Boeren. metnatuur GESPREKKEN OVER AGRARISCH NATUURBEHEER

Boeren met

natuur

G E S P R E K K E N O V E R A G R A R I S C H N AT U U R B E H E E R

Een uitgave van de Koning Boudewijnstichting, in samenwerking met de Boerenbond en Natuurpunt.

Boeren met natuur Gesprekken over AGRARISCH NATUURBEHEER • Een initiatief van: Koning Boudewijnstichting, Boerenbond en Natuurpunt

• Een uitgave van: Koning Boudewijnstichting, Brederodestraat 21, B-1000 Brussel • Coördinatie voor Koning Boudewijnstichting: Gerrit Rauws, directeur Johan Alleman, projectverantwoordelijke Greet Massart, assistente • Samenstelling: ir. Marc De Coster senior consultant • Ontwerp : Roel Thoné, grafisch vormgever • Druk: Lamine, Herent • Deze uitgave kan gratis worden gedownload van onze website www.kbs-frb.be • Deze uitgave kan ook (gratis) besteld worden : on line via www.kbs-frb.be, per e-mail naar [email protected] of telefonisch bij het Contactcentrum - Koning Boudewijnstichting, tel +32-70-233 728, fax + 32-70-233-727 Wettelijk depot: D/2003/2893/01 ISBN: 90-5130-417-X NUR: 600 • Met de steun van de Nationale Loterij

Ten geleide n dit postmoderne tijdvak worden oude, klassieke maatschappelijke breuklijnen stilaan door nieuwe spanningsvelden vervangen. Eén van deze nieuwe spanningsvelden is ongetwijfeld dit tussen landbouw en natuur. In Vlaanderen, waar de ruimte schaars is, wordt bij wijze van spreken gevochten voor iedere morzel grond. Discussies over afbakeningen van natuurterreinen en landbouwgrond en de strijd rond het Mestactieplan hebben de spanning ten top gedreven. Wellicht biedt dit ook een gedeeltelijke verklaring waarom het in Vlaanderen zolang geduurd heeft eer men beleidsmatig werk heeft willen maken van agrarisch natuurbeheer. Hiervoor waren immers al langer Europese middelen voorzien die men jaren ongebruikt heeft gelaten. Via beheerovereenkomsten worden boeren gestimuleerd om aandacht te hebben voor natuur en natuurontwikkeling op hun bedrijf. Nieuw is dat boeren beloond worden (vergoed worden) voor hun inspanningen. Alhoewel er wellicht altijd discussie zal blijven bestaan over wat een billijke vergoeding is, is dit geen onbelangrijk detail. Het is eens wat anders dan tal van verbodsbepalingen en boetes die dreigen voor landbouwers als men iets niet doet. De Koning Boudewijnstichting is ervan overtuigd dat dialoog tussen landbouw en natuur meer dan ooit wenselijk is. Voor landbouw is het een kwestie van overleven. Veeleer dan het belang dat men hecht aan natuur als een bedreiging te beschouwen, moet men deze tendens proberen om te buigen in kansen. Kansen voor verbreding en verdieping. Maar ook natuur heeft alle belang bij dialoog. Natuur zit misschien momenteel wel in de lift, maar moet ook blijvend werken aan de verbreding van haar maatschappelijk draagvlak. Als landbouw en natuur willen werken aan nieuwe duurzame perspectieven zullen ze ook en vooral moeten leren samenwerken. Uit de enquête die Natuurpunt hield bij haar leden blijkt dat dit veel meer dan velen vermoeden reeds het geval is, vooral op lokaal niveau. Ook het feit dat vandaag Natuurpunt en de Boerenbond bereid zijn deze dialoog op een open en constructieve wijze aan te gaan is een belangrijk feit. De Stichting is dan ook bijzonder fier samen met deze partners de gangmaker voor de dialoog te kunnen zijn.

I

Inhoud Dirk Reheul Gezond verstand is ook nodig

2

Bart Vleeschouwers en Koen Van De Weyer Verbreding en verdieping 4 Jos Gysels Veel meer samenwerking dan gedacht

6

Lambert Schoenmaekers Land-schaps-bouw is kans

10

Pascale Steurbaut Boeren met weidevogels

12

Rik Delhaye Dit is nog maar een begin

14

Danny Lemmens Een landbouwer staat in de gemeenschap 16 Chris Caerts Kempense heideschapen

18

Jo Vanderbauwhede Volgende keer, goeie keer

20

Frank Stubbe Vertrouwen winnen

22

Nadine Joosen Liefst op maat werken

24

Koning Boudewijnstichting, januari 2003

1 Boeren met natuur

Gezond verstand is ook nodig

Dirk Reheul doceert aan de Faculteit Landbouwkundige en Toegepaste Biologische Wetenschappen van de Universiteit Gent. Hij is hoofdpromotor van het

te aan evenwaardigheid. Een positieve toon komt in de plaats van een puur eng regulerende aanpak.

Steunpunt Duurzame Landbouw, een initiatief van de Vlaamse overheid, dat eind 2001 van start ging als een samenwerkingsverband tussen de Universiteit Gent en de KU Leuven. Hij is onder andere sterk bezig met duurzaamheid in de landbouw en de functie van landbouw in een veranderend platteland. DIRK REHEUL

Ik zit vaak in het gezelschap van beide partijen: van mensen uit de natuursector en van mensen uit landbouw. Ik ken heel wat initiatieven die aanvankelijk goed liepen, maar die na verloop van tijd verzuren door een gebrek aan communicatie of een te assertief optreden van mensen of groepen, vaak zonder reden. Wat mij ook opvalt is dat de starre regelgeving en dito controles enthousiaste engagementen in de weg staan. Ik pleit ook letterlijk voor een klare taal in de voorschriften en contractuele bepalingen, want nogal wat discussies vinden hun oorsprong in onduidelijke formuleringen en verkeerde interpretaties. Meteen moet

Boeren met natuur 2

Een neutrale go-between, getraind in zowel gezond, wetenschappelijk kritisch redeneren als in communicatieve vaardigheden kan hier - zonodig - een katalyserende rol vervullen.

ik eraan toevoegen dat de Een extra portie gezond betrokken administraties verstand en consequente hun best doen om hieraan attitude zijn immers hard te verhelpen. nodig. Dat begint bij het resHet responsabiliseren van pecteren van elkaars ziensboerengroepen (bijvoorbeeld wijze, levenssfeer en belannaar Nederlands model), kan gen, samengaand met de mijns inziens zorgen voor wil om zich te informeren een gezonder, duurzamer en geïnformeerd te worden. engagement en In het hele deplanmatiger in- Ik pleit ook bat over agrazetten van de risch natuurbebeschikbare mid- letterlijk voor heer, domineren delen. de inspanningen een klare taal in Begeleide en geom de landbouw de voorschriften verifieerde autote informeren controle kan een en contractuele over natuurbedosis wantrouheer terwijl de bepalingen. wen en scepsis interesse van wegnemen. buiten de landEr komt ruimte voor creati- bouw voor de actuele landviteit en het benutten van bouw ronduit mager is. boerenwijsheid. Zelfs tijdens de initiatieven De relatie met de boeren genomen ter gelegenheid verschuift van een top- van projecten, die ook down benadering naar een gesteund worden door de relatie met een hoger gehal- Koning Boudewijnstichting

komt dit schrijnend aan de oppervlakte. Men moet dan ook niet verwonderd zijn dat er twijfel ontstaat over de ernst van een aantal goedbedoelde maatregelen. Anderzijds biedt agrarisch natuurbeheer voor een aantal bedrijven een element van verbreding waardoor bijvoorbeeld de verhouding tussen landbouw-

bedrijven en de niet-landbouw-wereld kan verbeteren en eindigen in een winwin situatie, onder andere omdat precies zo’n verbreding een kanaal is om elkaar beter te leren kennen. Dialoog blijft hoe dan ook nodig. Gekoppeld aan eerlijke en duurzame engagementen kan iedereen er beter van worden.

