezondheidsvaardigheden Verschillende professionele partijen zijn bezig met het vraagstuk opvoedvaardigheden in Sterrenwijk, zoals de Jeugdgezondheidszorg (JGZ), de Notenboomschool, sociaalmakel organisatie Vooruit, de huisartsen en het Buurtteam Jeugd en Gezin. Toch blijkt het lastig om bewustzijn te creëren en een verandering teweeg te brengen. Bij voorlichtingsmomenten is de opkomst laag en initiatieven worden vaak genegeerd. Ook rondom beperkte gezondheidsvaardigheden is bij enkele partijen het bewustzijn geland dat dit een belangrijk vraagstuk is voor Sterrenwijk. Echter, concrete acties zijn nog niet opgezet.

131

Buurtenverkenning Sterrenwijk



Verschillende aspecten van het Thema: Zorgen voor elkaar worden al aangepakt door professionals en bewoners. Er is nog een aantal kansen tot versterking:

• Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Zorgen voor elkaar • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en


Versterken samenwerking De samenwerking in de buurt kan versterkt worden. In de eerste plaats gaat het hierbij om de samenwerking tussen bewoners en professionals. Drie punten zijn hiervoor belangrijk. Ten eerste de continuïteit in personele bezetting. Het duurt in Sterrenwijk lang voordat een professional een vertrouwensband heeft opgebouwd. Te veel wisselingen in personeel ondermijnt daarmee de effectiviteit van interventies. Ten tweede is het belangrijk dat afspraken en gedragsregels worden nagekomen, zowel door bewoners als door professionals. Het feit dat dit nu niet altijd gebeurt, zet spanning op de relatie tussen beide partijen. Als laatste is het belangrijk dat bewoners van Sterrenwijk vanaf de start worden betrokken bij het ontwikkelen van interventies en activiteiten. Dit klinkt als een open deur, maar juist voor een groep die zo sceptisch tegen externe partijen aankijkt is dit heel belangrijk om interventies te laten slagen. Momenteel gebeurt het nog te vaak dat ideeën van bovenaf worden opgelegd. In de tweede plaats gaat het om de samenwerking tussen professionals. Hierbij is het van belang dat er een gezamenlijke boodschap wordt geformuleerd.

Een tiental partijen (professionals en bewoners) doet momenteel een subsidieaanvraag bij het Fonds NutsOhra. Zij willen een integrale aanpak ontwikkelen om de gezondheidsachterstanden in Sterrenwijk te verkleinen. Dat biedt kansen. Gezondheids- en opvoedvaardigheden versterken De tweede kans richt zich op het versterken van de gezondheids- en opvoedvaardigheden van de bewoners. Professionals zien dit als een van de belangrijkste oorzaken voor de gezondheidsvraagstukken die vooral bij de ‘oude’ Sterrenwijkers spelen. Diverse partijen hebben aangegeven hier iets mee te willen doen. Hiervoor is het eerste contact met Stichting Lezen & Schrijven gelegd. Wat nog nodig is om tot een samenhangende aanpak te komen zal nader bekeken moeten worden.

132



Stimuleren en faciliteren sociale mix Het laatste punt richt zich op het stimuleren en faciliteren van de contacten en wederzijdse acceptatie tussen diverse bevolkingsgroepen uit Sterrenwijk. Professionals kunnen hier drie rollen in vervullen. Als eerste kunnen zij bewoners actief uitnodigen met elkaar in gesprek te gaan. Uit eigen ervaring, maar ook uit eerdere ervaringen van Wijkbureau Oost, blijkt dit hele vruchtbare gesprekken op te leveren. Als tweede hebben professionals een rol in het afstemmen van verwachtingen tussen diverse bewoners wanneer gezamenlijk activiteiten worden opgepakt. Bij een naaiclubje waar zowel mensen met een autochtone als een niet-westerse achtergrond samenkwamen leverde het hebben van verschillende verwachtingen veel spanningen op. Als laatste ligt er de kans de aanpak Vreedzame wijk verder te versterken, door nader om aan te sluiten bij de leefwereld van kinderen. Bepaalde ‘verplichtingen’ zouden geen ‘kunstje’ moeten zijn. Het is belangrijk dat kinderen de handelingen snappen en voelen. Sociaalmakelorganisatie Vooruit is coördinator van de Vreedzame wijk.

133

Buurtenverkenning Parkwijk-zuid • Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Het dak bouwen als de

zon schijnt • Signalen uit en over de buurt • Inzet professionals en


Introductie in de buurt Parkwijk-zuid is een buurt in de nieuwbouwwijk Leidsche Rijn en wordt begrensd door de Langerakbaan en de busbaan Parkwijk. Anno 1 januari 2015 wonen er 3.832 inwoners.32 De buurt kreeg al snel na de komst van de eerste bewoners een slecht imago. In de volksmond wordt het door sommigen het nieuwe Kanaleneiland genoemd. Redenen hiervoor zijn het hoge aantal voormalig bewoners van Kanaleneiland, het hoge percentage sociale huurwoningen en mensen van niet-westerse achtergrond en de geweldsdelicten waar de buurt in de eerste jaren mee kampte. De media hebben veelvuldig over deze geweldsdelicten bericht, waarbij artikelen gepubliceerd werden met titels als: ‘Parkwijk-zuid: Probleemwijk in de dop?’ en ‘Ik schaam me dat ik hier woon’.29, 1 Dit heeft bijgedragen aan de huidige beeldvorming. Echter, de bewoners van Parkwijk-zuid geven momenteel aan fijn in de buurt te wonen en professionals constateren geen enorme gezondheidsachterstanden.

134





Leefomgeving Woningen In mei 2000 zijn de eerste woningen van Parkwijkzuid opgeleverd. Hiermee is het één van de eerst gebouwde buurten van de nieuwbouwwijk Leidsche Rijn.

Bij de planvorming en realisatie van Leidsche Rijn stonden drie doelstellingen centraal, compactheid (verbondenheid met bestaande concentraties van bebouwing) duurzaamheid en identiteit. Specifiek voor de functie ‘wonen’ werd hier ‘differentiatie van het woningaanbod’ aan toegevoegd. Variëren in dichtheden, hoogtes en doelgroepen stonden hierbij centraal. Deze differentiatie werd niet alleen op wijkniveau, maar ook op buurtniveau, woonblokniveau en straatniveau belangrijk gevonden door de planners.26 Over het algemeen kan gesteld worden dat de wens om differentiatie toe te voegen aan de woningvoorraad – zowel in dichtheid als in type woningen - in de realiteit terug te zien is in de wijk Leidsche Rijn. Momenteel is 61% koop, 25% sociale huur en 14% particuliere huur. In de wijk is Parkwijk-zuid een buurt met een relatief hoge dichtheid. De buurt heeft daarbij – vergeleken met het gemiddelde van de wijk - relatief veel sociale huurwoningen (33%). Wel gaat het hierbij om een kleiner percentage dan het Utrechtse gemiddelde. Het grootste deel van de sociale huurwoningen is geclusterd in de Kruidenbuurt. De sociale problemen die dit deel van Parkwijkzuid in het begin kende, hebben ervoor gezorgd dat dergelijke concentraties werden vermeden bij de bouw van nieuwe buurten. Woningvoorraad (2013) Parkwijk-zuid

