BULGAARSE MINIATUREN 2002 TON DELEMARRE Ada d’Hamecourt en Ton Delemarre zijn op hun reis door Bulgarije herfst 2002 na Plovdiv, Dobrinisjte en Sofia aangeland in Varna. Hun persoonlijk belevenissen worden in dit deel vervolgd. Dinsdag 2 oktober Een beeld uit een documentaire Jawel hij staat bij de uitgang van het station; de chauffeur van het poppentheater.Wij waren al eerder aangeschoten door een vriendelijke heer, maar die wilde graag een kamer aan ons verhuren. Het is donker op het station en de je klas slaapwagens heeft men heel handig aan het allerachterste eind van de trein geplaatst. Het perron in Varna is heel lang, vooral met zware koffers. Maar de chauffeur staat er aan het eind. Wie erook staan zijn oude mensen met een kartonnetje in de hand dat ze een kamer te huur hebben. De nood moet toch wel hoog gestegen zijn als je in alle vroegte en kilte naar de nachttrein loopt in de hoop een kamer te kunnen verhuren. Wij zijn ongeveer de allerlaatste reizigers en een heel oude vrouw - grijs hoofddoekje - bergt teleurgesteld haar kartonnetje op en sloft met haar dochter, die ook al op leeftijd is, terug naar huis. Een beeld uit een documentaire,maar dan echt. De chauffeur zwaait met onze koffers alsof het zakjes chips zijn en brengt ons gezwind naar hotel Brize,een strandhotelletje uit de oude tijden, een half uurtje buiten de stad. Even bijkomen In het poppentheater Op het bureau van de secretaresse prijken naast telefoon papier en balpennen een flink buisje met tabletten en een kartonnen medicijndoosje. Uiteraard ook het onvermijdelijke pakje sigaretten met de opapalka (aansteker) want er moet continu doorgepaft worden. Alle Bulgaren roken altijd Ook tijdens de maaltijd, ook nog als wij er bij zijn. In een restaurant is geen niet-rookafdeling te vinden. De aspirines op het bureau zijn tegen de nervositeit. De vermiste Slovenen komen binnenlopen. Sollie (voluit Diana Solevska) is te laat en wordt opgepiept. De chauffeur voor de Roemenen zit te wachten op een opdracht. De telefoon rinkelt. En daartussen door vallen wij ook nog binnen en worden uitbundig omhelsd. Het uit zijn krachten gegroeide buisje bevat pillen voor de stem want Ani heeft nu al 32 uur achter elkaar alleen maar gerinkeld en gepraat. Het organiseren van het Gouden Dolfijn Festival met zijn voorstellingen gaat je niet in de gouwe kleren zitten. Ani is gekleed als de koningin van Sheba behangen met goud en kettingen. Zij omhelst ons als dierbare verwanten. Zij is niet de enige. Iedereen valt ons om de hals. 'Waar bleven jullie toch?''Ja we moesten in Sofia zijn bij de tentoonstelling van Roumen Skortchev. 'Hoe gaat het met Bernadette?' Het nieuws van de zwangerschap van Bernadette heeft Varna bereikt en ieder wenst ons en haar geluk met de komende bebe. Volgende telefoontje. Zes lagen kleding We logeren in hotel Brise edno; hebben een compleet appartement voor een gezin van 4 personen een breed ouderlijk bed en een stapelbed voor de kinderen het geheel voorzien van paarsige gordijnen stoelbekleding en spreien. Kennelijk nog uit de oude tijd. TV met 2 zenders en minibar waarin alleen maar 4 glazen koud staan te worden. De zee binnen handbereik maar te koud om aan te kijken. Ik heb nu 6 lagen kleding over elkaar heen aan. Een hemd, een Tshirt, een overhemd, een sweater, een jasje en daaroverheen het in Sofia gekochte jack woensdag 3 oktober Njama voda, njama tok Ha, de oude lijden keren weer. Als je aan de knop van de kraan draait hoor je een ver gegorgel, alsof iemand met zijn laatste krachten je een boodschap toe wil fluisteren. Water ho maar. En dat terwijl de laatste 2 weken genoeg water is gevallen voor miljoenen stortbaden. Ik krijg visioenen van mannen en vrouwen die geheel ingezeept verwachtingsvol de douche kraan open zetten om dan die gorgelstem te horen fluisteren: 'Njama Voda', Geen Water. Aan de ontbijttafel kan geen koffie geserveerd worden want: 'We hebben geen water". Het zijn ongeveer de eerste woorden Bulgaars die we ooit leerden: Njama voda, njama lok: geen water, geen stroom. Of soms triomfantelijk lma voda ima lok. Er is water/ stroom. We zijn haast vergeten hoe slecht destijds de nutsvoorzieningen werkten. En hoe gelaten iedereen daar altijd onder was. Democratie betekent misschien wel: boos kunnen worden op de openbare voorzieningen. 'Zullen we een wandeling langs zee gaan maken?' 'ik wil eerst wel een douche ….’ Het woord 'nemen' blijft in Ada's keel steken. De gelatenheid van de oude tijden komt weer over ons. Het communisme was als het weer je kon er toch niets aan veranderen. Schor geblaf, Apotheken zijn in Bulgarije even dik gezaaid als kleine supermarkts en zien er ook als winkeltjes uit al zit de verkoopster in witte jas achter glas. Wij kunnen het weten want een hardnekkige in Plovdiv opgedane hoest drijft me van het ene adres naar het andere. De van thuis meegenomen strepsils zijn snel op, maar zijn hier voor 5.98 leva in diverse smaken leverbaar. Ik heb Mint en Eucalyptus genoten maar de hoest bleef. Ook Aspirine dempt wel maar dooft niet. Rudi had bruistabletten in de aan bieding, die de hoest los zullen maken. Ze bruisen prima. de hoest blijft en ontaardt geleidelijk in een schor geblaf, dat de omwonenden schrik aanjaagt. In Sofia kopen we Oseillococcinum een
homeopathisch middel van vele kleine korreltjes in drie verschillende buisjes die je onder je tong moet laten smelten. Daar zit eendenlever in. Als je de drie buisjes op hebt ben je gegarandeerd genezen. Jammer maar niet bij mij. Sorry voor de eend. Dan maar GrippHeel: ook homeopathisch. Sivina geeft het haar eigen dochtertje. Dit zijn tabletjes die je om het kwartier af moet zuigen. Dat gedurende 2 uur en daama 3 tot 5 per dag. Mijn sympathie voor homeopathie neemt geleidelijk af. We zijn nu als 14 dagen onderweg met die blafhoest. Vooral tijdens voorstellingen een aanrader. Het weer werkt ook krachtig tegen. In 14 dagen meer regen gezien dan in de vorige 14 jaar bij elkaar. En koud.Koud! Medicinaal Kabinet In Vama word' het me te gek. leder gesprek eindigt in heftig gerochel. Damiet kijkt meewarig medelijdend en onze oude vriend, de architect Kossio Christov, bepaalt dat we naar de dokter moeten. Hij is bevriend met een zeer bekwame arts. De eerste huisarts van Varna (want vroeger ging je naar de poli of het ziekenhuis). Dr. Dimo Velevski. We moeten een afspraak maken. Maar waarom niet geprobeerd of we meteen terecht kunnen ? Het is dichtbij. We komen in de straat waar Ada ooit de zegeningen van de communistische gezondheidszorg heeft ondervonden toen ze een hardnekkig ontsteking van haar verstandskies had. Ook toen was er geen water en het spoelen ging met een klein bekertje. Maar wel 7 dagelijkse