Bloeiende bermen voor bijen en vlinders bouwers in samenwerking met land & plattelandsbewoners
Tips en bloeien d plante e n
hooide of liet de berm voor zijn percelen begrazen.
bijdrage aan de kwaliteit van de leefomgeving op het
Deze brochure kwam tot stand met een subsidiërings-
Getuigenissen duiden op de grote rijkdom van
platteland. Daarbij is ‘Mooi gemaaid’ niet de enige
project van de Provincie Oost-Vlaanderen en kadert
bloeiende planten langs deze bermen. Bermen waren
kwaliteitsnorm die van belang is. Ook de rijkdom
in een samenwerkingsverband van landbouwers die
zo rijk aan diverse vegetatie dat ze een belangrijke
aan planten en dieren die je terugvindt in goed
de handen in elkaar slaan voor een beter landschaps-
bron waren voor de plaatselijke kruidengenezers
onderhouden bermen is een belangrijke factor, die de
beheer. SVAL bedankt de verschillende partners voor
en voor de landbouw. Sommige kruiden konden de
belevingswaarde van ons platteland verhoogt.
hun enthousiaste medewerking.
dieren immers vrijwaren van ziektes en plagen. Het
Hoe we met onze bermen omgaan is van groot
boerenwormkruid, dat de natuurlijke eigenschap bezit
belang: de wegbeheerder is verantwoordelijk voor
vee te ontwormen, is daar een mooi voorbeeld van.
het onderhoud of beheer, maar ook als aanpalende
De laatste vijftig jaar is er enorm veel veranderd en
burger of landbouwer kunnen we betrokken zijn en
tal van oude gebruiken zijn niet meer. Ondanks het
bijdragen.
Vzw Samenwerking voor Agrarisch Landschap (SVAL)
feit dat bermen op veel plaatsen hebben moeten
Daarom geven we graag tien tips, met illustraties van
doet al een aantal jaren aan hooibeheer van bermen
inboeten, zijn ze gelukkig niet volledig verdwenen
bloeiende planten. Want zeg nu zelf: weten welke
langs landelijke wegen in de dorpen Sint-Laureins
en vormen ze nog steeds sierlijke groene linten langs
soorten er voorkomen in de bermen in je buurt, is
en Kaprijke.
onze landelijke wegen. Niet voor niets zijn juist deze
gewoon heel leuk. Met deze tips wil SVAL een groter
Hooien van bermen is een oud gebruik dat door
wegen heel populair bij recreatieve fietsers. Voor
bewustzijn creëren rond bermbeheer en de mensen
de aangelanden van de percelen gebeurde. De
gemeenten met vele kilometers bermen heeft het
opnieuw aanzetten om zelf bij te dragen aan de
gemeenten hoefden zich eigenlijk niet veel zorgen
onderhoud wel een budgettaire consequentie.
kwaliteit van de eigen leefomgeving.
te maken over het maaien van bermen; iedereen
Vandaag de dag leveren onze bermen een belangrijke
Inleiding
1. Spuiten (onkruid- of insectenverdelging)
doen we al lang niet meer.
2. Behandel de berm niet als gazon. 3. Enkel op de akker bemesten we, niet op de berm. 4. Maaien kan na vastgestelde datum en mits toestemming
van de gemeente.
5. Verwijderen van maaisel verschraalt de bodem
en stimuleert bloeiende planten.
10 Tips
Het belang van bloeiende planten in de bermen langs landelijke wegen. De gemeenten in het Meetjesland tellen honderden kilometers landelijke bermen. In de gemeenten SintLaureins en Kaprijke bevindt zich naar schatting meer dan 200 hectare aan berm. Het belang van bermen mag er dus niet onderschat worden.
6. Maai bij voorkeur met een cirkelmaaier.
Vele bermen en aansluitende grachten zijn vrij breed
7. Benut het maaisel als hooi of strooisel.
en vormen een leefgebied en voedselbron voor
8. Afval hoort nooit thuis in de berm.
talrijke organismen. Het aantal soorten dat er onder goede omstandigheden kan voorkomen, is niet in
9. Tolereer natuurlijk hout of struweelopslag.
een-twee-drie op te sommen.
10. Zorg voor het behoud van het natuurlijke aspect.
Aan de basis ligt dikwijls een rijke kruidachtige vegetatie. Tot 62 % van de totale flora kan in bermen groeien.