Leidsche Rijn Utrecht

% koop

53,1

64,3

48,3

% huur sociaal

33,0

21,9

38,6

% huur particulier

13,8

13,6

13,0

135




Het grootste deel van de woningen in Parkwijkzuid bestaat uit eengezinswoningen (65% in vergelijking tot 43% stedelijk). Flats vormen de andere 35%.32 Over het algemeen geven bewoners aan erg tevreden te zijn over de woningen. Ze zijn relatief groot (gemiddeld 99m2 in vergelijking tot 76m2 Utrechtse gemiddelde)en hebben vaak een achtertuin.32 Specifiek voor de huurwoningen speelt daarnaast mee dat de huur niet hoog is in vergelijking tot het Utrechtse gemiddelde. Binnen de buurt Parkwijk-zuid is een apart woongebied: het Groene Sticht. Dit is een sociaal gemengde woon- en werkbuurt. De bewoners zijn een bont gezelschap van (ex)daklozen, studenten, senioren, gezinnen en één- en tweepersoons huishoudens. Zij wonen in koopwoningen, sociale huurwoningen, op kamers, in een gastenverblijf of in een woongroep. Draagvlak wordt gecreëerd door de inzet van mensen die ervoor gekozen hebben in de buurt te wonen. Een andere speciale woonvorm in Parkwijk-zuid is Amerpoort. Dit is een woonvoorziening voor gezinnen waarvan de ouders een licht verstandelijke beperking hebben. Voorzieningen In de buurt Parkwijk-zuid zijn relatief veel voorzieningen. Zo zijn er twee middelbare scholen, een basisschool, een buurtwinkelcentrum met een wekelijkse markt, een gezondheidscentrum, twee horecagelegenheden en diverse sportaanbieders. Tevens is er een vestiging van Emmaus bij het Groene Sticht. Emmaus is een winkel met tweedehands artikelen. De opbrengst is voor het onderhoud van de woonwerkgemeenschappen

die onderdak bieden aan mensen die dat nodig hebben. Als laatste kent de buurt nog enkele informele aanbieders. Net buiten de grenzen van Parkwijk-zuid liggen een bouwspeeltuin, een welzijnsruimte en twee basisscholen. In gesprek met bewoners en professionals komen twee signalen over het voorzieningenaanbod naar voren. Ten eerste stellen zij dat enkele voorzieningen slechts een selecte groep van de bewoners bereikt. Zo is meteen na de opening van de basisscholen een zogenoemde ‘witte’ en ‘zwarte’ school ontstaan. Ten tweede zijn bewoners en professionals van mening dat er, ondanks het beschreven aanbod, een tekort is aan voorzieningen in de buurt. Het gaat hierbij om sportvoorzieningen, waarbij men vooral verwijst naar de wachtlijsten voor de hockey, voetbal en zwemlessen en vraagt om laagdrempelige sportmogelijkheden (voor vrouwen met een niet-westerse achtergrond), jongerenvoorzieningen, een buurthuis en uitgaansmogelijkheden in de vorm van een café, restaurant of bioscoop.

136




Het signaal dat er een tekort zou zijn aan voorzieningen komt niet alleen naar voren in Parkwijk-zuid. Het gevoel wordt gedeeld door bewoners uit heel Leidsche Rijn. Professionals geven diverse redenen voor het ervaren tekort. • Er is een daadwerkelijk tekort aan bepaalde voorzieningen. Diverse bouwprojecten zijn, vanwege de financiële crisis vertraagt of geannuleerd. Daarnaast is er een mismatch tussen de bevolkingsprognose die gedaan is voor de wijk en de werkelijke bevolkingsontwikkeling. Het voorzieningenaanbod dat is ontwikkeld op basis van de prognose blijkt hierdoor niet passend. • Bepaalde voorzieningen zijn minder goed uitgepakt dan vooraf gedacht. Dit geldt specifiek voor de multifunctionele gebouwen. • De communicatie rondom bepaalde voorzieningen of activiteiten is niet optimaal, waardoor bewoners niet op de hoogte zijn van het aanbod. Openbare ruimte In de wijk Leidsche Rijn is veel groen aanwezig in vergelijking tot het Utrechtse gemiddelde In de buurt Parkwijk-zuid is in vergelijking tot de rest van de wijk, relatief weinig groen. De wijkopzichter noemt het daarom – voor Leidsche Rijnse begrippen - een stenige buurt. Wel liggen in de nabije omgeving diverse parken. Hier heeft de buurt zijn naam aan te danken. Door het groen, maar ook door de speelattributen die in de buurt te vinden zijn, zien de bewoners de buurt als kindvriendelijk. Wel is men van

Groen (2014) Parkwijk-zuid



2.399,1

5.462,7

2.906,8


16.858

41.169

25.531

mening dat het aanbod van speelattributen beter afgestemd dient te worden op de huidige leeftijdssamenstelling in de buurt. Het wijkbureau Leidsche Rijn heeft dit signaal opgepakt en is samen met bewoners aan het kijken wat de wensen zijn en waar nog mogelijkheden liggen. In de openbare ruimte in Parkwijk-zuid ligt relatief veel zwerfvuil en hondenpoep in vergelijking tot de rest van de wijk. De wijkopzichter noemt de buurt op dit punt daarom ‘de probleembuurt van Leidsche Rijn’. De overdaad aan afval komt voort uit de stroom middelbare schoolleerlingen die langs het winkelcentrum lopen om iets te drinken of te eten te kopen en op de weg terug het verpakkingsmateriaal laten slingeren. De bewoners van Parkwijk-zuid spelen zelf ook een rol in de overdaad aan zwerfval. Een bewoonster van Parkwijk-zuid is opgestaan om iets te doen aan deze problematiek. Met ‘Gewenst Eigen Initiatief (GEI)’ organiseert ze tweemaal per jaar een grote schoonmaak in de buurt. Bewoners geven aan zich niet altijd veilig te voelen in de openbare ruimte, waarbij verkeersveiligheid en ‘hangjeugd’ als oorzaken worden genoemd. Rondom verkeersveiligheid komt vooral de busbaan ter sprake. Hier zijn al verscheidene ongelukken gebeurd,

137


zon schijnt • Signalen uit en over de buurt

waardoor ouders hun kinderen niet meer in het Amaliapark laten spelen. De ‘overlastgevende hangjeugd’ zou zich vooral bij het winkelcentrum en het kruispunt van de Melissekade en de Korianderstraat concentreren. Wel geven zowel bewoners als professionals aan dat deze problematiek sinds enkele jaren is afgenomen. Het aantal meldingen bij de politie is laag en waar bewoners na verschillende incidenten in 2006 niet goed naar buiten durfden, komt deze angst in gesprekken niet meer naar voren. Bewoners en professionals stellen wel angstig te zijn voor de toekomst. Men is bang dat het ouder worden van kinderen voor overlast gaat zorgen.



138




Bewoners Bewonerskenmerken In gesprek met professionals en bewoners komt naar voren dat na de realisatie van de woningen in Parkwijk-zuid relatief veel mensen uit de gebieden Kanaleneiland, Overvecht en Zuilen naar de buurt zijn verhuisd. Wel zou het, in woorden van een huisarts uit Kanaleneiland, gaan om de ‘creme de la creme van deze wijken’. Het zijn volgens hem niet de mensen met de grootste sociaalmaatschappelijke problemen die de stap naar Leidsche Rijn hebben gemaakt. Net als de rest van Leidsche Rijn, is Parkwijkzuid een kinderrijke buurt. 24% van de bevolking is tussen de 0 – 17 jaar (in vergelijking tot 20% stedelijk). Dit is terug te zien in de huishoudsamenstelling. Van de huishoudens bestaat 31% uit ‘paren met kinderen’ en 8% uit eenoudergezinnen. Beide categorieën zijn daarmee relatief groot ten opzichte van het Utrechtse gemiddelde. Het percentage alleenstaanden is daarentegen lager (39% in vergelijking tot 54%).

