Bureauonderzoek naar de archeologische waarde van het plangebied hoek Akerendamlaan- Prins Bernhardlaan te Beverwijk

Bureauonderzoek naar de archeologische waarde van het plangebied hoek AkerendamlaanPrins Bernhardlaan te Beverwijk

Bureauonderzoek naar de archeologische waarde van het plangebied hoek Akerendamlaan-Prins Bernhardlaan te Beverwijk

Colofon

Opdrachtgever: Titel: Status: Datum: Projectnummer: Senior archeoloog: Auteur: Illustraties:

Gemeente Beverwijk Bureauonderzoek naar de archeologische waarde van het plangebied Hoek Akerendamlaan-Prins Berhardlaan te Beverwijk (CENH-rapport nummer 182) definitief maart 2011 50455 drs. G.P. Alders drs. E. J van Rooijen Cultureel Erfgoed Noord-Holland, tenzij anders vermeld

Autorisatie:

drs. G.P. Alders

Datum: ISSN: 1871-398X © Stichting Cultureel Erfgoed Noord-Holland, Alkmaar, 2011 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers. De Stichting aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek.

Cultureel Erfgoed Noord-Holland Postbus 3043 1801 GA Alkmaar

Telefoon: Email: Internet

T (072) 850 28 00 [email protected] www.cultureelerfgoednh.nl

Pagina 2


Samenvatting

In het plangebied in de hoek van de Akerendamlaan en de Prins Bernhardlaan is de bouw van een vijftal woningen gepland. Het plangebied heeft een oppervlakte van ca. 34200 m2. De geplande bodemverstoring bedraagt, inclusief de vrijstelling voor het bouwen van bijgebouwen ca. 1255m2. Om na te gaan hoe groot de kans is dat er archeologische resten in de bodem van het plangebied liggen, is een archeologisch bureauonderzoek gedaan. Om een betrouwbare verwachting te kunnen uitspreken is niet alleen het plangebied bestudeerd, maar ook de omgeving van het plangebied, het zogenaamde (bureau)onderzoeksgebied. In het plangebied was vanaf het neolithicum bewoning mogelijk. De kans op het aantreffen van sporen vanaf de ijzertijd tot en met de nieuwe tijd wordt middelhoog tot hoog ingeschat. De sporen of vondsten kunnen in verschillende niveaus aangetroffen worden. Verwacht wordt echter dat de bodem ter plaatse van de geplande bebouwing verstoord is tot een diepte die minstens even groot is als de geplande bodemroering. Daarom wordt geadviseerd de plannen uit te voeren zonder voorafgaand archeologisch veldonderzoek. Wel wordt geadviseerd amateur-archeologen gelegenheid te geven tot het doen van waarnemingen.

Pagina 3


Inhoudsopgave

Bureauonderzoek naar de archeologische waarde van het plangebied hoek Akerendamlaan-Prins Bernhardlaan te Beverwijk .................................................... 1 Samenvatting .............................................................................................. 3 1. Administratieve gegevens ...................................................................... 5 2. Inleiding ............................................................................................. 6 3. De huidige situatie en voorgenomen ontwikkelingen in het plangebied ......... 7 4. Landschappelijke ontwikkeling in het onderzoeksgebied en historisch gebruik 8 5. De bekende archeologische waarden ......................................................12 6. Verwachte archeologische waarden in het plangebied ...............................15 7. Advies ...............................................................................................17 Literatuur- en documentatielijst.....................................................................18 Afbeeldingen...............................................................................................20

Pagina 4


1.

Administratieve gegevens

Onderzoeksmeldingnummer:

45689

Datum:

maart 2011

Opdrachtgever:

Gemeente Beverwijk Postbus 450 1940 AL Beverwijk

Contactpersoon:

Dhr. J. Hille

Uitvoerder onderzoek:

Stichting Cultureel Erfgoed Noord-Holland

Bevoegde overheid:

Gemeente Beverwijk

Locatie:

gemeente:

Beverwijk

plaats:

Beverwijk

toponiem:

Akerendamlaan-Prins Bernhardlaan

NAP:

Ca. 2.5 m + NAP (AHN/ topkaart)

Kaartblad Top. Kaart van Nederland:

25A

Coördinaten hoekpunten plangebied: N: 104.970/ 499.540 W: 104.930/499.500 Z: 104.950/ 499.470 O: 105.000/499.510

Pagina 5


2.

Inleiding

Aan Cultureel Erfgoed Noord-Holland is door dhr. Hille van de gemeente Beverwijk opdracht verstrekt tot het uitvoeren van een archeologisch bureauonderzoek aangaande het plangebied in de hoek van de Akerendamlaan en de Prins Bernhardlaan.

