bomengids GROEIEN Snoeien doet Groeiplaatsen Kwaliteitseisen Grote bomen lossen

bomengids Groeiplaatsen Kwaliteitseisen Grote bomen lossen

Snoeien doet

GROEIEN

Colofon

Colofon Bomengids 2012/2013, dertiende jaargang Bomengids is een uitgave van Van den Berk Boomkwekerijen en verschijnt eenmaal per jaar. Verspreiding: Bomengids wordt kosteloos bezorgd bij relaties van Van den Berk Boomkwekerijen. Oplage: 15.000 Copyright 2012 Van den Berk Boomkwekerijen. Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk, op welke wijze dan ook, worden verveelvoudigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Rechten en wijzigingen voorbehouden. www.vdberk.nl

De Bomengids is gedrukt op FSC papier

2

bomengids 2012-2013

Voorwoord

Geachte relatie, Met een zekere trots presenteren we u dit jaar de bomengids in een nieuw jasje. De nieuwe communicatiestijl met het vogelhuis die we in januari introduceerden, vindt u in het magazine ook weer terug. Het is een stijl met een knipoog maar wel met een heldere boodschap; Van den Berk heeft geschikte bomen voor elk project; groot of klein, privaat of publiek. Bomen die een verrijking zijn voor de omgeving, bomen die de leefbaarheid vergroten, bomen waar iedereen zich goed bij voelt… Voor het kweken van dergelijke bomen is gedegen kennis nodig en deze is bij Van den Berk Boomkwekerijen in de afgelopen decennia zorgvuldig opgebouwd. Kennis die we graag met u willen delen, of het nu gaat over hoe je de juiste boom kiest, wat die boom nodig heeft als het om de standplaats gaat en wat je er vervolgens van mag verwachten als het om milieuwaarden gaat. In deze bomengids laten we een aantal van onze medewerkers aan het woord. Stuk voor stuk bomenkenners én liefhebbers. Toch heeft ieder van hen vanuit zijn of haar functie, ervaring en achtergrond, weer heel eigen specialistische kennis opgebouwd. Daar vertellen ze over in deze gids. We hopen dat het u van nut zal zijn en mocht u naar aanleiding hiervan nog verder met een van hen in contact willen treden dan nodigen we u daar van harte toe uit. We wensen u een goed plantseizoen. Pieter van den Berk Algemeen directeur

bomengids 2012-2013

3

Groeiplaatsen

Groeiplaatsen

”De ziel van de boom bevindt zich in de grond” Zo’n 20 jaar geleden begon Erwin als gediplomeerd hovenier. Al snel realiseerde hij zich dat hij verder wilde in de boomverzorging. Hij behoorde tot de eerste lichting Treeworkers en kwalificeerde zich als European Tree Technician. Sinds een jaar geeft hij vorm aan de afdeling ”Kennis & Advies” binnen Van den Berk. Erwin heeft veel praktische ervaring met het planten en verplanten van bomen in stedelijk gebied. Bij Van den Berk bestond de behoefte meer kennis hierover binnen de organisatie te halen. Sinds vorig jaar ondersteunt hij het verkoopteam en haar afnemers als boomtechnisch adviseur.

Waarom is er de laatste decennia zoveel over groeiplaatsen te doen? Omdat het steeds drukker is geworden onder de grond. Wortels moeten concurreren met een steeds groter web van leidingen en kabels. Er is steeds minder doorwortelbare grond beschikbaar, maar bomen zijn geen lantaarnpalen. Het zijn levende organisme en hebben behoeften aan lucht, water en voedingstoffen. Voorzien de omstandigheden niet in die behoeften of zijn die niet toereikend dan zal de boom wegkwijnen. Daarom zijn goede groeiplaatsen zo belangrijk in de totstandkoming van een succesvol groenproject.

4

bomengids 2012-2013

Hoe ziet de perfecte groeiplaats eruit? Een boom leeft het beste in de volle grond, bijvoorbeeld in een bos. In een bos is de ecologische kringloop intact: in de herfst laat de boom z’n blad vallen, het blad verteert en het bodemleven zet het om in nutriënten. Deze voedingstoffen worden weer door de boom opgenomen en vervolgens begint de cyclus opnieuw. Daarnaast wisselt de boom 80% van de aangemaakte suikers uit met het bodemleven. Het bodemleven heeft een symbiotische relatie met de boom en vormt een belangrijke schakel in zijn biotoop. Het maakt nutriëntenopname mogelijk en zorgt voor een goede structuur van de bodem waar voldoende zuurstof, water en organisch materiaal aanwezig is. In een losse open bodem kan een boom een goed wortelgestel ontwikkelen en dat weerspiegelt zich in de conditie van de kroon. Je zou kunnen zeggen dat de ziel van een boom zich in de bodem bevindt.

Groeiplaatsen

Liriodendron tulipifera, Westergasfabriek, Amsterdam

Erwin van Herwijnen Functie: Boomtechnisch adviseur In dienst sinds: 2011 Boomervaring: 19 jaar Achtergrond: H  ovenier, Treeworker, European Tree Technician

bomengids 2012-2013

5

Groeiplaatsen

Van den Berk bomen komen vaak in stedelijk gebied terecht. Wat betekent dit voor de boom? In stedelijk gebied moet een boom de ruimte delen met kabels, leidingen, riolering, stoep, parkeerplaatsen, wegen, andere bebouwing en niet te vergeten met mensen. ‘Civiel’ en ‘groen’ hebben tegengestelde belangen en komen regelmatig met elkaar in conflict. Een boom kan niet wortelen in een bodem die meer dan 2.5 MPa verdicht is. Een trottoir heeft al snel een verdichting van 4 MPa. Door aanlegwerkzaamheden is de structuur van de grond vaak ook ernstig aangetast en verdicht. Dit heeft een problematische water- en zuurstofhuishouding als gevolg. Er ontstaan situaties waarin het water door de slechte bodemstructuur niet goed afgevoerd kan worden. Er gaan in West-Europa meer bomen dood aan een teveel aan water dan aan een tekort aan water. Men is geneigd te veel water te geven, maar zo ontstaat er een ernstig zuurstofgebrek, want waar water is kan geen zuurstof zijn. Bovendien kunnen er verrottingsprocessen op gang komen.

