bloeiende gele lissen

Heemtuinjournaal Jaargang 18

Voorjaar 2012

Geen elfstedentocht, maar wel veel ijs op de sloten deze winter. Dat was handig en niet alleen om te schaatsen. Nu konden we weer vanaf de waterkant snoeien. Maar … de winter is voorbij. De zomertijd en het nieuwe seizoen gaan beginnen. Daarom onderstaande foto.

bloeiende gele lissen

Op de volgende pagina staat de jaaragenda. En ook is een uitgebreid artikel opgenomen van onze secretaris over de nieuwe boomgaard. Heel lezenswaardig.

Zie voor het laatste nieuws onze website

www.heemtuingoudsehout.nl.

1

Agenda Elke zaterdag wordt er vanaf 13.00 uur op de Heemtuin gewerkt. In het voorjaar en de zomer ook op elke woensdagavond vanaf ongeveer 19.30 uur. Voor 2012 is dat op de woensdagen 28 maart t/m 29 augustus. Tot dan. De voorjaarsexcursie begint op zondagmiddag 15 april om 14.00 uur vanaf de werkschuur op het terrein van de Heemtuin. Op zondag 3 juni wordt er samen met het IVN een waterbeestjesexcursie georganiseerd. De start is 14.00 uur vanaf de wielerbaan in de Goudse hout. Zondag 10 juni is de jaarlijkse open dag. Vanaf 12.00 uur starten we. De landelijke nachtvlindernacht is dit jaar erg vroeg. Nu op vrijdagavond 22 juni. De Heemtuin doet ook weer mee, vanaf 22.00 uur bij de werkschuur in de Goudse Hout. Op verschillende plekken gaan we op zoek naar nachtvlinders. Op zondag 8 juli juli gaan we naar libellen kijken. De start is om 14.00 uur vanaf de wielerbaan in de Goudse Hout. Op zondag 26 augustus organiseert Cyclus met de heemtuin een (dag)vlinderexcursie in het Steinse Groen. De start is om 14.00 uur vanaf de hoek Willenskade/Voorwillenseweg. De eerst zaterdag van september is altijd de hooidag. Dat is dit jaar zaterdag 1 september. Vanaf 10.00 uur gaan we hooien. Op zondagmiddag 14 oktober is de herfstexcursie. We starten om 14.00 uur bij de werkschuur. De landelijke natuurwerkdag is zaterdag 3 november. Ook de Heemtuin doet weer mee vanaf 10.00 uur.

De (vorige) boomgaard en akkers

2

Natuur is lastig Het zal je niet ontgaan zijn; er komt een nieuwe natuurwet. Daarin staat de natuur onder grote druk. Mijns inziens wordt niet onderkend dat de samenleving, wij allemaal dus, heel erg van natuur afhankelijk is. Net zoals het van belang is dat er bruisende en bedrijvige steden zijn, is het van even groot belang dat er “ongeschonden” natuurgebieden zijn. Juist in een dichtbevolkte provincie als Zuid-Holland. En wat zien we: op natuur wordt 70% bezuinigd. Het meest opvallend is dat de nationale bescherming van de “landschappen” wegvalt en dat de robuuste verbindingen voor de ecologische hoofdstructuur niet worden afgemaakt. Het lijkt wel dat bescherming van planten en dieren de economie hindert. Hoe je het ook wendt of keert, de provincie wordt bij de zorg om natuur en landschap belangrijker. De provincie gaat een groenagenda opstellen van waaruit het nieuwe natuurbeleid vormgegeven gaat worden. Daarbij wil zij gebruik maken van de inbreng van “groene organisaties”. Om die reden heeft de Natuur- en Milieufederatie Zuid-Holland het initiatief genomen zoveel mogelijk organisaties bijeen te roepen. In een aantal bijeenkomsten werd input geleverd voor behoud van natuurwaarden in: • groene (recreatie)gebieden in en om de stad, • groene gebieden in beheer bij agrariërs, • pure natuurgebieden in veenweidegebied, de delta en langs de kust. Hierbij waren veel organisaties betrokken waaronder de stichting Groene Hart, Natuur- en vogelwerkgroep Krimpenerwaard, Heemtuin Goudse Hout, agrarische natuurverenigingen en vergelijkbare stichtingen en verenigingen rondom Leiden, Zoetermeer, Den Haag, Rotterdam etc. Ook de GZH (o.a. beheerder van Goudse Hout), het Zuid-Hollands Landschap, de vereniging Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. De eerste bijeenkomsten zijn achter de rug. Iets over de sfeer: er zaten geen actievoerders bijeen, ook geen makke schapen, maar mensen die constructief mee willen denken. Er is bijvoorbeeld een stelling geponeerd door Rudi van Venetië van Staatsbosbeheer, die best wel prikkelend was. “Recreatiegebieden hoeven de natuur helemaal niet te bijten”, zo luidde die. Eerlijk is eerlijk; wel met een aantal condities zoals: • Een goede milieu- en waterkwaliteit, • Samenhang tussen gebieden, • Ruimtelijke diversiteit, • Afwisselende gebieden, ook moeilijk bereikbare, waar rust heerst, • Eco-aandachtig beheer. De “casus” van onze Heemtuin vond men interessant. Vooral dat we al meer dan 25 jaar met al onze vrijwilligers een gebied van 4 ha beheren wekte bewondering en dat op een terrein met een eigen waterpeil. En dan ook nog aandacht voor natuureducatie. Zo had elke organisatie de mogelijkheid om inbreng te leveren voor een goede zorg voor natuur en landschap. Zonder de inbreng van vrijwilligers zal dat niet gaan, zo was de boodschap. En werd gehamerd op het verkrijgen van voldoende draagvlak in de samenleving. Eind april wil het provincie-bestuur de groenagenda afronden en komt er officieel inspraak. Eind oktober stellen de provinciale staten de agenda vast. Ik ben benieuwd hoe dit afloopt. Jaap Flipse