consulten zonder een cent te betalen. De ingang naar het medicinale kabinet is via een tuintje maar wordt met diverse pijlen duidelijk aangegeven. In de wachtkamer hang een bord: Advies van de dokter 15 leva Van de assistent 12 leva Van de specialist 10 leva. Er zitten wat vermoeide vrouwen op de houten banken en er hangt een affiche met goede raad. Kossio klopt op een deur en stapt de spreekkamer in. De dokter is een man van in de 40, donker verward krullig haar. donkere ogen. Op zijn bureautje dat bij ons door Leen Bakker voor beginnende scholieren zou worden aanbevolen prijkt geen computer maar weleen buitenmodel stempelkussen met stempels in alle soorten: rond, vierkant, rechthoekig. De wanden zijn witgesausd en er staat een vitrinekast vol flesjes en doosjes. Op een tafel bij de ingang schoenendozen vol met blauwe kaartjes: de statussen van de patiënten. De tegelvloer is proper. er hangt niets aan de muur. Dokter heeft meteen tijd voor ons. Het protocol van onderzoek is vertrouwd. Bloeddruk opnemen. Een beetje hoog 170190. Daar zal ik wel iets voor geven. Mond open: 'zeg eens Aa'. Ik demonstreer mijn scheurende hoest. De keel is rood met witte puntjes. 'Doet uw hemd maar uit'. Kloppen. Luisteren met de stethoscoop in de aanslag. 'Hebt u wel eens pleuritis gehad?' 'Nou, ik geloof toen ik 18 was'. 'Ja ik hoor hier een oude pleuritispiek'. 'Het is geen pneumonia, het is een stevig bronchitis. Ik zal antibiotica geven'. Volgt een verhandeling over de verschillende merknamen voor hetzelfde medicijn. 'ik geef u de Oostenrijkse versie: Curam, die is net zo goed maar niet zo duur als de Duitse variant. Het hart is goed maar wat onrustig. Daarvoor is Ayur elixer een drankje uit Sri Lanka aangewezen. Voor de bronchiën geef ik Mucosolvan 3 maal per dag. Ik bel met de apotheek om het klaar te leggen'. Daarna ontstaat een wedstrijd in edelmoedigheid over de prijs van het consult. Voor toeristen is het tarief 30 dollar. Voor Bulgaren 15 leva. Wij dingen óp van het honorarium van 20 ]eva dat hij wil vragen, met als smoes dat wij het wel weer bij de Ossigurovka in Holland zullen declareren. Intussen belt de apotheek waar we blijven. De dokter vult persoonlijk alle formulieren met de hand in. Wij worden het eens op 30 leva voor het consult. 'Maar dan schenk ik u de Provastabletten voor de bloeddruk'. Dokter heeft ook nog tijd voor de tekeningen die Kossio heeft gemaakt als ontwerp voor de nieuwe Twin Towers in New York.(Kossio is een paar jaar geleden in N.Y. geweest en zo bewogen met de ramp dat hij eigener beweging een prachtig axiometrisch ontwerp heeft gemaakt voor een verbeterd hoog kantoorgebouw). Wij krijgen dokters mobielnummer voor het geval er complicaties zouden optreden. Kossio is wel een half uur te laat voor zijn afspraak met de stomatoloog (tandarts) maar neemt ons toch eerst mee naar de Apotheek waar we als de verloren zoon worden verwelkomd. Naast de stapel voorgeschreven medicijnen moeten we toch zeker ook Vitaminen en Mineralen aanschaffen. Voor 13 leva heb je een voorraad je van 30 tabletten (1 per dag). En Vichytabletten voor de keel. We verlaten de Pharmacia met een huisapotheek vol pillen, drankje en tabletten. Ik voel me zo'n bejaarde die een speciaal rekje heeft met alle soorten en kleuren pillen. En dat voor iemand die nooit meer heeft genomen dan een kwart aspirientje. En dat alles voor slechts 49,60 Leva! Engel Met Snezjanja Angelova, onze engel op het stadhuis, praten we in een lief restaurantje bij haar in de buurt. Ze heeft namelijk verlof om het huis op te knappen. Ze vertelt enthousiast over het bezoek van Burgemeester Bandell aan Varna. Dat is een 'Mnogo sympathizjen en mnogo intelligenten sevek' Wij op onze beurt vertellen van onze plannen in 2004 als STOEP 25 jaar bestaat De bootreis over de Rijn en de Donau.doen haar ogen oplichten. Een fantastisch idee. Ze zal in Varna informeren naar rederijen die misschien ook een offerte kunnen maken. Wij op onze beurt beloven haar het website adres van von Meijenfeldt, die in Varna een soort hotel/conferentieoord heeft gebouwd. Misschien moeten we er nog naar gaan kijken. Bedelknapen Het meest schrijnende zijn de hele oude mensen die met een kartonnen bekertje aan je tafeltje komen en een muntje vragen. Gepensioneerden van 80 jaar die onmogelijk rond kunnen komen. Ze sloffen mismoedig nabij en weer weg. Zijn ze blij met je muntjes? Nee eigenlijk ook niet. De jongste kinderen zijn ook wel treurig maar daar heb je toch iets van de veerkracht van de jeugd, de hoop op ooit beter. Het jongetje dat reclamekaartjes voor internet uitdeelt en daar een Lev voor terug vraagt. Het doofstomme meisje dat een briefje op je tafel legt en balpennen of speelgoedbeesten, lacht met een vreemd geluid maar is heel expressief met haar ogen en handen om te danken of haar mening over het personeel in dit etablissement te geven. De mevrouw die met krasloten leurt betaalt me eerlijk de 3 leva uit die ik heb verdiend met drie gelijke citroentjes. Er zijn muzikanten, zangers, dames met een weegschaal, waar je voor een paar
stuivers je gewicht kan laten bepalen. Er is een bedelares bij de onderdoorgang naar de Kathedraal die in haar bekertje kijkt als je haar muntjes geeft. Kennelijk is het niet genoeg, want kan er geen dankje af. Dan zijn er de beren, die eigenlijk verboden zijn, maar ze liggen languit in het gras als vermoeide oude heren. Zigeuner jongetjes achtervolgen je en zijn niet tevreden met je gift. Die moet je gewoon wegjagen. Maar het treurigst zijn de oudjes die stil rondschuifelen als zieke dieren op weg naar het einde. Kossio komt met het volgende droevige verhaal. Zijn ruim volwassen zoon is al drie jaar werkeloos. Heeft geen geld. Het barretje dat Kossio voor hem heeft gemaakt in zijn huis loopt van geen kanten.Hij heeft 600 dollar nodig om het om het studiegeld te betalen voor zijn zoon, Kossio's kleinzoon en oogappel, die interior design studeert aan de Universiteit van Varna. Nu heeft hij ten einde raad besloten een oud familiestuk te verkopen. Een ring met een briljantje van zijn overgrootvader. Hier in Bulgarije krijg je er geen prijs voor. Kunnen wij de ring in Nederland laten taxeren en verkopen tegen eik aannemelijk bod? Tja daar zit je dan mooi mee in de maag. Daar moeten we toch even over denken. Stel voor dat je de ring verliest. Dat het briljantje na 150 jaar niet meer zo vast in zijn zetting hangt en los raakt? Dat de steen achteraf vals blijkt? Of dat de douane zegt: u mag geen waardevolle voorwerpen uit Bulgarije uitvoeren. Assugorovska is het Bulgaars woord voor Verzekering. Njama nisto voor: Geen sprake van. Vrijdag 4-10-2002 Thee meteen dompelaartje We slapen uit want de visite