Brochure voor operatoren uit de Transformatie Etikettering FOOD (B2C en B2B)

Brochure voor operatoren uit de Transformatie Etikettering FOOD (B2C en B2B)

Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen

INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING ......................................................................................................................................... 4 2.

ETIKETTERING VAN VOORVERPAKTE LEVENSMIDDELEN..................................................................... 5 2.1 LEVENSMIDDELEN DIE WORDEN GELEVERD AAN ANDERE OPERATOREN, ONDER DE HOEDANIGHEID WAARIN ZE AAN DE EINDCONSUMENT WORDEN GELEVERD ........................................................................ 5 2.1.1 OVERZICHT VAN DE VERSCHILLENDE AANDUIDINGEN OP HET ETIKET............................................. 5 2.1.2 TOELICHTING PER AANDUIDING .................................................................................................. 5 2.1.3 PRAKTISCHE VERPLICHTINGEN ................................................................................................. 14 2.2 LEVENSMIDDELEN DIE WORDEN GELEVERD AAN ANDERE OPERATOREN, ONDER DE HOEDANIGHEID VOOR VERDERE VERWERKING/BEWERKING IN COLLECTIVITEITEN. ..................................................................... 14 2.2.1 VERPLICHTE AANDUIDINGEN .................................................................................................... 14 2.2.2 PRAKTISCHE VERPLICHTINGEN ................................................................................................. 15 2.3 LEVENSMIDDELEN DIE WORDEN GELEVERD AAN ANDERE OPERATOREN, ONDER DE HOEDANIGHEID VOOR VERDERE VERWERKING/BEWERKING BIJ ANDERE OPERATOREN DAN COLLECTIVITEITEN............................ 15

3.

ETIKETTERING VAN NIET-VOORVERPAKTE LEVENSMIDDELEN .......................................................... 16 3.1 LEVENSMIDDELEN DIE WORDEN GELEVERD AAN ANDERE OPERATOREN, ONDER DE HOEDANIGHEID WAARIN ZE AAN DE EINDCONSUMENT WORDEN GELEVERD ...................................................................... 16 3.2 LEVENSMIDDELEN DIE WORDEN GELEVERD AAN ANDERE OPERATOREN, ONDER DE HOEDANIGHEID VOOR VERDERE VERWERKING/BEWERKING IN COLLECTIVITEITEN ...................................................................... 17 3.3 LEVENSMIDDELEN DIE WORDEN GELEVERD AAN ANDERE OPERATOREN, ONDER DE HOEDANIGHEID VOOR VERDERE VERWERKING/BEWERKING BIJ ANDERE OPERATOREN DAN COLLECTIVITEITEN............................ 18

4.

SPECIFIEKE ETIKETTERINGVEREISTEN VOOR BEPAALDE LEVENSMIDDELEN ..................................... 19 4.1 LEVENSMIDDELEN VAN DIERLIJKE OORSPRONG ............................................................................ 19 4.1.1 ALGEMEEN ............................................................................................................................ 19 4.1.2 SPECIFIEK ............................................................................................................................. 20 4.1.2.1 VLEES ............................................................................................................................ 20 4.1.2.2 VIS, SCHAAL- EN WEEKDIEREN ....................................................................................... 25 4.1.2.3 MELK EN PRODUCTEN OP BASIS VAN MELK ..................................................................... 27 4.1.2.4 EIPRODUCTEN ................................................................................................................ 30 4.1.2.5 HONING .......................................................................................................................... 30 4.1.2.6 GELATINE ....................................................................................................................... 30 4.1.2.7 COLLAGEEN ................................................................................................................... 31 4.1.2.8 DIERLIJK VOEDINGSVET ................................................................................................. 31 4.2 LEVENSMIDDELEN VAN PLANTAARDIGE OORSPRONG .................................................................... 31 4.2.1 PLANTAARDIG VOEDINGSVET ................................................................................................... 31 4.2.2 CACAO- EN CHOCOLADEPRODUCTEN........................................................................................ 31 4.2.3 VRUCHTENJAM OF -CONFITUUR, VRUCHTENGELEI, VRUCHTENMARMELADE, KASTANJEPASTA EN SMEERBARE VRUCHTENSTROOP........................................................................................................ 32 4.2.4 VRUCHTENSAPPEN, VRUCHTENNECTARS, GROENTENSAPPEN EN BEPAALDE SOORTGELIJKE PRODUCTEN..................................................................................................................................... 32 4.2.5 SUIKER ................................................................................................................................... 33 2

4.3 LEVENSMIDDELEN GEPRODUCEERD MET ZOWEL PRODUCTEN VAN PLANTAARDIGE OORSPRONG ALS .............................................. 34

VERWERKTE /ONVERWERKTE PRODUCTEN VAN DIERLIJKE OORSPRONG

4.3.1 LEVENSMIDDELEN GEPRODUCEERD MET ZOWEL PRODUCTEN VAN PLANTAARDIGE OORSPRONG ALS VERWERKTE PRODUCTEN VAN DIERLIJKE OORSPRONG ....................................................................... 34 4.3.2 LEVENSMIDDELEN GEPRODUCEERD MET ZOWEL PRODUCTEN VAN PLANTAARDIGE OORSPRONG ALS ONVERWERKTE PRODUCTEN VAN DIERLIJKE OORSPRONG ................................................................... 34 4.3.3 BIJZONDERE VOEDING ............................................................................................................. 34 4.3.3.1 EISEN VOOR ALLE GROEPEN VAN BIJZONDERE VOEDING ................................................ 34 4.3.3.2 EIWITRIJKE VOEDINGSMIDDELEN OF VOEDINGSMIDDELEN DIE ZIJN AFGESTEMD OP GROTE SPIERINSPANNING , VOORAL VOOR SPORTBEOEFENAARS ............................................................ 35 4.3.3.3 GLUTENVRIJE VOEDINGSMIDDELEN EN VOEDINGSMIDDELEN MET EEN ZEER LAAG GLUTENGEHALTE ........................................................................................................................ 35 4.3.3.4 VOEDINGSMIDDELEN MET EEN VERLAAGD KOOLHYDRATENGEHALTE .............................. 35 4.3.3.5 NATRIUMARME VOEDINGSMIDDELEN ............................................................................... 35 4.3.3.6 NATRIUMARM ZOUT ........................................................................................................ 35 4.3.3.7 VOEDINGSMIDDELEN DIE ZIJN BESTEMD OM IN ENERGIEBEPERKTE DIËTEN TE WORDEN VERBRUIKT VOOR GEWICHTSBEHEERSING ................................................................................... 35 4.3.3.7.1 Volledige dag-vervangende voedingsmiddelen ..................................................... 36 4.3.3.7.2 Vervangmaaltijden .................................................................................................. 36 4.3.3.8 DIEETVOEDINGSMIDDELEN VOOR MEDISCH GEBRUIK ...................................................... 36 4.3.3.9 VOEDINGSMIDDELEN VOOR ZUIGELINGEN EN KLEUTERS ................................................. 37 4.3.3.9.1 Volledige zuigelingenvoeding ................................................................................. 37 4.3.3.9.2 Opvolgzuigelingenvoeding ..................................................................................... 38 4.3.3.10 BEWERKTE VOEDINGSMIDDELEN OP BASIS VAN GRANEN .............................................. 39 4.3.3.11 BABYVOEDING .............................................................................................................. 40 4.3.4 NOVEL FOOD........................................................................................................................... 41 5.

VERORDENING (EG) NR. 1169/2011: ‘FOOD INFORMATION TO CONSUMER’ .................................. 41 5.1 VOEDINGSWAARDEVERMELDING ..................................................................................................... 41 5.1.1 INHOUD (ARTIKELS 30, 49 EN 50) ............................................................................................. 41 5.1.2 UITDRUKKING (ARTIKELS 32 EN 33) .......................................................................................... 42 5.1.2.1 UITDRUKKING IN 100 G OF 100 ML ................................................................................. 42 5.1.2.2 UITDRUKKING PER PORTIE OF CONSUMPTIE-EENHEID .................................................... 43 5.1.3 PRESENTATIE (ARTIKELS 34 EN 35) .......................................................................................... 43 5.2 AANDUIDINGEN VOOR GEHAKT VLEES .............................................................................................. 44

6.

VERORDENING (EG) NR. 1924/2006: VOEDINGS- EN GEZONDHEIDSCLAIMS .................................. 44 6.1 VOEDINGSCLAIMS ...................................................................................................................... 44 6.2 GEZONDHEIDSCLAIMS ................................................................................................................ 45

7.

OVERZICHT RELEVANTE WETGEVING .............................................................................................. 46

8.

BIJLAGE .......................................................................................................................................... 49

3

1. INLEIDING De wettelijke basis van de etikettering van levensmiddelen is complex. Er bestaan namelijk tal van verschillende verordeningen en Koninklijke besluiten waarin de verplichtingen omtrent etikettering hernomen worden. De verantwoordelijkheid voor een correcte etikettering van levensmiddelen ligt bij de operatoren die actief zijn in de voedselketen. Deze brochure is opgesteld als hulpmiddel voor de operatoren die behoren tot de sector transformatie (= verwerking). Men moet steeds beducht zijn dat de etikettering een adequate tracering toelaat. Bovendien is het een vorm van reclame en is het dan ook verboden om: - de woorden "ziek", "ziekte", de naam van ziekten of de naam of de voorstelling van ziektesymptomen of van zieke personen te vermelden, behalve wanneer gebruikt in de toegelaten claims of bij de etikettering van dieetvoedingsmiddelen voor medisch gebruik. - afbeeldingen te gebruiken van personen, van kleding of van toestellen, die medische, paramedische of farmaceutische beroepen oproepen. - verwijzingen, die gevoelens van vrees of angst opwekken of exploiteren, te gebruiken. - verwijzingen naar medische aanbevelingen, attesten of goedkeuringen die claims bevatten die niet werden goedgekeurd, te gebruiken. - verwijzingen te gebruiken naar de Minister of naar overheden bevoegd voor Volksgezondheid, behalve in geval van uitdrukkelijke toestemming van de betrokken minister of de overheid. - vermeldingen, aanwijzingen, aanduidingen, benamingen, afbeeldingen of tekens, die misleidend zijn of kunnen zijn, onder meer met betrekking tot de aard, de identiteit, de hoedanigheid, de samenstelling, de productie- of bereidingswijze, de toestand, de bewaring, de kenmerken, de oorsprong, de herkomst of de aanwending van de voedingsmiddelen of van de gebruikte grondstoffen en ingrediënten te gebruiken. - in verband met de samenstelling, eigenschappen toe te schrijven die betrekking hebben op objectieve of meetbare criteria en die niet kunnen bewezen worden. - te suggereren dat het voedingsmiddel bijzondere kenmerken vertoont, hoewel alle soortgelijke voedingsmiddelen dezelfde kenmerken bezitten. - gewag te maken van de toevoeging van vitamines of provitamines indien deze stoffen met een technologisch of met een organoleptisch doel werden toegevoegd. - eigenschappen toe te schrijven inzake het voorkomen, behandelen of genezen van een ziekte van de mens en toespelingen te maken op dergelijke eigenschappen. In deze brochure worden levensmiddelen onderverdeeld in 3 categorieën: 1. Levensmiddelen die worden geleverd aan andere operatoren, onder de hoedanigheid waarin ze aan de eindconsument worden geleverd. 2. Levensmiddelen die worden geleverd aan andere operatoren, onder de hoedanigheid voor verdere verwerking/bewerking in collectiviteiten. 3. Levensmiddelen die worden geleverd aan andere operatoren, onder de hoedanigheid voor verdere verwerking/bewerking bij andere operatoren dan collectiviteiten. Voor elk van deze 3 categorieën bestaat er een hoofdstuk over voorverpakte levensmiddelen en een hoofdstuk over niet-voorverpakte levensmiddelen. Verder in de brochure worden de vereisten voor enkele specifieke levensmiddelen toegelicht. Op het einde van deze brochure worden alle wettelijke referenties hernomen, zodat het mogelijk is om de relevante wetgeving te consulteren indien bijkomende informatie gewenst is. 4

2. ETIKETTERING VAN VOORVERPAKTE LEVENSMIDDELEN 2.1 LEVENSMIDDELEN DIE WORDEN GELEVERD AAN ANDERE OPERATOREN, ONDER DE HOEDANIGHEID WAARIN ZE AAN DE EINDCONSUMENT WORDEN GELEVERD

Dit hoofdstuk is van toepassing op voorverpakte levensmiddelen bestemd om als zodanig aan de eindconsument te worden geleverd. Hiermee wordt bedoeld dat de levensmiddelen geleverd worden in een verpakking bestemd voor de eindconsument. Dit hoofdstuk is ook van toepassing indien de operator uit de sector transformatie zelf rechtstreeks verkoopt aan de eindconsument. 2.1.1 OVERZICHT VAN DE VERSCHILLENDE AANDUIDINGEN OP HET ETIKET 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

Verkoopbenaming Ingrediëntenlijst Hoeveelheid van bepaalde ingrediënten of categorieën ingrediënten Datum van minimale houdbaarheid of uiterste consumptiedatum Bijzondere bewaar- en gebruiksvoorwaarden Naam of handelsnaam en adres van fabrikant/verpakker/in de EU gevestigde verkoper Gebruiksaanwijzing Alcoholvolume Nettohoeveelheid Oorsprong of herkomst Partijvermelding Voedingswaardevermelding Vermeldingen met betrekking tot toevoeging van nutriënten Vermeldingen afhankelijk van de categorie levensmiddelen

Uitzondering: Fantasieverpakking Uitsluitend de aanduidingen nr. 1 (verkoopbenaming), 6 (naam of handelsnaam en adres van fabrikant/verpakker/in de EU gevestigde verkoper) en 9 (nettohoeveelheid) volstaan. Bovendien mag aanduiding nr. 6 enkel vermeld worden op de groepsverpakking. 2.1.2 TOELICHTING PER AANDUIDING 1. De verkoopbenaming geeft aan om welk product het gaat. De verkoopbenaming wordt aangevuld met een vermelding van de fysische toestand of de specifieke behandeling die het product ondergaan heeft (vb. poedervorm, geconcentreerd, gerookt), indien verwarring voor de consument mogelijk is. Voor diepvriesproducten dient de verkoopbenaming steeds te worden aangevuld met de vermelding: “diepvries”. Voor bestraalde levensmiddelen dient de verkoopbenaming steeds te worden aangevuld met één van de volgende vermeldingen: “doorstraald”, “door straling behandeld” of “met ioniserende straling behandeld”. Voor producten die een ‘levend’ GGO bevatten (die m.a.w. in staat zijn om zich voort te planten of om hun genetisch materiaal door te geven zoals bvb: een graankorrel) dient de verkoopbenaming steeds te worden aangevuld met één van de volgende vermeldingen: “Dit product bevat genetisch gemodificeerde organismen” of “Dit product bevat genetisch gemodificeerd [naam van organisme(n)]”. 5

Levensmiddelen die GGO’s bevatten of die geproduceerd zijn op basis van GGO’s moeten in de volgende gevallen ook alle kenmerken of eigenschappen zoals aangegeven in de vergunning vermelden op het etiket: a) wanneer een levensmiddel verschilt van zijn conventionele tegenhanger wat betreft de volgende kenmerken of eigenschappen: i) de samenstelling ii) de voedingswaarde of het nutritieve effect iii) het beoogde gebruik van het levensmiddel iv) gevolgen voor de gezondheid van bepaalde bevolkingscategorieën b) wanneer een levensmiddel aanleiding kan geven tot ethische of religieuze bezwaren. Indien de levensmiddelen geen conventionele tegenhanger hebben, wordt passende informatie opgenomen over de aard en de kenmerken van de betrokken levensmiddelen, zoals aangegeven in de vergunning. Opmerking GGO’s: Etikettering van GGO’s is niet van toepassing op levensmiddelen die materiaal bevatten dat geheel of gedeeltelijk uit GGO's bestaat of daarmee is geproduceerd, in een verhouding van niet meer dan 0,9 % van ieder van de voedselingrediënten, noch op levensmiddelen die bestaan uit één ingrediënt, mits de aanwezigheid van dat materiaal onvoorzien of technisch niet te voorkomen is. 2. De ingrediëntenlijst wordt voorafgegaan door een vermelding die het woord “ingrediënten” bevat. De opsomming gebeurt in dalende volgorde van gewicht: het ingrediënt waarvan het meest gebruikt is in het product, moet als eerste vermeld worden, vervolgens het ingrediënt waarvan minder gebruikt is,… Uitzonderingen: - Opsomming van ingrediënten die minder dan 2% van het eindproduct uitmaken hoeft niet in dalende volgorde van gewicht, onder voorwaarde dat ze na de ingrediënten die meer dan 2% van het eindproduct uitmaken worden opgesomd. - Wanneer soortgelijke of onderling verwisselbare ingrediënten kunnen gebruikt worden zonder de samenstelling, aard of waarde te wijzigen en mits ze minder dan 2% van het eindproduct uitmaken, mogen ze in de ingrediëntenlijst vermeld worden met behulp van de vermelding “bevat… en/of…”. Geen ingrediëntenlijst vereist voor de volgende producten: - verse vruchten en groenten (incl. aardappelen), die niet zijn geschild, gesneden of een andere gelijkaardige behandeling hebben ondergaan - koolzuurhoudend water, waarvan de hoedanigheid blijkt uit de benaming - gistingsazijn indien deze uitsluitend afkomstig is van één basisproduct en mits er geen ander ingrediënt aan toegevoegd is - kaas, boter, gefermenteerde melk en gezuurde room voor zover aan deze voedingsmiddelen geen andere ingrediënten zijn toegevoegd dan melkbestanddelen, enzymen en culturen van micro-organismen die noodzakelijk zijn voor de fabricage en voor andere kaas dan verse kaas of smeltkaas het voor de fabricage noodzakelijke zout 6