Volgens de beleidskaart van de gemeente Beverwijk moet rekening worden gehouden met de aanwezigheid van archeologische waarden als het plangebied een oppervlakte heeft van meer dan 2500m2 en de grondroerende werkzaamheden tot een grotere diepte reiken dan 40 cm. Aangezien de oppervlakte van het plangebied groter is dan de drempelwaarde en ook het dieptecriterium wordt overschreden is een archeologisch bureauonderzoek aan de orde. De gemeente Beverwijk is bevoegde overheid ten aanzien van archeologie bij dit project. Het doel van het bureauonderzoek is, om voorafgaand aan de geplande werkzaamheden in voldoende mate rekening te kunnen houden met de archeologische aspecten van dit plangebied. Voor het verzamelen van gegevens met betrekking tot reeds bekende archeologische en bodemkundige waarden van het plangebied is het Archeologisch Informatiesysteem ARCHIS van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) geraadpleegd. Hierin zijn onder meer archeologische waarnemingen en terreinen opgenomen. Een waarneming bestaat uit één of meer artefacten; dit kunnen zowel mobiele vondsten als grondsporen zijn. De in ARCHIS te raadplegen Archeologische Monumentenkaart (AMK) bevat een overzicht van behoudswaardige archeologische terreinen waarvan een deel van rijkswege beschermd is. De terreinen van de AMK zijn door de provincie overgenomen en op de Cultuurhistorische Waardenkaart (CHW) van Noord-Holland geplaatst. Verder bevat ARCHIS een overzicht van lopend en uitgevoerd onderzoek. Resultaten van dit onderzoek bieden vaak belangrijke aanknopingspunten voor een archeologische verwachting binnen het plangebied. ARCHIS biedt ten slotte ook kaarten aan als de geomorfologische kaart, de bodemkaart, de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden en de topografische Bonnekaart uit 1900. Naast ARCHIS is een aantal oude kaarten vanaf de 17e eeuw, literatuur, de geldende beleidsnota en plaatselijke deskundigen geraadpleegd. Als onderzoeksgebied is gekozen voor het gebied tot ca. 1 kilometer rond het plangebied Het onderzoek is uitgevoerd door E. J. van Rooijen van Cultureel Erfgoed Noord-Holland, onder verantwoordelijkheid van G.P. Alders.

Pagina 6


3.

De huidige situatie en voorgenomen

ontwikkelingen in het plangebied

In het plangebied in de hoek van de Prins Bernhardlaan en de Akerendamlaan heeft tot voor kort een schoolgebouw gestaan. Al in 1925 was hier een MULO gevestigd. Voorheen heette de Prins Berhardlaan Schoollaan. Het schoolgebouw is in de loop der tijd verschillende malen aangepast. Op een bouwtekening uit 1958 is te zien dat het gebouw een kruipruimte had tot 60 cm onder het maaiveld De funderingen reikten tot 150 cm onder het maaiveld. De school is inmiddels tot op het maaiveld gesloopt. De grond wordt uitgegeven in 5 woningbouwpercelen. Daarbinnen wordt uitgegaan van gemiddeld 176 m2 bouwoppervlak voor de woningen zelf en aanvullend 75 m2 voor bijgebouwen. De woningen zijn gepland op de locatie van het schoolgebouw. Voor zover bekend komen er geen kelders. De funderingsstroken zullen worden aangelegd tot een diepte van ca. 60 cm onder het maaiveld. Het plangebied heeft een omvang van 43200m2. De NAP-hoogte van het plangebied is ca. 2.5 m +NAP (www.ahn.nl).

Pagina 7


4.

Landschappelijke ontwikkeling in het

onderzoeksgebied en historisch gebruik

4.1

Ontstaansgeschiedenis

Geologie Rond 2500 voor Christus is de standwal ontstaan waar het plangebied op ligt en lag de monding van het Oer-IJ (toen een zeegat) bij Beverwijk. Daarna verlegde de monding zich in noordelijke richting en breidden de strandwallen zich hier uit (Visser-Poldervaart 2008). Langs de geulen werd grof zand afgezet. Iets verder van de geulen werd fijner materiaal en klei afgezet. De geulen vormden kwelderruggen of –wallen die geschikt waren voor bewoning. Volgens de paleogeografische reconstructie kaarten (Kok 2008). lag het plangebied 2500 BC op de rand van de strandwal en de strandzanden/ wash-over systemen bij de monding van het Oer-IJ. Landinwaarts was achter de strandwallen een groot veengebied ontstaan. In de loop van de jaren verlandde het Oer-IJ en breidden de strandwallen ook rond het plangebied zich uit. Rond het begin van de jaartelling was het zeegat gesloten. Door de natte omstandigheden vond op grote schaal veengroei plaats, ook in de lagere delen van de strandwal. Waarschijnlijk was het veen rond het begin van de jaartelling opgerukt tot in het plangebied of de nabije omgeving ervan. Omstreeks het jaar 1000 was de kust in de omgeving van het plangebied inmiddels geheel gesloten. Binnen het strandwallengebied nam het veenoppervlak verder toe en lag het plangebied net als rond het begin van de jaartelling in een veengebied of op de rand daarvan. Vanaf ongeveer de 10de-11de eeuw na Chr. werden de Jonge Duinen gevormd. Dit ging gepaard met verstuiving waarbij het oudere landschap werd uitgestoven of overdekt. De jonge duinen hebben een sterk reliëf en bepalen nog het huidige beeld van de kust. Het plangebied heeft een dynamische wordingsgeschiedenis waarbij er waarschijnlijk een gelaagde bodem is ontstaan doordat in meerdere fasen sediment is afgezet of opgeruimd. Voor de archeologische verwachting betekent dit dat eventuele sporen zich op verschillende niveaus kunnen bevinden.