Inkomenssamenstelling (2011, 2012) Gemiddeld besteedbaar huishoudens inkomen: totaal (x1.000 euro)

Parkwijk-zuid


33,1

40,7

34,3

6,1

11,8

% huishoudens met 9,2 een laag inkomen

Huishoudsamenstelling (2014) Parkwijk-zuid


% alleenstaand

38,0

29,6

54,0


21,9

23,6

19,3

% eenoudergezin

7,0

6,7

5,4

% overig

0,9

0,6

1,1

% paar met kinderen

32,0

39,4

20,3

139

Buurtenverkenning Parkwijk-zuid • Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving

Het gemiddeld besteedbaar huishoudensinkomen in Parkwijk-zuid ligt tegen het Utrechtse gemiddelde aan. Het percentage huishoudens met een laag inkomen is iets lager (9% in vergelijking tot 12%). Daarnaast wonen er in Parkwijk-zuid relatief veel mensen met een nietwesterse achtergrond (40% in vergelijking tot 27% in Leidsche Rijn en 22% in Utrecht).

• Bewoners

Achtergrond (2015) Parkwijk-zuid


% autochtoon

51,6

63,4

67,5

% Turks

11,9

5,8

4,1


% Marokkaans

13,0

8,0

8,9



6,8

5,5

3,1

% overig nietwesters

7,7

7,2

5,7

% overig westers

9,0

10,0

10,7

• Thema: Het dak bouwen als de

zon schijnt


Leeftijdsopbouw (2015) Leeftijd 95+ 90-94 85-89 80-84 75-79

Voor een groot gedeelte gaat het hierbij om mensen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond. Andere grote groepen zijn mensen met een Surinaamse, Antilliaanse of Chinese achtergrond.32 In gesprek met bewoners en professionals komt naar voren dat bewoners onderling weinig intensief contact hebben. Wel kent men elkaar van gezicht en begroet men elkaar op straat. Bewoners geven aan dat dit voor een veilige en dorpse sfeer zorgt. Deze mate van contact is voor de meeste bewoners voldoende. Wel blijkt het lastig te zijn om als nieuwe bewoner of als bewoner zonder kinderen contacten op te doen. Men geeft aan niet te weten waar ze anderen kunnen ontmoeten. Daarnaast komt in gesprek met bewoners en professionals naar voren dat bewoners elkaar niet goed aan durven te spreken op ongewenst gedrag. Ze zijn hierbij bang voor een grote mond. Tevens vind het contact dat bewoners momenteel hebben vooral plaats tussen mensen met eenzelfde achtergrond. Mensen met verschillende achtergronden kennen elkaar zelden, er wordt gesproken over segregatie.

70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14

Parkwijk-zuid

5-9

Utrecht

0-4 15%

10%

5%

0%

5%

10%

15%

140




Gezondheid Op het gebied van gezondheid en welzijn laat de wijk Leidsche Rijn een gemiddeld tot positief beeld zien ten opzichte van het Utrechtse gemiddelde. 93% van de kinderen en 83% van de volwassenen ervaren hun gezondheid als (zeer) goed en de leeftijdsverwachting in goed ervaren gezondheid is 70,8 jaar. Relatief weinig volwassenen zouden kampen met een stapeling van problemen en risico’s. Kinderen geven relatief weinig aan positief te zijn over de ouderbetrokkenheid.8, 13 Over de gezondheid van de bewoners van Parkwijk-zuid geven professionals geen eenduidig beeld. Eén groep ziet Parkwijk-zuid op dit punt als probleembuurt, waarbij deze wordt vergeleken met Kanaleneiland en Overvecht. Echter, wanneer gevraagd wordt naar concrete voorbeelden van gezondheidsproblemen kan men deze vaak niet geven. Een tweede groep professionals ziet geen concentratie van gezondheidsproblemen in Parkwijk-zuid en begrijpt daardoor niet waarom deze buurt is uitgekozen voor de verkenning. Zij

stellen dat de buurt niet erg afwijkt van de rest van Leidsche Rijn. Als laatste zijn er professionals die geloven in de middenweg. Zij veronderstellen dat de buurt het beter doet dan de gebieden met relatief veel sociaalmaatschappelijk en gezondheidsproblematiek zoals Kanaleneiland en Overvecht, maar het wel een kwetsbare populatie heeft. Bewoners zijn het over het algemeen met deze laatste opvatting eens. Professionals en bewoners noemen enkele aandachtspunten. Hierbij kan onderscheid gemaakt worden tussen de onderwerpen leefstijl, ziekten en aandoeningen, sociaal maatschappelijke participatie en regie op het eigen leven. Leefstijl Professionals geven aan dat zowel de jeugd als volwassenen in Parkwijk-zuid relatief vaak kampen met overgewicht. Dit wordt voornamelijk gesignaleerd bij mensen met een niet-westerse achtergrond. Ongezond eten en weinig bewegen worden als oorzaak aangewezen. Bewoners noemen gebrek aan tijd, geld, kennis en voorzieningen als reden. Ook de Marokkaanse en Turkse cultuur speelt volgens hen een rol. Wel wordt door jonge ouders benadrukt dat de opinie van mensen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond ten aanzien van gezondheid en leefstijl aan het veranderen is. Gezond eten en bewegen wordt steeds belangrijker gevonden. Vanuit professionals komt naar voren dat een aanzienlijk deel van de jongeren rookt. Hierbij gaat het zowel om het roken van tabak als om cannabisgebruik. Ouders willen graag voorlichting over dit onderwerp. Ze willen vooral handvaten voor het bespreekbaar maken van rookgedrag. Eén partij die zich richt op de tienerjongens

141




van Parkwijk-zuid gaf aan signalen op te vangen dat jongeren grensoverschrijdend seksueel gedrag vertonen. Hierbij gaat het voornamelijk om grof taalgebruik ten opzichte van meisjes en het verspreiden van seksueel getinte filmpjes. Ondanks het feit dat dit signaal slechts door één partij is genoemd, wordt dit toch meegenomen, omdat dit vraagstuk over het algemeen niet snel aan het licht komt.

Ziekten en aandoeningen Uit de Volksgezondheidsmonitor blijkt dat er in de wijk Leidsche Rijn geen chronische aandoeningen oververtegenwoordigd zijn. Wel is het percentage bewoners dat kampt met migraine, hoge bloeddruk, aandoeningen aan de nek, schouder of rug, depressie of overspannenheid, nervositeit of stress tussen 2010-2014 toegenomen.6 Specifiek voor Parkwijkzuid geldt dat in gesprek met professionals eenzelfde beeld wordt geschetst. Men constateert geen concentratie van bepaalde ziekten of aandoeningen. Wel hebben relatief veel mensen stress over financiën of in relationele sfeer. Een bewoonster met een sleutelfunctie gaf daarbij aan dat bewoners het vooral lastig vinden dat in voormalige woonbuurten meer aanbod aanwezig was voor ondersteuning bij dergelijke vraagstukken. Bewoners geven aan voorlichting te willen krijgen over bepaalde ziekten, zoals diabetes en borstkanker. Men wil hier meer informatie over hebben om het onderwerp bespreekbaar te maken en het uit de taboesfeer te halen.

