BLIJ EN ZORGELOOS OPGROEIEN

DUURZAAM

VEILIG GEZOND

GROEI ZUIVER

BLIJ EN ZORGELOOS

O P G RO E I E N PEDAGOGISCH BELEID

Blij en Zorgeloos Opgroeien Eerste druk 1996 (titel: Uw kind is onze zorg) Tweede druk 2006 (titel: Uw kind is onze zorg) Derde druk 2007 (titel: Uw kind is onze zorg) Vierde druk 2012 (titel: Blij en Zorgeloos Opgroeien)

Auteur: dr. Patricia Huisman © Patricia Huisman Ontwerp: 2eN Design Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd met om het even welk techno- logisch procedé, of worden opgeslagen in een database of worden overgenomen voor publiek gebruik zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.

Inhoudsopgave 4. Pedagogische kernthema’s 2. Visie op kind 8. Opvang van oudere kinderen:

en ontwikkeling

de BSO 5. Pedagogische Voorwoord

5

6

9

doelen en vuistregels

13

19

23

39

43

49

65

75

3. Omgevingskwaliteit:

9..HUQSUR¿HOYDQ

positief, steunend,

Dikkedeur: natuur

stimulerend 7. De vermogensgebieden op een rij 1. Wetenschappelijke basis van ons pedagogisch beleid 6. Ontwikkelingsgericht werken

5

VOORWOORD U bent een aanstaande ouder in blijde verwachting,

kennis gemaakt met de pedagogische aanpak van

Waarom straffen en belonen schadelijk is voor kin-

Dikkedeur en staat aan het begin van een leer-

deren begrijp je al. Nu gaat het erom te ontdekken

traject om die aanpak in je vingers te krijgen.

hoe je kinderen begeleidt zonder straffen en

of misschien al een trotse ouder van een kindje.

6

belonen.

De geboorte van een kind is een onvergetelijke

In ‘Blij en Zorgeloos Opgroeien’ presenteert

ervaring. Het maakt blij, zet uw leven op zijn kop

kindercentrum Dikkedeur haar pedagogische

De natuur vormt het wetenschappelijk uitgangs-

en maakt soms ook een beetje onzeker. U wilt het

mis sie en aanpak. De lezer vindt er wellicht aan-

punt in het pedagogisch beleid van Dikkedeur, de

beste voor uw kindje zonder dat u altijd precies

knopingspunten in voor het maken van een peda-

menselijke natuur en zijn natuurlijke leefomge-

weet wàt het beste is. Een belangrijke vraag is:

gogische keuze.

ving. We hebben oog voor de complexiteit en

waar vind ik betrouwbare en kindgerichte kinder-

Als (aanstaande) ouder zult u ontdekken hoe wij er

samenhang van de kinderlijke ontwikkeling en zijn

opvang? En waar moet ik in de keuze dan op letten?

aan bijdragen dat uw baby blij en zorgeloos

er van doordrongen dat ervaringen in de vroege

opgroeit en hoe wij zijn/haar fysieke en emotio-

kindertijd blijvende effecten hebben, tot in de

Of je bent een gediplomeerde pedagogisch werker.

nele veiligheid garanderen. Uw baby krijgt een

volwassenheid. Dat vraagt een zorgvuldig uitge-

Je hebt vanuit je hart gekozen voor het werken

eigen zorgleidster die hem/haar liefdevol voedt,

werkte en kindgerichte pedagogiek. We hebben

met (jonge) kinderen en tijdens je opleiding de

verschoont, troost en knuffelt en baby-spelletjes

geprobeerd onze Dikkedeur-pedagogiek zo duidelijk

noodzakelijke basiskennis- en ervaring opgedaan.

doet. Zij begrijpt de lichaamstaal en signalen van

en herkenbaar mogelijk op te schrijven en hopen

Nu wil je dolgraag als professional aan de slag.

uw baby, waar zij met begrip en aandacht op rea-

erin te zijn geslaagd de lezer door alle pagina’s

Maar waar? Welk kinderdagverblijf past bij jou?

geert. Hechting ontstaat zo van nature. Elke dag

heen te blijven boeien.

Waar kan je met kinderen werken op een manier

hoort u van haar wat uw baby heeft beleefd.

zoals jij dat graag wilt?

Als (aanstaande) medewerker van Dikkedeur vindt

7

je handvatten voor het in praktijk brengen van Maar misschien ben je al door de pittige selectie-

een respectvolle en kindgerichte benadering die

ronde gekomen en heb je dus bewust gekozen

een veilige hechting garandeert met voldoende

voor ons kindercentrum, Dikkedeur. Je hebt dan al

uitdaging en waarin straffen en belonen niet past.

Blij en Zorgeloos Opgroeien

1. WETENSCHAPPELIJKE BASIS VAN ONS

wij het kind benaderen als een samenhangend

geheel met hechting als basis voor het goed door-

PEDAGOGISCH BELEID

lopen van de cognitieve en sociaal-emotionele

Bowlby Wetenschappelijke Basis

Kohlberg Erikson

8

Piaget

Wentholt Freud

Het pedagogisch beleid van Dikkedeur wijkt sterk

ontwikkelingsstadia, die op hun beurt weer bepa-

af van hetgeen in de branche gebruikelijk is, al

lend zijn voor de erop volgende morele ontwikke-

jaren. Wij werken met kennis en inzichten van

ling.

wetenschappers van naam en faam die in de

Aan deze ontwikkelingsinzichten hebben we nog

wetenschappelijke wereld al decennia zijn erkend

een belangrijke component toegevoegd: de moti-

als de experts op hun terrein. Hoewel soms al ruim

vatietheorie van prof. Wentholt, die begrijpelijk

een halve eeuw oud, toch zijn hun inzichten nog

maakt wat mensen (lees kinderen) nastreven en

nooit wetenschappelijk weerlegd. Daarmee vor-

waarom en hoe omgevingsfactoren daarop van

men zij de tot heden meest aannemelijke en

invloed zijn. Het kind handelt nooit zomaar in ’t

betrouwbare kennis over het kind en zijn ontwik-

wilde weg maar altijd vanuit bepaalde biologisch

keling. Alle reden dus om er een pedagogisch

vastgelegde basisbehoeften die motiveren/aan-

beleid op te stoelen.

zetten tot bepaald gedrag. Die basisbehoeften zijn

De wetenschappelijke kennis over alle ontwikke-

eigen aan de menselijke soort, we hebben ze alle-

lingsaspecten in de groei van baby tot volwassenen

maal. En als die onbevredigd blijven geeft dat

ontlenen wij aan: Piaget (cognitieve ontwikkeling),

(grote) stress. Met hun gedrag geven kinderen

Bowlby (hechting), Erikson (sociaal-emotionele ont-

hier uitdrukking aan: de behoeften zijn voldaan of

wikkeling), Kohlberg en Freud (morele ontwikke-

vragen juist om de aandacht. Dit signaalgedrag is

ling). De inzichten van deze grootheden hebben

een belangrijke aanwijzing voor de omgeving van

we niet los van elkaar gebruikt maar juist op een

het kind: de opvoeder kan eruit opmaken of er vol-

zinvolle wijze met elkaar in verband gebracht.

doende is ingespeeld op de basisbehoeften van

Dankzij deze theoretische dwarsverbanden kunnen

het kind. Het is dus zaak die basisbehoeften te


9

herkennen en begrijpen, ze ook te plaatsen in het ontwikkelingsstadium waarin het kind zich bevindt, en daar vervolgens op in te spelen. Zo voorkom je dat je het kind beoordeelt of afwijst op gedrags- matige uitingen van iets waar hij zelf geen invloed op heeft: de biologische basiskenmerken van de menselijke soort. Dit wetenschappelijke bouwwerk is ineen gevloch- ten door één van onze directeuren: dr. Patricia Huisman, voormalig universitair docente sociale 10

psychologie, en nader uitgewerkt in concrete han- delingspunten en werkwijzen.

SAMENHANG

2. VISIE OP KIND EN ONTWIKKELING

zijn daarin beslissend. Om te kunnen groeien is het brein afhankelijk van leefervaringen. Onvoldoende

Afhankelijk

Gezond

Visie op kind en ontwikkeling

12

Evenwichtig

De mens is een zoogdier

of bedreigende ervaringen remmen die groei, ter-

Maar wel een bijzonder zoogdier: een laatbloeier

wijl voldoende en passende ervaringen de groei

met een bijzonder brein.

juist bevorderen.

Veel zoogdierpuppen kunnen meteen na de

De mensenpup kan bij de geboorte vrijwel niets, is

geboorte of al binnen enkele weken op eigen

in geen enkel opzicht zelfredzaam. Wat een veulen

benen staan. Een pasgeboren kalf of veulen staat

in 10 minuten kan, daar doet een mensenpup zo’n

in 10 minuten overeind. Tijdens de dracht is alles

15 jaar over. Deze late bloei houdt het mensenkind

ontwikkeld dat nodig is om te overleven: spier-

lang afhankelijk van zorg. En daarvoor is een blij-

kracht, zintuigen, en ook het brein is volgroeid.

vende liefdesband nodig die aanzet (motiveert) tot

In het brein is tevens kant en klaar vastgelegd

zulke langdurige en aanhoudende zorg.

wat gevaarlijk is, of eetbaar. Het jong kan na

Zelfstandig

de geboorte dus meteen van start. Binnen enkele

Balanceren tussen afhankelijkheid en zelf-

weken kunnen ze op prooi jagen, vechten, vluch-

standigheid

ten.....!

Deze zoogdierlijke basis delen we met elkaar:

Het menselijk brein wijkt af van dat van andere

daarin is elk kind hetzelfde. In dit opzicht zijn we

zoogdieren. Het is bijzonder in zijn opbouw (met

dus minder uniek dan we denken! Maar er zijn ook

name de neocortex), heeft veel jaren nodig om tot

verschillen. Want hoewel langdurig afhankelijk

wasdom te komen en is in die groei ook kwetsbaar.

vanwege ons zoogdierlijk brein, is het mensenkind

Bij de geboorte is het kinderbrein op hoofdpunten

tegelijkertijd een zelfstandig bestaand wezen, met

klaar, alle hersendelen zijn functioneel, maar nog

een eigen lichaam en geest, en een eigen speci-

niet volgroeid. Veel essentiële verbindingen moe-

¿HNH JHDDUGKHLG (ONH HUYDULQJ PRHW GRRU KHW

ten nog worden gelegd. De eerste 4 levensjaren

mensenkind zelf worden verwerkt. Het tempo


13

14

waarin of de intensiteit waarmee dat gebeurt

Opvoeden met respect voor de menselijke

verschilt per kind. Deze individuele verschillen

natuur

worden steeds sterker naarmate de groei vordert

Voor een gezonde ontwikkeling komt het vooral

en worden bijvoorbeeld zichtbaar in uiteenlopende

aan op de voortdurende processen van afstem-

keuzes of reacties. Ook daarin is een verschil met

ming tussen zelfstandigheid en afhankelijkheid.

andere zoogdieren, gelegen in het brein: zìj krij-

Dat kan meer of minder spanningsvol verlopen,

gen een aangeboren blauwdruk mee waarin alles

DIKDQNHOLMN YDQ GH µ¿W¶ WXVVHQ ZDW GH RPJHYLQJ

dat er toe doet is vastgelegd, er zijn geen keuze-

aanbiedt en eist en wat het kind psychisch nodig

opties, op situatie X volgt onherroepelijk en zon-

KHHIW+RHEHWHUGLHµ¿W¶KRHJURWHUGHNDQVRSHHQ

GHUHQLJHUHÀHFWLHDOWLMGUHDFWLH<:uMKHEEHQGDW

gezonde ontwikkeling.

niet. Wij moeten alles zelf leren, interpreteren en

Een omgeving moet dus rekening houden met de

beoordelen en onze eigen keuzes maken. Kern van

menselijke natuur, met de vaste gegevens die de

de levensconditie van kinderen is dus dat ze zelf-

menselijke soort kenmerken, gegevens die onont-

standige wezens zijn maar ook sterk afhankelijk

koombaar zijn, in elk mens verankerd. Dat vraagt

van anderen. Als zelfstandige wezens, met een

een zekere mate van bewustzijn bij de opvoeders/

eigen lichaam en aard, zijn kinderen vanaf de

verzorgers. Opvoeders kunnen bijvoorbeeld onder-

geboorte in staat tot en aangewezen op een eigen

ling strijdige eisen stellen: je moet gehoorzamen

verwerking van stimuli. Als afhankelijk wezen, dat

maar ook zelf (kritisch) nadenken;; of eisen stellen

niet zonder hulp van anderen kan overleven en tot

die in strijd zijn met de biologisch vastgelegde

wasdom komen, zijn ze aangewezen op verzorging

behoeften en mogelijkheden: een dreumes moet al

door en leren van anderen. Het is in deze para-

rekening houden met een ander terwijl de ontwik-

doxale leefsituatie dat kinderen tot ontwikkeling

keling van geen enkele dreumes daartoe in staat is.

komen.