In bermen komen naast planten ook allerhande insecten, diersoorten en andere levende organismen voor. Veel bloemen wijzen op een kwaliteitsvolle berm. De bijdrage van bermen aan de leefomgeving gaat veel verder dan een mooi uitzicht en is van groot belang voor de biodiversiteit. Bermen zijn het leefgebied van vele vlinders, een streling voor het oog als we deze kunnen spotten. We zien ze meestal bij bloeiende planten die een bron zijn van stuifmeel en nectar. Naast vlinders zijn er ook tientallen soorten kevers, mieren, nachtvlinders, vliegen, spinnen, wantsen en bodeminsecten voor wie bermen de perfecte habitat vormen. Het is ook bekend dat sommige soorten een belangrijke bijdrage leveren aan de natuurlijke plaagonderdrukking op de akker. Wie heeft nog niet gehoord van FAB (= functionele agrobiodiversiteit)?
Gaasvliegen,
lieveheersbeestjes,
oorwormen, roofgalmuggen en noem maar op.
Uit onderzoek blijkt dat de levenscyclus van vele
Al deze soorten dragen bij tot de vermindering
soorten een complex verhaal is met heel veel
van plagen. Ze perken onder meer de blad-
interacties tussen soorten onderling. Met hun grote
luizenplaag in, wat toelaat om teelten minder
verscheidenheid aan planten, bloemen en zaden zijn
te besproeien.
bermen een prachtige biotoop. Ook de strooisellaag op de bodem en de aanwezigheid van licht en vocht
Andere soorten staan dan weer in voor de bestuiving:
zorgen ervoor dat organismen er heel goed kunnen
denken we maar aan wilde bijen, hommels en honing-
overleven.
bijen, die in de bermen zowel stuifmeel als nectar vinden. De berm is bovendien de leefomgeving en verbinding van leefgebied voor tientallen andere dieren die leven van zaden en insecten. Verschillende kleine knaagdieren, zoogdieren en vogelsoorten vinden er een geschikte habitat en/of komen zich er voeden. Op hun beurt zijn deze soorten dan weer de voedselbron voor grotere jagers, zoals onze roofvogels.
á oranje zandoogje op watermunt
â witje op knoopkruid
á icarusblauwtje
â oranje zandoogje
Enig stukje natuur
De gemeenten besteden het onderhoud van bermen meestal uit aan derden. Ze blijven wel verantwoordelijk voor de wijze waarop het bermonderhoud langs hun
Hoe we met onze bermen omgaan, bepaalt het
wegen uitgevoerd wordt. Daarom is het van groot
uitzicht ervan. Iedereen in het landelijke gebied kan
belang dat als je als aangelande of landbouwer maait,
zijn steentje bijdragen aan het bermbeheer. Wanneer
dit in samenwerking met de gemeente gebeurt.
het goed gaat met een berm, staan er veel bloeiende
Initiatieven om een of andere berm te maaien kunnen
planten in, deze zijn een indicator van een goede
dus beter altijd worden gemeld en afgestemd met de
bermbiodiversiteit. Een degelijk onderhouden berm is
gemeente. Op die manier kan het wegbermonderhoud
een uniek stukje natuur met een enorme rijkdom aan
goed gecoördineerd worden en kan de gemeente het
organismen, insecten en bijzondere dieren. Dit enig
overzicht behouden.
stukje natuurpracht vol leven kan voor je deur liggen… In het Vlaamse wegbermbesluit worden belangrijke
De richtlijnen van het bermbesluit zijn uiteraard
richtlijnen vastgelegd die tot doel hebben de
ook van toepassing als je vrijwillig meehelpt bij het
biodiversiteit in bermen te verbeteren. Het besluit
bermonderhoud. Hoe je binnen dit kader omgaat
bepaalt onder meer dat er niet gespoten mag worden,
met de berm is van groot belang voor de biodiversiteit
dat maaisel niet mag blijven liggen en wanneer er ten
in je omgeving. We geven dan ook graag wat meer
vroegste gemaaid mag worden.
duiding bij de opgesomde tips.
Spuiten* doen we al lang niet meer
Tip
(*onkruid- of insectenverdelging)
Behandel de berm niet als gazon
Tip
Het frequent maaien van een berm om een bepaald type gazon te bekomen, is niet toegestaan. Er mag maximum twee keer per jaar gemaaid worden.
Al sinds 1985 is het verboden pesticiden te gebruiken
Het ecologische leven van een gazon is immers
in wegbermen. Zowel tegen bepaalde onkruiden, als
heel beperkt. Bovendien is een stukje ruig gras met
tegen insecten is het niet verantwoord te spuiten.
enkele veldbloemen zoveel rijker dan een strak
Het spuiten heeft nefaste gevolgen. En dit voor
geschoren berm. Kijk eens dieper en je vindt het
veel meer soorten dan enkel de soort waartegen de
beslist ook mooier.
verdelging bedoeld is, ook voor de mens. Bovendien geldt vanaf 1 januari 2015 een totaal verbod op het
Streven naar een natuurgericht onderhoud met
gebruik van pesticiden op het openbaar domein. Ook
ecologische meerwaarde is dan ook het doel.
op een verharde oprit of parking langs een wegberm
Enkel op de akker bemesten we, niet op de berm.
mag vanaf nu dus niet meer gespoten worden.