INFO Dirk Reheul Universiteit Gent Vakgroep Plantaardige Productie Coupure Links 653 9000 Gent Tel. 09 264 60 96 Fax 09 264 62 24 [email protected]

3 Boeren met natuur

Verbreding en verdieping

ren, dieren (zoals paarden) tijsteunpunt voor landbouw en platteland, een initiatief delijk verzorgen, … Het belangrijkste is en blijft van Boerenbond en Cera Foundation. natuurlijk een veilig, duurzaam Koen Van De Weyer werkt voor de Studiedienst van de en degelijk inkomen voor de Boerenbond. Wat denken zij over de kansen voor agra- landbouwer garanderen. Maar dat gebeurt dan veel meer in risch natuurbeheer in Vlaanderen ? de context die de samenleving van de boer vraagt. Een bijkomend argument is een beter in de keten zelf een deel van de imago voor de landbouw. BART VLEESCHOUWERS productie en de verkoop over- Een ander element in de verIn de landbouw merken we nemen om de winstmarge te breding kan bijvoorbeeld ook een duidelijke verandering en vergroten. Daarbij is het wel energieproductie zijn. verschuiving in de houding ten erg belangrijk om een eigen Verschillende elementen in die opzichte van natuur en milieu. niche aan te boren om ‘anders verbreding kunnen elkaar ook Zo zijn landbouwers door het te zijn dan de anderen’. Dat versterken: zorgen voor een Mestdecreet en de afbakening kan gaan over het product of aantrekkelijk landschap is van kwetsbare gebieden nu over de afzetkanalen. We noe- positief voor hoevetoerisme. veel gevoeliger voor milieuas- men dit de ‘verdieping’ binnen Tegelijk kan ook de sociale pecten in de bedrijfsvoering. de bedrijfsvoering. controle op de ‘cowboys’ (die Waar 10 jaar geleden de afba- Anderzijds is er ook sprake niet willen zorgen voor het kening van de Groene Hoofd- van ‘verbreding’. Op een land- landschap) toenemen. Slordig structuur voor de Boerenbond bouwbedrijf gaan omgaan met de een breekpunt was, is het allerlei zaken ge- In de landbouw omgeving is dan Vlaams Ecologisch Netwerk beuren die niet merken we een immers niet alrechtstreeks meer nu wel bespreekbaar. leen negatief voor duidelijke veranIn de landbouwsector zal er gelinkt zijn met het imago maar ongetwijfeld een verdere evo- voedselproductie. dering en verook voor zaken. lutie zijn naar een beperkt Dat kunnen actiEen punt van veraantal bedrijven in Vlaan- viteiten zijn die te schuiving in de betering zou kunhebben deren. Een deel dat voldoende maken nen zijn dat er houding ten groot en gemechaniseerd is, met recreatie en meer initiatief zal meer marktconform gaan toerisme, met be- opzichte van aan (groepen) van produceren. Waar er tot nu heer van natuur boeren wordt natuur en milieu. toe vooral een specialisatie in en landschap, met overgelaten. de productie was, zien we veel zorgverstrekking Nu lijkt het soms meer een ander soort speciali- en diensten. In die laatste of elke detail door de overheid satie opduiken: in de keten ‘van categorie horen bijvoorbeeld: of door een natuurvereniging grond tot mond’. Boeren gaan bermen maaien, hagen sche- bepaald moet worden.

Bart Vleeschouwers is verbonden aan het Innovatie-

Boeren met natuur 4

Die ‘top down’ houding veroorzaakt soms een scherpe reactie en positionering. Het lijkt mij dat er meer mogelijkheden zouden moeten komen, dat boeren samen afspraken maken en projecten uitvoeren. Als boeren als ‘volwaardige partners’ worden benaderd, kan dat leiden tot duurzaam beheer van natuur en landschap. Een voorbeeld is het inschakelen van lokale runderen in de begrazing van natuurterreinen. KOEN VAN DE WEYER

Op dit ogenblik is het nog maar een beperkte groep die meedoet aan agrarisch natuurbeheer. We merken bij die landbouwers dat ze doorgaans tevreden zijn met de benadering door de administratie. Bij de behandeling van beheerovereenkomsten bestaat er over het algemeen een positieve waardering voor de manier van werken van de Vlaamse Landmaatschappij. Ook geldt dat boeren die instappen veelal tevreden zijn

over de mogelijke keuze aan verschillende pakketten en over de vergoedingen die aangeboden worden. Dit heeft uiteraard veel te maken met het feit dat deze boeren op voorhand de inspanningen hebben afgewogen tegen de voordelen. Ik denk dat er nog heel wat meer boeren mee zouden willen doen met agrarisch natuurbeheer. Er bestaat echter een aarzeling om mee in de boot te stappen. Die aarzeling heeft veel te maken met de onzekerheid over de toekomst. En daar spelen verschillende aspecten mee. Boeren vragen zich bijvoorbeeld af of na afloop van een overeenkomst, na vijf jaar dus, de beheerovereenkomsten nog verder gaan bestaan. Of er later ook nog vergoedingen zullen uitgekeerd worden. Het huidig tijdsperspectief is te kort. In plaats van vijf jaar zou dat zeker tien of vijftien jaar moeten zijn. Anderzijds bestaat er ook een heel andere vrees.

Boeren vragen zich ook af of er een omkeerbaarheid van die beheerovereenkomsten bestaat. Of sommige kleine landschapselementen, indien nodig voor de bedrijfsvoering, later ook nog (al dan niet met een vergunning) verwijderd kunnen worden. Of het niet zo is dat door de zorg voor natuur hun percelen als ‘waardevol natuurgebied’ zullen worden beschouwd en dan onttrokken zullen worden aan de landbouw door bijvoorbeeld de bestemming als landbouwgrond te wijzigen naar natuurgebied en dan allerlei beperkingen opgelegd te krijgen. Om die vrees te vermijden is zekerheid nodig. Zekerheid voor landbouwers en zekerheid voor de natuur. In die context is de vastlegging van de natuurlijke en van de agrarische structuur een absolute noodzaak. Zo weet iedereen waar we op lange termijn aan toe zijn. Eenmaal dat dit gerealiseerd is, wordt het echt zinvol om stimuli te geven om interessante projecten en initiatieven op een grotere oppervlakte kansen te geven. INFO Bart Vleeschouwers Innovatiesteunpunt voor landbouw en platteland Postbus 40, 3000 Leuven Tel. 016 24 47 04 innovatiesteunpunt@ boerenbond.be Koen Van De Weyer Studiedienst Boerenbond Minderbroederstraat 8 3000 Leuven Tel. 016 24 21 01 koen_van_de_weyer@ boerenbond.be www.boerenbond.be

5 Boeren met natuur

Veel meer samenwerking dan gedacht

In 10 % van de gevallen is Natuurpunt vzw, de grootste natuurvereniging in het zelfs zo dat er wel degelijk een vraag naar samenVlaanderen. We toetsten even zijn ervaring over de werking met landbouwers samenwerking tussen Natuurpunt en landbouwers en bestaat, maar dat het aanvroegen naar zijn mening over kansen en mogelijkhe- bod er (voorlopig) nog niet is. Daaruit blijkt dat er veel den van agrarisch natuurbeheer. meer samenwerking met landbouwers is, dan wat we zelf dachten of vermoedden. gorie ‘projecten’ kunnen JOS GYSELS De contacten op zich kunnen rekenen. Om zelf een beter erg verschillend zijn. Dat kan zicht te krijgen op het gaan van een eenmalig conSAMENWERKING MET LANDBOUWERS tweede soort ‘losse’ contac- tact tot een intensieve saten, hebben we in 2002 een menwerking. De contacten vanuit onze enquête gehouden bij onze Belangrijk is ook dat uit deze vereniging met de brede conservators. Die conserva- enquête blijkt dat de samenlandbouwsector zou je in tors zijn de beheerders van werking hoofdzakelijk gedrie ‘categorieën’ kunnen de ruim 400 natuurterrei- beurt met landbouwers in opdelen. nen van onze vereniging. hoofdberoep en dus zeker We kregen ruim 50 % res- niet alleen met zogenaamde 1. De formele, ‘officiële’ conpons op die enquête, die ‘hobbyboeren’. Uit de comtacten in allerlei adviesverstuurd werd naar meer mentaren van de conservaraden en commissies. dan 400 beheertors blijkt dat 2. De meer losse, individuele ders. In een aan- Ik schat de zowel ervarinen misschien ook meer diftal gevallen is gen, verwachfuse contacten ‘in het veld’. samenwerking toekomst nu toch tingen als klach3. De ‘projectmatige’ conmet landbouwers optimistischer in ten erg gelijklotacten naar aanleiding niet aan de orde pend zijn. van projecten rond de omdat het na- dan enkele jaren bescherming van zwaluDe motieven tuurterrein zelf geleden. wen, weidevogels, hamvoor samenwer(bijvoorbeeld sters, … die niet gebonden king kunnen we overwegend duizijn aan reservaten, maar in drie categorieën ondernen, bos of moeras) zich die zich vaak in het agraverdelen: daartoe niet leent. risch gebied afspelen. Uit de antwoorden bleek Ook de Dialoogdagen Agra- dat in 2/3 van de reserva- 1. In hoofdzaak pragmatisch: omdat het de gerisch Natuurbeheer van de ten een of andere samenmakkelijkste, voordeligste Koning Boudewijnstichting werking met een of meer of snelste manier is om zou je bij deze laatste cate- landbouwers bestaat.