Strijdige of niet passende eisen zijn de bakermat voor disfunctioneren, individueel èn maatschappelijk.

ONTDEKKEN

16

De kwaliteit van het sociale leven staat of valt bij

is daarbij sprake van een twee-snijdend zwaard

De kwaliteit van de omgeving bepaalt de

de kwaliteit van het psychisch leven. Hoe meer

tussen behoeften (wat het nodig heeft) en vermo-

kwaliteit van de leerprocessen

aandacht we hebben voor de emoties en behoef-

gens (wat het kan). Zo heeft het kind behoefte aan

De ontwikkeling van kinderen verloopt via aller-

ten van het kind des te vanzelfsprekender is de

affectie. Wordt het daarin bevredigd, dan kan het

hande leer- en ervaringsprocessen. Lang niet

belangeloze maatschappelijke inzet en sociale ver-

zijn vermogen tot het geven van affectie ont-

voor al het leren is bemoeienis van derden nodig.

antwoordelijkheid als volwassene. Hoe meer

plooien. Een goede hechting en affectieve ontwik-

Kinderen kunnen veel opsteken van eigen erva-

gerespecteerd in de kindertijd hoe makkelijker

keling zijn op hun beurt weer een belangrijke con-

ringen die ze opdoen en leren van eigen uitpro-

respect voor anderen wordt opgebracht in de vol-

ditie voor het ontwikkelen van andere vermogens

beersels. Het spelenderwijs leren is een kerngege-

wassenheid. Ook hier hebben we dus te maken

en vaardigheden, waaronder sociale en morele.

ven in de ontwikkeling. Het is bovendien een vorm

met een paradox, dit keer over het belang van

Iets dergelijks geldt voor de andere basisbehoef-

waaraan ze zelf veel plezier beleven. En hoe groter

eigen behoeftebevrediging en van goed burger-

ten –en vermogens, naast de affectieve, zoals de

het plezier des te groter de drang om verder te

schap. Wat blijkt: we hoeven mìnder energie te

cognitieve, motorische en zintuiglijke behoefte en

gaan, nieuwe dingen uit te proberen. Uiteraard is

steken in het realiseren van sociaal gewenst gedrag

vermogens. Vanwege de verwevenheid tussen

er ook veel te leren waarbij kinderen wèl afhanke-

naarmate we méér energie steken in een goede

behoeften en vermogens en tussen vermogens

lijk zijn van anderen. In die gevallen is er een gro-

aansluiting bij de menselijke natuur. Anders gezegd:

onderling, is het zaak aan elk ervan aandacht te

tere invloed van de omgeving op ‘wat’ ze leren en

rekening houden met kinderen loont, juist ook

besteden, het één is niet belangrijker dan het

‘hoe’ ze leren. En hoe groter die invloed des te

maatschappelijk!

ander. Een gezonde ontwikkeling houdt in: een

belangrijker is de kwaliteit van die omgeving, in

evenwichtige ontwikkeling. Dit is zo voor elk kind.

het bijzonder de opvoedingssituatie.

Een gezonde ontwikkeling is een evenwich-

Hoe dat evenwicht er concreet uitziet is echter

tige ontwikkeling

voor elk kind anders, afhankelijk van zijn aange-

Elk kind wordt geboren met een basispakket aan

boren mogelijkheden, aard en voorkeuren.

17

behoeften en mogelijkheden: zijn in potentie aanwezige verlangens, vermogens en vaardigheden, die om bevrediging en ontwikkeling vragen. Vaak


Opvoedings omgeving

Opvoedings klimaat

Opvoedings kwaliteit

Opvoedings relatie

18

Opvoedings methode

3. OMGEVINGSKWALITEIT: POSITIEF,

Maar hechting alleen is niet genoeg. Hoewel liefde-

vol verbonden kan een kind verkommeren door

STEUNEND, STIMULEREND

gebrek aan uitdaging, een andere levensbehoefte Kinderen èn opvoeders functioneren beter als ze

van kinderen. In de opvoedingsomgeving moet er

zich aan elkaar kunnen hechten. Dit is de basis

dus ook voldoende mogelijkheid zijn voor spelen

van een goede opvoedingsrelatie. Het realiseren

en ontdekken. De natuurlijke leefomgeving mag

hiervan vergt continuïteit in de relaties met een

daarin niet ontbreken, als onuitputtelijke bron van

beperkt aantal vaste opvoeders. In een dagelijkse

verwondering, object voor onderzoek-lust en altijd

of regelmatige omgang raken opvoeder en kind

beschikbaar oefenterrein.

vertrouwd met elkaar en kan zich gemakkelijk een

In een goed opvoedingsklimaat is er kennis van de

band ontwikkelen tussen beiden. Een goede hech-

biologische overeenkomsten tussen kinderen waar-

tingsrelatie is een liefdevolle veilige relatie, met

door een goed zicht ontstaat op de individuele ver-

oog voor de basisbehoeften en ontwikkelings-

schillen, de eigenheid van elk kind. Aanleg en leefsi-

opgaven, waarop responsief en met respect voor

tuatie is voor elk kind anders. Dat maakt dat tempo,

het kind wordt gereageerd. Voor een rijk gescha-

belangstelling, talenten, behoeften en reacties van

keerde affectieve ontwikkeling is het daarnaast

kinderen zeer uiteenlopen. Goede opvoeders hou-

van belang dat een kind zich gaandeweg kan hech-

den rekening met die verschillen, zodat elk kind in

ten aan andere kinderen en aan zijn fysieke omge-

zijn eigenheid zoveel mogelijk tot zijn recht kan

ving. Een goede opvoedingsomgeving speelt hier

komen. Dit vraagt opvoeders die in staat zijn tot

op in door vaste verzorgers die houvast en veilig-

maatwerk, door passieve en actieve responsiviteit.

heid bieden, door ruimte te scheppen voor samen-

Actieve behoeftebevrediging wordt dan afgewisseld

spel in kleine kring en door een inrichting van de

met passieve, afwachtende aandacht. Kinderen moe-

omgeving die ‘huiselijkheid’ biedt die het kind een

ten de kans krijgen zichzelf en de wereld om hen heen

veilig en beschermd gevoel geeft.

op hun eigen manier te ondergaan, zonder inmenging


19

van derden. Maar we mogen ze niet aan hun lot overlaten. Waar steun of stimulering nodig is, moet die er ook vanzelfsprekend zijn. Kinderen ontplooien zich het best als ze dingen kunnen doen op een manier die bij hen past en op het moment dat ze er in geïnteresseerd zijn. Het is dus van belang dat de interventies van opvoeders gebaseerd zijn op en aansluiten bij de behoefte en belevingswereld van het kind. Slagen opvoeders daarin, dan kan het kind blijvend vertrouwen in ze stellen doordat het zich veilig, beschermd en gerespecteerd voelt. 20

Kern van een goede opvoedingsmethode is het spel. Kinderen beleven plezier aan het gebruik van hun vermogens, zo schreven we eerder. Dat plezier is biologisch verankerd in de intrinsieke vermo- gensmotivatie. Het is de kunst om ze dat plezier te laten behouden. Daarom is het spel zo belangrijk: al spelend leren kinderen het meest. Maar niet elke manier van spelen schenkt bevrediging en niet alle kinderen kunnen even goed spelen. Kinderen genieten en leren pas echt van hun spel als het gericht is èn afgestemd op de eigen mogelijkheden. Het ‘leren spelen’ is daarom net zo belangrijk als het ‘spelend leren’.

INTERACTIE

4. PEDAGOGISCHE KERNTHEMA’S

Al in 1940 rapporteerde de psychoanalyticus R. Spitz over het lot van weeskinderen. In die tijd

Pedagogische Kernthema’s

Veilige Hechting

22 Adequate Stimulering

Uit de wetenschappelijke kennis en inzichten die

lag in weeshuizen de nadruk vooral op het voor-

de basis vormen voor het pedagogisch beleid van

komen van besmetting door ziektekiemen. De

Dikkedeur, vloeit een aantal kernthema’s voort

baby’s werden dus gevoed en gekleed, warm en

waarvan elke opvoeder zich rekenschap moet

schoon gehouden, maar niet gekoesterd. Hoewel

geven, ook als die opvoeder daar mogelijk anders

fysiek goed verzorgd, werden grote aantallen kin-

over denkt. Het gaat dan om: veilige hechting,

deren ziek en mager. Velen gingen dood (gemid-

adequate stimulering en het begeleiden zonder

deld 75%), ironisch genoeg juist aan infecties die

straffen en belonen. Dit zijn thema’s die geen

men met de steriele behandeling had willen voor-

enkele opvoeder kan negeren. Toch zijn er nauwe-

komen. Het gebrek aan aanraking, streling, spel en

lijks kinderdagverblijven die zich in deze kernthe-

verbale communicatie bleek fataal voor de baby’s.

ma’s hebben verdiept en ze in hun pedagogisch beleid de plaats geven die ze verdienen.

