Eerbied
natuur,
voor
welke
natuur?
I.S. Zonneveld (Vaarwerkhorst 63, 7531
HL
Enschede)
Natuurbegrippen
Als wij “Je
het
wierpen
tafel kenbaar maakten dat
aan
vroeger
eet
maar op,
het is
dat cyaankali ook
goed van
voor
de
je,
natuur
we
iets niet lustten, zei mijn moeder
het is allemaal was,
werd dat
van
steevast:
de natuur.” Als wij tegen-
afgedaan
als niet terzake doende
muggenzifterij.
Blijkbaar van
de
was
negentiende
als basis
voor
maakte echter liever de van
Natuur
duidelijk
natuur
17
in het gedachtenpatroon van
de twintigste
eeuw
mijn
welopgevoede
moeder,
vrouw
-
een
goed
op
voor
je bestaan: ‘Natuurlijke hulpbron’. Haar oudere zuster, mijn
in
het beukenbos
Gorteria
naar
-
dat het
gingen in
(1991)
onjuist
omdat
wij
de herfst’ die
was
als
wij
stelden dat
Jacqueline
op
je
zondag,
daar,
van
in
in
plaats
van
bijvoorbeeld
der Waals
aan
ter
de overgang
je,
met
tante
kerke
name
Anna,
te
gaan,
de ‘gouden zalen
de hemel herinnerden,
25
beter werd
gesticht
baring
de zin
van
dan
in een
muffe,
de achtergrond
en
het leven
die is volgens Calvijn uitsluitend in de bijbel
En
niet
gepredikt,
in
natuur want de laatste
de
dorven. Alleen via het woord is het
zwak
vlees is
vader
maar
en
in
moest
heid leren zien En
ging
tante
in
opdraven
(een halve eeuw
Dat
om
zij,
en
deze wordt
een
met
nodig
idee hoe want
enige
open-
logos.
de kansel
van
is daardoor ver-
en
“De geest kan nog
gewillig zijn,
deeltijd-godsdienstleraar daar wel woord
daad
en
de
ons
maar
te
de
steeds)
nog
is
uiten,
voor
mij
van
iemands
beïnvloed
alle discussies
altijd
ervaring in
grootheid
en
dan
meer
wel
schoonde
van
de liefde
en
één lijn.
op
kunt
u
halve
een
gefingeerde
een
merken
ben
lezing
deze
van
van
'Vreeze des Heeren'
opdat
maar
voorbereiding
ik ben
bij
tot de
zijn;
mee eens
als bron
natuur
deze familieverhalenvan
met
mening
een
De
het woord, de
de zondeval
aan
Godfried Bomans, die
van
onafhankelijk
enigszins
is beslist
deel
de opvoeding
jeugd
lastig
u
geleden dus)
niemands oordeel dus
geopenbaard
heeft
mogelijk.
hand,ja lag (en ligt
navolging
Niet in
liet
in onze
val ik
Maar waarom
geleden?
ligt,
in
daardoor ook (erfzonde of niet) als demonstratie van de
en
zo
de natuur hand
voor
herstel
er
stelde
alle kwaad.”
tot
het als ouderling
Schepper.
nu
geneigd
en
nietteminheeft hij als kunstenaar
Mijn
u
pepermuntjes geurende ruimte.
naar
van
dat ik ruim
begonnen
eeuw
neef of op tijd omdat
en
Vanaf heden heeft
opvoeding.
mijn jongejaren. natuur
over
iedere keer
blijkt mij
dat
weer
verschillende mensen bij hetzelfde woord geheel verschillende voorstellingen hebben. Dat is
ik
dat
zodanig
titel die
men
me
aangewend heb
hogerhand
van
te
vragen
"wat voor natuur bedoel
je
nu
eigenlijk?"
mijn voordracht heeft gegeven past mij dan ook
aan
De
voor-
treffelijk. Welke
'natuur'
belangen
in
hoge
daarnaast
kandidaat,
mate
parallel lopen", "de
niet zonder de zorg
het vlammend betoog
ondanks
innige verweving
van
stellen dat de "landbouw en de
de natuur
omgekeerd Stel
bedoelen de voorstanders
natuur
wanneer ze
mijn bijna
boer
waarmee
geliefde natuurgebied bij konden
in
die
het
natuur
hoogst denkbare cijfer
over
de
kan
en
gebruiken,
die
Neder-
bijzondere taalvaardigheid
omzetting
Nieuwkoop/Noorden in boerenland.
dat nieuwe land best
dagen
goede
een
ik als achttienjarige eindexamen-HBS-
handschrift,
mijn diepe verontwaardiging uitsprak
en
de boer"?
van
lands verwierf wegens de blijkbaar door emotie opgezweepte waarmee ik
landbouw
tussen
elkaar hard nodig hebben", "hun
zonder
niet
aandacht
en
onleesbaar
natuur
van een
Die
natuur van
deel
boeren
en
van
mijn
tuinders
daar in Noorden
mij
absoluut niet.
Vraag de dichter-natuurliefhebber, die in de schrale hooilanden pleegt "uit de hemel
geknipte bloemblaadjes
het samengaan van landbouw
stukje paradijs veranderen.
ja
onder
Toch
is
een
die
en natuur
stortvloed
drijfmest
Gentiaan
als op
moet
zijn
vergeet-me-nieten Laat
ons
ploeg, ginds
wel met
nu
en
een puur
wel
zijn bijl
de cultuur immers,
kwade
stank in
een vette
wei
moeras
Strategy'
van
in
strijd aangebonden
zijn
van
denkt
hij
langs
komt
gifgroen
de
van
over
het
om
gras
te
die eist dat landbouw 'sustainable',
de boer, hier op het
bos
tropisch
zijn oogst belaagt, zijn
zal
genieten
wat
natuurprodukt, en de maatregel niet in strijd met,
leven
met
de
gentianen
rechten hernemen, de
zijn
tractor
is, terwille
te na staat.
natuur,
aandacht verslapt zal hij terugvallen in zijn primitieve
overwoekeren, het
de boer
dag
te
en
sommige
houden).
tondeldoos
en
heeft de
van
hoofdtaak
een
vechten tegen de natuur die
zijn
Vergeet-me-niet",
en
dus niet verschralend mag werken (waar
juist
wezen,
een
van stront en
zelfs vereist door de 'World Conservation
duurzaam,
26
van
staat.
natuur
De
met
van
te vuur en te
weer
zijnen,
boer, pionier
en
te
van
zwaard. Als
Het onkruid zal
zal
gifspuit
de
zijn
akkers
zegevieren.
Gorteria 17 (1991)
Wat
parallelle belangen
schoonheid
tante, de door
waartegen
toedoen
men
Welke
?