Jos Gysels is diensthoofd van de afdeling beleid bij

Boeren met natuur 6

een vorm van beheer (bijvoorbeeld maaien van een hooiland) uit te voeren. 2. Een bewuste keuze om de dialoog met landbouwers te bevorderen, of breder: om de relaties met de lokale omgeving te bevorderen. Zo ziet onder andere een boer ook wat er in een natuurreservaat gedaan wordt en waarom dat zo gebeurt. 3. Er is ook een technisch motief: landbouwers hebben expertise en geschikt materiaal. Er zijn diverse vormen van samenwerking: landbouwers die betaald worden, landbouwers die alleen de opbrengst (hooi) meenemen tot landbouwers die zelf betalen voor een product.

Ook hier speelt de markt. Er kan bijvoorbeeld een vraag zijn naar biologisch geteeld hooi bij een bedrijf dat in omschakeling is naar biologische landbouw en dit hooi nog niet zelf kan produceren. Een volgend punt is: wat doet die landbouwer dan in het natuurgebied ? Dat blijkt in hoofdzaak maaien te zijn in het kader van hooilandbeheer en ook (in mindere mate) de inschakeling van dieren bij (na)begrazing. Dat is niet zo verwonderlijk: in feite is het beheer van graslanden in natuurreservaten nog zeer vaak een vorm van traditionele landbouw. Dat maakt dat dit beheer aansluit bij een oude landbouwactiviteit

en dat er dus nog steeds heel wat mogelijkheden zijn om samen te werken. DUURZAAMHEID We stelden ook vragen of een continuering van die samenwerking nuttig of wenselijk is. We wilden ook weten waarom samenwerking eventueel werd gestopt of waarom er van in het begin niet voor samenwerking werd gekozen. Uit de antwoorden komt er geen eenduidigheid. Vaak is er sprake van weinig continuïteit en is er veel kortlopende samenwerking. Dat heeft onder meer te maken met de pachtwetgeving. Er worden bijzondere overeenkomsten afgesloten om te vermijden dat er een

7 Boeren met natuur

pachtrecht zou ontstaan. En om rechtuit te zijn, stellen we ook vast dat er ondanks die regelmatige samenwerking toch nog vaak een gebrek aan vertrouwen (van natuurbeheerders in boeren) bestaat. Het gaat dan over ervaringen met een boer die stiekem toch nog mest of bestrijdingsmiddelen gebruikt of meer dieren gaat plaatsen, tegen de gemaakte afspraken in. Daaruit zou geconcludeerd kunnen worden dat het toch niet zo gemakkelijk is om aan een boer duidelijk te maken wat natuurbeheer nu juist inhoudt. Dat heeft ook te maken met een groot ‘cultuurverschil’ tussen boeren en natuurbeheerders: de finaliteit van landbouw en het einddoel van natuurbeheer zijn en blijven zeer verschillend. Louter technisch blijken er meestal geen problemen te bestaan. Maar dat heeft ook te maken met de toekomst en de veranderende inzichten bij het beheer van natuurterreinen. Bij grote natuurgebieden kan gekozen worden voor jaarrondbegrazing en dan kan maaibeheer bijvoorbeeld gedeeltelijk wegvallen. De inzet van landbouwers gebeurt dan in een fase van ‘omvormingsbeheer’, die per definitie niet

Boeren met natuur 8

zal blijven duren. Juist omdat die samenwerking niet duurzaam is, kunnen landbouwers er voor kiezen om dit sowieso niet te beginnen. Na verloop van tijd kan een grasland zo sterk verschrald zijn dat een nabegrazing met ‘klassiek vee’ ook voor de veehouder niet meer interessant is. Er kunnen wel creatieve vormen van samenwerking ontstaan. Zo is er bijvoorbeeld een samenwerking tussen Natuurpunt en een coöperatieve vennootschap die jonge stieren opkoopt en het ‘biovlees’ zelf commercialiseert. Het lijkt voor de toekomst erg interessant dat er bui-

ten de grote eenheden natuur ook kleinere natuurterreinen zijn waar een duurzame samenwerking tussen landbouwers en natuurbeheerders blijft bestaan. In deze is er sprake van twee mogelijke opstellingen. Je kan uitgaan van het standpunt dat verweving juist conflicten creëert en dat scheiding de beste oplossing is. Of je kan er van uitgaan dat er opportuniteiten en perspectieven voor de landbouw blijven bestaan bij verweving: een verbreding van de activiteit in een landbouwbedrijf kan onder andere juist die hulp bij het natuurbeheer zijn.

BEHEEROVEREENKOMSTEN B e h e e rove re e n ko m s te n zijn op de eerste plaats een zaak tussen landbouwer en overheid. Natuurpunt is als vereniging bijvoorbeeld wel betrokken bij de inzet van b e h e e rove re e n ko m s te n voor weidevogelbeheer. Maar dat gaat dan eerder over het sensibiliseren en informeren van landbouwers en de inbreng van onze expertise (bij het plaatsen van nestbeschermers). Sommige weidevogels stellen heel hoge eisen aan hun leefomgeving en broeden bijna uitsluitend in een natuurreservaat. Andere stellen veel minder hoge eisen en kunnen in het landbouwgebied zelfs op een akker broeden. Daar kan een landbouwer dus wel gevoelig voor gemaakt worden én een steentje bijdragen. De beheerovereenkomst dient evenwel ook een ander doel: financiële steun geven aan een landbouwer die natuurelementen integreert in zijn bedrijfsvoering. Dat is een goede zaak, maar waar we als vereniging op de eerste plaats in geïnteresseerd zijn, is de doeltreffendheid van het instrument. Daarom willen we beheerovereenkomsten vooral beoordelen op de resultaten voor de natuur. Dragen ze bij tot meer duurzame natuur

of niet ? Als dit niet het geval zou zijn, is het een slecht instrument en zijn we geen vragende partij. Het is daarom voor onze vereniging een probleem als beheerovereenkomsten in concurrentie zouden treden met andere instrumenten van het natuurbeleid. Zolang het gaat over verbinding of verweving (perceelsranden, houtkanten, poelen, …) zie ik geen probleem. Wat wel een probleem zou zijn is een toestand waarbij beheerovereenkomsten in de plaats zouden komen van meer duurzame en meer kwalitatieve instrumenten voor natuurbehoud en natuurbeheer. Als een terrein met een beheerovereenkomst een zelfde statuut zou krijgen als een natuurreservaat, dan is dit voor ons wel een probleem. Wat telt is de kwaliteit van de natuur bij inzet van een instrument. Ik denk dat er twee voorwaarden zijn om in de toekomst op een volwassen manier te opereren. Een eerste voorwaarde is een duidelijke afbakening van de natuurlijke en van de agrarische structuur, zodat het voor iedereen duidelijk is wat de toekomst van een gebied wordt. Hieraan wordt gewerkt, maar het resultaat is nog steeds onzeker en het gaat

in elk geval veel te traag. Een tweede voorwaarde is dat de verschillende sectoren op een correcte, niet gelijke, maar wel gelijkwaardige manier behandeld worden. Ik denk dat beheerovereenkomsten een mogelijkheid voor landbouwers kunnen zijn. Die financiële steun voor geleverde prestaties is dan zoiets als steun aan bosgroepen of aan natuurverenigingen voor hun inspanningen. Door een reeks nieuwe uitvoeringsbesluiten, onder meer over beheerovereenkomsten, is recent een belangrijke stap gezet. Niemand zal nog kunnen zeggen dat er sprake is van achteruitstelling of van een onheuse behandeling. Voor beheerovereenkomsten zijn nu regels uitgewerkt. De vergoedingen zijn niet gelijk, maar afgewogen. Ik schat de toekomst daarom nu toch optimistischer in dan enkele jaren geleden. INFO Jos Gysels Natuurpunt vzw Kardinaal Mercierplein 1 2800 Mechelen Tel. 015 29 72 78 [email protected] www.natuurpunt.be