aan dokter Velevski in de Ulitsa Dragoman heeft ons tot nadenken aangezet: Een flinke bronchitis, hoest en te hoge bloeddruk, maakt moe en de lust om 's avonds laat nog eens flink door te zakken en tot diep in de nacht te zingen en te feesten, vergaat een beetje. We laten het feesten over aan de Joegoslaven die zich tot 3 uur 's nachts dwars door alle muren heen luidruchtig manifesteren. Wij doen rustig aan, maken thee met een dompelaartje, eten lange vingers en gaan dan op weg naar het poppentheater te voet want eindelijk is de zon een beetje doorgebroken. We willen bovendien de villa Duchess vinden. Ada heeft heb het bord al twee keer langs de weg gezien dus als we langs de weg lopen moeten we de villa van Hugo van Meijenfeld en Saskia Vis tegen komen. Het duurt wel langer dan gedacht en niemand heeft ooit van Villa Duchess gehoord, maar we krijgen een aardig beeld van de nieuwe optrekjes die de rijken zich kunnen permitteren. Volgens Marijke is Duchess een grapje op Dutch-es. Maar de Bulgaren zeggen Du-kes. Hoe dan ook: na de villa Jura en dichtbij het Delfinarium treffen we Duchess aan: fris gepoetst en leeg. Een met groene nagels getooide receptioniste heet ons welkom. We drinken koffie in de beginnende tuin buiten en zij belt Saskia Vis, die toevallig in Vama is, om onze komst aan te kondigen. We maken een afspraak om 3 uur bij het poppentheater en rekenen af. We ontvangen een stapeltje kleurige tweetalige folders voor het hotel en voor de cursus Engels die Saskia hier wil geven. Ada inspecteert de toiletten waar een afzuigapparaat onmiddellijk aanslaat als je de deur alleen maar open doet. Zeldenrust Wij spijbelen nog steeds en zetten onze wandeling langs de zee voort genietend van even vrije tijd en geen verplichtingen. Heerlijk, dat spijbelgevoel. De zomerterrassen zijn bijna alle maal leeg; er valt geen stuiver meer te verdienen bij dit koude weer. Een oude oma borstelt met een bezem een witblauw meterslang zonnescherm schoon en vraagt een oude pan talon om als dweil te gebruiken voor het nadrogen van het scherm.Het wordt genadiglijk toegestaan door de heren die alleen maar inspecteren en commanderen. Drie vissers boeten hun netten, terwijl een poesje bij hen zit om de resten vis in ontvangst te nemen. In het minerale warme bad, niet meer dan een poeltje aan de zeerand waar een buis heet water in plettert, baden de oude mannen en vrouwen als weleer. Bij het Festivalcomplex staan we plotseling tegenover Theo Zeldenrust met zijn echtgenote die voor de Samenwerkende Fondsen in Bulgarije is en er meteen een korte vakantie aan plakt. Zij inviteren ons voor een wijnproeverij dezelfde avond. Herderssalade We spijbelen nog steeds van onze theaterverplichtingen en ontmoeten Saskia met haar tolk in de hal van het poppen theater. We gaan op een terras een ovtsjarka salade eten. Zo'n herderssalade is rijker dan de gewone Sjopska(boeren)salade. Die tolk is een (ex?) legerofficier, die ooit bij Saskia op de banken van het Defensiecentrum Engels leerde. Een charmante man met een grijze golf in zijn van oorsprong zwarte haardos. Via hem zijn Saskia en Hugo verliefd geworden op Bulgarije en op die verwaarloosde villa in de Zeetuinen, die nu een hagelschoon hotelletje is geworden. 'Maar als ik geweten had dat er voor eenbeschermd natuurgebied zo veel strenge regels bestonden, hadden we wat anders gekocht', verzucht Saskia. De Engelse cursus waarvoor de mooie folders zijn gemaakt, loopt nog niet erg, maar een Belgische firma wil Bulgaren Vlaams bij brengen. 'Altijd aanpakken', roepen wij in koor. Ada, in haar rol als schoolfrik, kan het niet laten een foutje uit de mooie brochure te halen. 'in het Engels staat 16 jaar als minimumleeftijd en in het Bulgaars 18jaar'. Gewoon een zetfoutje. Op weg naar het Drama Theater kopen we een icoon voor 15 leva van een kunstenaar die bij de Opera opereert. Hij
ziet er betrouwbaar uit met zijn grijze baard en mooie flambard. Dat hij een plaatje overschildert zien we pas thuis met een loep erbij. Ach het leven is zwaar voor een kunstenaar. Beter dit dan bedelen. Buiten voor de opera zien we een merkwaardig tafereel. De orkestmusici zijn even uit gelaten en staan met hun zwarte zwaluwstaarten zo maar op straat, als verdwaalde pinguïnvogels. Een blond meisje, niet in frak, houdt de handen van de eerste viool vast en kijkt hem smekend liefhebbend aan. De violist kijkt gekweld, alsof hij de partituur van de opera Macbeth memoriseert. De zwarte silhouetten van de orkestleden in het halfduister vormen een tragisch koor als achtergrond. In het Dramatheater nemen kennis van het verhaal van Sneeuwwitje uit Sibiu(Roemenië). een voorstelling om heerlijk bij weg te zakken en te slapen. Een dwaze dwerg maakt hooggelaarsde danspassen en de boze Koningin ijlt over de bühne alsof ze de laatste trein naar Moldavië moet halen en alle stoplichten onderweg op rood springen. 'Hebben we vandaag veel gemist?' vragen we Damiet. 'Niets gemist, allemaal rampen', zegt Damiet. Terecht gespijbeld dus. Miss Bullgaria We huppen in een taxi naar de Luleburgerstraat, waar onze langjarige vrienden Tsveta en Spas wonen met hun dochtertje Kalina. Kalina is inmiddels en jonge vrouw aan het worden van bloeiende schoonheid. Als wij in de loop van het gesprek gekscherend opperen dat ze maar Miss Bulgaria moet zien te worden om alle financiële problemen op te lossen, zegt ze heel nadenkend dat uit haar school (het Russischtalig Gymnasium) al twee keer een Miss Bulgaria is voortgekomen. Mooi en intelligent bij elkaar wat wil je meer? Tsveta en Spas tonen de foto's van hun kerkelijk huwelijk. Na 17 jaar getrouwd te zijn hebben ze hun huwelijk nu ook kerkelijk laten inzegenen. Het heeft wel wat met die mooie kroontjes boven je hoofd en de prachtige zang. 