Burnout bij je personeel: herkennen, voorkomen en genezen In drukke tijden is je personeel vatbaar voor stress. Hoe herken je een burnout, hoe voorkom je dat je personeel een burnout krijgt en wat doe je als het tóch zo ver komt?
In deze whitepaper: Een burnout, wat is dat? Hoe herken ik een burnout bij mijn werknemers? Hoe voorkom ik dat mijn personeel een burnout krijgt? Hoe begeleid ik werknemers met een burnout? Tips van experts en ondernemers
Arko van Brakel, spreker, ondernemer en eigenaar Nieuwe Helden: “Ik heb zelf een burnout gehad, twaalf jaar geleden. Ik was 31 en ging letterlijk onderuit tijdens een workshop voor een groep KPN-managers. De dokter zei me drie weken rust te nemen, maar na die korte rustperiode leken de jaren ‘on the edge’ ondernemen en leven er extra hard uit te komen. Ik sliep vijftien uur per dag, liep met een zonnebril door het huis en kon gesprekken nauwelijks volgen omdat mijn zintuigen overbelast waren. Pas na zes maanden kwam er verbetering, na tien maanden ging ik weer aan het werk en na twee jaar had ik het idee dat de burnout uit mijn systeem was.”
Een burnout, wat is dat? Het aantal werknemers met burnout-klachten neemt toe. In 2007 voldeed 10 procent van de werknemers aan de criteria van de diagnose ‘burnout’, in 2010 was dat percentage gestegen naar 13 procent. Dat blijkt uit cijfers van het CBS. Voorkom dat ook jouw werknemers slachtoffer worden van deze langdurige klachten. Een werknemer met een burnout is langdurig oververmoeid, heeft minder vertrouwen in zijn eigen competenties en neemt afstand van zijn werk. Dit doordat hij langdurig blootgesteld is aan hoge taakeisen, zonder de kans te hebben gehad daarvan voldoende te herstellen. Dat leidt tot uitputting. Door het stijgende aantal werknemers met een burnout zijn veel werkgevers op zoek naar een effectieve aanpak van een burnout. Daarbij zoeken ze vooral praktische oplossingen: Hoe herken je vroege signalen en voorkom je uitval? Op die vragen geven we je antwoord in dit whitepaper. Daarmee verbeter je je werkgeverschap, zorg je voor continuïteit van je bedrijfsvoering, beperk je je kosten en verhoog je de productiviteit van je werknemers.
www.mkbservicedesk.nl/365burnout
1
Checklist overspanning Heeft je werknemer een van de volgende klachten, kan overspannenheid spelen: moeheid gestoorde of onrustige slaap prikkelbaarheid niet tegen drukte of herrie kunnen emotionele labiliteit piekeren zich gejaagd voelen concentratieproblemen vergeetachtigheid gevoel van controleverlies gevoel van machteloosheid gevoel de grip te verliezen
Pieter Molenaar, GZ-psycholoog en directeur Villa Uitzicht: “Een burnout is een sluipend proces. Officieel is er pas sprake van als je werknemer langer dan zes maanden overspannen is, maar vaak kun je een burnout al eerder signaleren. Als ik in mijn praktijk een patiënt met een burnout tegenover me heb zitten en vraag wanneer zijn klachten zijn begonnen, blijkt vaak dat het al maanden speelt. Ineens komen subtiele kenmerken boven zoals nekklachten, onrust, slecht slapen of piekeren.”