Pagina 8


4.2

Bodemkunde en geomorfologie

Grondgebruik: Geologie: Geomorfologie:

Bebouwde kom Strandwal Ongekarteerd , waarschijnlijk strandwal met of zonder vervlakte duinen (3K28) Ongekarteerd mogelijk beekeerdgronden, zwak lemig fijn zand (pZg21) of (Zn 50) kalkhoudende vlakvaaggronden leemarm of zwak lemig fijn zand. Deze eenheden komen in de omgeving voor, in hoeverre ze van toepassing zijn op het plangebied is niet bekend (bodemkaart ARCHISII).

Bodem:

Grondwatertrap (GT)

I

II¹

III¹

IV

V¹

VI

VII²

GHG (in cm beneden

(<20)

(<40)

<40

>40

<40

40-80

>80

<50

50-80

80-120

80-120

>120

>120

(>160)

maaiveld) GLG (in cm beneden maaiveld)

Grondwatertrappenindeling van StiBoKA, GHG/GLG = gemiddeld hoogste/laagste grondwaterstand.

In het plangebied komt waarschijnlijk grondwatertrap IV voor.

4.3

Bewoningsgeschiedenis

Beverwijk is ontstaan op de strandwal tussen Haarlem en Alkmaar. De vroegste bekende sporen van menselijke activiteit in Beverwijk dateren uit ca. 1700 v. Chr. (de vroege bronstijd). Ook in de IJzertijd woonden hier mensen. Er zijn onder andere akkers aangetroffen. In de vroege middeleeuwen was in Beverwijk een domeinhof gevestigd. Aan de Galgeweg is bij een proefsleuvenonderzoek een vindplaats uit de 8ste-10de eeuw aangetroffen (Médard en Vaars 2008). In Beverwijk lag een vroegmiddeleeuwse kern bij het zuidelijke einde van de geest Hofland. Deze geest strekte zich uit van de omgeving van de Wijkertoren richting Heemskerk (Visser-Poldervaart 2008, 13). Periode

Datering

Nieuwe Tijd

1500 – heden

Late Middeleeuwen

1050 – 1500 na Chr.

Vroege Middeleeuwen

450 – 1050 na Chr.

Romeinse Tijd

12 voor Chr. – 450 na Chr.

IJzertijd

800 – 12 voor Chr.

Bronstijd

2000 – 800 voor Chr.

Neolithicum

5300 – 2000 voor Chr.

Mesolithicum

8800 – 4900 voor Chr.

Paleolithicum

300000 – 8800 voor Chr.

Archeologische tijdschaal

Pagina 9


Sint Aagtenkerke is de oude naam van Beverwijk. Deze naam werd al in de 11de eeuw in een akte genoemd en vanaf de 13de eeuw werd gesproken van Sint Aagtendorpe. Tweehonderd jaar later was de benaming van de plaats via ‘Wijk’ veranderd in ‘Beverwijk’. De oude agrarische nederzetting was inmiddels veranderd in een stedelijke nederzetting. Aan het einde van de 13de eeuw werd aan Beverwijk het stadsrecht geschonken en werd al wekelijks een markt gehouden (Schweitzer en van der Linden 2005, 117). In die tijd had het IJ zich uitgebreid tot aan de strandwal. Het deel daarvan dat bij Beverwijk de strandwal raakte heette het Wijkermeer. Het Wijkermeer direct ten oosten van Beverwijk stond in open verbinding met de Zuiderzee. Op de kaart van Beeldsnijder (Datering 1575) is te zien hoe goed vanaf Beverwijd de verbindingen via het water waren. Beverwijk is in de 15de en 16de eeuw geteisterd door legers en stadsbranden met grote verwoestingen als gevolg. Na 1600 is de stad weer opgebouwd en vervolgens zo’n 250 jaar nauwelijks veranderd.