- uit één ingrediënt bestaande voedingsmiddelen, waarvan de verkoopbenaming dezelfde is als het ingrediënt of waarvan de aard van het ingrediënt blijkt uit de verkoopbenaming (vb. vers vlees, verse vis, honing,…) - dranken met een alcoholgehalte van meer dan 1,2 vol. % (vb. bier, wijn, …). Additieven (zoals bijvoorbeeld anti-oxidanten, kleurstoffen, emulgatoren, stabilisatoren, geleeren bindmiddelen, smaakversterkers, conserveringsmiddelen en zoetstoffen) worden vermeld met de naam van de categorie en de specifieke naam of het nummer (vb. “zoetstof: steviolglycosiden” of “zoetstof: E960”). Indien het levensmiddel de kleurstoffen Tartrazine (E102), Chinolinegeel (E104), Zonnegeel (E110), Carmoisine (E122), Ponceau 4R (E124) of Allurarood (E129) bevat, dan is in de etikettering de informatieverstrekking “naam of E-nummer van de kleurstof(fen): kan de activiteit of oplettendheid van kinderen nadelig beïnvloeden” vermeld. Allergenen en zijn afgeleiden die gebruikt worden bij de vervaardiging van een voedingsmiddel, moeten altijd vermeld worden op het etiket. Deze vermelding is niet vereist wanneer de verkoopbenaming van het voedingsmiddel duidelijk naar het betrokken ingrediënt verwijst. Hieronder een overzicht van de verschillende allergenen: 1. Glutenbevattende granen (d.w.z. tarwe, rogge, gerst, haver, spelt en kamut of de hybride soorten daarvan) en producten op basis van glutenbevattende granen, met uitzondering van: a) glucosestroop op basis van tarwe, met inbegrip van dextrose b) maltodextrinen op basis van tarwe c) glucosestroop op basis van gerst d) granen die worden gebruikt voor de vervaardiging van distillaten of ethylalcohol uit landbouwproducten voor gedistilleerde dranken en andere alcoholhoudende dranken 2. Schaaldieren en producten op basis van schaaldieren 3. Eieren en producten op basis van eieren 4. Vis en producten op basis van vis, met uitzondering van: a) visgelatine die wordt gebruikt als drager voor vitamine- of carotenoïdenpreparaten b) visgelatine of vislijm die wordt gebruikt als klaringsmiddel in bier, cider en wijn 5. Aardnoten en producten op basis van aardnoten 6. Soja en producten op basis van soja, met uitzondering van: a) volledig geraffineerd(e) sojaolie en -vet b) natuurlijke gemengde tocoferolen (E306), natuurlijke D-alfa-tocoferol, natuurlijk D-alfa-tocoferolacetaat en natuurlijk D-alfa-tocoferolsuccinaat van soja c) fytosterolen en fytosterolesters van plantaardige oliën van soja d) fytostanolesters geproduceerd uit fytosterolen van plantaardige oliën van soja 7. Melk en producten op basis van melk (inclusief lactose), met uitzondering van: a) wei die wordt gebruikt voor de vervaardiging van distillaten of ethylalcohol uit landbouwproducten voor gedistilleerde dranken en andere alcoholhoudende dranken b) lactitol 8. Noten, d.w.z. amandelen (Amygdalus communis L.), hazelnoten (Corylus avellana), walnoten (Juglans regia), cashewnoten (Anacardium occidentale) en pecannoten 7

(Carya illinoiesis (Wangenh.) K. Koch), paranoten (Bertholletia excelsa), pistachenoten (Pistacia vera), macadamianoten (Macadamia ternifolia) en producten op basis van schaalvruchten, met uitzondering van: noten die worden gebruikt voor de vervaardiging van distillaten of ethylalcohol uit landbouwproducten voor gedistilleerde dranken en andere alcoholhoudende dranken. 9. Selderij en producten op basis van selderij 10. Mosterd en producten op basis van mosterd 11. Sesamzaad en producten op basis van sesamzaad 12. Zwaveldioxide en sulfieten in concentraties van meer dan 10 mg/kg of 10 mg/l uitgedrukt als SO2 13. Lupine en producten op basis van lupine 14. Weekdieren en producten op basis van weekdieren Voor bestraalde ingrediënten dient één van de volgende termen te worden vermeld in de ingrediëntenlijst: “doorstraald”, “door straling behandeld” of “met ioniserende straling behandeld”. Verplichtingen voor levensmiddelen die geheel of gedeeltelijk uit GGO’s bestaan of die met GGO's zijn geproduceerd of ingrediënten bevatten die daarmee zijn geproduceerd: Voor levensmiddelen die uit meer dan één ingrediënt bestaan, moet in de lijst van ingrediënten de volgende woorden worden vermeld: „genetisch gemodificeerd” of „geproduceerd met genetisch gemodificeerde [naam van het ingrediënt]” tussen haakjes onmiddellijk na de naam van het betrokken ingrediënt. Wanneer het ingrediënt door een naam van een categorie wordt aangegeven, worden de woorden „bevat genetisch gemodificeerde [naam van het organisme]” of „bevat [naam van het ingrediënt] geproduceerd met genetisch gemodificeerde [naam van het organisme]” in de lijst van ingrediënten opgenomen. In plaats van een vermelding zoals hierboven aangegeven, mag de verplichte vermelding als voetnoot worden vermeld bij de lijst van ingrediënten. In dat geval worden die gegevens afgedrukt in een lettertype dat ten minste hetzelfde formaat heeft als dat van de lijst van ingrediënten. Opgelet: - Bij ontbreken van een lijst van ingrediënten worden de woorden „genetisch gemodificeerd” of „geproduceerd met genetisch gemodificeerde [naam van het organisme]” duidelijk op de etikettering vermeld. - Bij kleine voorverpakkingsrecipiënten waarvan de grootste oppervlakte minder dan 2 10 cm groot is, wordt de verplichte vermelding permanent en zichtbaar op of onmiddellijk bij de verkoopstandaard van het levensmiddel aangebracht in een lettertype dat groot genoeg is om gemakkelijk te worden geïdentificeerd en gelezen. Opmerking GGO’s: Etikettering van GGO’s is niet van toepassing op levensmiddelen die materiaal bevatten dat geheel of gedeeltelijk uit GGO's bestaat of daarmee is geproduceerd, in een verhouding van niet meer dan 0,9 % van ieder van de voedselingrediënten, noch op levensmiddelen die bestaan uit één ingrediënt, mits de aanwezigheid van dat materiaal onvoorzien of technisch niet te voorkomen is. 3. De hoeveelheid van bepaalde ingrediënten of categorieën ingrediënten dient voor te komen in de verkoopbenaming of in de onmiddellijke nabijheid ervan of in de lijst van ingrediënten. 8

Deze aanduiding is verplicht voor ingrediënten of categorieën van ingrediënten: - die in de verkoopbenaming voorkomen (vb. pizza met ham en champignons, aardbeienyoghurt, zalmmousse, ijs met chocolade, visstick, …) of door de verbruiker met de verkoopbenaming geassocieerd worden (vb. boudoir: gehalte aan eieren). - die opvallend in woord (vb. bereid met boter) of beeld (vb. tekening van een koe om de aanwezigheid van zuivelingrediënten te benadrukken voor boter) of als grafische voorstelling (vb. afbeelding van de vissoorten gebruikt voor een visragout) in de etikettering zijn aangegeven. - die van wezenlijk belang zijn om een voedingsmiddel te karakteriseren en het te onderscheiden van voedingsmiddelen waarmee het vanwege de benaming of het uitzicht zou kunnen verward worden (vb. producten waarvan de samenstelling van Lidstaat tot Lidstaat aanzienlijk kan verschillen maar die doorgaans toch onder dezelfde naam in de handel worden gebracht). Deze aanduiding in de 3 bovenstaande gevallen is niet van toepassing: a) voor een ingrediënt of categorie ingrediënten: - waarvan het netto-uitlekgewicht is aangegeven. - waarvan de hoeveelheid reeds krachtens de reglementsbepalingen in de etikettering moet worden vermeld. - dat/die in kleine doses ter verhoging van het aroma wordt toegevoegd (vb. brood met look). - dat/die weliswaar voorkomt in de verkoopbenaming, maar niet van die aard is dat deze de keuze van de verbruiker bepaalt omdat de variërende hoeveelheid ervan niet van wezenlijk belang is om het voedingsmiddel te karakteriseren of het niet van soortgelijke voedingsmiddelen onderscheidt. b) wanneer specifieke gereglementeerde voorschriften de hoeveelheid van het ingrediënt of van de categorie ingrediënten nauwkeurig bepalen, zonder voor te schrijven dat deze op het etiket vermeld moeten worden. c) wanneer vruchten, groenten of paddenstoelen, waarvan geen enkele op duidelijke wijze in gewicht overheerst, en die gebruikt worden in verhoudingen die vatbaar zijn voor verandering, in een mengsel als ingrediënten in een voedingsmiddel worden gebruikt, en bij mengsels van specerijen of kruiden waarin geen van deze producten aanmerkelijk in gewicht overheerst. d) op de vermelding "zoetstof(fen)" of "suiker(s) en zoetstof(fen)" samen met de verkoopbenaming van een voedingsmiddel. e) op de vermeldingen inzake de toevoeging van vitaminen en mineralen, in de gevallen waarin voor deze stoffen een voedingswaarde-etikettering van toepassing is. 4. De datum van minimale houdbaarheid (THT = ten minste houdbaar tot) heeft vooral te maken met kwaliteit en wordt vermeld op microbiologisch minder kwetsbare levensmiddelen (vb. pasta) waarbij dus veel minder snel een risico voor de gezondheid van de consument zal optreden. Tot die datum waarborgt de fabrikant een veilig én kwalitatief product. Na die datum is die kwaliteitsgarantie er niet meer maar dit betekent echter niet dat er een gevaar is voor de volksgezondheid. Onderstaande vermeldingen worden vergezeld van een datum ofwel van de vermelding van de plaats in de etikettering waar deze datum voorkomt: “ten minste houdbaar tot…” indien vermelding van de dag in de datum. “ten minste houdbaar tot einde…” indien geen vermelding van de dag in de datum.

9

Weergave datum: dag, maand, jaar Eventueel kan hiervan afgeweken worden: - Dag, maand: voor een houdbaarheid < 3 maanden - Maand, jaar: voor een houdbaarheid van 3 tot max. 18 maanden - Jaar: voor een houdbaarheid > 18 maanden. Uitzonderingen waarvoor geen minimale houdbaarheid dient vermeld te worden: - vers fruit en verse groenten (incl. aardappelen), die niet zijn geschild, gesneden of andere gelijkaardige bewerkingen hebben ondergaan. Die afwijking is niet van toepassing op gekiemde zaden en soortgelijke voedingsmiddelen zoals scheuten van peulvruchten - wijn, likeurwijn, mousserende wijn, gearomatiseerde wijn en soortgelijke uit andere vruchten dan druiven verkregen voedingsmiddelen, alsmede uit druiven of druivenmost vervaardigde dranken - dranken met een alcoholgehalte van 10 of meer vol. % - alcoholvrije frisdranken, vruchtensappen, vruchtennectars en alcoholhoudende dranken in afzonderlijke recipiënten van meer dan 5 liter, bestemd voor levering aan collectiviteiten - producten van de broodbakkerij en van de banketbakkerij die naar hun aard bestemd zijn om binnen vierentwintig uur na de bereiding te worden verbruikt. - azijn - keukenzout - suikers in vaste vorm - suikergoedproducten bijna uitsluitend bestaande uit gearomatiseerde en/of gekleurde suiker(s) - kauwgom - afzonderlijke porties consumptie-ijs De uiterste consumptiedatum (TGT = te gebruiken tot) heeft te maken met de veiligheid van het product en wordt aangebracht op bederfelijke levensmiddelen (vb. charcuterie). De vermelding “te gebruiken tot…” wordt vergezeld van een datum ofwel van de vermelding van de plaats in de etikettering waar deze datum voorkomt. Weergave datum: dag, maand, eventueel jaar 5. De bijzondere bewaar- en gebruiksvoorwaarden kunnen vermeld worden in de nabijheid van de datum van minimale houdbaarheid of de uiterste consumptiedatum. Levensmiddelen die bij maximum 7°C mogen bewaard worden, kunnen de vermelding “koel te bewaren” of “gekoeld te bewaren” hebben. Levensmiddelen die bij temperaturen hoger dan 7°C bewaard mogen worden maar waarvan veelal om organoleptische redenen wordt aangegeven dat hoge temperaturen af te raden zijn, kunnen de vermelding “aanbevolen koel te bewaren” of “bij voorkeur koel te bewaren” hebben. Eventueel kan nog een temperatuur of temperatuurrange worden toegevoegd. Voor diepvriesproducten wordt vermeld gedurende welke periode de producten bij de eindverbruiker thuis bewaard kunnen worden en op welke temperatuur en/of in welke installatie. Bijkomend dient volgende zin te worden vermeld: “na ontdooiing niet opnieuw invriezen”.

10

6. De (handels-)naam en adres van fabrikant/verpakker/in de EU gevestigde verkoper dient te worden vermeld. 7. Een gebruiksaanwijzing is noodzakelijk indien het voedingsmiddel zonder gebruiksaanwijzing niet behoorlijk kan worden gebruikt. 8. Voor dranken met een alcohol-volumegehalte van meer dan 1,2 % dient het alcoholvolume vermeld te worden op het etiket. Het cijfer dat het alcoholvolume aangeeft, heeft ten hoogste 1 decimaal. Het wordt gevolgd door “% vol” en mag voorafgegaan worden door het woord “alcohol” of de afkorting “alc”. 9. De nettohoeveelheid geeft weer hoeveel er in de verpakking zit. Het gewicht van de verpakking zelf mag niet meegerekend worden. Welke eenheden ? Algemene regel: - volume-eenheden (liter, centiliter of milliliter) voor vloeibare voedingsmiddelen. - massa-eenheden (kilogram of gram) voor andere voedingsmiddelen. Specifieke gevallen: - Volume- of massa-eenheden: yoghurt en andere gefermenteerde melk, gekruide al dan niet geëmulgeerde sausen. - Massa-eenheden kunnen vervangen worden door volume-eenheden na bereiding volgens de gebruiksaanwijzing: niet gebruiksklare soep. - Volume-eenheden, maar de vermelding in massa-eenheden mag worden toegevoegd: consumptie-ijs. Nettohoeveelheid niet verplicht voor voedingsmiddelen: - die aanzienlijk aan volume of gewicht verliezen en die per stuk worden verkocht dan wel in aanwezigheid van de koper worden gewogen. - met een nettohoeveelheid van minder dan 5 gram of 5 milliliter. Deze bepaling is evenwel niet van toepassing op specerijen of kruiden. - die normaal per stuk worden verkocht mits het aantal stuks duidelijk kan worden gezien en van buitenaf gemakkelijk kan worden geteld of, zo dit niet het geval is, in de etikettering is vermeld. Bovendien moet voor een vast voedingsmiddel dat wordt aangeboden in een opgietvloeistof ook het netto-uitlekgewicht van dat voedingsmiddel worden vermeld. Voor vóórverpakkingen, die bestaan uit twee of meer afzonderlijke verpakkingen die dezelfde hoeveelheid van hetzelfde voedingsmiddel bevatten, wordt de nettohoeveelheid vermeld door het aangeven van de nettohoeveelheid van elke afzonderlijke verpakking en het totale aantal daarvan. Deze vermeldingen zijn evenwel niet verplicht wanneer het totale aantal afzonderlijke verpakkingen duidelijk van buitenaf gemakkelijk kan worden gezien en geteld en wanneer ten minste een aanduiding van de in elke afzonderlijke verpakking aanwezige nettohoeveelheid van buitenaf duidelijk kan worden gezien. Voor vóórverpakkingen, die bestaan uit twee of meer afzonderlijke verpakkingen die niet als verkoopeenheden worden beschouwd, wordt de nettohoeveelheid vermeld door het aangeven van de totale nettohoeveelheid en het totale aantal afzonderlijke verpakkingen.