Bloemrijke bermen bekom je vooral door de bodem te verschralen, dit is het tegenstelde van bemesten.
Het bemesten van bermen is daarom verboden.
In de meeste gevallen is het beter nog later in de zomer
In dit opzicht is het ook belangrijk te letten dat bij
te maaien. Dikwijls verdwijnt plots het leefgebied van
bemesting van de akkers of weiden geen mest in de
vlinders of hebben planten nog geen zaden gevormd.
berm komt.
Het gefaseerd maaien kan ook een oplossing zijn om
Maaien Tip kan na 15 juni en mits toestemming van de gemeente Maaien mag, maar niet te vroeg in het seizoen. De planten moeten tijd krijgen om in bloei te komen en zaden te vormen. Zo kunnen insecten en heel het spectrum van biodiversiteit zich ontwikkelen. In het kader van een beheersplan of de verkeersveiligheid kunnen er op deze regel uitzonderingen van toepassing zijn.
de biodiversiteit meer kans te geven. Een strook langs de gracht blijft dan bijvoorbeeld staan en wordt pas een maand later gemaaid. Pas na 15 september kan voor een tweede keer gemaaid worden. Toch is het beter maar één keer te maaien. Dat gebeurt het best tijdens de zomer, wanneer heel wat bermen al erg verschraald zijn. Onderzoek heeft immers uitgewezen dat bermen die weinig gemaaid worden veel rijker zijn aan nuttige insecten.
á boerenwormkruid
â grote kattenstaart
á engelwortel
â sint-janskruid
Maaisel verwijderen
Tip
Maai bij voorkeur met een cirkelmaaier
Wanneer er gemaaid wordt, dient het maaisel verwijderd te worden. Dit kan op verschillende
Maaien met een cirkelmaaier of zeis (met één snede)
manieren, een daarvan is hooien. Volgens het
is veel beter voor de biodiversiteit, dan maaien met
wegbermdecreet moet dit gebeuren binnen de
een klepelmaaier. Maaien met een cirkelmaaier of
tien dagen. Het achterlaten van het maaisel, zeg
zeis zorgt ervoor dat bepaalde kruiden gemakkelijker
maar het laten rotten, brengt te veel voedsel in de
hergroeien en de concurrentie met de grassen
bodem. Dit stimuleert vooral de groei van grassen
aankunnen. Om dezelfde reden mag er niet korter
en bepaalde kruidachtige vegetatie, zoals netels. Wie
dan 10 centimeter gemaaid worden.
streeft naar een bloemrijke berm, moet zorgen voor
In het geval van aannemingswerken is het vaak enkel
een verarmde en verschraalde bodem. Door maaisel
haalbaar om de werken met een klepelmaaier uit
te verwijderen gaat de bodem beetje bij beetje
te voeren. Hoe fijner het maaisel echter verpulverd
verschralen. Zichtbare effecten kunnen soms jaren op
wordt,
zich laten wachten, het verwijderen van het maaisel
organismen als insecten. Het fijn verpulverde maaisel
moet dus wel volgehouden worden.
kan achteraf ook niet verwijderd worden door hooien.
hoe
minder
overlevingskansen
voor
Heel krachtige machines met afzuigturbine hebben wel de mogelijkheid om alles
Tip
meteen af te zuigen. Die laatste manier van werken is echter heel duur en een te grote hap uit het gemeentelijke budget. Maaien met cirkelmaaier en hooien door plaatselijke landbouwers en plattelandsbewoners kan dus op verschillende vlakken een meerwaarde hebben.
Maaisel benutten als hooi of strooisel
Naast hooi of strooisel zijn nog meer lokale toepassingen mogelijk. Zo kan
Tip
bermmaaisel gebruikt worden als bodemafdekkingslaag in de moestuin,
Maaisel kan best benut worden. Vandaag de dag is
tussen kleinfruit of om kleinschalig te composteren.
men volop bezig met het zoeken naar grootschalige
Hooi dat onder minder gunstige omstandigheden
toepassingen zoals vergistingsinstallaties voor berm-
verwijderd werd, kan hierbij nog altijd gebruikt
maaisel. Toch brengen deze nog heel wat logistieke
worden.
problemen en kosten met zich mee. Landelijke bermen die gemaaid worden met een cirkel-
Afval hoort nooit thuis in de berm.