'Spas stond erop' zegt Tsveta Woor mij hoefde het niet zo nodig, maar ik ben er ook niet tegen'. Ze kunnen wat zegen best gebruiken, want Spas, deze topjournalist, zit zonder werk. Het commerciële Radiostation waar hij voor werkte bleek buiten iedereen om opeens verkocht te zijn aan een nieuwe rijke die zo zijn eigen ideeën over vrije nieuwsgaring heeft. Dat was dus niet vol te houden. Sta je op straat zonder enige bescherming of uitkering. Hij zal naar Sofia moeten om passend werk te vinden. Dat wordt dan een weekendhuwelijk. Of Tsveta zou haar winkel moeten opgeven, maar die levert meer op dan welk ambtenaren- of journalistensalaris ook. Naar het buitenland emigreren??? In de ban van de ring Het flonkert schitterend in de ring. Violette vonkjes springen van mijn vinger. Het briljantje is veelkantig geslepen en straalt als een vuurtoren die verliefd is op de regenboog. Als (als .... ) de zon schijnt werpt het een -projectie van de sterrenhemel op de wand. Bij iedere beweging van je vinger schuieren de sterrenbeelden langs alle wanden. Het heeft toch wel wat zo'n antieke gouden ring. Bovendien kan ik het kreng niet meer van mijn vinger krijgen. Straks ben ik nog verplicht hem zelf te kopen en tot mijn dood met een poenige briljant te lopen. De ring is 150 jaar oud en gekocht in lstanboel door de Armeense overgrootvader. Zoals je weet zijn de Armenen gruwelijk vervolgd door de Turken en zo is de djadodjado naar Bulgarije gevlucht. Mag je zo'n familiestuk eigenlijk wel verkopen? Nu ja onder de Oorlog verkochten mijn ouders ook vele familiebezittingen voor brood of melk. En bij Ada verliet een antieken kast het huis voor 5000 gram ongemalen tarwe. Dus niet sentimenteel. Daar zijn familiebezittingen voor: om ze in tijd van nood te verkopen. Misschien is het wel een magische ring waarmee je een Djinn op kan roepen. Helaas zit ie zo vast om mijn vinger dat ik hem niet eens kan draaien om de geest bevelen te geven. Er gaat een verhaal dat er een adertje rechtstreeks vanaf je linkerringvinger naar hart loopt. En verdraaid. Ik voel mijn hartenklop in de linkerringvinger. Beetje verwachtingsvol. En iets van spijt. Boekloek Er is één ding dat wij wel nooit zullen begrijpen. Waarom ruimen de Bulgaren hun rotzooi niet op? Langs de toegangweg naar Hotel Brize edno, waar wij logeren, ligt een assortiment plastic flessen, stukken electriciteitskabel, kapotte flessen. flarden papier, gescheurde plastic zakken, blikjes etc waar je echt niet gezond van wordt. Wat is het nu voor moeite die zooi een keer op te ruimen? Zo kun je gasten toch niet ontvangen? Even verderop is een bouwterrein. men heeft een huis gesloopt en alle rommel gewoon achtergelaten. Brokstukken steen, betonijzer. Een bende. En zo is het overal. Zelfs in het beschermd natuurgebied van de Pirin gooit ieder zijn vuilnisbak vrolijk langs de helling, roestige autowrakken, kapotte wasmachines, TV toestellen. U noemt het maar. Dat katten en morgensterren de vuilnisbakken leeg halen en al het niet bruikbare royaal op straat distribueren, het valt te begrijpen. Maar toch. Het hoeft toch niet overal zo'n puinhoop te blijven? RUIM DIE BOEKLOEK IN 'S HEMELSNAAM OP! Vrijdag 5-10-02 Verdwaald Ja soms word je overmoedig en denk je dat je het wel weet. We gaan terug naar Brize, vanwege de pilletjes en denken dat we met bus 148, die bij Pochivka stopt, wel kunnen gaan. De bus slingert echter een zijweg in en brengt ons bij het Purvo Esikovo Gymnasium (Eerste Talen Gymnasium). 'Er loopt een weggetje naar beneden zegt de chauffeur "en dan ben je zo weer op de grote weg. Maar drie, vier zwarte honden met akelige kaken vliegen ons op dat weggetje blaffend aan en we kiezen het hazenpad, terwijl we krachtige kynologische verwensingen uitstoten. We hebben vandaag de moed niet om de volgende peteka te proberen en pakken bij het Nationale Televisie Station een taxi die ons voor 2,50 weer naar Brize brengt. Daar is een feestmaaltijd aan de gang en of we maar via de zij-ingang willen binnengaan wijst ons een flinke matrone de deur. Vandaag zijn alle normale wegen afgesloten lijkt het wel.
Taxi's Na een half uurtje rust en pillen slikken pakken we aan de grote weg de taxi die ons vanaf de andere kant al toewuifde: 'ik kom er aan'. Overal langs de weg kun je taxi nemen. Groene lichtjes op het dak of aan de voorruit geven aan dat hij vrij is. Aan het zijraam staan de tarieven op een wit papiertje geschreven. Van 0,30 tot 0,45 per km (15-22 euroct.) variëren de tarieven. De taxi brengt je snel en vakkundig overal heen waar je maar wilt. Het is wel zaak de meter in de gaten te houden want er zijn chauffeurs bij die denken: 'die buitenlanders begrijpen er toch niks van, ik vraag gewoon het dubbele'. Voor ons gelegenheid een stukje theater op te voeren of gewoon uit te stappen en te zeggen dat we nu dan maar meteen naar de politie moeten rijden. De eerlijke chauffeurs belonen we met een mooie fooi. Taxichauffeurs heb je natuurlijk in soorten. Beleefde, maar ook horken die geen poot uitsteken naar je bagage en het een bezwaar vinden als ze de achterbak moeten opruimen om een plaatsje te maken voor jouw koffer. De laatste week hebben we meer taxi gereden dan ooit in ons hele leven. In Plovdiv werden we nog geremd door schuldgevoelens tegenover lwan en Wanja, voor wie een taxi een luxe auto is. Maar hier steken we ongeremd onze hand in de lucht. Meteen raak. Als een visser die inlegt en ophaalt.Welk uur van de dag of de nacht je ook de straat opgaat: het ziet geel van de taxi's. Je hoeft nimmer naar een standplaats te lopen, noch te bellen of men asjeblief wil komen (dat kan wel maar waarom zou je?). Misschien zouden de taxi centrales bij ons eens kunnen gaan kijken hoe makkelijk het hier gaat. Een omgekeerd Matra project misschien? Berichten In het kantoor van Annie en Galja komen steeds maar berichten voor ons binnen. Architect Christov zoekt jullie. Er ligt een brief van Spas. Kina is langs geweest. Roemen zit in het café op je te wachten. Er is een bericht dat jullie voor de lunch bij Chez Jean verwacht worden. Bij al die afspraken moeten we dan ook nog voorstellingen zien en met vertegenwoordigers van diverse poppentheaters praten . Bovendien moeten we proberen af en toe wat rust te nemen. Oeder Oeder is een poeier op de goal. Roma wint van Oedinese met 4-1 op zaterdagavond. De Bulgaarse tv geeft de match integraal door. Het mooiste woord in het verslag is de oeder: het schot op de goal. De oeder kan direct op het doel gericht zijn, van veraf gegeven worden, of vanuit de achterlinie aan een spits geschoten worden. In zo'n wed strijd wordt heel wat af geoederd. zeker wanneer Batistuta en Totti van de partij zijn. Lawine Bogomil Atanasov, filmacteur heeft de roman Avalanche van Blaga Dimitrova (oude vriendin, oud dissident, oud 21 President) verfilmd. Mooie jongen, liever man, met zijn 40 jaar. Hij woont op het jacht Maria dat bij de Asparouchovo Most ligt, de brug die als een tijger over de havenmond van Varna springt. Goede vriend van Rournen. Serafirnov, de curator van August in Art, een monsterproject op 36 locaties. Met Roumen bespreken we ons ABC project (Art, Bulgaria, Commerce). Bogomil (Godelief) nodigt ons uit voor een première in het Dramaticen Theater vanavond 7 uur, met daarna kokteli. Om de talen te oefenen spreekt hij Engels en wij Bulgaars, dan staan we op gelijk niveau. Bogomil filmde 4 maanden 'in de Vitosjabergen (Avalanche is Lawine) en als het mooi weer was gingen ze skiën' want voor de film konden ze alleen maar slecht weer gebruiken. Zo kwam hij in contact met Nederlanders, die allemaal grote gezinnen hebben (zegt hij) en een