142



Sociaal maatschappelijke participatie Professionals en bewoners geven aan dat relatief veel jongeren met een niet-westerse achtergrond zich niet geaccepteerd voelen in de maatschappij en problemen hebben met het afronden van hun opleiding of het vinden van werk. Cijfers lijken dit te bevestigen. 14% van de jongeren tussen de 18-22 jaar (absoluut = 12 jongeren), is zonder startkwalificatie van school gegaan (in vergelijking tot 7% Utrechtse gemiddelde).4 Echter, door het kleine aantal kunnen hier geen harde uitspraken over gedaan worden. Schooluitval lijkt het meest voor te komen in de periode dat jongeren een middelbare beroepsopleiding volgen.

Professionals uit de buurt schetsen eenzelfde beeld. Een grote groep bewoners uit Parkwijk-zuid wordt volgens hen snel uit balans gebracht door onverwachte wendingen. Diverse professionals verbinden de geringe eigen regie aan de depressieve klachten, die oudere bewoners met een niet-westerse achtergrond vaak lijken te hebben.


Regie op het leven In de Sociale Index komt naar voren dat het welbevinden van bewoners uit Parkwijk lager scoort dan het Utrechtse gemiddelde. Dit is vooral te wijten aan het geringe persoonlijke en maatschappelijke welbevinden en de relatief lage ervaren zelfredzaamheid van bewoners.

143

Buurtenverkenning Parkwijk-zuid

Thema: Het dak bouwen als de zon schijnt


In het onderdeel ‘Kenmerken van de buurt’ is op basis van kwantitatieve en kwalitatieve data een beschrijving gegeven van de buurt. In het kader van het themagericht werken zijn de uitkomsten van gesprekken met professionals en bewoners per buurt gevormd tot actuele thema’s. Deze thema’s zijn breed geformuleerd om de krachten en problemen in een buurt te omvatten, en kunnen gebruikt worden om een stap te maken in het verkleinen van gezondheidsachterstanden. De thema’s vertegenwoordigen een positieve zienswijze, en zijn opgebouwd uit drie onderdelen: • Signalen uit en over de buurt: wat valt op? • Inzet bewoners er professionals: wat gebeurt er al? • Kansen en mogelijkheden: wat behoeft nog aandacht?

• Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Het dak bouwen als de



Signalen uit en over de buurt: wat valt op? Wanneer anno 2015 met bewoners van Parkwijkzuid wordt gesproken, komt een heel ander beeld naar voren dan een imago als ‘het nieuwe Kanaleneiland’ doet vermoeden. Mensen blijken fijn in Parkwijk te wonen. Redenen hiervoor zijn de grote woningen met tuin, het dorpse en kindvriendelijke karakter en het vele groen dat in de nabije omgeving van de buurt te vinden is. Daarnaast schetsen professionals geen enorme gezondheidsachterstanden en is de jongerenoverlast flink afgenomen. Wel kent de buurt volgens professionals een kwetsbare populatie.

Ondanks het feit dat voor Parkwijk-zuid een voorzichtig positief beeld wordt geschetst, komt in gesprek met bewoners en professionals naar voren dat men wel bang is dat de buurt in de toekomst afglijdt en ‘het net zo’n buurt wordt als sommige wijken in de oude stad’. Hiermee wordt verwezen naar Kanaleneiland, Ondiep/Zuilen en Overvecht. Twee onderwerpen worden hierbij genoemd: kansen voor jongeren en intercultureel contact. Kansen voor jongeren Het aandeel jongeren zal binnen enkele jaren, door het ouder worden van kinderen, stijgen in Parkwijk. Bewoners en professionals zijn bang dat dit voor problemen gaat zorgen. Drie verklaringen worden daarvoor gegeven. • Men is van mening dat er (te) weinig voorzieningen zijn voor de jongeren. Bewoners en professionals geven aan bang te zijn dat de groep jongeren zich gaat vervelen, zich te weinig kan ontplooien en ongewenst gedrag gaat vertonen. De voorzieningen die het meest gemist worden zijn een voetbalkooi, een buurthuis of een hangplek. • Men vreest voor jongerenoverlast doordat ouders ‘gebrekkige’ opvoedvaardigheden zouden hebben. De ouders hebben veelal een autoritaire opvoedstijl, waarbij ouders bepalen wat er gaat gebeuren. Kinderen moeten volgen. Dit gaat volgens professionals samen met hoge en onrealistische verwachtingen of een schaamtecultuur waarbij misstappen niet gezien en besproken mogen worden. Juist in de pubertijd wanneer jongeren meer beslissingen zelf willen nemen kan een dergelijke opvoedstijl problemen opleveren.

144


te zien in de netwerken van de bewoners of in de opkomst bij diverse activiteiten. Ook bewonersvertegenwoordigingen zijn vaak georganiseerd naar culturele achtergrond. Zo heb je het Turks Oudercomité en de Marokkaanse ouderraad. Daarnaast durven mensen niets te zeggen over ongewenst gedrag van buurtgenoten.

• Introductie in de buurt • Kenmerken van de buurt • Leefomgeving • Bewoners • Thema: Het dak bouwen als de



Enkele ouders met een niet-westerse achtergrond erkennen dit. Ze willen graag voorgelicht worden over het opvoeden van kinderen en pubers of zien in het opvoeden van jongeren een taak voor de welzijnsprofessionals. Zij zouden meer expertise en gezag hebben. • Bewoners vrezen dat toekomstige jongerenoverlast voort gaat komen uit de negatieve publieke opinie rondom nietwesterse jongeren. Men denkt dat dit invloed heeft op de eigenwaarde van de jongeren en de kansen die zij krijgen. Het woord minderwaardigheidscomplex wordt hierbij meermaals genoemd. De jongeren leven tussen twee werelden, waarbij ze zich niet thuis voelen in de cultuur van Nederland, maar ook niet in de cultuur van de ouders. Interculturele ontmoeting Ondanks het feit dat Parkwijk-zuid een mix van bewoners met verschillende achtergronden en culturen kent, is deze mix vaak niet terug

De belangrijkste reden dat diverse culturen niet mengen in Parkwijk-zuid is volgens professionals en bewoners het gebrek aan voorzieningen waar allerlei groepen samen komen. Zo bereiken de basisscholen een andere bevolkingsgroep, waarbij je een school hebt met veel leerlingen met een niet-westerse achtergrond en een school met veel autochtone leerlingen. Tevens is er in Parkwijk-zuid geen buurthuis waar activiteiten georganiseerd worden waar partijen van beide groepen op af komen. De wachtlijsten bij verschillende sportvoorzieningen belemmeren volgens professionals en bewoners ook het onderlinge contact. Ouders wijken uit naar voorzieningen in anderen gemeenten. Het gesprek tussen bewoners met verschillende achtergronden komt hierdoor niet op gang, terwijl dit wel een belangrijke voorwaarde is voor echt contact. Een bewoonster met een Turkse achtergrond vertelde: ‘Ik ken eigenlijk alleen maar andere Turkse mensen…. Ik zou wel meer contact met anderen willen, maar ik weet eigenlijk helemaal niet waar ik ze moet vinden. Ik kom ze nooit tegen’. Naast het gebrek aan voorzieningen zouden vooroordelen, verschillende waarden en

145



normen en andere communicatiestijlen ten grondslag liggen aan het gebrekkige interculturele contact binnen Parkwijk-zuid. In een gesprek met een Marokkaanse vrouw kwam duidelijk naar voren dat de (angst voor) vooroordelen de burgerkracht van bewoners beïnvloedt.Ze vertelde: ‘Ik zag laatst een oproep voor vrijwilligerswerk bij een bejaardentehuis. Het leek mij heel erg leuk, maar ik heb toch niet gereageerd. Ik ben bang dat de bewoners niet op mij [als Marokkaanse vrouw] zitten te wachten’.