Dus het gaat vooral om de structuur? Structuur is een belangrijke factor maar het gaat ook om de beschikbare ruimte en het bodemleven. Bomen krijgen vaak te weinig ondergrondse ruimte om op termijn goed door te kunnen groeien en met het bodemleven is het ook

‘Volle grond’ systeem

6

bomengids 2012-2013

niet altijd goed gesteld. Op voormalige landbouwgrond is het, door intensief gebruik van kunstmest, zelfs vaak totaal verdwenen. Verder wordt het afgevallen blad onder druk van de bewoners ijverig opgeruimd dus nieuw organisch materiaal komt niet meer in de bodem terecht. Voor bomen is dit alles bij elkaar funest en zonder maatregelen zal de nieuw aangeplante boom geen lang leven beschoren zijn.

Wat is hieraan te doen? Er zijn diverse mogelijkheden om het conflict tussen ‘groen’ en ‘civiel’ op te lossen door het creëren van, relatief goede, kunstmatige groeiplaatsen. Daarvoor moet je allereerst weten met welke bodemomstandigheden je te maken hebt, waar de bomen exact komen te staan en welke eisen er aan het gebruik van de straat worden gesteld. Veel zal afhangen van de verwachte verkeersdruk en hoe dicht de bomen hierbij komen te staan: bomen in een berm hebben het normalerwijze makkelijker dan bomen in verharding. Afhankelijk daarvan kiest men voor een bepaalde oplossing. Er zijn een aantal systemen op de markt die zorgen dat een boom toch aan water en lucht kan komen en tegelijkertijd aan de eisen ten aanzien van draagkracht van het verkeer voldoen.

‘Tweede maaiveld’ systeem

Groeiplaatsen

Alnus spaethii, Leidse Rijn, Utrecht

Hoe zien die ‘systemen’ eruit? Op dit moment onderscheiden we drie soorten systemen. De ‘compromis’ oplossing, de ‘tweede maaiveld’ oplossing en de ‘volle grond’ oplossing. Het gaat wat te ver om alle technische details hiervan hier uit te leggen maar bij de compromisoplossing gaat het om gebruik van een granulaat eventueel in combinatie met beluchtingssystemen. De andere twee oplossingen zijn wat gunstiger voor de boom. Deze hebben constructies van beton of kunststof welke worden aangebracht onder de verharding. Deze verlichten de druk op de bodem en gaan verdichting tegen. Daarmee wordt gezorgd dat de wortels ook in de

toekomst voldoende lucht krijgen. Als je deze systemen, daar waar nodig, combineert met een substraat dat ook voor de boom acceptabel is, kan men komen tot een goede groeiplaats. Dat is ook in het belang van de civiele collega’s, want hoe hoger de bodem­kwaliteit hoe minder doorwortelbare ruimte de boom uiteindelijk nodig heeft. Je moet met elkaar tot consensus komen. Door bij aanvang in de groeiplaats van bomen te investeren kun je met elkaar succesvolle, duurzame groenprojecten realiseren.

bomengids 2012-2013

7

Snoeien

Snoeien

”Snoeien doet groeien” Cees van Casteren begon zijn carrière bij Van den Berk Boomkwekerijen dit jaar precies 40 jaar geleden. Cees is sinds jaren de sturende kracht in het productie- en logistieke proces en een vraag­baak voor velen. Logisch want hij weet door zijn enorme ervaring hoe bomen zich gedragen en zich op lange termijn ontwikkelen. Je bent een voorstander van snoeien na aanplant. Waarom? Bomen die uit de volle grond komen hebben tijdens het rooien een deel van hun wortels verloren, daar ontkom je niet aan. Daarmee is het evenwicht tussen wortelgestel en kroon verstoord. Door te snoeien breng je het geheel weer in balans en voorkom je dat de boom in een warme periode kan uitdrogen. Gesnoeide bomen herstellen zich sneller en slaan beter aan. Ze laten ook een gezonder beeld zien want bomen die niet gesnoeid zijn staan de eerste jaren maar dun in het blad.

Maar die hebben nog wel hun kroonbreedte. Hoe lang duurt het voordat dit weer aangegroeid is? Dat gaat heel snel. Aan het eind van het eerste groeiseizoen is het weer bijna gelijk getrokken en in het tweede groeiseizoen gaat de gesnoeide boom de ongesnoeide voorbij. Er is hier in het verleden op de kwekerij mee geëxperimenteerd. We hebben dezelfde bomen in rijen naast elkaar gezet, waarvan we de ene

8

bomengids 2012-2013

rij direct na het opplanten snoeiden en de andere rij niet. Na drie jaar hadden de gesnoeide bomen een vollere kroon en ook meer diktegroei op de stam. Snoeien heeft alleen maar voordelen voor de boom en is soms zelfs een voorwaarde voor hergroei. We zeggen niet voor niets ‘Snoeien doet groeien’.

Waarom gebeurt het dan toch zo weinig? Daar kan ik alleen maar naar raden. Ik denk dat niet iedereen dit weet of dat men het uit kostenoverweging achterwege laat. Toch valt dat laatste weg tegen de kosten van uitval die je met snoeien kunt vermijden. Als het een week achter elkaar warm en droog is, wat tegenwoordig onder invloed van klimaatveranderingen vaker voorkomt, kunnen nieuw aangeplante bomen het al zwaar hebben. Het blad gaat meer water verdampen en als dit meer is dan de wortels kunnen opnemen komen de bomen in de problemen. Wat je in zulke gevallen vaak ziet gebeuren is dat men de bomen heel erg veel water gaat geven. Dat heeft geen zin, want als het wortelgestel niet voldoende capaciteit heeft om het vocht uit de grond te halen, verdroogt de boom toch.

Snoeien

Cees van Casteren Functie: Manager productie & logistiek In dienst sinds: 1972 Boomervaring: 45 jaar Achtergrond: Boomteelt vakschool Tilburg Tuinbouwschool Eindhoven

Quercus robur, 1e jaar, na aanplant geschoren, Hengelosestraat, Enschede

bomengids 2012-2013

9

Snoeien

Quercus palustris, maat 80-90, geschoren

10

bomengids 2012-2013

Quercus palustris, maat 80-90, niet geschoren

Snoeien

Hoe moet je de bomen snoeien om dit te voorkomen?

Hoe zit het met water geven, is dat dan niet meer nodig?

Je moet ze ‘scheren’ dat betekent alleen aan de buitenzijde. Een goede kwekerijboom is jaarlijks gesnoeid en dunnen is niet meer nodig. Het gaat om de buitenzijde. Daar, op de eenjarige twijgen, zit het meeste blad en deze verdampen ook het meeste vocht. Door deze twijgen weg te snoeien herstel je de balans het eenvoudigst en tast je de kroonvorm niet aan. Je hoeft het maar eenmaal te doen, direct na aanplant of in ieder geval voordat de boom opnieuw gaat uitlopen. Daarna is snoeien, wanneer het om een kwaliteitsboom gaat, niet meer nodig. Hooguit na verloop van tijd opkronen, afhankelijk van standplaats en verkeerseisen.