maaier kunnen bij goed weer ook gehooid worden. Hooi van bermen is rijk aan structuur en bevat meer
Het storten van afval in bermen is volledig uit den
mineralen. Het is geschikt voor hobbydieren, zoals
boze. Ook maaisel en snoeisel (organisch materiaal is
schapen, geiten, pony’s en ezels. Hooien heeft het
voedselaanrijking) horen er absoluut niet thuis!
voordeel dat de zaden opnieuw op de berm komen. Ook insecten vinden er op die manier hun stek. De professionele veeteelt kan maar weining met dit hooi. Als voordroog is het ook niet aan te raden omdat de dieren bij voordroog de verschillende kruiden niet meer selectief kunnen herkennen.
á wilde peen
â gewone ereprijs
á brunel
â grote wederik
Natuurlijke hout- of struikopslag tolereren
wordt dan ook moeilijker en duurder. Zorg voor het behoud van het natuurlijke aspect
Door zorg te dragen voor het natuurlijke aspect van de berm zal hij een grotere meerwaarde ontwikkelen
Hout- of struweelopslag hoeft geen doorn in het oog te zijn. Het kan in de winterperiode gedeeltelijk á echte koekoeksbloem / scherpe boterbloem
â vogelwikke
á moerasrolklaver
â moerasspiraea
afgezet worden in een vorm van hakhoutbeheer. Zo wordt het geen belemmering. De verkeersveiligheid mag natuurlijk niet in gedrang komen. De
aanwezigheid
van
inheems
Tip
struweel
met
bloeiende en vruchtdragende plantensoorten is een echte verrijking en de habitat bij uitstek voor bijen en zangvogels. Aangeplante inheemse bomen kunnen ook best een meerwaarde zijn. Maar als ze te dicht bij elkaar staan, komen er door een gebrek aan licht minder bloeiende planten in de berm voor. Maaien
voor de omgevingskwaliteit en het landschap als ecosysteem. Het nodeloos stuk rijden van de berm of er verharding in aanbrengen komt neer op het vernielen van de eigen omgeving. Bij het uitwijken in de berm kan respect aan de dag gelegd worden. Minder in de berm rijden en trager rijden bij het kruisen of wachten bij uitwijkzones zorgt ervoor dat de berm minder beschadigd zal worden en helpt om zijn natuurlijke kwaliteit in stand te houden.
Tot slot
Aangelanden die zelf aan hooibeheer willen doen, moeten dit vooraf laten weten aan de gemeente. Mits het maken van goede afspraken, kan er een mooie
Als landbouwer of plattelandsbewoner staan we
samenwerking tot stand komen.
vaak te weinig stil bij al het mooie dat bermen ons te bieden hebben. Bewust en op een goede wijze
In samenwerking met lokale landbouwers voert
omgaan met de bermen is cruciaal om deze prachtige
de vzw Samenwerking voor Agrarisch Landschap
stukjes natuur helemaal tot hun recht te laten komen.
(SVAL) elk jaar het maaiwerk uit langs kilometers
Gezamenlijke inspanningen zullen resulteren in mooie
bermen op het grondgebied van Sint-Laureins en
resultaten. Veel planten- en diersoorten kunnen in
Kaprijke. Hiervoor stelt SVAL traditionele, kleinere
onze bermen leven of overleven, iets waar iedereen
landbouwwerktuigen ter beschikking. Interesse?
wel bij vaart. De volgende generaties mogen hier toch
Neem een kijkje op www.sval.be of neem contact op
ook van genieten?
met een van de bestuursleden. Sval brengt voor jou
Ook jij kan actief meewerken aan een kwaliteitsvol
de gemeente op de hoogte en helpt waar nodig.
onderhoud van de bermen. Het maaien met cirkelmaaier en hooien door landbouwers of
Met zijn allen kunnen we samenwerken aan een mooi
plattelandsbewoners heeft immers een dubbel
stukje natuur.
positief effect.
bedank
t!
Colofon: Verantwoordelijke uitgever: vzw Samenwerking voor Agrarisch Landschap (SVAL) Redactie: M-text Coördinatie: Luc Vande Ryse, vzw Samenwerking voor Agrarisch Landschap (SVAL) Grafisch Ontwerp: www.josnotteboom.be Foto’s: Iñaki Bogaert, Luc Vande Ryse
Samenwerking voor Agrarisch Landschap (SVAL) Moerstraat 28, 9982 Sint-Laureins
[email protected] Contactpersonen: Luc Vande Ryse, Steven Van Hyfte, Patrick Buysse, Marc Huyghe & Bart Willems www.sval.be