Conclusie signalen Bewoners geven aan nu tevreden te zijn over de buurt en er fijn te wonen en het grootste deel van de professionals is van mening dat de buurt het op het gebied van gezondheid momenteel redelijk goed doet. Toch geven beide partijen aan bang te zijn voor de toekomst. Zij zien voornamelijk uitdagingen rondom de nietwesterse jongeren en interculturele ontmoeting. Hier dient volgens hen nu al op ingesprongen te worden, om ervoor te zorgen dat de buurt ook in de toekomst leefbaar blijft. Daarom is gekozen voor het thema: ‘Het dak bouwen als de zon schijnt’.



146


Inzet van professionals en bewoners: wat gebeurt er al?


Wat opvalt in de wijk Leidsche Rijn is dat er veel initiatiefrijke bewoners wonen. Er zijn onder andere veel ZZP’ers die zich inzetten voor de wijk. Gezondheid is daarbij een thema dat veel aandacht krijgt. Zo zijn het Gezondheidsnetwerk en het Zorgverslimmingsplatform opgericht. De bewoners van Parkwijk-zuid zijn slechts in geringe mate aangesloten bij deze netwerken. Hierdoor lijkt de buurt weinig te profiteren van datgene wat deze initiatieven opleveren. Een groep professionals heeft zich sinds 2015 verenigd in de ‘Gezonde wijk Leidsche Rijn Vleuten de Meern’. Verwacht kan worden dat Parkwijk-zuid hier wel profijt van gaat hebben. Binnen deze groep is namelijk gekozen de focus te leggen op onder andere Parkwijk-zuid.




Verschillende partijen zijn in de buurt al actief rondom het thema ‘Het dak bouwen als de zon schijnt’. Hierbij wordt in deze buurtschets ingezoomd op de initiatieven rondom ‘kansen voor jongeren’ en ‘interculturele ontmoeting’.

Kansen voor jongeren Bijna alle partijen (bewoners en professionals) waarmee gesproken is, zijn zich bewust van de uitdaging die de buurt de komende jaren rondom de jongeren krijgt. Ze vinden dat dit punt extra aandacht verdient. Verschillende partijen zijn al rondom het vraagstuk actief. Hierbij richten de meeste initiatieven zich op het aangaan van een gesprek over het leven van de jongeren en de zaken waar ze tegenaan lopen. Een kleine greep uit deze initiatieven: • In de Jeugdgroepenaanpak werken politie, openbaar ministerie, Jongerenwerk Utrecht (JoU), openbare orde en veiligheid en het veiligheidshuis Utrecht samen in het effectief aanpakken van jeugdoverlast en het verminderen van de criminaliteit van jeugdgroepen. Hierbij geldt het motto ‘Chillen op straat? Ok! Maar overlast Nee!’ Uit verschillende verhalen wordt duidelijk dat deze aanpak succesvol is in Parkwijk. De overlast van groepen jongeren is afgenomen en tot op heden is geen criminele jongerengroep meer opgestaan. • Vier vrijwilligers vormen samen Streetlink. Zij voetballen elke donderdag in Parkwijk-zuid met een groep van 20 tot 40 jongens in de leeftijd van 10 tot ongeveer 22 jaar. Naast het voetballen, gaan ze ook met de jongens in gesprek over dingen die hen bezighouden. • SV Nieuw-Utrecht is een voetbalclub met een maatschappelijke functie. Ze organiseren verschillende paneldagen over onderwerpen als ‘discriminatie op de arbeidsmarkt’ en ‘een plek vinden in de maatschappij’.

147



• Het Marokkaans Oudercomité is actief op zoek naar jongeren die op straat rondhangen, en vragen dan naar dagbesteding en vrienden. Getracht wordt om jongeren bewust te maken van hun eigen situatie en wat ze daar zelf aan kunnen doen. Samen met het Via Nova College organiseren ze een jongerendebat. Muziekcentrum Azatod is, als reactie op de vraag naar meer jongerenvoorzieningen, begonnen met het organiseren van feesten voor jongeren tussen de 12 en 15 jaar en 16 jaar of ouder. De bekendheid van dit aanbod in de buurt Parkwijk-zuid kan nog vergroot worden.



148




Interculturele ontmoetingen Ondanks het feit dat veel bewonersinitiatieven in Parkwijk-zuid gericht zijn op een groep bewoners met één bepaalde achtergrond, zijn er ook initiatieven die juist de interculturele ontmoeting stimuleren. Zo zijn er bewoners die koffie zetten in de tuin van hun woning in een hofje, waarbij buren aan kunnen schuiven. Daarnaast ontstaan er vanuit andere partners in de wijk initiatieven om de sociale samenhang tussen groepen te versterken. Als voorbeeld: • De basisschool en de peuterspeelzaal zijn op allerlei manieren aan het kijken hoe ze de zuilen tussen groepen kunnen verkleinen. Bewoners vinden dit soms lastig. Zo vertelde een teamleidster: ‘We hadden vorig jaar twee groepsleidster met een Marokkaanse achtergrond op één groep gezet. Zij zijn echt goed, maar sommige ouders vonden dit niet kunnen. Ze waren bang dat de bewoners met een Marokkaanse achtergrond hierdoor voorgetrokken zouden worden’. Tevens hanteert de basisschool in Parkwijkzuid de aanpak Vreedzaam. Deze zet in op het aanleren van vaardigheden voor democratisch burgerschap en het nemen van verantwoordelijkheid bij conflicten door in gesprek te gaan.

• Het Groene Sticht en SV Nieuw-Utrecht organiseren ieder afzonderlijk activiteiten waar een gemêleerd publiek op af komt, zodat mensen elkaar op een ongedwongen manier tegenkomen en mogelijkheden voor een gesprek ontstaan. Naast deze initiatieven specifiek gericht op de buurt, worden er ook in andere delen van Leidsche Rijn activiteiten georganiseerd gericht op het bevorderen van de sociale mix in de wijk. Bewoners van Parkwijk zijn veelal niet van dit aanbod op de hoogte. Promotie wordt veelal via twitter gedaan. Dit is een sociaal medium waar bewoners van Parkwijk slechts in geringe mate actief op zijn.

149




De verhouding tussen de signalen en de inzet van bewoners en professionals resulteert in de formulering van een aantal aandachtspunten. Deze zijn zowel van toepassing op de signalen rondom ‘kansen voor jongeren’ als de signalen rondom ‘interculturele ontmoeting’.




Versterk initiatiefkracht bewoners In en rondom Parkwijk-zuid wonen relatief veel mensen die iets voor de bewoners of de buurt willen betekenen. Ondanks het feit dat veel initiatieven al ontplooid worden, kan de initiatievenkracht nog meer benut en versterkt worden. Zo zijn de vrijwilligers van Streetlink met het idee gekomen om talententesten af te nemen bij de jongeren waar ze mee voetballen om hen in te laten zien wat ze wel kunnen in plaats van wat ze niet kunnen of niet hebben. Dit initiatief is nog niet opgepakt of gefaciliteerd. Hetzelfde geldt voor een initiatief rondom het oprichten van een buurthuis. Naast het feit dat initiatieven extra gestimuleerd kunnen worden, zou het ook mooi zijn als bestaande initiatieven uit de buurt (of hofjes) als inspiratie voor andere bewoners kunnen dienen. Bij het versterken van de initiatieven is het belangrijk om als ondersteunende professional de stimulans tot interculturele ontmoeting mee te nemen. Communicatie en verbinding Activiteiten die in Leidsche Rijn georganiseerd worden kunnen beter kenbaar gemaakt worden bij de bewoners van Parkwijk-zuid. Wellicht ligt hier een mooie kans voor de ‘Uitladder’.

