BRL 6000 Deel 08C 30-04-2013
NATIONALE BEOORDELINGSRICHTLIJN voor het KOMO INSTAL® productcertificaat voor ‘ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES’ BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Techniek gebied INST
Vastgesteld door het CCvD van de Stichting Kwaliteitsborging Installatiesector op 20 maart 2012 Aanvaard door de Harmonisatie Commissie Bouw van de Stichting Bouwkwaliteit op 24 januari 2013 Bindend verklaard door de Stichting Kwaliteitsborging Installatiesector op 30 april 2013
KBI
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________ Algemene informatie bij deze uitgave Met het oog op nieuwe aanwijzingen van de Raad voor Accreditatie (RvA-document T033) was een aanpassing van BRL 6000-08C noodzakelijk. Tijdens de aanpassing werd de Waterleidingwet vervangen door de Drinkwaterwet en Bouwbesluit 2003 door Bouwbesluit 2012. De gevolgen daarvan zijn ook verwerkt. Het resultaat ligt voor u als de nieuwe versie van 30 april 2013. Deze versie komt in de plaats van de versie van 27 februari 2007 (2007-02-27). Het onderhouden van een leidingwaterinstallatie is een beheeractiviteit die de eigenaar meestal uitbesteedt aan een installatie-/onderhoudsbedrijf. Naast het onderhoud kan hij echter ook het beheer zelf uitbesteden. BRL Deel 6000-08C biedt bedrijven de gelegenheid om hun diensten op het gebied van beheren en onderhouden van leidingwaterinstallaties onder certificatie te leveren. De kwaliteitseisen die daarbij aan de diensten worden gesteld, omvatten ook de betreffende eisen van het Drinkwaterbesluit. Dat betekent dat een eigenaar van een leidingwaterinstallatie aan de eisen van het Drinkwaterbesluit voldoet, als hij het beheer van de installatie uitbesteedt aan een op basis van deze BRL gecertificeerd bedrijf. De certificaten voor ‘onderhoud’ en ‘beheer’ zijn gericht op het reguliere onderhoud en het algemene beheer, inclusief aansturing van specialistische activiteiten. Onder het certificaat op basis van BRL 6000-08C vallen specialistische activiteiten, zoals het uitvoeren van een legionella risicoanalyse en het opstellen van een legionellabeheersplan, maar ook het uitvoeren van onderhoud aan drukverhogingsinstallaties, brandpompen, waterbehandelingstoestellen (inclusief de apparatuur van fysisch, fotochemisch en elektrochemisch beheer t.b.v. legionellapreventie) en drinkwaterreservoirs, buiten de reikwijdte van ‘onderhoud’, maar wel binnen de reikwijdte van ‘beheer’. De certificatieregelingen voor installaties zijn ondergebracht in één beoordelingsrichtlijn, BRL 6000. De beoordelingsrichtlijn bestaat uit een Algemeen Deel en een aantal Bijzondere Delen voor diverse deelgebieden op het gehele terrein van ontwerpen, installeren en beheren van installaties. Een deelgebied wordt gekenmerkt door de soort installatie (bijvoorbeeld: lage temperatuurverwarmingsinstallatie, elektrotechnische installatie) en de soort activiteit (bijvoorbeeld: ontwerpen, installeren). Het Algemene Deel (BRL Deel 6000-00) bevat de eisen die in principe altijd voor het ontwerpen, installeren en beheren van een installatie gelden, ongeacht de soort installatie. Het voorliggende Bijzondere Deel (BRL Deel 6000-08C) heeft betrekking op het ‘beheren en onderhouden van leidingwaterinstallaties van bouwwerken, anders dan individuele woningen’. Dit houdt in dat de BRL voor het ‘beheren en onderhouden van leidingwaterinstallaties van bouwwerken, anders dan individuele woningen’ uit twee delen bestaat: BRL Deel 6000-00 (algemene eisen), en BRL Deel 6000-08C (specifieke eisen voor beheren en onderhouden van leidingwaterinstallaties van bouwwerken, anders dan individuele woningen). BRL 6000 sluit aan bij de in de bouwsector bestaande regelingen voor certificatie. Deze BRL is opgesteld, onder begeleiding van de Technische Commissies van het Centraal College van Deskundigen (CCvD) van de Stichting Kwaliteitsborging Installatiesector (KBI). Bouwbesluit 2012 (www.overheid.nl) Volgens het Bouwbesluit 2012 (artikel 1.16, zorgplicht) moet een bestaande drinkwaterinstallatie en een bestaande warmtapwaterinstallatie adequaat worden beheerd, onderhouden en gecontroleerd. Bestaande drinkwaterinstallaties moeten ten minste voldoen aan NEN 1006:1981 ‘Algemene voorschriften voor drinkwaterinstallaties (AVWI - 1981), inclusief correctieblad C1: 1990. Drinkwaterbesluit (www.overheid.nl) Volgens het Drinkwaterbesluit moet de eigenaar van een collectieve leidingwaterinstallatie waarvoor een legionella-risicoanalyse is voorgeschreven, maatregelen en controles uitvoeren overeenkomstig het legionellabeheersplan. ___________________________________________________________________________________________________