11

10. De oorsprong of herkomst dient vermeld te worden indien het weglaten daarvan de verbruiker zou kunnen misleiden in verband met de werkelijke oorsprong of herkomst van het voedingsmiddel. 11. De partijvermelding wordt voorafgegaan door de letter “L”, tenzij zij duidelijk van de overige aanduidingen op het etiket te onderscheiden is. Partijvermelding niet verplicht: - indien de datum van minimale houdbaarheid of uiterste consumptiedatum minstens bestaat uit de dag en maand. - indien de grootste zijde van een verpakking of recipiënt een oppervlakte heeft van < 2 10 cm . - op individuele porties consumptie-ijs. 12. De voedingswaardevermelding is vrijwillig, enkel in specifieke gevallen is de vermelding verplicht, namelijk bij: - aanwezigheid van voedingsclaims (KB 8/01/1992) - aanwezigheid van gezondheidsclaims (VO 1924/2006) - toevoeging van vitamines en mineralen in het levensmiddel (VO 1925/2006). De te verstrekken informatie bestaat uit de gegevens van groep 1 of van groep 2, in de hierna genoemde volgorde: Groep 1: a. de energetische waarde b. de gehalten aan eiwitten, koolhydraten en vetten. Groep 2: a. de energetische waarde b. de gehalten aan eiwitten, koolhydraten, suikers, vetten, verzadigde vetzuren, voedingsvezels en natrium. Indien er voedingsclaims aanwezig zijn, dan bestaat de verstrekte informatie uit de gegevens van groep 1 of 2. De gegevens uit groep 2 moeten worden vermeld indien een voedingsclaim betrekking heeft op suikers, verzadigde vetzuren, verzadigde vetten, voedingsvezels of natrium. Indien er gezondheidsclaims aanwezig zijn, dan bestaat de verstrekte informatie uit de gegevens van groep 2. Voor producten waaraan vitaminen en mineralen zijn toegevoegd en die onder VO 1925/2006 vallen bestaat de te verstrekken informatie uit de groep 2 genoemde gegevens en de totale in het levensmiddel aanwezige hoeveelheden van de vitaminen en mineralen na toevoeging. In de voedingswaarde-etikettering mogen ook de gehalten van één of meer van de volgende stoffen worden vermeld: - zetmeel - polyolen - enkelvoudig onverzadigde vetzuren - meervoudig onverzadigde vetzuren - cholesterol - vitaminen en mineralen die onder VO 1925/2006 vallen. 12

De energetische waarde en het gehalte aan voedingsstoffen of bestanddelen daarvan moeten in cijfers worden aangegeven. De desbetreffende waarden worden in de volgende eenheden uitgedrukt: - de energetische waarde: in kJ en kcal - eiwit, koolhydraten, vet (uitgezonderd cholesterol), voedingsvezels, natrium: in gram (g) - cholesterol: in milligram (mg) - vitaminen en mineralen in de eenheden genoemd in bijlage I van het KB van 8/01/1992. De te verstrekken informatie wordt per 100 g of per 100 ml vermeld. Daarnaast kan deze informatie per in de etikettering aangegeven hoeveelheid worden verstrekt dan wel per portie mits het aantal porties in de verpakking wordt vermeld. De gehaltes aan vitaminen en mineralen moeten ook worden uitgedrukt in procenten van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid per hoeveelheid. De vermelde gehalten moeten betrekking hebben op het voedingsmiddel zoals dit te koop wordt aangeboden. Nochtans mogen deze gehalten betrekking hebben op het verbruiksklare voedingsmiddel bereid volgens de gebruiksaanwijzing, indien een voldoende gedetailleerde bereidingswijze in de etikettering is vermeld. Wanneer suikers en/of polyolen en/of zetmeel worden vermeld, moet de desbetreffende aanduiding onmiddellijk na het gehalte aan koolhydraten als volgt worden aangegeven: - koolhydraten waarvan:

g

- suikers - polyolen - zetmeel

g g g

Wanneer het gehalte en/of de soort vetzuur en/of cholesterol wordt vermeld, moet de desbetreffende aanduiding onmiddellijk na het totaalgehalte aan vet als volgt worden aangegeven: - vet waarvan: - verzadigd vet - enkelvoudig onverzadigd vet - meervoudig onverzadigd vet - cholesterol

g g g g mg

Alle vermeldingen moeten samen op één plaats worden vermeld, in tabelvorm met de cijfers onder elkaar indien daarvoor voldoende ruimte is. Indien er onvoldoende ruimte is, worden de gegevens achter elkaar geplaatst. De gegevens moeten op een in het oog vallende plaats zijn aangebracht. 13. Voedingsmiddelen, waaraan nutriënten werden toegevoegd teneinde de tijdens het fabricageprocedé verlaagde gehalten terug op hun natuurlijk peil te brengen, dienen de volgende vermeldingen te bevatten: “gerestaureerd… gehalte”, aangevuld met één van de volgende woorden: “vitamines”, “mineralen”, “oligo-elementen” of met de naam of namen van de betrokken nutriënten.

13

14. Verplichte vermeldingen die afhankelijk van de categorie levensmiddelen dienen te worden aangebracht conform bijlage III van het Koninklijk besluit van 13/09/1999. De belangrijkste zijn de volgende: “Verpakt onder beschermende atmosfeer”, “Met zoetstoffen”, “Met suiker(s) en zoetstof(fen)”, “Bevat een bron van fenylalanine” en “Overmatig gebruik kan een laxerend effect hebben”. 2.1.3 PRAKTISCHE VERPLICHTINGEN De aanduidingen dienen zichtbaar, duidelijk leesbaar en onuitwisbaar op de verpakking of op een etiket dat eraan vast hangt weergegeven te worden. Al deze vermeldingen moeten geschreven zijn in de taal of de talen van het taalgebied waar de voedingsmiddelen worden verkocht. De vermeldingen mogen in geen geval verborgen, bedekt of gescheiden zijn door andere aanduidingen of afbeeldingen. De vermeldingen nr. 1 (verkoopbenaming+evt. fysische toestand), 4 (datum van minimale houdbaarheid of uiterste consumptiedatum), 8 (alcoholvolume) en 9 (nettohoeveelheid) dienen in eenzelfde gezichtsveld voor te komen. Bij glazen flessen, die bestemd zijn om opnieuw te worden gebruikt, die op onuitwisbare wijze zijn gemerkt en waarop bijgevolg geen etiket, band of label is aangebracht en bij verpakkingen 2 of recipiënten waarvan het grootste vlak kleiner is dan 10 cm , zijn slechts de vermeldingen nr. 1, 4 en 9 verplicht. Deze hoeven niet in hetzelfde gezichtsveld voor te komen.

2.2 LEVENSMIDDELEN DIE WORDEN GELEVERD AAN ANDERE OPERATOREN, ONDER DE HOEDANIGHEID VOOR VERDERE VERWERKING/BEWERKING IN COLLECTIVITEITEN. Dit hoofdstuk is van toepassing op voorverpakte levensmiddelen bestemd om als zodanig te worden geleverd aan collectiviteiten (restaurants, ziekenhuizen, kantines, …) die de voedingsmiddelen daar bereiden, verwerken, verdelen of slijten. 2.2.1 VERPLICHTE AANDUIDINGEN Er wordt toegestaan om slechts de onderstaande aanduidingen aan te brengen op de verpakking op voorwaarde dat de overige verplichte aanduidingen nr. 1 tot en met 10 uit hoofdstuk 2.1 vermeld worden op de handelsdocumenten. Uiteraard moeten de handelsdocumenten de levensmiddelen vergezellen of voor de levering worden verzonden. Indien dit niet het geval is, moeten onderstaande aanduidingen aangevuld worden met de aanduidingen nr. 1 tot en met 10 uit hoofdstuk 2.1. 1. Verkoopbenaming Zie hoofdstuk 2.1.2. 2. Datum van minimale houdbaarheid of uiterste consumptiedatum Zie hoofdstuk 2.1.2. 3. Naam of handelsnaam en adres van fabrikant/verpakker/in de EU gevestigde verkoper Zie hoofdstuk 2.1.2. 4. Partijvermelding Zie hoofdstuk 2.1.2. 14

5. Bijkomende aanduidingen voor diepvriesproducten Deze producten moeten de periode vermelden gedurende dewelke producten bewaard kunnen worden en vermelden op welke temperatuur en/of in welke installatie. Bijkomend moeten ze de volgende aanduiding bevatten: “na ontdooiing niet opnieuw invriezen”. 6. Verplichtingen voor levensmiddelen die geheel of gedeeltelijk uit GGO’s bestaan of die met GGO's zijn geproduceerd of ingrediënten bevatten die daarmee zijn geproduceerd De woorden „genetisch gemodificeerd” of „geproduceerd met genetisch gemodificeerde [naam van het organisme]” worden duidelijk op het etiket vermeld. Opgelet: 2 Bij kleine voorverpakkingsrecipiënten waarvan de grootste oppervlakte minder dan 10 cm groot is, wordt de verplichte vermelding permanent en zichtbaar op of onmiddellijk bij de verkoopstandaard van het levensmiddel aangebracht in een lettertype dat groot genoeg is om gemakkelijk te worden geïdentificeerd en gelezen. Opmerking GGO’s: Etikettering van GGO’s is niet van toepassing op levensmiddelen die materiaal bevatten dat geheel of gedeeltelijk uit GGO's bestaat of daarmee is geproduceerd, in een verhouding van niet meer dan 0,9 % van ieder van de voedselingrediënten, noch op levensmiddelen die bestaan uit één ingrediënt, mits de aanwezigheid van dat materiaal onvoorzien of technisch niet te voorkomen is. 7. Voedingswaardevermelding Zie hoofdstuk 2.1.2. 2.2.2 PRAKTISCHE VERPLICHTINGEN Zie hoofdstuk 2.1.3.

2.3 LEVENSMIDDELEN DIE WORDEN GELEVERD AAN ANDERE OPERATOREN, ONDER DE HOEDANIGHEID VOOR VERDERE VERWERKING/BEWERKING BIJ ANDERE OPERATOREN DAN COLLECTIVITEITEN

Dit hoofdstuk is van toepassing op voorverpakte levensmiddelen bestemd om als zodanig te worden geleverd aan andere operatoren dan collectiviteiten om de levensmiddelen daar verder te verwerken/bewerken. 1. Partijvermelding Zie hoofdstuk 2.1.2. 2. Bijkomende aanduidingen voor diepvriesproducten De verkoopbenaming dient steeds te worden aangevuld met de vermelding: “diepvries”. Bovendien moet steeds de nettohoeveelheid, uitgedrukt in massa-eenheden worden vermeld. 15

Ook de (handels-)naam en adres van fabrikant/ verpakker/ binnen de Europese Gemeenschap gevestigde koper is verplicht. 3. Bijkomende aanduidingen voor bestraalde levensmiddelen Steeds dient één van de volgende vermeldingen te worden aangebracht: “doorstraald”, “door straling behandeld” of “met ioniserende straling behandeld”. De identiteit, naam en adres of referentienummer van de eenheid waar de doorstraling is uitgevoerd, moet ook vermeld worden. 4. Voor producten die een ‘levend’ GGO bevatten (die m.a.w. in staat zijn om zich voort te planten of om hun genetisch materiaal door te geven zoals bvb: een graankorrel) vermelding van: “Dit product bevat genetisch gemodificeerde organismen” of “Dit product bevat genetisch gemodificeerd [naam van organisme(n)]”. Opmerking GGO’s: Etikettering van GGO’s is niet van toepassing op levensmiddelen die materiaal bevatten dat geheel of gedeeltelijk uit GGO's bestaat of daarmee is geproduceerd, in een verhouding van niet meer dan 0,9 % van ieder van de voedselingrediënten, noch op levensmiddelen die bestaan uit één ingrediënt, mits de aanwezigheid van dat materiaal onvoorzien of technisch niet te voorkomen is.

3. ETIKETTERING VAN NIET-VOORVERPAKTE LEVENSMIDDELEN 3.1 LEVENSMIDDELEN DIE WORDEN GELEVERD AAN ANDERE OPERATOREN, ONDER DE HOEDANIGHEID WAARIN ZE AAN DE EINDCONSUMENT WORDEN GELEVERD

Dit hoofdstuk is van toepassing op niet-voorverpakte levensmiddelen bestemd om als zodanig aan de eindconsument te worden geleverd. 1. Partijvermelding Deze vermelding wordt voorafgegaan door de letter “L”, tenzij zij duidelijk van de overige aanduidingen op het etiket te onderscheiden is. Partijvermelding niet verplicht: - indien de partijvermelding wordt vermeld op de handelsdocumenten - indien de datum van minimale houdbaarheid of uiterste consumptiedatum minstens bestaat uit de dag en maand 2 - indien de grootste zijde van de recipiënt een oppervlakte heeft van < 10 cm . 2. Verplichtingen voor levensmiddelen die geheel of gedeeltelijk uit GGO’s bestaan of die met GGO's zijn geproduceerd of ingrediënten bevatten die daarmee zijn geproduceerd De verplichte vermelding „genetisch gemodificeerd” of „geproduceerd met genetisch gemodificeerde [naam van het organisme]” wordt permanent en zichtbaar op of onmiddellijk bij de verkoopstandaard van het levensmiddel aangebracht in een lettertype dat groot genoeg is om gemakkelijk te worden gelezen.

16

Extra verplichting voor producten die een ‘levend’ GGO bevatten (die m.a.w. in staat zijn om zich voort te planten of om hun genetisch materiaal door te geven zoals bvb: een graankorrel): Vermelding op of bij de verkoopstandaard van het product de mededeling „Dit product bevat genetisch gemodificeerde organismen” of „Dit product bevat genetisch gemodificeerd [naam van organisme(n)]”. Op of bij de verkoopstandaard worden in de volgende gevallen ook alle kenmerken of eigenschappen zoals aangegeven in de vergunning vermeld: a) wanneer een levensmiddel verschilt van zijn conventionele tegenhanger wat betreft de volgende kenmerken of eigenschappen: i) de samenstelling ii) de voedingswaarde of het nutritieve effect iii) het beoogde gebruik van het levensmiddel iv) gevolgen voor de gezondheid van bepaalde bevolkingscategorieën b) wanneer een levensmiddel aanleiding kan geven tot ethische of religieuze bezwaren. Indien de levensmiddelen geen conventionele tegenhanger hebben, wordt passende informatie opgenomen over de aard en de kenmerken van de betrokken levensmiddelen, zoals aangegeven in de vergunning. Opmerking GGO’s: Etikettering van GGO’s is niet van toepassing op levensmiddelen die materiaal bevatten dat geheel of gedeeltelijk uit GGO's bestaat of daarmee is geproduceerd, in een verhouding van niet meer dan 0,9 % van ieder van de voedselingrediënten, noch op levensmiddelen die bestaan uit één ingrediënt, mits de aanwezigheid van dat materiaal onvoorzien of technisch niet te voorkomen is. 3. Voedingswaardevermelding Zie hoofdstuk 2.1.2. Opgelet: De vereiste vermeldingen mogen op een bord worden aangebracht, dat zich in de nabijheid van het voedingsmiddel bevindt of op een informatieve bijsluiter, die met het voedingsmiddel wordt meegeleverd.

3.2 LEVENSMIDDELEN DIE WORDEN GELEVERD AAN ANDERE OPERATOREN, ONDER DE HOEDANIGHEID VOOR VERDERE VERWERKING/BEWERKING IN COLLECTIVITEITEN Dit hoofdstuk is van toepassing op niet-voorverpakte levensmiddelen bestemd om als zodanig te worden geleverd aan collectiviteiten (restaurants, ziekenhuizen, kantines, …) die de voedingsmiddelen daar bereiden, verwerken, verdelen of slijten. 1. Partijvermelding Zie hoofdstuk 3.1.1. 2. Verplichtingen voor levensmiddelen die geheel of gedeeltelijk uit GGO’s bestaan of die met GGO's zijn geproduceerd of ingrediënten bevatten die daarmee zijn geproduceerd

17

De verplichte vermelding wordt permanent en zichtbaar op of onmiddellijk bij de verkoopstandaard van het levensmiddel aangebracht in een lettertype dat groot genoeg is om gemakkelijk te worden gelezen. Op of bij de verkoopstandaard worden in de volgende gevallen ook alle kenmerken of eigenschappen zoals aangegeven in de vergunning vermeld: a) wanneer een levensmiddel verschilt van zijn conventionele tegenhanger wat betreft de volgende kenmerken of eigenschappen: i) de samenstelling ii) de voedingswaarde of het nutritieve effect iii) het beoogde gebruik van het levensmiddel iv) gevolgen voor de gezondheid van bepaalde bevolkingscategorieën b) wanneer een levensmiddel aanleiding kan geven tot ethische of religieuze bezwaren. Indien de levensmiddelen geen conventionele tegenhanger hebben, wordt passende informatie opgenomen over de aard en de kenmerken van de betrokken levensmiddelen, zoals aangegeven in de vergunning. Opmerking GGO’s: Etikettering van GGO’s is niet van toepassing op levensmiddelen die materiaal bevatten dat geheel of gedeeltelijk uit GGO's bestaat of daarmee is geproduceerd, in een verhouding van niet meer dan 0,9 % van ieder van de voedselingrediënten, noch op levensmiddelen die bestaan uit één ingrediënt, mits de aanwezigheid van dat materiaal onvoorzien of technisch niet te voorkomen is. 3. Voedingswaardevermelding Zie hoofdstuk 2.1.2. Opgelet: De vereiste vermeldingen mogen op een bord worden aangebracht, dat zich in de nabijheid van het voedingsmiddel bevindt of op een informatieve bijsluiter, die met het voedingsmiddel wordt meegeleverd.

3.3 LEVENSMIDDELEN DIE WORDEN GELEVERD AAN ANDERE OPERATOREN, ONDER DE HOEDANIGHEID VOOR VERDERE VERWERKING/BEWERKING BIJ ANDERE OPERATOREN DAN COLLECTIVITEITEN

Dit hoofdstuk is van toepassing op niet-voorverpakte levensmiddelen bestemd om als zodanig te worden geleverd aan andere operatoren dan collectiviteiten om de levensmiddelen daar verder verwerken/bewerken. 1. Partijvermelding Zie hoofdstuk 3.1.1. 2. Verplichtingen voor levensmiddelen die geheel of gedeeltelijk uit GGO’s bestaan of die met GGO's zijn geproduceerd of ingrediënten bevatten die daarmee zijn geproduceerd

18

De leverancier moet zijn klant op de hoogte brengen met behulp van een vermelding op de begeleidende documenten, zodat de klant het product adequaat kan etiketteren. Opmerking GGO’s: Etikettering van GGO’s is niet van toepassing op levensmiddelen die materiaal bevatten dat geheel of gedeeltelijk uit GGO's bestaat of daarmee is geproduceerd, in een verhouding van niet meer dan 0,9 % van ieder van de voedselingrediënten, noch op levensmiddelen die bestaan uit één ingrediënt, mits de aanwezigheid van dat materiaal onvoorzien of technisch niet te voorkomen is.