Niet alleen de fysieke ook de psychische behoeften blijken dus van levensbelang. En voor het psychisch

Niet straffen Niet belonen

KERNTHEMA I

welbevinden is de menselijke natuur evenzeer de

VEILIGE HECHTING

hoofdmotor. Veel van de psychische behoeften

Er is lang gedacht dat het voldoende is om jonge

vinden hun wortels in de biologie, in de biologische

kinderen fysiek goed te verzorgen: ze te voeden,

aard van het zoogdier Mens.

verschonen, warm te houden, te kleden, te laten slapen, voor ziekten te vrijwaren etc. De fysieke

De biologische basis van hechting

behoeften van het lichaam, daar ging het om,

De hechtingsbehoefte kent twee bouwstenen: de

meer is in die eerste periode niet nodig. Maar niets

behoefte aan affectie (liefde) en de behoefte aan

blijkt minder waar…...

veiligheid. De affectiebehoefte (en het vermogen


23

affectie te geven) wordt aangestuurd door het lim-

de ontwikkeling van het limbisch brein. Reptielen

wantrouwen, met alle daarbij behorende stress.

zal dat ook doen in situaties waarin meerdere

bisch brein, waar ons emotionele leven zetelt. Het

kennen wel de noodweer maar niet de emoties

En dat zal tot in de volwassenheid zo blijven. Van

(maar niet teveel verschillende!) verzorgers een

is het tweede hersendeel dat zich in de evolutie

erbij.

steeds meer emotionele problemen bij volwasse-

belangrijke rol spelen. Alle reden dus om er ook in

nen wordt aangenomen dat ze verband houden

het kinderdagverblijf een speerpunt van te maken.

bij zoogdieren aan. Als het limbisch brein bescha-

Gebrek aan affectie of wisselvallige en voorwaar-

met hechtingsproblematiek. Veilige hechting is

Daarnaast en vaak gaandeweg kan een gevoel van

digd raakt, dan is het zoogdier niet meer in staat

delijke affectie maakt op zichzelf al onveilig. Het

dus van levensbelang voor jonge kinderen

hechte verbondenheid ontstaan met secundaire

tot liefde en zorg en zal het nergens plezier aan

kind kan niet blind vertrouwen op de liefde van zijn

beleven. Het limbisch brein is dus essentieel voor

verzorgers en dat maakt bang. Maar er zijn ook

Hechting aan wie of wat en van welke aard?

oma/buurvrouw), andere kinderen (zusje/broertje,

zoogdierenpups die bij uitstek afhankelijk zijn van

andere bronnen voor gevoelens van bedreiging,

Van nature zoekt de mensenpup contact met

groeps- of klasgenootjes), de ruimtelijke omgeving

liefde en zorg.

zoals een gebrek aan responsieve reacties op de

soortgenoten waar die nu eenmaal geheel van

(het huis, de groepsruimte, de straat, wijk, stad

De behoefte aan veiligheid vindt haar bron in het

kinderlijke behoeften. De baby huilt maar er wordt

afhankelijk is. Die soortgenoten zijn op de aller-

en zelfs het land) en speel- of knuffelobjecten.

reptielenbrein, het evolutionair oudste hersen-

niet op gereageerd, of de peuter slaat uit angst om

eerste plaats de primaire verzorgers (zoals ouders,

Maar deze kunnen elkaar niet zomaar vervangen.

deel. Alle dieren beschikken over dit breindeel, dat

zich heen en wordt niet begrepen maar gestraft.

zorgleidster). Daar zoekt de baby zijn basis-hechting

Gehechtheid aan medekinderen maakt hechting

gericht is op overleven. Vitale functies zoals hart/

Nog weer een andere bron is het voortdurend

en die is van levensbelang, zo hebben we hiervoor

DDQ VLJQL¿FDQWH ste verzorgers niet overbodig en

zenuwstelsel/honger en dorst worden hier gere-

beknot worden in je onderzoeksdrang, wat angstig

gezien. Het voldoen aan die hechtingsbehoefte is

vice versa, ook al kan een tekort op het ene vlak

geld. Als die functies uitvallen dan overleven wij

en onzeker maakt, nog eens versterkt als de inper-

echter niet het exclusieve domein van de moeder.

ten dele worden gecompenseerd door het andere.

het niet. Maar ook onze noodweer zetelt in het

king voortkomt uit eigen angst van een verzorger.

Iedereen die over het kind moedert kan als hech-

De volgende stelling van dr. Elly Singer getuigt dan

reptielenbrein: de amandelkern genoemd, die aan-

Incidentele onveiligheid kan een kind goed aan

tingsobject fungeren. De grondlegger van de hech-

ook van weinig inzicht in hechtingsvraagstukken:

slaat bij gevaar en het hele organisme in staat van

zolang de verzorger voldoende in staat is her-

tingstheorie, Bowlby, is op dit punt vaak misver-

in de kinderopvang moet je niet de hechting tus-

paraatheid brengt. Die paraatheid zet alles op

nieuwde veiligheid te bieden. Lukt dat niet, en

staan. Anders dan vaak beweerd, wees juist Bowlby

sen volwassene en kind stimuleren maar vooral de

scherp zodat we ons optimaal kunnen redden, door

worden onveiligheidsgevoelens structureel, dan

HURSGDWQLHWµGHPRHGHU¶PDDUµGHPRHGHU¿JXXU¶

onderlinge hechting tussen kinderen. De moeder

aan te vallen of te vluchten. De emoties die onze

belemmert dit het tot stand komen van een veilige

er bij hechting toe doet. Dat kan dus ook de vader

of de pedagogisch medewerker mag volgens Singer

noodweerreactie begeleiden (boosheid of angst)

hechting. In dat geval groeit het kind op met

zijn, of andere vaste verzorgers. Het kind is in

niet te belangrijk worden. Waarom dat zo zou zijn

zijn weer typisch voor zoogdieren, pas ontstaan bij

chronische gevoelens van angst, onzekerheid en

staat zich aan meer dan één object te hechten en

blijft een raadsel. Temeer omdat pas onder de

heeft ontwikkeld en we treffen het daarom alleen

24

hechtingsobjecten, zoals andere volwassenen (opa/


25

26

conditie van een geslaagde en veilige hechting

kers, en eigen zorgleidster voor elk kind, als basis-

door de week heen altijd weer dezelfde kinderen

kinderen in die leeftijd juist veel behoefte hebben

PHWEHWURXZEDUHHQYRRUKHQVLJQL¿FDQWHYROZDV-

voorwaarde voor het tot stand komen van veilige

aanwezig zijn. Het is zijn (of haar) groep en het

aan een vaste plek, vaste pedagogisch medewer-

senen, kinderen in staat zijn tot een geslaagde

hechtingsrelaties tussen kinderen en leidsters.

zijn zijn (of haar) eigen pedagogisch medewer-

kers en vaste groepsgenootjes. Dat schept ver-

relatering aan andere kinderen, en zelfs dat pas

Prof. Tavecchio deelt deze visie. Om die reden heeft

kers. Op stille dagen kan de ene stamgroep zonder

trouwen en veiligheid, de voorwaarden voor hech-

na een bepaalde leeftijd. Van een baby en een

hij zich hevig verzet tegen een nieuwe trend in de

probleem worden samengevoegd met de andere

ting. En zelf kiezen is bovendien een vaardigheid

peuter valt zoiets niet te verwachten. En kinder-

kinderopvang, die begin deze eeuw voor het eerst

stamgroep: samen met de eigen stamgroep kin-

die zulke kinderen nog nauwelijks echt meester

dagverblijven worden nu eenmaal bevolkt door

opgang deed, waarin deze vaste bestanddelen wer-

deren en pedagogisch medewerkers ontmoeten de

zijn, zeker niet in die mate.

kinderen van 0 tot 4 jaar!

den losgelaten. Wij doelen hier op wat is gaan

kinderen dan een andere stamgroep. Een veilig en

heten het ‘open deuren beleid’. Kern van het ‘open

spannend avontuur.

Het onderscheid tussen de klassieke stamgroepen

In welke periode krijgt basishechting zijn

deuren beleid’ is het loslaten van de reguliere

beslag?

stamgroepen zoals die sinds jaar en dag bestaan

In het ‘open deuren beleid’ wordt de stamgroep

is dus fundamenteel en groot. Maar let goed op,

Een veilige hechtingsrelatie moet zijn beslag krij-

in de kinderopvang.

los gelaten en vervangen door functie-lokalen

want er is inmiddels in de kinderopvang veel ver-

ZDDU VSHFL¿HNH DFWLYLWHLWHQ ZRUGHQ DDQJHERGHQ

warring geschapen over de stamgroep. De stam-

gen in de eerste vier levensjaren van het kind.

en de functiegroepen uit het ‘open deuren beleid’

In het kinderdagverblijf is het daarom van belang

Wat is dat, een stamgroep?

zoals een leeslokaal, muzieklokaal, gymlokaal ed.

groep is opgenomen als een kwaliteitseis;; een eis

zoveel mogelijk met een vaste zorgleidster te

Dat is de groep waar het kind staat ingeschreven,

Vanaf binnenkomst kan het kind dus ‘kiezen’ wat

waar kinderopvang met een open-deuren-beleid

werken, iemand die zich vanaf de eerste dag over

met een eigen groepsruimte en een vaste groeps-

het wil doen en gaat het al snel rechtstreeks naar

echter niet aan kan voldoen. Dat is talig opgelost

het jonge kind ontfermt, het voedt, verzorgt, koes-

leiding die het kind dagelijks en de hele dag door

het betreffende lokaal. Het is elke dag ongewis

door de functiegroepen ook te typeren als stam-

tert, troost, stimuleert en zijn signalen begrijpt

koesteren, verzorgen en begeleiden en die ook het

wie het daar nog meer zal treffen. Er zijn kinder-

groepen. Maar die zijn dat niet. Wees dus op uw

zodat het kind op die verzorger kan vertrouwen en

vaste aanspreekpunt zijn voor u als ouder. De

opvangorganisaties die speciaal een nieuw dag-

KRHGHELMHHQNLQGHUGDJYHUEOLMIGDW]LFKDI¿FKHHUW

zich daadwerkelijk aan haar kan hechten. Een veilig

pedagogisch medewerkers van een stamgroep vol-

verblijf hebben laten bouwen volgens dit principe

met een open-deuren-beleid èn stamgroepen. Die

baken in die zee aan nieuwe, onbekende indrukken.

gen de ontwikkeling van de kinderen in hun groep

en die dus geen stamgroepruimtes meer hebben.

stamgroepen zijn dan virtueel.