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________ INHOUDSOPGAVE
pagina
1. 2. 3. 3.1 3.2 3.3
INLEIDING ONDERWERP EN DOEL VAN CERTIFICATIE PRODUCTEISEN Wettelijke eisen aan de installaties Overige eisen aan de installaties Eisen te stellen aan de documenten (subdeelgebied ‘beheer’)
1 1 3 3 3 3
3.3.1 3.3.1.1 3.3.1.2 3.3.2 3.3.3
Beheerplan Beheeractiviteiten Verplichte beheeractiviteiten Logboek Rapport eerste beoordeling
3 3 4 4 4
4. 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8
AANVULLENDE EISEN Opdracht Vakbekwaamheid Programma van eisen Ontwerp Controle bouwkundige randvoorwaarden Uitvoering Gebruikshandleiding Beheer (subdeelgebied ‘beheer’)
5 5 5 5 5 5 5 5 6
4.8.1 4.8.2 4.8.3 4.8.4 4.8.5 4.8.6 4.8.7 4.8.8 4.8.9 4.8.10 4.8.11
Wettelijke eisen beheer Omvang Eerste beoordeling van de leidingwaterinstallatie Eerste beoordelingsrapport Beheerplan Legionella beheersing Controlelijst beheer leidingwaterinstallatie Meting van de waterkwaliteit Onderhoud en reparatie Logboek Revisietekeningen en gegevens
6 6 6 6 6 7 7 7 7 7 7
4.9 4.10
Onderhoudsschema Uitvoering onderhoud (subdeelgebied ‘onderhoud’)
8 8
4.10.1 4.10.2 4.10.3 4.10.4 4.10.5 4.10.6 4.10.7 4.10.8 4.10.9 4.10.10 4.10.11 4.10.12 4.10.13 4.10.14
Wettelijke eisen onderhoud Lekkage Het herstellen van kleine gebreken Herkenbaarheid Legionella beheersmaatregelen Afsluiters, kranen en zeven Douchekoppen en schuimstraalmondstukken Beveiligingstoestellen Regel- en inregeltoestellen Warmtapwaterinstallaties Droge blusleidingen Brandslanghaspels Afvoeren van ontlastwater Meterruimten met warmtelevering
8 8 8 8 9 9 9 9 9 9 9 10 10 10
___________________________________________________________________________________________________
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________
5. 5.1 5.2 5.3
EISEN TE STELLEN AAN DE CERTIFICAATHOUDER Inschrijving bij Kamer van Koophandel Personeel Hulpmiddelen
11 11 11 11
5.3.1 5.3.2
Meet- en beproevingsmiddelen Overige hulpmiddelen
11 11
5.4 6. 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7
Bereikbaarheid EISEN TE STELLEN AAN DE INTERNE KWALITEITSBEWAKING Eis Algemeen, kwaliteitshandboek Kwaliteitsbeleid Taken, verantwoordelijkheden, bevoegdheden en vakbekwaamheden Controleactiviteiten Beschrijving van procedures Procedure-eisen
11 12 12 12 12 12 12 12 12
6.7.1 6.7.2 6.7.3 6.7.4 6.7.5 6.7.6 6.7.7 6.7.8 6.7.9 6.7.10 6.7.11 6.7.12 6.7.13 6.7.14 6.7.15 6.7.16 6.7.17 6.7.18
Registratie van projecten Beheer van projectdossiers Ontwerpbeoordeling Werktekeningen Ingangscontrole van materialen Controle op transport en opslag Controle op montagewerkzaamheden Controle van de gerealiseerde installatie Controle op beheeractiviteiten (subdeelgebied ‘beheer’) Onderhoudsschema Controle op onderhoudswerkzaamheden (subdeelgebied ‘onderhoud’) Documentenbeheer Beheer van meet- en beproevingsinstrumenten Beheer van overige hulpmiddelen Beheersing van de vakbekwaamheid van de medewerkers Beheersing van tekortkomingen Klachtenbehandeling Interne audits
12 12 12 12 12 12 12 12 12 13 13 13 13 13 13 13 13 13
7. 7.1
EXTERNE KWALITEITSBEWAKING Toelatingsprocedure
14 14
7.1.1 7.1.2 7.1.3 7.1.4 7.1.4.1 7.1.4.2 7.1.4.3 7.1.5
Organisatiegericht onderzoek, omvang Organisatiegericht onderzoek, inhoud Projectgericht onderzoek, omvang Projectgericht onderzoek, inhoud Algemeen Beheer (subdeelgebied ‘beheer’) Onderhoud (subdeelgebied ‘onderhoud’) Rapportage toelatingsonderzoek
14 14 14 14 14 14 14 14
7.2
Vervolgcontroles
14
7.2.1 7.2.2 7.2.3 7.2.4 7.2.5 7.2.6 7.2.7
Organisatiegericht vervolgonderzoek, omvang Organisatiegericht vervolgonderzoek, inhoud Projectgericht vervolgonderzoek, omvang Projectgericht vervolgonderzoek, inhoud Sancties Rapportage vervolgonderzoek Onvoldoende projecten
14 15 15 15 15 15 15
___________________________________________________________________________________________________
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________ 7.3 7.4 7.5 7.6 8. 9. Bijlage 1
Eisen aan de bekwaamheid van de reviewer Eisen aan de bekwaamheid van de auditor (organisatiegericht) Eisen aan de bekwaamheid van de inspecteur (projectgericht) Klachtenbehandeling door certificatie-instelling EISEN TE STELLEN AAN HET CERTIFICAAT REFERENTIES
15 15 15 15 15 16
Eisen aan de bekwaamheid van de ‘deskundige leidingwaterinstallaties, beheer en onderhoud’
___________________________________________________________________________________________________
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________ 1.