Jawel, dat zal in het eerste jaar altijd nodig blijven. Daarbij, en dat kunnen we niet vaak genoeg zeggen; water geven is maatwerk. Beoordeel het weer, bekijk de grond (zo nodig met behulp van een grondboor) en kijk naar de boom. Het aantal malen en de hoeveelheid water die wordt gegeven, moet worden aangepast aan de omstandig­heden. Je kunt dit niet van tevoren in een bestek vastleggen, want dan kan het voor­komen dat een boom, na een hele week regen, nog eens 100 liter extra water toegediend krijgt. Dat moet je voorkomen want een boom kan ook doodgaan aan een teveel water: als de grond continue verzadigd is met water, zit er nauwelijks zuurstof in de grond en zonder zuurstof verstikt de boom. Een boom blijft een levend organisme en heeft, net als mensen, lucht en water nodig. Dat moet het vertrekpunt zijn bij alles wat je doet.

Geldt dit voor alle bomen? Ja ik zou het voor iedere boom adviseren, ongeacht soort en maat. Iedere boom heeft er baat bij.

bomengids 2012-2013

11

Evenementen

Evenementen

”Grote evenementen zijn een extra uitdaging” 2012 is een evenementen jaar voor Van den Berk, hoe komt dat zo?

Dat lijkt logistiek een hele klus. Hoe hebben jullie dat georganiseerd?

Jan van Kempen; dat was eigenlijk toevallig, de Floriade, die één keer in de tien jaar wordt gehouden, de Olympische Spelen en het EK voetbal vallen dit jaar allemaal samen. Voor al die evenementen hebben we bomen geleverd maar verder heeft dat natuurlijk niets met elkaar te maken. Er zijn binnen ons bedrijf ook verschillende mensen mee bezig geweest.

De bomen werden allemaal in het voorjaar van 2010 gerooid en in airpot containers op een speciaal ingericht veld weggezet. Hier kwamen ze aan een druppelleiding te staan en op deze manier konden in 2011, gedurende het hele jaar, bomen worden afgeroepen en geplant. Onze logistieke afdeling berekende en organiseerde het transport op de gewenste data. Alleen al voor de 170 platanen gingen 80 trailers richting Londen. Ook hebben we ter plekke een vinger aan de pols gehouden; onze projectmanager is meerdere malen in Londen op de locatie aanwezig geweest bij aankomst van de transporten en heeft toegezien op het lossen. Verder zijn we nog regelmatig op de locatie geweest om de bomen te controleren en te adviseren betreffende nazorg. Bij de start van de spelen moest alles er perfect bijstaan.

Is er een reden aan te wijzen dat Van den Berk bij deze evenementen betrokken was? Jan van Vechel: we zijn natuurlijk gespecialiseerd in grotere maten bomen en heesters en voor evenementen wil men graag op korte termijn een aansprekend, volwassen beeld realiseren. Volgens een medewerker van de Olympic Delivery Authority (ODA) viel de keuze daarbij op Van den Berk omdat wij een heel groot percentage van de gevraagde bomen in de juiste kwaliteit op eigen kwekerij hadden staan en daardoor in staat waren de uitdagende timetable te realiseren. Het was een hele mooie opdracht en ik vind dergelijke grote projecten erg interessant. Je hebt een intensief contact met de opdracht­gever en dat begint al bij het kiezen en uitmerken van de bomen. Welk beeld staat de klant voor ogen en in welk tijdsbestek moet dit worden gerealiseerd? We leverden ruim 2400 bomen voor het atletendorp, in totaal 45 verschillende soorten, van hoogstam tot meerstammig. 

12

bomengids 2012-2013

Hoe was dat bij de Floriade? Jan van Kempen; dat heeft een langere looptijd gehad. Wij zijn al sinds 2007 bij de Floriade betrokken en het was een van onze langstlopende projecten. Van den Berk leverde in totaal 149 verschillende soorten, in totaal bijna 1500 bomen. De laatste bomen gingen afgelopen maart nog naar de eigen inzending van hoofdaannemer Arcadis: vijf meerstammige Zelkova carpinifolia. Dat was een mooie afsluiting van deze samenwerking.

Evenementen

Bomenallee op de Floriade 2012, Venlo

Jan van Vechel Functie: verkoop en advies UK en België In dienst sinds: 1986 Boomervaring: 26 jaar Achtergrond: M  iddelbare Tuinbouwschool

Svetlana van Son Functie: verkoop en advies Oost-Europa, Rusland In dienst sinds: 2005 Boomervaring: 6 jaar Achtergrond: Studie Germanistiek

Jan van Kempen Functie: verkoop en advies Nederland In dienst sinds: 2000 Boomervaring: 35 jaar Achtergrond: Middelbare Landbouwschool

bomengids 2012-2013

13

Evenementen

Knotwilgen, Nationaal Stadion, Warschau

Was hier vanaf het begin ook al een vaste plantlijst? Nee, het park werd in delen ontwikkeld. Er was een basis idee maar men was ook duidelijk op zoek naar bijzondere soorten en vormen en liet zich graag inspireren door wat ze bij ons op de kwekerij zagen. Het was ontzettend leuk om met de ontwerpers en hun boomadviseur hier rond te lopen en aparte bomen uit te zoeken voor o.a. de Bomenallee en de theaterheuvel. Daarnaast hebben we ook alle beplanting voor o.a. de Chinese inzending mogen leveren en hebben we de tuin van het bijenpaviljoen van bijvriendelijke bomen voorzien. Het was een project met een enorme diversiteit.

En toen kwam er vorig jaar ook nog de order voor het EK stadion van Warschau? Svetlana; ja dat zat al langer in de pen maar de levering werd uitgesteld in verband met vertragingen in de bouw, zoals wel vaker voorkomt met zulke grote projecten.

14

bomengids 2012-2013

Bomen voor het atletendorp in airpot op de kwekerij

Gelukkig konden we in het voorjaar van 2011 snel leveren. Het ging om 111 knotwilgen in de stammaat 40-45 en 26 scharlaken eiken met een stamomtrek van 30-35.