En dat is dus precies wat wij doen bij Dikkedeur:

en registreren hoe het gedurende de dag gaat met

Op zichzelf is dat een leuk alternatief voor oudere

we houden strikt vast aan een kinderopvang met

een kind. Kenmerkend voor een stamgroep is dus

kinderen, bijvoorbeeld in de buitenschoolse opvang.

vaste stamgroepen, vaste pedagogisch medewer-

dat het kind er (vrijwel) de hele dag verblijft en er

Maar voor de dagopvang is het fnuikend omdat


27

Dikkedeur heeft al in 2003 gekozen voor een eigen

ook heel leuk maar heeft niks van doen met een

wenselijkheids-leren verloopt niet via kennisover-

VLJQL¿FDQWH DQGHUHQ]LFKYHUERQGHQZHWHQ0DDU

vorm. Wij noemen dat met een knipoog ons ‘op-

pedagogisch beleid, geen ‘open deuren beleid’ noch

GUDFKWPDDUYLDLPLWDWLHHQLGHQWL¿FDWLH

ze ervaren tegelijkertijd ook heel persoonlijke ver-

een-kier beleid’. Het komt er kortweg op neer dat

een ‘op-een-kier beleid’. Het dient geen ander doel

Jonge kinderen doen graag na wat ze anderen zien

schillen, dingen waarin ze anders denken, voelen

kinderen die daar behoefte aan hebben zo af en

dan een gezamenlijke viering, net als in het onder-

doen. Een baby is daar voor het 1 kennis-leren

en reageren dan hun opvoeders of speelkame-

toe wat verder kunnen kijken dan alleen hun eigen

wijs.

zelfs op aangewezen. Er over nadenken kan hij nog

raadjes. En ook daarin willen ze zich gewaardeerd

niet. Zodra een kind cognitief zelf over iets kan

en gerespecteerd voelen, zodat ze een positieve

stamgroep. Er zijn bijvoorbeeld peuters die het

28

ste

heerlijk vinden om eens een keer te ‘helpen’ bij de

Hoe zit het met hechting na die eerste 4 jaar?

nadenken, vervalt imitatie als bron voor kennis-

beleving van zichzelf kunnen ontwikkelen. Voor

baby’s. Of dreumesen die al graag eens een keer

Hechting is als kernthema niet alleen relevant voor

leren. Maar een nieuwe versie ervan doet dan zijn

een gezonde identiteitsontwikkeling is het besef

in die spannende peutergroep op bezoek willen.

de kinderen in de dagopvang. Ook na die eerste

LQWUHGHLQGHYRUPYDQLGHQWL¿FDWLHKHWZLOOHQ]LMQ

van ‘een-zijn met je omgeving’ net zo belangrijk

Verder is het prettig voor peuters dat ze op gezette

4 levensjaren blijft het een rol spelen, zij het op

en doen zoals een belangrijk liefdesobject is en

als het besef van ‘gescheiden zijn van je omge-

tijden mogen kiezen tussen activiteit X in hun eigen

een andere manier.

doet (vaak een ouder of verzorger), zo vanaf het

ving’. Een spanningsvrije identiteitsvorming bouwt

4 OHYHQVMDDU9LDLGHQWL¿FDWLHQHPHQ]HYDQKXQ

daarom op veilige hechtingsbanden met ruimte

maal geen extra pedagogische inspanning, wel een

Hechting: basis voor moraal en identiteit

voorbeelden over wat wenselijk wordt geacht en

voor een positief zelfgevoel over de eigen identi-

zorgvuldige organisatorische afstemming tussen

Een geslaagde hechting is de algemene voor-

wat niet, en dat stimuleert de morele ontwikkeling.

teit: zoals ik ben, ben ik de moeite waard.

de betrokken stamgroepen. De kinderen kunnen

waarde voor een evenwichtige groei, waarbij het

Het sociaal of moreel leren krijgt zo een heel natuur-

zo hun horizon verbreden of makkelijker kiezen

kind, in de zekerheid van aanvaarding, zichzelf kan

lijk verloop en vraagt weinig extra instructie.

Hechting: een levenslange behoefte

voor activiteiten die hun voorkeur hebben, zonder

zijn en zich naar eigen kunnen en in een eigen

Maar een geslaagde hechting is ook en juist van

In de vervolgfasen van de ontwikkeling behoudt het

hun stamgroep los te laten. Het zijn relatief korte

tempo kan ontwikkelen. Daarbij hoort ook het

belang voor het ontdekken van jezelf, voor het aan-

kind de behoefte zich te hechten. De menselijke

uitstapjes waarna ze altijd weer terug keren naar

ontdekken van de wereld en het opdoen van ken-

durven en uitproberen van dingen die ‘eigen’ zijn

hechtingsbehoefte gaat immers nooit over. Die

hun eigen groep en groepsruimte.

QLV KHW µNHQQLVOHUHQ¶ 0HHU VSHFL¿HN YRUPW HHQ

maar anders. Dit is van groot gewicht voor de

behoefte richt zich dan niet meer zozeer op de pri-

Los daarvan zijn er enkele momenten in het jaar

veilige hechting echter de basis voor ‘wenselijk-

identiteitsontwikkeling, de ervaring van een onder-

maire verzorgers, want als het goed is heeft dit in

dat kinderen uit verschillende stamgroepen een

heids-leren’, voor het aanleren van zaken die vol-

scheid tussen ‘het ik’ en ‘de omgeving’. Kinderen

de eerste 4 levensjaren zijn beslag gekregen, maar

gezamenlijke activiteit doen, zoals bijvoorbeeld in

wassenen van waarde vinden en waarvan ze

willen graag ergens bij horen, het gevoel hebben

op derden, zoals familieleden en leeftijdgenoten

geval van een kerstfeest of sinterklaasfeest. Dat is

willen dat ook kinderen die gaan nastreven. Dat

dat er overeenkomsten zijn tussen henzelf en

en nog later op een zelfstandige liefdesrelatie met

JURHS RI DFWLYLWHLW < ELM GH EXUHQ 'DW YHUJW DOOH-

de


29

een levenspartner. Maar ook de materiële leefom-

een optimale ontwikkeling de beste kansen krijgt.

geving (de stad waar je woont of de natuur) is

Zo’n optimale ontwikkeling bereik je echter niet

object van hechting, en zelfs de werkplek of het

door koestering alleen. Het kind moet tevens de

YDGHUODQG9HUKXL]LQJRIHPLJUDWLHNDQHHQÀLQNH

kans krijgen zijn basisvermogens te ontwikkelen

bres slaan in de bestaande hechtingen. Ook na het

en zich verder te bekwamen. Onderstimulering

vierde jaar moeten we kinderen daarom voldoende

leidt net als onveilige hechting tot grote stress en

hechtingsmogelijkheden bieden.

benadeelt niet alleen de groei van het brein maar

(HQNLQG]DOGDDUPDNNHOLMNHUYDQSUR¿WHUHQDOVKHW

maakt ook ongelukkig.

kan voortbouwen op een veilige basishechting met

Koesteren en stimuleren zijn allerminst strijdig met

zijn verzorgers in de jonge kindertijd. Is die echter

elkaar, zitten elkaar niet in de weg. Integendeel,

niet tot stand gekomen dan zal het kind extra

ze hebben elkaar nodig. We hoeven immers niet te

wantrouwig en dus voorzichtig zijn in het aangaan

kiezen tussen troosten en warmte geven òf uitda-

van banden. Onveilig gehechte kinderen vertonen

ging bieden, maar er voor zorgen dat het kind zich

ook eerder opvallend gedrag, meteen al, maar ook

veilig en geborgen voelt zodat het op onderzoek

in de jaren daarna. Het is daarom heel belangrijk

uit durft te gaan, niet bang is om dingen uit te

dit signaalgedrag te herkennen in plaats van alleen

proberen. En hoe meer het kind leert en ontdekt

te reageren op de zichtbare gedragingen. Hier is

hoe prettiger het kind zich voelt en hoe meer het

een taak weggelegd voor onze pedagogisch wer-

op zichzelf en zijn omgeving durft te vertrouwen.

kers op de BSO. Wat is dan adequate stimulering en hoe doe

VEILIG

KERNTHEMA II

je dat?

ADEQUATE STIMULERING

Een stimulerende omgeving begint met voldoende

Veilige hechting is niet het enige dat telt in de groei

ontdekmogelijkheden die het kind zelf, op eigen

van kinderen, ook al is het de basis van waaruit

kracht, kan onderzoeken. De natuur is bijvoorbeeld


31

32

zo’n omgeving. Een baby in het gras kan op z’n

kind, het ontwikkelingsstadium, en rekening houdt

ming. Een jong kind is erbij gebaat om zelf die

op een opvoedingselement waar iedereen zó

gemak het spel van de wolken volgen, de streling

met de eigen individuele aanleg. Het stimulerings-

twee treetjes onder de knie te krijgen, ook al valt

vertrouwd mee is dat er nauwelijks nog bewuste

van de wind ondergaan, de vliegjes en vlinders

aanbod moet daarom naast voldoende en gevari-

hij er de eerste keer misschien vanaf. Daar leert

gedachten aan worden gewijd. Straffen en belo-

bestuderen, de geluiden van vogels waarnemen

eerd ook nog zijn afgestemd op de kinderen.

hij heel veel van. In zijn brein wordt immers die

nen, we zijn er allemaal mee opgevoed.

en de structuur van het gras onderzoeken. Zelfs

Stimulering mag dus niet eenzijdig zijn, maar aan

ervaring vastgezet, inclusief ‘de kennis’ over wat

Decennia lang is ons wijs gemaakt dat straffen en

een lichte regen – of sneeuwbui is een wonder om

alle vermogens een kans op ontwikkeling geven,

er mis ging en hoe dat beter kan. De hiervoor nood-

belonen nuttige methoden zijn om een kind te

te ondergaan en ontdekken. Daar hoef je als ver-

en niet te hooi en te gras: met het risico op onder-

zakelijke verbindingen tussen cellen worden met-

laten gedragen zoals jij wilt dat het zich gedraagt.

zorger dus weinig aan te doen. Het is er gewoon.

of overstimulering.

een aangelegd zodat het kind in volgende gevallen

Of nog beter: dat een kind zich wil gedragen zoals

Dat is anders in binnenruimtes. Als we een ruimte

Bij Dikkedeur werken we om die reden met een

beter beslagen ten ijs komt. De pedagogisch

wij willen dat het zich gedraagt. Maar, waarom wil-

inrichten moeten we er dus zelf voor zorgen dat

activiteitenplanner, ingedeeld naar ontwikkelings-

medewerker heeft de taak hem te begeleiden in

len we dat eigenlijk? Waarom zetten we zo vaak

daarin voldoende prikkels zijn voor het kind, maar

gebied en leeftijd, en met periodieke kindobserva-

zijn pogingen om dat trapje veilig te beklimmen en

alles in om een kind te laten gehoorzamen aan

ook weer niet teveel. Overdaad schaadt.

ties zodat we kunnen vaststellen of een kind de

weer af te dalen, niet om hem daar vandaan te

onze wil? Is het omdat wij zelf als kind ook zijn

Die prikkels moeten dan wel gevarieerd genoeg

stimulering krijgt die hem/haar past.

houden. De oudere kinderen, zoals in de BSO,

onderworpen aan de wilsoplegging van onze

moeten bijvoorbeeld de kans krijgen om te leren

ouders? Of zijn we bang dat ons kind anders zal

zijn en zich bijvoorbeeld niet beperken tot zintuiglijke stimulering. Op alle ontwikkelingsgebieden

Kern in onze benadering is dat kinderen in hun

hoe je veilig in een boom kan klimmen. Door kin-

opgroeien voor galg en rad? Of voelt het als gebrek

heeft het kind immers behoefte aan stimulering en

ontdekkingstocht en oefening van vaardigheden

deren overdadig te beschermen ontneem je ze

aan respect als een kind ongehoorzaam is? En

dat ook nog eens op afwisselende manieren. Vaak

niet voortdurend worden ingeperkt door waar-

noodzakelijke ervaringen en dus ontwikkelkansen

waarom denken we dat alleen straffen en belonen

lukt dat niet met inrichting alleen. Verzorgers

schuwende vingers over gevaar of ‘overlast’ en

en blijven ze langer dan nodig en wenselijk geheel

ons daarbij helpt?

moeten dus met aanvullende prikkels komen door

ook niet door alles in een omgeving te verwijderen

onthand.

spel, speelgoed of activiteiten aan te bieden.