INLEIDING Dit Bijzondere Deel van beoordelingsrichtlijn 6000 beschrijft de specifieke eisen voor een certificaat voor het deelgebied ‘beheren en onderhouden van leidingwaterinstallaties van bouwwerken, anders dan individuele woningen’. Techniekgebied: Inst, installaties. Op de certificering voor dit deelgebied is van toepassing: dit gehele Bijzondere Deel, en het Algemene Deel van BRL 6000 (BRL Deel 6000-00), met uitzondering van de bepalingen met betrekking tot ontwerpen en installeren. BRL 6000-08C, d.d. 30-04-2013, vervangt samen met BRL 6000-00, d.d. 30-04-2013, per 1 mei 2013 BRL 6000-08C, d.d. 2007-02-27, en BRL 6000-00, d.d. 2005-11-18. Bestaande certificaathouders krijgen een nieuw certificaat na een positieve vervolgcontrole volgens de nieuwe BRL-delen. Reeds afgegeven certificaten op basis van de oude BRL-delen blijven geldig tot uiterlijk 1 oktober 2013.
2.
ONDERWERP EN DOEL VAN CERTIFICATIE De certificaten hebben betrekking op het beheren en onderhouden van leidingwaterinstallaties van bouwwerken, anders dan individuele woningen. In deze beoordelingsrichtlijn worden onder een leidingwaterinstallatie van een bouwwerk verstaan: installaties voor drinkwater, installaties voor warmtapwater, installaties voor huishoudwater, natte blusleidingen, en droge blusleidingen. Het deelgebied ‘beheren en onderhouden van leidingwaterinstallaties van bouwwerken, anders dan individuele woningen’ kent twee subdeelgebieden: het beheren van leidingwaterinstallaties (beheer), en het uitvoeren van onderhoud aan leidingwaterinstallaties (onderhoud), De certificaathouder kan een of beide subdeelgebieden kiezen, waarbinnen hij zijn diensten onder certificaat wil leveren. Binnen het bereik van ‘beheer’ vallen alle bestuurlijke activiteiten die nodig zijn om de kwaliteit van de leidingwaterinstallatie in stand te houden. Het daadwerkelijk opstellen van een legionella beheersplan valt buiten de reikwijdte van ‘beheer’ 1.
1
Het valt binnen de reikwijdte van BRL 6010.
_____________________________________________________________________________________________________ - pagina 1 –
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________ Binnen het bereik van ‘onderhoud’ valt de uitvoering van maatregelen die nodig zijn om de kwaliteit van de leidingwaterinstallatie in stand te houden. Dit betreft activiteiten, zoals: het schoonmaken, afstellen, repareren en/of vervangen van onderdelen van de installatie, het doorspoelen en zo nodig desinfecteren van de installatie, en het uitvoeren van legionella beheersmaatregelen. Het uitvoeren van het onderhoud aan drukverhogingsinstallaties, brandpompen, waterbehandelingstoestellen (inclusief de apparatuur van fysisch -, fotochemische - en elektrochemische beheer t.b.v. legionellapreventie) en drinkwaterreservoirs geschiedt door de leverancier van die onderdelen en valt buiten de reikwijdte van ‘onderhoud’ (maar wel binnen de reikwijdte van ‘beheer’).
_____________________________________________________________________________________________________ - pagina 2 –
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________ 3.
PRODUCTEISEN In dit hoofdstuk zijn de eisen vermeld die worden gesteld aan enkele concrete resultaten van de gecertificeerde diensten, zoals een beheerplan en een logboek. De eisen die worden gesteld aan de diensten staan in hoofdstuk 4.
3.1
Wettelijke eisen aan de installaties In het kader van beheer en onderhoud worden geen (onderdelen van) installaties opgeleverd.
3.2
Overige eisen aan de installaties In het kader van beheer en onderhoud worden geen (onderdelen van) installaties opgeleverd.
3.3
Eisen te stellen aan de documenten (subdeelgebied ‘beheer’)
3.3.1
Beheerplan
3.3.1.1
Beheeractiviteiten In het beheerplan is beschreven hoe moet worden omgegaan met de volgende beheeractiviteiten: het bijhouden van een overzicht van toestellen en hun beveiligingen, het bijhouden van een controlelijst beheer leidingwaterinstallatie, het controleren van voldoende doorstroming/verversing van leidingen, het uitvoeren van het onderhoud zoals bedoeld in 4.10.2 (lekkage) en 4.10.3 (herstellen van kleine gebreken), het uitvoeren van onderhoud aan drukverhogingsinstallaties volgens paragraaf 6.1 van Waterwerkblad WB 1.4 G [1]. het uitvoeren van onderhoud aan brandpompen volgens paragraaf 6.2 van Waterwerkblad WB 1.4 G [1]. het uitvoeren van onderhoud aan waterbehandelingstoestellen volgens hoofdstuk 7 van Waterwerkblad WB 1.4 G [1], en voor de apparatuur van fysisch -, fotochemische - en elektrochemische beheer t.b.v. legionellapreventie, mede volgens de bijbehorende beheersinstructies, het uitvoeren van onderhoud aan drinkwaterreservoirs volgens hoofdstuk 8 van Waterwerkblad WB 1.4 G [1], het uitvoeren van beheersmaatregelen overeenkomstig het legionella beheersplan zoals bedoeld in 4.10.5, het uitvoeren van metingen van de waterkwaliteit, zoals bedoeld in 4.8.8, het reageren op klachten over (het functioneren van) de leidingwaterinstallatie, het verrichten van reparaties, het bijhouden van een logboek, en het actualiseren van de gegevens over de drinkwaterinstallatie (revisietekeningen).
