BUREAUONDERZOEK NAAR DE ARCHEOLOGISCHE WAARDE VAN DE ZOEKLOCATIE OP DE BEGRAAFPLAATS HERFSTLAAN 3 TE HEEMSTEDE

BUREAUONDERZOEK NAAR DE ARCHEOLOGISCHE WAARDE VAN DE ZOEKLOCATIE OP DE BEGRAAFPLAATS HERFSTLAAN 3 TE HEEMSTEDE

Bureauonderzoek naar de archeologische wa arde van locatie Herfstla an te Heemstede Cultuurhistorie Noord-Holland

Colofon Cultuurhistorie Noord-Holland 183 Opdrachtgever:

Status: Datum: Projectnummer: projectleider: Auteur: Illustraties:

Gemeente Heemstede Bureauonderzoek naar de archeologische waarde van de zoeklocatie op de begraafplaats Herfstlaan 3, te Heemstede Definitief 22 november 2010 50340 drs. G.P. Alders drs. E. J. van Rooijen Cultureel Erfgoed Noord-Holland, tenzij anders vermeld

Autorisatie:

drs. G.P. Alders

Titel:

Datum:

ISSN: 1875 - 9556 © Cultureel Erfgoed Noord-Holland Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers. De Stichting aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek.

Stichting Cultureel Erfgoed Noord-Holland Postbus 205 2000 AE Haarlem

T F E I

(023) 553 14 98 (023) 531 84 36 [email protected] www.cultureelerfgoednh.nl

2


SAMENVATTING De gemeente Heemstede heeft een intentieovereenkomst gesloten met Dunweg Uitvaartzorg BV uit Hoofddorp om de haalbaarheid te onderzoeken van het vestigen van een uitvaartcentrum op de begraafplaats aan de Herfstlaan 3 te Heemstede. Het plangebied heeft een oppervlakte van circa 1800 m² en zal bebouwd worden met een gebouw van ca. 300 m², daarbij wordt een parkeerplaats en een tuin met paden aangelegd. Door de bodemopbouw van het gebied en archeologische waarnemingen is het aannemelijk dat ter plekke van het plangebied archeologische resten uit de nieuwe steentijd tot en met de nieuwe tijd aanwezig kunnen zijn. De archeologische resten kunnen in meerdere niveaus voorkomen. De te verwachten diepteligging is onbekend. Het is ook onbekend in welke mate de verwachte archeologische waarden zijn verstoord, met name door grondwerkzaamheden in het kader van agrarische bewerkingen in de afgelopen eeuwen en de aanleg en het gebruik van de begraafplaats. Om vast te stellen of de mogelijkheid bestaat dat er daadwerkelijk onverstoorde archeologische waarden in de bodem aanwezig zijn, dient als eerste stap een inventariserend booronderzoek, verkennende fase, uitgevoerd te worden. Hiermee kan de gaafheid van de bodem binnen het plangebied worden vastgesteld. Aan de hand van de resultaten van dit onderzoek zal worden bepaald of verder onderzoek noodzakelijk is. Uit het verkennend booronderzoek kan ook blijken of het mogelijk is om het archeologisch vervolgonderzoek te beperken door de bodemroerende werkzaamheden ten behoeve van de realisatie van de plannen zoveel mogelijk te verrichten ter plaatse van de reeds verstoorde bodemdelen.

3


INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING ............................................................................................................2 SAMENVATTING ............................................................................................................3 INHOUDSOPGAVE ..........................................................................................................4 1.

ADMINISTRATIEVE GEGEVENS ..................................................................................5

2.

INLEIDING..........................................................................................................6

3.

HUIDIGE SITUATIE EN VOORGENOMEN ONTWIKKELINGEN IN HET PLANGEBIED ......................7

4.

HISTORISCHE EN AARDWETENSCHAPPELIJKE SITUATIE IN HET ONDERZOEKSGEBIED ...............8 Bodemkunde........................................................................................................... 8 Bewoningsgeschiedenis van het onderzoeksgebied ....................................................... 9

5.

BEKENDE ARCHEOLOGISCHE WAARDEN IN HET ONDERZOEKSGEBIED .................................11

6.

GESPECIFICEERDE ARCHEOLOGISCHE VERWACHTING VOOR HET PLANGEBIED ......................16

7.