Hoe herken ik een burnout bij mijn werknemers? Letterlijk betekent burnout ‘opbranden’. Zoals een vuur kan doven door onvoldoende brandstof, zo kan iemands werklust uitdoven door een gebrek aan mentale energie. Heeft één van je werknemers een burnout dan is hij door zijn gebrek aan werklust, weinig energiek en nauwelijks betrokken. Oorzaak burnout Een burnout is het gevolg van een gebrek aan balans tussen stressveroorzakende factoren en iemands verwerkingsvermogen. Hierdoor ervaart iemand controleverlies en demoralisatie. Blijft dit gevoel van controleverlies en overbelasting lang voortduren, dan beginnen de klachten chronisch te worden en krijgt de overbelasting de naam ‘burnout’. Ontwikkeling burnout Eigenlijk begint het burnout-proces al wanneer iemands betrokkenheid minder wordt en zijn energieniveau lijkt af te nemen. Zit een werknemer lekker in zijn vel, dan is hij energiek en bereid die energie in het werk te stoppen. Ook als het even tegenzit, is hij vastberaden om vol te houden. Zo’n werknemer voelt zich betrokken bij het werk, heeft een eigen inbreng en is enthousiast over het werk. Een dag op kantoor vliegt voor hem voorbij en hij vindt het moeilijk zich los te maken van het werk. Maar iemand die een burnout ontwikkelt, neemt een steeds grotere en meer aanhoudende afstand tot zijn werk. Merk je dus dat je werknemer zijn werkrol niet meer goed kan vervullen, vaker geïrriteerd reageert, minder initiatief neemt en negatiever wordt in zijn houding tot zijn werk, krab jezelf dan eens achter de oren. Kijk ook eens naar de checklist overspanning in het kader.
www.mkbservicedesk.nl/365burnout
2
Arko van Brakel, spreker, ondernemer en eigenaar Nieuwe Helden: “Achteraf waren er signalen genoeg voor een burnout. Ik was al een tijdje sneller geïrriteerd, was steeds vaker moe en moest mezelf bewust oppeppen en erbij slepen om te kunnen blijven functioneren. Mijn lichaam en intuïtie gaven al een hele tijd aan dat ik gas terug moest nemen, maar ik blééf maar doorgaan omdat ik vond dat dat bij me paste. Ik probeerde te voldoen aan het beeld dat de omgeving van me had. Daarmee dreef ik af van wie ik werkelijk was, ten koste van mezelf.”
Stappenplan bij een dreigende burnout 1. Vraag je werknemer hoeveel hersteltijd hij na werktijd nodig heeft. Hersteltijd langer dan een uur is het symptoom voor een dreigende burnout. 2. Check bij je werknemer hoe de balans is tussen taken die energie kosten en de taken die energie geven. 3. Merk je dat je werknemer veel taken schaart onder energie vrágende taken, vraag hem dan of dit ‘m zit in het werk of in zijn persoonskenmerken (geen ‘nee’ durven zeggen, onvoldoende kunnen doseren). 4. Herken je meerdere van bovenstaande alarmsignalen, spreek dan je zorgen richting je werknemer uit en schakel een bedrijfsarts of andere professional in. Bij aanwezige burnoutverschijnselen volgt een professionele behandeling en zal alles uit de kast getrokken worden om de werknemer bij het werk betrokken te houden. 5. Heb je een werknemer verwezen naar een professional, zorg dan dat jij als werkgever de regie houdt door in contact te blijven met de bedrijfsarts en de werknemer, zodat je weet wat jij als werkgever kunt betekenen in het proces.
Rian Lenting, P&O-functionaris bij het Kennemer Gasthuis: “Zodra leidinggevenden bij ons tekenen van ‘ander gedrag’ bij een werknemer opmerken, bespreken ze dit met de betreffende werknemer. En van medewerkers verwachten we dat ze het bespreken met hun leidinggevende als er sprake is belasting of overbelasting. In de praktijk echter, merken we dat werknemers het onderwerp ‘hoge werkdruk’ moeilijk vinden om te bespreken. Daardoor raakt een werknemer toch weleens overbelast, wat kan uitdraaien op een burnout en een ziekmelding.”
www.mkbservicedesk.nl/365burnout
3
Pieter Molenaar, GZ-psycholoog en directeur Villa Uitzicht: “Zorg dat je een sfeer op de werkvloer creëert waarin er voor iedereen voldoende ruimte is om aan te geven wanneer hij het te druk heeft. Verder is het belangrijk dat je als werkgever zorgt voor voldoende uitdaging in het werk, een goede werksfeer, inspraakmogelijkheden, goede ondersteuning door collega’s en door leidinggevende(n), voldoende tijd om het werk af te kunnen krijgen en duidelijke beslisstructuren.”