4. SPECIFIEKE ETIKETTERINGVEREISTEN VOOR BEPAALDE LEVENSMIDDELEN

4.1 LEVENSMIDDELEN VAN DIERLIJKE OORSPRONG 4.1.1 ALGEMEEN Levensmiddelen van dierlijke oorsprong worden uitsluitend in de handel gebracht met ofwel een gezondheidsmerk ofwel een identificatiemerk. Een gezondheidsmerk wordt aangebracht op karkassen van als landbouwhuisdier gehouden hoefdieren, andere gekweekte wilde zoogdieren dan lagomorfen, en groot wild en dat op halve karkassen, in vieren gedeelde karkassen en stukken die het resultaat zijn van het snijden van halve karkassen tot voor de groothandel bestemde stukken hetgeen geschiedt in slachthuizen en wildverwerkingsinrichtingen. Een identificatiemerk wordt aangebracht in alle andere gevallen. Het merk is ovaal, goed leesbaar, onuitwisbaar en wordt in duidelijke cijfer- en lettertekens aangebracht. Het merk vermeldt: - de naam van het land waar de inrichting gevestigd is (voluit “BELGIE” of 2-letterige ISO-code “BE”) - het erkenningsnummer van de inrichting - één van de volgende afkortingen die verwijzen naar de Europese Gemeenschap: CE, EB, EC, EF, EG, EK, EO, EY, ES, EÜ, EK of WE.

Opgelet: Bijkomende verplichtingen voor gezondheidsmerken: - aangebracht met behulp van een stempel of een brandmerk - ovaal van tenminste 6,5 cm lang en 4,5 cm hoog - letters van tenminste 0,8 cm - cijfers van tenminste 1 cm - indien karkassen in 2 of 4 gesneden worden of indien halve karkassen in 3 gesneden worden, dient elk deelstuk een gezondheidsmerk te dragen. Het merk dient te worden aangebracht op het product zelf, op de onmiddellijke verpakking of op de verpakking, dan wel op een etiket dat wordt aangebracht op het product, op de onmiddellijke verpakking of op de verpakking. Het merk mag ook een plaatje van duurzaam materiaal zijn dat niet kan worden verwijderd.

19

Wanneer producten van dierlijke oorsprong zich bevinden in een verpakking bedoeld voor rechtstreekse levering aan de eindverbruiker, hoeft het merk alleen op de buitenkant van die verpakking te worden aangebracht. Voor producten van dierlijke oorsprong die in vervoerscontainers of grote verpakkingen zijn geplaatst en bestemd zijn voor verdere hantering, verwerking, onmiddellijke verpakking of verpakking in een andere inrichting, mag het merk worden aangebracht op de buitenkant van de container of de verpakking. Voor vloeibare, korrelvormige en poedervormige producten van dierlijke oorsprong die in bulk worden vervoerd, is een identificatiemerk niet vereist indien de begeleidende documenten dezelfde gegevens bevatten die een identificatiemerk bevat. 4.1.2 SPECIFIEK 4.1.2.1 VLEES Rundvlees dat de uitsnijderij verlaat Naast het aanbrengen van een identificatiemerk, dient het vlees bij het beëindigen van het uitsnijden voorzien te zijn van een etiket: • voor onverpakt vlees: een etiket aangebracht op elk versneden stuk vlees • voor verpakt vlees: een etiket aangebracht op de verpakking. De etiketten moeten aan de volgende eisen voldoen: • ze moeten blijven hechten aan het vlees • ze mogen geen stoffen bevatten die schadelijke gevolgen kunnen hebben voor de volksgezondheid of die de organoleptische eigenschappen van het vlees kunnen wijzigen • ze moeten zodanig ontworpen zijn dat ze niet opnieuw gebruikt kunnen worden. Naast vermeldingen die opgelegd worden door andere reglementaire bepalingen, moeten op het etiket de volgende vermeldingen voorkomen: • het officiële nummer van het rund (voor Belgische runderen: het Sanitelnummer) OF de referentiecode door de uitsnijderij toegekend aan de partij. Indien het uitgesneden vlees afkomstig is van één enkel dier, is de referentiecode op het etiket verplicht het officiële nummer van het dier. In de andere gevallen (het uitgesneden vlees is afkomstig van meerdere dieren) wordt een uniek nummer toegekend door de uitsnijderij. Dit uniek nummer dient te worden voorafgegaan door de letters “BE”. • de plaats van de slachting. De vermelding luidt: “Geslacht in: (land) (erkenningsnummer van het slachthuis)”. Evenwel geldt voor onderstaande producten het volgende: - voor een partij voorverpakt uitgesneden vlees dient de volgende vermelding te worden aangebracht: "Groep dieren geslacht in: (land) (erkenningsnummer van het betrokken slachthuis of erkenningsnummers van de twee of drie betrokken slachthuizen)” 20

- voor afsnijdsels dient de volgende vermelding te worden aangebracht: "Geslacht in: (land)”. • de plaats waar het karkas(deel) of de groep karkassen is uitgesneden. De vermelding luidt: “Uitgesneden in: (land) (erkenningsnummer van de uitsnijderij)”. Evenwel geldt voor onderstaande producten het volgende: - voor een partij voorverpakt uitgesneden vlees dient de volgende vermelding te worden aangebracht: “Partij vlees uitgesneden in: (land) (erkenningsnummer van de betrokken uitsnijderij of erkenningsnummers van de twee of drie betrokken uitsnijderijen)” - voor afsnijdsels dient de volgende vermelding te worden aangebracht: "Geproduceerd in: (land) (erkenningsnummer van de betrokken inrichting)”. • het land van geboorte • de landen van vetmesting Wat betreft het land van geboorte en de landen van vetmesting moet voor afsnijdsels de volgende vermelding worden aangebracht: "Geboren/gehouden in (lijst van de landen waar de betrokken dieren zijn geboren, respectievelijk gehouden)” • het land van slachting Indien land van geboorte, vetmesting en slachting hetzelfde is, mag de volgende vermelding worden aangebracht: “Oorsprong: (naam van het land)”.

Opmerkingen: 1. De namen van de landen dienen voluit te worden geschreven. 2. Indien het vlees afkomstig is van een dier dat maximaal 30 dagen is gehouden in het land waar het geboren is of in het land waar het geslacht is, is de vermelding van deze landen als land van vetmesting niet vereist, op voorwaarde dat dit dier meer dan 30 dagen in een ander land werd gehouden. 3. Voor vlees van dieren die levend in de Gemeenschap zijn ingevoerd en waarvoor over de plaats waar het dier is geboren en/of waar het is gehouden, geen andere gegevens beschikbaar zijn dan m.b.t. de plaats waar het dier het laatst is gehouden, wordt de vermelding van de plaats waar het dier is geboren en/of waar het is gehouden, vervangen door: "(Levend in de EG ingevoerd)" of "(Levend ingevoerd uit (naam van het derde land)”. 4. Rundvlees dat wordt ingevoerd in de Gemeenschap en waarvoor de hierboven beschreven informatie niet volledig beschikbaar is, moet voorzien worden van een etiket met de volgende vermeldingen: “Oorsprong: Niet-EG” en “Plaats van de slacht: (naam van het derde land)”.

21

5. Voor wat het voor de eerste maal uitsnijden van karkassen of karkasdelen betreft, moeten alle karkassen of voor- of achtervoeten die tot de partij behoren, afkomstig zijn van dieren die: • in hetzelfde land zijn geboren • in hetzelfde land of dezelfde landen zijn gehouden, en • in hetzelfde land en hetzelfde slachthuis zijn geslacht. 6. Voor wat het verder uitsnijden van vlees betreft, dienen al de karkasdelen afkomstig te zijn van dieren die: • in hetzelfde land zijn geboren • in hetzelfde land of dezelfde landen zijn gehouden, • in hetzelfde land en hetzelfde slachthuis of ten hoogste 3 verschillende slachthuizen zijn geslacht, en • in dezelfde uitsnijderij of in ten hoogste 3 verschillende uitsnijderijen zijn uitgesneden. Een blauwe streep moet aangebracht worden op het etiket van: - een karkas, delen van het karkas of een deelstuk dat nog een stuk van de wervelkolom bevat, afkomstig van een rund van dertig maand of minder (en op de eventuele verpakking) - een karkas, delen van het karkas of een deelstuk dat nog een stuk van de wervelkolom bevat, afkomstig van een rund geboren, gehouden en geslacht in één van de landen vermeld in de lijst van beschikking nr 2007/453/EG van gelijk welke leeftijd. Deze blauwe streep houdt in dat de verwijdering van de wervelkolom niet vereist is voor dit vlees. Dit voorschrift betreft alleen maar de etiketten aangebracht op vlees niet bestemd voor rechtstreekse verkoop aan de eindverbruiker. Voor rundvlees afkomstig van runderen die geboren, gehouden, vetgemest en geslacht zijn op het Belgisch grondgebied geldt het volgende: - Het individueel versneden vlees omvat de vermelding van het officieel nummer van het rund vermeld op het oormerknummer. - Het niet-geïndividualiseerd versneden vlees omvat de vermelding van een volgnummer toegekend aan het lot van dit niet-geïndividualiseerd vlees en voorafgegaan door de ISO-code van België. Opgelet: Bovenstaande is niet van toepassing wanneer de voorziene vermeldingen worden aangebracht op rechtstreekse verpakkingen van voorverpakt vlees. Deze verpakkingen moeten dan wel zo zijn ontworpen dat ze niet opnieuw kunnen worden gebruikt. Alle gewenste informatie die niet wordt opgelegd door één of andere reglementaire bepaling (verplichte etikettering) mag worden geëtiketteerd indien zij is opgenomen in een lastenboek (facultatieve etikettering).

22

Geslachte dieren, vlees met of zonder been en slachtafvallen, al dan niet versneden, bestemd voor menselijke consumptie, van runderen die niet ouder zijn dan twaalf maanden, aangeboden in verse, gekoelde of bevroren toestand, al dan niet voorzien van een onmiddellijke verpakking of een verpakking Volgende extra gegevens dienen vermeld te worden op het etiket: • de slachtleeftijd van de dieren: “slachtleeftijd: tot acht maanden” of “slachtleeftijd: van acht tot twaalf maanden”. Deze vermelding mag vervangen worden door de respectievelijke identificatieletter “V” of “Z”. (Opgelet: dit mag niet gebeuren op vlees bestemd voor de eindgebruiker) Categorie V: runderen van de dag van hun geboorte tot de dag waarop ze de leeftijd van 8 maanden bereiken, identificatieletter: V Categorie Z: runderen van de dag nadat ze de leeftijd van 8 maanden hebben bereikt tot de dag waarop ze de leeftijd van 12 maanden bereiken, identificatieletter: Z. • de verkoopbenaming Verkoopbenaming van vlees van runderen uit categorie V: kalfsvlees. Verkoopbenaming van vlees van runderen uit categorie Z: jongrundvlees. De verkoopbenamingen mogen worden aangevuld met de vermelding van de benaming of de aanduiding van de betrokken stukken vlees of van het betrokken slachtafval. De slachtleeftijd van de dieren en de verkoopbenaming moeten: • duidelijk leesbaar zijn in elk stadium van de productie en de afzet, en • zich in hetzelfde gezichtsveld en op hetzelfde etiket bevinden op het ogenblik dat het vlees de eindverbruiker bereikt. De twee bovenstaande vermeldingen dienen ook aangebracht te worden op slachtafval afkomstig van runderen die niet ouder zijn dan twaalf maanden. Gehakt vlees Naast alle vermeldingen die opgelegd worden door andere wettelijke voorschriften, moet dit etiket tevens de volgende vermeldingen bevatten: • ofwel het officiële nummer van het dier dat gebruikt werd bij het vervaardigen van het gehakt (bij gehakt afkomstig van één enkel rund) ofwel de referentiecode van het lot (bij gehakt afkomstig van meerdere runderen). • de vermelding van het land waar dit gehakt werd gemaakt, uitgedrukt als volgt: “geproduceerd in (naam van het land waar dit vlees werd gehakt)” indien het vlees werd voorgehakt in verschillende landen : dienen alle landen vermeld te worden.

23

Opmerkingen: 1. De namen van de landen dienen voluit te worden geschreven. 2. Indien de landen van geboorte en vetmesting verschillend zijn van het land waar het gehakt werd geproduceerd, moet men de volgende vermelding toevoegen: “oorsprong:(naam van het/de land(en) van geboorte en vetmesting van de dieren)”. 3. Rundvlees dat wordt ingevoerd in de Gemeenschap en waarvoor de hierboven beschreven informatie niet beschikbaar is, moet voorzien worden van een etiket met de volgende vermeldingen: “Oorsprong: Niet-EG” en “Geslacht in: (naam van het Derde Land)”. 4. Alle deelstukken vlees die de samenstelling van een lot gehakt vlees vormen dienen dezelfde achtergrond te hebben d.w.z.: - afkomstig zijn van dieren die geslacht zijn in hetzelfde land. Voor bepaalde producten bestaan wettelijke verplichtingen voor wat betreft de diersoortvermelding. In geval van voorverpakte producten worden de aanduidingen vermeld bij de benaming of in de ingrediëntenlijst. In geval van niet-voorverpakte producten moet de vermelding aangebracht worden op een zichtbare en goed leesbare wijze op een bordje in de nabijheid van de producten. De benaming “gehakt” dient steeds vergezeld te gaan van deze aanduiding en dat in dalende volgorde van gewicht aan vlees van de diersoorten waarvan het spiervlees en het vetweefsel afkomstig zijn. De benaming “bereid gehakt”, “hamburger”, iedere andere benaming eindigend op “burger” en “verse worst” wordt vergezeld van de aanduiding van de diersoort of van de aanduiding in dalende volgorde van gewicht aan vlees van de diersoorten waarvan het spiervlees en het vetweefsel afkomstig zijn. De benaming “gehakte steak”, “bereide gehakte steak”, “gehakte biefstuk”, “bereide gehakte biefstuk”, “filet americain” en “bereide filet americain” wordt vergezeld van de aanduiding van de diersoort, wanneer de waar bekomen is van paardenvlees. Voor gehakt vlees van alle diersoorten met uitzondering van pluimvee, bedoeld om na verhitting te worden gegeten, voorziet de fabrikant de partijen producten die hij in de handel brengt van een duidelijke etikettering om de consument erop te wijzen dat de producten vóór consumptie door en door moeten worden verhit. Opgelet: Voor gehakt vlees dewelke gevogelte of éénhoevigen bevat, dient steeds te worden vermeld dat dergelijke producten vóór consumptie gekookt moeten worden. Vleesbereidingen en vleesproducten van alle diersoorten Indien bedoeld om na verhitting te worden gegeten, voorziet de fabrikant de partijen producten die hij in de handel brengt van een duidelijke etikettering om de consument erop te wijzen dat de producten voor consumptie door en door moeten worden verhit. Opgelet: Dit is niet meer verplicht voor vleesbereidingen en vleesproducten van pluimvee.