ADVIES

...............................................................................................................17

LITERATUUR- EN DOCUMENTATIELIJST .............................................................................18 Digitale bronnen ............................................................................................. 18 Atlassen ........................................................................................................ 18 Literatuur ...................................................................................................... 18 AFBEELDINGEN ..........................................................................................................19 Afbeelding 1 ......................................................................................................... 19 Afbeelding 2 ......................................................................................................... 20 Afbeelding 2 ......................................................................................................... 21 Afbeelding 3 ......................................................................................................... 23 Afbeelding 4 ......................................................................................................... 25 Afbeelding 6 ......................................................................................................... 31 Afbeelding 7 ......................................................................................................... 33

4


1. ADMINISTRATIEVE GEGEVENS CIS-code: Datum: Opdrachtgever:

Contactpersoon:

Uitvoerder onderzoek: Bevoegde overheid: Locatie: gemeente: plaats: toponiem:

44062 22 november 2010 Gemeente Heemstede Postbus 352 2100 AJ Heemstede dhr. G.A.M. Klaassen T: 023 548 58 68 F: 023 548 57 00 Stichting Cultureel Erfgoed Noord-Holland Gemeente Heemstede Heemstede Heemstede Begraafplaats Herfstlaan 3 Kaartblad Topografische Kaart van Nederland: 25C Coördinaten hoekpunten plangebied: NO: 102.740 / 483.900 NW: 102.720 / 483.890 ZO: 102.770 / 483.820 ZW: 102.730 / 483.830

5


2. INLEIDING De gemeente Heemstede heeft aan de Stichting Cultureel Erfgoed Noord-Holland opdracht verstrekt tot het uitvoeren van een archeologisch bureauonderzoek aangaande de locatie Begraafplaats Herfstlaan 3 te Heemstede. De gemeente Heemstede treedt op als bevoegde overheid bij dit project. Het doel van het bureauonderzoek is, om ten behoeve van het zoeken van een locatie voor een uitvaartcentrum in voldoende mate rekening te kunnen houden met de archeologische aspecten van deze locatie. Het gemeentelijk archeologiebeleid schrijft voor dat in dit gebied rekening moet worden gehouden met archeologie bij ruimtelijke ontwikkelingsprojecten met een omvang van meer dan 50 m² en een diepte van meer dan 40 cm. Voor het verzamelen van gegevens met betrekking tot reeds bekende archeologische en bodemkundige waarden van het plangebied is het Archeologisch Informatiesysteem ARCHIS II van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) geraadpleegd. Daarnaast zijn ook andere bronnen bestudeerd zoals de bodemkundige, geomorfologische en historische kaarten die voor het gebied bestaan. Het plangebied meet ca. 1800 m². De ontwikkelingslocatie wordt aan de oostzijde begrensd door de Glipper dreef/ Valkenburgerlaan, aan de noordzijde bevindt zich de hoofdingang van de begraafplaats. Aan de west en zuidzijde wordt het plangebied begrensd door water. Als onderzoeksgebied is gekozen voor een gebied met een straal van ca. 1200 meter om het plangebied. De droogmakerij Haarlemmermeer wordt buiten beschouwing gelaten vanwege het geringe verband met de bewoningsgeschiedenis van het strandwallengebied. Het onderzoek is uitgevoerd door drs. E. J. van Rooijen van de Stichting Cultureel Erfgoed Noord-Holland.

6


3.

HUIDIGE SITUATIE EN VOORGENOMEN

ONTWIKKELINGEN IN HET PLANGEBIED Op het moment van opstellen van onderhavig bureauonderzoek maakt de zoeklocatie deel uit van de begraafplaats. De locatie ligt aan de noordoostkant van de begraafplaats. Het is een groen en waterrijk deel zonder begravingen. Het maaiveld ligt op een hoogte van ongeveer 0 NAP. In dit stadium van planontwikkeling is vooralsnog niet duidelijk wat de precieze omvang is van de bodemverstorende activiteiten die in het kader van de inrichting van het plangebied zullen plaatsvinden. Ook de exacte locatie is nog niet bekend. Er wordt gestreefd naar een zeer zorgvuldige inpassing van het uitvaartcentrum. Ook de cultuurhistorische waarden worden hierbij afgewogen.

7


4.