...
schepping
? Die
...
Genesis
voorkoming
ter
3 "in
het
van
het
want er
verdwijnen
planologische maatregelen,
en
de landbouw, satie. Het
de
daarnaast ook tegen andere
begrip bescherming
van
natuur en
adviezen
Zo
natuur.
We
de
van
zijde
worden
de
het
tot aan het
de zijde
land als gevolg
kabinet
over
het milieu,
van
hulpbronnen landbouw
gekoppeld
is
daar
de
aan
en
water
omwille
en
triviale partij-
aan een
en
Men
vond
en vindt dat
bemoeien met van
melk
van
een
u
en
verwarring
is
wordt
hel
te
en
gehouden.
de
nog
verdoemenis, De
slogan
in
het
met
begrijpen zijn
Welriekende
genen
van
andere
bescherming
Gorteria
de
afwegen
onder
verschillende
nodig hebben
-
de
-
van
verzet
principiële
op
bij Cultuur.
hoort
de tegengestelde belangen bij het be-
bestaansbronnen. Van
natuur
maar
de
hand
als basis-hulpbron
mest en
en
betekent dat echt dat
gewerkt
landschap
doordat men de
tot en met
water,
ontkomt
van cement
eraan
zich
te
zelfs als cultureel erfgoed,
er meer
dan één
natuur
zo
blijkt
men te
opvat
als
redeneren, zijn
nachtorchis
en
gemaakt. "Welke
of de
lucht
cyaankali; water ten
en
plante-
en
die
boer
en
méér
is?
van
hun
minister eigenlijk alleen Met de
dreiging
het rechte pad
die sfeer; ik heb
er
waarvoor
produktie naaste
de
E-8 werd
van
die op deze aardbodem bestaan.
de haver of de herik, de
17 (1991)
hennep
des-
familie
Sparen
we
in de
om-
suikerbieten; waar
de land-
kunnen beschikken of de enige miljoenen (wellicht enige tientallen
soorten
de
om
bedoelt u?" heb ik gevraagd:
paddestoel
en
(van
natuurreservaten)
mensen op
ontstaan in
natuur
behoeve
diersoorten
van
basis-bestaansbron.
"Natuurbehoud is zelfbehoud" is over
natuurbescherming
het instellen
argumenten verdedigt, die voor als men de natuur
de paar honderd
over moet
joenen)
de
van
wel.
er
gelegd of schone bodem
bouw
zijde
ressorteren
over
elkaar
natuurschoon. Geen enkele minister
van
tijds schampere opmerkingen "De
via deel-
kennis.
van
pragmatische redenen
van
de
definitie
natuurlijke aspecten
duidelijk
van
de urbani-
kabinetsformatiepolitiek
natuurbescherming
onderwerp thuis
op het
uiteraard bekend,
daarover
Verwarring
en
dit
natuurlijke
en
onderdeel
schoonheid
alles is
Verwarring
Die
neer
al die verschillende
zonneroosjes,
Dat
van
natuurbescherming bij ondergebracht (en weggehaald bij het ministerie voor cul-
Regeren komt namelijk
bron
belas-
eigen aparte minister.
tuur). De particuliere natuurbescherming heeft zich daar altijd tegen
en
van
Het omgaan met de levende
volksgezondheid.
van
als schijnargument dat landbouw
zorg voor
van
van
is verdeeld
is vanouds toevertrouwd
visserij
en
jaar of tien geleden
heer
ook andere
gekrakeeld
minerale hulpbronnen
De
lucht, bodem
voor
zorg
ministeries en terecht deels
gronden.
en
verlichtingen
Nederland de zorg voor de verschillende natuurlijke bestaansbronnen
in
economische zaken;
maar met
tot
verdedigen?
moet
beweging, resulterend
ontstond.
landschap
ondergebracht bij verschillende ministeries.
Een
in
ingrepen
van
een
compromissen bereikt, zelden volledige integratie.
soms
zien dan dat
landbouw,
de
van
mijn
bedreigende schepping,
'natuurschoon'
van
aankoop
van
van
plaats gericht tegen de expansiedrang
eerste
wordt vanafruilverkavelingscommissies
Er
is
en
in
ontstond
? Die
...
de
mijn vader,
natuur van
zijns aanschijns"
zweet
'natuurwaarden'. Er kwamen regelingen variërend
ting
De
moeder, de bestaansbron
de mens gedegenereerde, nu de mens
van
zich volgens
zelfs,
wetten
bedoelt u?
natuur
van
belangen blijken inderdaad tegengesteld,
De in
de
van
mil-
naam van natuur-
of de handekenskruiden?"
27
Zelf
ik
heb
de
duurzaam
waar
irritatie
gebruik
avant la
vation Strategy
zaak
voor
al als
werkelijk
zich
ze
hun
bij
en
land-
zeldzame
men. Duurzame
en
bosbouwkringen
houden, en het
beestjes
bos-
land-,
en tuinbouw
is een
tuinbouwkundigen. "Richtige Waldbau ist Naturschutz" leerde ik
en
bosbouwstudent. "Voor
Wageningse
bepaalde
harte werd nagestreefd (World Conser-
van
orchideeën
vuilophaaldienst, zei
en
land-, bos-
vertrouwde
land
lettre), over die arrogante 'zogenaamde natuurbeschermers' en zelfs
milieu-betweters. Laten
stadsplantsoen,
binnen
ontstaan
ervaren,
van het
de
bescherming
natuurlijke hulpbronnen zoals akkers
geitenwolgesokte langharige,
van
de
bossen" zeiden
en
mantel
al of niet in kemelsharen
aan
onze
ze,
toe-
zorg
"hebben
we
geen
gehulde wereldvreemde
pro-
feten nodig." de
Is
natuur
dan geen eenheid? Is
deeltaak? Of alleen moet men
blijkbaar
stellingen
het
En
er
verschillende abstractieniveaus
op
Zo betreft het gebruik over
natuurbescherming
half zacht? Zeker niet!
maar
van
Gaia als metafoor het
wederzijds belang
van
boer
dan slechts
is wèl één en
of
blauwgrasland
niveau. De eerder
hoogste
en natuur
gende organisaties,
slaan op over
het woord Natuur denk
ik aan
wat
wat ontstaat en
datgene
is wel
veel
wat
we
Prikkebeen
voor
teren en te
natuur
"zu
en
de dalen, de rivieren
Boodschap hüten
und
boodschap
nature' geneigd is de
vernietigende
hij
betreft de
en
de
ten
natuur
groepen
op
heid als geheel afhankelijk nisch onderdeel.
te
eigen
doen.
navolging ,
Hij
De
van
de
zee.
