10 x Bourgondië Dit is Belgisch
De meeste Belgen kennen Bourgondië als een prima halte op weg naar elders, maar ook als een fijne regio om te genieten van de aangename dingen des levens. Het oude hertogdom gaf ons nog een extra reden om te komen rondneuzen: hier zijn nog heel wat plekken te vinden die historische connecties kunnen voorleggen met Vlaanderen en België.
V
ier hertogen - Filips de Stoute, Jan zonder Vrees, Filips de Schone en Karel de Stoute hebben Bourgondië in de loop van de veertiende en vijftiende eeuw ongeziene macht bezorgd. Door een slimme huwelijkspolitiek groeiden hun territoria tot een langgerekt lint van MiddenFrankrijk tot Noord-Holland. Het hof, een van de meest prestigieuze in Europa en heel kunstgeoriënteerd, pendelde voortdurend tussen Dijon, Brugge en Brussel. In de voetsporen van les ducs ontdekken we een heleboel nieuwe aspecten van La Bourgogne.
1 / Het Musée des Beaux-Arts in Dijon Een van de must-sees in hartje Dijon is het vernieuwde Musée des Beaux-Arts, gevestigd in het voormalige paleis van de Bourgondische hertogen. Een bezoek aan de permanente collecties is trouwens gratis. In de verschillende zalen krijg je een mooie staalkaart van de kunstzinnige interesses van de vorsten en hun gemalinnen: portretten uit het atelier van Rogier van der Weyden, polychrome en vergulde retabels (van Jacob de Baerze uit Dendermonde en Melchior Broederlam uit Ieper), plus een reeks schilderijen van Vlaamse meesters. ‘Merk op hoe realistisch de landschappen zijn, met een veelheid aan details. Dat was toen heel vernieuwend’, stelt onze gids. Blikvangers zijn evenwel de imposante praalgraven van de eerste hertogen, Filips de Stoute en Jan zonder Vrees. Ze vullen heel de Grande Salle, waar vroeger de feestbanketten aan het hof plaatsvonden. Vooral de zogenaamde pleurants van albast getuigen van groot artistiek meesterschap. Schitterend hoe de hofbeeldhouwers Claus Sluter – een standbeeld van de man staat op de binnenkoer – en Claus van de Werve erin zijn geslaagd om, met oog voor detail en realisme, de droefenis van deze rouwfiguren tot uiting te brengen. / mba.dijon.fr /
34
2
PASAR maart 2015
4
françois jay
Tekst Erik Brusten - foto’s toeristische diensten & shutterstock
2 / De Notre-Damekerk in Dijon Toen we enkele jaren geleden op citytrip waren in Kortrijk, vertelde de stadsgids het volgende: ‘Men vertelt hier niet graag dat tachtig jaar na de Guldensporenslag de Fransen Kortrijk hebben geplunderd. Het uurwerk en het beeld van Manten zijn toen meegenomen naar Dijon.’ De oorlogsbuit van Filips de Stoute prijkt inderdaad op de toren van de gotische Notre-Damekerk. De inwoners van Dijon, die erg gesteld waren op Manten, hebben hem, uit medelijden, het gezelschap gegeven van een vrouwtje en zelfs nageslacht. Hij slaat nog steevast elk uur met zijn hamertje. Het verhaal wil dat de Kortrijkse burgemeester in de jaren vijftig tijdens een bezoek aan Dijon zijn collega zou hebben gepolst of Manten niet mee mocht naar zijn thuisstad. Als teken van goed nabuurschap heeft Dijon toen betaald voor de beelden van Manten en zijn vrouwtje Kalle die dezer dagen op het Kortrijkse belfort prijken. / www.patrimoine-histoire.fr/Patrimoine/Dijon/ Dijon-Notre-Dame.htm /
3 / Prestigieuze (ex-)abdij Champmol
1