9 Boeren met natuur

Land-schaps-bouw is kans

lingbosje worden uitgebreid en het Regionaal Landschap Kempen en Maasland en is zijn een wildakker en een ruime houtkant in akkergebied aangevoorzitter van de Kern Spouwen van Natuurpunt vzw. legd. De landbouwer was tevreden met de ruil. In samenwerking met landbouwers hersteluit het roddelcircuit, gedragen len we ook oude voetwegen. LAMBERT SCHOENMAEKERS zich soms heel vijandig. We nemen ze op in plaatselijke Onze Natuurpuntgroep is actief Voor mij is het zeer belangrijk landschapswandelingen. in Kleine en Grote Spouwen, dat boeren betaald worden Als actieve groep, verweven twee kerkdorpen van de fusie- voor hun ‘groen’ werk. Via de met het lokale verenigingslegemeente Bilzen, in het oosten inzet van de Bilzerse Milieuraad ven, kunnen we niet worden waren we de allereerste gemarginaliseerd. We hebben van Haspengouw. Het is een regio met een grote Vlaamse gemeente (in 1987), een dialoog opgebouwd met die boeren betaalde voor on- landbouwers en streven op het oppervlakte landbouw. De banden tussen (delen van) derhoud en aanplanting van terrein naar win-winsituaties. de bevolking en de landbouw hagen. Dit werd snel een suc- Mijn jongste ervaringen als ces. Na 2 jaar werd in Bilzen landschapsanimator bij het zijn hier nog vrij nauw. Boerenbondorganisaties als circa 50 kilometer haag door Regionaal Landschap Kempen en Maasland zijn hoopgevend KLJ, KVLV,… zijn nog erg actief. boeren beheerd. We hebben heel veel contact Bovendien groeide ook de en positief. De eerste samenmet landbouwers. Toen we 25 waardering van landbouwers werking met individuele landbouwers krijgt vorm. Ook hier jaar geleden onze eerste stap- voor dit landschapselement. wordt veel tijd pen zetten als plaatselijke Er werden door Ik gebruik geïnvesteerd in Werkgroep Leefmilieu, werkten boeren ook enkele het opruimen van we al samen. In de loop van al kilometers nieuwe liever de term negatieve roddeldie jaren heb ik persoonlijk – al hagen aangeplant. agrarisch verhalen. dan niet tussen pot en pint – al Andere subsidieEr groeit een resheel veel (soms hevig) gedis- reglementen voor landschapspectvolle dialoog. cussieerd met landbouwers … . kleine landschapsZo zijn we onder Onder het motto, ‘Het zijn je elementen volgden. beheer in de andere aardig op vrienden die je de waarheid Een ander opmerplaats van weg om een eivertellen’, blijven we meestal op kelijk project was genaar-landboueen kameraadschappelijke ma- de realisatie van natuurbeheer. wer nauw te nier in gesprek. Er is wel een een grondruil waarverschil: boeren die ons van bij 4 hectare minderwaardige betrekken en te vergoeden nabij kennen, weten dat we ze landbouwgrond door onze voor het beheer van het landgeen kwaad willen berokkenen. bemiddeling geruild werd met schapspark (met uitzonderBoeren die ons niet kennen en akkergronden in eigendom bij lijke bomencollectie) ‘Vilain vooral afgaan op de verhalen de gemeente. Zo kon een hel- XIIII’ te Leut.

Lambert Schoenmaekers is landschapsanimator bij

Boeren met natuur 10

ANDERS GAAN KIJKEN Voor mij is een kwaliteitsvol landschap, net als gezond voedsel, ‘een belangrijk goed’, dat boeren kunnen leveren aan de samenleving. Ik gebruik trouwens liever de term agrarisch landschapsbeheer dan natuurbeheer. Het echte beheer van grote eenheden natuur door boeren is nog niet voor vandaag. Een faire vergoeding is erg belangrijk, maar alles begint toch met interesse. Ik denk dat boeren zeer snel die interesse en de bereidheid om iets te doen krijgen, van zodra hun kijk op bijvoorbeeld een houtkant wijzigt. Nu zien velen dat nog als ‘vuiligheid’. Alles wat een beetje wild uitgroeit, is vies en verwerpelijk. Daar zit een enorme uitdaging voor landbouwvoorlichters en land-

bouworganisaties. Met de publicatie van de Code van Goede Landbouwpraktijk (Natuur) zet de Administratie Land en Tuinbouw een stap in de goede richting. Ik betreur dat bij de boeren de zondebokmythe ‘De groenen zijn de schuld van alles’, nog altijd actief wordt gevoed. Ik verdenk sommigen er zelfs van dat ze hieruit politieke munt proberen te slaan. Ook hier reken ik op een actievere en positievere rol van de landbouworganisaties zelf. Nu moet er nog altijd ontzettend veel tijd en energie geïnvesteerd worden om weerstanden te overwinnen. We hadden samen al veel verder gestaan als landbouworganisaties zich pro-actief hadden opgesteld en zelf de zorg voor natuur en landschap als een kans en niet zo lang als

een bedreiging hadden voorgesteld. Als ik zie wat in Nederland op dit vlak door boeren al is gepresteerd, dan blijf ik hoopvol maar niettemin ongeduldig. Een voorbeeld dat Vlaanderen kan inspireren is ‘De Akkerkrant’, met realisaties die boeren zelf voor het voetlicht brengen. Stimuleren van landbouwers en uitwisselen van positieve ervaringen zullen heel veel positieve resultaten opleveren, voor landbouw én voor het landschap. En dat is hard nodig. Ik vertrouw er op dat boeren steeds meer bereid zijn om land-schaps-bouw als een hoeveproduct te benaderen. De overheid moet in de voorwaardenscheppende sfeer nog performanter worden (soepele procedures, maatwerk). De burger die waarde hecht aan natuur en landschap kan de overheid actief aanmoedigen om landbouwers daar volwaardig voor te betalen. Kortom: we zitten in een veranderingsproces en zo’n proces impliceert vooral een cultuuromslag en kent bovendien zijn eigen wetmatigheden.

INFO Lambert Schoenmaekers landschapsanimator Landschapscentrum Regionaal Landschap Kempen en Maasland vzw Winterslagstraat 87 3600 Genk Tel. 089 32 28 10 fax 089 32 28 19 [email protected] www.rlkm.be

11 Boeren met natuur

Boeren met weidevogels

Pascale Steurbaut werkt al drie jaar bij Natuurpunt vzw in een project dat door de afdeling Natuur financieel wordt gesteund. Haar taak is om contacten met landbouwers en met vrijwilligers te leggen in het kader van beheerovereenkomsten voor weidevogelbeheer. De vrijwilligers zoeken nesten van weidevogels op landbouwpercelen en doen suggesties (onder andere het plaatsen van nestbeschermers) om die nesten te beschermen.