24

Vleesbereidingen die separatorvlees bevatten, moeten bovendien een verplichte vermelding hebben dat dergelijke producten vóór consumptie gekookt moeten worden. Gortig vlees Indien het gortig vlees voorafgaandelijk aan de bevriezing wordt uitgebeend en versneden in een uitsnijderij, worden de verpakkingen door de officiële dierenarts verzegeld en door de exploitant voorzien van het merk “te bevriezen vlees”: - vorm: vierkant - zijde: 5,5 cm - letters: 0,7 cm hoog - aanduidingen: − “uitsnijderij” − “te bevriezen vlees” − erkenningsnummer van de uitsnijderij. Na de bevriezing mag het merk “te bevriezen vlees” van het vlees verwijderd worden. In elk geval moet het vlees voorzien worden van het identificatiemerk van de inrichting waar de koudebehandeling heeft plaatsgevonden. 4.1.2.2 VIS, SCHAAL- EN WEEKDIEREN Algemeen De vereiste gegevens inzake de handelsbenaming, de productiemethode en het vangstgebied moeten in elk stadium van de afzet van de betrokken soort beschikbaar zijn. Deze gegevens en de wetenschappelijke benaming van de betrokken soort worden verstrekt door middel van de etikettering of de verpakking van het product, dan wel door enig begeleidend handelsdocument, met inbegrip van de factuur. 1. Handelsbenaming Voor bewerkte visserijproducten zijn de toegelaten verkoop- en wetenschappelijke benamingen opgenomen in de bijlage van het KB van 22/05/1996. Verwerkte visserijproducten mogen onder de volgende voorwaarden verwijzen naar de overeenkomstige benamingen van de als grondstof gebruikte visserijproducten vermeld in de bijlage van het KB van 22/05/1996: - De verwijzing naar één benaming kan slechts indien dit visserijproduct het enige is dat als grondstof werd gebruikt. - Indien er verschillende visserijproducten als grondstof werden gebruikt, mag het verwerkt visserijproduct enkel verwijzen naar de afzonderlijke visserijproducten wanneer alle verschillende soorten waaruit dergelijke mengeling bestaat aldus vermeld worden. Deze verwijzing dient te gebeuren in dalende volgorde van gewicht op het ogenblik van hun verwerking. De voorgeschreven verkoopbenamingen, opgenomen in de bijlage van het KB, mogen worden gepreciseerd met de volgende toevoegingen, voor zover het daartoe gebruikte lettertype niet groter noch opvallender is dan van de voorgeschreven benamingen: - een gebruikelijke plaatselijke benaming. - wanneer het niet uitdrukkelijk voorzien is in de benaming, mag een geografische term worden toegevoegd die betrekking heeft op het werelddeel, het land of de streek van 25

herkomst of het vangstgebied. - de benamingen die alleen bestaan uit een orde-, familie- of geslachtsnaam (vb. Homarus spp.) mogen worden aangevuld met een bijkomende term, of mogen in een samenstelling worden aangewend die het visserijproduct of het verwerkt visserijproduct nader omschrijft. Voor verwerkte visserijproducten is het gebruik van culinaire termen, namen van verwerkingsvormen of dierkundige groepsnamen toegelaten. 2. Productiemethode De vermelding is als volgt: - visserij in zee: „… gevangen …” - visserij in de binnenwateren: „… gevangen in zoet water …” - aquacultuur: „… aquacultuurproduct…” Voor in zee gevangen soorten kan toegestaan worden dat de productiemethode bij de verkoop aan de eindverbruiker niet wordt vermeld, indien uit de handelsbenaming en uit het vangstgebied duidelijk blijkt dat het gaat om een in zee gevangen soort. Deze vrijstelling kan ingeval van twijfel over de productiemethode niet worden verleend. Wanneer een mengsel te koop wordt aangeboden dat uit identieke producten bestaat die met verschillende productiemethoden zijn verkregen, moet de methode voor elke partij worden vermeld. 3. Vangstgebied De vermelding is als volgt: - voor in zee gevangen producten: de vermelding van het gebied zoals opgenomen in bijlage van VO 2065/2001. - voor in zoet water gevangen producten: de vermelding van de lidstaat of het derde land van oorsprong van het product. - voor aquacultuurproducten: de vermelding van de lidstaat of het derde land waar het product de eindfase van zijn ontwikkeling heeft doorgemaakt. Wanneer de kweek in verscheidene lidstaten of derde landen heeft plaatsgevonden, kan de lidstaat waar de verkoop aan de eindverbruiker geschiedt, toestaan dat bij deze verkoop de onderscheiden lidstaten en derde landen waar het product is gekweekt worden vermeld. Ingeval een mengsel van aquacultuurproducten van dezelfde soort doch afkomstig uit verschillende landen te koop wordt aangeboden, moet ten minste het productiegebied van de wat hoeveelheid betreft meest representatieve partij worden vermeld, vergezeld van de vermelding dat het product afkomstig is uit verschillende vangstgebieden, wanneer het een in zee gevangen product betreft, of uit verschillende landen, wanneer het aquacultuurproducten betreft. De handelaren kunnen een preciezer vangstgebied vermelden.

26

Verse, bereide, ingevroren en verwerkte visserijproducten van de familie Gempylidae, met name Ruvettus pretiosus en Lepidocybium flavobrunneum De soort Ruvettus pretiosus wordt in de volksmond olievis genoemd en de soort Lepidocybium flavobrunneum wordt in de volksmond botermakreel genoemd. Wanneer deze producten in de handel worden gebracht, moeten ze: - verpakt zijn in een onmiddellijke verpakking of verpakking - met een etiket met daarop - de nodige consumenteninformatie over de bereidingswijze - een vermelding van het risico van de aanwezigheid van stoffen die maag- en darmklachten veroorzaken - naast de ‘gewone’ naam ook de wetenschappelijke naam van de visserijproducten. 4.1.2.3 MELK EN PRODUCTEN OP BASIS VAN MELK Algemeen De oorsprong van de melk en de zuivelproducten moet worden vermeld indien zij niet afkomstig zijn van runderen. Hittebehandelde melk en melkproducten voor de detailhandel De soort hittebehandeling dient te worden vermeld. Niet-hittebehandelde melk en melkproducten voor de detailhandel In het geval van rauwe melk bestemd voor rechtstreekse menselijke consumptie, de vermelding van „rauwe melk” + “koken voor gebruik”. In het geval van met rauwe melk bereide producten waarvan het fabricageprocedé noch een warmtebehandeling, noch een fysische of chemische behandeling omvat, de vermelding „bereid met rauwe melk”. Bovenstaande vermeldingen niet verplicht: Op glazen flessen, die bestemd zijn om opnieuw te worden gebruikt, die op onuitwisbare wijze zijn gemerkt en waarop bijgevolg geen etiket, band of label is aangebracht en bij verpakkingen of 2 recipiënten waarvan het grootste vlak kleiner is dan 10 cm . Hittebehandelde en niet-hittebehandelde melk en melkproducten voor de detailhandel Het is toegestaan dat het identificatiemerk verwijst naar de plaats op de onmiddellijke verpakking of de verpakking waar het erkenningsnummer van de inrichting is aangegeven. Het identificatiemerk van flessen die kunnen worden hergebruikt, mag slechts de initialen van het verzendende land en het erkenningsnummer van de inrichting vermelden.

27

AA-melk Dit is gestandaardiseerde volle of halfvolle melk die een hittebehandeling (pasteurisatie of UHT) ondergaan heeft en voldoet aan de voorwaarden die zijn opgenomen in het KB van 26/08/1980. De recipiënten mogen onderstaand merk bevatten, indien zij na opening niet hergebruikt kunnen worden:

Yoghurt en andere gefermenteerde melk Gefermenteerde melk, gefermenteerde gedeeltelijk afgeroomde melk en gefermenteerde magere melk moeten aangevuld worden door de aanduiding “thermisch behandeld”, indien van toepassing. Het vetgehalte, uitgedrukt in gewichtspercenten, moet vermeld worden in het gezichtsveld van de verkoopbenaming. De vermelding “bewaren op max. 7° C” wordt aangebracht op gefermenteerde melk, yoghurt en niet aseptisch hermetisch gesloten verpakte thermisch behandelde gefermenteerde melk. Kaas Kaas die verkocht, te koop gesteld, ten verkoop of ter levering in voorraad gehouden of vervoerd wordt en waarvan het vetgehalte minder dan 35 % van de droge stof bedraagt, moet van de vermelding “magere” voorzien zijn. “Magere” mag evenwel door de aanduiding “halfvette” vervangen worden wanneer het vetgehalte meer dan 20 % van de droge stof bedraagt. Bovenstaande niet van toepassing op: Kunstmatige, Brusselse en wrongelkaas, evenmin op ruwe kaas die met meer dan 5 kg onder kaasrijpers of van voortbrenger tot kaasrijper wordt verkocht. Het woord “room” mag niet gebruikt worden indien het melkvetgehalte minder dan 45 % van de droge stof bedraagt. Het woord “vette” mag niet gebruikt worden indien het melkvetgehalte minder dan 35 % van de droge stof bedraagt. Boter en boterproducten Boter en boterproducten mogen pas in de handel worden gebracht indien de volgende vermeldingen worden aangebracht: - naam of handelsnaam en adres of zetel van de fabrikant - in geval van halfvolle boter: de vermelding “niet gebruiken voor bakken en braden”. Praktische verplichtingen: - op zichtbare, goed leesbare en onuitwisbare wijze aangebracht - vermeld op verpakking of handelsdocumenten die producten vergezellen.

28

Specifieke benamingen of vermeldingen: - Boterconcentraat mag aangeduid worden als “bak- en braadboter” indien bestemd voor de eindconsument. - Boter met een gehalte aan keukenzout, uitgedrukt in NaCl en berekend op het product, hoger dan 0,1% als “gezouten boter”. - Halfvolle boter met een gehalte keukenzout, uitgedrukt in NaCl en berekend op het product, hoger dan 0,7% als “gezouten halfvolle boter”. - Boter met natuurlijke aroma’s, synthetische natuuridentieke aroma’s, specerijen of andere smaakgevende voedingsmiddelen, met uitzondering van keukenzout, als “kruidenboter”, “boter met kruiden”, “gearomatiseerde boter” of een gelijkaardige benaming. - De vermelding “uit zoete room” mag uitsluitend gebruikt worden voor boter gefabriceerd uit room waarvan de pH hoger is dan 5,5. - Het totale vetgehalte in gewichtspercenten op het moment van de bereiding is vermeld. - Het percentage zout is bijzonder goed leesbaar in de lijst van de ingrediënten. Extra eisen voor Ardense boter Verplicht om het volgnummer van de titularis van het attest van oorsprong op de verpakking van de pakjes of op de verzamelverpakking van de minipakjes te vermelden. Eén zijde van de verpakking bevat een teken dat ook op het attest van oorsprong wordt vermeld. Room, slagroom en verdunde room De vermelding “verdunde room” moet onmiddellijk worden gevolgd door een duidelijke en goed leesbare aanduiding van het vetgehalte. Bovenstaande niet van toepassing op: Room, slagroom of verdunde room, welke uitsluitend door een roomproducent of een boterfabrikant voor verkoop in voorraad gehouden, verkocht of voor de verkoop of de levering vervoerd worden en voor een boterfabrikant bestemd zijn. Gedehydrateerde verduurzaamde melk a) Geëvaporeerde melk met hoog vetgehalte, geëvaporeerde volle melk, geëvaporeerde gedeeltelijk afgeroomde melk, gecondenseerde volle melk met suiker, gecondenseerde gedeeltelijk afgeroomde melk met suiker, melkpoeder met hoog vetgehalte of roompoeder, volle melkpoeder, melkpoeder van gedeeltelijk afgeroomde melk of gedeeltelijk afgeroomde melkpoeder : vermelding van het gewichtspercentage melkvet van het eindproduct. b) Gedeeltelijk gedehydrateerde melk : vermelding van het percentage van melk afkomstige vetvrije droge stof. Praktische verplichtingen voor de vermeldingen a) en b): Vermelden in de nabijheid van de verkoopbenaming. c) Geheel gedehydrateerde melk : aanbevelingen met betrekking tot de wijze van verdunning of reconstitutie met inbegrip van de vermelding van het vetgehalte van het product na verdunning of reconstitutie. Praktisch voor a), b) en c): Voor producten van minder dan 20 g/eenheid die in verzamelverpakkingen zijn verpakt, mogen de vermeldingen slechts op de verzamelverpakkingen worden aangebracht. 29

d) Geheel gedehydrateerde melk : vermelding van “niet bestemd voor zuigelingen van minder dan twaalf maanden”. 4.1.2.4 EIPRODUCTEN Partijen eiproducten die niet voor de detailhandel zijn bestemd, maar als ingrediënt voor de bereiding van een ander product worden gebruikt, moeten voorzien zijn van een etiket waarop is aangegeven bij welke temperatuur de eiproducten moeten worden bewaard en hoe lang ze bij die temperatuur houdbaar zijn. Voor vloeibaar niet-gepasteuriseerd ei moet op het etiket het volgende staan: „niet-gepasteuriseerd vloeibaar ei — te behandelen op de plaats van bestemming” en moeten de datum en het tijdstip van het breken worden vermeld. 4.1.2.5 HONING De verkoopbenaming mag aangevuld worden met aanduidingen betreffende: 1. bloemen of planten, indien het product er geheel of voor het grootste deel van afkomstig is, en het daaraan zijn organoleptische, fysisch-chemische en microscopische kenmerken ontleent 2. de regionale, territoriale of topografische oorsprong, indien het product uitsluitend de genoemde oorsprong heeft 3. specifieke kwaliteitscriteria 4. land of de landen van oorsprong waar de honing is vergaard. Indien de honing echter van oorsprong is uit meer dan één lidstaat of uit meer dan één derde land, mag deze vermelding in voorkomend geval vervangen worden door één van de volgende vermeldingen: a) "gemengde EG- honing" b) "gemengde niet -EG- honing" c) "gemengde EG- en niet -EG- honing". Punten 1, 2 en 3 niet van toepassing op: Gefilterde honing en bakkershoning. In het geval van bakkershoning wordt de vermelding "uitsluitend bestemd om te koken" in de onmiddellijke nabijheid van de verkoopbenaming op het etiket aangebracht. Wanneer bakkershoning als ingrediënt in een samengesteld levensmiddel is verwerkt, mag de term "honing" worden gebruikt in de verkoopbenaming van het samengestelde levensmiddel in plaats van de term "bakkershoning". In de lijst van ingrediënten wordt evenwel de volledige term “bakkershoning” gebruikt. De datum van minimale houdbaarheid bedraagt maximaal 2 jaar na het inpotten, afhankelijk van het vochtgehalte. De vermelding van duidelijke bewaar- of gebruiksvoorwaarden is verplicht voor koninginnenbrij en pollen. 4.1.2.6 GELATINE Op de onmiddellijke verpakking en de verpakking van gelatine moeten de tekst „Voor menselijke consumptie geschikte gelatine” en de datum van minimale houdbaarheid vermeld staan.

30

4.1.2.7 COLLAGEEN Op de onmiddellijke verpakking en de verpakking van collageen moeten de tekst „Voor menselijke consumptie geschikt collageen” en de bereidingsdatum vermeld staan. 4.1.2.8 DIERLIJK VOEDINGSVET Indien dit product één of meerdere bewerkingen (harding, destearinatie, interesterificatie of fractionering) heeft ondergaan, dan moeten deze producten één of meer van de volgende vermeldingen bevatten: “Gehard” of “gehydrogeneerd” “Gedestearineerd” “Geïnteresterificeerd” “Gefractioneerd”

4.2 LEVENSMIDDELEN VAN PLANTAARDIGE OORSPRONG Een exploitant die een erkenning heeft om te werken met levensmiddelen van dierlijke oorsprong, mag hetzelfde identificatiemerk aanbrengen op levensmiddelen van niet-dierlijke oorsprong. Het aanbrengen van een identificatiemerk op plantaardige levensmiddelen is echter geen verplichting. 4.2.1 PLANTAARDIG VOEDINGSVET Indien dit product één of meerdere bewerkingen (harding, destearinatie, interesterificatie of fractionering) heeft ondergaan, dan moeten deze producten één of meer van de volgende vermeldingen bevatten: “Gehard” of “Gehydrogeneerd” “Gedestearineerd” “Geïnteresterificeerd” “Gefractioneerd” Het is verboden gewag te maken van de aanwezigheid van eidooier, melkwei of melkweipoeder in de etikettering van margarine en minarine, behalve in de opsomming van de gebruikte ingrediënten. Minarine moet de volgende vermelding hebben op etiket: “niet gebruiken voor te bakken, noch braden” en dat duidelijk leesbaar en onuitwisbaar in de onmiddellijke nabijheid van de benaming. Voor olijfoliën en oliën uit afvallen van olijven bestaat een facultatieve etikettering van adjectieven (zoals bijvoorbeeld ‘intens’, ‘gemiddeld’ en ‘licht’). Meer informatie is opgenomen in verordening (EG) nr. 2568/91. 4.2.2 CACAO- EN CHOCOLADEPRODUCTEN Indien aan deze producten andere plantaardige vetten dan cacaoboter zijn toegevoegd, moet de volgende aanduiding worden vermeld: “bevat naast cacaoboter ook andere plantaardige vetten”. Praktische verplichtingen: Deze vermelding staat in hetzelfde gezichtsveld als de lijst van ingrediënten, in een minstens even groot lettertype en vetgedrukt, en in de nabijheid van de verkoopbenaming.