Net buiten Dijon bevinden zich de restanten van een kartuizerabdij die door Filips de Stoute is gesticht. Bedoeld als mausoleum voor de hertogen, maar ten tijde van de Franse revolutie grotendeels vernield, herbergt de site van Champmol vandaag een psychiatrische instelling. Maar er zijn nog enkele sporen uit de Bourgondische periode bewaard gebleven. In het voorportaal van de kapel verwelkomen de stichters van de abdij, links Filips de Stoute en rechts zijn gemalin Margaretha van Male, geknield de bezoekers. Wie aandachtig kijkt, kan op de sokkel van de Maagd de initialen van de stichters terugvinden. Maar hét chef-d’oeuvre van Champmol is de ‘Puits de Moïse’. Vanuit de nissen van de zeshoekige sokkel kijken zes profetische figuren en engelen over onze hoofden heen. De subtiele kleurtoetsen en fijne details van het beeldhouwwerk – zoals de indrukwekkende baard van Mozes – onderstrepen het vakmanschap van Claus Sluter. De Noord-Nederlandse meester, die ook in Brussel heeft gewerkt, was een van de auteurs van dit meesterwerk. Hij is overigens maar een van een heel arsenaal binnen- en buitenlandse kunstenaars en vaklui die gedurende decennia aan de bouw en decoratie van deze abdij hebben meegewerkt. / www.visitdijon.com/fr/dijon-culture-puits_de_ moise.htm /
4 / Kapel in zwart-geel-rood in Châteauneuf-en-Auxois
vincent arbelet
Het middeleeuwse dorpje Châteauneuf-en-Auxois, een van les plus beaux villages de France, kijkt vanop de heuvels uit over het idyllische landschap van Pouillyen-Auxois: in de verte kondigt zich al de Morvan aan, beneden trekt het Canal du Bourgogne een blauw lint door de vlakte. ‘Dit is het ideale decor om de streek PASAR maart 2015
6
35
alain doire - bourgogne tourisme
5
per fiets of met een boot te verkennen’, weet pr-vrouw Veronique Beigenger. Maar ze wil ons vooral met het plaatselijke kasteel laten kennismaken. Het is een van de weinige kastelen waar de middeleeuwse structuren bewaard zijn gebleven, luidt het. Kasteelheer Philippe le Pot was geruime tijd een medestander van Filips de Goede en Karel de Stoute. In die hoedanigheid had de man meer dan één band met onze contreien, zo blijkt: Philippe le Pot onderdrukt mee de opstand van de Gentenaars tegen de Bourgondiërs in 1453, verblijft in de hertogelijke residentie in Brugge en tooit Rijsel in zwart en rood. Die kleuren vinden we, aangevuld met een streepje geel, ook terug in de kapel van dit kasteel. De Belgische driekleur avant la lettre? Nee, die bestond nog niet in de vijftiende eeuw, stelt gids Emilie. ‘De kleuren verwijzen naar het wapenschild van de edelman’. En er is nog een déjà vu: zijn grafzerk wordt gedragen door treurende figuren en doet meteen denken aan de pleurants van Dijon. www.cotedor-tourisme.com/bourgogne/chateauneufen-auxois
5 / Retabels in Ternant Ternant is een onooglijk dorpje, ten zuidoosten van de Morvan, het groene hart van de Bourgogneregio. Het verdient absoluut een plek in deze top tien, en wel omwille van twee kanjers van retabels die in de plaatselijke Sint-Rochuskerk hangen. Maar hoe belanden zulke pareltjes hier? Het antwoord ligt bij Philippe de Ternant en zijn zoon Charles. Eerstgenoemde vertoefde als kanselier van Filips de Goede vaak in Brugge waar hij het retabel ter ere van de Heilige Maagd aankocht. Zijn zoon Charles bestelt later een nog indrukwekkender retabel (der Passie) voor de dorpskerk, hier in Ternant. Beide retabels zijn