Dit is een folder waarin het aanbod uit Leidsche Rijn en Vleuten de Meern op het gebied van cultuur, natuur, sport, bewegen, workshops en bijeenkomsten staat beschreven. In Parkwijkzuid wordt deze momenteel verspreid bij de bibliotheek, Restaurant Hoge Weide, Emmaus, de Buurtteams en het Julius Gezondheidscentrum. Mogelijk kan het verspreiden van dit medium in Parkwijk-zuid geïntensiveerd worden. Partijen kunnen hun aanbod ook zelf actief kenbaar maken. Zo wisten veel ouders niets van de aanwezigheid van JoU in de buurt. Door bewoners en partijen uit Parkwijk-zuid beter te verbinden aan netwerken in de wijk Leidsche Rijn en de stad Utrecht kunnen initiatieven versterkt worden. Het feit dat de ‘Gezonde Wijk Leidsche Rijn Vleuten de Meern’ Parkwijk-zuid als focusgebied heeft gekozen, is hier al een mooi begin in. Rondom de vraagstukken ‘interculturele ontmoeting’ en ‘kansen voor jongeren’ kan de verbinding met het Actieplan “Utrecht zijn wij samen’ worden gezocht.

150




Hierbij wordt een inclusieve aanpak nage streefd, waarbij meer aandacht komt voor uitsluitingsmechanismen op de arbeidsmarkt, het versterken van de vreedzame wijk en het creëren van een meer divers vrijwilligersbestand bij de Vrijwilligerscentrale. Verbeteren van de fysieke omgeving In gesprek met bewoners komt naar voren dat zij een tekort aan diverse voorzieningen ervaren. Hierbij leggen zij de link met jongerenproblematiek en het geringe interculturele contact. Wijkbureau Leidsche Rijn is zich bewust van dit signaal en is er mee bezig. Vanuit deze verkenning kan daarbij het advies worden gegeven om extra aandacht te besteden aan laagdrempelige jongerenvoorzieningen zoals een voetbalkooi en hangplekken, ontmoetingsplekken zoals een buurthuis en laagdrempelige sportvoorzieningen.

Intensivering van de vreedzame aanpak Juist in deze multiculturele buurt, waar kinderen niet vanzelfsprekend met elkaar in contact komen, is het belangrijk kinderen al jong te leren dat verschillen tussen mensen er mogen zijn. De vreedzame aanpak kan hiervoor gebruikt worden. Deze aanpak wordt al op school gehanteerd, maar is nog niet verder geïmplementeerd in de wijk.

151

Buurtenverkenning Bijlagen • Bijlage 1: Introductie auteurs • Bijlage 2: Literatuurlijst • Bijlage 3: Begrippenlijst

Bijlage 1: Introductie auteurs Om de verkenning zo open mogelijk in te gaan, is besloten deze te laten uitvoeren door vier net afgestudeerde Young Professionals. Door te kiezen voor Young Professionals met verschillende studieachtergronden, is getracht de buurtenverkenning vanuit verschillende invalshoeken te benaderen. Elkaar aanvullen en versterken vormden hierbij belangrijke uitgangspunten. Hieronder een korte introductie van de Young Professionals. Annelies Romme Annelies heeft een bachelor in de Sociale Geografie en een master in de Stadsgeografie afgerond. Beide studies heeft ze gevolgd aan de Universiteit Utrecht. In het laatste jaar van haar studie heeft ze zich verdiept in de veranderende rol van de overheid en de opkomst van bewonersinitiatieven. Annelies heeft zich in deze buurtenverkenning gericht op de buurten Sterrenwijk (wijk Oost) en Parkwijk-zuid (wijk Leidsche Rijn). Estefanía Laney In 2013 heeft Estefanía haar bachelor Culturele Antropologie & Ontwikkelingssociologie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam afgerond. Tijdens deze bachelor werd zij zich bewust van haar interesse in maatschappelijke vraagstukken op het gebied van gezondheid en welzijn. Zij heeft daarom onder andere onderzoek gedaan binnen de GGZ en verzorgingstehuizen, stage gelopen bij de GGD Amsterdam, en in 2014 de master ‘Medical Anthropology and Sociology’ aan de Universiteit van Amsterdam afgerond. In deze

buurtenverkenning heeft Estefanía zich gericht op Lunetten (wijk Zuid) en de Staatsliedenbuurt (wijk Noordoost). Jeroen Koning Jeroen heeft als geboren en getogen Utrechter in 2012 zijn bacheloropleiding Sociale Geografie en Planologie aan de Universiteit Utrecht afgerond. In zijn bachelor heeft hij zich verder voornamelijk bezig gehouden met politieke geografie en economische geografie. Na een wereldreis is Jeroen verder gaan studeren en begonnen aan zijn master Human Geography aan de Universiteit van Amsterdam, waarbij vooral duurzaamheid en transport centraal stonden. In deze buurtenverkenning heeft Jeroen zich gericht op de buurten Nieuw Engeland en Halve Maannoord (wijk West). Karlijn Tijhuis In 2012 rondde Karlijn de bachelor Culturele Antropologie & Ontwikkelingsstudies af aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Tijdens haar bacheloronderzoek besloot Karlijn dat ze zich wilde focussen op publieke gezondheid. De overstap naar Wageningen UR werd gemaakt en daar volgde ze de masterspecialisatie ‘Health & Society’. Ze liep stage bij het CBO (kwaliteitsinstituut voor de gezondheidszorg) en voerde onderzoek uit naar het in kaart brengen van capaciteit voor publieke gezond heid. Rode draad in Karlijns activiteiten is de verbinding tussen kwetsbare doelgroepen en gezondheid(szorg). Ze heeft zich in deze buurtenverkenning gericht op de buurten Nieuw Hoograven en Bokkenbuurt (wijk Zuid).

152


Bijlage 2: Literatuurlijst 1. Algemeen Dagblad (2009, 7 mei). ‘Ik schaam me dat ik hier woon’. 2. Bredewold, F. H. (2014). Lof der oppervlakkigheid. Contact tussen mensen met een verstandelijke of psychiatrische achtergrond en buurtbewoners. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam. 3. Brinkman, M (2004). Lunetten. Geschiedenis van een Utrechtse nieuwbouwwijk. Utrecht: Stichting de Plantage. 4. Dienst maatschappelijke ontwikkeling (2015). Startkwalificatie Parkwijk-zuid. Verkregen vanuit De Gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens (GBA) en Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). 5. Gemeente Utrecht Maatschappelijk Ontwikkeling (2014). Sociale Index 2014: De sociale kwaliteit van Utrecht en haar (sub)wijken in beeld gebracht. Utrecht: Gemeente Utrecht. 6. Gemeente Utrecht Volksgezondheid (2014). Volksgezondheidsmonitor Utrecht 2014. Utrecht: Gemeente Utrecht. www.volksgezondheidsmonitor.nl 7. Gemeente Utrecht Volksgezondheid (2014). Volksgezondheidsmonitor: factsheet Utrechtse volwassenen, wijk West. Utrecht: Gemeente Utrecht. 8. Gemeente Utrecht Volksgezondheid (2014). Volksgezondheidsmonitor: factsheet Utrechtse volwassenen, wijk Leidsche Rijn. Utrecht: Gemeente Utrecht. 9. Gemeente Utrecht Volksgezondheid (2014). Volksgezondheidsmonitor: factsheet Utrechtse volwassenen, wijk Noordoost. Utrecht: Gemeente Utrecht.