PASCALE STEURBAUT

Ik ervaar dit als een zeer boeiende job. Ik kan doorgaans heel wat positieve contacten leggen met landbouwers. Ik ervaar dat landbouwers soms meer kennen van natuur dan wat natuurbeschermers misschien wel denken. Landbouwers komen vaak op het land en zien wat er beweegt. Misschien kennen ze dan (nog) niet de juiste naam van een of andere vogelsoort, maar ze weten wel wat er in het veld gebeurt. Ik vind het echt wel de moeite waard om te behouden en te koesteren wat er nog bestaat aan natuur op het platteland. Een dergelijk project kan de kennis en de


Het plaatsen van een nestbeschermer bijvoorbeeld kan een nest redden en hoeft toch niet hinderlijk te zijn voor de dagelijkse werkzaamheden. Ik merk dat landbouwers die meedoen, dit doen uit een weloverwogen keuze.

Ik durf ook te zeggen dat het in dit project niet alleen over die weidevogels zelf gaat. Misschien nog belangrijker motivatie bij landbouwers is dat er positieve contacten tussen natuurmensen, sterk doen toenemen. Je merkt wel dat er bij de boeren en boerinnen worboeren zelf al een beetje den opgebouwd. Dat we voeling en interesse moet elkaar beter leren kennen. zijn. Uitleg en hulp geven, Wanneer er een goed conwakkeren die interesse zeer tact is tussen vrijwilliger en zeker aan. Ik geloof in die landbouwer, dan is dit voor context dat ‘natuurclubs’ beide verrijkend. voor boeren, waar kennis en Ik vind het zelf heel spijtig dat ik (nota beervaring worden ne in een halfuitgewisseld, Natuurclubs tijdse job) niet zeker een goed nog meer tijd voor boeren, idee zouden zijn. kan besteden waar kennis en aan het bezoeIk ervaar ook ken van landdat landbouwers ervaring worden bouwbedrijven. voor meer dan uitgewisseld, Ik heb soms één maatregel echt zin om op hun bedrijf zouden zeker een eens een tijd willen kiezen. goed idee zijn. mee te helpen Een belangrijke op een landvoorwaarde is zeker dat het niet te sterk bouwbedrijf om het dagegaat interfereren met de lijkse werk op een boerderij beter te leren kennen. bedrijfsvoering.

Ik merk ook dat er toch een verschil is tussen de verschillende provincies: in West-Vlaanderen is er duidelijk meer belangstelling voor beheerovereenkomsten dan bijvoorbeeld in Limburg. Dit hangt natuurlijk ook samen met de mogelijkheden op het terrein zelf om in een regio dergelijke beheerovereenkomsten voor wei-

devogelbeheer af te sluiten. We moeten ook niet onder stoelen of banken steken dat heel wat landbouwers schrik hebben om dergelijke beheerovereenkomsten af te sluiten, omdat ze vrezen voor eventueel toekomstige (te sterk) beperkende maatregelen. Dit project loopt nog twee jaar verder. Ik hoop om verder te kunnen werken aan

deze positieve contacten. Het is beslist de moeite waard. INFO Pascale Steurbaut Natuurpunt vzw Kortrijksepoortstraat 192 9000 Gent Tel. 09 235 47 47 pascale.steurbaut@ natuurpunt.be www. natuurpunt.be


Dit is nog maar een begin

gebruiken we een hydraulische arm met takkenschaar bedrijf in Westouter (Heuvelland). die op de driepuntsbevestiHij teelt grove groenten (prei, wortelen, broccoli) en ging van een tractor bekweekt rundvee. Hij zorgt ook voor het beheer van het vestigd kan worden. landschap via ’t Boerenlandschap vzw, een vereniging Bij het beheer wordt goed samengewerkt met het die hij in 2001 opgericht heeft. Regionaal Landschap WestVlaamse Heuvels. Voor mij is dit nog maar stelpt worden met proble- een begin. We zouden het RIK DELHAYE men, dat ze altijd in het ver- verhakselde hout kunnen Ik vind dat natuurbeheer- domhoekje worden gedrukt. composteren en die prima ders sterk onderschatten In die sfeer zijn boeren zelf compost kunnen inschakewat boeren kunnen doen heel weinig geneigd om len om de bodemkwaliteit voor het beheer van natuur mee te helpen aan een op te krikken en om tegelijk en landschap. Ik denk dat nieuw initiatief. erosie te voorkomen. veel boeren nog altijd een Ik probeer die mentaliteit Dit zou aangevuld kunnen ‘feeling’ voor het land heb- zelf een beetje te verande- worden met bermbeheer en ren bij mijn collega’s. ben. compostering van bermDaarbij beschikken boeren Met onze vzw ’t Boerenland- maaisel. Ik zie ook veel perook over veel ervaring en schap werken spectieven in kennis bij het gebruik van we nu met 50 Boeren zouden perceelsrandenlandbouwmachines, bijvoor- mensen samen beheer, in het beeld bij het maaien en aan het onder- heel efficiënt opnieuw creëhoud van hagen. kunnen helpen hooien van graslanden. ren van onbeLangs de andere kant was In onze groep werkte perceelsbij het beheer het pakweg tien jaar gele- zitten veel actieranden. den ook heel moeilijk om ve landbouwers, van natuurboeren te motiveren om mee maar ook burIk denk ook dat reservaten. te helpen aan het beheer van gers. boeren heel effiLandbouwers in natuur en landschap. ciënt zouden Als toen iemand iets zei onze groep, die enkele jaren kunnen helpen bij het over de aanplanting van geleden nog heel wei- beheer van lokale of regiohagen bijvoorbeeld, waren gerachtig stonden ten nale natuurreservaten, zoboeren daar niet altijd opzichte van natuur- en wel bij maai- als bij begralandschapsbeheer, behoren zingsbeheer. Maar hierbij enthousiast over. Dat had en heeft ook veel te nu tot de meest enthou- bots ik op het wantrouwen maken met het gevoel bij siaste medewerkers. van natuurbeheerders. veel boeren dat ze over- Om efficiënt te werken Ook bij het beheer van ber-

Rik Delhaye heeft een gemengd biologisch landbouw-


men en de compostering van het maaisel worden heel wat administratieve barrières opgeworpen. Een laatste zeer belangrijke element voor boeren is dat hulp bij het beheer op een eerlijke manier vergoed moet worden. Boeren mogen naar mijn mening niet ‘misbruikt’ worden om

bijvoorbeeld beheer van een natuurgebied op een (te) goedkope manier te laten uitvoeren. Heel wat conflicten met natuurbeheerders zouden vermeden of opgelost kunnen worden als boeren op een volwassen manier benaderd worden. Als boeren heel concreet dingen kun-

nen doen, is misschien een vlottere communicatie met iedereen mogelijk. INFO Rik Delhaye ’t Boerenlandschap vzw Bellestraat 21 8954 Westouter Tel. en fax 057 44 41 72


Een landbouwer staat in de gemeenschap

Danny Lemmens is bedrijfsleider op een melkveebe-

ik elk jaar 125 euro van de drijf in Wijchmaal, een kerkdorp dat deel uitmaakt van provincie. Voor mij kadert die hulp het Limburgse Peer, waar we nog zo’n 300 landbouwvooral in de filosofie van bedrijven vinden. Op dit bedrijf van zo’n 45 hectare ‘een boerderij als deel van worden maïs, voederbieten en triticale geteeld. Op de de lokale gemeenschap’. Daarom ontvang ik ook elk weiden en in de stallen staan 65 melkkoeien en 70 jaar graag schoolkinderen stuks jongvee. Samen met echtgenote Elly Kesters van ons dorp en ook licht verzorgt hij de dieren, die elk jaar zo’n 500.000 liter mentaal gehandicapte mensen van het MPI Sinthoogwaardige melk produceren. De zeer zorgvuldige Elisabeth op onze boerderij. bedrijfsvoering leverde hen in 2001 een ‘Dairy Zo kunnen ze zien en beleManagement Award’ op. Als tweede melkveehouder ven wat melkproductie inhoudt op een modern landin België behaalden ze ook het IKM-certificaat bouwbedrijf. (Integrale Kwaliteitszorg Melk). Verder zorgt mijn echtgenote Elly voor erfbeplanting (met onder andere aanplanDANNY LEMMENS ambtenaar Fons Kenis me ting van een boomgaard met vroeg om mee te helpen bij oude hoogstamfruitbomen). Natuurlijk is een zorgvuldige het beheer, heb ik daar Ik zorg ook regelmatig voor bedrijfsvoering van groot onmiddellijk positief op het beheer van een aantal belang. Maar ik vind het ook geantwoord. Ik zorg voor houtkanten. heel belangrijk dat een het maaibeheer, het Ik wil in de toejonge, moderne landbouwer beheer van een Goede komst graag met beide voeten in de poel en voor nabeook een kleindorpsgemeenschap staat. grazing met enkele afspraken schalige waterDat kan gaan van actief zijn koeien. zuivering voor maken goede in de voetbalclub tot een Het is vooral een spoelwater uit vrienden. dochter bij de dansclub … educatief natuurrehet melkhuisje en dat gaat ook over hulp servaatje: er loopt (dat nu in de bij het beheer van natuur en een knuppelpad met infor- mestkelder wordt geloosd). landschap. Ik dacht aan de aanleg van matieborden doorheen. De stad Peer en het OCMW Op deze manier zien de een rietveldje, maar het hoge zijn eigenaar van de Mul- bezoekende schoolkinderen vetgehalte in dit soort afvallemer Bemden, een klein ook hoe ‘koeien helpen bij water veroorzaakt blijkbaar natuurterrein van bijna drie het natuurbeheer’. nogal wat problemen. hectare in de Dommelvallei. Ik doe dit echt niet voor het Daar moeten we dus nog Toen de gemeentelijke milieu- geld: voor het beheer krijg een oplossing voor vinden.