31

Voor chocoladepoeder, gesuikerd cacaopoeder, gesuikerde cacao, huishoudchocoladepoeder, gesuikerde huishoudcacao, gesuikerd huishoudcacaopoeder, chocolade, melkchocolade, huishoudmelkchocolade, chocolate a la taza, chocolate familiar a la taza moet het totale gehalte aan droge cacaobestanddelen aangeduid worden door de vermelding: "ten minste ... % cacaobestanddelen". Voor chocoladeassortimenten of gelijksoortige producten, mag voor alle producten in het assortiment een gezamenlijke lijst van ingrediënten worden vermeld. Het gehalte aan cacaoboter dient vermeld te worden voor magere cacao, mager cacaopoeder, sterk ontvette cacao, sterk ontvet cacaopoeder, huishoudchocoladepoeder, gesuikerde huishoudcacao, gesuikerd huishoudcacaopoeder. 4.2.3 VRUCHTENJAM OF -CONFITUUR, VRUCHTENGELEI, VRUCHTENMARMELADE, KASTANJEPASTA EN SMEERBARE VRUCHTENSTROOP

Jam, extra jam, confituur, extra confituur, gelei, extra gelei, marmelade, geleimarmelade en kastanjepasta dienen te worden aangevuld met de aanduiding van de gebruikte vruchtensoort of soorten, in afnemende volgorde van het gewichtsaandeel van de gebruikte grondstoffen. Voor producten, die zijn bereid uit drie of meer vruchtensoorten, mag de aanduiding van de gebruikte vruchtensoorten evenwel worden vervangen door de vermelding "verscheidene vruchtensoorten", een soortgelijke vermelding of de vermelding van het aantal gebruikte vruchtensoorten. Smeerbare vruchtenstroop of -siroop moet aangevuld worden met de benaming van de vruchtensoort of -soorten waarvan de gebruikte, geconcentreerde, gekookte vruchtensappen afkomstig zijn en, in voorkomend geval, met het woord "suikerbieten" indien geconcentreerd sap van gekookte suikerbieten is toegevoegd. De grondstoffen moeten worden opgesomd in afnemende volgorde van het gewichtsaandeel van de gebruikte grondstoffen. Op de etikettering dient het gehalte aan vruchten van het eindproduct te worden vermeld met de woorden "bereid met ... g vruchten per 100 g", in voorkomend geval na aftrek van het gewicht van het water dat gebruikt is voor de bereiding van de waterige extracten. Op de etikettering dient het totaal gehalte aan suikers te worden vermeld met de woorden "totaal gehalte aan suikers ... g per 100 g". Deze vermelding hoeft evenwel niet te worden aangebracht indien een bewering inzake de voedingswaarde van suikers overeenkomstig het Koninklijk besluit van 8 januari 1992 betreffende de voedingswaarde-etikettering van voedingsmiddelen op de etikettering is vermeld. Wanneer het residuele gehalte aan zwaveldioxide meer dan 10 mg/kg bedraagt, dient de aanwezigheid daarvan op de lijst van ingrediënten te worden vermeld. 4.2.4 VRUCHTENSAPPEN, VRUCHTENNECTARS, GROENTENSAPPEN EN BEPAALDE SOORTGELIJKE PRODUCTEN De benaming wordt aangevuld met de opsomming van de gebruikte vruchtensoorten in afnemende volgorde van het volume van het gebruikte vruchtensap of vruchtenmoes voor producten dewelke uit twee of meer soorten vruchten zijn bereid. De aanduiding van de gebruikte vruchtensoorten mag vervangen worden door de vermelding "verscheidene vruchten", een soortgelijke vermelding of de vermelding van het aantal gebruikte vruchtensoorten voor producten dewelke uit drie of meer soorten zijn bereid. Opsomming van de gebruikte vruchtensoorten is niet van toepassing wanneer het product afkomstig is van één enkele soort vruchten, want dan wordt de aanduiding van deze laatste gebruikt in de productbenaming. 32

Voor vruchtensappen waaraan suikers zijn toegevoegd om een zoete smaak te verkrijgen, omvat de verkoopbenaming de aanduiding "gezoet" of "met toegevoegde suiker", gevolgd door de vermelding van de maximumhoeveelheid toegevoegde suikers, berekend als droge stof en uitgedrukt in gram per liter. De toevoeging van extra pulp of cellen aan het vruchtensap wordt op de etikettering vermeld. Voor mengsels van vruchtensap en uit een concentraat verkregen vruchtensap, alsmede voor vruchtennectar die geheel of gedeeltelijk uit een of meer geconcentreerde producten werd verkregen, wordt op de etikettering, al naar het geval, de vermelding "[uit sapconcentra(a)t(en)]" dan wel "[gedeeltelijk uit sapconcentra(a)t(en)]" aangebracht. Praktische verplichtingen: Deze vermelding wordt in duidelijk zichtbare letters, duidelijk te onderscheiden van de achtergrond, in de nabijheid van de benaming aangebracht. Voor vruchtennectars omvat de etikettering de aanduiding van het minimumgehalte aan vruchtensap, vruchtenmoes of een mengsel van deze ingrediënten, door middel van de vermelding "vruchtgehalte: ten minste ... %". Praktische verplichting: Deze vermelding wordt in hetzelfde gezichtsveld als de productbenaming aangebracht. Op de etikettering van geconcentreerd vruchtensap dat niet bestemd is voor levering aan de eindverbruiker, wordt de aanwezige hoeveelheid toegevoegde suikers of toegevoegd citroensap of toegelaten voedingszuren vermeld. Praktische verplichtingen: Deze vermelding wordt aangebracht op de verpakking, op een etiket of in de begeleidende documenten. 4.2.5 SUIKER Voor voorverpakte producten met een gewicht van minder dan 20g hoeft het nettogewicht niet op de etikettering te worden vermeld. De etikettering van vloeibare suiker, vloeibare invertsuiker en invertsuikerstroop moet de vermelding van de gehaltes aan droge stof en aan invertsuiker omvatten. De etikettering van invertsuikerstroop met kristallen in de oplossing, moet de vermelding “gekristalliseerd” omvatten. Wanneer (gedroogde) glucosestroop, fructose bevat in een verhouding van meer dan 5 gewichtsprocenten van de droge stof, moet, wat hun productnaam betreft en als ingrediënt, op het etiket de vermelding “glucose-fructosestroop” of “fructose-glucosestroop” en “gedroogde glucosefructosestroop” voorkomen, respectievelijk indien het glucoseaandeel, dan wel het fructoseaandeel, het grootst is. De benamingen kandij, kandijsuiker, kandijstroop, kandijpoeder, cassonade en basterdzuiker mogen vergezeld gaan van een aanduiding in verband met de natuurlijke kleur van het product.

33

4.3 LEVENSMIDDELEN GEPRODUCEERD MET ZOWEL PRODUCTEN VAN PLANTAARDIGE OORSPRONG ALS VERWERKTE/ONVERWERKTE PRODUCTEN VAN DIERLIJKE OORSPRONG 4.3.1 LEVENSMIDDELEN GEPRODUCEERD MET ZOWEL PRODUCTEN VAN PLANTAARDIGE OORSPRONG ALS VERWERKTE PRODUCTEN VAN DIERLIJKE OORSPRONG

Bedrijven die levensmiddelen produceren op basis van producten van plantaardige oorsprong en verwerkte dierlijke ingrediënten (vb. melk- of eipoeder of gepasteuriseerde melk of vleesproducten of visserijproducten), moeten geen erkenning hebben, zodat er op de producten geen identificatiemerk moet aangebracht worden. Evenwel mag een inrichting die zowel levensmiddelen waarvoor een erkenning is vereist als levensmiddelen waarvoor dat niet het geval is, zijn identificatiemerk(en) op de levensmiddelen waarvoor dit niet is vereist, toch aanbrengen. Levensmiddelen op basis van verwerkte ingrediënten worden immers door de Commissie bestempeld als “composite product”. Dit staat beschreven in het guidance document van de Commissie bij de verordening (EG) nr. 853/2004 onder punt 3.4 en in bijlage III. (http://ec.europa.eu/food/food/biosafety/hygienelegislation/guidance_doc_8532004_nl.pdf). Enkele voorbeelden van “composite products” zijn: mayonaise, roomijs, kaas in olie,… 4.3.2 LEVENSMIDDELEN GEPRODUCEERD MET ZOWEL PRODUCTEN VAN PLANTAARDIGE OORSPRONG ALS ONVERWERKTE PRODUCTEN VAN DIERLIJKE OORSPRONG

Bedrijven die levensmiddelen produceren op basis van producten van plantaardige oorsprong en onverwerkte dierlijke ingrediënten (vb. rauwe melk, rauwe eieren of rauw vlees of rauwe vis), moeten wel een erkenning hebben en op deze producten moet dus wel een identificatiemerk aangebracht worden. Een erkenning is dus noodzakelijk vanaf het moment dat de operator rauwe melk/eieren/vlees/vis aankoopt. 4.3.3 BIJZONDERE VOEDING Opgelet: Bijzondere voeding wordt in deze brochure onder een apart hoofdstuk vermeld, aangezien deze producten zowel van dierlijke als van plantaardige oorsprong kunnen zijn. 4.3.3.1 EISEN VOOR ALLE GROEPEN VAN BIJZONDERE VOEDING De verkoopbenaming van het overeenkomende gewone voedingsmiddel moet vergezeld zijn van de aanduiding van de bijzondere kenmerken, die de karakteristieken van de samenstelling of van de bereidingswijze van de voedingsmiddelen bestemd voor bijzondere voeding uitmaken. De bijzondere kenmerken voor voedingsmiddelen voor zuigelingen en kleuters worden als volgt vermeld: “kleuters” of “peuters” of “kleine kinderen”, naargelang de bestemming. Verplichte aanduidingen: 1. de bijzonderheden van de kwalitatieve en kwantitatieve samenstelling of de bijzondere bereidingswijze die het product zijn bijzondere voedingskenmerken verleent. 2. de in kJ en kcal uitgedrukte beschikbare energiewaarde en het gehalte aan eiwitten en koolhydraten en vetstoffen per 100 g of 100 ml van de waar zoals deze in de handel wordt gebracht, en in voorkomend geval per aangegeven hoeveelheid van de consumptieklare waar. Indien de energiewaarde echter lager is dan 50 kJ (12 kcal) per 100 g respectievelijk per 100 ml van de in de handel gebrachte waar, mag deze worden vervangen door de aanwijzing “energiewaarde lager dan 50 kJ (12 kcal) per 100 g” respectievelijk door de aanwijzing “energiewaarde lager dan 50 kJ (12 kcal) per 100 ml”. 34

3. de vermeldingen, die in voorkomend geval in de wettelijke of reglementaire bepalingen betreffende de overeenkomende gewone voedingsmiddelen bepaald zijn. Deze verplichte aanduidingen mogen uitsluitend op een bijsluiter worden aangebracht: a) indien ze, omwille van de geringe afmetingen van de verpakking, niet op de buitenzijde kunnen vermeld worden b) indien het verzamelverpakkingen betreft die bestemd zijn voor gemeenschapskeukens of verzorgingsinrichtingen. 4.3.3.2 EIWITRIJKE VOEDINGSMIDDELEN OF VOEDINGSMIDDELEN DIE ZIJN AFGESTEMD OP GROTE SPIERINSPANNING , VOORAL VOOR SPORTBEOEFENAARS De verkoopbenaming moet vergezeld zijn van de aanduiding “eiwitrijk”. De gehalten aan L-aminozuren moeten vermeld worden. 4.3.3.3 GLUTENVRIJE VOEDINGSMIDDELEN EN VOEDINGSMIDDELEN MET EEN ZEER LAAG GLUTENGEHALTE

De verkoopbenaming moet vergezeld zijn van de aanduiding “glutenvrij” voor voedingsmiddelen met een glutengehalte van maximum 20 mg/kg. De verkoopbenaming moet vergezeld zijn van de aanduiding ‘met zeer laag glutengehalte’ voor voedingsmiddelen met een glutengehalte van maximum 100 mg/kg. Deze aanduidingen vervangen het glutengehalte. In geval van glutenvrije voedingsmiddelen moet de benaming van de zetmeelhoudende ingrediënten vermeld worden en mogen de gehalten aan natrium, kalium, calcium en fosfor vermeld worden. 4.3.3.4 VOEDINGSMIDDELEN MET EEN VERLAAGD KOOLHYDRATENGEHALTE De verkoopbenaming moet vergezeld zijn van één van de volgende aanduidingen: “laag energetisch”, “laag calorisch”, “mini-calorie”, “caloriearm” of een gelijkaardige aanduiding. De gehalten van de ingrediënten die koolhydraten bevatten en van de zoetende toevoegsels moeten vermeld worden. 4.3.3.5 NATRIUMARME VOEDINGSMIDDELEN De verkoopbenaming moet vergezeld zijn van de aanduiding “natriumarm”. Het natriumgehalte moet vermeld worden. Indien bij de bereiding kaliumionen of kaliumverbindingen gebruikt of gevormd werden, moet het kaliumgehalte vermeld worden. Indien bij de bereiding natriumarm zout gebruikt werd, moet hiervan melding gemaakt worden. 4.3.3.6 NATRIUMARM ZOUT De verkoopbenaming moet zijn als volgt: “natriumarm zout”. De volgende gehalten moeten vermeld worden: natrium, kalium, calcium, magnesium en, indien deze stoffen aanwezig zijn, ammonium en choline. 4.3.3.7 VOEDINGSMIDDELEN DIE ZIJN BESTEMD OM IN ENERGIEBEPERKTE DIËTEN TE WORDEN VERBRUIKT VOOR GEWICHTSBEHEERSING

Bijkomende verplichte vermeldingen: 1. de in kJ en kcal uitgedrukte energie-inhoud en het gehalte aan eiwitten, koolhydraten en vetten per aangegeven hoeveelheid van het voor consumptie aangeboden gebruiksklare product 2. indien nodig, aanwijzingen voor de juiste bereiding en een verklaring, dat het belangrijk is deze aanwijzingen op te volgen 35

3. indien het product bij gebruik volgens de aanwijzingen tot inname van een dagelijkse hoeveelheid polyolen van meer dan 20 g leidt, de vermelding dat het voedingsmiddel een laxerende werking kan hebben 4. een vermelding, dat het belangrijk is dagelijks een voldoende hoeveelheid vocht binnen te krijgen. Er mag geen melding worden gemaakt van de snelheid of van de mate van gewichtsverlies als gevolg van het verbruiken van dit type levensmiddel. 4.3.3.7.1 Volledige dag-vervangende voedingsmiddelen De verkoopbenaming van dit type levensmiddelen moet zijn als volgt: “de dagelijkse voeding volledig vervangend product voor gewichtsbeheersing”. Het gehalte van ieder mineraal en vitamine, waarvoor verplichte eisen worden gesteld in het KB van 18/02/1991, moet in de etikettering per aangegeven hoeveelheid van het voor consumptie aangeboden gebruiksklare product worden aangegeven. De etikettering moet worden voorzien van een verklaring dat het product: 1. voor één dag voldoende hoeveelheden van alle essentiële nutriënten bevat 2. niet langer dan drie weken zonder medisch advies mag worden gebruikt. 4.3.3.7.2 Vervangmaaltijden De verkoopbenaming van dit type levensmiddelen moet zijn als volgt: “maaltijdvervangend product voor gewichtsbeheersing”. Het gehalte van ieder mineraal en vitamine waarvoor verplichte eisen worden gesteld in het KB van 18/02/1991, moet in de etikettering worden aangegeven per hoeveelheid van het voor consumptie aangeboden gebruiksklare product. De etikettering moet worden voorzien van een verklaring: 1. dat het product uitsluitend voor zijn gebruiksdoel kan dienen, wanneer het deel uitmaakt van een energiebeperkt dieet 2. dat andere voedingsmiddelen een noodzakelijk deel van dit dieet dienen te vormen. 4.3.3.8 DIEETVOEDINGSMIDDELEN VOOR MEDISCH GEBRUIK De verkoopbenaming van dit type levensmiddelen moet zijn als volgt: “Dieetvoeding voor medisch gebruik”. Verplichte bijkomende vermeldingen: 1. “Dieetvoeding bij” gevolgd door de naam of de namen van de ziekte(n), aandoening(en) of kwa(a)l(en) waarvoor het product is bestemd 2. informatie over de oorsprong en de aard van de eiwitten en/of eiwithydrolysaten die het product bevat 3. een omschrijving van de eigenschappen en/of kenmerken waaraan het product zijn nut ontleent en van de redenen voor het gebruik van het product 4. in voorkomend geval, een waarschuwing dat het product niet voor parenteraal gebruik is bestemd 5. in voorkomend geval, informatie over de osmolaliteit of over de osmolariteit van het product 6. in voorkomend geval, de te nemen voorzorgsmaatregelen en de contra-indicaties. Indien nodig moet de gebruiksaanwijzing onder meer de volgende gegevens vermelden: - een aanwijzing voor de juiste bereiding van het product - een waarschuwing dat het product na opening op de aangegeven wijze moet worden bewaard. 36

De etikettering dient, voorafgegaan door de woorden “Belangrijke mededeling” of een gelijkwaardige aanduiding, de volgende vermeldingen te bevatten: 1. dat het product onder medisch toezicht moet worden gebruikt 2. dat het product geschikt is (niet geschikt is) om als enige voedingsbron te dienen 3. in voorkomend geval, dat het product voor een specifieke leeftijdsgroep is bestemd 4. in voorkomend geval, dat het product een gezondheidsrisico inhoudt wanneer het wordt gebruikt door personen, die niet aan de ziekte(n), aandoening(en) of kwa(a)l(en) lijden waarvoor het product is bestemd. De vermelding van de beschikbare energiewaarde uitgedrukt in kJ en kcal en het gehalte aan eiwitten, koolhydraten en vetten per 100 g of per 100 ml van het product zoals dat wordt verkocht, wordt in voorkomend geval, aangevuld met de waarden voor deze parameters per 100 g of 100 ml van het, volgens de aanwijzingen van de fabrikant, gebruiksklaar gemaakte product. Deze informatie mag bovendien per in de etikettering vermelde hoeveelheid of per portie worden vermeld, mits in de etikettering wordt vermeld hoeveel porties de verpakking bevat. Er is een vermelding van het gehalte van elk mineraal en elk vitamine, dat in het KB van 18/02/1991 is vermeld en dat in het product significant aanwezig is, per 100 g of per 100 ml van het product zoals dat wordt verkocht, en, in voorkomend geval, per 100 g of 100 ml in het volgens de aanwijzingen van de fabrikant gebruiksklaar gemaakte product. Deze informatie mag bovendien per in de etikettering vermelde hoeveelheid of per portie worden vermeld, mits in de etikettering wordt vermeld hoeveel porties de verpakking bevat. Er is een vermelding van het gehalte aan bestanddelen van eiwitten, koolhydraten en vetten en/of aan andere nutriënten en de bestanddelen ervan, waarvan vermelding voor het geëigende, bedoelde gebruik van het product noodzakelijk is, per 100 g of per 100 ml van het product zoals dat wordt verkocht, en, in voorkomend geval, per 100 g of 100 ml van het volgens de aanwijzingen van de fabrikant gebruiksklaar gemaakte product. Deze informatie mag bovendien per in de etikettering vermelde hoeveelheid of per portie worden vermeld, mits in de etikettering wordt vermeld hoeveel porties de verpakking bevat. 4.3.3.9 VOEDINGSMIDDELEN VOOR ZUIGELINGEN EN KLEUTERS De gebruiksaanwijzing moet de wijze van bewaring van de gesloten en van de geopende recipiënten bevatten. Bijkomende verplichte vermelding: - de in kJ en kcal uitgedrukte beschikbare energie-inhoud en het gehalte aan eiwitten, koolhydraten en vetten per 100 ml van het voor consumptie aangeboden gebruiksklare product. 4.3.3.9.1 Volledige zuigelingenvoeding De verkoopbenaming van dit type levensmiddelen moet zijn als volgt: "Volledige zuigelingenvoeding". Indien volledig bereid uit koemelkeiwit, dan moet de benaming zijn: "Volledige zuigelingenvoeding op basis van melk" of "Zuigelingenmelk". De bereidingswijze en de gebruiksaanwijzing moeten onder meer de volgende gegevens vermelden: - een aanwijzing voor de juiste bereiding, bewaring en verwijdering van het product - een waarschuwing dat aan onjuiste bereiding risico's voor de gezondheid van de zuigelingen zijn verbonden.