4.4

Oude kaarten van het plangebied

Op de stadsplattegrond van Van Deventer (omstreeks 1560) is het plangebied door de schaal en projectie niet precies aan te geven. Ten noorden van het plangebied zijn twee gebouwen getekend in een verder leeg terrein; er was sprake van schaarse bebouwing in het gebied. Op de stadsplattegrond van Boxhorn (1634) ligt het plangebied waarschijnlijk net onder het embleem. Aan de kaarten is wel te zien dat het buiten de stad lag en waarschijnlijk in gebruik was als akker of weiland. Op de kaart van Breen (1648-1649) is op de locatie van het plangebied een deel van de tuin van de buitenplaats aangegeven. Het gebouw van de buitenplaats Akerendam bevindt zich ten zuiden van het plangebied. De buitenplaats is gebouwd in opdracht van Jan Bicker. In 1639 is het gebouw opgeleverd, in 1648 waren ook de tuinen gereed (Bertram 2005, 22). Op diverse oude kaarten is de buitenplaats aangegeven. De bijbehorende tuin is tegenwoordig gedeeltelijk bebouwd.. In 1728 is een kaart van Beverwijk verschenen in het Zegepralend Kennemerland van Hendrik de Leth. Hierop is de vijver (uitgeschulpte kom) te zien die nu nog steeds bestaat. De indeling van de tuin is iets aangepast ten opzichte van de kaart van Breen. De kadastrale minuut (1817) is een betrouwbare kaart waarop meestal tot op perceelniveau het contemporaine gebruik afleidbaar is. Op die kaart is geen bebouwing in het plangebied te zien. Het terrein is volgens de bijbehorende oorspronkelijke aanwijzende tafel (OAT) in gebruik als tuin, moestuin of boomgaard. In het midden van de 19de eeuw had Beverwijk nog min of meer zijn 16de eeuwse vorm en omvang (topografische kaart 1849-1859). Het Wijkermeer was al een eind aangeslibt waardoor Beverwijk niet meer aan het water lag. Het plangebied lag buiten de bebouwing van Beverwijk. Waarschijnlijk was het in gebruik als bos of akker. Als de recente topografische kaarten met die van 1849-1859 vergeleken worden is zichtbaar hoezeer Beverwijk, Heemskerk en Velsen-noord gegroeid zijn in de afgelopen ca. 150 jaar.

Pagina 10


Aan het begin van de 20ste eeuw , of iets eerder werd in het plangebied een school gebouwd. Dit deel van Beverwijk was voor de gegoede burgers en werd het Villapark genoemd. In 1925 was het een kleine school met maar 5 lokalen. In 1958 werd een nieuw, groter gebouw met twee verdiepingen opgeleverd voor de toenmalige school. Eind jaren ’70 van de 20ste eeuw werd een uitbouw aan de school gerealiseerd. Inmiddels is de school gesloopt.

4.5

Bekende verstoringen

Het plangebied was sinds de 17de eeuw in gebruik als tuin, moestuin of boomgaard. Nog eerder was het in gebruik als akker. Vermoedelijk is door de aanleg van moestuinbedden en de aanplant en doorworteling van bomen de bodem geroerd of aangetast. Oudere sporen kunnen hierdoor zijn vernietigd of aangetast. Waarschijnlijk is de school die aan het begin van de vorige eeuw, of mogelijk iets eerder, in het plangebied is gebouwd het eerste omvangrijke gebouw dat hier sinds de middeleeuwen heeft gestaan. Bij de bouw hiervan zal bodemverstoring hebben plaatsgevonden, onder andere voor het aanleggen van funderingen. De funderingen reiken volgens een bouwplan uit 1958 tot 150 cm onder het maaiveld. Het gebouw had een kruipruimte tot ca. 60 cm onder het maaiveld.

Pagina 11


5.

De bekende archeologische waarden

Voor het verzamelen van reeds bekende archeologische waarden en bodemkundige gegevens van het plangebied is het Archeologisch Informatiesysteem ARCHIS II van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) geraadpleegd (afb. 3) alsmede een plaatselijke deskundige. Daarnaast zijn enkele aanvullende kaarten en literatuur bestudeerd. De resultaten staan hieronder beschreven.