Hoe voorkom ik dat mijn personeel een burnout krijgt? Een verandering of grote hoeveelheid werk is niet direct de oorzaak van een burnout. Slechte communicatie hierover en gebrek aan steun hierbij zijn dat wél. Om een burnout te voorkomen is het zaak om je werknemers tegemoet te komen in hun basisbehoeften. Werknemers die dicht bij hun basisbehoeften blijven, presteren namelijk beter, ook al is er druk. Zowel periodes van rust als energiebronnen op het werk kunnen een basisbehoefte vormen en het negatieve effect van een langdurige blootstelling aan hoge taakeisen compenseren. Overigens is die behoefte voor iedere werknemer anders, dus blijf hierover in gesprek met je werknemers. De één vindt het prettig om een dag in de week thuis te werken, terwijl de ander juist veel energie haalt uit een goede werksfeer. De basisbehoeften van je werknemers zijn grofweg onder te verdelen in autonomie, verbondenheid en ontplooiïng. Energiebronnen van werknemers Onderzoek in functioneringsgesprekken van welke aspecten in het werk je werknemers energie krijgen en hoe hun energieniveau ervoor staat in vergelijking met dat van de afgelopen jaren. Energiebronnen op het werk kunnen bijvoorbeeld bestaan uit steun van collega’s en leidinggevenden of het behalen van doelen. Energiebronnen helpen je werknemer om extra inspanning te kunnen leveren bij het halen en vasthouden van een doel. Ook komen ze tegemoet aan de bevrediging van de psychologische basisbehoeften van iedere werknemer, zoals autonomie, verbondenheid en competentie. Een voorbeeld: Geef jij als leidinggevende steun, dan werkt dit enerzijds als motivator om een opdracht binnen te halen en komt dit anderszijds tegemoet aan de behoefte aan verbondenheid die je werknemer heeft.
Het aantal verzuimgevallen door een burnout stijgt. Deze stijging vindt vooral plaats onder mannen tussen 26 en 35 jaar en vrouwen tussen 46 en 55 jaar en vanaf 56 jaar. Over het algemeen komt een burnout meer voor bij vrouwen dan bij mannen: in 2011 was 56 procent van de mensen met een burnout vrouw; 44 procent man.
www.mkbservicedesk.nl/365burnout
4
Rian Lenting, P&O-functionaris bij het Kennemer Gasthuis: “Voorkomen van een burnout houdt meer in dan het er met je werknemers over hebben. Leun niet achterover als één van je medewerkers overbelast dreigt te raken, neem een actieve houding aan. Ga in contact met je werknemer, houd de verantwoordelijkheid bij hem en bespreek hoe je hem kunt ondersteunen. Misschien kun je erger voorkomen door het dienstrooster aan te passen, je werknemer tijdelijk minder uren te laten werken of zijn taak aan te passen.”
Ook persoonlijke hulpbronnen helpen je werknemer om weg te blijven van een burnout. Tot een persoonlijke hulpbron kun jij als leidinggevende behoren, maar het kan ook om de partner, buurvrouw, goede vriend of dokter van je werknemer gaan. Persoonlijke hulpbronnen helpen bij het behalen van doelen, stimuleren persoonlijke groei en ontwikkeling en hebben een directe invloed op het welzijn van de werknemer. Ze reduceren de gevoelens van overspannenheid en versterken het gevoel van betrokkenheid. Nog een manier om een burnout te voorkomen: sturen op resources. Dit vermindert een burnout én bevordert betrokkenheid. Sturen op resources houdt in dat je stuurt op de energiebronnen van je werknemers en mogelijkheden tot zelfstandigheid creëert. In de praktijk komt het erop neer dat je samen met je werknemer kijkt welke taken bij hem passen en wat voor werkzaamheden hij graag zou willen toevoegen aan zijn functie.