dus en
Maar
boodschap
zo
van
nodig
hij
aan
Martin
te
koes-
Kennelijk
te
bate
uit het besef en de ervaring dat de mens
verzorgen van
en te
bewaren, niet uit is op duurzaam-
(kortstondig) persoonlijk
boodschap
moet
dus
indringender
aard (strijd
om
naarmate er
massaler.
het hoogste abstractieniveau waarvan de belangen
zijn, ja,
waar
de
mens
als
biologisch
het bestaan), versterkt door zijn andere
en
of groepsbelang. De worden,
wezen
vuur tot
vanuit
de
ontplooit
van
de
mens-
hoort als
bij
noösfeer,
orgaen
is
vanuit zijn puur
geestelijke
vermogens die
atoomenergie) voortbracht.
drie hoofdaspecten
Het blijkt
dus dat
waaraan men
28
groeit'
en
krijgt.
een
Genesis, in de vertaling
te beschermen
boodschap komt vanuit de menselijke geest,
de technologie (van stok
De
en
"het heelal minus
staatssecretaris
heeft dan ook
bedoeld als tegenkoppelingtegen de anderekrachten die de mens
natuurlijke
de
zijn vlindernet, zoals de natuurbeschermer
nu een
bewahren"4
niet
kracht is groter en de
personen zijn
Dat
is in
zu
vandaan?
natuur
heid, eerder destructief optreedt
meer
natuur:
van
dingen,
verzorgen.
Waar komt die 'van
met
reeds zagen ook niet alleen
medemensen. Die
zijn
Buber, die
de beharti-
abstractie.
noot 1
vroeger wel werd afgeschilderd, zelfs als hoeft het zoals
ook
van een
geciteerd.
bestaat zonder toedoen
Niet minder dan de hele levende zowel als de zogenaamde dode
Dat
de handhaving
Dat is dus niet alleen 'wat leeft
processen.
de aardbol zelf, de mineralen, de bergen
zie
geciteerde
hetzelfde verband worden
van
natuur
abstractie-
hoger
'vanzelf' ontstaat, groeit, evolueert, de materialen,
organismen, patronen zowel als de
de noösfeer."
een
ministeries etc. verschillen hemelsbreed per niveau
menselijke geest: datgene
maar evenzeer
in
mag niet
Maar
kanten bezien!
inzicht, directe doelen, argumenten, en middelen en dus
Beweegredenen,
Bij
en
vogelbosje
bescheiden, zachte
van verschillende
niveau dan het gevecht binnen de ruilverkavelingscommissie stuk
een
kernbegrip.
er
drie
in
elkaar
overvloeiende
motieven ontleent om de
natuur te
hoofdaspecten zijn
die
ene natuur
Gorteria
17 (1991)
aan
beschermen:
1)
voorwaarden
natuurlijke
De
bestaan
blote
het
voor
(natuurlijke bestaansbronnen,
milieu). voorwaarden
het bestaan (bron
2)
De
3)
Onderwerp van ethische-religieuze plichten,
culturele
lijk solidariteit
positie
hun aard,
naar
In
sprak gerealiseerd. tot
behoeden
pocentrisch niet
duurzaam
blijkt
een
en
als bron
natuur
gebruik
van
voor
vooral
En in
kennis
lot der
het
welzijn
en
van
mensen
vallen
in
twee
delen,
de
het komende mensengeslacht).
de tegenkoppeling waarover ik onze eerste
natuurlijke voedsel-hulpbronnen, de
tijdens
de natuur dit werd
mensen en
gedichten
al
Tigris,
in
meisje
ook
zal er
de laatste
mens
wordt
in
land zien
ons
bij
brood
ook aangewend
wordt
en
dan
zijn,
ook
als
wijn
en
naar een
Job
6 ,
Europa vanaf de
waardering
de
dadelmooie
van
antropocentrisch dus,
voor
de
maar
op
alleen niet leven").
voor een
een
we
In
antro-
de al of
de
wel onder
toen
uit soortgelijke bron, zoals het boek
eeuw
kan
boodschap
oasen en
verwondering
stille
cultureel genot, schoonheid en kennis,
van
van
de
en
klein
een
name-
de verantwoordelijkheid als
natuurschoon via het loflied op de Schepper.
hoger cultureel niveau ("een
De
uiteen
waarvandaan via Genesis
Babyion
amandelbloesem
de
de waardering
renaissance,
schoonheidsbeleving, kennis).
van
nog
'schepping',
actieradius hebben
en
het oude
hebben zitten kijken.
vlinder
voor
akkers langs de Eufraat
geïrrigeerde
palmen
in de
vormen
die
bewaren komt, zal het motief toch wel vooral utilitair geweest
en
tussen
andere
(onder andere de zorg
rentmeester
Al
met
voor
verbetering
van het
belangrijk argument
materiële
voor
natuur-
bescherming gebruikt (behorend bij motief 1). Daarnaast vindt zichzelf. Hier
men
raken
echter ook de
we aan
recht vandaan de gehele natuur
natuurbeschermingsbeweging, trekken is.
geestelijke
De
ethische gedachte dat
puur
de religieuze sfeer: "Waar haalt één voor
zich
hoewel
zorg
voor
op te
de
natuur rechten
organisme,
heeft voor
de
mens,
eisen?" Dit is de eigenlijke harde kern tussen
grens
zichzelf,
ethiek
en
zelfbehoudniet
ook de materiële zorg
maar
het
van de
scherp
voor
het
te
na-
geslacht wordt onder ethische natuurbeschermingsmotieven gerekend (onder andere in de 10
moslem literatuur Het
).
ethisch argument echter (dominee, pastoor
spreekt niet ieder gelijkelijk parlement. gen achter
Zo
Met
meer
de
ontmoet
de
Men kan
op
imam kunnen
er over
beurs heeft vaak
utilitaristische beweegredenen, wat bijdraagt
nog
mens
Landschap
en
en
meepraten!)
prioriteit,
ook in het
aan
de
verwarring,
zoals ik
zie noot 2
natuurbegrippen
natuur
Een volle buik
blijven uit pragmatische overwegingen de ethische argumenten vaak verbor-
eerder schetste.
begrip
aan.
en
een
niet
achter
uitgeput.
de natuur in
mijn
drie motieven is echter de
We moeten daarvoor
de ruimte
om
naar de
hem heen,
in
het
interpretatie
concrete
van
het
Hoe
werkelijkheid.
landschap?
natuur
volledig glijdende schaal
een
onderscheid maken in
vijf globale
cate-
gorieën:
1) Het vrijwel Pure natuurlandschap. 2)
Het Halfnatuurlijke landschap wereld (met of zonder
een
met een
vastgesteld
nog
overwegend
extensief
spontane
beheer,
vegetatie
maar wel
en
door de
dieren-
mens
ge-
bruikt).