HISTORISCHE EN AARDWETENSCHAPPELIJKE SITUATIE

IN HET ONDERZOEKSGEBIED

Bodemkunde Het plangebied ligt op de oostelijke flank van de strandwal van Heemstede-Haarlem. Tot het strandwallengebied behoren tevens de strandwallen van HeemstedeSpaarnwoude en Bloemendaal-Santpoort en het gebied van de Jonge Duinen ten westen van de genoemde strandwallen. De strandwal werd door de zee opgeworpen rond 3.000 voor Christus. De kustlijn verlegde zich in deze periode in westwaarrtse richting, waardoor ten westen van de bestaande strandwallen nieuwe strandwallen ontstonden. Tussen de strandwallen waren strandvlaktes gelegen, die lager gelegen waren en daardoor veel natter, hier ontstond veen, dat later weer overstoven is. Door de vorming van de strandwallen werd het achterland afgesloten van de zee en werd het gebied minder goed afgewaterd. Achter de strandwal vormde zich een lagune met moeras, waarin veen werd gevormd. Hierin zorgden veenriviertjes, zoals het Spaarne, voor de afwatering. Op de strandwallen vond duinvorming plaats, waarbij zand werd opgestoven tot een hoogte van ongeveer 10 meter boven NAP. Vanaf het midden van de derde eeuw zorgde de stijging van het grondwaterpeil voor veengroei in de kweldergebieden en op de strandvlaktes tussen de strandwallen. Volgens de vereenvoudigde geologische kaart van Haarlem en omgeving is het plangebied gelegen op de strandwal (duinzand, oude duinen, op strandwalzand), Op de geomorfologische kaart is het plangebied niet gekarteerd vanwege de ligging in de bebouwde kom van Heemstede. Direct ten westen van het plangebied komt de vormeenheid ‘strandwal al dan niet met vervlakte duinen’ voor. Waarschijnlijk valt ook het plangebied onder deze vormeenheid. De lichtgele stroken op de geomorfologische kaarten zijn hoge kustduinen met bijbehorende vlakten en laagten (code 12 C1). In lichtgroen zijn restanten van de strandwal aangegeven (2M49: vlakte ontstaan door afgraving en/of egalisatie van duinen/ strandzand). Op de Bodemkaart van Nederland1 is het plangebied ook niet gekarteerd vanwege de ligging in de bebouwde kom van Heemstede. Waarschijnlijk kan de bodem, net als het gebied direct ten westen van het plangebied worden gekarakteriseerd als “dikke eerdgronden (EZ50A)”, in dit gebied ontstaan door diepe grondbewerkingen. In het gebied ‘Manpadslaan’ (zie onderzoeksnr… Kaart …) werd geconstateerd dat de bodem ter plaatse tot gemiddeld 1m onder het maaiveld was omgezet. De diepte van de verstoring varieerde van 50 cm tot 2.85 m (Jordanov 2008). Plaatselijk werd daar onder de omgezette grond een akkerlaag of opgebrachte laag aangetroffen op een diepte van 80-120 cm onder het maaiveld.

1

Archis II

8


Bewoningsgeschiedenis van het onderzoeksgebied De bewoningsgeschiedenis van Heemstede en omgeving hangt nauw samen met de landschappelijke ontwikkeling van het Noord-Hollandse kustgebied. Van ongeveer 3000 voor Chr. tot 1000 na Chr. ontstonden langs deze kustlijn reeksen van strandwallen en Oude Duinen. Dergelijke markante landschapselementen vormden sinds hun ontstaan aantrekkelijke locaties voor bewoning en landbouwactiviteiten. Ten oosten van de strandwallen trad veenvorming op, waardoor hier een groot moeras ontstond. Waterafvoer uit het veen vond plaats door veenriviertjes, waarvan het Spaarne er één is. Op de oostelijke uitloper van de strandwal waarop het plangebied gelegen is zijn in het verleden vondsten gedaan die teruggaan tot het laat Neolithicum (2850 – 2000 voor Christus). Vanaf de late ijzertijd en de Romeinse tijd zijn er meer aanwijzingen dat in het gebied werd gewoond. Zeker in het kustgebied, waar in die tijd de strandwallen lagen en bewoning goed mogelijk was, werd gewoond en zijn dus archeologische sporen te verwachten. Ook in de vroege middeleeuwen is er op de strandwallen van Kennemerland gewoond. Het bouwland uit die tijd, in dit gebied “geest” genoemd, was op de strandwal gelegen. Vanaf de 11de eeuw werd in de historische dorpskern van Heemstede waarschijnlijk continue gewoond. Aan het einde van de 13de eeuw werd langs het Spaarne een kasteel gebouwd. Het terrein waar het kasteel gestaan heeft staat nog altijd bekend als het Oude Slot. Heemstede kan in de middeleeuwen als agrarische nederzetting gekenschetst worden. Vanaf de 17e eeuw werden in het gehele gebied van de binnenduinrand buitenplaatsen aangelegd. Rijke kooplieden uit de stad lieten een buitenhuis bouwen met tuinen en landerijen er omheen. Vooral in Zuid-Kennemerland werden dergelijke buitenplaatsen aangelegd. Tot het begin van de 20e eeuw waren buitenplaatsen, enkele historische kernen, blekerijen en tuinderijen de belangrijkste elementen waaruit het landschap van Heemstede bestond. Tussen 1900 en 1940 verstedelijkte het gebied al grotendeels. Na de Tweede Wereldoorlog zette deze verstedelijking zich voort.

