U I T G AV E H I S T O R I S C H E V E R E N I G I N G H A E R L E M
•
DECEMBER 2010
•
JAARGANG 19
•
NUMMER 4
•
OPLAGE 1950
jaar
Britse collega’s: Londense les in behoud van stedenschoon De Historische Vereniging Haerlem spant zich in om de kwaliteit van de historische omgeving in de stad te behouden en goed in te passen in ontwikkelingen. Soms kunnen buitenlandse steden voor inspiratie zorgen op dat gebied. Die inspiratie kwam recentelijk uit Londen. De Werkgroep Gebouw en Omgeving van de vereniging ontving een delegatie van de Londense ‘Society St. Marylebone’, die in de Britse hoofdstad een vergelijkbare rol als die van de Vereniging vervult.
Hoe om te gaan met particuliere en gemeentelijke plannen binnen historisch Haarlem? Dat is een soort koorddansen. Daarom ging de Werkgroep Gebouw & Omgeving van de Historische Vereniging Haerlem in op de hint van haar lid Alan Barker om het oor te luister te leggen hoe dat gaat in Londen. Zo bezochten Gaby Higgs en Cynthia Poole dinsdag oktober Haarlem. Gaby is de dagvoorzitter van de Londense ‘Society St.Marylebone’, Cynthia is daar voorzitter van de subcommissie Ruimtelijk Ordening. In hun bagage zaten twee doorwrochte Powerpoint presentaties voor ‘s avonds. De uitwisseling begon meteen in de praktijk: een lunch in het prachtig met het oude Droste-gebouw geïntegreerde CocOase. Aansluitend een rondleiding door het Figee-gebouwHierna leidde Alan Barker de Londense bezoekers langs Haarlems top architectuur zoals het station, de Spaarneboog woningbouw uit van de Indiase architect Subash Taneja, het gevangenis
Nieuws over Palace Bioscoop Verschillende initiatieven dringen aan op een breed behoud van de Palace bioscoop. Zorgen zijn er vooral over het behoud van de hal, zijtrappen, foyer en art-nouveau verlichting. De Vereniging hoopt dat de gemeente zeer zorgvuldig om zal gaan met de vergunningen. Meer op www.haerlem.nl
VH Nieuwsbrief no.4 2010 v3.indd 1
complex, de nieuwe Burgwalbrug van de toenmalige stadsbouwmeester Joop Slangen. Maar uiteraard ook langs het winnende prijsvraagproject ‘’ van Gaby en haar man Gary èn langs het Proveniers Hof. Daarna bood de werkgroepvoorzitter de Londense gasten en belangstellenden een aangeklede borrel aan. ‘s Avonds volgde een intensieve workshop in de Hoofdwacht. Deze kennisuitwisseling spitste zich er op toe ‘hoe historische gevelwanden in te vullen’. Londen heeft het behouden van stedenschoon hoog in het vaandel. Anders dan in Nederland is de Londense gemeente geboden bouwadvies in te winnen bij particuliere verenigingen, zgn. ‘Statury Consulting Bodies’ zoals de ‘Society St. Marylebone’. Alhoewel de Society een andere positie heeft dan onze Historische Vereniging, is de problematiek hetzelfde. Er viel veel van de presentatie te leren. Vaak passeert een bouwaanvraag in Londen pas na meerdere, geheel verschillende gevelontwerpen. Opvallend is dat de ‘Society’ lang niet altijd de voorkeur geeft aan ‘historiserende’ òf klassieke architectuur. De Haarlemse Werkgroep Gebouw & Omgeving verkent de mogelijkheden om bepaalde historische zichtlijnen of doorkijken beschermd te krijgen. Londen past dat reeds positief toe. Geen enkele nieuwe hoogbouw mag bijvoorbeeld te zien zijn vanuit Regent Park; de zgn. Regent’s Park Strategic View. Vergelijkbaar regelt de ‘St. Paul’s Protected Area’ het onbelemmerde ‘zicht’ op dit meesterwerk. Navolgenswaard is de jaarlijkse ‘Marylebone Planning Walk’. Een selectie van bestuurders, vakambtenaren en de ‘Society’ schouwt een aantal probleem òf kanslocaties. ‘s Avonds bespreekt men hoe daar mee verder te gaan òf wat volgende keer anders moet. Een aanpak die wij graag voorleggen aan het nieuwe gemeentebestuur. Met een knipoog naar de Londense Docklandreconstructie, verkenden Gaby en Cynthia woensdag afsluitend de Amsterdamse havenprojecten en de ombouw van de kraanbaan. Zij waren lovend over de gastvrijheid van de Vereniging en over hun ontvangst in Haarlem. “We will certainly be back” waren hun afscheidswoorden.
06-12-2010 11:36:47
Een stedenband om te vieren!