Ik heb ook ervaren dat een goede afspraak met lokale natuurbeschermers leidt tot wederzijds respect en een goede verstandhouding. Toen er een perceel grond te koop kwam dat deels in natuurgebied ligt en deels in landbouwgebied (aansluitend op ons eigen

bedrijf), zijn we overeengekomen om elk een deel te kopen. Ik zorg ook nog een tijd mee voor het beheer van het stuk ‘over de beek’. Zo zijn we allemaal tevreden. Ik denk dat zo’n creatieve afspraken heel belangrijk zijn om te komen tot een positieve samenwerking.

Ook in de toekomst wil ik graag nog mijn steentje bijdragen tot de zorg voor natuur en landschap. INFO Danny Lemmens Blijlever 7, 3990 Wijchmaal Tel. en fax 011 63 60 12


Kempense heideschapen

Chris Caerts heeft al heel wat watertjes doorzwom-

afdeling Natuur van het men. Deze licentiaat in politieke en sociale weten- Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap), op kanaaldijschappen studeerde in Spanje, werkte als opvoerder ken en op terreinen van en leerde het schapenhouden in Schotland. Hij is lid Tessenderlo Chemie. In de zomer zorg ik voor de begravan de Boerenbond én van Natuurpunt. zing van zo’n 250 hectare. Hij is ondertussen al zes jaar schapenhouder in Olmen, In de periode van septemeen deelgemeente van het Antwerpse Balen. ber tot februari graast een deel van de schapen onder andere op een 35 hectare problemen los ik wel op. CHRIS CAERTS groot privé-natuurterrein Mijn kudde bestaat uit 200 (een zeer fraai kleinschalig Als schapenhouder heb ik in ooien en 200 rammen. landschap met schrale Het inkomen wordt gerealifeite – letterlijk – een jongraslanden en veel houtseerd door verkoop van wallen en bomenrijen) in gensdroom gerealiseerd. Ik zorg ondertussen voor lamsvlees, een ooipremie en Beringen. een kudde van 400 scha- vergoedingen voor het In de winterperiode zorg ik pen. Het zijn overwegend begrazingsbeheer. ook voor de begrazing van Kempense heideschapen, Wol brengt actueel niets zo’n 100 hectare weiden een zeldzame streekeigen op; integendeel, als je de van een reeks melkveebeschapen laat scheren door drijven in ‘De Malou’, een huisdiersoort. Deze kudde is nu nog te iemand anders is dat zelfs oude landbouwontginning klein om een volwaardig een extra kost. We probe- in Balen. Terwijl de melkinkomen te kunnen realiseren dat dan ook koeien in de stal ren. Daarom ben ik land- zo veel mogelijk Landbouwers staan, grazen de zelf te doen. bouwer in bijberoep en schapen de graskunnen waardewerk ik in het weekend nog In de periode mat kort. extra in een bedrijf. Ik wil van februari tot volle en heel Dat vermijdt dat de kudde echter graag uit- september grahet gras gaat kosteneffectieve zen de schapen breiden om landbouwer in platliggen en hoofdberoep te worden. in verschillende diensten aanbierotten. Tegen Dat is naar werkvolume en natuurgebieden: het voorjaar is den voor natuurnaar begrazingsmogelijkhe- heidegebieden in het grasland in Lommel (eigenden in deze regio zeker prima conditie beheer. mogelijk. Alleen maken de dom van de voor de nieuwe administratieve beperkin- stad), de bermen van een groei van het gras. gen, met name in uitvoering nooit gerealiseerd brug- Het is een mooie samenvan het Mestdecreet, het lichaam van de N 73 in werking met collega’s landniet eenvoudig. Maar die Beringen (beheerd door de bouwers.


Mijn persoonlijke mening is dat moderne landbouwproductie niet kan in een natuurgebied. Ik geloof er wel in dat landbouwers een aantal diensten kunnen aanbieden voor het natuurbeheer die in feite het meest kosteneffectief zijn. Ik denk ook dat daar een eerlijke vergoeding tegenover moet staan. Ik wil bijvoorbeeld graag instappen in een beheerovereenkomst voor botanisch beheer van 35 hectare graslanden. Ik vind het belangrijk om een bijdrage te kunnen leveren aan de

instandhouding van een typisch kleinschalig Kempens landschap. Ik verbreed de activiteiten op mijn eigen bedrijf nu al door jongeren met een aantal problemen thuis, die door de jeugdrechter geplaatst zijn, op te vangen en te begeleiden. Ik wil in de toekomst een deel van de boerderij die we pas hebben gekocht ook graag ombouwen voor hoevetoerisme. Ik ben ook erg actief in een vereniging die wedstrijden in schapendrijven organiseert met border collies. Ik denk dat het belangrijk is

dat een landbouwbedrijf midden in de samenleving staat. Ik denk dat het ook essentieel is dat de overheid vernieuwende ideeën steunt en mogelijk maakt. Nu krijgen boeren al te vaak de indruk dat allerlei administraties er eerder zijn om ons het leven zuur te maken in plaats van om te helpen. INFO Chris Caerts Gestelseweg 15 2491 Olmen tel. 014 82 05 46 [email protected]


Volgende keer, goeie keer

ging binnen de Boerenbond die vooral werkt rond agrawerk is op dit landbouwbedrijf in Ouwegem, een deelgerisch natuurbeheer). meente van het Oost-Vlaamse Zingem, enkele kilometers Ik dacht eraan om met onze ten noorden van de Scheldevallei. Hij werkte eerst 7 jaar groep een nieuwe vzw op te richten. Mijn gedachte was als zelfstandig helper met zijn vader en is nu bedrijfsleidat landbouwers over de der, samen met zijn vader, van een boerderij van 110 hec- nodige machines en knowtare met onder andere teelt van suikerbiet en aardappel, how beschikken om maaibeheer uit te voeren. Als we 50 melkkoeien, 160 stuks vleesvee en jongvee. ons zelf kandidaat zouden stellen om te zorgen voor het beheer, konden we laten zien Zingem, dat door de dat landbouwers ook een JO VANDERBAUWHEDE Vlaamse Landmaatschappij positieve bijdrage kunnen Als jonge landbouwer vind in samenwerking met het leveren aan natuurbeheer. ik het heel interessant en provinciebestuur van Oost- Nu: uiteindelijk is dat hele noodzakelijk om actief te Vlaanderen en het gemeen- verhaal niet doorgegaan en zijn in verschillende ver- tebestuur van Zingem wordt wordt het terrein in beheer enigingen, organisaties of uitgewerkt. Het gaat over gegeven aan Natuurpunt adviesraden. Ik ben actief de inrichting en het beheer vzw. Blijkbaar was er te veel wantrouin de lokale bedrijfsgilde en van een opgewen van de in de Groene Kring (een ver- hoogd terrein in Ik wil verder kant van de naeniging van de Boerenbond de Scheldevallei. tuurbeheerders voor jonge, actieve land- Het is de bedoe- blijven ijveren ling om daar het voor meer samenen van het bouwers). gemeentebeDoor met collega’s van ge- oude hooilandwerking tussen stuur. dachten te wisselen leer je beheer opnieuw dachten heel wat bij en kan je zelf in ere te stellen. boeren en natuur- Ze waarschijnlijk ook van mening veranderen. Bij mij rijpte het beschermers. dat wij alles Maar het is even belangrijk idee om ons (een zouden verom uit de eigen schelp te groepje met colkruipen. Ik zetel bijvoorbeeld lega-boeren) kandidaat te knoeien omdat we zogein de gemeentelijke milieu- stellen voor het beheer van zegd alleen maar aan proen natuurraad en in de dat ‘nieuwe natuurterrein’. ductie en opbrengst dengemeentelijke commissie Ik legde onder andere con- ken. Nochtans was dit in voor ruimtelijke ordening. tacten met het provinciebe- deze context helemaal niet Via de gemeentelijke Mina- stuur en met Michel Van de bedoeling. Raad hoorden we over het Ombergen van de vzw De Ik wilde echt laten zien dat inrichtingsplan Meilegem- Groene Ruimte (een vereni- landbouwers ook een stevige