Knotwilgen in Warschau? Ja dat is leuk, want de keuze van de architect voor de knotwilgen was niet toevallig. Als je langs de rivier de Wisla ten noorden van Warschau rijdt, zie je een typisch Nederlands landschap: slootjes met knotwilgen erlangs. Allemaal erfgoed van de Nederlanders die in de 16de eeuw naar Polen trokken en daar polderdorpen aanlegden. Met het planten van knotwilgen wordt de vriendschappelijke band met Polen nogmaals versterkt en zullen Nederlandse spelers en voetbalsupporters zich ook in Polen een beetje thuis voelen.

Evenementen

Floriade 2012, Venlo

bomengids 2012-2013

15

Bomen in de stad

Bomen in de stad

”We moeten meer bomen planten, anders neemt het bestand grote bomen in de toekomst af” Thierry Carlier is al jaren het gezicht van Van den Berk in Frankrijk. Al op hele jonge leeftijd kwam hij vaak met zijn vader in de bossen van de staatsdomeinen waar zijn vader hout inkocht voor de productie van spoorwegwagons. Daar maakte hij kennis met de charme van eiken en beuken en ontstond zijn passie voor bomen. Tegenwoordig zijn bomen voor Thierry niet slechts een product, maar een voorwaarde voor een leefbare omgeving.

Waarom zijn bomen belangrijk voor mensen? Een boom is een belangrijk element in het alledaagse bestaan. Bomen worden om diverse redenen geplant. We gebruiken bomen als grondstof, voor o.a. huizenbouw, verwarming, allerhande gebruiksvoorwerpen of voor geneesmiddelen. Weer andere bomen produceren ons fruit. Daarnaast worden bomen gebruikt

16

bomengids 2012-2013

voor het creëren van schaduw, ter oriëntatie in het landschap of voor religieuze doeleinden. Kortom, we gebruiken bomen op allerlei manieren.

Maar dat is toch al eeuwen zo? Ja, dat klopt. Maar er zijn nog andere zaken bij gekomen. Door de verstedelijking van de laatste decennia hebben bomen ook nog een andere rol gekregen. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat grote bomen de temperatuur in de stad dempen. Ze verbeteren ook de luchtkwaliteit door het afvangen van fijnstof en CO2 en ze herbergen nuttige fauna. Bomen structuren

Bomen in de stad

Trambaan, Angers (FR)

Thierry Carlier Functie: verkoop & advies Frankrijk In dienst sinds: 1996 Boomervaring: 24 jaar Achtergrond: Tuinbouwschool, richting boomteelt, Hogere school voor Tuin- en Landschapsarchitectuur

bomengids 2012-2013

17

Bomen in de stad

Jardin des Tuileries, Parijs

tevens de ruimte en spelen dus een belangrijke rol in de inrichting ervan. Daarnaast is aangetoond dat veel groen in een stad de criminaliteit verlaagt, de waarde van onroerend goed laat stijgen en beter is voor de fysieke en mentale gezondheid van de inwoners. Bomen houden een stad leefbaar en zijn als zodanig onmisbaar.

Omgekeerd stelt een boom ook eisen aan zijn standplaats. Als de groeiplaats niet voorziet in de behoeften van de boom zal deze nooit het gewenste beeld laten zien en langzaam wegkwijnen. Er bestaan echter vele mogelijkheden om groen ook in de stad op intelligente wijze toe te passen, maar daar moet je vooraf over nadenken.

Hoe komt het dan dat er minder bomen worden geplant?

Het denken over bomen moet veranderen?

Omdat bomen ruimte vragen, ruimte die dan niet kan worden ingenomen door gebouwen, welke op korte termijn misschien meer commercieel gewin opleveren. Ook blijken bomen in stedelijk gebied niet altijd succesvol. Ze worden vaak onhandig geplaatst of er worden soorten geplant die vruchten dragen of oppervlakkig wortelen en daardoor voor overlast zorgen. In de stad gelden meer randvoorwaarden waaraan een boom moet voldoen en daar wordt niet altijd voldoende rekening mee gehouden.

18

bomengids 2012-2013

Ja en als eerste is het nodig om de mentaliteit te veranderen. Sommige beleidsmakers en inwoners vergeten de boom en zien alleen de vervelende kant: het ruimtegebrek, het verlies van blad, wortelopdruk etc. Maar een boom is een levend organisme en speelt een belangrijke rol in ons ecosysteem. Dat moet gerespecteerd worden en het nut van bomen moet beter worden onderkend. Kennis van soorten en groeivoorwaarden moet toenemen zodat visies over het planten van bomen veranderen. In de basis gaat het daarbij maar om twee

Bomen in de stad

zaken. Kies een soort of cultivar die kenmerken heeft welke passen bij de standplaats. Kijk vervolgens naar de kwaliteit van de groeiplaats en neem ondergronds de noodzakelijke maatregelen. Als we daar vooraf goed over nadenken en naar handelen heeft ook een boom in stedelijk gebied kans op een duurzaam leven en vraagt deze weinig qua beheer. Bomen zijn onderdeel van het erfgoed van steden, dorpen, parken en tuinen. Ze worden geplant voor meerdere generaties. Als wij nu niet planten hebben de generaties na ons straks geen grote bomen meer in hun leefomgeving, dan neemt het bestand zichtbaar af.

hoe verschillende soorten daar op zullen reageren. Door een grote verscheidenheid aan bomen aan te planten worden risico’s gespreid. Diversiteit houdt een gebied daarnaast aantrekkelijk voor de mens en draagt bij aan de soortenrijkdom van de fauna. Van den Berk heeft ingezet op het ontwikkelen van een breed assortiment met een grote diversiteit. We hebben een van de grootste collecties van Europa. Mijn missie in de hoedanigheid van technisch-commercieel adviseur is voor alles een missie van raadgeving en van begeleiding. Niet alleen voor de dag van vandaag, maar voor de lange termijn. “Een boom wordt geboren, leeft en sterft”, net zoals u en ik.

Hoe zie je de rol van Van den Berk Boomkwekerijen? Diversiteit in aanplant vinden we nog altijd belangrijk voor een groene toekomst. We weten niet precies wat de gevolgen van de klimaatveranderingen in de komende decennia zullen zijn en

Lindes direct na aanplant, trambaan Reims

bomengids 2012-2013

19

Kwaliteitseisen

Kwaliteitseisen

”Kennis en interne controle waarborgen de kwaliteit” Jacqueline is een dochter van oud directeur Paulus van den Berk en een nicht van de huidige directeur Pieter van den Berk. Ze behoort tot de derde generatie van het familiebedrijf. Sinds drie jaar is ze hoofd van de inkoopafdeling waar ze met nog twee andere inkopers zorgt voor de inkoop van al het plant­materiaal. Ze kopen handels- en opplant materiaal in voor de vrijgekomen percelen.