In bestaat de stedenband tussen Haarlem en de stad Osnabrück jaar. Dit is een feestelijke aanleiding de Duitse zusterstad te bezoeken in het eigen lustrumjaar van de vereniging Haerlem (-jaar). In de jaren negentig bezocht onze vereniging eerder de andere Haarlemse zusterstad Angers. Er is een mooi programma voorbereid door de werkgroep excursies en wij hopen op deelname van vele leden van onze vereniging. Verder zal ook de jaarlijkse tentoonstelling in de Hoofdwacht in het teken staan van de historische band met Osnabrück. De tentoonstelling wordt momenteel voorbereid in een gemeenschappelijk project met het Historisch Museum Haarlem. Frans Willem Lantink - voorzitter Een weekend naar zusterstad Osnabrück met de Vereniging Haerlem; vrijdag 15, zaterdag 16 en zondag 17 april 2011
In besloten Haarlem en de Noordduitse stad Osnabrück tot een jumelage. De zustersteden zijn beide middelgroot en hebben een rijke historie. Na jaar jumelage gaat het dan gebeuren. De leden van de vereniging Haerlem gaan in april op bezoek in Osnabrück. Wij worden ontvangen door het stadsbestuur en door de historische vereniging voor ‘Geschichte und Landeskunde von Osnabrück’. Nederlands sprekende gidsen van StadtLand Führungen Osnabrück laten ons twee dagen lang de geschiedenis van de Hanzestad Osnabrück zien, en op zondag naar keuze ook daarbuiten. Indien gewenst halen zij u op van het station en begeleiden u naar uw hotel. Vrijdag 15 april
Vertrek per trein uit Haarlem . uur. Overstappen Amsterdam CS en Hilversum. . uur aankomst van de trein. Ruim tijd om uw hotel te vinden. . uur ontvangst door het gemeentebestuur in de Friedenssaal van het historische stadhuis. De voorzitters van beide historische verenigingen vertellen over Haarlem en Osnabrück. Aansluitend gezamenlijk avondeten in Weinkrüger, een restaurant met een bijzonder architectonisch verhaal. Dan volgt een nachtwachtwandeling door de oude binnenstad.
VH Nieuwsbrief no.4 2010 v3.indd 2
Zaterdag 16 april
. uur start excursieprogramma. Op uitnodiging van de historische vereniging bezoekt u het Staatsarchiv met historische documenten over de stad Osnabrück of u wordt rondgeleid door de rijke kunstcollectie van het Diözesanmuseum. Eeuwenoude liturgische voorwerpen lichten op in high tech vitrines. U luncht individueel. . uur start gezamenlijke rondleidingen door het historische centrum van Osnabrück. We bezoeken o.a. de Dom en de Mariënkirche en zien de middeleeuwse koopmanshuizen. Het is indrukwekkend te zien hoe Osnabrück letterlijk uit de as van de bombardementen is verrezen. . uur verdere middag vrij. De ruime winkelstraten zijn aanlokkelijk. . uur avondeten met leden van de historische vereniging Osnabrück in restaurant Rampendahl. Dit typisch Duitse restaurant heeft een eigen bierbrouwerij. Zondag 17 april
. uur start keuzeprogramma in de omgeving van Osnabrück. Vlak buiten de stad bezoek met rondleiding aan de indrukwekkende oude kolenmijnwerken en het Museum für Industriekultur, met aandacht voor archeologie, geologie, stoomkracht en arbeidsomstandigheden. Of iets verder weg bezoek met rondleiding aan het archeologisch museum en historisch landschap Kalkriese. Hier hebben de Germanen de Romeinse legioenen van Varus verslagen. Beide bezoeken nemen ca. uur in beslag. Busvervoer is mogelijk. Terugreis naar Haarlem individueel, of per groep in de trein van . uur. Aankomst Haarlem . uur. Bovenstaand programma is gebaseerd op gegevens van november . Wijzigingen zijn uiteraard voorbehouden. Prijsindicatie op basis van treinreis ongeveer .- per persoon, exclusief excursies op zondag. U hoeft nu nog niet te betalen, maar reageer snel. Gedurende de maand januari zijn voor u hotelkamers in de oude binnenstad gereserveerd. Aanmeldingen, inlichtingen en coördinatie: Joan Patijn, voorzitter werkgroep Excursies en Lezingen. Algemene voorwaarden en aanmelding weekend Osnabrück 15-17 april 2011.
Het kennismakingsweekend Osnabrück is bedoeld voor leden van de vereniging Haerlem. Lidmaatschap , en voor partner , extra.
06-12-2010 11:36:48
!