dat mogelijk een risico kan zijn. Kinderen hebben

Daarvoor zijn bewuste keuzes nodig: wat bied ik

bij Dikkedeur het recht om met vallen en opstaan

KERNTHEMA III

van een al oude stroming in de wetenschap, de

aan en waarom? Het is belangrijk dat alle ontwik-

te leren, ze mogen best struikelen of een ver-

NIET STRAFFEN EN BELONEN

leertheorie, met als belangrijkste voorman: de

kelingsgebieden aan bod komen, op een manier

keerde inschatting maken. En hoe sterieler hun

Het laatste kernthema trekt wellicht de meeste

Russische psycholoog Pavlov. Pavlov ontdekte dat

die bovendien recht doet aan de leeftijd van het

leefomgeving hoe minder uitdaging en bekwa-

aandacht, al was het maar omdat het ingaat

hij honden kon laten kwijlen bij het geluid van een

Het idee van straffen en belonen is een uitwerking


33

bel. Zijn methode heet: klassieke conditionering,

oordeeld als zeer onethisch, want little Albert werd

In het alledaags gebruik is deze benadering ver-

gen waarom het niet helpt en of ze er misschien

waarbij het dier afwacht wat er gebeurt en dan

mentaal een wrak. De theorie en methode van con-

simpeld tot: opvoeden door straffen en belonen.

verstandig aan doen naar iets te zoeken dat wel

gedrag laat zien. De psycholoog Skinner bor-

ditionering via straffen en belonen kreeg bekend-

Slechts een enkeling hanteert het principe van

helpt. Iets waarbij ze meer resultaat boeken, en

duurde hierop voort met ratten. Hij leerde ratten

heid onder de naam Behaviourisme en werd ondanks

negeren, en in de meeste gevallen ligt het accent

meer recht doen aan het kind en zichzelf ook veel

een slagboom omlaag te drukken om bij iets lek-

alles zeer populair.

op straffen. Het straffen en belonen wordt in de

prettiger voelen.

opvoedingspraktijk onder meer gebruikt om kin-

Kennis over de zoogdierlijke aanleg van de mens en

kers te komen dat erachter lag. De term ‘time-out’

34

komt van een experiment in 1958 van Skinner die

De basisprincipes van het behaviourisme zijn:

deren te trainen (met eten, slapen of op het potje

over de voorwaarden voor hechting (Bowlby), de

duiven op bepaalde signalen liet pikken. Daarna

Beloon gewenst gedrag - Negeer ongewenst

gaan) maar blijft daar echter zelden toe beperkt.

ontwikkelingsstadia van kinderen (Piaget en Erikson)

werd gekeken of dit gedrag verdween als de dui-

gedrag - Straf gedrag dat om een bepaalde reden

Elk gedrag dat de volwassene ervaart als onge-

en hun basisbehoeften (motivatietheorie Wentholt)

ven werden gestraft door het dier geen beloning

meteen moet stoppen (bv gevaarlijk gedrag).

wenst wordt al snel onderwerp van straf.

maakt begrijpelijk waarom het straffen en belonen

meer te geven: het was dus een time-out van een

Belonen of onthouden van belonen is de kern in

beloning. De aanpak van Skinner heet: operante

deze benadering. Aandacht geven is belonen, vol-

Maar helpt dat nou, straffen en/of belonen?

zelfs schade toebrengt. Niet voor niets lag het con-

conditionering, je manipuleert het optreden van

gens deze visie. Bij ongewenst (negatief) gedrag

Vrijwel iedere ouder/verzorger zal hierop reageren

cept van opvoeden door conditioneren al in de jaren

bepaald gedrag door te variëren in beloning. Het

mag je dus geen aandacht geven maar moet je het

met een hartgrondig ‘nee’. De ervaring leert dat ze

vijftig van de vorige eeuw wetenschappelijk zwaar

dier zal zelf iets moeten doen om een effect teweeg

kind negeren. Straf geven is immers ook aandacht

keer op keer aanlopen tegen hetzelfde gedrag en

onder vuur en heeft het nooit een echt antwoord

te brengen. Het begon dus ooit als een middel om

geven. Een straf is een noodmaatregel die je neemt

dus keer op keer met strafmaatregelen komen die

gevonden op die fundamentele kritieken. Het is

dierlijk gedrag te controleren. Al snel werd dit mid-

om bepaald gedrag acuut te laten stoppen. Je leert

ook steeds zwaarder worden om althans op het

daarom des te meer opmerkelijk dat het behaviou-

del ingezet voor kinderen, maar zonder meteen ook

het kind er niets mee maar stopt alleen het gedrag

moment zelf nog enig effect te sorteren. Ook als je

risme, en in het bijzonder het conditioneren door

UHNHQLQJWHKRXGHQPHWGHVSHFL¿HNH]RRJGLHUOLMNH

op dat moment. Het belonen, negeren en straffen

ze vraagt of ze het prettig vinden om zo met het

straffen en belonen, in de maatschappelijke wer-

aanleg van de menselijke soort, die toch echt fun-

moet je wel 100% consequent volhouden anders

kind om te gaan, volgt doorgaans opnieuw een

kelijkheid zo breed en zo lang kan standhouden: in

damenteel anders is dan van een rat, hond of duif.

‘werkt’ het niet. Een bijna onmenselijke opgave dus

hartgrondig ‘nee’. Niemand vervult graag de rol

pedagogische opleidingen, therapieën, het onder-

B. Watson was echter de 1 die conditionering heeft

in de dagelijkse praktijk van het opvoeden, nie-

van politieagent of strafrechter tegenover zijn

wijs aan kinderen, en dus ook in de opvoedings-

uit geprobeerd op mensenkinderen: op little Albert,

mand is immers zo strikt consequent.

eigen kind.

praktijken thuis en in kinderdagverblijven.

ste

een baby van 9 mnd oud. Achteraf werd dit ver-

als opvoedingsmethode niet helpt, ongeschikt is,

Desondanks zijn er maar weinigen die zich afvra-


35

36

In deze overdaad aan straffen en belonen is het

Hoe dan wel?

hiertoe een hulpmiddel, maar ook voor regels

len voor onwenselijk gedrag. De verzorger die erin

moeilijk te geloven dat het anders kan. Als je zelf

Ophouden met straffen en belonen betekent niet

geldt: ze zijn er niet omdat er nu eenmaal regels

VODDJW HHQ JRHGH µ¿W¶ WH YLQGHQ WXVVHQ GH LQWHUQ

bent opgegroeid met straffen en belonen dan is

dat kinderen maar kunnen doen en laten wat ze

moeten zijn en ook niet om ervoor te zorgen dat

psychische noden van het kind en zijn eigen eisen,

het nauwelijks te aanvaarden dat dit niet nodig

willen en geen enkele aansturing nodig hebben.

opvoeders hun zin krijgen. Alleen als er grenzen/

zal merken dat de gevoelde urgentie om te moe-

was geweest, zelfs onwenselijk is. Je kijkt naar

Kinderen hebben veilige grenzen nodig met een

regels nodig zijn moet je ze stellen en dan ook

ten straffen en belonen, als sneeuw voor de zon

jezelf en denkt: ik ben er heus niet slechter van

volwassene die voor hen kan beslissen wat het

handhaven. Niet door overtreding ervan af te straf-

verdwijnt.

geworden, of je denkt terug aan vroeger en con-

beste is. Zonder grenzen vult het kind het gat en

fen maar door het kind te helpen zich gaandeweg

cludeert: mijn ouders hadden echt geen keus, ik

gaat zelf de regie nemen. Dit is net zo bedreigend

te voegen. In hoe je dat doet houdt je rekening met

was nu eenmaal een heel lastig kind. Het helpt dan

als bekneld worden door regels en gecorrigeerd

de voorwaarden voor hechting en met de onont-

om je nog eens te proberen voor te stellen hoe jij

worden door straf. Het kind moet dan op zichzelf

koombare biologische basisbehoeften, in aansluiting

je toen voelde, of als dat niet meer lukt, hoe jij je

varen en dat is veel te hoog gegrepen. Om zijn

bij het ontwikkelingsstadium van het kind.

nu zou voelen als iemand waar je van houdt jou

veiligheid te herwinnen zal het kind extreem

Een goed evenwicht tussen structuur (waaronder

zou negeren, of straffen voor gedrag dat die

gedrag gaan vertonen in de hoop dat er een vol-

regels) en vrijheid (voor onderzoek en eigen aard)

ander niet ziet zitten. Als je afgewezen wordt of

wassene opstaat die een grens stelt. Pas dan kan

is dus niet het enige. Minstens zo belangrijk is het

als je tijdelijk die liefde even niet krijgt totdat je

het kind weer ontspannen. In elk gezin en op elke

om de biologische basisbehoeften te kennen, her-

doet wat die ander wil. Probeer dat en je weet:

groep zijn er dus basisregels nodig om de veiligheid

kennen, begrijpen en aanvaarden en daar respon-

straffen en belonen is onnodig krenkend, dwin-

en het welzijn van de kinderen te waarborgen. Die

sief op te reageren. Zoek dus altijd naar de basis-

gend, bedreigend, respectloos. Je zult kunnen

begrenzing moet weer niet te overdadig zijn omdat

behoefte (denk aan: voeding, beschutting, slaap,

uitleggen hoe jij graag ziet dat die ander met jou

er ook voldoende ruimte moet blijven voor de nood-

liefde, uitdaging) die schuil gaat achter het gedrag.

omgaat: onvoorwaardelijk liefdevol en begripvol,

zakelijke bewegingsvrijheid, de ruimte om te onder-

Dat kan per kind verschillen. Werk dus kindgericht.

aanvaardend en steunend. En ja, voor kinderen is

zoeken, te oefenen, jezelf te zijn.

Voor opvoeden zonder straffen en belonen is geen

dat niet anders.

Het bieden van voldoende structuur èn vrijheid is

kant en klaar receptje, het blijft altijd maatwerk.

geen doel in zichzelf, maar dient de evenwichtige

En maatwerk vraagt meer inzet en inspanning van

ontwikkelingskansen van kinderen. Regels zijn

de verzorgers dan het alleen maar boetes uitde-

37


5. PEDAGOGISCHE DOELEN EN VUISTREGELS

levensjaren. Schieten verzorgers op essentiële onderdelen tekort dan werkt dit scheefgroei in de

Hechting

Plezier

Kinderopvang heeft een breed erkend groot maat-

hand waardoor een samenleving ontstaat met vol-

schappelijk belang: het opvangen van heel jonge

wassenen wier talenten sub-optimaal zijn ontwik-

kinderen in een levensperiode (de eerste 4 jaar)

keld, en die meer dan nodig en wenselijk angstig of

waarin de basis wordt gelegd voor de rest van het

agressief, onzeker, eenzaam, zelfgericht, of moreel

leven. Dat kan goed gaan of niet, maar hoe het

wankelmoedig in het leven staan. Elk kinderdag-

ook gaat, de effecten ervan zijn onomkeerbaar.

verblijf hoort zich rekenschap te geven van deze

Dikkedeur onderkent deze grote verantwoordelijk-

verantwoordelijkheid en zich af te vragen in hoe-

heid die ze heeft vastgelegd in haar missie, haar

verre hun opvoedingspraktijk bijdraagt of afbreuk

maatschappelijke opdracht:

doet aan een gezonde menselijke ontwikkeling en bijgevolg aan een gezonde samenleving.