_____________________________________________________________________________________________________ - pagina 3 –
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________ Opmerking Waterwerkblad WB 1.4 G [1] geeft in hoofdstuk 17 modellen voor een controlelijst beheer leidingwaterinstallatie, een overzicht toestellen en tappunten met beveiligingstoestel en een logboek. 3.3.1.2
Verplichte beheeractiviteiten In het beheerplan zijn ten minste de beheeractiviteiten opgenomen zoals is voorgeschreven in hoofdstuk 16 van Waterwerkblad WB 1.4 G [1]. De frequentie van de onderhoudsactiviteiten volgens 4.10 is niet minder dan 1 x per jaar. Inbouwkeerkleppen EB/ED van tapkranen, thermostatische mengkranen en toestellen moeten iedere 10 jaar worden vervangen.
3.3.2
Logboek In het logboek zijn meldingen opgenomen (datum en eventuele bijzonderheden) van: elke verrichte onderhoudsactiviteit, elke uitgevoerde legionella beheersmaatregel, elke klacht, elk onderzoek, en elke reparatie. Opmerking In het logboek staan dus ook alle maatregelen, controles en onderzoeken, alsmede de resultaten daarvan, in verband met een volgens het Drinkwaterbesluit voorgeschreven legionella-risicoanalyse, beheersplan en logboek.
3.3.3
Rapport eerste beoordeling In het rapport eerste beoordeling is vermeld welke onderdelen van de leidingwaterinstallatie niet voldoen aan de eisen van 4.8.4. Daarbij wordt de betreffende eis aangegeven.
_____________________________________________________________________________________________________ - pagina 4 –
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________ 4.
AANVULLENDE EISEN
4.1
Opdracht De certificaathouder moet de opdracht, met alle bijbehorende voorwaarden, schriftelijk vastleggen. Daarbij wordt de installatie aangeduid en wordt aangegeven om welke van de volgende diensten het gaat: beheer, onderhoud. Opmerking De opdrachtgever bepaalt welk onderhoud moet worden uitgevoerd. Hij zal zich daarbij baseren op de in het beheerplan voorgeschreven frequenties. De eisen die op deze diensten van toepassing zijn, volgen in de overige paragrafen van dit hoofdstuk.
4.2
Vakbekwaamheid De dienst wordt verricht door of onder verantwoordelijkheid van een ‘deskundige leidingwaterinstallaties, beheer en onderhoud’. Een ‘deskundige leidingwaterinstallaties, beheer en onderhoud’ is een persoon die voldoet aan de eisen van bijlage 1.
4.3
Programma van eisen Niet van toepassing.
4.4
Ontwerp Niet van toepassing.
4.5
Controle bouwkundige randvoorwaarden Geen specifieke eisen.
4.6
Uitvoering Geen specifieke eisen.
4.7
Gebruikshandleiding Niet van toepassing.
_____________________________________________________________________________________________________ - pagina 5 –
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________ 4.8
Beheer (subdeelgebied ‘beheer’)
4.8.1
Wettelijke eisen beheer Voor eigenaren van een collectieve leidingwaterinstallatie kan het op grond van het Drinkwaterbesluit verplicht zijn om een legionella beheersplan op te (laten) stellen (zie 4.8.6), en een logboek bij te (laten) houden (4.8.10). Deze activiteiten maken ook deel uit van het beheer volgens de BRL als ze niet wettelijk verplicht zijn.
4.8.2
Omvang Een eigenaar/gebruiker van een leidingwaterinstallatie kan het beheer van de installatie uitbesteden aan de certificaathouder. In dat geval zorgt de certificaathouder ervoor, dat het noodzakelijke onderhoud wordt uitgevoerd en dat reparaties plaats vinden. Ook het bijhouden van een logboek en het actueel houden van de informatie over de leidingwaterinstallatie (revisietekeningen) maken deel uit van het beheer.
4.8.3
Eerste beoordeling van de leidingwaterinstallatie De certificaathouder neemt een leidingwaterinstallatie slechts in beheer als deze ten minste voldoet aan: NEN 1006 1981 [8], en NEN 1594 1991 [10]. Opmerking De genoemde eisen gelden op grond van het Bouwbesluit 2012 voor bestaande installaties.
4.8.4
Eerste beoordelingsrapport De certificaathouder levert aan de opdrachtgever een rapport van de eerste beoordeling, dat voldoet aan 3.3.3. De certificaathouder bewaart een exemplaar van dit rapport gedurende ten minste 10 jaar.