Gorteria
17 (1991)
29
Het Klassieke
3)
geheel
ren
Als
gevolg
schap
cultuurlandschap
wordt
combinatie
van een
tussen
en
de massa
waar
onmacht
van
ook in de percelen echter
nog
de levende have
van
door de mens, zelfs
gereguleerd
grotendeels
van
planten
aan
elders
in
tolerantie bevinden zich
en
elementen van de levende
en
die-
zijn ingevoerd.
en
zo'n land-
ook de dode
natuur.
4)
Het
Moderne (industriële) landbouwlandschap waar de
drongen, onkruiden nagenoeg ontbreken,
sterk is terugge-
natuur zeer
even monotoon
wegbermen
als
begroeid zijn
de akkers. in
5) Het Urbane gebied ligt van
de schaal,
graden zen,
maar
verschillende
natuurlijkheid,
van
Alleen bij
categorie 1)
nierstadia
aanwezig.
is
van
pure
graden
engere
de
zijn
vorm
waar
uitmergelen
In
relatie
de grond
staan
maar
sterk te verschillen. Zo is
(eventueel inclusief de boer actief
den
nu
toen
en
de
spoten, een
Brand- en
pio-
graas-
elementen in
name in
ingrijpen
vooral bloemrijke
symbool
uitgesproken
horen
voor
'natuur'
de term
zijn vrouw)
hij de heuvels zag, de bossen
in
en
Nederland alleen in
natuurlijke
benuttingsgebieden met
blijkt
voor
natuurbeschermer, lyrisch
hemel
in
een
en
Europa, zoals de
vooral het
vegetaties
geleidelijk
heeft doen
ont-
aangeschreven bij natuurbeschermers.
categorieën
tot deze
diverse
in
devastatie. Een heel bijzondere
van
relatief zwak menselijk
soortenrijke
zeer
sprake;
houden de
regulering
en strooisel
regelmatig
van
die hoog
staan,
weer
hooilanden
een
het andere eind
levende have als mui-
(natuurlijke)
zin
bepaald gareel. Vaak ook is slechts of mede sprake
heide,
aan
bouwstoffen
2 zijn veel algemener.
categorie
van
bewuste
van
natuurlijkheid
biologische
onkruiden etc. Het uiterste is asfalt en beton.
natuur in
halfnatuurlijke landschappen
De
beheer in allerlei
van
en
ook nog spontane
soms
uilen, gierzwaluwen,
mussen,
gradaties
behalve minerale
herbergt
-
allemaal
en
natuur. van het
spreken hoe hij
het
voor
de boeren die hun dat
platteland
verschillende typen
stadsmens 1, 2
3
en
-
ik een
Zelfs heb
stedeling,
Limburgse land ging hou-
drijfmest
in
sierlijke bogen
hem kennelijk reeds
voor
mensen
wellicht zelfs 4
natuur
de
ver-
tegenwoordigt. Voor
de
pure
natuurliefhebber
is
1 toch
kennis): het maagdelijke, niet door de
betutteling
betweterige
van
tot nu toe maar
weinig
van
mensen.
van
in onbruik
geraakte
categorie
een
zorg
voor
natuur en
grotere of kleinere
in
eeuwen zo
Visies
op
zijn,
een
er
de
De Nederlandse
produkt
bij
Een
juiste
ook wel
zoals
hebben,
en
of ook;
geleid
landschap
zou
van mens en natuur samen.
natuurlandschappen
voor een
heeft nu
en
te
belang-
geheten.
om
'bescherming
landschappen
die
of minder natuurelementen
'natuur';
In
zonder
grotendeels nabootsing
tegenstelling
aannemen van een
per
bron van
natuur
Nederland bevatten
bekend,
het gaat
meer
het
bescherming
maatschappij
term want
tot
landschap
definitie alleen
Nederland mag
dan het
zou
maar
cultuur-
dat de
laatste
waarin de mens geen rol speelt.)
uitbreiding
kennen gegeven de Natuur in Nederland
uitbreiden. De mogelijkheid daartoe bestaat
30
bestaan,
begrippen 'landschap'
gebruik
tussen
bestaan ook
natuur
ze
natuurreservaten in
3. Natuurbeheer is daar
en
natuurlijkheidsgraad
'plaatje' vertegenwoordigen, landschap zijn,
2
ook als
Nederland dan ook meestal aangeduid als
landschap'.
bezitten. (Helaas heeft dit of complementariteit
zogeheten
landbouwmethoden,nu 'natuur-techniek'
Natuurbescherming wordt van,
De
maar
aangerande, de zuivere vrije
dat onaangeroerde,
deel uit combinaties van
rijk
het ideaal (emotioneel
mens
omdat het landbouwareaal
te
groot
te
blijkt
Gorteria
willen
te wor-
17 (1991)
den in
relatie
tot de
benodigde
en
per
ha geleverde produktie.
Wat
natuur moet dat
voor
worden?
Uitbreiden van
-
Natuur
-
de
minder produktie genoegen te
met
Pure natuur laten
-
Het palet
van
het rapport
voor
nemen ten
hoe
wat en
over
het woord
van
van
vroeger?
door de boer gunste
van
te
stimuleren of verplichten
natuur?
ontwikkelen?
meningen
begripsinhoud In
halfnatuurlijke landschappen
produktielandbouw integreren
en
in dit
nader
natuur nog
mogelijkheid
een
de
om
analyseren.
1 en Natuuronderzoek
voor Milieu-
de Raad
opzicht geeft mij te
natuurvisies
worden vijf
onderscheiden:
klassieke natuurvisie;
-
De
-
De
natuur-ontwikkelingsvisie;
-
De
functionele natuurvisie;
-
De
ecosofische
De
duurzame
-
klassieke
De
noodzaak
van
natuurvisie;
technologie-visie.
natuurvisie die
menselijke
aanwezige, veelal
in
het
behoud
uitgangspunt,
ik
liever de klassiek
beheersactiviteiten
of in
nauw contact met
en
het
bij
Nederlandse
gaat uit
noem,
behouden van de
natuur. De
de
van
thans
nog
Nederlands cultuurland, natuurelementen zijn
eventueel herstel daarvan is het doel. De bij de modernere
landbouw behorende technieken dienen, als
die
men
nodig
acht,
te
gescheiden
worden uit-
geoefend. Reservaatvorming is daarom vaak de beste oplossing. In wereldverband
noemd,
welke
klassieker is de
pure
zelfregulerend zijn
en
dus minimaleandere
tegen menselijke invloeden nodig Naast deze
die er
twee visies
weving. nen
aan
De
de
door
natuur
de
wordt
'natuur-ontwikkelingsvisie'
activiteit dan
menselijke
veel
zo
externe
ge-
mogelijk
afscherming
natuur en
verweving
landbouw met tot
een
sterk
scheidingselement zijn
perceelsniveau mogelijk
op
moeten
de landbouw
en
of zelfs
nodig
er
is. Bij
de natuur zich gezamenlijk
maatschappij gevraagde veranderingen en
en/of de landbouw die daar niet tegen kan,
moet
dat in
dan
innige
maar
ver-
verdwij-
zie noot 3
Bij
de zogenaamde ecosofische visie wordt
ten veranderen
elkaar. laatste
zodanig,
Grootschalige ingrepen visie
mogelijk De
wel
en
maakt
natuuraspecten. maar
en
is.