Om wat voor maten gaat het hier? We kopen ons plantmateriaal in verschillende maten in. Bij bomen begint dat bij de maat 12-14. Het zwaartepunt ligt tussen de maten 12-14 en 18-20, maar we kopen ook weleens bomen in maat 45-50 en zwaarder. We proberen onze eigen voorraad goed op peil te houden en als er krapte in een bepaalde soort of maten dreigt te ontstaan vullen we deze aan.

Hoe bepalen jullie je inkoopkanalen? We beoordelen leveranciers op het assortiment, de kwaliteit en natuurlijk de prijs. We kijken of dat aansluit bij wat wij zoeken. Iedere zomer bezoeken we vele kwekers, in Nederland en andere landen. Als we bijzondere partijen bomen tegenkomen worden deze direct vastgelegd, maar het meeste wordt in het najaar ingekocht, wanneer we een totaal overzicht hebben van het aanbod in de markt.

20

bomengids 2012-2013

Waar let je op als het gaat om de kwaliteit? Bij laanbomen gaat het vooral om een rechte stam en de opbouw van de kroon. Het is ook heel belangrijk dat de bomen vaak genoeg zijn verplant zodat ze een goed ontwikkeld wortelgestel hebben. Dat laatste zie je natuurlijk pas als de bomen gerooid zijn en daarom hebben we ook een ingangs­ controle. Onze loodsbaas inspecteert iedere levering bij binnenkomst en kijkt dan ook naar de kluiten. Zijn ze stevig genoeg? Klopt de verhouding tussen de maat van de kluit en de maat van de boom? Ook wordt in de gaten gehouden of de planten vrij zijn van ziektes en of ze onbeschadigd bij ons aangekomen zijn. Tevens moet de ingekochte maat exact kloppen. De loodsbaas waarschuwt ons in geval de kwaliteit niet voldoet aan onze eisen.

Kun je nog iets meer zeggen over die eisen? Stammen moeten in de regel, een beetje afhankelijk van de soort, recht zijn en een duidelijke doorgaande harttak hebben. We willen ook geen ‘hockeysticks’ of andere bomen die niet zorgvuldig ge­oculeerd of geënt zijn en daardoor met een knik in de stam zijn gegroeid. Ook moet het dikke hout uit de kroon

Kwaliteitseisen

Jacqueline van den Berk Functie: Hoofd inkoop In dienst sinds: 2001 Boomervaring: 20 jaar Achtergrond: M  TuS, boomteelt, Int. Agrarische Hogeschool Larenstein

Nieuwe opplant rode esdoorns

bomengids 2012-2013

21

Kwaliteitseisen

Ginkgo biloba in de herfst

22

bomengids 2012-2013

Meerstammige berken

Kwaliteitseisen

zijn gehaald. Dat is belangrijk voor de ontwikkeling van een evenwichtige kroon en dat is weer belangrijk om een boom na verplanting bij ons goed verder te laten groeien. De verhouding tussen wortel en kroon moet vanwege de verdamping wel in balans blijven. Wanneer een boom eenmaal op zijn definitieve standplaats staat mag deze zich vrij ontwikkelen. Tot die tijd moet je de boom op zo’n manier begeleiden dat er een goede basis is gelegd voor de toekomstige groei, dus zonder schurende takken, plakoksels en andere ongewenste verschijnselen die van de boom later een probleemboom kunnen maken.

Is het niet zo dat de opvattingen over het in toom houden van de natuur veranderen? Jawel, op plaatsen waar dat kan zie je dat architecten, ontwerpers en andere groenprofessionals vaker voor ‘karakterbomen’ kiezen. Deze zijn niet kaarsrecht opgekweekt en mogen grillig of scheef zijn. Dat kan alleen niet langs straten en wegen; daar is een bepaalde vrije stamhoogte en een meer gecultiveerde kroon gevraagd. Dat heeft onder andere te maken met veiligheid, toegankelijkheid van de wegen en wensen vanuit het beheer. Toch zie je ook daar verschillen.

Duitse overheden willen bijvoorbeeld vaak hoog opgekroonde bomen. In Engeland wil men graag een wat lagere vertakking en kiest men ervoor de bomen op locatie verder op te kronen. Overigens krijgt ook een natuurlijk groeiende boom pas bij het bereiken van een zekere leeftijd zijn karakter. Een parrotia heeft van nature een grillige stam. Op latere leeftijd kan dat prachtig zijn maar wanneer de boom maat 14-16 heeft is dat nog niet bijzonder.

Er is ook nogal eens wat te doen over soortechtheid. Hoe controleer je dat? Dat is een lastige vraag. Er wordt door sommige kwekers inderdaad nog weleens de hand mee gelicht, maar eerlijkheid duurt het langst. We zijn niet zo makkelijk te misleiden. Er is heel veel bomenkennis binnen het bedrijf aanwezig en al onze interne procedures zijn conform de ISO-9001 normen geregeld. Die twee samen waarborgen de kwaliteit. Verder is ook de keuze van leveranciers en de relatie die je daar mee opbouwt van belang. Met velen hebben we een jarenlange relatie en dat werkt alleen als je beiden je afspraken nakomt.

bomengids 2012-2013

23

Luchtkwaliteit

Luchtkwaliteit

”We kunnen de CO2 vastlegging voor ieder project berekenen” Brenda Swinkels startte haar groene carrière met een stage bij een potplantenkwekerij. Via Intratuin en de groenafdeling van de Gemeente Best kwam ze bij een bedrijf dat zich bezig hield met de teelt van Nederlands Robinia hout. Tien jaar geleden begon ze bij Van den Berk Boomkwekerijen. Brenda is met drie andere collega’s verantwoordelijk voor verkoop en advies aan Nederlandse klanten en zit ook in de interne werkgroep ‘luchtkwaliteit’.

Luchtkwaliteit, is dat niet een thema waar alles al over gezegd is? Nee, dat denk ik niet. Iedereen is overtuigd van het belang van schone lucht, maar over hoe je de luchtkwaliteit op een verantwoord peil houdt is nog veel onbekend. Er wordt veel onderzocht, maar er is nog niet veel concrete informatie beschikbaar waar beleidsmakers en andere betrokkenen op een praktisch manier mee kunnen werken. Wij proberen de informatie die al wel bekend is handen en voeten te geven.