5.1

Archeologische waarnemingen en onderzoeken in het onderzoeksgebied

Bij de aanleg van een riool in de Prins Bernhardlaan zijn enkele aardewerkscherven en een midden-late ijzertijdlaag gevonden. De vondsten zijn afkomstig uit het plangebied of van net erbuiten. In de Prinsesselaan /Dr. Schuitstraat is eveneens bij de aanleg van een riool in 1970 een grijze laag aangetroffen met daarin ploegsporen en scherven uit de midden-late ijzertijd. De top van de laag lag op 0.3 m + NAP

1

(Van Heeringen 1989). Deze

waarnemingen in of in de directe omgeving van het plangebied maken het waarschijnlijk dat een dergelijke laag ook in het plangebied aanwezig is. Ook in de iets verdere omgeving van het plangebied zijn archeologische waarnemingen en onderzoeken gedaan. Veel vondsten zijn aangetroffen tijdens onderzoek door de AWN. Waarneming 17802 (Kerkstraat te Beverwijk coörd. 105.480/ 499980 en wrn 22445, toponiem Peperstraat locaties tussen coörd 105.525/499.850 en 105.475/499.925) betreft aardewerk en ploegsporen uit de ijzertijd. Deze zijn aangetroffen bij het graven van een rioolsleuf. Ook bij de restauratie van de Grote Kerk is een akkerlaag aangetroffen en aardewerk uit de late ijzertijd-Romeinse tijd (Grote kerk, coord. 105.500/500040). Aan de Touwslagerstraat/ Graafwijkstraat, de Laan der Nederlanden en de Hoflanderweg werd ook een akkerlaag met eergetouwsporen geregistreerd. De akker uit de ijzertijd ligt daar op ca. 1.7m onder het maaiveld. Er is ook een Romeinse munt uit de tijd van Keizer Tiberius aangetroffen in het onderzoeksgebied (wrn 22577). De exacte vindplaats ervan is onbekend. De meeste waarnemingen binnen het onderzoeksgebied hebben betrekking op de historische kern van Beverwijk en betreffen vondsten uit de late middeleeuwen. Omdat ze voor het plangebied niet bijzonder relevant zijn worden ze hier niet besproken. In het onderzoeksgebied zijn diverse archeologische onderzoeken uitgevoerd. Een aantal daarvan betreffen bureauonderzoeken2. De terreinen waar vervolgonderzoek heeft 1 Deze twee waarnemingen zijn niet gemeld in Archis maar door R. van Gulik gepubliceerd in de jaarverslagen over 1970 en 1973 van de Archeologische Werkgroep der Kennemer Oudheidkamer. Ze zijn deels opgenomen in Van Heeringen 1989: Iron Age in het Western Netherlands in Berichten van de Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek 39. Met dank aan J. Roefstra die deze gegevens uit het archief van de Stichting Historische Archeologie beschikbaar heeft gesteld. 2

Onderzoeksnummer 14099; Stationsgebied, Onderzoeksnummer 11472; Markt, 13796; Rode Kruisziekenhuis, Onderzoeksmelding 17433; Binnenstad, Onderzoeksmelding 23791; Warandepark, Onderzoeksnummer 27173; Westelijke randweg, onderzoeksnummer 22086; BWZS, Onderzoeksnummer 24040; Duinwijklaan 28, onderzoeksmenlding 34304; terrein Scholten.

Pagina 12


plaatsgevonden worden besproken. Bij het park Vondelkwartier zijn bij een proefsleuvenonderzoek sporen en vondsten uit de Romeinse tijd aangetroffen (onderzoeksnummer 14209). Deze horen bij een nabijgelegen nederzetting. Ook zijn er ontginningssporen uit de late middeleeuwen-nieuwe tijd aangetroffen. De toppen van de sporen lagen op ca. 50-80 cm onder het maaiveld onder een pakket duinzand. Op de locatie van de buitenplaats Akerendam (wrn 56457, coord. 105110/499370), zijn bij een booronderzoek aardewerk, bot en houtskool aangetroffen. De vondsten dateren voornamelijk uit de nieuwe tijd, één scherf dateert uit de late middeleeuwen, een andere uit de periode late middeleeuwen-nieuwe tijd. Het aardewerk bevond zich in een laag die waarschijnlijk uit de nieuwe tijd dateert. Het is niet duidelijk of het middeleeuwse aardewerk van de locatie zelf afkomstig is of daar terecht is gekomen met ophogingsmateriaal van buiten het plangebied (molenaar 2004) (Onderzoeksnummer 4301). Bij de Duinwijklaan 28, ca. 400m ten noorden van het plangebied heeft een boor- en een proefsleuvenonderzoek plaatsgevonden. Hierbij zijn moestuinbedden en greppels uit de 18de of 19de eeuw aangetroffen. Op een dieper niveau zijn geen oudere sporen aangetroffen. De vondst van een fragment steengoed wijst erop dat in de nabijheid sporen uit de late middeleeuwen aanwezig kunnen zijn. In 1997 is vanwege de toen aan te leggen Westelijke randweg een bureau- en booronderzoek uitgevoerd (Schute en Odé 1997, onderzoeknummer 10235). In het deel van het tracé dat in het onderzoeksgebied ligt zijn sporen van het voormalig huis Westerhout aangetroffen. In het stationsgebied-Wijckermolen heeft een proefsleuvenonderzoek plaatsgevonden. Ter plaatse is in de 19de eeuw een kleipakket van 1.5 m opgebracht. Er zijn geen resten van de haven aangetroffen (onderzoeknummer 13840). Onderzoeknummer 19749 betreft het Stationsgebied en knooppunt Beverwijk. Hier is Booronderzoek uitgevoerd; Nagenoeg het hele plangebied bleek deel uitgemaakt te hebben van het voormalige Wijkermeer (Henk en De Boer 2008). Onderzoeknummer 24295; op het meerplein in Beverwijk is een booronderzoek uitgevoerd naar de voormalige haven. Ten noorden van de opgevulde havenkom is een gelaagdheid aangetroffen die waarschijnlijk geleidelijk is gevormd tijdens het gebruik van de haven, hierin komen ook vondsten voor. Voor dat deel is vervolgonderzoek geadviseerd.