negerkindje als adoptief kind. En dat komt allemaal door onze koloniën volgens hem. Een droom Kan Vlado, nu hij afgestudeerd ecoloog is, niet voor zijn toekomst contact opnemen met de agrarische universiteit in Nederland? Dat zou zijn droom zijn. Zijn droom is voor goed dit land te verlaten, ergens ter wereld een normale baan te vinden die hem zekerheid biedt en toekomst. Die droom horen we onze hele reis lang al. Hoe verlaten we dit land zo snel mogelijk? Hoe benutten we onze relaties? Misschien dromen ze wel dat bij ons alles beter is en dat ze terug zullen keren met een rijkdom aan ervaring en de mogelijkheid eens hier in dit land hetzelfde te doen als in Nederland of ergens anders op de wereld. Maar hier is geen werk, geen toekomst. Meer dan een miljoen jongeren hebben het land al verlaten en de stroom blijft maar aanhouden. De droom van voorspoed en normaal werk tegen een goed salaris wordt verder gedroomd en gerealiseerd. Ik begin langzamerhand te denken dat de blijvers heiden zijn, verdedigers van het erfgoed, wachters bij het goud van de Thraciërs, die niet opgeven zoals Roumen Skortchev als motto schreef boven zijn deur in Dragelevtsi: 'ik zal handhaven'. Vijf eeuwen Turken, 50 jaar communisme, 20 jaar EU gesteggel: ze vechten zich altijd weer vrij. Zaterdag 6-10-2002 Het nadeel van Bronchitis De 7 nadelen van Bronchitis zijn de volgende: 1) dat je er moe van wordt. De strijd tussen de gemene virusjes en de antibiotica daar ergens in je lijf kost klaarblijkelijk veel energie. Dus zuinig met je krachten omspringen, de trap opsloffen, niet vlug even naar de volgende voorstelling rennen 2) dat je een afschuwelijk afschrikwekkend geblaf produceert, beslist geen gezelschapsfähig gedrag 3) dat je soms je longen uit hoest en af en toe vreest dat je erin stikt en ter plekke zal overlijden 4) dat je geen alcohol mag gebruiken en dus alle geneugten van de Bulgaarse rakia en kokteli aan je keel voorbij gaan
5) dat je veel gevoeliger bentvoor de van nicotine verzadigde atmosfeer waarmee alle Bulgaarse lokalen en burelen zijn vergeven 6) dat is misschien nog wel het ernstigste, dat iedereen zich met je gezondheid bemoeit 'Gaat het al wat beter? Ja je ziet er wat beter uit, gefeliciteerd' Als iedereen vindt dat het wat beter met me gaat moet ik dat dan tegen spreken? Maar op grond van die uitspraak ontleent men het recht tot urenlange gesprekken, die me dan letterlijk de keel uithangen. Op het moment dat ik bij wijze van protest een woedend geblaf los laat slaat men mij op de schouder: 'Prachtig Kerel Het komt al los!' 7) je goede humeur lijdt eronder. Iedere poging tot lachen wordt gesmoord in akelig gehoest en als dan de barometer ook nog voortdurend op depressie staat wordt men er niet vrolijker op. Wat een zegen die winkelsluitingstijden. Tot laat in de avond kun je terecht bij.de apotheek, de bloemenwinkel, de frisorski salon (barbier), de kleine supermarkt, die in elke straat wel te vinden is.Meestal staat er een rokende dame buiten voor de deur van de winkel. Dan weet je dat de zaak otworeno (geopend) is. Het is natuurlijk een teken van de armoede dat iedereen zo veel arbeidsuren maakt voor die paar klanten misschien,maar voor de consument is het heerlijk. Je koopt op zondag vers brood en gebak. Stalletjes met bloemen, groenten,fruit, tijdschriften, boeken, souvenirs in overvloed. Dames met gehaakte kleden. Maar ook de stomerij werkt op zondag van 8 tot 5. In damp en chemische geuren staan stevige matrones klaar om je van alle vlekken te ontdoen. De nachtwinkeltjes zijn 24 uur geopend. NONSTOP, zegt een bord voor de deur. De verkoopster stalt alle soorten chocolade voor je snuit. Waarom kunnen we niet aantal van die dames naar Nederland halen om de zondagsdienst voor de bakkerijen en bloemisterijen op zich te nemen? De grootse bardichtheid ter wereld Wij constateren in Varna de grootse bardichtheid ter wereld. Om de twee huizen is een keldertje, of een optrekje of een kraampje waar koffie en alcoholica worden aangeboden. SNEKBAR staat er in Cyrillische letters op een uithangbord. Dan heb je de tientallen terrasjes, waar ondanks het slechte weer toch nog mensen zitten. De hotels, de wat sjiekere restaurants, de MacDonalds en BurgerKings. Dit vermenigvuldigingswonder valt alleen te verklaren uit de lage aanloopkosten en de ruime regels. Als straks de Horecawetgeving aangepast moet worden aan de EU richtlijnen sneuvelt meer dan de helft. En het is nog de vraag of de andere helft rendabel is als de lonen stijgen. Nu verbouw je gewoon een stukje van je huis of kelder aan de straat tot een bar. Je gaat gezellig achter de tap of voor de deur staan en maar hopen dat er klanten komen. Koos Speenhoff heeft ooit eens een treurig liedje geschreven over een jong verliefd stel dat een groentewinkeltje begon en uiteindelijk zelf maar de sla en worteltjes opat bij gebrek aan klanten. Dat liedje speelt door je hoofd als je al die barretjes ziet met de uitba(a)terlster in de deuropening. Ada mitte linte We hebben voor vandaag een heel boodschappenlijstje: Deflamol kopen voor Lies Timmer, een vlaggetje voor Gert van Engelen, dankbloemboeketjes voor de altijd ijverige vriendinnen van de administratie, een cadeautje voor An Pors, die huis en kat bewaakt tijdens onze aanwezigheid, het grijze overhemd uit de stomerij halen, de treinreservering voor vanavond bevestigen. En natuurlijk verslag maken van het poppentheaterfestival voor FIGEURO, het Belgische poppentheaterblad. De staag vallende regen nodigt niet uit tot passagieren. Van een bezoekje aan een galerie of aan de onderwijsclub komt al evenmin iets terecht als van funshoppen en kristal kopen. Ada scoort een handgeweven statietrui in zwart-wit en een zwart sweatertje op zijn Bulgaars met veelkleurige lintjes en koordjes versierd. 'Tutte mitte linte' is een bekend fries gedicht van de Bruorren (gebroeders) Halbertsma. Ada mitte linte, kan ook. Mooier dan van Goyen Wij wandelen langs de Marin Drinov naar Aljosja en Kina. Voor het langgestrekt hekwerk van de vroeger zo gevreesde Russische Ambassade, waar ooit militaire cordons de poort bewaakten, liggen nu vele honden vreedzaam opgerold te slapen. Een loverdak vouwt zich beschermend, stoffilterend (en in de zomer zonwerend) boven de straat, waar de nieuwbouw keurig aangepast wordt aan de Griekse stijl van begin vorige eeuw. Ergens tussen Jugendstil en Art deco in. Aljosja's huis is ook hedendaags maar fraai van vorm en van binnen een museum voor moderne kunst. Voor iemand met 85 leva pensioen in de maand ongepast luxueus. Maar gelukkig verkopen Aljosja en Kina regelmatig hun kunst. In Geel, België woont hun Mecenas, Harry Voeten, die nu een deel van zijn prachtige kasteelparkcollectie heeft uitgeleend aan de Europalia in Brussel die dit jaar aan Bulgarije gewijd zijn. Wij moeten de Europalia bezoeken en Harry Voeten ontmoeten bezweren Aljosja en Kina ons terwijl we ons tegoed doen aan zalige saladen en teder