10. Gemeente Utrecht Volksgezondheid (2014). Volksgezondheidsmonitor: factsheet Utrechtse volwassenen, wijk Oost. Utrecht: Gemeente Utrecht. 11. Gemeente Utrecht Volksgezondheid (2014). Volksgezondheidsmonitor: factsheet Utrechtse volwassenen, wijk Zuid. Utrecht: Gemeente Utrecht. 12. Gemeente Utrecht Volksgezondheid (2014). Volksgezondheidsmonitor: factsheet Utrechtse jeugd, wijk West. Utrecht: Gemeente Utrecht. 13. Gemeente Utrecht Volksgezondheid (2014). Volksgezondheidsmonitor: factsheet Utrechtse jeugd, wijk Leidsche Rijn. Utrecht: Gemeente Utrecht. 14. Gemeente Utrecht Volksgezondheid (2014). Volksgezondheidsmonitor: factsheet Utrechtse jeugd, wijk Noordoost. Utrecht: Gemeente Utrecht. 15. Gemeente Utrecht Volksgezondheid (2014). Volksgezondheidsmonitor: factsheet Utrechtse jeugd, wijk Oost. Utrecht: Gemeente Utrecht. 16. Gemeente Utrecht Volksgezondheid (2014). Volksgezondheidsmonitor: factsheet Utrechtse jeugd, wijk Zuid. Utrecht: Gemeente Utrecht. 17. Gemeente Utrecht Volksgezondheid (2015). Jeugdgezondheidszorg. Utrecht: Gemeente Utrecht. 18. Gemeente Utrecht Wijken (2014). Wijkactieprogramma 2014 Noordoost: De kwaliteit van de wijk behouden en versterken. Utrecht: Gemeente Utrecht.

153


19. Hauptmeijer, C. (2009). De Halve Maan: Een inventarisatie van een naoorlogse wijk. Utrecht: Gemeente Utrecht. 20. Heijst, P. van, T. Kampen, A. Machielse, D. Postma, M. Winnubst (2015). Sociaal makelen voor krachtige wijken. Rapportage tussentijdse evaluatie sociaal makelaarschap augustus 2013 - december 2014. Onderzoeksnetwerk Sociaal Domein Utrecht: Utrecht. 21. Heurneman, M., B. van Santen, Vliet, K. van, Vogelzang, F. (2005). De Utrechtse wijken Zuid: Tolsteeg, Hoograven, Lunetten. Utrecht: Stichting Publicaties Oud-Utrecht. 22. Huber, M., Knottnerus, J. A., Green, L., van der Horst, H., Jadad, A. R., Kromhout, D., & Smid, H. (2011). How should we define health?. Bmj, 343, d4163. 23. Huber, M. (2013). Naar een nieuw begrip van gezondheid: Pijlers voor Positieve Gezondheid. Tijdschrift voor gezondheidswetenschappen, 3(91), 133-134. 24. Huber, M. (2015). Louis Bolk Instituut. 25. Nio, I., N. Jutten, W. Lofvers, D. van der Wilk en A. Treffers (2011). Studie Woonerven Lunetten: Een sociaal-ruimtelijk onderzoek naar de opzet en het gebruik van collectieve buitenruimten in een Utrechtse woonerfwijk. Rotterdam: SEV, architectuurcentrum AORTA. 26. Projectbureau Leidsche Rijn (1995). Masterplan Leidsche Rijn. Utrecht: Gemeente Utrecht. 27. Psychiatrisch Casus Register Midden Nederland (PCR-MN) (2011). ≥ 19 jaar, in: Gemeente Utrecht Volksgezondheid (2014) Volksgezondheidsmonitor Utrecht 2014. Utrecht: Gemeente Utrecht.

28. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (2014). Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM. 29. Schoor, van den L (2009). Parkwijk-zuid: Probleemwijk in de dop? Gepubliceerd in Contrast. Verkregen via: http://www. stukproducties.nl/multicultisamenleving.htm 30. Sprengers, L. (2012). Thuis. Staatsliedenbuurt Utrecht. Utrecht: Sprengers. Databestanden 31. Gezondheidspeiling Utrecht 2012. 32. Wistudata Gemeente Utrecht (meest recente cijfers). Websites 33. http://erfgoedmonitor.nl 34. http://www.portaal.nl/ toekomstplannenoudegeinlaan.aspx Kaarten 35. Gemeente Utrecht (2014) Roetmemo – Roetkaart. Utrecht: Gemeente Utrecht. 36. RIVM monitoringstool (2012) Nationaal Samenwerkingsprogramma luchtkwaliteit.

154

Buurtenverkenning Bijlagen

Bijlage 3: Begrippenlijst

• Bijlage 1: Introductie auteurs

Beweegnorm Minstens een half uur matig tot intensief bewegen op ten minste 5 dagen per week.6

• Bijlage 2: Literatuurlijst • Bijlage 3: Begrippenlijst

Buurtteam Sinds 1 januari 2015 kennen verschillende wijken en buurten in Utrecht een buurtteam. Een buurtteam is een team professionals dat is opgeleid om inwoners die het (even) niet zelf redden te ondersteunen op verschillende levensgebieden. Het gaat hierbij om zowel volwassenen als gezinnen. Het buurtteam ondersteunt de hulpvrager(s) bij het oplossen of hanteerbaar maken van de ervaren problematiek, zodat ze zo snel mogelijk weer zelfstandig verder kunnen. Cannabisgebruik Gebruik van Hasj, Marihuana of Wiet. Fruitnorm Gemiddeld 2 stuks fruit/vruchtensap per dag, waarbij slechts 1 stuk fruit wordt vervangen door vruchtensap.6 Gebruiksgroen Groen waar je kunt recreëren, zoals een park, trapveldje, picknickplaats in het groen, of smulbosje. Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) De Geestelijke Gezondheidzorg richt zich op het voorkomen, behandelen en genezen van psychische aandoeningen. Deze zorg is erop gericht mensen met een chronisch psychische

aandoening zo goed mogelijk te laten partici peren in de samenleving. De GGZ biedt (ongevraagde) hulp aan mensen die ernstig verward en/of verslaafd zijn. De zwaarte van de zorg die nodig is, bepaalt waar iemand zorg ontvangt, thuis of in een instelling. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in basis-GGZ en gespecialiseerde zorg. Geïntegreerde eerstelijnszorg (GEZ) De geïntegreerde eerstelijnszorg is een multidisciplinair samenwerkingsverband van meerdere eerste lijn zorgaanbieders met verschillende disciplinaire achtergronden. Deze samenwerking heeft tot doel een efficiënter zorgproces rondom de cliënt te leveren. Gezondheidsvaardigheden Gezondheidsvaardigheden zijn vaardigheden die men nodig heeft om informatie over gezondheid te verkrijgen (zoeken op het internet, leesen schrijfvaardigheden, rekenvaardigheden), vaardigheden die men nodig heeft om informatie te begrijpen (abstract denken, voorkennis hebben van biologie, hoofdzaken van bijzaken kunnen scheiden, begrijpend lezen en reflecteren) en vaardigheden die men nodig heeft om informatie toe te passen (plannen, ordenen, terugkijken, vooruitdenken en prioriteren). Groentenorm Gemiddeld 200 gram groente/rauwkost per dag op minimaal 5 dagen per week.6