beheerd te In
tussen
er
van
de in
worden
beschouwingen
principes,
gestimuleerd over
deze
objectiviteit
17
natuur,
meer
tolerant
zou moe-
zijn
het basis-bestaanskarakter
tegenover
en
de overige
uit dat de innige verweving niet alleen
door
tegengesteld
oplossing
van
aan de
ecosofische
alle problemen
met
natuurelementen die wij uitkiezen
maar
het
om
is ook
milieu
en
gespaard
en
zogenaamde 'natuurbouw'.
onderwerpen
die elkaar aanvullen. Vooral de
onderwerp, het begrip
Gorteria
is de
verdrukking geraakte of
gehele maatschappij
zie noot 4
duurzame technologie-visie tenslotte is
ook voor
dat de
hoog energetische systemen zijn uit den boze. Vooral de
ecosofische visie gaat
noodzakelijk
gesteld
natuur vanzelf
mens en
onderscheid
nauwelijks
De
dat
maatschappij-gericht. Technologie zo
die
hebben.
functionele natuurvisie)
categorie 3) (de aanpassen
op
dat innige
uitgaan
van
natuurvisie
natuurlandschappen beoogt die, eenmaal gevestigd,
nog nader
is meestal
eerste twee
te
sprake
van een
mengsel
van
de vijf
visies geven mij de mogelijkheid
omschrijven
en
ik
laat
daarbij
alle
(schijn
ons
van)
varen.
(1991)
31
de klassiek
is dat
Mijn mening landse
bevolkingsdichtheid
schap.
Het klinkt
mens) nodig
mij hovaardig in de
en
die in
een
de natuur
bestaan
processen,
voortgaande verjonging
en
in
waarbij
moet
uitwisseling
bevolkt gebied als Nederland de laatste
dicht
deruimte
weer
krijgen, is de
zou
mij
Ik
niet misverstaan!
het land-
van
2
Het
tegendeel is
stadia
tussen
ontwik-
van
dynamiek nodig is, hebben echter oppervlakten nodig
mens
eeuwen
niet beschikbaar
in principe niet altijd
optimale ontwikkeling anders dan voor het stellen Men
optimale ontplooiing.
een
Neder-
de klassiek
met
laatkomer in de evolutie (de
dat echte natuur een
oren
om te kunnen
hebben
zou
eerder waar. Puur natuurlijke
keling
Nederlandse visie verband houdt
de daardoor veroorzaakte versnipperde schaal
en
van
stel de pure
enige
meer
waren.
Als
nodig voor
een
randvoorwaarden. niet boven de oude
natuurlandschappen
cultuur-natuur-verwevingslandschappen. De menselijke cultuur heeft onschatbare zaken behoort
voortgebracht. Daarbij lijk
vernuft en kunst) of de uit de
prachtigste
andere
Europese
gedecoreerd
en
Nederlandse en
niet
levende natuur de bouwstenen wilde planten
bescherming molens
en
klassieke Nederlandse die
de
boerderijen,
en
hun schoonheid,
om
(gemaakt
uit
vorm en
cultuurlandschappen
waar
hun innige integratie
vormen, met
gegroeide harmonieuze
en
bij
ons
perceelsvormen
van
de sloten
nog geen
moeten
blijven.
de
daarmee verbonden
Karakteristiek
Het
ook hun historische waarde
handhaven
2).
de
meer
een
produktiegebied ieder op hun hun bestaan
In
plant,
en
unieke
het koste, ook ge-
Nederlandse als de natuur-ontwikkelingsvisie is
gemaakt
in
tussen de
basisfactoren
esthetische
het landschap
moeten
kunnen
sociale, economische meer
en
en
tussen
fragiele
en
inspelen
de natuur (motief 1)
van
kennis-argumenten (motief natuurgebied
wordt erkend dat zowel de
zienswijze
dat de
planten-en-dieren-
wat
natuur
en
(modern)
als de landbouw
op het systeem
factoren dat
van
technologische veranderingen in de
elementen
van
de
natuur
(om het
even
maat-
of het
dier of landvorm gaat) daar niet tegen kunnen (niet alle 'kruid is daar tegen
2
gewassen').
hij
deze
De
schappij zijn dusdanig
die
wordt
eigen wijze optimaal
bepaalt.
de
natuurwaarden.
duidelijke scheiding
in.
zijn
geworden! Onze
natuur
die landschappen mag dan natuurbeheer heten,
ideële aspecten ethische (motief 3),
Dit houdt
nu om
van
zowel de klassiek
dat er duidelijk onderscheid en
heet de
hooien, zaaien en oogsten oude cultuurwaarden evenzeer als
en
unieke
voor
gewassen,
Toevallig
Europese landschappen blijven cultuur-natuur-integratievormen maar
handhaven door maaien
we
maar ook
maar daardoor
'natuurbescherming',
en
dan de
zijn
landvorm,
structuren.
mense-
opgebouwd
niet alleen dode
combinaties, waaronder antropogeenbepaalde vegetatietypen, koste
spaard
linnen, verf,
structuur,
natuurmineralen.Hoeveel indrukwekkender
die cultuurwaarden
van
de Nachtwacht
zijn onnavolgbare
met
oude
dieren, gebouwen
en
alleen
Mahal
Taj
De boer zal daar wèl
dan zal
moeten nemen,
in
moeten
elementen (niet alle, zoals ganzen e.d.)
cultuurlandschap
in het
slagen als hij
zullen het samengaan op
onmogelijk
algemeen ontkomt hij in
een
wil
blijven. De maatregelen
perceelsniveau
voor
veel
maken. Aan esthetische zorg beschaafde
natuur-
het
voor
uiteraard niet,
maatschappij
evenmin als andere industrie dat doet. Het
is
een
open vraag of die
hoog-technologisch
industriële
maximale opbrengsten per ha,
bestrijdingsmiddelen, Voor
beide
of
vormen
bare gronden (niet
te
een
van
te
handhaven landbouw
landbouw
en
van
hoge energetische
ontwikkeling
met
niet
te
en
32
blijven
of
...
verdere
met een
ontwikkeling blijvend
chemische inzet
geldt
van
van
streven
de
naar
meststoffen
echter dat slechts op de
laag absorptie-complex
rendabele landbouw bedreven zal kunnen worden. De subsidie beboerd kunnen
een
zijn,
en
in alternatieve landbouwvormen.
intensieve landbouw
zwaar)
nu zal
over
(niet
te
overige gronden
kunnen gaan
goed
bewerk-
licht) economisch zullen slechts
met
in natuur.