Er kunnen heel wat leden mee! De twee restaurants kunnen tot deelnemers bevatten. U reist en verblijft op individuele basis, maar het kennismakingsprogramma en de twee avondmaaltijden zijn gemeenschappelijk en worden door de vereniging in rekening gebracht. Mogelijk geldt dat ook voor de treinreis bij groepstarief. De excursies zijn zo mogelijk in kleinere groepen om de gidsen zo goed mogelijk te verstaan. Wij reserveerden hotelkamers in het centrum van Osnabruck, variërend van één- tot tweepersoonskamers in meer of minder dure hotels. Alles is dan voor u op loopafstand. Alle hotels in Osnabrück zijn degelijk en goed. Richtprijs is gemiddeld per nacht voor een tweepersoonskamer inclusief x ontbijt. U kunt uw eigen keuze maken via de van Osnabrück. Maar wees snel, na januari is deze reservering voor onze vereniging afgelopen. Osnabrück is per auto makkelijk te bereiken via de A, in Duitsland A. Na Hengelo/Oldenzaal nog ca. km. Ook de treinreis is aan te raden.Van Haarlem x overstappen in Amsterdam en Hilversum of Amersfoort, daarna zit u tot Osnabrück in de intercity naar Berlijn. Bij voldoende belangstelling voor dezelfde trein zullen wij proberen kunnen wij voor heen- en terugreis een groepsreductie te boeken. Een retour Osnabrück individueel kost momenteel ca. p.p. Aanmelden
Wij blijven graag met u in contact voor een programma op maat, waarvan u optimaal kunt genieten. Reageer snel. Mail naar
[email protected] en vermeld: Naam, naam partner, volledig adres met telefoonnummer en emailadres. Eventueel ook telefoonnummer gsm voor bereikbaarheid tijdens het weekend. Graag ook uw lidmaatschapsnummer. Reist u per auto of per trein? Wilt u via onze reservering een hotelkamer boeken? Wilt u zondagochtend mee op excursie buiten de stad? Industriekultur of Kalkriese? Hebt u dieetwensen? Mailcontact heeft de voorkeur. Schrijft u anders naar mw. J. Patijn, Van Valckenburghlaan , Bloemendaal of bel – (voicemail) of –
Lid zijn. En zéker zijn van excursies. Gelukkig zijn eind vorig jaar de excursies en lezingen weer op gang gekomen. De ene lezing/excursie was overvol, voor een andere was te weinig belangstelling; uitschieters zullen er altijd blijven. Bij grote belangstelling kan het meenemen van introducees een probleem zijn. Enerzijds een goede zaak, vooral met het oog op ledenwerving. Anderzijds is het sneu voor leden die graag mee willen dat zij negatief bericht krijgen omdat er al teveel introducees meegaan. Uitgangspunt is dan ook dat eerst de leden aan bod komen en daarna de introducees. Mocht de partner van het lid introducee zijn, dan stelt het bestuur voor om ook (voor slechts .-) de partner lid te maken van de Historische Vereniging Haerlem. Zo voorkomt men teleurstelling. Bij voorbaat dank voor de aanmelding van uw partner als lid.
VH Nieuwsbrief no.4 2010 v3.indd 3
Column Hoe ‘open’ waren de Monumentendagen? Er was veel moois te zien tijdens de jongste editie van de Open Monumentendagen. Maar veel ook niet. De kerken en openbare gebouwen ken ik hier zo langzamerhand wel. Zeer de moeite waard, daar niet van. Wel nog even naar de Bakenesserkerk geweest, die verbouwd wordt. Dat belooft wat. Maar wat ik miste in het aanbod zijn particuliere woonhuizen. Ik zag dat er een appartementengebouw aan de Bakenessergracht was opengesteld. Maar verder dan de hal - die was voorzien van een fraai, maar niet bijzonder spectaculair tegeltableau - kwam ik niet. Een Nauwelijks Open Monument dus. Hebben de bewoners van monumentenpanden angst voor het toelaten van vreemden in hun huizen? Zou ik kunnen begrijpen. Maar als dat de reden is, is er dan niet een andere manier te vinden om een kijkje te nemen in die monumentenwoningen? Bijvoorbeeld voor kleine groepjes leden van onze vereniging, onder begeleiding van een bestuurslid? Een soort Besloten Open Monumentendagen. De bewoners kunnen anderen dan op een veilige manier laten genieten van al dat moois waar ze zelf ook trots op zijn. Bovendien, de uitgevoerde restauraties zijn toch ook voor een deel met gemeenschapsgeld gefinancierd! Een idee voor de werkgroep Lezingen en Excursies? En nu ik toch kritisch ben. Met het mooie weer waren velen - op zichzelf bezien gelukkig -per fiets naar de stad gekomen. Maar de fietsenstallingen op de Botermarkt en in de Smedestraat bleven op zondag dicht. Het gevolg: hordes fietsen voor de monumenten, en zeker ook voor de Hoofdwacht! Ik heb aan de gemeente gevraagd of dat volgend jaar ook anders kan. Dat zal afhangen van de afweging van de kosten tegen de baten, zo vernam ik. Het valt te hopen dat die volgend jaar zal leiden tot een andere beslissing. Want ik vond het eerlijk gezegd geen gezicht. En een fraai gezicht mag toch zeker wel tot de baten worden gerekend!