Jo Vanderbauwhede is al de vierde generatie die aan het


hand kunnen helpen bij natuurbeheer. Nu zou zo’n negatieve ervaring bij mij kunnen leiden tot een reactie van ‘Ik trek me daar allemaal niets meer van aan’. Toch zou ik in de toekomst graag verder blijven ijveren voor meer samenwerking tussen landbouwers en natuurbeschermers. Ik heb zelf mijn handen vol op dit bedrijf. Ik zou persoonlijk bijvoorbeeld heel graag meer kennen over natuur, omdat wij alle dagen met

de natuur werken en ermee in contact komen. Ik zou collega’s met kleinere bedrijven kunnen overtuigen om mee te stappen in een verbreding van hun activiteiten. Dan kunnen die landbouwers een deel van hun inkomsten halen uit beheer van natuur en landschap. Ze kunnen op een efficiënte manier meehelpen. Ze gaan opnieuw veel meer in de samenleving meedraaien. En het doet zeker geen kwaad aan het imago van de landbouw,

integendeel. Misschien kunnen de dialoogdagen rond agrarisch natuurbeheer van de Koning Boudewijnstichting ertoe bijdragen dat we toch samen de handen uit de mouwen kunnen steken. INFO Jo Vanderbauwhede Hooghuisgaverstraat 1 9750 Ouwegem-Zingem GSM 0476 30 38 42 [email protected]


Vertrouwen winnen

elementen’: hagen, heggen, ingenieur voor de Vlaamse Landmaatschappij en is houtkanten en poelen. Op nummer twee komt het heel die periode sterk betrokken geweest bij het p e rc e e l s ra n d e n b e h e e r. onderzoek naar en de voorbereiding van beheerover- Zorgen voor weidevogels eenkomsten. Op dit ogenblik coördineert hij de beheer- komt op de laatste plaats. Als je het financieel bekijkt, overeenkomsten voor de hele provincie West- dan gaat het meeste geld naar perceelsrandenbeheer. Vlaanderen. We merken dat heel veel verschillende soorten bedrijven Op twee jaar tijd ben ik (klein en groot) en boeren FRANK STUBBE: meer dan 100 keer op meedoen. Wel opvallend is Ik benader de sector nogal avonden met landbouwers dat er veel landbouwers in uitleg gaan geven over bijberoep zijn die op de kar ‘marketing’-achtig. beheerovereenkomsten. De springen. Ik ben ervan overDe essentie is dus: Vlaamse Landmaatschappij tuigd dat er nog heel wat wat vraagt de markt ? Als er in de maatschappij heeft een cruciale rol te spe- meer landbouwers zouden vraag is naar een aantrek- len in de promotie van en willen instappen. Maar in kelijker landschap of naar voorlichting over beheer- feite is er nog te veel schrik meer natuur, dan is het dus overeenkomsten en in de be- en te veel onzekerheid. belangrijk dat ook boeren handeling, het ‘sluiten van’ de De overheid zelf zou de vergoedingen voor beheeroverdaarop inspelen. Maar dat overeenkomsten. betekent dat boeren land- We hebben in West-Vlaan- eenkomsten en de contracten voor een bouw zelf helemaal anders deren nu sinds veel langere moeten bekijken. Nu zijn er 2000 meer dan Het is voor mij landbouperiode, bijvoorheel veel dingen die door 230 duidelijk dat voorbeeld 20 jaar, boeren als een bedreiging in wers die meemoeten kunnen plaats van als een kans doen met beheer- al het financiële garanderen. We worden bekeken. Op dit overeenkomsten aspect de doorgaan in de nabije ogenblik merk ik ook nog en daarbij gaat toekomst totaalheel veel wantrouwen bij het over ruim slag geeft. pakketten voor boeren. Wantrouwen ten 900 ‘landschapsbedrijven aanbieden, waarbij opzichte van de overheid. elementen’. Wantrouwen ten opzichte Dat betekent dat in West- we bedrijfsplannen opmaken van beheerovereenkomsten. Vlaanderen actueel 2 à 3 op bedrijfsniveau. Bepaalde Ik probeer dat wantrouwen procent van de landbouwers pakketten zoals kleine landweg te nemen door heel meedoen aan beheerovereen- schapselementen en perceelsveel tijd en energie in voor- komsten. Meest succes heb- randenbeheer kunnen over ben de ‘kleine landschaps- geheel het Vlaams gewest lichting te stoppen.

Frank Stubbe werkt al negen jaar als landbouwkundig


gesloten worden. Andere pakketten zoals weidevogelbeheer kunnen alleen binnen bepaalde afgebakende zones worden gesloten. Ook zullen er in de toekomst nieuwe pakketten kunnen worden gesloten, met name botanisch beheer in bepaalde afgebakende gebieden. Die gebieden worden in de eerste fase buiten de VENgebieden afgebakend.

In die gebieden worden beheerovereenkomsten aanzien als een verwevingsinstrument van landbouw en natuur. Die boodschap wordt overgemaakt aan alle betrokkenen. Dat signaal is ook belangrijk voor de natuursector, die niet altijd gelooft in het instrument beheerovereenkomsten. Het is voor mij ook duidelijk dat vooral het financiële

Provincie

Doelstelling

Antwerpen Antwerpen Antwerpen Limburg Limburg Limburg Oost-Vlaanderen Oost-Vlaanderen Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant Vlaams-Brabant Vlaams-Brabant West-Vlaanderen West-Vlaanderen West-Vlaanderen

Beheer kleine landschapselementen Perceelsrandenbeheer Weidevogelbeheer Beheer kleine landschapselementen Perceelsrandenbeheer Weidevogelbeheer Beheer kleine landschapselementen Perceelsrandenbeheer Weidevogelbeheer Beheer kleine landschapselementen Perceelsrandenbeheer Weidevogelbeheer Beheer kleine landschapselementen Perceelsrandenbeheer Weidevogelbeheer

Provincie Antwerpen Limburg Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant West-Vlaanderen

Aantal betrokkenen (landbouwers) 63 127 120 90 238

Aantal detailovereenkomsten 189 91 28 342 109 18 419 240 54 162 220 0 399 352 160

Beheerovereenkomsten agrarisch natuurbeheer in Vlaanderen, december 2002 (Met dank aan Karolien Michiel, Vlaamse Landmaatschappij).