9


Oude kaarten Op een aantal kaarten uit de eerste helft van de 17de eeuw (Kaarten van B. Florisz. Van Berckenrode (1615, met Fl. Balthasar) en 1643). is bebouwing aangegeven, waarschijnlijk in het plangebied. Dit is door de kaartschaal en projectie niet met zekerheid te zeggen. Deze bebouwing ging vooraf aan het gebruik van het terrein als begraafplaats. De begraafplaats is aan het begin van de 19de eeuw opgericht. Het oudste deel is in landschapsstijl ontworpen met waterpartijen, kronkelende paden en hoogteverschillen. Een deel hiervan is zichtbaar op de kadastrale minuut (fig. 4c). Hierop zijn ook een aantal bij de begraafplaats horende gebouwen te zien in het plangebied. Door de aanleg van de begraafplaats en bijbehorende gebouwen en waterpartijen etc. kunnen (de resten van) de bebouwing die op de 17de eeuwse kaarten zichtbaar is vergraven zijn. Op de topografische en militaire kaart van 1849-1859 staat op deze locatie een begraafplaats aangeduid, de situatie is in het plangebied nauwelijks anders op de Bonnekaart van 1900. Op deze kaart zijn ook een aantal buitenplaatsen aangegeven in de omgeving van het plangebied. In de 20ste eeuw is de begraafplaats uitgebreid. Het nieuwe deel, ten zuidwesten van het oude deel heeft een geometrische stijl. In het begin van de 20ste eeuw is ook de ingang verplaatst naar de huidige locatie en zijn er een nieuwe aula, bedrijfsgebouw en beheerderswoning gebouwd. Bij de aanleg van de begraafplaats en bij de uitbreiding ervan is de bodem opgehoogd2. Of het plangebied ook is opgehoogd (of mogelijk afgegraven ten behoeve daarvan) is niet bekend. Plattegrond van de gemeente Heemskerk (1951) Het plangebied is onbebouwd maar waarschijnlijk wel met bomen begroeid.

2

www.dodenakkers.nl

10


5.