36
PASAR maart 2015
monumentaal, met veel mooie details en kunstig houtsnijwerk. / www.ventsdumorvan.org/pdfs/pdfs/vdm-0315.pdf /
6 / De imposante kathedraal van Autun Autun is de thuisstad van Nicolas Rolin, de kanselier van hertog Filips de Goede en vooral bekend als bouwheer van Les Hospices de Beaune (zie verder). Een van de kroonjuwelen van deze stad is de imposante kathedraal en in de bouwgeschiedenis ervan duikt nog een Rolin op, Jean, zoon van de kanselier en kardinaal alhier. De Rolins hadden in de kathedraal een eigen kapel en daar heeft tot aan de Franse Revolutie een Vlaams meesterwerk gehangen: De Maagd van kanselier Rolin van Jan Van Eyck. De kanselier, die de Vlaamse meester vermoedelijk in Vlaanderen heeft ontmoet, staat er biddend afgebeeld voor de moeder Gods en haar kindje Jezus. Zo’n topwerk hoort niet in een provinciestadje als Autun, meenden de machthebbers op het eind van de achttiende eeuw, dus verhuisde het doek als nationaal patrimonium naar Parijs. Het hangt nu in het Louvre. In het geboortehuis van kanselier Nicolas (nu het Musée Rolin) kan je andere kunst gaan bekijken. We ontdekten Vlaamse werken en artiesten die met kunstenaars van bij ons hebben samengewerkt - zoals Claus Van de Werve, een naam die we al in Dijon zijn tegengekomen. Van zijn hand zie je een beeltenis van kardinaal Rolin. / www.autun-tourisme.com/ fr/a-voir-a-faire-a-deguster/musees /
7 / Couches, Frankrijks jongste wijngebied Olivier Poelaert en zijn eega Patricia hebben carrière gemaakt in de computerbusiness. Maar deze Parijzenaars zijn ook kasteelheer en -vrouw in Couches. ‘Het
chateau de couches alain doire - bourgogne tourisme
7
8
heeft ooit aan een minister van de Bourgondische hertogen toebehoord. Wij hebben het gerenoveerd. We nemen je mee door de onderaardse gangen en organiseren bedrijfsseminaries’, zegt Olivier. Maar zijn naam verraadt toch een Belgische connectie? ‘Ik ben inderdaad een nazaat van architect Poelaert die het justitiepaleis in Brussel heeft gebouwd. Hij was de nonkel van mijn grootvader’, bevestigt hij mijn vermoeden. Eureka! De man des huizes heeft een hobby die helemaal past in de rijke wijntraditie van de streek. ‘We zijn het jongste AOC-wijngebied. De Côtes du Couchois stond bekend als een gebied waar veel wijn van slechte kwaliteit werd gemaakt. Die reputatie heeft ons lang parten gespeeld, maar sinds een aantal jaren werken we goed samen met een aantal wijnboeren en proberen we echt kwaliteit te maken. De kenners weten ons al te vinden’, klinkt het. The proof is in the tasting, dus mogen we het eindproduct zelf ook proeven. De fraaie wijnglazen maken dat dubbel aangenaam. De rode wijn heeft een mooie, volle afdronk, de witte een verrassend frisse toets. ‘Ze hebben potentieel, niet?’ Inderdaad, maar wie wil proeven of een van de zestigduizend flessen van de Côtes wil kopen, doet dat het best ter plaatse: ‘Net omdat we geen massaproductie meer doen, gaan onze flessen snel de deur uit’. / www.chateaudecouches.com /
8 / Germolles: een kasteel voor Margaretha Dat het hertogdom Bourgondië zich tot een machtsfactor van formaat wist op te werken die het Franse koningshuis in grondgebied en prestige naar de kroon stak, is te danken aan militaire veroveringen en een uitgekiende huwelijkspolitiek. Filips de Stoute gaf de aanzet door in 1369 met de dochter van de graaf van