aspect de doorslag geeft. Een landbouwer maakt zijn rekening en beslist om in te stappen als het voor hem financieel interessant is. In regio’s (bijvoorbeeld bij de groenteteelt) waar elke vierkante meter grond zorgt voor een hoog inkomen worden geen beheerovereenkomsten gesloten. Naast de vergoeding van de Vlaamse overheid (met ook de helft Europees geld) kunnen gemeenten en de provincie West-Vlaanderen ook nog een extra vergoeding geven. We moeten er wel over waken dat die verschillende overheden op één lijn staan. Het systeem moet doorzichtig en duidelijk zijn. Een tweede belangrijk element is natuurlijk dat meehelpen aan beheer ook inpasbaar moet zijn in het bedrijf, in het weidebeheer of de productie van voeders of in verband met de mestbalans. Ik zie het ook best wel mogelijk dat boeren in de toekomst in groep gaan werken en bijvoorbeeld samen machines aankopen en gebruiken bij beheer van natuur en landschap zoals dit het geval is in Heuvelland met de vzw ‘t Boerenlandschap. INFO Frank Stubbe Vlaamse Landmaatschappij Provinciale afdeling Brugge E. de Neckerestraat 5 8000 Brugge Tel. 050/45 81 00 E-mail: [email protected] www.vlm.be


Liefst op maat werken

aan weidevogelbeheer, kan beheerovereenkomsten voor de Vlaamse Landmaat- scheef bekeken worden door de collega’s buren. schappij in de provincie Antwerpen. Bij boeren leeft de schrik In die relatief korte tijd kon ze al heel wat ervaring dat een goed weidevogelopdoen met reacties van landbouwers op de zorg voor gebied een natuurgebied zou kunnen worden, dat natuur en landschap. dan later onttrokken wordt aan de landbouw. Of dat er allerlei beperkingen op de NADINE JOOSEN bedrijfsvoering zouden kunreacties op. In totaal hebben we nu zo’n nen komen. In dat opzicht is Ik ken zelf heel wat land- kleine 70 beheerovereen- er bij boeren wel degelijk bouwers. In die beperkte komsten met boeren kunnen sprake van ‘schrik van de periode van de bijna twee sluiten. De helft gaat over overheid’. jaar dat ik er zelf mee bezig kleine landschapselementen, Ook bij de gemeentebestuben, kon ik heel veel contac- een derde gaat over per- ren is er weinig animo voor ten opbouwen. Vanzelf- ceelsrandenbeheer en de beheerovereenkomsten. sprekend is het zo dat de rest over weidevogels. De ‘echte landbouwers’ kijlandbouwers die zelf het Ik zie verschillende moge- ken zeker in deze provincie meest enthousiast zijn om lijke verklaringen voor die vooral naar hun portemonmee te werken, ook het magere respons. nee. Mijn ervaring is dat meeste vragen stellen en Vooral in het noorden van geld nog altijd de belangdat je dus met hen het de provincie Antwerpen rijkste motivatie is. meest informatie uitwisselt. zijn er regio’s, Wat brengt het Objectief moeten we zeg- waar nog maar Het zou goed zijn op ? Het valt gen dat er tot nu toe in onze weinig hagen en dan ook wel op om bedrijfsplanprovincie nog niet zo veel houtkanten zijn dat de meeste respons gekomen is op de o v e rg e b l e v e n , nen op elkaar te beheerovereenmogelijkheden om beheer- zodat er ook komsten in Antlaten aansluiten. overeenkomsten te sluiten. werpen door zoweinig mogelijkIk geef een voorbeeld. In de heden zijn voor genaamde ‘hobtwee belangrijkste weide- het sluiten van beheerover- byboeren’ worden afgeslovogelgebieden van de pro- eenkomsten. ten. Ik vind dit in feite wel vincie Antwerpen hebben Een tweede verklaring is spijtig. Het geld van het we 500 landbouwers aan- dat landbouwers die willen Europees Oriëntatie- en geschreven om mee te doen meedoen ook de negatieve Garantiefonds voor de aan beheerovereenkomsten reacties van hun collega’s Landbouw (EOGFL) zou voor weidevogels. moeten trotseren. Wie bij- toch vooral moeten dienen Dat leverde welgeteld twee voorbeeld wil meewerken als ondersteuning voor

Nadine Joosen coördineert sinds januari 2001 de


landbouwers in hoofdberoep. Het valt wel op dat de ‘voltijds boeren’ die dan wel de stap zetten, meestal de meest vooruitstrevende boeren zijn. Dat zijn landbouwers die hun eigen bedrijfsvoering veel breder bekijken. Het zijn ook vaak boeren die een voorbeeldfunctie vervullen en die veel meer geëngageerd zijn in hun dorp en hun omgeving, bijvoorbeeld als voorzitter van een Landelijke Gilde. Die boeren willen dan liefst ook meedoen aan beheer van kleine landschapselementen en perceelsrandenbeheer. Voor de toekomst heb ik wel een aantal suggesties. Om de zorg voor natuur en landschap ook op

lange termijn duurzaam te kunnen realiseren, zou een op maat gesneden soepel bedrijfsplan, met inbegrip van de milieuaspecten (mest, bestrijdingsmiddelen) wenselijk zijn. Het zou ook goed zijn om die bedrijfsplannen op elkaar te laten aansluiten. Het zou veel duurzamer zijn om in een groot aaneengesloten gebied, met een hele reeks landbouwbedrijven een uitgebreide set van maatregelen te nemen in plaats van kleine geïsoleerde stukjes en beetjes. De Vlaamse Landmaatschappij zou daarbij in het kader van ruilverkaveling en landinrichting een belangrijke voortrekkersrol kunnen spelen.

Tenslotte wou het bij elkaar brengen van ‘gelijkgestemde zielen’, in verenigingen voor boeren die meewerken aan natuur- en landschapsbeheer en die in deze ‘clubs’ ervaringen en kennis uitwisselen ook veel kunnen helpen. Dat kan dan zelf aanleiding geven tot ‘van mond tot mond reclame’ voor beheerovereenkomsten wat de interesse en belangstelling zou doen toenemen. INFO Nadine Joosen Vlaamse Landmaatschappij Provinciale afdeling Herentals Cardijnlaan 1 2200 Herentals Tel. 014 25 83 00 E-mail: [email protected] www.vlm.be


DE KONING BOUDEWIJNSTICHTING meer dan 25 jaar in dienst van de samenleving

De Koning Boudewijnstichting is een onafhankelijke en pluralistische stichting van openbaar nut die werd opgericht in 1976. Toen drukte Koning Boudewijn, naar aanleiding van de 25ste verjaardag van zijn troonsbestijging, de wens uit dat er een stichting zou komen die zich inzet voor de levensomstandigheden van de bevolking. Die opdracht blijft onverkort geldig. Van 2002 tot 2005 concentreren we onze inspanningen vooral op vier programma’s. Met ‘Sociale rechtvaardigheid’ willen we meer mogelijkheden creëren voor kwetsbare mensen. ‘Burgersamenleving’ beoogt een grotere impact voor de initiatieven van burgers. ‘Governance’ betrekt mensen bij het debat en de besluitvorming over wetenschap en technologie, en over productie- en consumptiepatronen. ‘Fondsen en eigentijdse filantropie’ moedigt hedendaagse vormen van vrijgevigheid aan, verleent diensten aan schenkers en beheert nominatieve, specifieke en bedrijfsfondsen. Tot slot hebben we ook nog ‘Specifieke initiatieven’ die inspelen op maatschappelijke noden of nieuwe tendensen. Er zijn bijvoorbeeld projecten rond de hoofdstedelijke rol van Brussel en we steunen Child Focus. Onze activiteiten lopen zowel op lokaal, regionaal als federaal niveau. Bovendien versterken we de Europese dimensie van onze initiatieven, omdat het onze ambitie is een Europese stichting in België te worden. In alle programma’s wordt bijzondere aandacht besteed aan culturele en genderdiversiteit. We bieden een forum voor overleg tussen deskundigen en burgers met een uiteenlopende achtergrond. Onze werkmethodes zijn divers: we combineren denkwerk met het opzetten van eigen initiatieven, en geven financiële steun aan projecten van derden. We werken zowel op korte als lange termijn. Meer info vindt u op onze webstek: www.kbs-frb.be Praktische gegevens: bel +32-2-511 18 40, fax +32-2-511 52 21 of mail [email protected] Koning Boudewijnstichting, Brederodestraat 21, B - 1000 Brussel Giften op onze rekening 000-0000004-04 zijn fiscaal aftrekbaar vanaf 30 euro.

Boeren. metnatuur GESPREKKEN OVER AGRARISCH NATUURBEHEER

Recommend Documents