Bodem in de stad en volksgezondheid

Bodem in de stad en volksgezondheid De verkenning van een relatie Tia Hermans en Sjerp de Vries

Enkele begrippen

Bodem in de ‘stad’

 OECD: stedelijk gebied als >150 inwoners/km2  bijna heel Nederland stedelijk gebied  CBS: 5 stedelijkheidsklassen o.b.v. aantal adressen/km2 ● Zeer sterk stedelijk (>2.500) ..sterk ...matig ...weinig... tot niet stedelijk (<500)

Rotterdamse wijken, per categorie

 Uit: Ontdek de stadsbodem (TCB, 2010) % Bebouwing

Verharding

Groen

Tuinen

Water

Centrum

38

51

5

2

4

Noord

34

39

16

7

4

Vreewijk

22

34

11

31

2

...

Bomen, struiken, gazon, ruw gras, plantenperken, bos, overig groen, water, wegen en paden, speelvoorzieningen

Bron: Databank Gemeentelijk Groenbeheer (Alterra, 2012)

‘Gezondheid’ (WHO, 1948)

 Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk,

geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijk gebreken.

Inhoud

 Historie  Bewijs tot nu toe  Correlatie is niet hetzelfde als oorzaak-gevolg  Welk mechanisme zit er achter?  Conclusies

Seoel: 2 wijken

Relatie gezondheid en natuur: historie

 Middeleeuwen: natuur = gevaar! (moeras, roofdieren, ..)  Industriële revolutie: stad = ongezonde omgeving (vervuiling en stof, infectieziekten). Natuurlijke omgeving = gezond (sanatoria)

 Tot eerste helft 20ste eeuw: natuur als preventief en curatief middel

 Vanaf tweede helft 20ste eeuw: medische technologie en medicijnen ipv natuur

 Recent: tendens natuurlijk is gezond, als preventie voor leefstijl gerelateerde aandoeningen

Bewijs tot nu toe

Takano e.a. (2002): ouderen in Tokyo (74+)  Gezondheidskenmerk: ● overlijden (binnen 5 jr.)

 Omgevingskenmerk: ● Waarneming inwoner ● ‘walkable green spaces’

● Bomen met straten ● Groene gebieden

 Resultaten ● Gecorrigeerd voor sociaaleconomische status

Percentage nog in leven 76 74 72 70 68 66 64 62 veel groen

redelijk

weinig

zeer weinig

Maas e.a. (2009): prevalentie van ziekten

 Gezondheidskenmerk: ● Door huisarts gestelde diagnoses (> 300.000 mensen)

● 24 clusters van ziektebeelden onderscheiden

 Omgevingskenmerk: ● Hoeveelheid groen binnen 1 kilometer van woning

 Resultaten: ● Voor 18 clusters lagere prevalentie in groenere omgeving ● Met name voor angststoornissen en depressie ● Voor kinderen < 12 jr. relatie voor depressie nog sterker

Over welk groen hebben we het dan?

 Groen per buurt ● Hier binnen 3 km

 Omvat: ● Bos en natuur ● Stadsparken

● Agrarisch gebied

 Omvat NIET: ● Straatbomen ● Tuinen

Percentage Groen

Hoe komt de relatie natuur–gezondheid tot stand?

 Relatie is nog geen oorzakelijk verband ● Over ooievaars en baby’s

● Leidt vergroening van de woonomgeving wel tot echte gezondheidswinst? Of ….?

● Omgekeerd: kleven aan het steeds verder verdichten van steden (compacte stad) nog niet onderkende gezondheidsnadelen?

 Belang van kennis over mechanisme(n) ● Welk type groen in welke ruimtelijke configuratie levert de meeste baten op? (En voor wie?)

●  Efficiënt gebruik van de ruimte ●  Baten van effectief groen wellicht groter dan tot nu toe gedacht

Mogelijke oorzakelijke mechanismen  Microklimaat verbeteren ● Verbeteren luchtkwaliteit door afvangen van fijn stof ● Tegengaan hitte-eilanden in de stad/hitte-stress voorkomen

 Stress reduceren ● Met name chronische stress verminderen ● Ook herstel concentratievermogen

 Lichamelijke activiteit bevorderen ● Via actief transport (wandelend/fietsend) ● Via recreatieve activiteit

 Sociale samenhang in de buurt faciliteren ● Meer (visueel) contact tussen buurtgenoten

Verbeteren microklimaat

 Relatie tussen fijn stof en gezondheid is duidelijk  Bomen zijn meer effectief dan andere typen vegetatie ● Coniferen meest effectief

 Lineaire structuur van aanplant meer effectief dan grote oppervlakte (aantal en locatie is dus belangrijk) ● A.g.v. luchtstroom: moet er doorheen en niet overheen ● In buurt van emissiebron: >100 m afstand van weg; anders stapeling

 Causaal verband is niet erg geloofwaardig ● Niet hoeveelheid gevangen, maar hoeveelheid die achter blijft

● Minder emissiebronnen bij grotere oppervlakte natuur ● Recent: 1-2% verbetering luchtkwaliteit voor fijn stof

Reduceren (chronische) stress  Soort natuur: nog niet echt duidelijk ● Zelfs een afbeelding van natuur werkt al (maar hoe sterk?)