BEKENDE ARCHEOLOGISCHE WAARDEN IN HET

ONDERZOEKSGEBIED Voor het verzamelen van reeds bekende archeologische waarden, onderzoeksmeldingen en bodemkundige gegevens van het bestemmingsplangebied is het Archeologisch Informatiesysteem ARCHIS II van de Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed geraadpleegd. Voor de overige cultuurhistorische waarden is de Cultuurhistorische Waardenkaart (CHW) van de provincie Noord-Holland geraadpleegd. Het plangebied aan de Herfstlaan staat op de Cultuurhistorische Waardenkaart van Noord-Holland en op de Archeologische Monumentenkaart niet aangegeven als terrein van archeologische waarde. Ook in ARCHIS zijn voor het plangebied zelf geen archeologische waarnemingen opgenomen. Dit betekent echter niet dat in het plangebied geen archeologische waarden aanwezig, dan wel te verwachten zijn. Op de kaarten staan de volgende relevante waarden in het omringende onderzoeksgebied aangegeven: Slotlaan, van zeer hoge waarde (monumentnummer 10800) In 1947 is het kasteelterrein met bijbehorende grachten onderzocht. De voorhof, oostelijk van het kasteel gelegen, bleef toen echter buiten schot. Over de geschiedenis van het kasteel is vrij veel bekend. De belangrijkste gegevens kunnen kort als volgt worden samengevat. In het begin van de 14e eeuw moet het oudste kasteel zijn gebouwd. In 1393 of 1394 is het kasteel in opdracht van Hertog Albrecht compleet verwoest, omdat Jan van Heemstede, de toenmalige bezitter, tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten de Hoekse zijde had gekozen en nauw betrokken was bij de moord op Aleida van Poelgeest. Hertog Albrecht stond onder grote invloed van Aleida. Het oudste kasteel bestond uit drie vleugels rond een binnenplein. Aan de zuidzijde bevond zich geen bebouwing. De noordvleugel vormde de buitenmuur waar vermoedelijk ook de poort moet hebben gelegen. De bij het kasteel veronderstelde voorhof zal aan de oostzijde (dus op dit terrein) moeten worden gezocht. Resten van de voorhof zijn nooit aangetroffen, omdat op die lokatie geen archeologisch onderzoek is verricht. In 1811 is het kasteel afgebroken. De grachten van het slot met een klein eiland zijn nog goed waarneembaar. Het terrein vormt in zowel wetenschappelijk als cultuurhistorisch opzicht een belangrijke bijdrage aan de bewoningsgeschiedenis van het gebied. Het terrein bevindt zich op ca 700 meter ten oosten van het plangebied. Historische stads- of dorpskern van de Zandvoorterbuurt (monumentnummer 13927) en Heemstede (monumentnummer 13928), van hoge archeologische waarde De begrenzing van deze historische kernen is bepaald op grond van de historische kaart uit 1849-1859, schaal 1:25.000. De archeologische waarde van historische kernen bestaat uit de reeds aangetroffen of te verwachten aanwezigheid, boven of onder de grond, van bouwhistorische resten en archeologische sporen en voorwerpen. Samen bevatten zij een veelheid aan historische informatie over ouderdom en ruimtelijke ontwikkeling van de kern. De historische kern van Heemstede bevindt zich

11


tussen ca. 250 en 800 meter ten noorden van het plangebied, de historische kern van de Zandvoorterbuurt ligt ca. 1 km ten noorden van het plangebied. De kerk van Heemstede, van archeologische waarde (monumentnummer 13929) De kerk is van oorsprong laatmiddeleeuws. Verwacht wordt dat zich op het terrein nog sporen van funderingen van voorgangers van de huidige kerk zullen bevinden. De kerk bevindt zich in de historische kern van Heemstede, op ca. 400 meter ten noordoosten van het plangebied. Kasteel Ipenrode, terrein van archeologische waarde (monumentnummer 15388) Aan de oostzijde van het terrein van archeologische waarde staat het huidige huis Ipenrode. In 1641 is op deze plaats een heerschapshuis met boerderij gebouwd. In 1727 is het gebouw herbouwd/verbouwd, en kreeg het de naam Ipenrode. Vermoedelijk bevinden zich op dit terrein ook de resten van boerderij/ hofstede De Voorkoeckoek, een boerderij die in 1608 al bestond. Op het noorden van het terrein, binnen de vierkante omgrachting zijn bij een onderzoek uitbraaksleuven aangetroffen. Dit terrein bevindt zich op ca. 1.5 km ten westen van het plangebied Historische Geografsche waarden Ten zuiden van het plangebied bevonden zich de buitenplaatsen Groenenbeek, Marienheuvel en Bosbeek. Het voorkomen van een groot aantal historische buitenplaatsen is kenmerkend voor Zuid-Kennemerland. Het ensemble rond Groenendaal, Huis te Manpad en omgeving vormt een landschappelijk fraai parklandschap. Deze terreinen hebben een hoge historisch-geografische waarde. Ze dateren uit de Nieuwe Tijd. De zandvaarten in de omgeving van het plangebied zijn van cultuurhistorische waarde. Kenmerkend voor de binnenduinrand van Kennemerland is het voorkomen van zanderijen. De zanderij bij Groenendaal is nog goed herkenbaar. Zanderijen zijn zowel provinciaal als nationaal tamelijk zeldzaam. Archeologische onderzoeken en onderzoeksmeldingen in de omgeving In het onderzoeksgebied zijn de volgende onderzoeken gedaan. Onderzoeksmelding 26904 Voor de locatie Meer en Bosch, direct ten noorden van het plangebied is begin 2008 een bureauonderzoek gedaan. De conclusies zijn onbekend. Het onderzoek is nog niet afgemeld en staat onder onderzoeksmeldingsnummer 26904 in Archis Onderzoeknummer 2864 Aan de Van den Eijndekade / Nijverheidsweg is booronderzoek gedaan door Synthegra. In het onderzoeksgebied zijn geen vindplaatsen aangetroffen. Tijdens het onderzoek is gebleken dat er van natuurlijke bodemopbouw op de locatie geen sprake is. Het bodemprofiel laat een verstoring zien tot op een diepte van 200 cm onder maaiveld.

