o k to b e r 2 0 1 2 het houtblad
8
Samen met het baksteen geeft het hout de mooie balans van een urban lounge.
b o ek g emi s t b ib li ot heek b o ek enb erg s pijk eni s s e De gemeente Spijkenisse kan onmiddellijk in het Guinness Book of Records met het wereldrecord van mooiste advertentie ooit: de Boekenberg. Vooral ’s avonds wordt dit duidelijk als de nieuwe glasoverkapte bibliotheek een reusachtige, wervende lichtlantaarn wordt voor 70.000 stralende boeken.
o k to b e r 2 0 1 2
Versmade hart Deze ontwikkeling had twee nadelen. Spijkenisse werd van zijn geschiedenis beroofd, doordat genadeloze nieuwbouw het oude dorp diep in de verdrukking bracht. En de enorme demografische toevloed leidde tot een eenzijdige bevolkingssamenstelling: veel mensen zijn armer, minder goed opgeleid, nauwelijks lezend, rechts politiek geaard en kijkend naar commerciële zenders. Maar beter ten halve gekeerd dan ten hele gefaald. De gemeente stelde rond 2000 een Centrumplan op, dat het versmade hart opnieuw aan het oude kloppen moest krijgen - van Spijkenisse de historie - en hoger opgeleide mensen moest aantrekken. Met als middelpunt de middeleeuwse dorpskerk (1300-1480), eigenlijk het enige
foto: www.johnlewismarshall.com
overblijfsel van het vroegere frêle weefsel van landerijen en monumentale boerderijen, werd ernaar gestreefd een nieuwe lappendeken te creëren, aantrekkelijk en divers, hoog- en laagbouw, met voorzieningen als een theater, discotheek, supermarkt, en bibliotheek.
Vernieuwende toeren Kardinale vraag bij dat laatste was: hoe krijg je de bewoners weer aan het boek? Architectenbureau MVRDV won de competitie met het antwoord: toon het! Winy Maas, een van de oprichters van MVRDV: ‘En dan niet alleen een Kameleon-boekje, nee, allemaal!’ Daartoe is een transparant gebouw nodig, leidend tot een glasoverkapt gebouw, leidend tot vernieuwende toeren om dat klimaattechnisch voor elkaar te krij-
Het gebouw paste in het voorgenomen plan om de krom-
gen. En dat confronteert je direct met de filosofie van dit
groei van boerendorp naar plofgemeente krukken te ge-
bureau dat consequent vasthoudt aan beslissingen en die
ven. De mensenexplosie van 2.500 naar 72.000 voltrok
welbewust tot in het extreme doortrekt. Grensverleggend
zich in een tijdspanne van zeventig jaar vanaf 1945. In de
voordeel daarvan is dat alle meewerkende partijen op
jaren 1960 vestigden zich eerst havensjouwers in deze
scherp worden gezet om het beste uit zichzelf en hun vak
landelijke gemeenschap van koeienmelkers, granenzaai-
te krijgen, en dat iedereen een nieuwe frisblik krijgt.
ers en vissenvangers. Toen Spijkenisse in 1977 groeikern
Grensbeperkend nadeel is dat deze conceptuele opvatting
van Rotterdam werd, zoals elders Zoetermeer en Almere
niet vrij is van calvinistische rechtlijnigheid. Voortdurend
huisgevangenissen werden van Den Haag en Amsterdam,
sta je zo te struikelen op de stelten briljant-banaal, poë-
schoten de woningen als staand koren uit de vruchtbare
tisch-rigide, legitiem-provocerend, relativerend-
grond.
prekerig, geestig-melig. En mug-olifant.
het houtblad
9
o k to b e r 2 0 1 2
8 5 4 3
6
7
2 1
Doorsnede. Legenda.
Situatieschets
1. Tweelaags parkeren 2. Administratie 3. Educatieruimte 4. Grote Zaal 5. Auditorium 6. Toiletten 7. Kantoorruimte
116 driescharnierspanten met volledoorsnedevingerlassen.
In een lange spiraal van 480 m de brede, luie trappen op naar boven of beneden.
foto: www.johnlewismarshall.com
8. Bibliotheekruimtes
foto + tekeningen: mvrdv rotterdam
het houtblad
10
deurklinken hadden eveneens bakstenen moeten zijn,
lodam in Amsterdam, een staalkaart van woningtypes en
evenals de kozijnconstructies, maar het budget ontbrak
bouwmaterialen? Een welluidende gedichtencyclus of
om dit voor elkaar te innoveren. Maas: ‘Het baksteen fun-
een onbarmhartig statement voor de betraande bewoner
geert via de voegen als akoestisch materiaal en is warmte-
en verdrietige passant? Of de knalblauwe dakhuisjes in
absorberend. Het lost dus dingen voor je op, daarmee is
Rotterdam? Mooie monochromie of malle monomanie?
voor mij de discussie gesloten. Het gaat erom materialen
Maas: ‘Eerder dan van rechtlijnigheid zou ik spreken van
tot hun uiterste toepassingen te brengen.’