● Wellicht ‘doodgewone’ natuur even goed als hoogwaardige natuur

 Ruimtelijke structuur: nog niet echt duidelijk ● Maximaliseren van contact met natuur, of

● Bieden van ‘groene oases van rust’ (wanneer nodig)

 Randvoorwaarde: veiligheid, sociaal & fysiek  Inschatting effectiviteit: vooralsnog hoog ● Empirisch het best onderbouwd (maar veelal experimenteel)

Reduceren (chronische) stress: Ulrich (1984)  Gezondheidskenmerk

Uitzicht muur

● Herstel na galblaasoperatie

3

● Ligduur, gebruik pijnstillers, aantekeningen verplegend personeel

 Omgevingskenmerk ● Uitzicht vanuit ziekenhuiskamer:

2.5 2

Dosis sterke 1.5 pijnstiller

● blinde muur ● bomen

 Resultaten ● Op alle drie kenmerken positiever bij bomen in zicht

Uitzicht bomen

1

0.5 0 Dag 0-1

Dag 2-5

Dag 6-7

Misschien is zelfs een afbeelding van een bonsai-boom genoeg?

Stimuleren lichamelijke activiteit

 Soort natuur: onbekend; afhankelijk van activiteit? ● Actief transport: routes aantrekkelijker maken

● Recreatieve activiteit: aantrekkelijke ruimte bieden

 Ruimtelijke structuur ● Actief transport: straatgroen

● Recreatieve activiteit: groengebieden

 Randvoorwaarden: afhankelijk van activiteit en groep  Inschatting effectiviteit: in NL vooralsnog gering ● Wellicht met uitzondering van kinderen (via buiten spelen)

Totaal pakket sportief bewegen (SCP, 2001)  Aandeel van totaal aantal uren per week besteed aan de betreffende vorm van bewegen

● gemiddelde totale hoeveelheid in 2000: 4.4 uur

60 50 40

sporten

30

recreatief wandelen en fietsen wandelen en fietsen als vervoer

20 10 0 Percentage in 2000

Faciliteren sociale samenhang in de buurt  Soort natuur: nog onbekend ● Geschikt als ontmoetingsplaats (voor buurtgenoten)

 Ruimtelijke structuur: nog onbekend ● Wellicht kleine buurtparkjes (lokaal verzorgingsgebied) ● En straatgroen (meer wandelen, voor transport en/of plezier)

 Randvoorwaarden: het gaat om positieve contacten ● Conflicten tussen gebruikersgroepen vermijden

 Inschatting effectiviteit: vooralsnog vrij hoog ● Recent toenemende empirische ondersteuning

Vitamine G2-onderzoek: kwaliteit - mechanismen  Meer en meer gedetailleerde informatie over groen ● Kwaliteit van het groen, naast kwantiteit ● Type groen: groengebieden versus groen in het straatbeeld

 Informatie over mediërende variabelen ● ● ● ●

Stressniveau Lichamelijke activiteit

Sociale samenhang in de buurt  welk mechanisme is hoe belangrijk?

 Vier steden, twintig buurten per stad ● Arnhem, Den Bosch, Rotterdam, Utrecht ● Tien met veel en 10 met weinig groen (in de vorm van gebieden)

Natuur voor gezondheid: welk mechanisme belangrijk?

Natuur voor gezondheid in schema Luchtkwaliteit

+

+

_

Stress

_

Hoeveelheid groen in de buurt

Gezondheid Lichamelijke activiteit

+

+ +

Sociale cohesie

Natuur voor gezondheid & ruimtelijk plannen  Natuur naar mensen brengen belangrijk ● Nabijheid, beschikbaarheid, bereikbaarheid, toegankelijkheid (op z’n minst visueel)

 Maar op goede manier inrichten is ook belangrijk ● Maar wat is precies goed (waarvoor)?

● Vooralsnog: voor stressreductie & sociale samenhang

 Efficiënt omgaan met de ruimte ook ● Nog weinig bekend over dosis-effect relaties ● Al helemaal niet per type natuur of groengebied

Stop niet bij klimop!

Economische betekenis van groen = gezond  Groen lijkt vooral van betekenis voor (mentale) welvaartsziekten (versus infectieziekten) ● Stress, depressie, angststoornissen

 Economische betekenis ligt wellicht meer in vermeden arbeidsverzuim dan in lagere zorgconsumptie ● Kwaliteit van leven wordt niet meegenomen

 Maar eerst moet het gezondheidseffect, en de grootte ervan, beter bepaald worden.

● En i.v.m. kosten, waarvan precies? (hoeveelheid, type, beheer van groen)

Conclusie

 Harde relatie tussen gezondheid en natuur is er nog niet!  Vergelijkbaar met voeding en gezondheid?  Langjarig onderzoek nodig  Slimmer ‘framen’?