Peter van Wingerden
Behoefte om te reageren op deze column? Stuur uw reactie naar
[email protected]
Uw bijdrage 2011 Bij de laatste Nieuwsbrief van 2010 treft u de acceptgiro voor de bijdrage voor 2011 aan. Het bestuur stelt het zeer op prijs als u vlot betaalt. Het scheelt de vereniging veel moeite en kosten van herinneringen. Namens het bestuur, Mr.W.D.Slik, penninmingmeester
06-12-2010 11:36:48
‘Voedselbank’ uit een ver verleden:
Pastoor Bloemert en zijn Broodkantoor
Over de stichter van beide instellingen, de vrijwel onbekende Haarlemmer Augustijn Bloemert, schreef Wim Cerutti vorig jaar een biografie. Bloemert, die priester was, verbleef lang in de Zuidelijke Nederlanden,
een uitkering in geld of goederen. Dat heeft geduurd tot eind . Het Broodhuisje is zeer recent gerestaureerd en is naar de oude stijl, met de originele voorwerpen, schilderijen en regentenborden (veel is bewaard gebleven) ingericht. (Zie ook lezing /excursie pagina ) Wim Cerutti, De ‘Haerlemsche Augustyn’. Pastoor Bloemert (1585-1659) en zijn Broodkantoor. Uitgeverij Spaar en Hout. € 29,90
Foto Jos Fielmich
Hoeveel Haarlemmers kennen het Broodhuisje uit 1665, gelegen achter de gevels van Lange Veerstraat 19-21, het meest verborgen rijksmonument van de stad? En wie kent de schuilkerk uit 1636 aan de Kokstraat/Bakenessergracht? Binnenkort is er een mooie gelegenheid om er alles over te horen. Een lezing in de `Hoofdwacht met aansluitend een bezoek aan het Broodshuisje op zaterdag 12 februari 2011.
maar keerde na veel omzwervingen in terug naar zijn geboortestad waar hij tot zijn overlijden in zou wonen. Hij maakte er een fraaie kerkelijke carrière. In werd hij pastoor van het Haarlemse Begijnhof. In stichtte Bloemert een katholieke schuilkerk in een brouwerij aan de Bakenessergracht/Kokstraat. Van deze kerk werd hij pastoor. Het werd in de achttiende eeuw een oudkatholieke schuilkerk. Bloemert was een vermogend man en een weldoener. Bij testament bepaalde hij dat van de opbrengst van zijn vermogen ‘ten eeuwigen dage’ brood moest worden uitgedeeld aan de katholieke Haarlemse armen. Voor deze brooduitdelingen werd een huisje nabij de Lange Veerstraat aangeschaft, waar vanaf tot circa wekelijks brood, later ook turf is uitgedeeld. Dit Broodhuisje of Broodkantoor was een soort Voedselbank. Vanaf werden brood en turf vervangen door
Pieter Rixtel en Baruch de Spinoza: Wat Pieter Rixtel te maken heeft met spinazie eten Weinig Haarlemmers zullen zich bij de naam van Pieter Rixtel iets kunnen voorstellen. Geen straat is naar hem genoemd en ook andere verwijzingen naar zijn naam ontbreken. Toch wordt hij prijzend genoemd in “Deugd boven Geweld”. Daarin staat dat de e eeuwse rederijkerskamer De Wijngaardranken onder het devies ‘Liefde boven al’ nog een laatste kwalitatieve impuls kreeg door Pieter Rixtel, die er van tot aan zijn vroege dood in factor van was. Een factor was de leider van de literaire werkzaamheden der rederijkers, en zorgde ervoor dat er gedichten, liederen en zo mogelijk toneelstukken werden geschreven en ten gehore werden gebracht. Een ‘schrander brein’
Pieter was in in Haarlem geboren, maar als jongetje van zes jaar met zijn recentelijk hertrouwde vader naar Amsterdam verhuisd. Daar bezocht hij de beroemde Latijnse school van Franciscus van den Enden. Hij was een
VH Nieuwsbrief no.4 2010 v3.indd 4
pientere student. Volgens zijn latere vriend Verhoek had hij een ‘schrander brein’ en schreef hij al op heel jonge leeftijd gedichten. De later beroemde filosoof Spinoza vond rond onderdak bij Franciscus van den Enden. Dat moet in dezelfde tijd geweest zijn, dat Pieter Rixtel daar ook verbleef. Spinoza heeft er waarschijnlijk les gegeven. Het is mogelijk dat de jonge Rixtel les van Spinoza heeft gehad. Op een curieuze manier zijn hun namen in de Spinozaliteratuur verbonden geraakt. Toen in het -jarig zoontje van de Hoornse advokaat Boëthius van Elslant de school van Van den Enden bezocht, herinnerde Pieter zich hoeveel hijzelf daar had geleerd. Hij schreef vader Van Elslant een gedicht, dat eindigde met de volgende verzen, gericht aan zoon Jan: “Vaar voort zo Zoontje, leer en weet, Zuig Geest uit van den Endens ader, Op dat ons blijke dat uw Vader, Achil* bij Chiron** heeft besteed.” * de Griekse held Achilles ** diens leermeester, een wijze centaur
06-12-2010 11:36:52
Jonge
Muggen
Foto Pe
ter van
Graafei la
nd
Plannen en uitvoeren
Foto Jos Fielmich
Stenen raadsel uit Wie herkent in deze stukken gevelsteen uit 1632 iets dat de Stichting Geveltekens verder op het spoor zou kunnen zetten. Deze stukken gevelsteen zijn restanten uit de opslag van de vroegere oude werf van Monumentenzorg van de gemeente. Wij zijn op zoek naar gegevens of aanknopingspunten om deze steen weer compleet te kunnen maken. Binnen de werkgroep wordt gesproken over Huis ter Cleeff. Maar echte bewijzen zijn er nog niet.