24

bomengids 2012-2013

Waarom is dat voor jullie belangrijk? Dat heeft een deels ideëel, deels commercieel belang. Een goede luchtkwaliteit is van belang voor ieders gezondheid en voor het leven op aarde op lange termijn. Wij werken met levende producten dus hebben daar veel affiniteit mee. We merken ook dat het thema steeds actueler wordt bij onze afnemers en wij hebben een product dat kan bijdragen om doelen ten aanzien van de luchtkwaliteit te realiseren. Want bomen, en vooral grote bomen, kunnen helpen deze kwaliteit te verbeteren. Dat is geen nieuws, maar sinds kort kunnen we ook het effect per boom berekenen. We hebben een rekenmodel ontwikkeld wat de vastlegging van CO2 naar stammaat berekent.

Luchtkwaliteit

Metasequoia’s op het dak van metrostation Canary Wharf, Londen

Brenda Swinkels Functie: verkoop & advies Nederland In dienst sinds: 2002 Boomervaring: 16 jaar Achtergrond: H  AS Den Bosch, Tuin- en Landschapsmanagement

bomengids 2012-2013

25

Luchtkwaliteit

Hoe is dat rekenmodel tot stand gekomen?

Hoe werkt dat in de praktijk?

Dat is eigenlijk een uitvloeisel van eerdere onderzoeken waar we aan mee hebben gewerkt en hebben laten doen. EVO, de ondernemersvereniging voor transport en logistiek, deed in 2010 op initiatief van de provincie Noord-Brabant bij een aantal representatieve bedrijven onderzoek naar de emissie van CO2. Van den Berk Boomkwekerijen had, zoals enigszins verwacht, een negatieve CO2 uitstoot; we leggen jaarlijks meer vast dan dat we tijdens de productie en transport van de bomen uitstoten. De uitkomst was een totaalcijfer en dat maakte ons nieuwsgierig naar wat de individuele bomen nu precies doen.

Afnemers kunnen tegelijk met een offerte ook een opgave van de milieuopbrengst van de bomen ontvangen. In de opgave staat hoeveel de aangevraagde bomen naar verwachting zullen opleveren ten aanzien van de vast­legging van CO2. Wanneer er vooraf bepaalde doel­stellingen ten aanzien van luchtkwaliteit zijn geformuleerd en de klant geeft deze aan ons door, kunnen we nog verder gaan rekenen. We kunnen maten en aantallen onder elkaar zetten, zodat de afnemer de juiste keuze kan maken en deze intern kan verantwoorden.

En daar komt PPO in beeld? Ja, dat klopt. PPO (Praktijkonderzoek Plant en Omgeving en onderdeel van Wageningen Universiteit en Research) heeft op ons verzoek onderzoek gedaan naar de CO2 binding door verschillende maten bomen. De resultaten daarvan zijn vorig jaar bekend geworden en vastgelegd voor bomen met een stamomtrek van 14-16 cm tot en met 90-100 cm. Uiteindelijk heeft de combinatie van beide onderzoeken dit jaar geleid tot een rekenmodel. PPO heeft het model uitgebreid getoetst en we werken er nu sinds een paar maanden mee.

Wat hebben afnemers hieraan? Plannen zijn beter te onderbouwen. Zo is met de beschikbare informatie te berekenen hoeveel bomen, in welke maten, moeten worden aangeplant ter compen­satie van een bepaalde CO2 uitstoot. Omgekeerd kan ook worden berekend wat de opbrengst is van in een projectontwerp opgenomen bomen. In hoog stedelijk gebied kan dit een belangrijk criterium zijn: steeds vaker is luchtkwaliteit onderdeel van het gemeentelijk beleid. Als dat nog niet zo is kan het ook een middel zijn om ‘groen’ hoger op de politieke agenda te krijgen of om meer budget te verkrijgen.

26

bomengids 2012-2013

Je zegt; ‘naar verwachting’? Ja, een boom blijft natuurlijk een levend product en deze moet wel goed vitaal zijn, dus veel bladvolume bezitten, om zijn zuiverende werk optimaal te kunnen doen. Daarvoor moet aan een aantal voorwaarden worden voldaan; het uitgangsmateriaal moet van goede kwaliteit zijn, de boom een goede groeiplaats krijgen, ze moet goed worden geplant, etc. Ook de locatie zal goed in ogenschouw moeten worden genomen. Alle elementen moeten kloppen en daar is expertise voor nodig. Ook zijn er nog andere milieuwaarden die hier buiten beschouwing worden gelaten. Te denken valt aan water­berging, temperatuur­ reductie en biodiversiteit. Wanneer er wensen bestaan ten aanzien van deze factoren is een goed soortadvies en groeiplaatsadvies van belang. Wij kunnen dat ook geven. We zien het rekenmodel als een hulpmiddel maar uiteindelijk blijft het toch vaak maatwerk. Gelukkig hebben we veel bomenkennis in huis.

Luchtkwaliteit

Meerstammige platanen met standbeeld van Frits Philips, Markt Eindhoven

bomengids 2012-2013

27

Limited Edition

Limited Edition

”Deze bomen zijn niet eenvoudig te reproduceren, dat garandeert exclusiviteit” Johan van den Berk is opgegroeid tussen de bomen. Als 15-jarige begon hij met vakantiewerk op de kwekerij en hij woont, ook nu nog, tussen de Van den Berk bomen. Johan is onder meer verantwoordelijk voor de verkoop in een aantal Europese landen en staat dicht bij zijn klanten. Met velen heeft hij een jarenlange relatie en hij weet dus goed wat zijn afnemers zoeken.

Van den Berk Limited Edition, wat is dat? Dat is een collectie bomen waarvan we, zoals de naam al zegt, een gelimiteerde hoeveelheid beschikbaar hebben. Soms is het maar één exemplaar, soms een paar stuks, maar het zijn altijd bijzondere, unieke exemplaren. Veelal solitairen in grotere maten. Het gaat hier om echte blikvangers. Het is een collectie bomen die continue verschilt, want verkocht is verkocht en eenzelfde boom is niet even bij te produceren. Dat garandeert als vanzelf een bepaalde exclusiviteit waar een groep afnemers, nog altijd, naar op zoek is.

28

bomengids 2012-2013

Zijn deze bomen nieuw binnen het assortiment? Eigenlijk niet, want veel van deze bomen en heesters, hadden we al. Van den Berk is van oudsher gespecialiseerd in een bijzonder assortiment en grote maten. Het aanbod was dus altijd al groot maar deze bijzondere exemplaren stonden verspreid over tientallen percelen en waren niet zo goed zichtbaar. We moesten regelmatig een hele middag met klanten op stap om een boom uit te zoeken en dat was voor beide partijen behoorlijk tijdrovend. Bovendien stonden alle bomen in de volle grond waardoor ze in het late voorjaar en de zomer niet leverbaar waren. Dat is wel het moment waarop, met name particuliere afnemers aan hun tuin denken, dus vraag en aanbod kwamen niet goed bij elkaar.