o k to b e r 2 0 1 2
Onbarmhartig statement Wat te denken van de Si-
onverzettelijkheid, of van overtuigende helderheid. De
Lange spiraal Om de exploitatie sluitend te krijgen,
wijs genoeg om het zo te doen en zo ook vol te houden.’
zijn in de trappiramide diverse commerciële voorzienin-
Er is het gebouw als enthousiaste advertentie, vooral ’s
gen (1.140 m2) gestapeld: kantoren, denksportcentrum,
avonds. Dan overdag, bij het beklimmen van de berg, zie
milieuhuis, winkels, leescafé. Ook eigen ruimtes zijn erin
je steeds andere kleinere en grotere delen van Spijkenisse,
opgenomen: balies, kantoren, auditorium, vergaderruim-
je blijft bij de stad betrokken: lezen = wezen. En de intro-
tes. Op de terrassen is plaats voor exposities en presenta-
vertie van het lezen wordt een open boek: de boekenkast
ties. De berg is via allerlei routes te beklimmen, in een
die zijn t verliest.
lange spiraal van 480 m de brede, luie trappen op, via
‘Als ik het kan verdedigen, dan wijk ik geen millimeter van
doorsteekjes of de lift. Als rustpunten dienen oudedikke-
mijn ontwerpuitgangspunten af en krijg ik eerder een
boekenzitjes. Niet alleen op de piramide, maar ook langs
soort dadendrang om een tegenwerkend probleem, zoals
de zijkanten en in de balies en balustrades staan alle
11
het houtblad
argumenten voor bijvoorbeeld de Boekenberg waren be-
het klimaat hier, op te lossen. 99% van de gebouwen zit vol compromissen, makkelijke oplossingen en een materialenratjetoe. Gevolg: ze lijken allemaal op elkaar. Ons gaat het onder andere om twee dingen: karakter en innovatie.’
‘ o n s g a at h e t o n d e r a n d e r e o m t w e e d i n g e n : k a r a k t e r e n i n n ovat i e ’
Moeder de Gans Als je de Boekenberg (3.600 m2) nadert, ontwaar je een onmiskenbaar MVRDV-bouwwerk.
70.000 boeken uitgestald in zwarte kasten van gerecycled
Het uitleencentrum, met schoorsteen, vormt een Mono-
landbouw(!)plastic; ook de meubels en lichtarmaturen
poly-ensemble met wat kleinere en grotere woningen (43
zijn bewust zwart. De brede zwart plastic trapleuningen
woningen en appartementen), alle in eenzelfde gebouw-
kunnen dienen als jeugdige transportband voor boeken.
typologie met dakhellingen op 45° en alle uitgevoerd in
Die zijn zo strak gekast, dat je niet het idee hebt midden in
rode en bruine baksteen. De bibliotheek, een afgemeten
een verhuizing te zijn terechtgekomen. Boven de reik-
33,5 x 47 x 26 m, is een vijflaags volume (boven een twee-
hoogte van 1,80 m staat al het kapotte, beduimelde en
laagse parkeergarage voor 350 auto’s) van met glas open-
weinig gelezen lees(af)voer, tot 20 m verticaal. ‘Dat is ook
gewerkt baksteen dat aan twee gevels tot plint of eerste
een protest tegen bibliotheken die om de drie jaar deze
verdieping reikt en aan twee andere tot de tweede verdie-
boeken weggooien. Waarom laat je ze niet gewoon
ping is opgesjord. Het monosteenlandschapje - vanzelf-
staan? Vestdijk kan toch niet ontbreken?’ Aldus is er be-
sprekend zijn ook straat en plein van dit materiaal - ver-
graafplaats voor 150.000 boeken.
foto: www.johnlewismarshall.com
wijst als beeld naar de boerennederzetting van weleer of naar Moeder de Gans die met haar kroost op de Markt
Unieke eigenschap De grootste sensatie bij binnen-
breeduit halte houdt. Weldadige ironie is een optisch
komst is evenwel de overweldigende indruk die de over-
scheef huis boven op de inrit van de garage, dat rijmt op
koepelende houtconstructie uitoefent. Hout blijft toch al-
scheefgezakt metselwerk van de middeleeuwse kerk na-
tijd die unieke eigenschap houden dat het haast letterlijk
bij.
je gevoel aanraakt. ‘Het is huiselijkheid op superschaal,’ geeft Maas toe, die emotie liever instrumenteel houdt.
Bakstenen beesten Wie a zegt, moet ook b zeggen,
Maar samen met het baksteen ontstaat wel de mooie ba-
en van MVRDV ook c: het baksteen gaat de bibliotheek in
lans van een urban lounge. Er waren meer redenen voor
en verspreidt zich over alle trappen, terrassen, wanden,
hout te kiezen. ‘Er was een draagstructuur nodig die mee-
plafonds, deuren en de berg zelf. Ook de liftdeuren zijn
helpt aan de temperatuurbeheersing. Hout absorbeert
beplakt met een plastic baksteenprint. En inderdaad, alle
deels de warmte, en door z’n dikte worden de spanten
■ ■ ■
o k to b e r 2 0 1 2 het houtblad
foto’s: www.johnlewismarshall.com
12
Hout blijft toch altijd die unieke eigenschap houden dat het haast letterlijk je gevoel aanraakt.