…Spinoza heten
De eerste regels van dit citaat hebben Meininger en Van Suchtelen in hun studie over Van den Enden het idee ingegeven dat Rixtel hiermee aan de basis zou hebben gestaan van het beroemde gezegde: “Ga zo door mijn zoon, en gij zult Spinoza heten.” Zij schrijven heel aandoenlijk dat de -jarige “Pietje Rixtel” op deze wijze zijn waardering voor zijn leermeester Van den Enden tot uitdrukking heeft willen brengen. Kennelijk wisten zij niet dat “Pietje” in allang Pieter was, want toen de jonge Jan van Elslant jaar was, was Pieter . In het boek over Spinoza’s filosofie “En je zult spinazie eten” van Jan Knol begint de schrijver met uit te leggen hoe hij aan de titel is gekomen. En zo duikt het verhaal van Rixtels aandeel daarin op. Weliswaar wordt hij slechts als een -jarige leerling van Van den Enden opgevoerd, maar daarmee wordt wel degelijk onze Pieter Rixtel bedoeld. Vanaf loopt er dus, ongeweten, een lijntje van hem naar Baruch de Spinoza. In later eeuwen werd het beroemde gezegde niet altijd meer begrepen; in minder erudiete kringen was Spinoza een onbekende, en werd zijn naam verbasterd tot spinazie (eten). Want het verband tussen goede prestaties en het eten van gezonde groente, dàt begreep iedereen…
In de herfstvakantie heeft de werkgroep de gevelstenenspeurtocht ‘Kijk eens omhoog!’ getest. Helaas was er weinig belangstelling voor. Redenen waren waarschijnlijk het slechte weer en veel andere concurrerende kinderactiviteiten die dag in Haarlem. Toch menen wij deze speurtocht te kunnen aanbieden aan de hoogste groep van de basisscholen. Het is ons bekend dat na de Cito-toetsen in groep 8 veel leerkrachten naarstig op zoek zijn naar een zinvolle invulling van de resterende schoolperiode. Voortgezet onderwijs De werkgroep is ook met plannen bezig voor het voortgezet onderwijs. Het project ‘Stappen in de stad’ is een voortzetting van het ‘Wie wat bewaart, heeft wat!’-project. Ook hier weer gebaseerd op samenwerking met dezelfde acht andere erfgoedinstellingen. Er is veel tijd en aandacht gestoken in de voorbereiding. Maar nu zijn we zo ver dat het plan van aanpak vrijwel rond is en wij het subsidiepad kunnen opgaan. Hoewel dit een slechte tijd is voor het aanvragen van financiële steun, hopen wij dat educatieve projecten voor de jeugd gespaard zullen blijven. Verder is er het plan om eindexamenkandidaten die een hoog resultaat in het vak geschiedenis hebben behaald, en die misschien zelfs geschiedenis gaan studeren, bij de vereniging te betrekken. Dat zou bijvoorbeeld kunnen door ze bij de uitreiking van het diploma in het zonnetje te zetten en ze een jaar lidmaatschap aan te bieden.
Monumentennacht; ook voor kinderen Ten slotte: op 29 januari 2011 zal er in Haarlem weer een MonumentenNacht worden georganiseerd. Na de succesvolle dwaallichtjestocht voor kinderen van vorig jaar, is er nu het plan een tocht met een spannende vertelling voor hen op te zetten. Een soort ‘Rattenvanger van Haarlem’- wandeling. Waarschijnlijk begint deze om 19.00 uur bij de Hoofdwacht. Verdere vertelmomenten zijn de Bavo en het Noord-Hollands Archief. Ook de volwassenen worden die avond natuurlijk niet vergeten. Er zijn heel veel leuke activiteiten in allerlei mooie Haarlemse monumenten in voorbereiding. Er zal in de komende periode op ruime schaal een folder worden verspreid. Details kunt u natuurlijk ook op de website van de vereniging in de gaten houden. Marjorie Vroom
Klaas de Jong (lid Historische Werkgroep)
VH Nieuwsbrief no.4 2010 v3.indd 5
06-12-2010 11:36:57
Ir. Lucas Christiaan Dumont, b.i. (1865-1935)
Sporen van een bescheiden vernieuwer Het is het 75 jaar geleden dat Ir. Lucas Christiaan Dumont overleed. Misschien niet direct een naam met een bekende klank. Toch is elke Haarlemmer met oog voor de stad vertrouwd met de sporen die hij naliet.