Limited Edition

Rhododendron ‘English Roseum’

Johan van den Berk Functie: V  erkoop & advies Duitstalige landen, Zwitserland & Scandinavië In dienst sinds: 1996 Boomervaring: 25 jaar Achtergrond: M  TuS, HAS boomteelt

bomengids 2012-2013

29

Limited Edition

Wat is er nu veranderd? We hebben een groot deel van deze bomen gerooid en dichter bij het bedrijf gezet. Een deel staat op een speciaal ingericht veld waar ze boven de grond verder kunnen groeien in zogenaamde ‘airpots’. Een ander deel staat kant en klaar in bijpassende bakken. De bomen van de ‘Limited Edition’ zijn hierdoor het hele jaar leverbaar, met of zonder bak. Onze afnemers kunnen het aanbod, nu het bij elkaar staat, ook gemakkelijker bekijken en vergelijken.

Is dat nog steeds belangrijk, er worden tegen­woordig toch ook bomen via internet verkocht? Zelf zien werkt toch het beste omdat ieder van deze bomen uniek is. Klanten weten doorgaans als beste welk effect ze willen bereiken en daarnaast speelt persoonlijke smaak

Sophora japonica in cortenstalen bak op Floriade

30

bomengids 2012-2013

een belangrijke rol. Door de bomen te komen bekijken kunnen ze vorm, maat, textuur en dergelijke goed beoordelen. Het gaat tenslotte vaak om die ene bijzondere solitaire boom die een hoofdrol gaat spelen in een tuin of op een plein. Architecten en hoveniers kunnen zoals altijd de kwekerij met hun klanten bezoeken en met de nieuwe opzet wordt dat nog makkelijker. De ‘Limited Edition’ geeft ze de mogelijkheid vrij snel een aantal bijzondere dingen te laten zien of een voorstel te doen. Mensen zijn heel visueel ingesteld en moeten iets vaak zien om zich een goede voorstelling te kunnen maken. Uit ervaring weten we ook dat er meer budget vrij wordt gemaakt als men heeft gezien wat voor bijzondere mogelijkheden er zijn. Daar heeft lang niet iedereen een idee van.

Pyrus communis ‘Charneux’ in airpot

Limited Edition

Prunus ‘The Bride’

Hoe herkennen we de Van den Berk Limited Edition? De ‘Limited Edition’ boom is te herkennen aan een speciaal ontworpen, duurzaam label. Op dit label staat de naam van de boom en ook de leeftijd bij aankoop. Tevens is er ruimte om het jaar van aanplant te vermelden, zodat ook later de geschiedenis van de boom terug is te vinden. Verder staan, zoals gezegd, een aantal bomen in bakken. We zijn hiervoor de samenwerking aangegaan met een aantal Europese leveranciers van grote boombakken en hebben uit hun assortiment bakken geselecteerd welke passen bij het karakter van de boom en bij de kluitmaat. Er zijn bakken bij met een doorsnede van 2,5 meter. Je kunt je

Fagus sylvatica

voorstellen dat dit een buitenruimte direct aankleedt. Alle bomen zijn echter ook zonder bak, of met een andere bak, leverbaar. Dat is afhankelijk van de wensen van de klant. Een aantal van onze leveranciers produceren ook bakken naar eigen specificaties dus de mogelijkheden zijn grenzeloos. Voor meer informatie verwijs ik graag naar onze website. Deze is nog in ontwikkeling en zal de komende maanden verder worden uitgebreid: www.vdberk.nl/limited-edition

bomengids 2012-2013

31

Grote bomen lossen

Grote bomen lossen

”Je moet zo min mogelijk met de boom manoeuvreren” Grote bomen laden en lossen, is dat anders dan kleine bomen? Dat hangt van het seizoen af. Midden in de winter, wanneer de bomen volledig in rust zijn, zijn ze niet zo kwetsbaar voor beschadigingen op de bast. Dat wordt anders in het vroege voorjaar. Als de sapstromen op gang komen wordt het cambium, de laag onder de bast, zachter en dan beschadigt de bast sneller. Bij kleine bomen loopt dat niet zo’n vaart maar aan grote bomen zitten zware kluiten en het gewicht daarvan kan als een hefboom werken. Als je de boom dan niet goed oppakt kan de stam beschadigen met alle gevolgen van dien.

Over wat voor gevolgen heb je het dan? Als de strop niet juist is bevestigd en de kluit niet wordt ondersteund, kan de strop gaan schuiven en de bast opstropen. Wij noemen dat ‘blekken’. Als dat helemaal rondom gebeurd is zo’n boom ten dode opgeschreven dus dat moet je te allen tijde voorkomen.

En hoe voorkom je dat? Het beste is tijdig te planten; wacht niet tot het laatste moment. Kan het toch niet anders, zorg dan om te beginnen voor een boom met een stevige kluit, want slappe kluiten vallen uit elkaar als je de boom oppakt. Gebruik altijd een hijsband of

Willem van der Linden Functie: all-round kwekerij medewerker In dienst sinds: 2001 Boomervaring: 26 jaar Achtergrond: Laborant

32

bomengids 2012-2013

Grote bomen lossen

Het planten van een nieuwe koningslinde, Tilburg

bomengids 2012-2013

33

Grote bomen lossen

ketting met kluithaken voor ondersteuning van de kluit en gebruik de strop met beleid. Het gaat erom dat je weet wat je doet. Bij kwetsbare bomen, of laat in het voorjaar, haal je de strop niet door de lus maar gebruik je deze alleen als ondersteuning van de stam. Daarnaast moet je ook nog jute om de stam wikkelen.

Hoe komt de boom vervolgens rechtop in het plantgat te staan? Daarbij is een goede samenwerking met de kraanmachinist belangrijk. Zeker als de vrachtwagen niet naast het plantgat kan komen en de boom in de kraan over een ongelijk terrein vervoerd moet worden. De beste methode is dan om de boom rustig rijdend, hangend onder een kleine hoek, naar het plantgat te vervoeren. Daarna kun je ter plaatse de band of ketting wat langer maken of de strop wat hoger op de stam te plaatsen en de boom voorzichtig in het plantgat te laten zakken. De machinist kan de boom, nadat hij deze in het plantgat heeft laten zakken, met behulp van de strop rechttrekken. Hij moet goede aanwijzingen krijgen van degene die verant­woordelijk is voor het planten en er moet veilig worden gewerkt; een boom in de maat 50-60 weegt al snel anderhalve ton. Als de boom met een telekraan wordt gelost, moet er

34

bomengids 2012-2013

altijd nog een kleinere kraan aan te pas komen om de boom recht te zetten. Deze is meestal al wel aanwezig in verband met het graven van plantgaten.