5.2

Archeologische monumenten in het onderzoeksgebied

Gewaardeerde archeologische terreinen, de archeologische monumenten, zijn opgenomen in ARCHIS, op de Archeologische Monumentenkaart (AMK). Binnen het onderzoeksgebied bevinden zich drie AMK-terreinen. Monumentnr 13949 betreft de historische kern van Beverwijk. Het is een terrein van hoge archeologische waarde. De begrenzing van de historische kern is bepaald op grond van de historische kaart uit 1849-1859. De archeologische waarde van historische kernen bestaat uit de reeds aangetroffen of te verwachten aanwezigheid, boven of onder de grond, van bouwhistorische resten en archeologische sporen en voorwerpen. Samen bevatten zij een veelheid aan historische informatie over de ouderdam en ruimtelijke ontwikkeling van de kern. NB! De historische kern is op de AMK op de verkeerde locatie, namelijk te noordelijk, aangegeven. Het

Pagina 13


plangebied bevindt zich net ten noorden van het deel van de historische kern dat de buitenplaats Akerendam omvat. Binnen de historische kern van beverwijk, ca. 600m van het plangebied, ligt ook monumentnummer 1886. Dit is het terrein van de vroegste kerk in dit gebied. De resten daarvan bevinden zich onder de 14de-15de eeuwse kerk. Op het terrein is ook aardewerk uit de 10de eeuw en uit de ijzertijd-Romeinse tijd aangetroffen. Het terrein heeft een hoge archeologische waarde. Ca. 300m ten zuiden en westen van het plangebied, in de gemeente Velsen, ligt een groot terrein van archeologische waarde (monumentnummer 14910). Binnen dit gebied bevinden zich de sporen en resten van complete cultuurlandschappen uit de prehistorie, Romeinse tijd en historische tijden. Het betreft een uitzonderlijk omvangrijke stapeling van voormalige cultuurlandschappen, genetisch nauw verweven met de geologische en landschappelijke evolutie. Door de frequente bedekking en de gestegen grondwaterstand hebben de objecten en structuren een grote gaafheid.

Volgens de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden geldt in het plangebied een hoge kans op het aantreffen van archeologische waarden.

5.3

Historisch geografische waarden

Voor cultuurhistorische elementen

in

het

onderzoeksgebied

is de

Cultuurhistorische

Waardenkaart (CHW) van Noord-Holland gebruikt. Daarop zijn de waardevolle historisch geografische, bouwkundige en archeologische waarden in kaart gebracht. Binnen het onderzoeksgebied bevind zich een doorgaande weg van historisch-geografische waarde (KEN 076) toponiem: Hereweg; Kennemerstraatweg,Beverwijkstraatweg; Alkmaarderweg; Rijksstraatweg; Koningsweg; Hoofdweg. Dergelijke noord-zuid lopende doorgaande wegen die over de oude strandwallen lopen zijn kenmerkend voor Kennemerland. Ze bezitten vaak de naam Herenweg; later vaak straatweg genoemd. De weg is waarschijnlijk in de vroege middeleeuwen ontstaan. De buitenplaatsen Scheybeek en Akerendam zijn Buitenplaatsen van hoge waarde. Kenmerkend voor Zuid-Kennemerland is het voorkomen van een groot aantal historische buitenplaatsen. In Noord-Kennemerland komen deze echter veel minder voor. Vooral aan de rand van het voormalige Wijkermeer kunnen we nog altijd een groot aantal buitenplaatsen vinden. Scheybeek en Akerendam liggen midden in Beverwijk, maar zijn nog goed bewaard gebleven.