Over de persoon Dumont is voornamelijk bekend dat hij als bouwkundig ingenieur een kundig vakman met een gedegen kennis en een grondige aanpak is geweest. Een harde werker die veel heeft nagelaten, maar nooit op roem is uit geweest. Zijn medewerkers spraken vol bewondering en met respect over hem, maar legendarisch is hij nooit geworden. Na de succesvolle afronding van zijn studie in Delft in is hij, na een korte periode assistent van zijn oud-leermeester te zijn geweest, in dienst getreden van een particuliere waterleiding maatschappij. Na vijf jaar heeft hij zijn werkterrein verlegd naar stadsvernieuwing en heeft hij in vier jaar tijd achtereenvolgens gewerkt bij de gemeenten Zierikzee, Nijmegen en Deventer. Uiteindelijk is hij per november benoemd als eerste directeur van Openbare Werken in Haarlem, welke functie hij tot zijn pensioen begin zou uitoefenen. In deze periode van ruim jaar heeft
hij een dusdanige invloed gehad op de ontwikkelingen van de stad Haarlem, dat zijn werk gezichtsbepalend genoemd kan worden voor de twintigste-eeuwse stad. De lijst van alle stadsuitbreidingen, bruggen, gebouwen en scholen die onder zijn leiding tot stand zijn gekomen, is lang. De belangrijkste voorbeelden zijn de Amsterdamse buurt, de Patrimonium buurt, de Slachthuisbuurt, de Kleverparkbuurt ten zuiden van de Kleverlaan, de buurt aan de voet van de kathedraal van St Bavo, diverse bruggen waaronder de Jansbrug, het Openbaar slachthuis, de verbouwing van het Oudemannenhuis tot Frans Hals museum, de met vijfjarige cursus aan de Zijlvest en de aan het Santpoorterplein. Ook is hij verantwoordelijk voor de omvangrijke bestratings- en rioleringswerken. Daarbij heeft hij gezorgd voor het aanleggen van trottoirs, die rond nauwelijks aanwezig waren. Andere bijzondere werken waren de uitbreiding
ir. L.C. Dumont in zijn werkamer Het bestraten van de grote Markt in 1924
van de begraafplaats aan de Kleverlaan en de zweminrichtingen aan de Kleverlaan en aan de Houtvaart. Het grote belang van deze stadsuitbreidingen is Dumonts moderne visie op stedenontwikkeling geweest. Als eerste heeft hij de diverse functies van een stad, zoals wonen en werken onderscheiden en benoemd. Voorbeeld daarvan is de situatie langs het Noorder Buiten Spaarne. De woonwijken (Transvaalbuurt en dergelijke) aan de ene kant en de industrie (Waarderpolder) aan de andere kant. Ten slotte kan nog worden gemeld dat Dumont vanaf zijn aantreden als directeur Openbare Werken tot aan zijn pensioen bestuurslid van de Vereniging Haerlem is geweest.Zijn bescheidenheid heeft ervoor gezorgd dat zijn naam in Haarlem niet in ieders geheugen staat gegrift, maar datgene wat hij heeft nagelaten hoort jaar na zijn overlijden nog altijd tot Haarlems culturele erfgoed. Henk Ahles, lid van de Historische Werkgroep.
Dank voor 15 jaar gastvrije ontvangst Mevrouw Jo Valkenier-Blok heeft - na een lange staat van dienst - afscheid genomen van het gastvrouwen- en gastherenteam van de hoofdwacht. 15 jaar behoorde zij tot de vaste kern van vrijwilligers die zorgt dat bezoekers en toeristen kunnen genieten van de Hoofdwacht en de tentoonstellingen. Ze zegt: “Het ontbrak me niet aan enthousiasme maar het zijn de jaren die gaan tellen. Vooral de trappen in het gebouw worden op den duur een hele hindernis.”Onder de mooie herinneringen aan het werk – ‘de kers op de taart’ - noemt ze met name de voorbereidingen op de tentoonstellingen. Die voorbereidingen bestaan o.a. uit stadswandelingen en de gedachtenwisseling met de expositiemakers. De vrijwilligers worden immers goed voorbereid op tentoonstellingen om als gids en vraagbaak te kunnen functioneren. De vereniging dankt mevrouw Valkenier-Blok voor haar lange inzet.
VH Nieuwsbrief no.4 2010 v3.indd 6
Verdwenen van de Zijlvest, maar terug op de gevel
06-12-2010 11:36:58
“Een cultuurhistorisch geweten dat nog vaker zou mogen klinken” Pieter Heiliegers is al een aantal jaren lid van onze vereniging en actief in de gemeenteraad voor de . Zo was hij aanwezig toen de in aan onze vereniging een prijs uitreikte wegens de inzet van zovele vrijwilligers voor het behoud van het cultureel erfgoed in Haarlem. Een afbeelding van de gevelsteen die hij en zijn vrouw José hebben laten aanbrengen aan hun huis aan het Spaarne was te zien tijdens de tentoonstelling Geveltekens van toen en nu. U weet wel, die met dat apenstaartje! Op april is hij geïnstalleerd als wethouder van Haarlem met in zijn portefeuille Financiën, Bedrijfsvoering en Cultuur. Hij is nu ruim maanden als zodanig actief, reden voor een interview.