38

“Het aanbieden van een respectvolle en kindgerichte Harmonie

opvang die garant staat voor fysieke en emotionele

Pedagogische doelen

veiligheid (hechting) en voldoende stimulering, zodat

Uit deze missie en de pedagogische visie van

kinderen kunnen uitgroeien tot evenwichtige vol-

Dikkedeur hebben wij de volgende pedagogische

wassenen die hun talenten optimaal kunnen benut-

doelen afgeleid die wij in ons kindercentrum willen

ten, in staat zijn tot het aangaan van volwaardige

realiseren.

intermenselijke relaties en een vanzelfsprekende maatschappelijke inzet en betrokkenheid tonen.” Evenwicht

1 Het scheppen van optimale hechtingscondi- ties, met voldoende hechtingsmogelijkheden

Deze missie laat zien dat Dikkeur oog heeft voor

voor pedagogisch medewerker en kind, kinde-

de effecten op langere termijn - tot in de volwas-

ren onderling en het kind in zijn/haar fysieke

senheid - van de opvoedingspraktijk in die eerste

omgeving.


39

2 Het doelgericht werken aan een harmonische ontwikkeling van het kind, mèt aandacht voor

gereageerd.

behoeften en vermogens en zónder een vooraf

%HKRHIWHQ DFKWHU KHW VLJQDDOJHGUDJ ZRUGHQ

JHVWHOGH QDGUXN RS VSHFL¿HNH FRPSHWHQWLHV

herkend en begrepen en onderscheiden van de

zoals het creatieve, het emotionele, het cogni-

eigen behoeften en wenselijkheden van de peda-

tieve of het sociale leren.

gogisch medewerker.

3 Het bewaken, aanspreken en stimuleren van

40

haar signaalgedrag, waarop responsief wordt

(U ]LMQ YROGRHQGH IDFLOLWDLUH YRRU]LHQLQJHQ RP

.LQGHUHQ NULMJHQ GH UXLPWH RP zelf te ontdekken en op te lossen, steun volgt pas als het nodig is. 'HFRPPXQLFDWLHPHWNLQGHUHQLVDOWLMGSRVLWLHI getoonzet, verbaal en nonverbaal. Het lijkt misschien overbodig om basisafspraken

het plezier in de dingen, door kinderen zich spe-

zo’n kindgerichte verzorging en begeleiding

of vuistregels te maken over de werkwijze en hou-

lenderwijs te laten ontwikkelen. In vaktermen:

mogelijk te maken, waaronder: zorgleidsters,

ding van een pedagogisch medewerker tegenover

kinderen moeten hun intrinsieke gemotiveerd-

splitsen van de groepen, een kindvolgsysteem,

een kind of een groep kinderen. Het blijkt echter

heid kunnen behouden.

ondersteunende staf en training on the job.

nuttig ons voortdurend af te vragen of we daar,

4 Het bieden van een goed evenwicht tussen

(U LV YRRUWGXUHQGH UHÀHFWLH RS GH YUDDJ RI GH

onder de druk van de dagelijkse praktijk of onder

structuur en vrijheid, zonder overbodige regels

aanpak die men kiest ook daadwerkelijk op de

het gemak van de ingesleten routine, ook altijd

die wel de verzorger maar niet het kind dienen.

1ste plaats het welzijn van het kind dient.

naar handelen. De vuistregels bieden een basis

.LQGHUHQ ZRUGHQ PHW UHVSHFW JHFRUULJHHUG

voor een kindgerichte beroepshouding èn voor

Pedagogische vuistregels

strafmaatregelen of sturing door onthouding

een aanhoudende zelfcontrole daarop. Om onze

Bij onze doelen passen een aantal pedagogische

van affectie zijn uit den boze. En de nadruk ligt

pedagogisch medewerkers daarbij te ondersteu-

vuistregels:

op wat wèl kan.

nen is er bij Dikkedeur een universitair opgeleide

)\VLHNRIYHUEDDOJHZHOGWHJHQNLQGHUHQLVXLW- 'HEHQDGHULQJYHUWUHNWYDQXLWFRQFUHWHNLQGH- ren, niet vanuit dogma’s, routine of eigen overtuigingen en oordelen. (ULVDDQGDFKWYRRUHQRQYRRUZDDUGHOLMNHDDQ- vaarding van de eigenheid van elk kind en zijn/

41

pedagogische staf.

gesloten en de sociale en emotionele veiligheid is gegarandeerd. .LQGHUHQZRUGHQQRRLWJHGZRQJHQLHWVWHGRHQ of te laten, zoals bij eten of drinken of zindelijk- heid.


6. ONTWIKKELINGSGERICHT WERKEN

Er zijn pedagogische ideologieën die hier een rang- orde in aanbrengen en vooraf kiezen voor het

Eenheid in ontwikkeling Kindvolgsysteem

42

Speel en Speel Goed

Kindgerichte zorg, aandacht en begeleiding bete-

stimuleren van een bepaald ontwikkelingsgebied

kent naast behoeftegericht werken ook ontwikke-

of combinatievaardigheid, zoals de zintuigen of cre-

lingsgericht werken. Dat vraagt van de verzorger

ativiteit. Voor kinderen is dat nadelig omdat alle

voldoende kennis van zaken op elk ontwikkelings-

vermogensgebieden en vaardigheden van nature

gebied. In het kernthema ‘stimulering’ noemden

om die stimulering vragen. De natuur maakt geen

wij kort de ontwikkelingsgebieden waarop kinde-

onderscheid daarin: het één is net zo belangrijk als

ren uit zichzelf, van nature, op onderzoek gaan en

het ander. Vanaf de geboorte gaat de ontwikkeling

daarvoor ook de kans moeten krijgen. Deze ont-

van start door ervaringen en oefening die het kind

wikkelingsgebieden zijn eigenlijk vermogensge-

zelf zoekt of met graagte ondergaat. Hoewel de

bieden: het gaat om in potentie aanwezige vermo-

baby de wereld om zich heen in aanvang nog vooral

gens van het zoogdier mens die om ontwikkeling

zintuiglijk ontdekt, doet hij vanaf de 1ste dag ook

vragen. We worden dus allemaal met diezelfde

cognitieve, affectieve en motorische ervaringen

potentiele vermogens geboren.

op. Zijn brein heeft dat ook nodig! Eerder schre-

Tot die natuurlijke basisvermogens worden gere-

ven we al dat het babybrein bij de geboorte in de

kend: de cognitie (zeg het verstand), de affectie

steigers staat maar nog lang niet is afgebouwd. Er

(zeg de liefdesmogelijkheden), de zintuigen (van

moeten nog veel cellen worden aan gemaakt en

smaak tot gehoor), de motoriek (zeg de spiercon-

verbindingen tussen cellen worden gelegd, cruci-

trole). Daarnaast zijn er nog samengestelde com-

aal voor het kunnen uitvoeren van noodzakelijke

petentiegebieden die een combinatie zijn van deze

hersenfuncties. En die hersenfuncties beperken

vier basisvermogens, zoals creativiteit, zelfstan-

zich echt niet tot de zintuigen of de creativiteit.

digheid of sociale vaardigheid, die evenzeer stimu-

Het is daarom broodnodig alle vier de basisvermo-

lering behoeven.

gens te stimuleren, passief of actief. Bij Dikkedeur


43

nemen wij dat serieus en leren we pedagogisch

Om die reden werkt Dikkedeur met een kind-volg-

medewerkers meer greep te krijgen op de aard

systeem, dat is opgebouwd uit de volgende onder-

van elk vermogensgebied en na te denken over

delen:

een aanbod dat daar bij past. 1 Een activiteitenplanner waarop wekelijks het pro-

44

Monitoren van de ontwikkeling

gramma van een groep wordt ingevuld, opgesplitst

Voor een evenwichtige groei van het kind is vol-

naar de diverse ontwikkelingsgebieden en toege-

doende aandacht op alle vier terreinen gewenst.

spitst op de diverse ontwikkelingsstadia (leeftijden).

Dat niet alleen, er moet ook voldoende oog zijn

2 Een ontwikkelingslijst waarop wordt bijgehouden

voor de wisselwerking van de ontwikkelingen op

hoe een kind een bepaalde activiteit heeft gedaan

deze vier vermogensgebieden. Als bijvoorbeeld de

en of hij/zij dat met plezier en aandacht deed.

ontwikkeling van het affectieve vermogen stag-

3 Een observatielijst waarmee de kinderen perio-

neert, wat gebeurt er dan met de ontwikkeling van

diek in hun ontwikkeling en functioneren worden

de andere drie vermogens? En wat zijn de gevolgen

geobserveerd.

van een motorische achterstand voor de cognitieve

4 Een oudergesprek op basis van het observatie-

(of andersom)? Hoe beïnvloedt de een de ander?

verslag, waarbij de ervaringen thuis kunnen wor-

Op eenzelfde manier kunnen we ons afvragen hoe

den gelegd naast de ervaringen op het kinder-

belemmeringen van 1 of meer van deze basisver-

centrum.

mogens uitwerken op elementen van de groei die

5 Een kindplan voor elk kind, met daarin aandachts-

juist afhankelijk zijn van een samenspel tussen die

punten in de omgang: wat boeit hem/haar? Waar

vermogens, zoals de identiteit, het geweten, de

is meer uitdaging nodig?

fantasie en de creativiteit? Het is dus zaak om het

6 Een groeiboek, dat de groei en ontwikkeling van

verloop van het groeiproces op al deze gebieden

het kind laat zien, vanaf binnenkomst als baby,

goed in kaart te brengen.

tot en met het vierde jaar.

DUURZAAM

46

Met deze instrumenten proberen we een harmoni-

nature graag. Daar hoef je ze dus niet extra voor

hoe meer je in het volwassen leven ook schoonheid

sche groei te bevorderen en een goed beeld te

te motiveren. De aangeboren nieuwsgierigheid

leert zien in meer alledaagse objecten. Speelgoed

krijgen en te houden van elk individueel kind.

motiveert voortdurend tot het ontdekken en uit-

moet dus ook mooi zijn.

proberen, oefenen en bekwamen. Tijdens het spel

Daarnaast is er nog een sociale component aan

Een woord over speelgoed en spelen

steken ze ongemerkt van alles op. Dat is zo vanaf

‘spelen’. Zeker in spel dat je samen doet met

Het aanbieden van speelgoed is één van de manie-

de 1 dag van de geboorte en gaat in alle daarna

anderen ervaar je het plezier van het contact met

ren waarop we basisvermogens van kinderen kun-

volgende jaren door. Voordat kinderen naar school

anderen en leer je, als je wat ouder bent, tussen

nen stimuleren. In een kinderdagverblijf hoort

gaan, hebben ze dus al heel veel geleerd, gewoon

neus en lippen door belangrijke sociale codes en

daarom voldoende en verantwoord speelgoed

door te spelen. Leren doe je overal, niet alleen op

maak je kennis met de belevingswereld van ande-

beschikbaar te zijn. Bij Dikkedeur besteden we

school.

ren. ‘Spelen’ is dus sociaal verrijkend.

daar veel aandacht aan. We hebben een speel-

Leren is natuurlijk niet de enige functie van spelen.

Met het ouder worden verdwijnt gaandeweg ‘het

goedbeleid met daarin criteria voor hoogwaardig

Genieten is een andere. Aan de ene kant omdat

spelen’ als vorm van leren, genieten en communi-

speelgoed en richtlijnen voor een pedagogisch ver-

‘spelen’ je uitdaagt om met volle inzet je vaardig-

catie uit het zicht. Althans zo gaat dat bij veel

antwoorde manier om speelgoed aan te bieden. In

heden aan te spreken en te laten groeien. En dat

mensen. En dat is jammer. Des te meer omdat de

de groepen zult u daarom voornamelijk duurzaam

voelt heel prettig. In vaktermen heet dit: het intrin-

genoemde functies ervan dan niet zijn opgehou-

speelgoed aantreffen met een hoge speelwaarde.

sieke plezier dat je beleeft tijdens het onderzoeken,

den te bestaan!