kalfsvlezen zwezeriken. Met als toetje eigengemaakte crème caramel, waarvan het recept luidt: Neem 6 eieren, een liter melk, vanille en custard. Plus suiker natuurlijk. Die suiker moet langzaam opgewarmd worden tot ze gaat carameliseren. Niet roeren. Kluts de eieren voeg de melk toe. De caramelstroop op de bodem van de ijzeren vormpjes, gewone ronde taps toelopende bakjes, en daarboven op het mengsel. Een stukje folie erover heen. Laat de 0 bakjes in een waterbad heet worden (au bain marie). En zo in de oven een uurtje koken op 180 . Stevig afkoelen en de bakjes omdraaien op een schoteltje. Eet smakelijk. De hele vriendenkring uit Holland passeert de revue. Groeten aan Jan Timmer en Jan van Dijk. Aan Jaap Groen en Henk van Dalen. Aan die sympathieke bankdirecteur en zijn vrouw Herinneringen aan een Dordrecht dat in de glans van de verhalen nog mooier oplicht dan van Goyen heeft gemaaid. Een snoer van anekdotes, comic stories, emoties. En weet je wel dat Venelin lvanov gevraagd heeft naar zijn honorarium? Ja, we hebben al twee keer eerder heel Varna afgezocht om hem te vinden, een envelopje met dollars in de hand. Weet je, we trekken nu gewoon het geld uit de muur en geven het jou mee als je ons vanavond op de trein zet. Aan het boodschappenlijstje wordt toegevoegd: 400 Leva voor Venelin uit de muur. Dat lijstje wordt later keurig afgewerkt. Alleen een vlaggetje is nergens te bekomen. De speelgoedwinkel verwijst naar de boekwinkel, de boekwinkel naar de sportzaak, de sportzaak naar een stalletje in de buurt van het Tserno More hotel. Strijk het vlaggetje. We hebben nog de grote lap uit de school van Dobrinisjte, met het wapen vol korenaren, sikkels, hamers. Besmeurd en vuil, benut als dweil, toepasselijker kun je het niet maken. Niemand de zaal uit zonder prijs De sluiting van het Festival is de gebruikelijke crime. De jury kan in urenlange verhitte discussies niet tot een eenparig oordeel komen. Omdat we in het directiekantoortje zijn om onze dankboeketjes af te leveren zijn we ongewild oorgetuigen van een krachtig woordgemeen tussen de secretaris van de jury, een wat stoffige, vermoeide man met afhangende schouders en schiemielig zwart hoedje op het vettig kapsel, en Ziaty Ziatev, de directeur van het Theater.'Ik bemoei me er niet mee', roept deze. 'Als de jury dat vindt dat de Spanjaarden beter zijn dan Varna dan doen ze maar. Als ze een schandaal willen dan kunnen ze het krijgen. Ik zal ze niet zeggen wat ze doen moeten. Ze zoeken het maar uit. Het is van de gekke! Is dit nu een competente jury?' De man met de treurige schouders druipt af, terug naar de jurykamer. 'Hoe lossen we dit nu weer op?'zie je als een balloon boven zijn krappe zwarte hoedje hangen. Maar de finale begint feestelijk met schetterend steeds hoger stijgend trompetgeschal. Dan weer stilte. De zaal, ongeduldig, begint te klappen. Op de voorste rijen wordt de wave ingeoefend. Herhaald rompetgeschal.Wachten. Kennelijk is de jury er nog niet uit. Uiteindelijk komt er een aardig toneelstukje over een Prinsje dat de kleren van de keizer aangemeten krijgt als inleiding tot de kinderjury met haar prijzen. Vervolgens komt er een diarree van bekroningen. Voor de beste regie, voor de beste muziek, voor de enscenering, voor de mannelijke hoofdrol drie prijzen, voor de vrouwelijke idem dito, voor de beste buitenlandse voorstelling, voor de binnenlandse. Iedere groep de meegedaan heeft krijgt een diploma. Sommige acteurs/regisseurs hebben aan het eind een bundel van 5,6 bekroningen in hun handen en blijven maar op het toneel staan om niet iedere keer uit de zaal gehaald te hoeven worden. Het publiek klapt geduldig voor ieder prijsje. Na een vol uur zijn we dan toe aan de hoofdprijs. Je vraagt je wel af wat zo'n fraaie oorkonde nog waard is als het motto kennelijk luidt: Niemand de zaal uit zonder prijs. En dan nu voor de gouden Dolfijn. Wordt het Spanje of Varna. Het langdurig beraad van de jury heeft een schitterend compromis opgeleverd. De beide groepen worden ex aequo op de eerste plaats gezet. Iedereen gelukkig en tevreden. Toch een happy end. Haast u naar de kokteli! Omhels, omhels De hal van het gigantische Tserno More hotel oogt wat minder dieptreurig dan in de oude tijden, al zijn de bruinlederen blokstukken van bankgevaarten in de midden en de wandversieringen: ingeraamde sculpturale collages van vruchten en bladengelijk gebleven. De muren zijn wat lichter opgekleurd. Maar de receptie staat nog als een dijk en de dames achter zijn van gelijke vriendelijkheid. Kokteli van het Kuklentheater? Nooit van gehoord. En zo druilt een verwarde kwarrel van feestgangers op zoek naar koud buffet en drank in die mateloze hal met nog steeds die sierlijk opgaande statietrap. Niemand zet een stap. Ja natuurlijk wel de Hollanders, nog steeds niet van zin zich bij een biode receptioniste neer te leggen, nog steeds gevaccineerd met een spuit eigen initiatief. 'Wij kijken gewoon in het restaurant hiernaast'. En jawel: daar staan de tafels overladen met schotels vol kazen, salades, worsten in soorten en speciale vleeswaren, glazen en flessen vol wodka, rakija, wijnen, minerale wateren. Het glinstert van rood en groen en wit, de kleuren van de nationale vlag in culinart. 'Kom maar jongens, deze kant op. Hier is het walhalla'. En traag zet de menigte zich in beweging richting eten. En drinken uiteraard. Voor mij verboden, maar aan het buffet drie flesjes Buigaarse Spa gehaald, die later dienen om de veel te zware meegekregen flessen sterke drank over te schalen in een lichter omhulsel, plastic genaamd. Het lange jurypalaver maakt de tijd nu kort. Omhels, omhels, tot ziens, tot volgend jaar. Groet die en die. Daar gaan we dan. Buiten staan Kina en Aljosja klaar. Bagage overladen en treinwaarts. A la Gare. Vaarwel Varna. Pas als de trein al vertrokken is herinneren we ons de 400 leva voor Venelin. Die hadden we aan Aljosja moeten geven. Dan maar volgend jaar. Wagon 33 Wagon 33 is heel veel netter dan de soortgenoot van vorige week heen. Meer lampjes, schoner, kraakheldere lakens, een toilet dat blinkt. Zelfs een scheerstopcontact (pas later blijkt dat het niet werkt). We ontkurken de rakiaflessen en gaan geduldig overgieten. Laten de lege flessen over voor wie later zorgt. Men zal wel denken: wat een drinkgelag was dat. Maar ach. Wij slapen als oude marmotten, wel telkens opgewaakt door stops, wissels; en het klinkend ritme. Dowizdane, dowizdane zingen de rails. Tot weerziens.