Gorteria
17 (1991)
Natuur
en
Eerbied
gaat vandaag
Het
over
staat
nodigingsfolders
eerbied. Ook dat kan
overigens
dus) echter geconcentreerd op
'aandacht hebben voor'
tussen
tegenop zie
geheel
uw
dat
hart en
ook uit,
geheel
de natuur
Wat is
want
dicht bij
In
bezield
de "Heer zal
heiligschennis
tot aan
als object
natuurliefhebbers neigen
te
met
ook
en
de Shinto religie
instelling de
wereld. In
zijn meerdere,
voor
een
5
Mozes.
van
van
in een
juist
is de natuur
bescherming
van
zonder
bepaalde periode
van
meester,
de aanvang ziel
uw
en
staat on-
onbeleefd-
hoogstens
onze meester,
dat laatste
hun leven
gebruiken de eerbied aflezen
en
de
voor
als basis
natuur
onze
vele jeug-
en
die religieuze hou-
tot
belangrijke
van
zelfs de
voor
simpelste
blote bestaan:
ons
water,
kunst gestileerde gebruiken, verband hou-
tot
Meer onbewust dan bewust zorgt de
Japan, wijzen daarop.
van
meer
via het
eerbiedig
natuurwaarden in de
nalaten
vorm van
van
vegetatie
verstoring, dieren-
en
15
Deze
de "werken
voor
In
handen", ook de
Zijner
het boek Job
6
dat reeds,
begint
voor
de Allerhoogste zelf,
natuur
en
als bron
van
En er
is
belangrijke kerkvader, Franciscus, die de natuurelementenals broeders
maar
schoonheid,
Guido Gezelle mag
grootste Nederlandstalige dichter worden genoemdin dit opzicht.
in ieder
zeker de
geval
één
als onderwerp
zag,
solidariteit.
Eerbied kan
voeding, eigen wordt;
ik
men
op
aanleren, zó dat
karakter
berichtte
zelf eerbied
u
al
het
geen menselijk spoor (meer) is dat
klassiek
schijnt
volledig vlakke woestijn
spreken
8 ,
in
Irak,
tropisch regenbos of de toendra
van
te
waar
moment
de
als
een
omgeving
nu naga
die pure of
waar ik
bijna
in
ik zou
Dat
mag
ook een moeras in
's nachts de
op het "uur dat God
Spitsbergen,
sterren
zijn
of de Kop
ook nietkunnen zonder
de 'eerbiedwaardige' eiken
boerderijen,
het
tuin
van
weer
aan
ik
hoor
Gorteria
17
(1991)
er
bij,
zozeer
onze
een
met een
ervaring
het is door ons
natuur
verband met
natuur
zo
begiet"
Goeree
zijn
Sri
Lanka
de horizon
om met
toen
de
die nog vrij
en
vrijkomend
hei,
hemel vol baltsende
van
een
Het te
onge-
de es met
grutto's
boeren-
ik houd
en
gemaakt,
het is
van
ons.
van
zijn ring
tureluurs!
eerbied, eerder verliefdheid. Ik kijk mede
of
Paul Julien
prachtige cultuurlandschappen;
mensen
zijn
uitknippen.
in die nieuwe natuurgebieden
oude schuren, de schaapskooi op
veenweidegebied
Maar ik heb daarbij niet tegen op,
en
van op-
tweede
pure natuurlandschappen,
Nederland binnenkort zouden kunnen gaan laten onstaan op
land. Maar
resultante
tot een
vinden. Dat is echt niet alleen het hooggebergte,
te
zijn.
in
breideld de Grevelingen beheerste. Dat zal ook we in
uit
Als ik
voel komen dan is dat vooral
gevoel
bepaald
een
mijn opvoeding.
over
waar
is ook het
op
beschavingsinvloeden
en
waar
van
waar ik
culturen, waarbij ook de dode dingen geacht worden
heilige plaatsen bij natuurreligies,
kennis, cultureel genot.
die
in
Tegenover eerbied
tegenover respect
de monotheïstische religies wordt de eerbied opgeëist
ook via
van
oudere,
ik het
waar
(ook) liefhebbenmet geheel
men
toe,
bodem, lucht, voedsel, bouwmaterialen. De
voor
eeuw
mijn gevoel
iets of iemand
voor
eerbied: onze meerdere, onze ouder,
pantheïst
deriten
men aan
natuur,
van
de
staande
de natuur
kan
zijn,
dingen uit de
dend
staat het voor
spraakgebruik
kracht", zegt de wet
uw
de Allerhoogste? Voor
vorst,
halve
bij. Respect is in
nu maar
onfatsoenlijkheid.
tot
ding.
daar
'eerbied' in. Eerbied heb ik
eerbied heeft men
vijand,
beschaafd(schoft)heid
dige
me
hogere macht, de Allerhoogste. De "Vreeze des Heeren"
had, drukt
heid
en
de titel op de uit-
voorbereiding (die
de
houd
en
In
is.
iets dat zowel ontzag als genegenheid inhoudt. Men kan respect hebben
met
voor een overwonnen
vorst, over
woord
wat natuur
bij
me
wel hetzelfde, maar in het Nederlandse
Frans
het
respect. Ik heb
het eerste
leren
ons
er
Maar
niet een
33
vlucht wilde
gevoel
een
ligt
vrije
ganzen
ontzag,
van
die van over de halve
vernietiging
Als ik
mij inzet het
nodig is;
het
schone lucht
voor
is vanzelfsprekend,
emoties die spelen zijn die
daar
zijn
is
belaagd.
dat omdat
emoties
en irritatie
onlust
van
grond,
geen
weer
natuur
mijn oude cultuur/natuur-landschap-
van
en water en
mij
geven
stuk pure
van een
wekt dezelfde emoties alsof een geliefde door vreemden wordt
pen
De
Aantasting
mij dicht bij heiligschennis.
voor
komen
aardbol naar ons toe
eerbied. Onherstelbare
van
als er
van
verstand
mijn
liefde of ontzag
niet snel
nodig.
verbetering
genoeg
dat
zegt
voor
op-
treedt. Het vreemde
en
interessante is
die de boodschap hebben
gewaarschuwd
eerst
loopt,
natuur
en
het toch
dat
nu
heid
ligt
in een besef dat ook
mij
van
de lol
vergrijpen.