Ons motto is: Speel en Speel Goed!

oefenen en bekwamen. Aan de andere kant omdat

ste

47

de producten die je in het spel gebruikt ook nog Spelen is van groot belang voor een gezonde ont-

eens heel mooi uitgevoerd kunnen zijn: een stre-

wikkeling van mens en samenleving. In spel leren

ling voor het oog. En dat geeft een schoonheids-

mensen van alles en nog wat zonder dat ze het

beleving. De menselijke behoefte aan schoon-

gevoel hebben dat ze aan het leren zijn. Dat is het

heidsbeleving wordt vaak vergeten, zeker bij jonge

idee van ‘spelend leren’. Vooral bij kinderen is dit

kinderen. Maar: hoe jonger met schoonheid in aan-

een belangrijk uitgangspunt: kinderen spelen van

raking, hoe intenser de schoonheidsbeleving en


7. DE VERMOGENSGEBIEDEN OP EEN RIJ

gers zet de toon voor het toekomstig liefdesvermogen van kinderen. Heb je als kind geleerd dat

Creativiteit

Vermogens gebieden

Fantasie Schoonheid Smaak

In dit hoofdstuk zetten wij de belangrijkste vermo-

de ouderlijke liefde voorwaardelijk is, dus vooraf

gensgebieden op een rij, onderverdeeld in de basis-

voorwaarden stelt (als jij doet wat ik zeg, dan vind

vermogens en de samengestelde vermogens. De

ik jou lief), dan zal je dat ook bij anderen verwach-

basisvermogens gaan vooraf aan de samenge-

ten (en je dus altijd in bochten wringen om aan de

stelde. Een geslaagde ontwikkeling van de basis-

wensen te voldoen) of hetzelfde van anderen gaan

vermogens is daarom bepalend voor het succesvol

eisen.

kunnen ontwikkelen van de samengestelde ver-

De liefdesbehoefte blijft altijd bestaan, tot ver in

mogens.

onze oude dag. Het liefdesvermogen kan echter

Identiteit

Affectie

gebrekkig blijven door onvoldoende ontwikkelings- DE VIER BASISVERMOGENS

48

kansen. Daar zullen we blijvend hinder van onder- vinden in onze volwassen relatering. De behoefte

Motoriek Moraal

Affectieve ontwikkeling

aan hechting en het vermogen tot hechting vindt

Hechting en liefde, zo schreven wij eerder, zijn een

in dit ontwikkelingsgebied haar wortels.

basisconditie voor elke ontwikkeling en mogen Cognitie

Zintuigen

Zelfstandigheid

Hechting

daarom in geen enkele opvangsituatie ontbreken.

Cognitieve ontwikkeling

Hoe meer liefdevolle zorg en aandacht een kind

De cognitieve groei vangt al aan tijdens de zwanger-

ontvangt (behoefte aan affectie) hoe meer het in

schap. De foetus ondergaat hormonale en chemi-

staat raakt zelf anderen lief te hebben in een rijke

sche invloeden die de hersenen laten groeien en de

schakering van liefdesbanden (vermogen tot affec-

belangrijke verbindingen tussen cellen aanbrengt

tie). Op het gebied van liefde kan je kinderen dus

die nodig zijn voor het cognitief functioneren. Na

nooit verwennen.

de geboorte neemt dit explosief toe. Dit is een

De kwaliteit van de liefdesband met de 1 verzor- ste

autonoom proces dat vastligt in het menselijk


49

50

organisme. We hoeven er eigenlijk niet zo gek veel

baby wordt geboren met zijn zintuigen op scherp:

de zintuiglijke prikkel komt of zijn betekenis. Het

product (gemalen of stukjes bijvoorbeeld). Maar

aan te doen om de prilste vormen van het denken

de reuk maakt dat hij in heel korte tijd de geur van

tot wasdom komen van de zintuiglijke apparatuur

– anders dan volwassenen – moeten zij nog aan

te doen ontwikkelen. We moeten er hooguit voor

zijn moeder herkent uit vele andere geuren, zijn

vergt dus eerst voortschrijdende groei van hersen-

allerlei variaties wennen en smaakcombinaties

zorgen dat we die spontane groei niet al te zeer

gehoor dat hij de stem van zijn moeder herkent uit

verbindingen. In de basis volgt dit een vastgelegd

leren kennen en waarderen. Dat vergt biologische

frustreren. Dat neemt niet weg dat kinderen ver-

honderden andere mensen en met zijn mond

biologisch ritme, net als bij de cognitieve ontwik-

groei van de reuk en de smaakpapillen waarbij

der komen, tot een hogere graad van ontwikkeling

onderzoekt de baby de wereld zeer nauwkeurig.

keling: het is een autonome groei die genetisch

‘bitter’ bijvoorbeeld niet veel sterker wordt geproefd

geraken, als ze onder gezonde condities groot

Dat is ook allemaal nodig voor zijn overleving.

vastligt. En er moeten zich wel ernstige calamitei-

dan ‘zuur’ of ‘zoet’ en het kind ook meer pregnante

worden en voldoende maar ook op maat gesneden

Maar niet alle zintuigen zijn ook meteen op volle

ten in de opvoeding voordoen wil dit proces stag-

smaken prettig vindt. Die groei heeft tijd nodig.

stimulering krijgen. De in aanleg aanwezige poten-

sterkte. Het zicht is bij de geboorte bijvoorbeeld

neren.

Eten opdringen aan een kind heeft daarom geen

ties krijgen dan de kans ook daadwerkelijk tot

nog slechts in een pril stadium. Bij een afstand

Dat neemt niet weg dat kennis van de verschil-

zin en is zelfs nadelig. Het kind gaat de betref-

wasdom te komen. De aangeboren cognitieve

groter dan 20 cm ziet de baby slechts wazige

lende stadia van deze ontwikkeling nodig is zodat

fende smaak associëren met dwang of het eten als

mogelijkheden van elk individu worden dan benut.

contouren. Het moedergezicht blijft in die eerste

je er rekening mee kunt houden, erop kunt aan-

zodanig met spanning en misschien zelfs straf.

Een doelgerichte stimulering van de cognitieve ver-

periode dus nog geheim. De pasgeborene ziet de

sluiten. Des te meer, omdat het uitbreiden en ver-

Gun het kind en zijn biologische ontwikkeling de

mogens veronderstelt a) voldoende kennis van de

wereld slechts in contrasten van zwart en wit,

¿MQHQ YDQ GH ZDDUQHPLQJ WRW HHQ KRRJZDDUGLJ

tijd en het zal gaandeweg vanzelf zijn smaak uit-

ontwikkelingsfasen, b) erkenning van verschillen

donker-licht, die zijn immers het best zichtbaar.

niveau weer wel om voldoende stimulering vraagt.

breiden.

in tempo, c) bekendheid met de aanpak van achter-

Kleuren en nuances ontgaan hem, het zijn de basis

standen, minder begaafdheid of juist hoogbegaafd-

contrasten die zijn aandacht trekken. Gaandeweg

Hierbij passen nog twee opmerkingen, de een over

maaltijden, ook de warme maaltijden, worden wel

heid en d) besef van het belang van de intrinsieke

leert de baby primaire kleuren te onderscheiden

smaak de ander over schoonheid.

diverse smaken aangeboden maar een kind dat

motivatie (het plezier van het doen) voor het gebruik

en pas vanaf de peuterleeftijd groeit het vermo-

en de groei van de cognitieve mogelijkheden.

gen om de 1 kleur-nuances te zien.

De smaakontwikkeling verloopt vaak schoksgewijs

Maar hoe scherp ook de reuk en het gehoor bij

en gaat samen met een voorkeur voor of juist

Sensorische ontwikkeling

geboorte, toch moet de rijkdom van de waarne-

afkeer van bepaalde producten. Een kind proeft

Schoonheidsbeleving is een belangrijk onderdeel

Ook de zintuiglijke waarneming kent een door de

ming van geuren en geluiden dan nog groeien,

– net als volwassenen – door de combinatie

van de waarneming. Het is een algemeen men-

natuur gestuurd eigen ontwikkelingsverloop. De

evenals het begrijpen van de richting van waaruit

van smaakpapillen, de reuk en de textuur van het

selijke behoefte om schoonheid te ervaren in de

ste

Dat is dan ook de basisregel bij Dikkedeur. Bij alle

daar nog niet aan toe is, wordt in zijn ontwikkeling gerespecteerd.


51

52

dingen om ons heen. Het schept voldoening en

geregeld dat alles dat noodzakelijk is voor de over-

bezoeken. Voor de oudste BSO-kinderen (vanaf

gestelde vermogensgebieden: hechting, identi-

geeft rust. Om de schoonheidsbeleving te bevor-

leving ook prettig is om te doen. Hard rennen,

7 jaar) hebben we opvanglocaties in het Kralingse

teitsvorming, fantasie en creativiteit, zelfstandig-

deren is het nodig dat mensen in aanraking komen

klauteren en klimmen kon in vroeger tijden het

bos, een waarlijk paradijs voor natuurbeleving en

heid en morele ontwikkeling.

met dingen die mooi zijn. Het liefst van jongs af

verschil uitmaken tussen leven en dood. Nu is het

EHZHJHQ'HNLQGHUHQ¿HWVHQHUQDVFKRROWLMGRQGHU

aan. Jong geleerd is immers oud gedaan! En wat

nog vooral van belang voor het voortbewegen als

begeleiding van onze pedagogisch medewerkers,

Hechting

nog al eens wordt vergeten is dat kinderen net zo

zodanig, de beweeglijkheid en de gezondheid van

zelf heen, en aan het eind van de dag weer terug.

Ieder mens start het leven met het potentiele ver-

goed schoonheid kunnen ervaren. Het maakt ze

het menselijk lichaam. Maar de behoefte eraan en

(HQ RQGHUVFKHLG LV QRGLJ WXVVHQ JURYH HQ ¿MQH

PRJHQWRWKHFKWLQJDDQVLJQL¿FDQWHGHUGHQDDQ

ook echt uit. Ook kinderen zien veel liever iets dat

het plezier erin zijn gebleven. Helaas zijn er steeds

motoriek. Grof-motorisch zijn alle bewegingshan-

je kinderen, familie en vrienden, je woonwijk, werk

mooi is dan iets dat lelijk is. Daarom hebben we bij

minder kinderen die voldoende toekomen aan dit

delingen die spierkracht en lenigheid vragen. Fijn-

en zelfs je land. We hebben gezien dat de ontwik-

Dikkedeur gekozen voor speelgoed dat niet alleen

plezier. Dat is jammer voor hun welbevinden maar

motorisch zijn alle bewegingen die aankomen op

keling van dit hechtingsvermogen afhangt van de

een hoge speelwaarde heeft maar tevens mooi is,

ook slecht voor hun motorische vaardigheid en

passen en meten en daardoor een groter beroep

mate waarin aan de vroege hechtings behoefte is

een hoge schoonheidswaarde heeft. En ook bij de

lichaamsgewicht. Bovendien missen ze zo de meer

doen op de oog-hand coördinatie. Voor dit laatste

voldaan: is er in de eerste vier levensjaren een vei-

inrichting letten we op schoonheid. We streven er

brede leerervaringen die bewegen biedt, zoals de

zijn er bij Dikkedeur veel gerichte activiteiten en

lige basishechting gerealiseerd?

bijvoorbeeld naar om in de ruimtes zo min moge-

cognitieve vaardigheid van het schatten van afstand,

speelobjecten die kinderen hierin verder helpen.