U bent al jaren lid van vereniging. Heeft het wethouderschap uw relatie tot onze vereniging beïnvloed? “Het wethouderschap heeft mijn relatie tot de vereniging Haerlem wel degelijk beïnvloed. Er zijn in Haarlem veel verenigingen actief, en ik kan de ene niet bevoordelen boven de andere. Zelfs de schijn van belangenverstrengeling wil ik zorgvuldig vermijden. Toch durf ik ronduit te zeggen dat ik jullie een warm hart toedraag. Wat jullie bijvoorbeeld voor schoolkinderen doen, vind ik echt geweldig. Als ik hoor dat die kinderen hun ouders meenemen naar de Hoofdwacht om te laten zien wat ze daar hebben meegemaakt, spreekt me dat heel erg aan. Ook geniet ik heel erg van de tentoonstellingen.” Hoe ziet u onze vereniging en onze rol in de stad? “De vereniging heeft zo veel kennis en kunde in huis dat ik haar beschouw als een cultuurhistorisch geweten van onze stad; een groep mensen met een professionele mening over cultuurhistorische onderwerpen. Van die rol van cultuurhistorisch geweten mag wat mij betreft nog meer gebruik worden gemaakt dan jullie nu al doen. Een voorbeeld van een goede actie vond ik jullie tentoonstelling over de Zichtlijnen. Daarmee brengen jullie iets onder de aandacht van de politiek dat van belang is, maar waarbij je niet direct stilstaat. Ga ook eens na of de raad en het college die boodschap wel hebben opgepikt. Lees ook het coalitieakkoord kritisch en ga eens na wat er terechtkomt van
De sloop van het HBS gebouw – nu Raakspoort – heeft veel Haarlemmers bezig gehouden. Maar helemaal verdwenen is de HBS-A niet. De eerste ornamenten in de vorm van de ankers van de voormalige HBS-A hebben eind oktober hun plaats gevonden op de Raakspoort. Van een hoopje schroot
VH Nieuwsbrief no.4 2010 v3.indd 7
alle geformuleerde doelstellingen, ook wat betreft Groen en Duurzaamheid. Kies aan de hand daarvan zelf thema’s en ga daarmee aan de slag.”
Wat hebt u de afgelopen zes maanden als wethouder concreet gedaan op cultureel gebied? “Ik heb mij als wethouder o.a. sterk beziggehouden met cultureel ondernemerschap. Aan alle instellingen die zich met cultuur bezighouden zou ik willen zeggen: “Kijk niet alleen naar de gemeente, neem zelf initiatieven”. Een goed voorbeeld is StreetCanvas. Die gebruikt de stad als ‘canvas’ voor jonge kunstenaars en nieuwe kunst. Met net dat laatste stukje bijdrage van de gemeente om dit mogelijk te maken is iets geweldig leuks tot stand gekomen.”
Hoe ziet u de toekomst van Haerlem, mede in relatie tot andere instituten die zich met historie bezighouden? “Ik zou graag zien dat de culturele instellingen elkaar waar mogelijk helpen en aanvullen. Er ligt nog zoveel moois in de depots dat zelden of nooit getoond wordt. Waarom zou het bezit van het Frans Halsmuseum niet tentoongesteld kunnen worden in de Hoofdwacht of elders? Bovendien ligt er hier een mogelijkheid voor die instellingen om zelf geld te genereren. Denk eens na over de kansen die er liggen. Bied als vereniging eens een cursus aan via de Volksuniversiteit. Exploiteer jullie kennis op het gebied van geveltekens, bijvoorbeeld in andere gemeenten die daaraan behoefte hebben. Zo ontkom je ook aan de invloed van de onvermijdelijke bezuinigingen die eraan komen. Ik kan jullie ook echt aanraden om de komende tijd samen met de andere cultuurhistorische instellingen in Haarlem plannen te ontwikkelen en gezamenlijk uit te dragen.“ Als afsluiting van dit interview vroeg ik Pieter naar zijn lievelingsplek in Haarlem. ”De Grote Markt, want daar is in de loop der geschiedenis zo verschrikkelijk veel gebeurd!”. En de meest onderschatte plek in Haarlem? “De Wijngaardtuin in de Morinnesteeg, midden in de stad. Een prachtige plek!” Peter van Wingerden
naar een mooie gevel-versiering. Het ProjectManagersBureau van de Gemeente Haarlem heeft na aanbesteding de Haarlemse firma Swaalf Natuursteen het werk gegund om alle natuursteen beelden en ornamenten te restaureren, waaronder ook de oude balk-ankers. Dit werk
hebben zij natuurlijk uitbesteed aan Kees van Riessen van Smederij van Riessen uit Bloemendaal. De ankers zijn ontroest, gerestaureerd en roestwerend behandeld, waarna zij weer zwart zijn gecoat. Een markante herinnering in de Raaksgevel.
06-12-2010 11:36:59
Agenda
Punten
6 januari 2011
Welkom bij de nieuwjaarsbijeenkomst Het bestuur nodigt alle leden uit voor de Nieuwjaarsbijeenkomst op donderdag januari vanaf . uur in de Hoofdwacht. Bij die gelegenheid zal het programma voor het lustrumjaar worden gepresenteerd in aanwezigheid van alle vrijwilligers en enkele bijzondere genodigden.
De lezing is bedoeld voor leden van de Vereniging Haerlem. U moet rekening te houden met de steile trap in de Hoofdwacht. Geef u op via haerlemexcursies@gmail. com of bel – (voicemail inspreken) Noem in beide gevallen uw naam, adres en telefoonnummer en vermeld: lezing Cerutti. In geval van een wachtlijst ontvangt u daarover bericht. Bij veel belangstelling zal de lezing eind herhaald worden.
