Terminaal delier:
Voorkomen, genezen of sederen? Mark Martens medisch consulent palliatieve zorg, Expertisecentrum Palliatieve Zorg MUMC+ specialist ouderengeneeskunde, Envida Maastricht
Delier § Bewustzijnsstoornis met verminderd vermogen om aandacht te concentreren, vast te houden of te verplaatsen. § Een veranderde cognitieve functie of het optreden van een waarnemingsstoornis. § Ontstaan in korte tijd en neigt te fluctueren over de dag. § Wordt veroorzaakt door de gevolgen van een somatische aandoening.
Delier § Bewustzijnsstoornis met verminderd vermogen om aandacht te concentreren, vast te houden of te V erschijningsvormen: verplaatsen. § Hyperactief/hyperalert delier § Een veranderde cognitieve functie of het optreden van een waarnemingsstoornis. § Hypoactief/hypoalert/apathisch/stil delier § Ontstaan in korte tijd en neigt te fluctueren over de dag. § Gemengd delier § Wordt veroorzaakt door de gevolgen van een somatische aandoening.
Prodromen § Omkering dag-/nachtritme § Levendige dromen of nachtmerries § Voorbijgaande hallucinaties, illusionaire vervalsingen of wanen § Moeilijkheden met concentreren en helder denken, snelle afleidbaarheid § Overgevoeligheid voor prikkels § Rusteloosheid, angst, irritatie, of juist terugetrokkenheid § Emotionele labiliteit § Desoriëntatie
Delier Eén van de eerste mentale ziektes die door medische schrijvers beschreven wordt
ληρος
μανια
φρενιτις
ληθαργος
Mentale afwijkingen veroorzaakt door koorts, vergif of hoofdtrauma Relatie tussen fysieke en mentale aandoening
Ἱπποκράτης
Delier Aulus Cornelius Celsus
Rubor, calor, dolor, tumor ‘Cancer’ Gebruikt als eerste de term ‘delirium’ delirare (Latijn) = buiten de schreef treden, ontsporen ληρος (Grieks) = wartaal, onzin Waarschijnlijk ook eerste beschrijving van non-febriele oorzaak
Delier
Latere Romeinse schrijvers
Constantinopel, middeleeuwen
Phrenitis
Rusteloosheid, insomnia, hallucinaties
Hyperactief delier
Opwinding, agressie, insomnia, roepen, hallucinaties
Lethargus
Tegenovergestelde
Hypoactief delier
Comateus, geen notie omgeving
Behandeling: zowel fysiologisch als psychologisch
Delier 1967: Journal of Nervous and Mental Disease “Delirium has been for years the Cinderella of English-language psychiatry: taken for granted, ignored and not considered worthy of study…”
Onterecht, want… Verhoogde mortaliteit Slechtere uitkomst herstel Hoge mate van distress voor zowel patiënten als zorgverleners Verstoring van cognitieve functies kan tot een jaar aanhouden Grote impact op gezondheid en kosten in de gezondheidszorg!
Terminaal delier § 25-45% van de patiënten met kanker in ZH of hospice § Mediane overleving na ontwikkelen delier bij gevorderde kanker: 21-24 dagen § 85-90% in laatste uren tot dagen voor overlijden
Delier
Schrik en uitputting naasten
Destructive Triangle
Druk op arts à premature sedatie
Ontstaan Acetylcholine
Neurotransmitters
Dopamine
Oorzaken § § § § § § § § § § § § §
Koorts Infecties Precipiterend Medicatie Hypoxie Anemie Electrolytstoornissen Hypo-/hyperglycemie Schildklierfunctiestoornissen Leverfalen, nierfalen Dehydratie Onttrekking Urineretentie Obstipatie
Acetylcholine
§ § § § §
Dopamine
Predisponerend
Leeftijd >70 jaar Cognitieve stoornis Visus-/gehoorstoornis Stoornissen in ADL Alcohol-/opioïdgebruik
Workshop
Oorzaken § § § § § § § § § § § § §
Koorts Infecties Precipiterend Medicatie Hypoxie Anemie Electrolytstoornissen Hypo-/hyperglycemie Schildklierfunctiestoornissen Leverfalen, nierfalen Dehydratie Onttrekking Urineretentie Obstipatie
Acetylcholine
§ § § § §
Dopamine
Predisponerend
Leeftijd >70 jaar Cognitieve stoornis Visus-/gehoorstoornis Stoornissen in ADL Alcohol-/opioïdgebruik
Medicatie Anti-dopaminerg § Antipsychotica § Metoclopramide
Corticosteroïden Ciprofloxacine
Digoxine
Opioïden Ketamine
Acetylcholine
Anti-cholinerg § TCA § Oogdruppels § Antihistaminica § Spasmolytica
Chemotherapie
Dopamine Dopaminerg § Parkinson-med.
Benzodiazepinen/ sedativa
Verschillen Opioïden Metabolieten en nierfunctie
Verschillen Opioïden Metabolieten en nierfunctie Geen nierfunctiestoornis
CLCR < 27 ml/min
Al klinisch relevant bij MDRD < 50 Osborne R, Joel S et al. The pharmacokinetic s of morphine and morphine glucunorides in kidney failure. Clin Pharmocol Ther 1993; 54: 158-167
Verschillen Opioïden Metabolieten en nierfunctie Opioid
Actieve renaal geklaarde metabolieten
Gebruiken?
Morfine
+++
Nee
Fentanyl
-
Ja
Oxycodon
+ (3% oxymorfon à OM3G + OM6G)
Second best
Hydromorfon
+ (H3G)
?
Methadon
-
Ja
Buprenorfine
+ (norbuprenorfine)
?
Scopoderm vs. Buscopan Scopolamine
Scopolamine-butyl
Tertiare base
Quartenaire base
Door bloed-hersen-barrière
Niet door b/h-barrière
Verhoogd delier-risico
Foraal/rectaal = laag (<1%!!!)
Oorzaken § § § § § § § § § § § § §
Koorts Infecties Precipiterend Medicatie Hypoxie Anemie Electrolytstoornissen Hypo-/hyperglycemie Schildklierfunctiestoornissen Leverfalen, nierfalen Dehydratie Onttrekking Urineretentie Obstipatie
Acetylcholine
§ § § § §
Dopamine
Predisponerend
Leeftijd >70 jaar Cognitieve stoornis Visus-/gehoorstoornis Stoornissen in ADL Alcohol-/opioïdgebruik
Rehydratie? Bruera et al 2013:
• Mediane overleving: 17 dagen • Geen sign. verschil beide groepen
Bruera E, Hui D et al. Parenteral Hydration in Patients With Advanced Cancer: A Multicenter, Double-Blind, Placebo-Contr olled Randomized Trial. J Clin Oncol 2012; 31: 111-118
Oorzaken § § § § § § § § § § § § §
Koorts Infecties Precipiterend Medicatie Hypoxie Anemie Electrolytstoornissen Hypo-/hyperglycemie Schildklierfunctiestoornissen Leverfalen, nierfalen Dehydratie Onttrekking Urineretentie Obstipatie
Acetylcholine
§ § § § §
Dopamine
Predisponerend
Leeftijd >70 jaar Cognitieve stoornis Visus-/gehoorstoornis Stoornissen in ADL Alcohol-/opioïdgebruik
Als niets helpt…