3

Herstel van de boomgaard In 2010 zijn we gestart met het uitwerken van ideeën voor de vervanging van de vervallen boomgaard. We hebben ons daarbij laten adviseren door Landschapsbeheer Zuid-Holland, loonbedrijf Van Vliet uit Waarder en de heer P. Oskam, specialist van de fruitteelt in deze regio. Dit gaf ons onmisbare informatie die nuttig bleek bij de verdere uitwerking van het plan. Nadat het renovatieplan voor de boomgaard was ingediend bij GZH voor instemming en financiering, kon in november 2011 en onder ideale weersomstandigheden worden gestart met de uitvoering.

De gestutte notarisappel

Maar eerst een duik in de geschiedenis. De fruitteelt vindt al eeuwen zijn weg in onze cultuur en in ons landschap. Steeds opnieuw zijn nieuwe rassen en boomvormen ontwikkeld. Hoogstamvruchtbomen komen voor als productieboomgaarden, als huis- en boerenboomgaarden, op buitenplaatsen en langs wegen. In de jaren 60 en 70 van de 20e eeuw werden nota bene met Europese landbouwsubsidies honderdduizenden hoogstambomen in ons land vernietigd en vaak vervangen door laagblijvende, vroegproductieve rassen die economisch veel rendabeler zijn dan de onderhoudsintensieve hoogstambomen die pas na veel jaren vruchten gaan dragen. Gelukkig breekt het inzicht door dat niet alleen een grote eenvormige productie belangrijk is. Onze hoogstamvruchtbomen zijn waardevol om van te genieten als waardevol landschappelijk element vanwege de fraaie verschijningsvorm en de bloei. Verder bieden ze een groot aantal zoogdieren en vogels voedsel of een schuil- en broedplaats. Denk aan de holenbroeder zoals de ringmus, steenuil, kool- en pimpelmees en ook de winterkoning, het ‘’Kleine Jantje”. Zo vervullen de boerenboomgaardjes een belangrijke functie in ons landschap. En…..ze leveren fruit met een veelheid aan smaken en, vormen en kleuren. Op veel plekken zijn gelukkig nog fraaie voorbeelden te vinden van hoogstamboomgaarden op boerenerven, die door vrijwilligers en/of eigenaren goed onderhouden worden. Fiets in onze regio maar eens van Hekendorp naar Oudewater onderlangs de oude dijk, of langs de veenriviertjes de Vlist, de Lange Linschoten of de Meije. Doe je dat in de oogsttijd dan kun je volop proeven van oude en ‘’vergeten” fruitsoorten die te koop zijn aan huis.