Verwijzing naar de boerennederzetting van weleer.
Boeken kijken en Spijkenisse kijken.
toch het uitzicht naar buiten behoudt. Voordeel verder is
nok bedient automatisch de zonneschermen. In de aan-
dat je met hout eenvoudig kunt construeren. En tussen de
wezige plafonds zitten platen met faseveranderend mate-
spanten krijg je prachtige nissen!’
raal, PCM’s die al naar de temperatuur koelen of verwar-
Gewapend hout Aanvankelijk waren de kosten van het gebouw boven budget, maar een vereenvoudiging van de constructie van FSC-gecertificeerd gelamineerd
‘ e e n m at e r i a a l to t z ’ n u i t e r s t e toepa ssingen brengen’
vuren zorgde voor uitkomst. De constructie was eerst van foto’s: www.johnlewismarshall.com
peperduur gewapend hout. De Groot Vroomshoop stelde daarom voor veel staal te vervangen door hout, zoals de
men. Planten (Ficus longifolia) in overmaatse plastic
hoekkepers. Een horizontaal vakwerk bovenin bespaarde
potten koelen eveneens bij. Aardgasaansluiting en cv-
aanzienlijk op stabiliteitgevend staal. Ook is er gevarieerd
ketel ontbreken derhalve. Het regenwater wordt opge-
in de spantdiktes (120-200 mm). In totaal heeft het bedrijf
vangen voor de toiletten en sprinklers. Aldus is een epc
116 driescharnierspanten met volledoorsnedevingerlassen
bereikt van 0,67.
geprefabriceerd: uiterst efficiënte momentvaste verbindingen die aan de stabilisering van de kapconstructie bij-
Linden Op verschillende niveaus is een verblijf in de
dragen. De nokliggers zijn afgeschoord met staalkabel.
Boekenberg aangenaam. Hout draagt daaraan het nodige
De constructiehoogte bedraagt 1.000 mm (25 lamellen).
bij. Maar het blijft voor MVRDV een materiaal. Eerder
De hart-op-hartafstand is ‘lekker’ smal: 1,35 m. De lengtes
dan de tekening of de kleur vindt Winy Maas de hout-
belopen circa 35 m.
soorten zelf interessant, die hij graag tot hun uiterste wil dwingen, dringen, wringen en zingen: ‘Ik wil nog zeker
Ter fabriek zijn alle spanten tweemaal transparant behan-
een gebouw van linden maken.’ •
deld met Drywood Woodstain VV, waarna ze ter plaatse zijn gemonteerd met ingelaten roestvaststalen verbin-
hans de groot
dingsmiddelen.
Dreigend broeikaseffect Het geheel wordt overhuifd door een glazen kap (3.000 m2) die met stalen schoenen op de houtconstructie rust. Ertussen zijn onopvallend sprinklers, zonwering en ventilatiesysteem aan-
Winy Maas, gesponsord door De Groot Vroomshoop,
gebracht. Met Arcadis is een klimaatsysteem ontwikkeld
is een van de sprekers op de Nationale Houtdag 2012,
met warmte-koudeopslag, vloerverwarming, klimaatpla-
28 november a.s., Nieuwe Kerk Den Haag. Voor infor-
fonds, automatische zonwering en HR++-glas met een
matie: www.houtdag.nl. Het volledige interview met
zontoetredingsfactor van minder dan 0,3. 90% van de
hem is te vinden bij zijn naam in het programma.
zonnewarmte wordt zo afgevoerd. De ventilatie geschiedt via toevoerroosters net boven de vloer bij de onderste boekenplanken. De afvoer verloopt tussen glas en hout
Locatie: Markt 40, Spijkenisse (deboekenberg.nl) Opdrachtgever: Gemeente Rotterdam Ontwerp: MVRDV (mvrdv. nl); Winy Maas, Jacob van Rijs, Nathalie de Vries; Fokke Moerel, Arjen Ketting, Marc Joubert, Anet Schurink, Ivo Hoppers, Stefan de Koning, Marin Kulas, Anton Wubben, Sybren Boomsma Constructeur: ABT Velp (abt.eu) Adviseur installaties: Arcadis Rotterdam (arcadis.nl) Concept klimaatbeheersing, brandveiligheid, akoestiek: DGMR (dgmr.nl) Constructeur houtconstructie: Adviesbureau voor technische houtconstructies Lüning Doetinchem (luning.nl), De Groot Vroomshoop (degrootvroomshoop.nl) Aannemer: VORM Bouw Papendrecht (bouw.vorm.nl) Gelamineerd vuren: De Groot Vroomshoop Glaskap: Brakel Atmos Uden (brakelatmos.com) Bruto oppervlak: 7.100 m2 Bouwperiode: Mei 2009 - mei 2012 (Opening: 4 oktober 2012) Bouwkosten bibliotheek: ± € 10 miljoen
■ ■ ■
o k to b e r 2 0 1 2
via Luma- en Inova-uitzetramen. Een weerstation in de
13
het houtblad
een soort schoepen die als zonwering werken, terwijl je