5.4

Gebouwde monumenten

In het plangebied bevinden zich geen gebouwen met monumentale waarde of ondergrondse bouwhistorische elementen. Het huis Akerendam met zijn tuin, park en plantsoen is wel een (rijks-) monument. De huisplaats en rechthoekige omgrachting gaan terug tot circa 1640. In die tijd werd rond het huis een formele aanleg tot stand gebracht. De tuin werd rond 1730 verfraaid. Onder andere werd de ruime formele uitgeschulpte kom aangelegd. Rond 1790 werd een park in landschapsstijl aangelegd (www.kich.nl ODBnr 409825).

Pagina 14


6.

Verwachte archeologische waarden in het

plangebied

Per periode geldt de volgende verwachting: Laat neolithicum en bronstijd: De strandwal was in deze periode al bewoonbaar. Bewoning is vastgesteld in de gemeente Velsen, in het (omvangrijke) AMK-terrein 14910, maar in de directe omgeving van het plangebied zijn geen vindplaatsen uit deze periode bekend. De kans op het aantreffen van sporen uit deze periode wordt laag ingeschat. IJzertijd en Romeinse tijd: In de omgeving van het plangebied zijn diverse bewijzen en aanwijzingen aangetroffen voor bewoning in deze periode. De kans op het aantreffen van sporen uit deze periode wordt zeer hoog ingeschat. De sporen worden verwacht op ca. 30 cm+ NAP, waarschijnlijk dus meer dan 200 cm onder het maaiveld. Vroege Middeleeuwen: Op diverse plekken in de ruimere omgeving zijn sporen van bewoning uit de Vroege Middeleeuwen aangetroffen. De kans op het aantreffen van sporen uit deze periode wordt middelhoog ingeschat. De diepteligging van eventuele archeologische waarden uit deze periode is onbekend. Gezien de verwachte diepteligging van sporen uit de ijzertijd/Romeinse tijd en middeleeuwen kunnen deze sporen zich tussen de ca. 50cm en ruim 200 cm onder het maaiveld bevinden. Middeleeuwen: De kans op het aantreffen van sporen van bewoning wordt laag ingeschat. Mogelijk zijn er sporen van landbouw/ ontginning aanwezig. Bij onderzoek bij het park Vondelkwartier werden de sporen uit deze periode aangetroffen op ca 50-80 cm onder het maaiveld, onder een laag duinzand. Verwacht wordt dat de diepteligging in het plangebied vergelijkbaar is. Nieuwe tijd: Op oude kaarten zijn geen huizen te zien in het plangebied. Eerst was het plangebied waarschijnlijk in gebruik als akker, vanaf de 17de eeuw (ca. 1639) is het plangebied onderdeel van de tuin behorende bij de buitenplaats Akerendam. De kans op het aantreffen van sporen van bewoning uit deze periode wordt laag ingeschat. Er kunnen wel sporen van landbouw en tuinaanleg verwacht worden. Deze sporen kunnen direct onder de bouwvoor worden aangetroffen. In elke bovengenoemde periode was bewoning (of ander gebruik) mogelijk in het plangebied. Eventuele sporen of vondsten kunnen op verschillende niveaus voorkomen. Jongere sporen kunnen oudere sporen hebben aangetast. Vooral de sporen van de tuinaanleg; moestuinbedden, plantgaten, doorworteling door bomen etc. kunnen oudere sporen uit de middeleeuwen en nieuwe tijd hebben aangetast. Ter plaatse van het

Pagina 15


voormalige schoolgebouw is de bodem tot 60 cm onder het maaiveld verstoord door de aanleg van de kruipruimte van de school. Plaatselijk is de bodem nog dieper verstoord door de aanleg van funderingen. De bouw van de geplande woningen verstoort de bodem tot een diepte van ca. 60 cm. De woningen zijn gepland op de locatie van de voormalige school. Er is derhalve geen sprake van een aanvullende bodemverstoring. De eventueel aanwezige archeologische waarden worden niet bedreigd door de uitvoering van de plannen.

Pagina 16


7.

Advies

In het plangebied geldt een hoge verwachting op het aantreffen van sporen uit verschillende periodes en op verschillende niveaus. Verwacht wordt echter dat de bodem ter plaatse van de geplande bebouwing verstoord is tot een diepte die minstens even groot is als de geplande bodemroering. Er vindt derhalve geen aanvullende verstoring plaats waarbij archeologische waarden in het geding zijn. Geadviseerd wordt om de plannen uit te voeren zonder verder archeologisch vervolgonderzoek. Wel wordt aangeraden de amateur-archeologen van de AWN gelegenheid te geven waarnemingen te doen.

Pagina 17


Literatuur- en documentatielijst

Digitale bronnen -

Archeologisch Informatiesysteem (ARCHIS);

−

Cultuurhistorische Waardenkaart Noord-Holland: http://chw.noord-holland.nl;

−

Kadastrale minuut: www.watwaswaar.nl;

−

Google Maps: http://maps.google.nl/maps.