Arko van Brakel, spreker, ondernemer en eigenaar Nieuwe Helden: “Op dit moment heb ik geen directe verantwoordelijkheid voor medewerkers. Dat is een bewuste keuze, ik ben geen manager. Maar er werken natuurlijk wél mensen in ons bedrijf. Zij moeten niet proberen te voorkomen een burnout te krijgen; ze moeten focussen op wat ze wél willen. Dat klinkt misschien gek, maar je brein kent het woord ‘niet’ niet. Dus als je werknemers bezig zijn met géén burnout krijgen, laat je hen onbewust juist focussen op een burnout. Laat hen focussen op wat ze wel willen: wat zijn hun doelen? Daardoor geef je hen positieve energie en krijgen ze richting.”
www.mkbservicedesk.nl/365burnout
5
Rian Lenting, P&O-functionaris bij het Kennemer Gasthuis: “Heeft een van onze werknemers een burnout, vragen we zijn leidinggevende actief mee te denken over de inzet van een passende professional, al dan niet in overleg met een bedrijfsarts. Ook zorgen we dat de leidinggevende actief contact houdt met de medewerker. Belangrijk daarbij is dat hij niet wacht tot de burnout-medewerker zelf contact opneemt. Iemand met een burnout zegt vaak met rust gelaten te willen worden, maar als je daarin mee gaat, zou het weleens heel lang kunnen gaan duren.”
Pieter Molenaar, GZ-psycholoog en directeur Villa Uitzicht: “Hoe langer je werknemer van de werkvloer weg is, hoe moeilijker het voor hem is om terug te komen op het werk. Zorg dat die drempel laag blijft door contact te houden met je werknemer en af te spreken dat hij regelmatig langskomt. Al komt hij alleen langs maar voor een kop koffie: prima. Vraag je werknemer ook vooral hoeveel contact hij prettig vindt. De ene werknemer ziet het als pusherig als je elke week belt, terwijl de andere werknemer zich verloren voelt als je dat níet doet.”
Hoe begeleid ik werknemers met een burnout? De stap van een burnout naar verzuim is klein. Dit omdat iemand met een burnout zijn werkrol vaak loslaat vanwege zijn klachten. Om je werknemer met een burnout te kunnen helpen, is het belangrijk te weten welke factoren hebben geleid tot de klachten van je werknemer. In de begeleiding van de werknemer pakken de bedrijfsarts en huisarts of psycholoog deze oorzaken structureel aan. De bedrijfsarts stelt in samenspraak met jou als werkgever een reïntegratietraject op en de psycholoog neemt de begeleiding van je werknemer op zich. Wat doet de psycholoog? In de reguliere aanpak van een burnout leert je werknemer hoe hij energieverlies kan voorkomen. Een werknemer met een burnout leert bij bedrijfsmaatschappelijk werk of bij de psycholoog beter doseren, duidelijker zijn over grenzen en niet verzanden in sociaal gewenst gedrag of ‘niet nee kunnen zeggen’ uit schuldgevoel. Deze klinische benadering heeft als valkuil dat er weinig aandacht is voor die aspecten in het werk, waarvan de werknemer de meeste energie krijgt. Bijvoorbeeld leuke collega’s op het werk. Wat kan ík doen? Tijdens het traject adviseert de bedrijfsarts jou als werkgever over de stappen die je kunt nemen. Hij weet of en op welke manier je contact moet houden met je werknemer en kan je vragen mee te denken in het proces. Op welke manier zou jij als werkgever de druk voor je medewerker kunnen verlagen? Je werknemer zal dit als steun ervaren. Een andere optie: kies voor de resourcebenadering: Ga met je werknemer in gesprek en probeer erachter te komen wat hij mist in zijn werk. Help hem nieuwe energiebronnen te vinden in zijn functie of werk.