4.8.5
Beheerplan De certificaathouder stelt een beheerplan op, waarin is aangegeven op welke momenten welke activiteiten moeten plaatsvinden om ervoor te zorgen dat de kwaliteit van de leidingwaterinstallatie in stand blijft. Het beheerplan voldoet aan de eisen van onderdeel 3.3.1. Opmerking ISSO-publicatie 55.5 geeft een model voor een beheer- en onderhoudsplan waarvan gebruik gemaakt kan worden bij de onderhoudsanalyse en de uitvoering van het onderhoud, conform de richtlijnen in Waterwerkblad WB 1.4 G.
_____________________________________________________________________________________________________ - pagina 6 –
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________ 4.8.6
Legionella beheersing De certificatiehouder zorgt ervoor dat er een legionella beheersplan wordt opgesteld volgens paragraaf 4.4 en 4.5 van BRL 6010 [12], dat voldoet aan hoofdstuk 3 van BRL 6010 [12]. Opmerking Een legionella beheersplan kan wettelijk zijn voorgeschreven volgens het Drinkwaterbesluit.
4.8.7
Controlelijst beheer leidingwaterinstallatie De certificaathouder houdt een ‘controlelijst beheer leidingwaterinstallatie’ bij. In deze lijst is aangegeven op welke punten en met welke frequentie de leidingwaterinstallatie moet worden gecontroleerd en onderhouden.
4.8.8
Meting van de waterkwaliteit De certificaathouder zorgt ervoor dat metingen van de waterkwaliteit worden uitgevoerd zoals voorgeschreven in het legionella beheersplan.
4.8.9
Onderhoud en reparatie De certificaathouder zorgt ervoor dat het in het beheerplan vastgelegde onderhoud wordt uitgevoerd. Het precieze tijdstip van het onderhoud wordt vastgesteld in overleg met de opdrachtgever. Als de certificaathouder, op verzoek van de opdrachtgever, constateert dat onderhoud en/of reparatie van onderdelen van de leidingwaterinstallatie nodig is, zorgt hij ervoor dat dit wordt uitgevoerd. De certificaathouder zorgt ervoor dat er binnen 24 uur na de melding van een lekkage wordt begonnen met het opheffen ervan. Opmerking Als de opdrachtgever besluit om onderhouds- en reparatiewerkzaamheden niet te laten uitvoeren, dan kan de certificaathouder de installatie niet meer beheren.
4.8.10
Logboek De certificaathouder houdt in een logboek aantekening bij van ten minste de beheeractiviteiten van de afgelopen drie jaar. Het logboek voldoet aan de eisen van onderdeel 3.3.2. Opmerking Deze eis sluit aan bij artikel 40, lid 2, van het Drinkwaterbesluit.
4.8.11
Revisietekeningen en gegevens De certificaathouder zorgt ervoor dat er steeds actuele tekeningen en gegevens van de leidingwaterinstallatie beschikbaar zijn.
_____________________________________________________________________________________________________ - pagina 7 –
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________ 4.9
Onderhoudsschema Niet van toepassing.
4.10
Uitvoering onderhoud (subdeelgebied ‘onderhoud’) Hierna is per onderdeel van de leidingwaterinstallatie beschreven welke activiteiten worden verricht in het kader van onderhoud.
4.10.1
Wettelijke eisen onderhoud Voor eigenaren van een collectieve leidingwaterinstallatie kan het op grond van het Drinkwaterbesluit verplicht zijn om legionella beheersmaatregelen uit te (laten) voeren (zie 4.10.5). Deze activiteiten maken ook deel uit van het onderhoud volgens de BRL als ze niet wettelijk verplicht zijn.
4.10.2
Lekkage De certificaathouder controleert de leidingwaterinstallatie op lekkages, bijvoorbeeld door naar de watermeter te kijken op een moment waarop er geen water zou moeten worden verbruikt. Als er lekkages zijn, heft hij deze op.
4.10.3
Het herstellen van kleine gebreken De certificaathouder controleert de leidingwaterinstallatie op beschadigingen en repareert deze. Alvorens het gerepareerde gedeelte weer in gebruik te stellen, zorgt de certificaathouder er volgens paragraaf 2.4 van NEN 1006+A3 [4] voor dat de installatie van binnen schoon is. Dit houdt in dat hij de installatie doorspoelt en zo nodig reinigt en/of desinfecteert, of laat reinigen en/of desinfecteren. Opmerking Dit onderwerp is behandeld in Waterwerkblad WB 2.4 (oktober 2011). Indien de certificaathouder bij het herstellen van gebreken genoodzaakt was om inbreuk te maken op een zorgvuldig afgedichte doorvoering van een waterleiding door een scheidingsconstructie of op een aardingsvoorziening, dan meldt hij dit aan de opdrachtgever. Opmerking De doorvoering kan om diverse redenen zorgvuldig afgedicht geweest zijn, bijvoorbeeld voor waterdichtheid, luchtdichtheid, brandwerendheid of geluidisolatie.
4.10.4
Herkenbaarheid Indien er in het gebouw naast de leidingwaterinstallatie ook een ander waterinstallatie aanwezig is, dan controleert de certificaathouder of de leidingwaterinstallatie is gemerkt volgens Waterwerkblad WB 3.7 [4].
_____________________________________________________________________________________________________ - pagina 8 –
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________ 4.10.5
Legionella beheersmaatregelen De certificaathouder voert de legionella beheersmaatregelen uit zoals voorgeschreven in het legionella beheersplan. Opmerking Het uitvoeren van legionella beheersmaatregelen kan wettelijk zijn voorgeschreven volgens het Drinkwaterbesluit.