12


Onderzoeknummer 31717 Bureau- en booronderzoek in de Ir Lelylaan. Naar aanleiding van het booronderzoek werd geen vervolgonderzoek aanbevolen. Onderzoeksmelding 41950 Locatie Raadhuisstraat. In 2010 is hier een bureau- en inventariserend veldonderzoek uitgevoerd. De resultaten zijn nog niet bekend. Het onderzoek is nog niet afgemeld en staat onder onderzoeksmeldingsnummer 41950 in Archis Onderzoeknummer 23805 Manpadslaan. Bij het booronderzoek bleek dat de bodem ter plaatse is omgezet tot ca. 1 m onder het maaiveld. In een deel van het plangebied is nog een restant van een laatmiddeleeuwse akker- of ophogingslaag aangetroffen tussen 0.9 m en 1.7 m onder het maaiveld. Onderzoeksnummer 3074 Bij het proefsleuvenonderzoek in 2004 werden enkele turf- en zandwinningskuilen uit de 20ste eeuw en een 18de eeuwse greppel aangetroffen. Er werd geen aanvullend onderzoek aanbevolen. Periode

Datering

Nieuwe Tijd

1500 – heden

Late Middeleeuwen

1050 – 1500

na Chr.

Vroege Middeleeuwen

450 – 1050

na Chr.

Romeinse Tijd

12 voor Chr. – 450 na Chr.

IJzertijd

800 – 12

voor Chr.

Bronstijd

2000 – 800

voor Chr.

Neolithicum

5300 – 2000

voor Chr.

Mesolithicum

8800 – 4900

voor Chr.

Paleolithicum

300000 – 8800 voor Chr.

Archeologische tijdschaal

13


Archeologische waarnemingen in de omgeving In het onderzoeksgebied zijn enkele waarnemingen gedaan. Een waarneming kan bestaan uit een losse vondst, of een vondst die tijdens een opgraving is aangetroffen, maar het kan ook gaan om sporen in de grond. De waarnemingen die horen bij een onderzoek of monument worden hier niet behandeld.

Waarneming 22439 Circa 375 m ten zuiden van het plangebied, betreft een mantelspeld uit de Late IJzertijd. Waarneming 211136 Circa 700 m ten zuiden van het plangebied is een bronzen fibula met een datering in de late ijzertijd aangetroffen.Waarneming 211420 Circa 800 m ten zuidwesten van het plangebied. Deze waarneming betreft een inspectie van de Archeologische Werkgemeenschap Nederland (vereniging van amateur-archeologen). Het gaat om resten uit de periode 1650-1850. Bij deze waarneming ging het om restanten van een kelder, waarin bot- en aardewerk werd gevonden. Waarneming 211460 Circa 450 m ten noorden van het plangebied. Deze waarneming betreft een inspectie van de Archeologische Werkgemeenschap Nederland (vereniging van amateurarcheologen). Het gaat om resten uit de periode 1650-1850. Bij deze waarneming ging het evenals bij de voorgenoemde om restanten van een kelder, waarin bot- en aardewerk werd gevonden. Waarneming 211306 Bij een inspectie door de Archeologische Werkgroep Haarlem is divers aardewerk uit de periode 1500-1850 aangetroffen.

Verstoringen en conservering Waarschijnlijk is de bodem in de nieuwe tijd omgezet vanwege het gebruik als akker en ook als onderdeel van de begraafplaats kunnen diverse bodemverstorende werkzaamheden hebben plaatsgevonden. Het is daarom de vraag in welke staat van gaafheid de bodem verkeert. De hoogte van het grondwater, en daarmee de vochtigheid van de bodem waarin de organische materialen zich bevinden, bepaalt mede de conservering. De grondwatertrap in het plangebied is VII3, wat een voor archeologische resten nadelig effect heeft, omdat het een drogere bodem betekent.