Maandag 7 oktober 2002 In de Hal Sofia komt hard aan. De schaffner klopt onverwacht vroeg en luid: de bedden uit. Midden in je slaap. Kwart over zes. Wij hadden dit maal graag de trein vertraagd gehad. Het regent, het is koud en nat. Godgeklaagd. En we hadden Krassimir pas tegen half acht gevraagd ons op te halen. Wie had gedacht dat wij op onze oude dag nog anderhalf uur zouden moeten zitten blauwbekken in die immense hal van Sofia's station. Bedelaars zijn verjaagd. Politie heeft hun plaatsen ingenomen. Maar de vriendelijke jongeman die zo behulpzaam bij de trein mede je koffer draagt vraagt geld. Twee leva is te min. We strijken neer bij de caffeneto waar we vorige maai afscheid van Krassi namen. Binnen is de rook niet om te harden en de dame die buiten aan het tafeltje rookwolken blaast heb ik met gruwelijke hoestpartijen verjaagd. Zes lagen kleding zijn toch mager als de buitenopeningen tochtgaten blijken en voorlopig nog geen redding daagt.Er komt een monster. Dat wil zeggen een vierkant ijzeren blok op lage wieltjes dat traag de lange baan beschrijft over de marmervloer. Op kop draagt het twee ogen, waar het licht uitstraalt. Op de bok een dikverpakte man. Hij stuurt het machien langzaam naar het einde, tot de wand en keert daar met een behendigheid die een miljoenmalige herhaling verraadt. Dan kops een aantal meters en retour. Een moderne versie van 'de bezem wat doe je er mee, je veegt er mee de vloer' Als een coureur op een circuit zo trekt hij traag zijn vele lange ronden. Een vrouwtje met een bezemstok loopt achter dit moderne wonder en veegt met lange halen de afval van afwijkende formaten. De klok springt op 7.02. Een man met grote grijze snorren komt zo van het platteland de grootstad in. De boerendeken op zijn karretje verraadt de streek. We nemen thee met honing. Een krantenman bezorgt een stapel bedrukt papier, die de hooggeblondeerde dame van het buffet, zorgvuldig dubbel vouwt en in de standaard douwt. Veel voetbal. Alles voor de vrouw. De Standart. Nog zowat. Klanten komen langs, geen mens jat een krant Nee ieder loopt rustig binnen en betaalt. Het is nu 7.12 en nog steeds een gevoelstemperatuur van enkele graden onder nul. Een familie steekt de grote hal over. In het midden een meisje van een jaar of tien met van die hele ouderwetse krukken (die wij alleen nog kennen als ex-voto's in Lourdes opgehangen) onder haar oksels. Ze hobbelt rustig de hele grote overgang van de nimmer werkende roltrappen naar de archipel van houten banken aan de rechterflank door. De schoonmaakrobot rijdt e zijn 88 ronde. Zo af en toe valt een taxichauffeur de hal binnen vanuit de regenbuien buiten om klanten te werven. Twee politieagenten komen koffie drinken en kijken op hun gemak naar de krantenstellage. Het is 7.18 op de bladen van de klok. Straks valt het blad op 19. Ik sla mijn arm door het uitrekbaar handvat van de koffer op wieltjes. Je weet maar nooit. Aan Ada's tas was ook al weer geprutst, maar die is zo sensibel dat de dieven geen vat krijgen op haar schat. Ik geef nog maar een keer een hoestbui af. 7.25 Zullen we Krassimir nu maar eens bellen? We hadden toch gezegd tussen 7 en half 8. Nog even wachten. Ada gaat nog maar eens buiten kijken. Het moet nu toch niet echt lang meer duren of ik ga door mijn hoeven. Nog maar een Vichytabletje nemen. Had je gedacht. Het metalen doosje zit zo vast dat hamer en sikkel alleen nog uitkomst zouden kunnen bieden. Waar blijft Adanu? Ze zal toch niet ? Ik krijg mijn nagel er niet tussen. 'Waar was je nou? Ik maakte me al ongerust'. 'Nee niks bijzonders. Er was zo’n blauw autootje en ik dacht dat het misschien Krassie was. Zijn auto was toch blauw?' 'Ja, of misschien ook wel grijs.' 'Waarom hebben we in hemelsnaam die afspraak met Krassimir gemaakt? Als we meteen een taxi naar Rosa of Sivina hadden genomen lagen we nu al heerlijk in een warm bedje bij te komen. En waarom moeten we persé naar de Ambassade?' 'Ja dat zijn af spraken die we nu eenmaal gemaakt hebben. Hopelijk kunnen we bij Krassie thuis een half uurtje op een bank gaan liggen.''Ga nu maar echt bellen. Het is7.35 en nog geen Kras te bekennen.' 'Misschien zijn ze al onderweg'. Heerlijk handig zo'n mobieltje. Het echtpaar Detchev blijkt nog thuis. 'Ze komen er aan'. Het regent nog steeds. Trei nen komen en gaan. Op het elektronisch bord floepen groene lampjes als hulp roepende kindertjes af en aan. Soms maakt het hele bord zijn huid los en ratelt een nieuwe opstelling op. De trein naar Moskou vertrekt over enkele minuten. Die uit Kaladam komt zo binnen. Waar ligt Kaladam? Nooit van gehoord. De trein naar Koesjtendil is nu weg. Ja, die hebben we ooit een samen met de familie Eshuis genomen. Het is 7.50 en het vriest volgens mij. Dan is Krassimir plotseling daar met zijn vrouw Dhana. Na een geduldig gedragen lijdentoch nog onverwacht. Hartelijke omhelzingen. Ze waren gisteravond heel erg laat thuis gekomen uit Pamporovo, waar zij had deel genomen aan een 'plein air', een beeldhouwerssymposium, en zij waren door de wekker heen geslapen. Gezeul met de zware bagage. Drank en letteren, een fraaie combinatie. De auto is toch grijs. We rijden door duister en nat Sofia, kuilig, bochtig en kokerachtig als in een spookhuis op de kermis. Zwart asfalt. Trams. Rijen auto's. Lichtreclames. De minaret van de moskee. Gele suppergladde steentjes. Een spandoek. Rumen Skorchev exhibition. We zijn er. We rijden niet naar huis. Dhana moet hier vlakbij straks aan het werk. We gaan naar Hotel Bulgaria, zeeeeeer sjieke tent, waar een kopje koffie wel 3 leva kost. Maar geen bank om het moede lichaam te ruste te leggen.Wel thee met citroen en honing en koffie en een geroosterd fileeke met kaas. En een zeer schoon toilet met indrukwekkende wastafels en spiegels. Maar de man in het hokje naast me maakt zulke weerzinwekkende geluiden dat al deze emolumenten volstrekt teniet worden gedaan. Dat kon er nu nog wel bij. Krassie en Dhana zijn schatten. Zij restaureert iconen, hier vlakbij is het atelier. Het beeldhouwerssymposium in Pamporovo waar ze aan heeft deelgenomen was een fantastische belevenis. Hij persisteert in het betalen van de rekening.Ik sta machteloos te zwaaien met mijn lapjes van 20. De kassadame eerbiedigt de hier geldende normen en waarden. We bekijken snel het restauratie atelier ondergebracht in een paleiselijk pand. In de hoge gangen leunen massa's schilderijen tegen de wand. Houten schilderijlijsten hopen zich in grillige stapels op.'Je kunt deze lijstenberg best in een museum zetten als installatie', zeg ik tegen Krassimir. 'Dat is sterk' antwoordt hij. 'Daar heb ik zelf ook een voorstel voor gedaan'. We lopen een grote zaal met vele hoge ramen binnen. Licht stroomt over de tafels.vol potten, kwasten,