29 januari 2011
MonumentenNacht Muziek en dans in Haarlemse monumenten; dat is het thema van de komende MonumentenNacht januari. In o.a. de Stadsbiliotheek, de Grote Kerk, museum Het Dolhuys en het Noord-Hollands Archief vinden vanaf . uur muzikale optredens en activiteiten plaats. In de Hoofdwacht treedt vanaf . uur het Ampzing Genootschap op. Joost Mulder brengt oud-Hollandse liederen ten gehore. Ampzingillustrator Eric J. Coolen exposeert in de bovenzaal ‘Nachtillustraties’ van Haarlemse monumenten. In de vooravond kunnen kinderen om . uur meelopen met een muzikale verteller. Zie ook onze rubriek Jonge Muggen. Verder is informatie te vinden o.a. op de websites van de deelnemende instellingen, City Marketing Haarlem en op www.haerlem.nl zaterdagmiddag 12 februari 2011
Lezing over Pastoor Bloemert, met aansluitend bezoek aan het Broodhuisje Lezing met veel beeldmateriaal door Wim Cerutti, over de Haarlemse weldoener pastoor Bloemert, stichter van het Broodkantoor. (Zie ook elders in dit nummer.) Plaats: Bovenzaal Hoofdwacht. Aanvang . uur, inloop vanaf . uur. Aansluitend bezoek in kleinere groepjes aan het recent gerestaureerde Broodkantoor. Toegang , aan de zaal te voldoen. Maximaal deelnemers.
zaterdag 26 maart 2011
‘Leren voor het Leven’, tentoonstelling met leden-rondleiding ‘Leren voor het Leven’ is de titel van de tentoonstelling over de inmiddels verdwenen Haarlemse vakscholen voor jongens en meisjes. Velen hebben herinneringen aan de Haarlemse Ambachtsscholen en de vier Huishoudscholen. Was het onderwijs toen beter of gewoon anders? Ontdek zelf tot mei in het Historisch Museum Haarlem hoe de vakopleidingen voor jongens en meisjes geweest zijn. Op zaterdag maart een aparte rondleiding voor leden van de vereniging Haerlem door drs. Laura van der Wijden, de samenstelster van de tentoonstelling. Groot Heiligland , Haarlem Rondleiding inclusief entree en kopje koffie , p.p. Max. deelnemers per groep. Ontvangst met koffie vanaf . uur Start rondleiding . uur. Bij veel belangstelling volgt een tweede rondleiding; in dat geval koffie . uur, start . uur. Inschrijven is verplicht via
[email protected] o.v.v. rondleiding maart. Aanmelden per mail heeft de voorkeur. Anders telefonisch tijdens de openingsuren van het museum (dinsdag t/m vrijdag, . – . uur, liever niet in het weekend) op tel. nr .
15 t/m 17 april 2011
Jaarexcursie naar zusterstad Osnabrück Zie de uitgebreide omschrijving en informatie over opgave elders in dit nummer. 14 februari 2011
Historisch Café Op maandagavond februari (Valentijnsdag) is er in de Janskerk, het publiekscentrum van het NoordHollands Archief, weer een Historisch Café. Het thema is deze keer ‘Haarlem en Bier’. De aanvang is . uur, de deuren gaan open om . uur. De toegang bedraagt , (inclusief koffie en een drankje na afloop). U kunt reserveren voor het Historisch Café door een berichtje te sturen naar
[email protected] of te bellen met () . Noteert u ook alvast (onder voorbehoud de volgende avonden: april, juni, september en november, de verjaardag van de stad. Die laatste is een – afwijkende – woensdagavond. Een nieuwe beschermheer voor de Vereniging. De heer J.W. Remkes is op juli geïnstalleerd als Commissaris der Koningin in Noord-Holland. De traditie getrouw hebben wij hem gevraagd Beschermheer van de Vereniging Haerlem te worden. Het doet ons veel genoegen te kunnen melden dat de heer Remkes deze functie heeft aanvaard. Het bestuur Gezocht: Museumgezelschap Museumliefhebster zoekt vriendin om samen mooie tentoonstellingen te bezoeken in Haarlem en elders in het land. Vooral op zondagen, bijvoorbeeld een keer in de maand, en reizen met de trein (-abonnement). Leeftijd +. Reacties graag naar mevrouw M. Nolet, telefoon - .
Meer informatie over de Vereniging Haerlem op onze website: www.haerlem.nl Colofon: Haerlem Nieuwsbrief is een uitgave van de Vereniging Haerlem Verenigingszetel: de Hoofdwacht, Grote Markt 17 Postadres: postbus 1105, 2001 BC Haarlem www.haerlem.nl. Secretaris: (023) 529 39 00 Gironr: 377882. Het blad verschijnt vier keer per jaar. ISSN: 1570-4785
VH Nieuwsbrief no.4 2010 v3.indd 8
Redactie: Theo van der Vlugt. Vormgeving: Sinas, Haarlem Druk: drukkerij Excelsior Haarlem (sponsor) Verzending: Paswerk
06-12-2010 11:36:59