3

Volgens de bodemkaart in ARCHIS, geëxtrapoleerd van aangrenzend gebied aan de westzijde.

14


Gezien de ligging van het plangebied op een strandwal met goed doorlatende zandige ondergrond en de deels diepe grondwaterspiegel ligt het niet voor de hand dat organisch materiaal hier goed bewaard is gebleven. Tabel 1: Grondwatertrappenindeling van StiBoKA, GHG/GLG = gemiddeld hoogste/laagste grondwaterstand.

Grondwatertrap (GT)

I

II¹

III¹

IV

V¹

VI

VII²

GHG (in cm beneden

(<20)

(<40)

<40

>40

<40

40-80

>80

<50

50-80

80-

80-

>120

>120

(>160)

120

120

maaiveld) GLG (in cm beneden maaiveld)

15


6. GESPECIFICEERDE ARCHEOLOGISCHE VERWACHTING VOOR HET PLANGEBIED Aangezien de ondergrond van de plangebied bestaat uit een strandwal, is het goed mogelijk dat vanaf het Late Neolithicum (3400-2000 v. Chr.) sporen van bewoning en activiteiten van landbouw in het plangebied aanwezig zijn. Door de gelaagde opbouw van de strandwal kunnen archeologische resten op verschillende dieptes en in verschillende niveaus voorkomen. In de omgeving zijn sporen uit de IJzertijd, Romeinse tijd (buiten het onderzoeksgebied), de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd aangetroffen. Het is mogelijk dat sporen uit die perioden ook in het plangebied aangetroffen kunnen worden. Men name worden resten van gebouwen uit de 17de en 19de eeuw verwacht. Het zal echter in sterke mate van de gaafheid van de bodem afhangen of er daadwerkelijk nog archeologische sporen aanwezig zijn. Met name door de bodembewerkingen uit de nieuwe tijd is het de vraag in welke staat van gaafheid de bodem verkeert.

Periode

Datering

Nieuwe Tijd

1500 – heden

Late Middeleeuwen

1050 – 1500

na Chr.

Vroege Middeleeuwen

450 – 1050

na Chr.

Romeinse Tijd

12 voor Chr. – 450 na Chr.

IJzertijd

800 – 12

voor Chr.

Bronstijd

2000 – 800

voor Chr.

Neolithicum

5300 – 2000

voor Chr.

Mesolithicum

8800 – 4900

voor Chr.

Paleolithicum

300000 – 8800 voor Chr.

Archeologische tijdschaal

16


7. ADVIES Gezien de ontstaans- en bewoningsgeschiedenis van het onderzoeksgebied bestaat er binnen het plangebied in principe een grote kans op de aanwezigheid van archeologische waarden die behoudwaardig zijn. De hoge verwachting is gebaseerd op de bekende archeologische waarden in het onderzoeksgebied in combinatie met de ligging van het plangebied op de strandwal van Heemstede. Indien dergelijke waarden inderdaad aanwezig zijn, valt te verwachten dat zij door de voorgenomen planrealisatie aangetast zullen worden. Echter, vanwege de bodemkundige bewerkingen in de nieuwe tijd, met name bestaande uit het waarschijnlijk diepspitten en mogelijk veranderen van de maaiveldhoogte van het plangebied (ophoging, egalisatie of afgraving is alledrie mogelijk), het bouwen en slopen van gebouwen en het aanleggen van waterpartijen, is het onzeker in hoeverre er nog archeologisch relevante lagen ongestoord aanwezig zijn. Daarom is het in de eerste plaats van belang om de mate van verstoring binnen het plangebied te bepalen. Op grond van bovenstaande overwegingen luidt het advies om ter plekke in het plangebied door middel van een verkennend booronderzoek vast te stellen in welke mate de bodem reeds is verstoord door grondwerkzaamheden in het verleden. Daarbij dient te worden bepaald in welke delen van het plangebied wel of geen verstoringen aanwezig zijn en tot welke diepte de verstoringen reiken. Op basis van de resultaten van het onderzoek wordt bepaald of voortgezet vervolgonderzoek noodzakelijk is. Ook kan dan worden nagegaan of het mogelijk is de bodemroerende werkzaamheden ten behoeve van de realisatie van de plannen zoveel mogelijk te verrichten ter plaatse van de reeds verstoorde bodemdelen.

