Laatste hulp bij vermoeidheid, benauwdheid, verstopping, misselijkheid/braken en pijn. Congres ‘De laatste zorg’ Carel Veldhoven 22 april 2016, De Reehorst, Ede
Waar ga ik het over hebben? • Een paar uitgangspunten • Moeheid • Benauwdheid • Verstopping van de darmen • Misselijkheid/braken • Pijn En dat in 25 minuten! Dus: één take home message per onderwerp
Uitgangspunten (1)
Uitgangspunten (2)
Vijf symptomen. Hoe vaak komen ze voor? Symptoom
Palliatieve fase
Laatste 1-2 weken
Vermoeidheid
74%
88%
Benauwdheid
35%
39%
Verstopping
37%
29%
Misselijkheid/braken
31%
17%
Pijn
71%
45%
Bron: www.pallialine.nl
Van de vijf (somatische) symptomen • • • • • •
Korte casusbeschrijvingen Van terminale patiënten (in de laatste 3 maanden van hun leven) Met één vraag om over na te denken Na korte inventarisatie Eén take-home message per onderwerp In de workshop volgt meer
Moeheid • Mevrouw van Dijk is 59 jaar. Zij heeft tijdens haar werk als verpleegkundige ooit hepatitis B opgelopen. Die heeft zich ontwikkeld tot een chronische hepatitis, met levercirrose als gevolg. Recent is vastgesteld dat ze een groot hepatocelluliar carcinoom (= leverkanker) heeft van 10-12 cm. • Ze is in zeer matige conditie en ligt het grootste deel van de dag op bed. Ze heeft geen pijn., maar eet nauwelijks meer en drinkt heel weinig. • Ze klaagt het meest over de door haar als zeer hinderlijk ervaren ernstige moeheid. • Ze is in afwachting van twee van haar kinderen, die in Australië zitten Hebben we haar nog iets te bieden ten aanzien van de moeheid?
De belangrijkste behandelingsopties bij moeheid • Medicijnen: • Methylfenidaat (=Ritalin®) • Corticosteroiden (dexamethason of prednisolon)
• Maar vooral: • Accepteren • Uitleg • ‘Leefregels’ aan de hand van de wensen van de patiënt
Benauwdheid • Meneer Janssen is 76 jaar. Hij is weduwnaar en heeft drie zeer betrokken dochters. • Hij is al jaren bekend met een ernstig hartfalen en ernstig COPD • De laatste tijd is hij sterk achteruit gegaan en geeft hij aan dat hij het niet erg zou vinden als de dood hem komt halen • Hij scharrelt nog een beetje rond, maar is grotendeels ADL-afhankelijk • Zijn probleem is vooral de zeer hinderlijke benauwdheid, zelfs in rust • De dochters vragen dringend iets aan de benauwdheid te doen en daarom heeft de arts uiteindelijk voorgesteld met morfine te starten Jij moet als verpleegkundige/verzorgende de eerste dosis geven. Wat voor gedachte zou je daarbij hebben of zou je ergens bang voor zijn?
Benauwdheid en morfine Er gaan regelmatig mensen dood MET morfine, maar zelden AAN morfine, ook niet als ze een ernstig COPD of hartfalen hebben!
Verstopping • Meneer de Vries is 83 jaar. Hij heeft uitgezaaide dikke darmkanker. • Zijn vrouw is dementerend en hij maakt zich veel zorgen om haar en hoe het moet als hij er niet meer is. • Hij is in matige conditie en ligt veel op bed. Soms zit hij in zijn sta-op-stoel in de kamer. Hij eet en drinkt matig. • Verder heeft hij ook diabetes mellitus type 2, subklinische hypothyreoidie, een vergrote prostaat en aambeien • Hij gebruikt als medicatie: gliclazide 2 dd 80 mg, morfine retard 2 dd 10 mg, tamsulozine 1 dd 0,4 mg, lisinopril 1 dd 20 mg, ondansetron 1 dd 8 mg, paracetamol 3 dd 1000 mg Je verzorgt de Vries en het blijkt dat hij al 10 dagen geen ontlasting meer gehad heeft Wat is de belangrijkste oorzaak van de verstopping?
Verstopping • Meneer de Vries is 83 jaar. Hij heeft uitgezaaide dikke darmkanker. • Zijn vrouw is dementerend en hij maakt zich veel zorgen om haar en hoe het moet als hij er niet meer is. • Hij is in matige conditie en ligt veel op bed. Soms zit hij in zijn sta-op-stoel in de kamer. Hij eet en drinkt matig. • Verder heeft hij ook diabetes mellitus type 2, subklinische hypothyreoidie, een vergrote prostaat en aambeien • Hij gebruikt als medicatie: gliclazide 2 dd 80 mg, morfine retard 2 dd 10 mg, tamsulozine 1 dd 0,4 mg, losartan 1 dd 50 mg, ondansetron 1 dd 8 mg, paracetamol 3 dd 1000 mg, geen laxans bij opioid Je verzorgt de Vries en het blijkt dat hij al 10 dagen geen ontlasting meer gehad heeft Wat is de belangrijkste oorzaak van de verstopping?
Verstopping in de palliatieve fase … is meestal multifactorieel bepaald, maar iatrogene factoren, met name medicatie zoals opioïden, zijn de meest voorkomende oorzaken.
Misselijkheid/braken • Mevrouw van Haren is 79 jaar en heeft galblaaskanker • Ze is terminaal en bedlegerig, maar kan nog net op de postoel (omdat ze dat per se wil) • Ze drinkt nog redelijk, maar eet nauwelijks meer • Sinds vanochtend heeft ze buikpijn en is flink beroerd • Ze ziet er belabberd uit, is continue misselijk met kokhalsneigingen en braakt frequent • Wat is de beste behandeling van het braken?
Braken in de (aller)laatste fase De beste behandeling van braken in de terminale fase is het plaatsen van een maagsonde. Een belangrijke rol van de verpleegkundige/verzorgende is het bespreken van de ideeën en weerstanden die er zijn bij de patiënt en zijn naasten
Pijn • Mevrouw van Es is 63 jaar en heeft een niet-kleincellig bronchuscarcinoom (=longkanker) met meerdere botmetastasen • Ze heeft erg veel pijn door één metastase rond de rechterschouder en is op de plek al twee keer bestraald • De pijn is het grootste deel van de dag aanwezig. De pijnscore (NRS) is wisselend tussen 3 en 8 • Er is geen ziektegerichte palliatieve behandeling meer mogelijk en de geschatte levensverwachting is maximaal 8 weken • Ze gebruikt als pijnmedicatie 2 dd 60 mg oxycodon SR en zo nodig 40 mg oxycodon IR • De arts stelt voor om fentanyl neusspray toe te voegen Wat vind je daarvan?
Opioïden bij pijn • ROO’s zijn bedoeld voor de behandeling van doorbraakpijn en niet voor niet goed behandelde (‘achtergrond’)pijn. Bij onzorgvuldig gebruik is er een grote kans op overdosering/intoxicatie en zelfs verslaving
Tot zover