4.10.6
Afsluiters, kranen en zeven De certificaathouder gaat na of afsluiters, stopkranen, aftapkranen, tapkranen en mengkranen gangbaar zijn en maakt ze zo nodig gangbaar. Hij vervangt zo nodig de klepafdichting. De certificaathouder maakt zeven, zoals bij een wasmachineaansluiting, schoon of vervangt ze. De certificaathouder gaat na of spoelkranen juist werken en stelt zo nodig de regeling van de spoeltijden bij.
4.10.7
Douchekoppen en schuimstraalmondstukken De certificaathouder maakt de douchekoppen en schuimstraalmondstukken schoon.
4.10.8
Beveiligingstoestellen De certificaathouder gaat bij de controleerbare terugstroom- en procesbeveiligingstoestellen na of ze juist werken en vervangt zo nodig de kleerkleppen. Hij volgt hierbij de voorschriften van de leverancier van het beveiligingstoestel, of voor keerkleppen de methoden zoals beschreven in hoofdstuk 18 van Waterwerkblad WB 1.4 G [1].
4.10.9
Regel- en inregeltoestellen De certificaathouder controleert drukverminderingstoestellen en andere regeltoestellen op hun werking en maakt ze schoon, volgens de aanwijzingen van de leverancier. De certificaathouder controleert de inregeling.
4.10.10 Warmtapwaterinstallaties De certificaathouder controleert de warmtapwaterinstallaties volgens hoofdstuk 5 van Waterwerkblad WB 1.4 G [1]. Hij verwijdert zo nodig afzetting en sediment in voorraadwarmtapwatertoestellen. Hij volgt hierbij de onderhoudsvoorschriften van de leverancier. De certificaathouder stelt de inregelafsluiters van de circulatieregeling zo nodig bij. 4.10.11 Droge blusleidingen De certificaathouder verricht aan de droge blusleidingen de activiteiten zoals beschreven in Tabel B.1 van NEN 1594 2006 [9]. _____________________________________________________________________________________________________ - pagina 9 –
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________ 4.10.12 Brandslanghaspels De certificaathouder verricht aan de brandslanghaspels de activiteiten zoals beschreven in NEN-EN 671-3 [11]. Hij controleert de verzegeling van de bedieningsafsluiters (gesloten stand) en van de afsluiters in de aftakkingen naar de brandslanghaspels (open stand). Hij controleert of de (leidingen naar de) brandslanghaspels zijn gemerkt volgens Waterwerkblad WB 4.5 A [6]. 4.10.13 Afvoeren van ontlastwater De certificaathouder controleert de afvoeren van ontlastwater volgens hoofdstuk 9 van Waterwerkblad WB 1.4 G [1]. 4.10.14 Meterruimten met warmtelevering De certificaathouder controleert een meterruimte met warmtelevering volgens hoofdstuk 12 van Waterwerkblad WB 1.4 G [1].
_____________________________________________________________________________________________________ - pagina 10 –
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________ 5.
EISEN TE STELLEN AAN DE CERTIFICAATHOUDER
5.1
Inschrijving bij Kamer van Koophandel Geen aanvullende eisen.
5.2
Personeel De certificaathouder heeft een arbeidsovereenkomst met ten minste één ‘deskundige leidingwaterinstallaties, beheer en onderhoud’ (zie bijlage 1).
5.3
Hulpmiddelen
5.3.1
Meet- en beproevingsmiddelen De certificaathouder dient de feitelijke beschikking te hebben over de volgende instrumenten: Voor het bepalen van de tapwatertemperatuur: een thermometer met een bereik van 0 - 100 oC met een afleesbaarheid van 1 oC en een nauwkeurigheid van 2 oC. Voor het bepalen van tijdsduur: een stopwatch. Voor het verrichten van een persproef volgens paragraaf 2.3 van NEN 1006+A3 2011 [7]: de instrumenten volgens paragraaf 2.3 van NEN 1006+A3 2011 [7]. Voor de beproeving van de drukvastheid van droge blusleidingen de instrumenten volgens bijlage A van NEN 1594 2006 [9]. Voor het controleren van keerkleppen: de instrumenten volgens hoofdstuk 18 van Waterwerkblad WB 1.4G [1].
5.3.2
Overige hulpmiddelen Geen eisen.
5.4
Bereikbaarheid De certificaathouder zorgt ervoor dat hij het hele jaar door 24 uur per dag meldingen kan ontvangen.
_____________________________________________________________________________________________________ - pagina 11 –
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________ 6.
EISEN TE STELLEN AAN DE INTERNE KWALITEITSBEWAKING
6.1
Eis Geen aanvullende eisen.
6.2
Algemeen, kwaliteitshandboek Geen aanvullende eisen.
6.3
Kwaliteitsbeleid Geen aanvullende eisen.
6.4
Taken, verantwoordelijkheden, bevoegdheden en vakbekwaamheden Geen aanvullende eisen.
6.5
Controleactiviteiten Geen aanvullende eisen.
6.6
Beschrijving van procedures Geen aanvullende eisen.
6.7
Procedure-eisen
6.7.1
Registratie van projecten Geen aanvullende eisen.