155


Huisvesting Alleenstaanden en Tweepersoonshuishoudens-eenheid (HAT-eenheid) HAT-eenheden zijn kleine, zelfstandige woonruimtes. Deze zijn veelal gerealiseerd als reactie op de ‘Nota van Dam’. Deze Nota van Marcel van Dam, staatssecretaris van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu beheer (VROM) ,werd gepubliceerd in 1975. Hierin erkende de overheid ook het woonrecht van huishoudingen die niet in gezinsverband leefden, zoals alleenstaanden. Huishoudens met een laag inkomen De lage-inkomensgrens is vastgesteld op 9.249 euro. Jeugdgezondheidszorg (JGZ) De Jeugdgezondheidszorg (JGZ) van de gemeente Utrecht is er voor alle kinderen, jongeren en hun ouders. Hier kunnen zij terecht met vragen over opvoeding, groei en ontwikkeling. De jeugdartsen, jeugdverpleegkundigen en assistentes zien bijna alle kinderen/jongeren van -9 maanden t/m 18 jaar. Jongerenwerk Utrecht (JoU) Jongeren werk Utrecht (JoU) is een stedelijke organisatie die wijkgericht te werk gaat. Kerntaken zijn het in kaart brengen van (groepen) jongeren die een steuntje in de rug nodig hebben, evenals contact met hen te leggen en hen pedagogisch te begeleiden, te activeren, trainen en coachen.

Zichtgroen Groen waarin niet gespeeld, gerecreëerd of van geoogst kan worden, zoals bloemperken en bosschages zonder eetbare vruchten/plantdelen. Laag opgeleid Betreft Utrechters van 19 jaar en ouder waarvan de hoogst behaalde opleiding Basisschool, MAVO of LBO is. Laaggeletterdheid Er zit een verschil tussen laaggeletterdheid en analfabetisme. Waar analfabeten niet kunnen lezen en schrijven, kunnen laaggeletterden dat wel. Zij hebben echter moeite met het begrijpen van teksten, zoals bij het lezen van folders, websites en bijsluiters van medicijnen, met het invullen van formulieren en met het afhandelen van de post. Ontbijtnorm Ontbijten op minimaal 5 dagen per week.6 Overmatige drinker Bij mannen meer dan 21 glazen per week (gemiddeld meer dan 3 per dag) en bij vrouwen meer dan 14 glazen per week (gemiddeld meer dan 2 per dag).6 Sociaaleconomische status (SES) De sociaaleconomische status (SES) staat voor de positie op de maatschappelijke ladder. Belangrijke indicatoren voor de sociaaleconomische status zijn opleidingsniveau, functieniveau in het werk en het inkomensniveau.

156


Sociaal makelaar Sociaal makelaars faciliteren en ondersteunen initiatieven van bewoners. Zij ondersteunen bewoners in het creëren van betekenisvolle netwerken. Ook zorgen zij - in de functie van gastheer/gastvrouw - voor goed sociaal beheer van de buurthuizen en de speeltuinen in de wijken. Daarnaast zijn zij het aanspreekpunt voor gebruikers en bezoekers van de panden. Zij sluiten in hun werk aan bij de eigen kracht van mensen en ondersteunen bij wat bewoners zelf willen en kunnen. Vijf organisaties voeren het sociaal makelaarschap uit in Utrecht: Vooruit (Zuid en Oost), Doenja Dienstverlening (Zuidwest, Binnenstad en Leidsche Rijn), Me’kaar (Noordwest en West), Welzaam (Vleuten-de Meern) en Wijk&Co (Overvecht en Noordoost). Sociale Index De Sociale Index geeft een beeld van de ‘sociale kwaliteit’ van de stad Utrecht en de (sub)wijken. Met sociale kwaliteit wordt verwezen naar ‘de mate waarin burgers in staat zijn om mee te doen aan het sociale, economische en culturele leven’. De Index heeft een signalerende functie en biedt aanknopingspunten voor beleid en actie. Het product is opgesteld door de afdeling Onderzoek van de Gemeente Utrecht in opdracht van Maatschappelijk Ontwikkeling, Gemeente Utrecht. Sociale uitsluiting Sociale uitsluiting is meer dan eenzaamheid en verwijst naar het niet (volledig) kunnen deelnemen aan het maatschappelijk leven, als gevolg van individuele en maatschappelijke factoren. Voor sociale uitsluiting wordt niet alleen gekeken naar sociale contacten, maar

ook naar financiële middelen, toegang tot zorg en instanties en sociale betrokkenheid. Stapeling van problemen en risico’s Problemen en risico’s op meerdere (leef)gebieden. Factoren beslaan lichamelijke gezondheid, psychosociale gezondheid, regie eigen leven, zorg, voeding en beweging, middelengebruik, fysieke omgeving, sociale contacten, dagbesteding, financiële situatie en opleiding. Startkwalificatie Een startkwalificatie is een diploma havo, vwo, mbo niveau 2 of hoger. Volksgezondheidsmonitor Utrecht (VMU) De VMU geeft een actueel inzicht in de gezondheidssituatie van Utrechters en factoren die daarop van invloed zijn. Indicatoren worden waar mogelijk vergeleken met het Utrechtse gemiddelde en peilingen uit het verleden. Het product is opgesteld door Volksgezondheid, Gemeente Utrecht. Voorschoolse en Vroegschoolse Educatie (VVE) Met Voor- en Vroegschoolse Educatie worden de maatregelen bedoelt waarmee wordt getracht onderwijsachterstanden te verminderen bij de start van de basisschool. De VVE is beschikbaar voor kinderen waarbij die kans niet vanzelfsprekend is - kinderen met een (risico op) taalachterstand. Zij krijgen een VVE indicatie op basis van ouderfactoren (opleiding/herkomst ouder) of op individuele gronden, zoals bijvoorbeeld een achterstand in de taalontwikkeling. Een kind wat naar de voorschool gaat bezoekt vier dagdelen per

157


week een peutercentrum, waar voorschoolse activiteiten worden aangeboden met een VVE programma. De voorschoolperiode is van 2,5-4 jaar. Zware drinker Voor mannen wekelijks minimaal 6 of meer glazen alcohol op één dag in de afgelopen zes maanden. Voor vrouwen wekelijks 4 of meer glazen alcohol op één dag in de afgelopen zes maanden.6

158

Buurtenverkenning

Colofon Uitgever Gemeente Utrecht Auters Jeroen Koning, Estefanía Laney, Annelies Romme, Karlijn Tijhuis Fotografie S. Brouwer, R. Catsburg, A. van Daal, S. Decorte, J. Koning, J. Lankveld, E. Laney, M. van der Mark, Y. van Megen, Me’kaar, W. Mes, Mira Media, Mitros, De Nieuwe Utrechter, R. Oosterbroek, A. Romme, M. Schmidt, B. Spiertz, R. Spijkers, E. Steenvoorden, K. Tijhuis, A. Willemse, A. Windig, Het Utrechts Archief, Beeldbank Gemeente Utrecht, Beeldbank wijkbureau Zuid Vormgeving Tappan Communicatie, Den Haag

159

Buurtenverkenning Acht Utrechtse buurten onder de loep Volksgezondheid

Recommend Documents