Heb je nog andere tips? Ja, doe alles met beleid en kijk goed voordat je handelt. De voorbereiding is heel belangrijk want je moet zo min mogelijk met de boom manoeuvreren. Bekijk vooraf de vorm van de boom, check of alle bindtouwtjes uit de kroon zijn gehaald en bekijk hoe de boom moet komen te staan. Dat voorkomt dat de boom, nadat de machinist hem heeft laten zakken, toch weer uit het plantgat moet. Meet vooraf ook de hoogte van de kluit en pas de diepte van het plantgat daarop aan. Plant de boom het liefst iets hoger dan het maaiveld. De boom zakt na het planten vaak nog een beetje, zeker als je een kluit hebt van een paar ton. Houd daar rekening mee, want als de boom te diep komt te staan loop je kans op verstikking van de wortels. Voor meer informatie of een pdf van de losinstructies kunt u terecht bij uw vaste contactpersoon.

Contactpersonen & adresgegevens

Directie

Rhododendron GmbH, Duitsland, Denemarken Verkoop en advies, Matthias Oeding tel.: +49 4483 930 5013 mob.: +49 171 260 9950 fax: +49 4483 930 5014 [email protected]

Algemeen directeur Pieter van den Berk [email protected]

Management

Frankrijk en Zwitserland Verkoop en advies Sonja Kreutzer tel.: +31 (0)413 - 480 422 mob.: +31 (0)6 - 3095 1616 [email protected]

Commercieel manager Hans van Rijsewijk mob.: +31 (0)6 - 2266 2506 [email protected]

Productie en logistiek manager Cees van Casteren [email protected]

Verkoop Nederland

Zwitserland, Luxemburg, Scandinavië, Duitsland Verkoop en advies Johan van den Berk tel.: +31 (0)413 - 480 476 mob.: +31 (0)6 - 5174 5978 [email protected]

Rusland, Oost-Europa, Duitsland Verkoop en advies Brenda Swinkels tel.: +31 (0)413 - 480 487 mob.: +31 (0)6 - 5115 6108 [email protected] Verkoop en advies Thieu Pije tel.: +31 (0)413 - 480 485 mob.: +31 (0)6 - 5317 8265 [email protected] Verkoop en advies Jan van Kempen tel.: +31 (0)413 - 480 486 mob.: +31 (0)6 - 2024 7390 [email protected] Verkoop en advies Nederland, Spanje Rob Linkels tel.: +31 (0)413 - 480 499 mob.: +31 (0)6 - 1029 1538 [email protected]

Verkoop binnendienst Svetlana van Son tel.: +31 (0)413 - 480 484 mob.: +31 (0)6 - 8323 0658 [email protected]

België Verkoop en advies Stijn Wijnants mob.: +32 (0)476 484 073 fax: +32 (0)117 662 36 [email protected]

Verkoop en advies, Thierry Carlier tel.: +33 (0)5 55 66 49 40 mob.: +33 (0)6 07 29 79 79 fax: +33 (0)5 55 66 18 46 [email protected]

Verkoop binnendienst Ivar Ebben tel.: +31 (0)413 - 480 488 [email protected]

Inkoop; fax: +31 (0)413 480 420 Hoofd inkoop Jacqueline van den Berk tel.: +31 (0)413 - 480 481 mob.: +31 (0)6 - 2030 2630 [email protected] Inkoop Bart van Laerhoven tel.: +31 (0)413 - 480 467 mob.: +31 (0)6 - 5333 7454 [email protected]

Inkoop Dennis Smarius tel.: +31 (0)413 - 480 478 [email protected]

Financiële administratie Hoofd administratie Chris Buiting tel.: +31 (0)413 - 480 491 [email protected]

Verenigd Koninkrijk, Ierland, België Verkoop en advies Jan van Vechel tel.: +31 (0)413 - 480 482 mob.: +31 (0)6 - 2266 2511 [email protected] Verkoop binnendienst Ferdinand Timmerman tel.: +31 (0)413 - 480 492 mob.: +31 (0)6 - 2305 0765 [email protected]

Duitsland Verkoop en advies Markus Bos tel.: +49 2838 910 712 mob.: +49 160 9674 0729 [email protected]

Frankrijk

Logistiek; fax: +31 (0)413 480 471 Hoofd logistiek Björn Kohlmann tel.: +31 (0)413 - 480 472 [email protected]

Logistiek medewerker Nederland, België Bas Dimmers tel.: +31 (0)413 - 480 470 [email protected]

Verenigd Koninkrijk Agent Peter van Oekel tel.: +44 (0)20 7460 3251 mob.: +44 (0)7570 844 185

Logistiek medewerker Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Luxemburg Frank Luijkx tel.: +31 (0)413 - 480 473 [email protected]

Agent Michael Queree tel.: +44 (0)1892 522360 fax: +44 (0)1892 522767 [email protected]

Logistiek medewerker Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Scandinavië Rob Boosten tel.: +31 (0)413 - 480 427 [email protected]

Duitsland en Oostenrijk Verkoop en advies Sjoerd Bertisen tel.: +31 (0)413 - 480 428 mob.: +31 (0)6 - 2344 4747 [email protected]

Van den Berk Boomkwekerijen Donderdonk 4, 5492 VJ Sint-Oedenrode • Postbus 130, 5490 AC Sint-Oedenrode (NL) Tel.: +31 (0)413 - 480 480 • Fax: +31 (0)413 - 480 490 • [email protected] • www.vdberk.nl • ABN-AMRO: 48.18.05.400 NL42ABNA0481805400 (IBAN) Swift: ABNANL2R • BTW: NL810624436B01 • Kamer van Koophandel nr.: 17144824 Van den Berk Geldern GmbH Kerkpad 32, D-47608 Geldern (Duitsland) Van den Berk Rhododendron GmbH Birkenstrasse 41 • D-26180 Rastede • Tel: +49 (0)4483 - 930 5013 Fax: +49 (0)4483 - 930 5014 • [email protected] • www.vdberk-rhododendron.nl bomengids 2012-2013

35

www.vdberk.com