www.mkbservicedesk.nl/365burnout
6
Arko van Brakel, spreker, ondernemer en eigenaar Nieuwe Helden: “Tijdens mijn burnout had ik natuurlijk medische begeleiding van mijn huisarts. Maar wat echt verschil maakte, was een persoonlijkheidstest. Daardoor kreeg ik inzicht in mijn talenten en mijn natuurlijke rol binnen een team. Ik begreep ineens waarom het ondernemen mij zoveel energie kostte: Ik ben niet zozeer een ondernemer, maar vooral inhoudelijk gedreven. De rol van manager en ondernemer legde een druk op mijn schouders. Dus mijn tip voor werknemers met een burnout: ga op zoek naar wie je bent en wie je wil zijn en klankbord hierover met mensen die je respecteert en die je objectief de waarheid durven te vertellen. Zij brengen je verder en trekken je weer omhoog.”
Aangepaste werkzaamheden Om de oorzaak van zijn burnout aan te kunnen pakken, begint je werknemer tijdens zijn reïntegratieproces met aangepaste werkzaamheden, zodat hij leert om de oplossingen die hij krijgt aangereikt van de bedrijfsarts of psycholoog in de werkpraktijk toe te passen. Heeft je werknemer een moeilijke functie met bijvoorbeeld veel klantcontact, zorg dan dat je een passende reïntegratiefunctie voor je werknemer bedenkt. Misschien kan hij een tijdje administratief werk doen. Het doel daarvan is dat je personeelslid op een goede plek kan reïntegreren, waardoor hij zijn werk volledig kan hervatten en de kans op herhaling zo klein mogelijk is. Terugval 19 procent van de werknemers die langer dan zes weken heeft verzuimd door psychische oorzaken, valt binnen anderhalf jaar na betermelding wéér uit met dezelfde diagnose. Soms blijkt een burnout zo ernstig te zijn dat de stap naar ander werk de enige oplossing is. Geeft de bedrijfsarts of je werknemer aan dat hij dit werk niet meer aan kan, probeer hem dan te begeleiden naar een andere baan.
www.mkbservicedesk.nl/365burnout
7
Tips van experts en ondernemers
Pieter Molenaar
Pieter Molenaar, GZ-psycholoog en directeur Villa Uitzicht: “Het zijn vaak je meest ijverige werknemers die een grote kans hebben een burnout te krijgen. Ze gáán maar door, stellen hoge eisen aan zichzelf, hebben een sterke drive. Signalen die wijzen op overspannenheid, zetten ze vaak aan de kant. Ze merken die signalen niet op of wíllen ze niet opmerken. Houd als werkgever deze perfectionistische werknemers daarom extra goed in de gaten.” Arko van Brakel, spreker, ondernemer en eigenaar Nieuwe Helden: “Mijn belangrijkste tip voor mensen met een burnout: je hebt een giga-signaal gekregen van je lijf, een signaal dat jij hebt overleefd. Je hele omgeving snapt dat dit niet nog eens mag gebeuren, dus iedereen staat paraat om je te helpen een nieuwe start te maken. Pak die kans! Wees daarbij extreem zelf-kritisch. Je was er zelf bij toen je een burnout ontwikkelde, dus je moet hem zelf oplossen. Probeer te begrijpen hoe het heeft kunnen gebeuren en ga onderzoeken wat je echt wil. Eigenlijk vormt een burnout de ultieme kans om de allerbeste versie van jezelf te worden. Daarom gun ik iedereen zijn eigen burnout.”
Arko van Brakel
Over MKB Servicedesk. Powered by
Als gebruikersportaal van MKB-Nederland is de MKB Servicedesk de vraagbaak voor ondernemend Nederland. Op www.mkbservicedesk.nl vind je betrouwbare, concrete en betaalbare antwoorden op alle ondernemersvragen in het middenen kleinbedrijf. Maandelijks bezoeken meer dan 200.000 ondernemers mkbservicedesk.nl. Het is niet toegestaan om beeldmateriaal en informatie afkomstig uit dit document zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van MKB Servicedesk te kopiëren in welke vorm dan ook. Copyright @MKB Servicedesk
8