17


LITERATUUR- EN DOCUMENTATIELIJST Digitale bronnen -

Archeologisch Informatiesysteem (ARCHIS) Cultuurhistorische Waardenkaart Noord-Holland: http://chw.noord-holland.nl www.dodenakkers.nl

Atlassen -

-

Bodemkaart van Nederland, 1:50.000, via ARCHIS geraadpleegd, http://archis2.archis.nl Kadasterkaart 1818, via www.dewoonomgeving.nl Grote Historische Provincie Atlas Noord-Holland 1849-1859 (Wolters-Noordhoff), Groningen, 1992 Topografische Atlas Noord-Holland 1:25.000 (Wolters-Noordhoff), Emmen, 2004 Rijks Geologische Dienst, 1995, Vereenvoudigde Geologische Kaart van Haarlem en omgeving schaal 1:50.000. Haarlem Pruissers, A.P., A.T. Wildenborg en M.W. van den Berg, Geomorfologische kaart van Nederland 1:50.000, 24 Zandvoort, 25 Amsterdam, Wageningen 1993 DLO-Staring Centrum/Rijks Geologische Dienst, Geomorfologische Kaart van Nederland, schaal 1:50.000. Kaartbladen 24 Zandvoort en 25 Amsterdam. DLOStaring Centrum/Rijks Geologische Dienst, Wageningen/Haarlem, 1993 Grote Historische Provincie Atlas Noord-Holland 1849-1859 (Wolters-Noordhoff Atlasprodukties), Groningen, 1992

Literatuur -

-

Alders, G.P., en F.G. van den Berg, 2005, Bureauonderzoek naar de archeologische waarde van de locatie Het Overbos, gemeente Heemstede,SSCENH 05P023, Wormer. Berendsen, H.J.A., 1996, De vorming van het land. Inleiding in de geologie en de geomorfologie. Assen. Bolstra, M., Kaarboek van Rhijnland 1746, Alphen a/d Rijn, 1969. N. N. 2007: Algemene begraafplaats Heemstede. Bureau Communicatie afd. Groen en Reiniging gemeente Heemstede.

- Visser-Poldervaart, M. 2007: Bureauonderzoek naar de archeologische waarde van het plangebied Cloosterweg 5-9, gemeente Heemstede.

18


AFBEELDINGEN Afbeelding 1 Ligging van het plangebied in Noord-Holland

19


20


Afbeelding 2

Plattegrond van de begraafplaats met rood omcirkeld het plangebied. Het noorden bevindt zich rechts. Bron: brochure Algemene Begraafplaats Heemstede 2007

21


22


Afbeelding 3 Bodemkaart (boven) en geomorfologische kaart (onder). Het plangebied is rood omcirkeld. Bron: ARCHISII

23


24


Afbeelding 4 Oude kaarten A. kaart van Rijnland Fl. Balthasar 1615 Bron: Hoogheemraadschap van Rijnland via www.watwaswaar.nl B. Uitsnede uit de ‘Kaart van de heerlijkheid Heemstede’ van Balth. Fl. van Berckenrode uit 1643. NB! Het noorden is rechts Bron: Noordhollands archief C. Uitsnede uit de kadastrale minuut (1821-1831) Bron: www.watwaswaar.nl D. Uitsnede uit de ‘Nieuwe kaart van Haarlems Schoone Omstreken’ F. J. Nautz 1837. Bron: Noordhollands archief E. Uitsnede uit de Bonnekaart ca. 1905 Bron: ARCHISII F. Uitsnede uit de plattegrond van de gemeente Heemstede 1951 Bron: Noordhollands archief

25


A.

B.

26


C

27


E

F

28


Afbeelding 5 Uitsnede uit de cultuurhistorische waardenkaart (CHW) van de provincie NoordHolland. De groene vlakken zijn historisch-geografisch van grote waarde. De blauwpaarse vlakken zijn archeologisch van hoge waarde of (donkerblauwpaars) van zeer hoge waarde.

29


30


Afbeelding 6

Het plan- en onderzoeksgebied met de archeologische monumenten en waarnemingen.

31


32


Afbeelding 7 Archeologische onderzoeken in de omgeving van het plangebied.

33


34

BUREAUONDERZOEK NAAR DE ARCHEOLOGISCHE WAARDE VAN DE ZOEKLOCATIE OP DE BEGRAAFPLAATS HERFSTLAAN 3 TE HEEMSTEDE

Recommend Documents