Het
geldt
natuur,
een
van
de grootste
dus ook
waarvan
echt zullen kennen, het uitsterven
ganismen wel Maar
toch
Neen,
pas als uur,
het
op
het
van
van
in
uit
gezicht
processen,
niet
de
voort
samen met
verweven
uit
beschaving,
maakt.
geluiden geuit
achteruitgang
maar om
het
natuurbescherming.
Wat weten
wij
natuurelementenals
de
van
planten-
En zo
komt
dus
altijd
ook
bij or-
sommige milieubewegingen,
tot
De
die in
angsten
de harmonie in het
van
plaats voor
van
onverschilligheid
doomsday
ontstonden
door de natuurbeschermers van het
het ontluisteren
oude
je zelf
wat
'doomsday'.
mogelijk
verontruste
dieren,
innig
voor
komt
de natuur
voor
op
in
natuur-
die een-
de mens belangrijke verschijnselen of
voor
Nederland, in tegenstelling
angst
van
vernielen voor
Speelgoed
de natuur!
van
en
de omgeving nog niet doorgronden en nooit
'doomsday-vingertje' omhoog.
en
de
met
een
vervolg
rigoureuze splitsing in
bosbouw. De kern
systeem inclusief de mens?
gehele
eerste
natuurbescherming
planten
vernietigen
wij de relaties
bedrijven wij
eerbied
te
en
omdat die geld kostten,
noösfeer':
van
op
die zelf echter de
lopen,
zozeer
van
geen natuurbescherming
of angst,
een
gehele
buik
voor
esthetisch genot zorgen.
en
mensenwerk.
voor
Niet
'het heelal minus de
voor
welke invloed heeft het
en dieren soorten
de gevaren die de
jong leert werkt dat ook door, onder andere
zo iets
Als je
pur sang zijn
begon. Zij hebben het
jongs af is ingegoten: "Maak nooit kapot
thuis zelfs
ons
was
zich tegen
natuur
niet kunt maken." Dat gold bij
principe.
mee
voor
cultureel
voor
milieubeweging en 'naturgemaBe' land-
en
verhaal
nog steeds waarschuwen
moeten
de eenheid van de
verzet
bescherming
de natuurbeschermers
mijn
als basis-bestaansbron, de grove onderhoudsfactoren
de natuur
beurs, zowel als de fijnzinnige onderdelen die
Kennelijk
ook
ik
uitdragen waar
moeten
van
de
landschap
schoonheid
het
en
van
natuurlijke
in de
eerste
tegenover
elkaar
natuur-cultuurlandschappen,
eerste
verdwijnen
plaats
water-
zagen
als cultuur-bederf. Geestelijke erosie noemde Ida Gerhard dat. Ik
heb
als
goed Europeaan
confrontatie. De als
lijk
dacht, natuur, In
Latijnse
superieur
behalve
voor
aan
de
natuur te
voor de niet
de rechten
tot nu
toe cultuur
van
de
natuur
van cultuur-
en
dat er niet
aan
eigen wijze,
het eind der tijden
ook, gelijk.
de logos' is
samen een
Daarom ook is op de vorm dan
34
in economisch
7
stellen, ieder op
'natuur en
nut
uit
te
drukken
tegenstelling nauwelijks
Johannes zo
maar
eenheid
zeer
en
waarden
men
aan-
van
de
te
bestaan. Op de
een
al gewezen.
de evolutionist Teilhard du Chardin
blijvende
confrontatie
dat de één uit de ander volgt,
en aan
12
'vlees
en
het begin
en
tussen
vormen.
hoogste beschouwingsschaal
Naarmate
geplaatst, in
de cultuur, duide-
natuuraspecten in natuurgodsdiensten heb ik
apostel
tussen
mens,
zelf.
Maar ook de creationist, de
geest',
natuur
beschouwen. De natuurbeschermer vraagt echter
onmiddellijk
de boeddhistische filosofie echter lijkt die
innige verweving
en
cultuur, de humanisten, doen dat door de
zorg
voor
lager afdaalt op de schaal
cultuur en natuur, in welke van
beschouwing in ruimte
Gorteria
17
(1991)
en
worden de verschillen groter
tijd
sieel. Vandaar al die
uitwerking Ik kan
vraag één
tot de
terugkeren
welke
voor
...
natuur,
zoals
en,
gezien hebben,
we
spraken,
waarover we
het
op
meer en meer controver-
niveau waar de
lage
concrete
eenmaal geschieden moet.
nu
nu
verwarring
natuur
wij
hogerhand opgedragen taak
van
moeten
Maar
die ene dus.
voor
komende jaren
mij
eerbied
dan wel
als landschap vrij
aan natuur
antwoorden op de
en
hebben. Het antwoord is dat we uit eerbied
zo
menselijke willekeur,
van
Er is maar
simpel.
DE NATUUR
voor
de
de bestaande
naast
(moderne, alternatieve en klassieke [= museum-]) cultuur-landschappen, de ruimte zullen geven
tot
Als
tijd
1.
ik
A.R.
uiteenzetten hoe dat kan
zou
heen.
Amstel, G.F.W.
van
& F.W.M.
F. Baerselman studie.
en
en moet
hoewel
C.S.
noot 5
(zie onder
node,
nu
1989.
), ga
voor uw
Meyer, E.F.Schoorl-Groen,
Natuurontwikkeling, Publicatie RMNO
Vera,
17
andere
dank ik u
ik
ver over
mijn
aandacht.
H.E.
de Veen,
van
1988.
30.
nr
6:
Achtergrondreeks natuurbeleidsplan nr.
Een
verkennende
's-Gravenhage.
3.
Genesis 3:
19.
4.
Genesis 2:
15.
5.
Deuteronomium
6.
Job
7.
Johannes
37,
38
en
6:
39
5. 104.
Psalm
en
1: 1-18.
8.
Paul Julien,
1940.
9.
K.
D.
Koppen,
mens.
Dus
Herngreen,
visies op Natuurbehoud
Vijf 2.
nu
zelfs mijn opdracht
en
2 '6
als natuurlandschap.
zelfstandige ontwikkeling
Kampvuren langs der
van
A.M.
Hoek,
Visies op natuurbeheer
uit
van
10.
M.A.
11.
Ministerie Landbouw, Natuurbeheer
1985. The Islamic
12.
P.J.
Mekoua,
Schroevers
1982.
(red.),
de Evenaar. Eindhoven.
Leemijer,
C.W.
W.
Stortebeker,
levensbeschouwing, wetenschap
Ethic, en
IUCN Bulletin Vol
Visserij,
Landschapstaai.