8
Vlaanderen, Margaretha van Male, te trouwen. Het leverde hem meer dan een verdubbeling van zijn grondgebied op. En het verklaart ook waarom Brugge zoveel Bourgondische sporen herbergt (zoals relikwieën van de hertogen). Filips schonk zijn geliefde bruid een eigen kasteel, dat van Germolles, ten zuiden van Beaune. Veel hertogelijke kastelen zijn in de loop der eeuwen vernield, maar dit paleis is knap gerestaureerd. ‘Margaretha heeft hier renovatiewerken laten uitvoeren. De wijngaarden, rozentuin en schapen onderstrepen hoezeer ze hier een bucolische plek van wilde maken’, weet Mathieu Pinet. De eigenaar wijst op de initialen P en M en de distel (‘symbool van verbondenheid’) die overal in de leefvertrekken terugkeren: ‘Ze zijn het werk van Jean de Beaumetz, de Vlaamse hofschilder van Filips. En Claus Sluter heeft hier een monumentale (maar verdwenen) schouw gesculpteerd.’ Deze kunstenaars waren toen ook actief in de abdij van Champmol in opdracht van haar gemaal. De sfeer van weleer kan je in Germolles zelf meemaken tijdens middeleeuwse buffetten. Die worden opgeluisterd met polyfone muziek. / www.chateaudegermolles.fr /
9 / Van stof naar wijn in Beaune Beaune is dé wijnhoofdstad van de Bourgogne. Vlak binnen de ring, met een mooie tuin uitkijkend over de ringmuren, ligt een van de bekende wijnhuizen van deze stad: Bouchard. ‘Dit huis was ooit een militair fort annex gevangenis, maar de familie Bouchard kon het in de negentiende eeuw kopen. Deze familie heeft trouwens een bijzondere band met Vlaanderen’, vertelt onze gids. De Bouchards waren oorspronkelijk afkomstig uit de regio Dauphiné en actief in de stoffenhandel, zo blijkt. ‘In die hoedanigheid reisden >>> PASAR maart 2015
37
ze ook naar Vlaanderen. Zo zijn ze in aanraking gekomen met de wijnhandel en hebben ze zich omgeschoold tot wijnverkopers. Pas nadien zijn ze wijndomeinen beginnen te kopen en is de basis gelegd voor onze wijnproductie en -handel’. 450 percelen in de Côte de Beaune en Côte de Nuits bezit het wijnhuis intussen, ‘voornamelijk premiers en grands crus. Onze hele stock, die zelfs teruggaat tot 1846, telt zo’n tweehonderd miljoen flessen. Daarmee zijn we het grootste wijnhuis in de regio’, klinkt het. / www.bouchard-pereetfils.com /
10 / Hospitaal in Beaune Je mag Beaune echt niet verlaten zonder een bezoek te brengen aan Les Hospices. Dit voormalige hospitaal is niet alleen de topattractie in de regio en bekend van La grande vadrouille met Louis de Funès en Bourvil. Het geldt ook als een parel van de Vlaams-Bourgondische bouwstijl, met de gekleurde dakleien en gotische elementen. Het complex heeft tot 1971 als ziekenhuis gefunctioneerd. Kanselier Nicolas Rolin wilde met de oprichting tegemoetkomen aan de lokale noden: de regio werd in de vijftiende eeuw geplaagd door een economische crisis, wat zorgde voor veel armoede en miserie. De Bourgondische kanselier voorzag in een
Belgische sporen in
Bourgondië
Erheen
• Auto: Brussel-Dijon: 539 km. Ter plaatse is het het handigst als je je met de wagen kan verplaatsen. • Trein: je doet ongeveer 4 uur over de afstand Brussel-Dijon. Je reist met de Thalys naar Paris-Nord, dan met de metro/RER naar Gare de Lyon, waar je per TGV naar Dijon spoort.