flacons, vergrootglazen. En vol iconen. Metersgrote iconen staan tegen de wand. De kleinere liggen op tafel. Maar hoe gehavend. Alsof men met zwaarden op heiligen heeft ingehakt. Hele delen van een hoofd zijn verdwenen. 'Dit is een icoon uit de 13e eeuw zeg Dhana. 'maar die gaten zijn niet meer te restaureren. Wij herstellen wat kan en laten de overblijvende vlakken egaal'. Het ruikt naar terpentijn en muskusolie. Ook hier staan tegen de muren vele tientallen schilderijen opgesteld. Van verschillende eeuwen in vele stijlen. Hier draven vurige paarden over een landschap met in bospartijen verscholen hutjes, waar nog wat rook uit de schoorsteen kringelt. Daar steekt een adellijke maagd haar blanke hals uit boven een bont bloemstilleven. De aanblik stemt een beetje droef. Niet vanwege de belabberde staat, maar vanwege de veelheid. Wie zit er allemaal te wachten op deze achterhaalde kunst? De restauratoren hebben er geen moeite mee. Hier staat voor jaren werk en de eigenaren zullen zeker voor een goede plaats zorgen als hun besmeurde kinderen weer gaaf opgeleverd zullen worden. We moeten al weer weg. Elf uur is de afspraak op de Ambassade. Krassimir kent de Ulisjitzastraat in Losenetz, waar onze Boodschap zetelt wel want zijn huisarts woont er. We rijden niet helemaal linea recta want de verkeersborden staan anders. Desondanks landen we keurig op tijd aan de stoeprand, waar het regenwater zich in plassen spant. De Bulgaarse militairen die de Ambassade bewaken moeten nog steeds een cursus klantvriendelijkheid volgen. maar eenmaal binnen is de ontvangst gastvrij (en dat is wel eens anders geweest). Geen tijd om te wandelen in het bos De afspraak met Baronesse Henriëtte van Lynden moet opgeschoven worden. Door de regen was het ons niet opgevallen dat de Nederlandse vlag halfstok hing. Gisteravond is Prins Claus overleden en dat betekent dat er ook op de Ambassade van alles geregeld moet worden. In de tussentijd worden we vriendelijk opgevangen door Bert van der Lingen en Jan van Laar, met wie we over actuele zaken en over onze plannen in 2004 praten. Maar dan is daar toch een jonge vrouw met blond haar, in een grijs mantelpak die ons uitnodigt naar haar werkkamer. Ze is snel en heftig geïnteresseerd in allerlei onderwerpen die met Bulgarije te maken hebben. Het misverstand over een telefoontje van of naar de Ambassade is gauw opgelost. Six had gebeld dat de weg vrij was voor een interview. Dat hebben we nu. Maar eerst praten we honderduit over onze activiteiten, de toestanden in de Bulgaarse kerk en de moord op Otets Stefan. Henriëtte van Lynden loopt naar haar bureau om aantekeningen te maken. De tijd is veel te kort. Het interview moet heel snel. Deze dame heeft geen tijd om te wandelen in het bos. Rond haar hoofd zweeft een nimbus als op oude iconen van strenge, statige maar liefderijke heiligen. Buiten druipt de regen nog uit de bomen, een nevelsluier dekt de droeve vlag als een grijze wimpel. Uit die regen duikt een man op.Georgi Kolev. Mijn god, die staat al een uur te wachten. We hadden half een afgesproken, om de laatste details van het ABC project door te praten en documentatie van hem mee te nemen. Het is ruim half twee intussen. Duizend excusen. Waarom heb je niet binnen gevraagd? Of kwam je niet door de wacht? Het is niets. Dat kan gebeuren. Als een ambassadeur wat verlaat is, is het overmacht. Als Kolev geërgerd is laat hij het ons niet blijken maar hij is wel erg kort tegen de taxichauffeur die ons naar zijn huis rijdt. Doorsnee flat in doorsnee straat. Buiten een wat verstoft bordje Lessedra Art aan de muur. Binnen verrassend veel schilderijen aan de wand en op de grond. 'Materiaal voor een expositie die deze week klaar moet voor een bedrijf, legt hij uit.Op tafel ligt een stapel boeken klaar. Door hem uitgegeven catalogi. Prachtig materiaal, goed vormgegeven. En zwaar. Looiig. Na alle flessen rakija overgeschonken in plastic. Na alle snel weggegeven flessen wijn nu een boekenlast. 'Het ent draagt de last', staat er in de Lastig Eend straat te Dordrecht op een gevelsteen. We nemen afscheid en de taxi brengt ons naar het vliegveld. Zeulend slepen we onze lasten naar de douane. De boeken maar als handbagage om geen overgewicht te declareren. Daar zitten we dan in de gemoderniseerde vertrekhal van de Aerogara en zingen lvans lied 'Allons enfants de la Patrie' als een popsong in houseritme tegen een overactief Frans jongetje. Tijd voor het dagboek en de free tax shop. Ada kan het niet laten en koopt voor Amina een soort Zwitsers koeienbelletje aan een zeel en voor mij, jawel een fles Paddy whiskey. Gewicht ongeveer anderhalve kilo. Dat kon er nog wel bij, dacht ik. Schiphol De wolken trokken als enorme nevelen vleugels voorwaarts zo als zweefvliegtuigen van een bovenmatige spanwijdte onafzienbaar tegen de contouren donkergrijs gestapeld gekarteld breed uitgewaaierd een baaierd van toetsen, vegen boven de robijnen snoeren op de autowegen boven de lichtbakken van Aalsmeer die als verdwaalde tangramstukken in diagrammen temidden van geordende vlakken zichtbaar kwamen. Haarlem een smeulend kolenvuur en Amsterdam een onvergetelijk patroon van vlammetjes, kaarslantarens Er waren duizenden kabouters met miljoenen stapjes die elke avond één voor één die ontelbare lampjes ontstaken en 's morgens doofden zo geloof ik zeker
Dalende dalende tenslotte neergezegen de vleugeltippen hoog tegen de wind En allen die zojuist haast slapende in een cabine vreedzaam tezamen waren worden nu eenlingen verstrooid op weg naar Dordrecht, Roosendaal of verder. home sweet home waar zich dat ook bevindt ontijdig wakker uit de droom Ze pakken als volwassenen hun tassen stoppen het kind dat zij zo juist nog waren zorgvuldig in hun binnenzakken worden gewaarschuwd voor hun stappen tonen hun passen de douane en verwaaien als nevelvlekken ze vergaan verbleken langzaamaan How many times? How many years? Like shadows blowing in the wind 9-10-02