1989. Een
1984. Natuur en
Bongers (red.), en
politiek. Wageningen.
15 No 7-9: 75-76
(9).
Natuurbeleidsplan. 's-Gravenhage.
stelsel
van
basis
begrippen
de
voor
landschaps-
ecologie. Wageningen. 13.
P. Teilhard de Chardin,
14.
V. Westhoff. Studium en
15.
V.
natuurbeeld:
Westhoff,
(red.),
Natuur
een
1955. Le
phénomène
generale reeks
en mens.
verantwoordelijkheid van
P.
17.
D. de Zeeuw & W.G. Albrecht et
S.L.
Stol,
en
van
Mansholt,
Winsemius, ters
1990. Diës Rede
Manifest
en
H.H.
Universiteit
Utrecht,
de
Landbouw
jegens
mens
van
al.,
Universiteit
Poëzie,
Natuurbeleving
Natuur
de Natuur. In: K.
van
Milieu.
en
Koppen
et al.
A. de
LNV
Nijpels, Zeeuw,
en
Wageningen.
1990. Duurzaam
gelijknamigewerkgroep
E.H.T.M.
Wijffels,
Staatssecretaris
de
1990: 47-67.
dichtkunst.
Wageningen.
16.
Rapport
humain. Paris.
Rijks
spanningsveld tussen natuurbescherming en
1984. De
Winsemius,
8904.
W.
Tims,
D. de Zeeuw
van
samengaan
Landbouw, Natuur
bestaande uit: W.G.
Albrecht,
J. de
Vera,
en
Veer,
F.W.M.
I.S. Zonneveld.
VROM op 2 november
en
N.A.
A.P.
Milieu.
Dijkveld
Verkaik,
Aangeboden aan
P.
de Minis-
1990.
Noten
Noot 1. Meer waterdicht definieerden
wij (als Werkgroep Theorie
Landschapstaai (Schroevers, 1982) als volgt: sluiting op menselijk handelen, nummer van
Noot 2.
Nog
een
voorbeeld:
aanhaalde, en
Toen
dat vanaf
zich
de
dit abstracte
WLO) en
handhaaft,
volgens menselijke doelstellingen."Zie
hooggeplaatste functionaris
een
eens
nu
ook
van
de
IUCN,
uitliet in dezelfde zin als de voorstanders
benadrukte dat
natuurlijke hulpbronnen uitgelegd
niet
van
wat zich zelf ordent
ook
natuurbegripin
al of niet in
aan-
Achterberg in
dit
Gorteria.
beschermingsorganisatie, eerder
maar
"alles
voor
natuurbescherming er de
dus de nationale
boer,
werd
parken
en
in de eerste
dat zó door
plaats
sommigen
natuurreservaten
de internationale
natuur-
van
innige verweving
was
ter
in
de
die ik
bescherming van
de
ontwikkelingslanden
opengesteld zouden
worden
voor
de
boeren.
Gorteria
17 (1991)
35
Noot 3. Daarvoor moeten
wikkeld,
Noot 4. Ook het voortbestaan
laagste
schalen te worden
Noot 5. Natuur
als
ruimte,
daar
half
te
en
met het milieu
binnen
plaats
Eerbied
grote
voor
worden
heide
we
in
dat
worden
van
we
begrazing de
dus dat
hij
zich
geen
de nieuwe
van
protestantse
Europa und
kerken klinken
acties in het kader
van
de 'Heelheid
dat functionele
door
gevallen
meer en meer
de oude,
hoog
en
op de
van
grote be-
een
van
als onderdeel
en
zeker niet
te
zowel
als
tijd, zij
het
noemen: streven naar
hydrologisch regiem. natuurontwikkeling er
komt
natuur/cultuur-integratie-
cultuurlandschappen,
van
de moderne
nog
vroeger,
in harmonie spontane natuur
voorbeeld
van een
in de
dient DE NATUUR
moeten gaan creëren tegen
eenheid)
per
te zorgen dat die
bovendien
dienen te
cultuurlandschappen.
zodanig groeiende, om
Het
de toekomst
te zien.
van
industrie-staat de nieuw
nur um
die
van
federatie
willen der
van
Duitslanden
der Natur,
die
en
de daaruit
voort-
Erhaltung der Schöpfung",
Menschen!"? En ook uit het Vaticaan zoals het 'Handvest
trant,
niet
Europa (Von Weiszacker) onlangs
van
Gubbio
1982'
en 15
de en
Schepping'.
alternatieve landbouw
wordt
eigen
ha
gestimuleerdin
Maar de grote armoede
de beste
een
duizenden
zal het uiterste moeten worden
scheiding.
integratie van
tuurwaarden in vele
der
vliegwerk
en
tijd behoort
voorstellen dan "Schutz
"Nicht
vrijkomt
voor
dienen de oude reservaten met
hoopvollegeluiden in
ontwikkelingslanden
mogelijk
kon
...:
ruimte
moeten geven. Om
machtigste
belangrijker taak
mogelijk ook
de landbouw.
daar niet oude natuur
we
of via het vaststellen
tegemoet de
van
er
hooilanden met kunst
natuurbescherming
is voldoende
Europa
aarde dient zoveel
voor
'eerbiedige' natuurbeleving (herschepping
Zodra
oppervlakte (vele
geconserveerd in
de President
gevloeide federatie
daar thans
en
de landbouw.
opzichte van
menselijke willekeur, maagdelijk terrein,is
gehandhaafd, natuurelementen
en
"unsere Lebensumwelt"
In de
op
mogelijk is.
de ruimte
gebiedt
redelijke verwachtingen
Hoorden
Waar
via
de natuur
gerespecteerd
beschavingspeil hier met
bos
mogelijk leven
van
betutteling. Neen, bij heden, die
van
ten
onversnipperde gebieden. Daarnaast
landschappen te
zeggen
die daar
bepaalde randvoorwaarden
savanne in
over
veel van
zijn
vooral vanwege de
Dat betekent
herkrijgen.
natuurlijke landschappen als
hoge kosten
36
landschap, vrij
wetenschap
natuurrecreatie)
zijn rechten
divers
van een zo
tolerant
worden ont-
milieuvriendelijkelandbouw
vormen van meer
gestimuleerd die
nagestreefd en is uiteindelijk gunstig
als
tekenis behalve voor de natuur, de echte
alternatieve
bepaalde
evenals natuurvormen
en
en
gedaan om
nog steeds
te redden wat
andere economische
het hoeden weg tot
en
bewaren
er
te redden
exploderende bevolkingen
van
de
valt.
maken
exploitatievormen met eerbiedwaardige
na-
natuur die
vernietigd.
Gorteria
17 (1991)