14 L’Ermitage de Corton: lekkere streekkeuken even buiten Beaune. Langs de D974, Chorey-les-Beaune. www.ermitagecorton.com
10 zekere bron van inkomsten voor Les Hospices door hen wijngaarden cadeau te doen. Nog steeds vindt jaarlijks een wijnveiling plaats waarvan de opbrengst naar deze instelling gaat. Werp zeker een blik in de Chambre des pôvres, de impressionante ziekenzaal, en de collectie chirurgische instrumenten, en geniet van het aanwezige kunstpatrimonium: wandtapijten uit onder meer Brussel, Oudenaarde en Doornik en het schitterend gerestaureerde retabel van Rogier Van der Weyden, Het Laatste Oordeel. Op de buitenpanelen van dit meesterwerk staan de kanselier en zijn echtgenote, devoot geknield, afgebeeld. / www.hospices-de-beaune.com /
Vanaf € 81 per nacht Rue de Rivault 14, Autun. www.hotelursulines.fr
kanalen wil varen. • be.rendezvousenfrance.com: de Franse toeristische dienst Atout France biedt praktische info voor heel Frankrijk, in het Nederlands. • www.thalys.com: plan hier je reis naar Parijs… • www.voyages-sncf.com: … en hier de rest van je trip naar de Bourgogne.
Meer info • www.bourgogne-tourisme.com: de toeristische dienst heeft informatiepakketten en -gidsen voor wie de Bourgognestreek per fiets wil verkennen of met een boot over de
Slapen
Pasar logeerde bij 15 Le Chapeau Rouge: moderne kamers, op wandelafstand van de winkelwandel straten van Dijon. aar Vanaf € 105 Eten en niet n a G . 18 der… per nacht. n drinken o z huis en. Rue Michelet 5. Wijnhuizen en culinair er st u eg d de regio te www.chapeauverfijnde adressen in wijnen van n lieflijk dorpje dat … de fijne ee e, rouge.fr ôt en overvloed. Wij mochten C n aij w -l ay sé n ro sa In Mar en mooie e d 16 Hôtel Le ro onder meer proeven bij: , e d te e it u als enige w is Charles Audoin (R Clos: mooi, famili11 Loiseau des Ducs: vlak t, s. er re ce ad u d pro rima aal gerund hotel e 7) een p bij het Musée des Beauxla Boulott even buiten Beaune. Arts en bekroond met een Je kan ’s ochtends geMichelinster. Rue Vauban 3, nieten van het ontbijt in de Dijon. www.bernard-loiseau.com ruime tuin van deze voormalige 12 Maison des Cariatides: te midden boerderij. Vanaf € 99 per nacht. van vakwerkhuizen en antiekwinkels Rue des Gravières 22, ligt dit topadres (2 Michelinsterren). Montagny-lès-Beaune. Rue Chaudronnerie 28, Dijon. www.hotelleclos.com www.lamaisondescariatides.fr 17 Hôtel Les Ursulines: dit oude 13 Auberge du Clos du Roy: populair klooster ligt vlak bij de kathedraal eetadres met fijne streekgerechten. van Autun. ’s Zomers kan je hier Place Anne Laprevote 2, Chenôve. dineren op het grote binnenterras. www.aubergeduclosduroy.com
Alle bezienswaardigheden uit de tekst zijn genummerd en vind je terug op deze kaart:
YONNE
BOURGONDIË
A6 E15 E60
CÔTE D’OR
4
Autun
7
Loire
A36 E60
17
Couches
SAÔNE-ETLOIRE
Chorey-les-Beaune E39 Beaune Montagny-lès-Beaune
16
6
Ternant
Dijon
Chenôve Marsanay-la-Côte
14 10 9
5
A31 E17 E21
18
PARC NATUREL RÉGIONAL DU MORVAN
NIÈVRE
3 13
Châteauneuf-en-Auxois
Yonne
15 12 11 2 1
Saône
Germolles
8 A6 E15 E21
20 km