37

De etikettering dient bovendien, voorafgegaan door het woord "Belangrijk" of een gelijkwaardige aanduiding, de volgende verplichte vermeldingen te bevatten: - een verklaring dat borstvoeding te verkiezen is - een aanbeveling dat het product alleen dient te worden gebruikt op advies van onafhankelijke deskundigen op het gebied van de geneeskunde, de voeding of de farmaceutische wetenschap of van personen die beroepsmatig verantwoordelijk zijn voor de zorg voor moeder en kind. De beschikbare energiewaarde uitgedrukt in kJ en kcal en het gehalte aan eiwitten, vetten en koolhydraten per 100 ml gebruiksklaar product moet vermeld worden. Het gehalte van ieder mineraal en vitamine, vermeld in het KB 18/02/1991, en, indien van toepassing, van choline, inositol en carnitine, moet per 100 ml gebruiksklaar product in de etikettering worden vermeld. In de etikettering mogen de gehalten van de volgende voedingsstoffen per 100 ml gebruiksklaar product worden vermeld: L-cystine, L-histidine, L-isoleucine, L-leucine, L-lysine, L-cysteïne, Lmethionine, L-fenylalanine, L-threonine, L-tryptofaan, L-tyrosine, L-valine, taurine, cytidine-5'monofosfaat, uridine-5'-monofosfaat, adenosine-5'-monofosfaat, guanosine-5'-monofosfaat en inosine5'-monofosfaat. De etikettering van volledige zuigelingenvoeding mag geen afbeeldingen van zuigelingen, noch andere afbeeldingen of tekst bevatten, waardoor het gebruik van het product zou kunnen worden geïdealiseerd. Het mag echter wel grafische afbeeldingen bevatten om het product gemakkelijk identificeerbaar te maken en om de bereidingswijzen te illustreren. De etikettering van volledige zuigelingenvoeding dient zodanig te zijn dat de nodige voorlichting wordt gegeven omtrent het juiste gebruik van de producten en dat vrouwen er niet worden van weerhouden borstvoeding te geven. Het gebruik van de termen "gehumaniseerd", "gematerniseerd", “aangepast” en termen met gelijke strekking evenals vergelijkingen met moedermelk of borstvoeding is verboden. Er moet worden vermeld dat het product specifiek geschikt is om te worden gebruikt als voeding voor zuigelingen vanaf de geboorte, wanneer zij geen borstvoeding krijgen. Volledige zuigelingenvoeding en opvolgzuigelingenvoeding moeten zodanig geëtiketteerd worden dat consumenten deze producten duidelijk kunnen onderscheiden en verwarring wordt vermeden. 4.3.3.9.2 Opvolgzuigelingenvoeding De verkoopbenaming van dit type levensmiddelen moet zijn als volgt: "Opvolgzuigelingenvoeding". Indien volledig bereid uit koemelkeiwit, dan moet de benaming zijn: "Opvolgmelk". De bereidingswijze en de gebruiksaanwijzing moeten onder meer de volgende gegevens vermelden: - een aanwijzing voor de juiste bereiding, bewaring en verwijdering van het product - een waarschuwing dat aan onjuiste bereiding risico's voor de gezondheid van de zuigelingen zijn verbonden. De etikettering van opvolgzuigelingenvoeding dient zodanig te zijn dat de nodige voorlichting wordt gegeven omtrent het juiste gebruik van de producten en dat vrouwen er niet worden van weerhouden borstvoeding te geven. Het gebruik van de termen "gehumaniseerd", "gematerniseerd", "aangepast" en termen met gelijke strekking evenals vergelijkingen met moedermelk of borstvoeding is verboden. De beschikbare energiewaarde uitgedrukt in kJ en kcal en het gehalte aan eiwitten, vetten en koolhydraten per 100 ml gebruiksklaar product moet worden vermeld. 38

Het gehalte van ieder mineraal en vitamine, vermeld in het KB van 18/02/1991, en, indien van toepassing, van choline, inositol en carnitine moet per 100 ml gebruiksklaar product in de etikettering worden aangegeven. De gehalten van de volgende voedingsstoffen per 100 ml gebruiksklaar product worden vermeld: Lcystine, L-histidine, L-isoleucine, L-leucine, L-lysine, L-cysteïne, L-methionine, L-fenylalanine, Lthreonine, L-tryptofaan, L-tyrosine, L-valine, taurine, cytidine-5'-monofosfaat, uridine-5'-monofosfaat, adenosine-5'-monofosfaat, guanosine-5'-monofosfaat en inosine-5'-monofosfaat. Het percentage mineralen van in de tabel in het KB van 18/02/1991 vermelde referentiewaarden, per 100 ml gebruiksklaar product. Er moet vermeld worden dat het product alleen geschikt is om voor specifieke doeleinden te worden gebruikt als voeding voor zuigelingen die ouder zijn dan zes maanden, dat het slechts een onderdeel van een gevarieerde voeding mag zijn, dat het gedurende de eerste zes levensmaanden niet mag worden gebruikt als vervanging van moedermelk en dat de beslissing om met aanvullende voeding te beginnen, eventueel ook in de eerste zes levensmaanden, alleen op advies van onafhankelijke deskundigen op het gebied van geneeskunde, voeding of farmacologie of van personen die beroepsmatig verantwoordelijk zijn voor de zorg voor moeder en kind, op basis van de specifieke groei- en ontwikkelingsbehoeften van de individuele zuigeling moet worden genomen. Volledige zuigelingenvoeding en opvolgzuigelingenvoeding moeten zodanig geëtiketteerd worden dat consumenten deze producten duidelijk kunnen onderscheiden en verwarring tussen volledige zuigelingenvoeding en opvolgzuigelingenvoeding wordt vermeden. 4.3.3.10 BEWERKTE VOEDINGSMIDDELEN OP BASIS VAN GRANEN De verkoopbenaming van dit type levensmiddelen moet zijn als volgt: “bewerkt voedingsmiddel op basis van granen” en moet vergezeld zijn van een vermelding met betrekking tot de consistentie van de waar en van het gebruik waarvoor deze bestemd is. De etikettering moet een vermelding bevatten van de geschikte leeftijd, vanaf wanneer het product, rekening houdend met de samenstelling, de textuur of andere specifieke eigenschappen, kan worden verbruikt. Voor geen enkel product mag een leeftijd van nog geen vier maanden worden vermeld. Op producten, waarvan het gebruik vanaf de leeftijd van vier maanden wordt aanbevolen, mag worden vermeld dat zij geschikt zijn om vanaf die leeftijd te worden verbruikt, tenzij door onafhankelijke, op het gebied van geneeskunde, voedingsleer of farmacie, deskundige personen of door personen uit andere beroepsgroepen, die voor de zorg voor moeder en kind verantwoordelijk zijn, een andersluidend advies wordt gegeven. De etikettering moet vermelden of het product al dan niet gluten bevat, indien de leeftijd, wanneer het product volgens de etikettering kan worden verbruikt, lager is dan zes maanden. Indien nodig, moet de gebruiksaanwijzing onder meer de volgende gegevens vermelden: - een aanwijzing voor de juiste bereiding van het product - een waarschuwing dat deze gebruiksaanwijzing moet worden gevolgd. Het gehalte van ieder mineraal en vitamine, vermeld in het KB van 18/02/1991, moet per 100 ml of 100 g in de etikettering worden vermeld en, indien aangegeven, per aanbevolen dagelijkse portie. Bijkomende verplichte vermeldingen: 1. de gehalten van de volgende voedingsstoffen per 100 ml of 100 g product zoals het wordt verkocht en, indien aangegeven, per aanbevolen dagelijkse portie gebruiksklaar product: 39

1.1. de vitaminen: vitamine A, riboflavine, niacine-equivalent, pantotheenzuur, vitamine B6, vitamine B12, vitamine C, vitamine D, vitamine E, biotine, foliumzuur en vitamine K; 1.2. de mineralen: calcium, magnesium, kalium, ijzer, koper, zink, mangaan en jood; 1.3. de aminozuren: L-arginine, L-cystine, L-histidine, L-isoleucine, L-leucine, L-lysine, Lcysteïne, L-methionine, L-fenylalanine, L-threonine, L-tryptofaan, L-tyrosine en L-valine; 1.4. overige: choline, inositol en L-carnithine. 2. naast het gehalte van de aanwezige voedingstoffen, het gehalte uitgedrukt in percentage van de in tabel van het KB van 18/02/1991 vermelde referentiewaarden per 100 ml of 100 g product zoals het wordt verkocht en, indien aangegeven, per aanbevolen dagelijkse portie gebruiksklaar product, mits de hoeveelheden ten minste gelijk zijn aan 15 % van de referentiewaarden. 4.3.3.11 BABYVOEDING De verkoopbenaming van dit type levensmiddelen moet zijn als volgt: “babyvoeding” en moet vergezeld zijn van een vermelding met betrekking tot de consistentie van de waar en van het gebruik waarvoor deze bestemd is. De etikettering moet een vermelding bevatten van de geschikte leeftijd, vanaf wanneer het product, rekening houdend met de samenstelling, de textuur of andere specifieke eigenschappen, kan worden verbruikt. Voor geen enkel product mag een leeftijd van nog geen vier maanden worden vermeld. Op producten waarvan het gebruik vanaf de leeftijd van vier maanden wordt aanbevolen, mag worden vermeld dat zij geschikt zijn om vanaf die leeftijd te worden verbruikt, tenzij door onafhankelijke, op het gebied van geneeskunde, voedingsleer of farmacie, deskundige personen of door personen uit andere beroepsgroepen, die voor de zorg voor moeder en kind verantwoordelijk zijn, een andersluidend advies wordt gegeven. De etikettering moet vermelden of het product al dan niet gluten bevat, indien de leeftijd, vanaf wanneer het product volgens de etikettering kan worden verbruikt, lager is dan zes maanden. Indien nodig moet de gebruiksaanwijzing onder meer de volgende gegevens vermelden: - een aanwijzing voor de juiste bereiding van het product - een waarschuwing dat deze gebruiksaanwijzing moet worden gevolgd. Het gehalte van elk mineraal en elk vitamine, dat in het KB van 18/02/1991 is vermeld, moet per 100 ml of 100 g in de etikettering worden vermeld en, indien aangegeven, per aanbevolen dagelijkse portie. Bijkomende verplichte vermeldingen: 1. de gehalten van de volgende voedingsstoffen per 100 ml of 100 g product zoals het wordt verkocht en, indien aangegeven, per aanbevolen dagelijkse portie gebruiksklaar product: 1.1. de vitaminen: vitamine A, thiamine, riboflavine, niacine-equivalent, pantotheenzuur, vitamine B6, vitamine B12, vitamine C, vitamine D, vitamine E, biotine, foliumzuur en vitamine K; 1.2. de mineralen: calcium, magnesium, kalium, ijzer, koper, zink, mangaan en jood; 1.3. de aminozuren: L-arginine, L-cystine, L-histidine, L-isoleucine, L-leucine, L-lysine, Lcysteïne, L-methionine, L-fenylalanine, L-threonine, L-tryptofaan, L-tyrosine en L-valine; 1.4. overige: choline, inositol en L-carnithine. 2. naast het gehalte van de aanwezige voedingstoffen, het gehalte uitgedrukt in percentage van de in tabel van het KB van 18/02/1991 vermelde referentiewaarden per 100 ml of 100 g product zoals het wordt verkocht en, indien aangegeven, per aanbevolen dagelijkse portie gebruiksklaar product, mits de hoeveelheden ten minste gelijk zijn aan 15 % van de referentiewaarden.

40

4.3.4 NOVEL FOOD Opgelet: Novel food wordt in deze brochure onder een apart hoofdstuk vermeld, aangezien deze producten zowel van dierlijke als van plantaardige oorsprong kunnen zijn. Voor deze groep van levensmiddelen bestaan aanvullende voorschriften die de eindconsument moeten informeren: - alle kenmerken van het levensmiddel (zoals samenstelling, voedingswaarde, nutritieve effect en beoogd gebruik) waardoor het niet langer gelijkwaardig is aan een bestaand levensmiddel samen met de methode waardoor de specifieke kenmerken verkregen zijn. - aanwezigheid van stoffen die gevolgen kunnen hebben voor de gezondheid van bepaalde personen. - aanwezigheid van stoffen die aanleiding geven tot ethische bezwaren. Indien gelijkwaardige levensmiddelen niet bestaan, wordt indien nodig, passende informatie aangebracht op het etiket om de eindconsument voldoende te informeren. Specifieke etiketteringregels voor toegelaten novel food zijn terug te vinden op: http://ec.europa.eu/food/food/biotechnology/novelfood/authorisations_en.htm

5. VERORDENING (EG) NR. 1169/2011: ‘FOOD INFORMATION TO CONSUMER’ Vanaf 2014 is deze nieuwe verordening van kracht, maar operatoren mogen vrijblijvend reeds vroeger levensmiddelen etiketteren volgens artikelen 30-35 van deze nieuwe verordening.

5.1 VOEDINGSWAARDEVERMELDING Levensmiddelenfabrikanten mogen reeds gebruik maken van de voedingswaardevermelding die in overeenstemming is met de verordening (EG) nr. 1169/2011. Ofwel gebruikt men reeds deze nieuwe vorm. Ofwel gebruikt men nog de vorm die wordt opgelegd in het Koninklijk besluit van 8 januari 1992 betreffende de voedingswaarde-etikettering van voedingsmiddelen (cfr. hoofdstuk 2.1.2). Vanaf 13 december 2014 moet in de etikettering van de levensmiddelen, die een voedingswaardevermelding verplicht of vrijwillig bevatten, deze vermelding worden weergegeven onder de vorm die in overeenstemming is met VO 1169/2011. Vanaf 13 december 2016 zullen al de levensmiddelen verplicht een voedingswaardevermelding moeten weergeven in hun etikettering in overeenstemming met de VO 1169/2011. De levensmiddelen die zijn opgenomen in bijlage V van de verordening zijn vrijgesteld van de verplichte voedingswaardevermelding. 5.1.1 INHOUD (ARTIKELS 30, 49 EN 50) De verplichte voedingswaardevermelding omvat het volgende: a) de energetische waarde, en b) de hoeveelheden vetten, verzadigde vetzuren, koolhydraten, suikers, proteïne en zout(*). (*) zout = zout equivalent = natrium*2.5 Waar nodig kan dicht bij de voedingswaardevermelding vermeld worden dat het zoutgehalte uitsluitend is toe te schrijven aan van nature voorkomend natrium.

41

De inhoud van de verplichte voedingswaardevermelding mag worden aangevuld met een indicatie voor hoeveelheden van één of meer van de volgende nutriënten: a) enkelvoudig onverzadigde vetzuren b) meervoudig onverzadigde vetzuren c) polyolen d) zetmeel e) vezels f) vitaminen en mineralen vernoemd in bijlage XIII van de verordening die in significante hoeveelheden (*) aanwezig zijn. (*) significante hoeveelheid van vitaminen en mineralen: • 15% van de voedingswaardereferenties per 100 g of 100 ml voor andere producten dan dranken • 7,5% van de voedingswaardereferenties per 100 g of 100 ml voor dranken, of • 15% van de voedingswaardereferenties per portie voor verpakkingen die één portie bevatten.