4

De hoogstamboomgaard is een karakteristiek en waardevol onderdeel van het ontwerp van de heemtuin. Het centrumdeel van de heemtuin beoogt namelijk een afspiegeling te zijn van een traditioneel boerenerf in het Zuid-Hollands veenweidegebied. En een hoogstamboomgaard met verschillende fruitsoorten hoort daar onlosmakelijk bij. In de oorspronkelijke opzet stonden er dan ook 8 hoogstamfruitbomen. Naast een zwarte moerbei vonden we kersen (Meikers en Varikse Zwarte), pruim, appelsoorten (Goudreinet en Notarisappel) en 2 perensoorten (Conference en Suikerpeer). Deze bomen zijn bijna 30 jaar geleden door de eerste vrijwilligers (waaronder de auteur) geplant. De eerste jaren ontwikkelden de bomen zich voorspoedig maar na 5-10 jaar kwam in groei en bloei flink de klad. Wat was de oorzaak van het verval van de boomgaard op de heemtuin? De afgelopen tien jaar liep de kwaliteit van de boomgaard gestaag terug! Als gevolg van allerlei ziekten stierven bomen zelfs af of stonden ze jarenlang te kwijnen. Zo leed de Meikers aan een door een virus veroorzaakte gomziekte, de appelbomen en de conferencepeer aan vruchtboomkanker en de moerbei liet taksterfte zien, veroorzaakt door een bodemschimmel. De notarisappel moest vanwege wortelrot zelfs verankerd en gestut worden om omvallen te voorkomen. Als dank daarvoor gaf die boom ons de afgelopen 2 jaar nog een behoorlijke appeloogst en konden we genieten van het heerlijke aroma van deze bijzonder handappel! Incidenteel werd een nieuwe boom aangeplant, maar heeft dit niet kunnen voorkomen dat de boomgaard danig verbrokkeld raakte. Als was het een gebit met ontbrekende en rotte kiezen. Fruitbomen houden het liefst van goed ontwaterde en kalkrijke bodems met een goede structuur. Het laatste wil zeggen dat de bodem voldoende doorlucht is, voldoende organische stof en veel bodemleven (regenwormen!) bevat. Op plekken waar de grond te zuur is, het overtollige water slecht wordt afgevoerd of in de zomer onvoldoende vocht kan vasthouden, gedijen de meeste fruitbomen niet. De bomen worden vatbaar voor ziekten (bacteriën, schimmels en virussen) en aantastingen door insecten. Ook parasitaire (dodelijke) paddenstoelen zoals tonderzwam en loodglans slaan hun slag op verzwakte, slechtgroeiende bomen. Over de waterhuishouding van het terrein is het volgende verhaal aan de orde. Als gevolg van het toegepaste waterpeilbeheer op de heemtuin is het verschil tussen zomer- en waterpeil relatief groot. Dit waterpeilbeheer is gebaseerd op het beleid om zo weinig mogelijk gebiedsvreemd water in te laten in de zomer en in de winter zoveel mogelijk eigen water vast te houden. Hierdoor stonden de fruitbomen in de zomer te droog en in de winter te nat. En in de wetenschap dat de bodem eigenlijk ook nog eens te zuur was, werd het duidelijk wat de oorzaak was van de sluipende boomsterfte in de boomgaard en een grondige aanpak nodig was om de boomgaard weer in ere te herstellen. Plan voor renovatie Het doel was om een reconstructie van de boomgaard te maken gecombineerd met een structurele bodemverbetering. Alleen de bomen vervangen, zonder een goede groeiplaats, zou weinig zin hebben. Daarnaast was een belangrijk uitgangspunt om een afgewogen boomsoortkeuze te maken, afgestemd op de locale bodemomstandigheden. Uitvoering Nadat alle bomen waren geveld en de ondergrondse delen waren verwijderd kon het grondwerk beginnen. Eerst werd de graszode verwijderd en het gehele boomgaardterrein opgehoogd tot een hoogte van ca. 50 cm. Het ophoogmateriaal bestond uit een zavelhoudende venige grond met een zuurgraad (pH) van ca. 6.5 (dit is neutraal en zeer geschikt voor fruitbomen). Het ophogingsmateriaal werd deels doorgemengd met de oorspronkelijke bovenlaag om scherpe overgangen te vermijden.

5

Met de ophoging zijn tevens zogenaamde rabatten aangelegd. Dat zijn verhoogde stroken waarop de nieuwe bomen komen te staan. Hierdoor zijn de nieuwe bomen relatief hoger komen te staan en is de ontwatering (in de winter) beter gewaarborgd. Er is gekozen voor een zwaardere maat boom (ca. 3-4 m lang en stamomtrek van 15-25 cm.) met een wortelkluit om een betere hergroei te garanderen. Zwaardere bomen zijn wat minder gevoelig voor vandalisme en met een wortelkluit (wortels met aarde omgeven) slaan de bomen beter aan. En natuurlijk wil het oog ook wat en leveren grotere bomen een volwaardiger beeld op dan de aanplant van dunne sprieten. Elke boom kreeg twee boompalen mee voor de verankering en rondom de kluit ligt een drain (geperforeerde buis) voor de beluchting en de mogelijkheid om water te geven. Bij een droge zomer moet tijdig water worden gegeven om te voorkomen dat de kluit uitdroogt. In het voorjaar zal de nog kale grond worden ingezaaid met een kruiden/grasmengsel. Inmiddels zijn ook de bomen gesnoeid om een goede start te maken in de gewenste kroonvorm. Sortimentskeuze Bepalend voor de sortimentskeuze zijn de boomsoorteigenschappen die te maken hebben met ziektebestendigheid, bestuiving en de tolerantie voor vochtige omstandigheden. Ook is gekozen voor soorten die wat makkelijker zijn in het snoeionderhoud. Plantverband De nieuwe bomen staan in 2 rijen (oost-west) en zijn geplant met een onderlinge afstand tussen de rijen en van ca. 6 m en in de rij van ca. 8 m. Het plantverband is in zogenaamd driehoeksverband om de onderlinge licht-concurrentie tussen de bomen zoveel mogelijk te beperken. Het beplantingsplan is in onderstaand schema aangeven: noord 1.