6.7.2
Beheer van projectdossiers Geen aanvullende eisen.
6.7.3
Ontwerpbeoordeling Niet van toepassing.
6.7.4
Werktekeningen Niet van toepassing.
6.7.5
Ingangscontrole van materialen Geen aanvullende eisen.
6.7.6
Controle op transport en opslag Geen aanvullende eisen.
6.7.7
Controle op montagewerkzaamheden Niet van toepassing.
6.7.8
Controle van de gerealiseerde installatie Niet van toepassing.
6.7.9
Controle op beheeractiviteiten (subdeelgebied ‘beheer’) Geen aanvullende eisen.
_____________________________________________________________________________________________________ - pagina 12 –
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________ 6.7.10
Onderhoudsschema Niet van toepassing.
6.7.11
Controle op onderhoudswerkzaamheden (subdeelgebied ‘onderhoud’) Geen aanvullende eisen.
6.7.12
Documentenbeheer Geen aanvullende eisen.
6.7.13
Beheer van meet- en beproevingsinstrumenten Geen aanvullende eisen.
6.7.14
Beheer van overige hulpmiddelen Geen eisen.
6.7.15
Beheersing van de vakbekwaamheid van de medewerkers Geen aanvullende eisen.
6.7.16
Beheersing van tekortkomingen Geen aanvullende eisen.
6.7.17
Klachtenbehandeling Geen aanvullende eisen.
6.7.18
Interne audits Geen aanvullende eisen.
_____________________________________________________________________________________________________ - pagina 13 –
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________ 7.
EXTERNE KWALITEITSBEWAKING
7.1
Toelatingsprocedure
7.1.1
Organisatiegericht onderzoek, omvang Geen aanvullende eisen.
7.1.2
Organisatiegericht onderzoek, inhoud Geen aanvullende eisen.
7.1.3
Projectgericht onderzoek, omvang Indien de (potentiële) certificaathouder gecertificeerd (wordt) is voor de subdeelgebieden ‘beheer’ en ‘onderhoud’, dan heeft het projectgerichte onderzoek betrekking op ten minste één project voor ‘beheer’ en één voor ‘onderhoud’. Dit mag een gecombineerd project zijn.
7.1.4
Projectgericht onderzoek, inhoud
7.1.4.1
Algemeen Bij het projectgerichte onderzoek controleert de certificatie-instelling of de te onderzoeken projecten voldoen aan de eisen van hoofdstuk 3 en 4. In dat kader bezoeken de (potentiële) certificaathouder en de certificatie-instelling gezamenlijk één leidingwaterinstallatie uit elk project.
7.1.4.2
Beheer (subdeelgebied ‘beheer’) De certificatie-instelling controleert ter plaatse samen met de (potentiële) certificaathouder of de leidingwaterinstallatie, of een deel daarvan, juist is beschreven in de documenten zoals bedoeld in paragraaf 3.3.
7.1.4.3
Onderhoud (subdeelgebied ‘onderhoud’) De certificatie-instelling controleert ter plaatse samen met de (potentiële) certificaathouder of de onderhoudswerkzaamheden aan de leidingwaterinstallatie, of een deel daarvan, worden uitgevoerd volgens paragraaf 4.10.
7.1.5
Rapportage toelatingsonderzoek Geen aanvullende eisen.
7.2
Vervolgcontroles
7.2.1
Organisatiegericht vervolgonderzoek, omvang Geen aanvullende eisen.
_____________________________________________________________________________________________________ - pagina 14 –
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________ 7.2.2
Organisatiegericht vervolgonderzoek, inhoud Geen aanvullende eisen.
7.2.3
Projectgericht vervolgonderzoek, omvang Op het projectgerichte vervolgonderzoek zijn de bepalingen van onderdeel 7.1.3 van toepassing.
7.2.4
Projectgericht vervolgonderzoek, inhoud Op het projectgerichte vervolgonderzoek zijn de bepalingen van onderdeel 7.1.4 van toepassing.
7.2.5
Sancties Geen aanvullende eisen.
7.2.6
Rapportage vervolgonderzoek Geen aanvullende eisen.
7.2.7
Onvoldoende projecten Geen aanvullende eisen.
7.3
Eisen aan de bekwaamheid van de reviewer Geen aanvullende eisen.
7.4
Eisen aan de bekwaamheid van de auditor (organisatiegericht) De auditor heeft een diploma ‘deskundige leidingwaterinstallaties, beheer en onderhoud’ (zie bijlage 1).
7.5
Eisen aan de bekwaamheid van de inspecteur (projectgericht) De inspecteur heeft een diploma ‘deskundige leidingwaterinstallaties, beheer en onderhoud’ (zie bijlage 1).
7.6
Klachtenbehandeling door certificatie-instelling Geen aanvullende eisen.
8.
EISEN TE STELLEN AAN HET CERTIFICAAT Geen aanvullende eisen.
_____________________________________________________________________________________________________ - pagina 15 –
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________ 9.
REFERENTIES [1]
Waterwerkblad WB 1.4 G ‘Beheer van leidingwaterinstallaties’, oktober 2011.
[2]
Waterwerkblad WB 2.3 ‘Uitvoering persproef’, juni 2004.
[3]
Waterwerkblad WB 2.4 ‘Doorspoelen (spuien), reinigen en desinfecteren van leidingwaterinstallaties’, oktober 2011.