Wanneer een voedings- en/of gezondheidsclaim wordt gemaakt voor enkelvoudig onverzadigde vetzuren, meervoudige onverzadigde vetzuren, polyolen, zetmeel, vezels, vitaminen en/of mineralen dan de moeten de hoeveelheden van deze nutriënten verplicht worden weergegeven in de voedingswaardevermelding. Wanneer aan producten vitaminen en mineralen, die vallen onder verordening (EG) nr. 1925/2006, zijn toegevoegd dan moeten de hoeveelheden van deze vitaminen en mineralen worden weergegeven in de voedingswaardevermelding. Wanneer de etikettering van dranken met een alcoholvolumegehalte van meer dan 1,2% een voedingswaardevermelding bevat dan mag de inhoud van de vermelding worden beperkt tot de energetische waarde. Wanneer de verpakking van levensmiddelen die niet voorverpakt aan de eindverbruiker of aan de grote cateraars te koop worden aangeboden of voor levensmiddelen die op de plaats van verkoop op verzoek van de consument worden verpakt of met het oog op de onmiddellijke verkoop worden voorverpakt een voedingswaardevermelding heeft, mag de inhoud van die vermelding worden beperkt tot: a) de energetische waarde, of b) de energetische waarde samen met de hoeveelheden vetten, verzadigde vetten, suikers en zout. 5.1.2 UITDRUKKING (ARTIKELS 32 EN 33) 5.1.2.1 UITDRUKKING IN 100 G OF 100 ML De energetische waarde en de hoeveelheden nutriënten worden uitgedrukt met gebruikmaking van de in bijlage XV van de verordening opgenomen meeteenheden. De energetische waarde en de hoeveelheden nutriënten worden uitgedrukt per 100 g of 100 ml. Bovendien wordt de eventuele vermelding van de vitaminen en mineralen ook uitgedrukt als percentage van de in punt 1 van deel A van bijlage XIII van de verordening vastgestelde referentieinnames per 100 g of 100 ml. De energetische waarde en de andere nutriënten (vetten verzadigde vetzuren, koolhydraten, suikers, proteïne en zout) mogen naast de uitdrukkingsvorm per 100 g of 100 ml worden uitgedrukt, indien van toepassing, als percentage van de in bijlage XIII, deel B van de verordening vastgestelde referentieinnames per 100 g of per 100 ml. Wanneer de informatie op deze manier wordt verstrekt, dan wordt in 42

de onmiddellijke omgeving van de betrokken tabel de volgende aanvullende vermelding aangeduid: “Referentie-inname van een gemiddelde volwassene (8400 kj/ 2000 kcal)”. 5.1.2.2 UITDRUKKING PER PORTIE OF CONSUMPTIE-EENHEID In onderstaande gevallen mogen de energetische waarde en de hoeveelheden nutriënten vrijwillig worden uitgedrukt naast de hierboven vermelde uitdrukkingsvormen per gemakkelijk door de consument te herkennen portie en/of consumptie-eenheid, op voorwaarde dat de portie of eenheid op het etiket wordt gekwantificeerd en dat wordt vermeld hoeveel porties of eenheden er in de verpakking zitten: a) naast de uitdrukking per 100 g of 100 ml b) naast de uitdrukking: % van de referentie-innames per 100 g of per 100 ml wat betreft de hoeveelheden vitaminen en mineralen c) naast of in de plaats van de uitdrukking: % van de referentie-innames per 100 g of 100 ml wat betreft de energetische waarde en de hoeveelheden van de vetten, verzadigde vetzuren, koolhydraten, suikers, proteïne en zout. Wanneer de energetische waarde samen met de hoeveelheden vetten, verzadigde vetten, suikers en zout worden herhaald in de etikettering, dan mag de uitdrukking van de energetische waarden en de hoeveelheden nutriënten en/of het percentage van de referentie-innames beperkt blijven tot de portie of consumptie-eenheid. Indien de hoeveelheden dan enkel worden uitgedrukt per portie of consumptie-eenheid, wordt de energetische waarde uitgedrukt per 100 g/100 ml en per portie of per consumptie-eenheid. Wanneer de verpakking van levensmiddelen die niet voorverpakt aan de eindverbruiker of aan de grote cateraars te koop worden aangeboden of voor levensmiddelen die op de plaats van verkoop op verzoek van de consument worden verpakt of met het oog op de onmiddellijke verkoop worden voorverpakt een voedingswaardevermelding heeft, dan mag de uitdrukking van de energetische waarden en de hoeveelheden nutriënten en/of het percentage van de referentie-innames beperkt blijven tot de portie of consumptie-eenheid. De portie of eenheid wordt dicht bij de voedingswaardevermelding vermeld. 5.1.3 PRESENTATIE (ARTIKELS 34 EN 35) Wanneer de energetische waarde, de hoeveelheden vetten, verzadigde vetzuren, koolhydraten, suikers, proteïne en zout worden aangevuld met de hoeveelheden nutriënten, dan moeten deze gegevens in hetzelfde gezichtsveld worden aangebracht. Zij worden tezamen in een duidelijk formaat gepresenteerd en, naargelang het geval, in de in bijlage XV van de verordening voorziene volgorde. Deze vermeldingen moeten worden gepresenteerd in tabelformaat met de cijfers onder elkaar of indien er onvoldoende ruimte is worden de gegevens achter elkaar geplaatst. Wanneer de energetische waarde samen met de hoeveelheden vetten, verzadigde vetten, suikers en zout worden herhaald in de etikettering, dan moeten deze gegevens worden aangebracht in het hoofdgezichtsveld (= FOP = Front of Packaging). Deze gegevens mogen worden gepresenteerd onder een ander formaat dan de tabel of lijn vorm. De voedingswaardevermelding weergegeven in de etikettering van dranken met een alcoholvolumegehalte van meer dan 1,2% of op de verpakking van levensmiddelen die niet voorverpakt aan de eindverbruiker of aan de grote cateraars te koop worden aangeboden of voor levensmiddelen die op de plaats van verkoop op verzoek van de consument worden verpakt of met het oog op de onmiddellijke verkoop, mag worden gepresenteerd onder een ander formaat dan de tabel of lijn vorm. 43

Indien de energetische waarde of hoeveelheid (van een) nutriënt(en) in een product verwaarloosbaar is, dan kan de informatie over deze elementen worden vervangen door een vermelding zoals “Bevat verwaarloosbare hoeveelheden…” in de onmiddellijke nabijheid van de voedingswaardevermelding. Het flow-diagramma (bijlage 1) geeft onder schematische vorm de verschillende mogelijkheden weer die zijn voorzien in de verordening betreffende de verplichte en vrijwillige voedingswaardevermelding alsook de uitdrukking van de energetische waarde en de hoeveelheden nutriënten. De referenties van de artikels van de verordening (EG) nr. 1169/2011 zijn weergegeven naast elke pijl.

5.2 AANDUIDINGEN VOOR GEHAKT VLEES Levensmiddelenfabrikanten mogen nu reeds de specifieke voorschriften betreffende de aanduiding van gehakt vlees gebruiken in overeenstemming met VO 1169/2011. Vanaf 1 januari 2014 moet in de etikettering van gehakt vlees, gevolg gegeven worden aan de vermelding zoals weergegeven overeenkomstig VO 1169/2011. De volgende vermeldingen worden op de etikettering aangebracht: - “vetgehalte minder dan…” - “verhouding collageen/vleeseiwit minder dan…”

6. VERORDENING (EG) NR. 1924/2006: VOEDINGS- EN GEZONDHEIDSCLAIMS Voedings- en gezondheidsclaims zijn niet-verplichte vermeldingen die op het etiket voorkomen en hebben betrekking op het levensmiddel dat klaar is voor consumptie. Verordening (EG) nr. 1924/2006 is van toepassing op producten die geleverd worden aan andere operatoren, onder de hoedanigheid waarin ze aan de eindconsument worden geleverd of onder de hoedanigheid voor verdere verwerking in collectiviteiten. Hun gebruik is uiteraard aan verscheidene voorwaarden onderworpen. Zo mogen ze niet onjuist, dubbelzinnig of misleidend zijn. Ze mogen er niet voor zorgen dat de consument de indruk krijgt dat andere levensmiddelen niet meer veilig of geschikt zouden zijn. Verder mogen de claims er niet voor zorgen dat er een overmatige consumptie plaats heeft. Het moet ook steeds duidelijk blijven dat een evenwichtige, gevarieerde voeding in het algemeen voldoende hoeveelheden nutriënten kan bieden. Tot slot mogen claims de consument geen vrees inboezemen wat betreft de veranderingen in lichaamsfuncties. De toegestane claims en hun gebruiksvoorwaarden zijn opgenomen in het Register op de website van de Europese Commissie: http://ec.europa.eu/nuhclaims/. Opgelet, in dit register zijn ook verboden claims opgenomen alsook claims die voorlopig nog gebruikt mogen worden. Dit register is opgesteld in het Engels, maar biedt toegang tot de verschillende taalversies van de specifieke verordeningen waarbij de claims in kwestie worden toegestaan. 6.1 VOEDINGSCLAIMS Een voedingsclaim is een claim die stelt, de indruk wekt of impliceert dat een levensmiddel bepaalde heilzame voedingseigenschappen heeft die zijn toe te schrijven aan:

44

a) de energetische waarde (calorische waarde) die het i) levert, ii) in verlaagde of verhoogde mate levert, of iii) niet levert, en/of b) de nutriënten of andere stoffen die het i) bevat, ii) in verlaagde of verhoogde hoeveelheid bevat, of iii) niet bevat. Voorbeelden: - vetarm - light - vezelrijk Uitsluitend de voedingsclaims die in de bijlage van de verordening worden vermeld en die voldoen aan de gebruiksvoorwaarden zijn toegestaan. Deze claims zijn ook opgenomen in het hierboven vermelde register van de Europese Commissie. Vergelijkende voedingsclaims worden enkel gebruikt voor levensmiddelen van dezelfde categorie. Voor de vergelijking moet er rekening gehouden worden met een reeks van levensmiddelen van dezelfde categorie. Het verschil in hoeveelheid van een nutriënt en/of energetische waarde moet worden vermeld en de vergelijking moet betrekking hebben op dezelfde hoeveelheid levensmiddel.

6.2 GEZONDHEIDSCLAIMS Een gezondheidsclaim is een claim die stelt, de indruk wekt of impliceert dat er een verband bestaat tussen een levensmiddelencategorie, een levensmiddel of een bestanddeel daarvan en de gezondheid. Voorbeelden: - Fluoride draagt bij tot de instandhouding van de mineralisatie van de tanden - Eiwitten dragen bij tot een groei van de spiermassa - IJzer draagt bij tot de normale vorming van rode bloedcellen en hemoglobine Gezondheidsclaims zijn verboden, tenzij een vergunning is verleend en indien zij zijn opgenomen in het Register van de Europese Commissie. Opgelet: levensmiddelen die exclusief bestemd zijn voor kinderen (vb. groeimelk) mogen enkel zogenaamde ‘kinderclaims’ bevatten. Deze claims zijn in het register aangeduid als artikel 14.1.b claims (verwijzend naar het overeenkomstige artikel uit VO 1924/2006). Bovendien zijn gezondheidsclaims alleen toegestaan als op de etikettering of, bij ontbreken daarvan, in de presentatie en de reclame, de volgende informatie wordt aangebracht: a) een bewering waarin wordt gewezen op het belang van een gevarieerde, evenwichtige voeding en een gezonde levensstijl b) de benodigde hoeveelheid van het levensmiddel en het vereiste consumptiepatroon om het geclaimde heilzame effect te bereiken c) indien van toepassing, een vermelding voor mensen die het gebruik van het levensmiddel dienen te vermijden en d) een passende waarschuwing voor producten die bij overmatig gebruik een gezondheidsrisico kunnen inhouden.

45

7. OVERZICHT RELEVANTE WETGEVING Koninklijk besluit van 15 december 1932 houdende reglement op de kaashandel. Koninklijk besluit van 23 mei 1934 betreffende het reglement op den handel in room. Koninklijk besluit van 18 maart 1980 betreffende yoghurt en andere gefermenteerde melk. Koninklijk besluit van 17 april 1980 betreffende de reclame voor voedingsmiddelen. Koninklijk besluit van 26 augustus 1980 tot instelling van een controlemerk voor de melk. Koninklijk besluit van 2 oktober 1980 betreffende de fabricage en het in de handel brengen van margarine en voedingsvetten. Koninklijk besluit van 18 december 1984 tot erkenning van de benaming van oorsprong "Ardense boter" en tot vaststelling van de voorwaarden waaraan dit produkt moet voldoen om onder deze benaming te worden vervaardigd, te koop aangeboden of verkocht. Koninklijk besluit van 6 mei 1988 betreffende boter en boterprodukten. Koninklijk besluit van 9 februari 1990 betreffende de vermelding van de partij waartoe een voedingsmiddel behoort. Koninklijk besluit van 5 december 1990 betreffende diepvriesprodukten. Koninklijk besluit van 18 februari 1991 betreffende voedingsmiddelen bestemd voor bijzondere voeding. Verordening (EG) nr. 2568/91 van de Commissie van 11 juli 1991 inzake de kenmerken van olijfoliën en oliën uit afvallen van olijven en de desbetreffende analysemethoden. Koninklijk besluit van 8 januari 1992 betreffende de voedingswaarde-etikettering van voedingsmiddelen. Koninklijk besluit van 3 maart 1992 betreffende het in de handel brengen van nutriënten en van voedingsmiddelen waaraan nutriënten werden toegevoegd. Koninklijk besluit van 22 mei 1996 houdende reglementering van de benamingen van visserijprodukten en verwerkte visserijprodukten. Verordening (EG) nr. 258/97 van het Europees Parlement en de Raad van 27 januari 1997 betreffende nieuwe voedingsmiddelen en nieuwe voedselingrediënten. Koninklijk besluit van 9 juni 1999 betreffende de etikettering van het rundvlees en van de rundvleesproducten. Koninklijk besluit van 13 september 1999 betreffende de etikettering van voorverpakte voedingsmiddelen.

46

Verordening (EG) nr. 104/2000 van de Raad van 17 december 1999 houdende een gemeenschappelijke ordening der markten in de sector visserijproducten en producten van de aquacultuur. Richtlijn 2000/13/EG van het Europees Parlement en de Raad van 20 maart 2000 betreffende de onderlinge aanpassing van de wetgeving der lidstaten inzake de etikettering en presentatie van levensmiddelen alsmede inzake de daarvoor gemaakte reclame. Verordening (EG) nr. 1760/2000 van het Europees Parlement en de Raad van 17 juli 2000 tot vaststelling van een identificatie- en registratieregeling voor runderen en inzake de etikettering van rundvlees en rundvleesproducten en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 820/97 van de Raad. Verordening (EG) nr. 1825/2000 van de Commissie van 25 augustus 2000 tot vaststelling van de uitvoeringsbepalingen van Verordening (EG) nr. 1760/2000 van het Europees Parlement en de Raad met betrekking tot de etikettering van rundvlees en rundvleesproducten. Verordening (EG) nr. 2065/2001 van de Commissie van 22 oktober 2001 houdende uitvoeringsbepalingen van Verordening (EG) nr. 104/2000 van de Raad met betrekking tot de informatieverstrekking aan de consument in de sector visserijproducten en producten van de aquacultuur. Verordening (EG) nr. 178/2002 van het Europees Parlement en de Raad van 28 januari 2002 tot vaststelling van de algemene beginselen en voorschriften van de levensmiddelenwetgeving, tot oprichting van een Europese Autoriteit voor voedselveiligheid en tot vaststelling van procedures voor voedselveiligheidsaangelegenheden. Koninklijk besluit van 12 maart 2002 betreffende de behandeling van voedsel en voedselingrediënten met ioniserende straling en tot wijziging van het koninklijk besluit van 20 juli 2001 houdende algemeen reglement op de bescherming van de bevolking, van de werknemers en het leefmilieu tegen het gevaar van de ioniserende stralingen. Verordening (EG) nr. 1829/2003 van het Europees Parlement en de Raad van 22 september 2003 inzake genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders. Verordening (EG) nr. 1830/2003 van het Europees Parlement en de Raad van 22 september 2003 betreffende de traceerbaarheid en etikettering van genetisch gemodificeerde organismen en de traceerbaarheid van met genetisch gemodificeerde organismen geproduceerde levensmiddelen en diervoeders en tot wijziging van Richtlijn 2001/18/EG. Koninklijk besluit van 19 maart 2004 betreffende bepaalde voor menselijke voeding bestemde, geheel of gedeeltelijk gedehydrateerde verduurzaamde melk. Koninklijk besluit van 19 maart 2004 betreffende honing. Koninklijk besluit van 19 maart 2004 betreffende suikers. Koninklijk besluit van 19 maart 2004 inzake cacao- en chocoladeproducten voor menselijke consumptie. Koninklijk besluit van 19 maart 2004 betreffende vruchtensappen, vruchtennectars, groentensappen en bepaalde soortgelijke producten.

47

Koninklijk besluit van 19 maart 2004 betreffende de bereiding en het op de markt brengen van voor menselijke voeding bestemde vruchtenjam of -confituur, vruchtengelei, vruchtenmarmelade, kastanjepasta en smeerbare vruchtenstroop. Verordening (EG) nr. 853/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 29 april 2004 houdende vaststelling van specifieke hygiënevoorschriften voor levensmiddelen van dierlijke oorsprong. Verordening (EG) nr. 854/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 29 april 2004 houdende vaststelling van specifieke voorschriften voor de organisatie van de officiële controles van voor menselijke consumptie bestemde producten van dierlijke oorsprong. Verordening (EG) nr. 608/2004 van de Commissie van 31 maart 2004 inzake etikettering van voedingsmiddelen en voedselingrediënten met toegevoegde fytosterolen, fytosterolesters, fytostanolen en/of fytostanolesters. Verordening (EG) nr. 2073/2005 van de Commissie van 15 november 2005 inzake microbiologische criteria voor levensmiddelen. Koninklijk besluit van 22 december 2005 betreffende de hygiëne van levensmiddelen van dierlijke oorsprong. Verordening (EG) nr. 1924/2006 van het Europees Parlement en de Raad van 20 december 2006 inzake voedings- en gezondheidsclaims voor levensmiddelen. Verordening (EG) nr. 1333/2008 van het Europees Parlement en de Raad van 16 december 2008 inzake levensmiddelenadditieven. Verordening (EG) nr. 41/2009 van de Commissie van 20 januari 2009 betreffende de samenstelling en de etikettering van levensmiddelen die geschikt zijn voor personen met een glutenintolerantie. Verordening (EU) nr. 1169/2011 van het Europees Parlement en de Raad van 25 oktober 2011 betreffende de verstrekking van voedselinformatie aan consumenten, tot wijziging van Verordeningen (EG) nr. 1924/2006 en (EG) nr. 1925/2006 van het Europees Parlement en de Raad en tot intrekking van Richtlijn 87/250/EEG van de Commissie, Richtlijn 90/496/EEG van de Raad, Richtlijn 1999/10/EG van de Commissie, Richtlijn 2000/13/EG van het Europees Parlement en de Raad, Richtlijnen 2002/67/EG en 2008/5/EG van de Commissie, en Verordening (EG) nr. 608/2004 van de Commissie.

48

8. BIJLAGE

49