Atlassen en kaarten −

Dou, J.J., 1980: Kaartboek Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en West-Friesland 1745, [2e heruitgave uitgeversmaatschappij Canaletto].

− −

N.N.: Bodemkaart van Nederland, 1:50.000, Stavoren. N.N.: Geomorfologische kaart van Nederland, 1:50.000, Blad 24 Zandvoort – 25 Amsterdam.

−

N.N. 1992: Grote Historische Provincie Atlas Noord-Holland 1849-1859 (WoltersNoordhoff).

−

N.N., 2003: Atlas van Historische Topografische Kaarten Noord-Holland. Bladen van de Chromo-topografische Kaart van het Koninkrijk der Nederlanden schaal 1:25.000, 1894 – 1923.

−

N.N., 2004: Topografische Atlas Noord-Holland 1:25.000 (Wolters-Noordhoff).

−

Kadastrale minuutplan Beverwijk Sectie A Blad 1, 1817 Boxhorn, M. 1634: Toneel ofte beschryvingen der Steden van Hollandt Waer in haer Beginselen, Voorganck, Privilegien, Historie ende Gelegentheyt vervan worden int Latyn beschreven by Marcus Zverius Boxhornius. (inhoudsdatering 1612)

−

−

Jacob van Deventer 1560: Stadsplattegrond van Beverwijk

−

Breen, Daniel van 1648-1649: De stede Beverwyk

−

Leth, Hendrik de 1728: Gemete Kaerte van de Stede Beverwyk zoo als die tegewoordgh zich vertoond

Literatuur Bertram, C. 2005: Noord-Hollands Arcadia, Ruim 400 Noord-Hollandse buitenplaatsen in tekeningen, prenten en kaarten uit de Provinciale Atlas Noord-Holland Alphen aan de Rijn. Heeringen, R. M. van, 1989: Iron Age in the Western Netherlands, Amersfoort (Berichten van de Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek 39) Kok, M. S. M. 2008: The homecoming of religious practice: an analysis of offering sites in the wet low-lying parts of the landscape in de Oer-IJ area (2500BC-AD 450) Amsterdam.

Pagina 18


Lange, S,/ E. A. Besselsen/ H. van Londen, 2004: Het Oer-IJ estuarium, Archeologische Kennis Inventarisatie (AKI), Amsterdam (AAC-publicaties 12). Médard, A./ J. P. L. Vaars 2008: Inventariserend veldonderzoek Galgenweg/Grote Houtweg, Beverwijk. Zaandijk (Hollandia-reeks 196). Molenaar, S. 2004: Plangebied Buitenplaats Akerendam, gemeente Beverwijk; een inventariserend archeologisch onderzoek. Amsterdam (RAAP-Notitie 579). Schweitzer, A./ J. van der Linden 2005 (samenstelling): Scholtens en MiddenKennemerland; werken van mr. H. J. J. Scholtens (1895-1978), oud burgemeester van Houten en Beverwijk, opnieuw uitgegeven en aangevuld met en biografie, Amsterdam. Schute, I.A. / O. Odé 1997: Provincie Noord-Holland, Westelijke Randweg Beverwijk; een archeologische inventarisatie en kartering, Amsterdam (RAAPrapport 273).

Venetien, J.van/ Verwer,R. M. T. 1974: De Stede Beverwyck, affghetekent door Daniel van Breen 1648-1649. Beverwijk. Visser-Poldervaart, M. 2008:Beleidsnota Cultuurhistorie, gemeente Beverwijk, 2007. Wormer (SCENH-rapport cultuurhistorie).

Pagina 19


Afbeeldingen

Afbeelding 1 Ligging van het plangebied in Beverwijk en in Noord-Holland.

Pagina 20


Pagina 21


Afbeelding 2

Huidige en geplande situatie in het plangebied. De school is inmiddels gesloopt. Luchtfoto: maps.google.nl

Pagina 22


Pagina 23


Afbeelding 3 Oude kaarten van het plangebied (grofweg in rood aangegeven)

Pagina 24


Beeldsnijder ca. 1575

Jacob van Deventer ca. 1560

Pagina 25


Boxhorn 1634

Van Breen 1648-1649

Pagina 26


De Leth 1728

Kadastrale minuut 1817

Pagina 27


Afbeelding 4 Monumenten en waarnemingen in het onderzoeksgebied. Het onderzoeksgebied is in blauw aangegeven. NB! De historische kern van Beverwijk is op de verkeerde locatie afgebeeld

Pagina 28


Pagina 29


Afbeelding 5 Onderzoeken in het onderzoeksgebied

Pagina 30


Pagina 31

Bureauonderzoek naar de archeologische waarde van het plangebied hoek Akerendamlaan- Prins Bernhardlaan te Beverwijk

Recommend Documents