[4]
Waterwerkblad WB 3.7 ‘Aanleg van drinkwaterinstallaties: verschillende watervoorzieningen in een perceel’, juni 2004.
[5]
Waterwerkblad WB 4.1 ‘Reservoirs voor de voeding van een drinkwaterinstallatie’, juni 2004.
[6]
Waterwerkblad WB 4.5 A ‘Brandblusinstallaties: slanghaspels en kleine blusmiddelen’, oktober 2011.
[7]
NEN 1006+A3 2011 Algemene voorschriften voor leidingwaterinstallaties (AVWI2002).
[8]
NEN 1006 1981 Algemene voorschriften voor drinkwaterinstallaties (AVWI – 1981), inclusief correctieblad C1: 1990 (bestaande bouw).
[9]
NEN 1594 2006 Droge blusleidingen in en aan gebouwen, uitgave 2006, inclusief correctieblad C1:2007.
[10]
NEN 1594 1991 Droge blusleidingen in en aan gebouwen, uitgave 1991, inclusief wijzigingsblad A1:1997 (bestaande bouw).
[11]
NEN-EN 671-3 ‘Vaste brandblusinstallaties - Brandslangsystemen - Deel 3: Onderhoud van brandslanghaspels met vormvaste slang en brandslangsystemen met platoprolbare slang’, april 2009.
[12]
BRL 6010 ‘Legionella preventieadvisering’ d.d. 2012-12-20.
_____________________________________________________________________________________________________ - pagina 16 –
ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES BIJZONDER DEEL BEHEREN EN ONDERHOUDEN VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES VAN BOUWWERKEN, ANDERS DAN INDIVIDUELE WONINGEN Nationale Beoordelingsrichtlijn Deel 6000-08C d.d. 30-04-2013 __________________________________________________________________________________
Bijlage 1 Eisen aan de bekwaamheid van de ‘deskundige leidingwaterinstallaties, beheer en onderhoud’ Eisen met betrekking tot beheer De deskundige leidingwaterinstallaties, beheer en onderhoud kent en begrijpt de eisen die in paragraaf 4.8 van de BRL worden gesteld aan het beheer van een leidingwaterinstallatie, kent en begrijpt de gezondheidsrisico’s, inclusief legionella, van leidingwaterinstallaties, kent en begrijpt de inhoud van de vigerende wet- en regelgeving omtrent controle en beheer van leidingwaterinstallaties (Drinkwaterwet, Drinkwaterbesluit, Regeling legionellapreventie in drinkwater en warmtapwaterinstallaties), c.q. de bepalingen die voor een goed beheer en onderhoud van een leidingwaterinstallatie van belang zijn, kent en begrijpt de actuele versie van ISSO-publicatie 55.5, kent en begrijpt de actuele Waterwerkbladen WB 1.4 G, 2.3, 2.4, 3.7, 3.8, 4.1 en 4.5 A, heeft kennis van waterbehandeling en de toepassingsmogelijkheden en technische eisen rond de verschillende beheersconcepten (thermisch, fysisch, chemisch, fotochemisch of elektrochemisch in het kader van legionellapreventie),
kan de in beheer te nemen (bestaande) leidingwaterinstallatie toetsen aan de eisen die daaraan in de BRL worden gesteld (onderdeel 4.8.3, met verwijzing naar NEN 1006:1981, inclusief correctieblad C1: 1990, en NEN 1594:1991), en hierover (inclusief de verbeterbehoefte) rapporteren aan de opdrachtgever,
kan een beheerplan opstellen dat voldoet aan de eisen die daaraan in 3.3.1 van de BRL worden gesteld (onderdeel 4.8.5 van de BRL), kan een controlelijst beheer leidingwaterinstallatie opstellen en bijhouden waarin is aangegeven op welke punten en met welke frequentie de leidingwaterinstallatie moet worden gecontroleerd en onderhouden (onderdeel 4.8.7 van de BRL), kan een logboek opstellen en bijhouden, dat voldoet aan de eisen die daaraan in onderdeel 3.3.2 van de BRL worden gesteld (onderdeel 4.8.10 van de BRL), Eisen met betrekking tot onderhoud De deskundige leidingwaterinstallaties, beheer en onderhoud kan een leidingwaterinstallatie controleren op lekkages en beschadigingen en deze opheffen of repareren (onderdeel 4.10.3 van de BRL), kan legionella beheersmaatregelen uitvoeren (onderdeel 4.10.5 van de BRL), kan afsluiters, kranen, zeven, douchekoppen, schuimstraalmondstukken, beveiligingstoestellen, regel- en inregeltoestellen en de afvoer van ontlastwater onderhouden (onderdeel 4.10.7 t/m 4.10.9 en 4.10.13 van de BRL), kan warmtapwaterinstallaties onderhouden (onderdeel 4.10.10 van de BRL), kan droge blusleidingen en brandslanghaspels onderhouden (onderdeel 4.10.11 en 4.10.12 van de BRL), kan een leidingwaterinstallatie na herstelwerkzaamheden doorspoelen, en zo nodig (laten) reinigen of desinfecteren, en kan meterruimten met warmtelevering controleren (onderdeel 4.10.14 van de BRL). _____________________________________________________________________________________________________ bijlage 1