2.

3.

4.

5.

west 6.

oost 7.

8.

9.

10.

11.

zuid watergang 1. Appel Goudreinet (Malus ‘’Schone van Boskoop”) 2. Kwets (Prunus ‘’Betuwse kwets’’) 3. Gele Kroosjespruim (Prunus domestica ‘’Mirabella de Nancy’’) 4. Kweepeer (Pyrus oblonga ‘’Champion’’) 5. Appel (Malus cv) (geschenkboom bezoeker) 6. Appel (Malus Lentsche Roode) (geschenkboom hr. Witteveen) 7. Perzik (Prunus persica cv) (geschenkboom bezoeker) 8. Mispel (Mespilus germanica ‘’Westerveld’’) 9. Gele Kroosjespruim (Prunus domestica ‘’Mirabella de Nancy’’) 10. Mispel (Mespilus germanica ‘’Westerveld’’) 11. Stoofpeer (Pyrus ‘’Saint Remy’’) Jos van de Vondervoort

6

Recept voor brandnetelsoep Als ik nu door het griend loop denk ik elke keer, laat ik wat brandnetels plukken voor een lekkere brandnetelsoep. Vooral de jonge brandnetels vroeg in het voorjaar zijn erg smakelijk. Benodigdheden • 1 grote ui fijn gesneden • teentje knoflook • 2 aardappels in stukjes • 2 handen vol brandneteltoppen • 1 liter groentebouillon • olijfolie • peper en zout Verwarm de olie en fruit hierin de ui en knoflook. Voeg de brandnetels, aardappelstukken en de bouillon toe en laat ±20 minuten koken tot de aardappels gaar zijn. Mix de soep fijn en breng op smaak met peper en zout. De soep is dan klaar maar kan nog verder op smaak worden gebracht met een beetje room of met 2 geklutste rauwe eieren, die in de hete soep worden gekookt Tineke Kelderman

7

Wist u dat? … -

er op de natuurwerkdag opnames zijn gemaakt door Gouwestad TV en dat onze voorzitter is geïnterviewd t.b.v. de TV-uitzendingen afgelopen winter we weer vogelnestkastjes hebben getimmerd met schoolkinderen het educatieve heemtuinprogramma voor de Brede School Gouda ook dit jaar uitgebreid is er daarbij vooral aandacht is voor vogels, het waterleven, bijen en “gewone” excursies we ook dit jaar hebben deelgenomen aan de werkdag van Landschapsbeheer Zuid-Holland het daar vooral ging om onderhoud van de duinen, zodat ze weer kunnen stuiven de zandhagedis van die zonnige zandduinen heel blij wordt we in het winterseizoen regelmatig zijn geholpen door 2 jonge hardwerkende zagers de heemtuin iemand in ‘zijn’ midden heeft die vanaf nu meer tijd beschikbaar heeft … Hans met prépensioen is er dit voorjaar door de KNNV een cursus waterbiologie gegeven wordt er ook mensen van de heemtuin aan meedoen we ook dit jaar weer met het IVN waterbeestjes gaan bekijken Jaap van Dam weer een libellenexcursie wil organiseren die excursie op zondag 8 juli gehouden wordt we dit jaar bezoek krijgen van heemtuinders uit Zoetermeer ook buizerds regelmatig op bezoek komen er weer een groene specht op de heemtuin is gesignaleerd een haas keurig over het bruggetje van hooiland naar de grienden sprintte …

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Het Heemtuinjournaal is een uitgave van de Stichting Heemtuin Goudse Hout voor medewerkers, donateurs en elke overige geïnteresseerde. Adressen: (website) www.heemtuingoudsehout.nl; (e-mail) [email protected]

8