Het vermogen tot hechting bouwt op de eerste

lijk te werken met posters en zoveel mogelijk met

al dan niet in combinatie met snelheid.

schilderijen. Het is onze overtuiging dat hoe eerder

Bij Dikkedeur hebben we bewegen tot speerpunt

De samengestelde vermogens

basisvermogen) en met een zekere mate van zelf-

kinderen met schoonheid in aanraking komen hoe

gemaakt, in de dagopvang en in de BSO. Voor de

De samengestelde vermogensgebieden zijn ele-

vertrouwen aan onveiligheid het hoofd te bieden.

makkelijker ze later, ook in het alledaags bestaan,

dagopvang en de jongste BSO-kinderen (4 tot 7

menten van de groei die afhankelijk zijn van de

Daarbij is cruciaal of je kinderlijke liefdesaanbod

in een veelheid van objecten schoonheid kunnen

jaar) beschikken we over 3 eigen gymzalen en

gezonde ontwikkeling van de basisvermogens. Elk

werd beantwoord (dus niet belachelijk gemaakt,

ervaren.

werken we met een buitenspeelbeleid waarbij kin-

ervan doet een beroep op een combinatie van die

afgewezen of genegeerd), of de liefde die je kreeg

deren dagelijks buitenspelen. De speelplaatsen

basisvermogens. Stagnatie of scheef-groei in de

vanzelf sprak of voorwaardelijk en wisselvallig was

Motorische ontwikkeling

zijn ruim, en voorzien van uitdagende bewegings-

basisvermogens leidt onherroepelijk tot subopti-

(waardoor je liefdesvermogen zich wankel ontwik-

Het bewegen van het lichaam voelt vaak weldadig.

mogelijkheden. Op loopafstand zijn er bovendien

male ontwikkeling in hun toepassingsgebieden.

kelt) en of je vanuit een veilige en betrouwbare

Dat is niet toevallig. Moeder natuur heeft het zo

2 speeltuinen die we regelmatig met onze kinderen

We bespreken hier kort vijf van deze samen-

basis hebt kunnen oefenen met manieren om

plaats op het vermogen lief te hebben (affectieve


53

54

bedreigingen het hoofd te bieden (zodat je niet uit

behoeften en wilsuitingen. Het ‘ik’ besef ontstaat

Maakt de omgeving het mogelijk om te zijn wie je

In de ontwikkeling voorafgaande aan de identi-

angst vooraf allerlei hechtingsbanden uit de weg

rond het 2 jaar. Daarna beginnen de eerste prille

bent en te voelen wat je voelt? Dan kan het kind

teitsvorming kan er echter al van alles zijn mis

gaat).

schreden op weg naar bewustzijn van eigenschap-

kiezen voor een identiteit die hem naadloos past,

gegaan, bijvoorbeeld door gebrekkige affectieve

Er kan in de primaire hechtingsfase dus van alles

pen die het kind kenmerken. Dat begint meestal

het verschil staat de verbondenheid niet in de weg.

relatering, onveilige hechting, angstige ontkenning

mis gaan, waardoor angst en agressie prominent

met eenvoudige dingen zoals: leeftijd, sekse,

Wordt het kind echter gedwongen te kiezen tussen

van de eigen behoeften en gevoelens, onrealisti-

worden en het affectief vermogen onvolgroeid blijft.

familiebanden (ik ben de broer/zoon van...), aan-

zichzelf en zijn omgeving, dan zal het ofwel zich-

sche beelden over de eigen waarde of over schuld.

De hechtingsrelatie kan bijvoorbeeld in plaats van

gevuld met waar je woont (straat, plaats) enz. Pas

zelf geweld aan doen en zich geheel aanpassen

veilig juist vermijdend zijn geworden (het kind zoekt

in de leeftijd van de basisschool breidt dit proces

ofwel zichzelf trouw blijven en vereenzamen omdat

Fantasie en creativiteit

geen steun of troost meer), of ambivalent (het kind

zich uit naar het eigen gevoelsleven en de eigen

het de banden met de omgeving verliest.

De fantasie en creativiteit putten uit dezelfde

hangt erg aan de verzorger maar kan zich niet echt

voorkeuren/overtuigingen. Allereerst nog via de

laten steunen of troosten) of gedesorganiseerd

QRRG]DNHOLMNHWXVVHQVWDSYDQLGHQWL¿FDWLHPHWYRRU

(het kind is onvoorspelbaar en vervalt in uitersten).

het kind belangrijke derden, meestal de vader of

De eerste hechtingsrelatie beïnvloedt ook de latere

moeder, maar even goed een familielid, leerkracht

relaties, het wordt de emotionele basis voor al je

RI JRHGH EXXU (HQ JRHG LGHQWL¿FDWLHREMHFW ELHGW

wen heeft gegeven in de wereld en in zichzelf en

keling, het behoud of verlies van het plezier in het

reacties. Je groeit op met ideeën en verwachtingen

herkenningspunten met de eigen leef- en beleef-

van waaruit het kind andere mensen en moge-

ontdekken van nieuwe dingen (intrinsieke motiva-

over jezelf (die je zelfvertrouwen hebben gegeven

wereld van het kind (verbondenheid) en laat ruimte

lijkheden durft te onderzoeken.

tie) en de ruimte die aan kinderen is gelaten om

of juist onzekerheid) en over de ander (die zijn te

voor verschillen die evenzeer eigen zijn aan het

2 Bewustzijn van de eigen wensen en behoeften, en

eigen ingevingen te volgen. In het menselijk func-

vertrouwen of onbetrouwbaar). En dat blijft zo, hoe

kind. De laatste grote stap in de identiteitsvorming

de ervaring dat die respectabel zijn, niet iets om

tioneren spelen fantasie en creativiteit een belang-

oud je ook wordt.

volgt tijdens de pubertijd, met extra nadruk op de

je voor te schamen of je schuldig over te voelen.

rijke rol. We moeten ze dus goed bewaken. Fantasie

de

seksuele en sociale identiteit.

bron, reden waarom we ze hier samen nemen. Die Een evenwichtige identiteitsvorming vraagt dus:

bron is meer of minder rijk gevuld, afhankelijk van het cognitieve ontwikkelingsstadium, de rijke of

1 Een veilige affectieve basis die het kind vertrou-

3 Een vanzelfsprekend positieve zelfwaardering:

gebrekkige schakeringen in de zintuiglijke ontwik-

en creativiteit worden nogal eens met elkaar ver-

Identiteitsvorming

Bij de identiteitsvorming gaat het vooral om het

ik ben oké zoals ik ben! waardoor het kind auto-

ward, terwijl het toch verschillende kwaliteiten zijn.

Een besef van een eigen identiteit kan pas ont-

bereiken van een goede balans tussen ‘het ik’ en

noom tot zelf-oordelen kan komen, dus niet

Een fantasie is een verzinsel. Fantaseren slaat dus

staan nadat er eerst het besef is gekomen dat het

‘de omgeving’, tussen dat wat je onderscheidt van

afhankelijk is gebleven van beoordeling door

op verbeeldingskracht, de kunst om dingen te ver-

kind een eigen persoon is, een ‘ik’ met eigen

anderen en dat wat je juist verbindt met anderen.

derden.

zinnen, dingen die niet echt zo bestaan, al kunnen


55

56

ze een bewerking zijn van de werkelijkheid. Het

Cognitieve creativiteit slaat op oorspronkelijk en

ontdekken en steun ze daarbij door vragen te stel-

dat iemand ook zelfstandig kan denken, oordelen

fantaseren heeft een belangrijke psychische en

rijk geschakeerd denken, ook buiten de gebaande

len. Besef dat het geven van instructies of antwoor-

en kiezen, dus los van culturele verwachtingen of

ontwikkelingsfunctie: het helpt bij het spelender-

paden, van belang voor het probleemoplossend

den het eigen creatieve denkproces ondermijnt.

emotionele afhankelijkheid van anderen. Vooral het

wijs herkennen en aanleren van allerlei sociale en

vermogen, het vinden van creatieve oplossingen.

culturele indelingen, regels, verwachtingen etc.

In de ontwikkeling van kinderen nemen fantasie

Zelfstandigheid

belicht. Toch schort het daar regelmatig aan en valt

(zoals in rollenspel) en is een psychische uitlaat-

en creativiteit in principe een vanzelfsprekende

Zelfstandigheid wordt vaak opgevat als: het in staat

er heel wat aan te doen, juist bij jonge kinderen.

klep, een middel om ervaringen en gevoelens te

plaats in. In de eerste 4 levensjaren ontstaat als

zijn iets te volbrengen zonder hulp van anderen,

Wat houdt het in: zelfstandig denken? Dat we ons

uiten: het kan gerust stellen, vage angsten con-

vanzelf de behoefte aan en het vermogen tot

bijvoorbeeld zelf je schoenen kunnen aantrekken.

niet laten beïnvloeden of manipuleren door der-

creet maken of de baas worden, problemen helpen

doen-alsof spel. In de daarna volgende jaren wor-

Wij vinden dat een te beperkte invulling. In onze

den, niet napraten maar zèlf denken, niets voor

verwerken of onmogelijke wensen toch een klein

den de oorspronkelijke doen-alsof onderwerpen

analyse onderscheiden we een drievoudige zelf-

waar aannemen maar ons afvragen of iets klopt.

beetje vervullen. Een fantasie of een verbeelding

echter steeds meer vervangen door realiteits-

standigheid:

Dit vermogen begint met voldoende affectie en

kan meer of minder creatief zijn.

gebonden bewerkingen. Het komt er dan op aan

Met creativiteit doelen we op het vermogen om

de fantasiewereld te behouden bijv door het aan-

sociaal

keling in de kindertijd. Een te strenge, eisende,

iets nieuws te scheppen, met een onverwachte

bieden van nieuwe vormen en thema’s. In creatief

(op eigen benen staan, voor jezelf zorgen)

afwijzende opvoeding ontwikkelt bij het kind een

invalshoek te komen. Creativiteit is voor de men-

opzicht gaat het een beetje hetzelfde. Kinderen

cultureel

sterke neiging te luisteren naar en te doen wat

selijke samenleving van onschatbare waarde, zowel

komen vaak naïef en ongeremd met voor de vol-

(onafhankelijk kiezen en oordelen en leven naar

anderen verwachten. Het kind kan aan de verwach-

artistiek als cognitief. Vernieuwingen op alle levens-

wassene nieuwe, onverwachte interpretaties of

eigen inzichten en verantwoordelijkheden)

tingen (nog) onmogelijk voldoen en falen is onver-

terreinen vragen om creatieve geesten die op een

invalshoeken. Hoe meer we ze daar vrij in laten en

psychisch

mijdelijk. Dit brengt negatieve gevoelens over de

andere manier kunnen kijken naar de bekende,

steunen hoe rijker de creativiteit. Voorkom dat je

(vrij zijn van intern-psychische, emotionele afhan-

eigen waarde teweeg en zet aan tot een identi-

vertrouwde dingen.

van kinderen vraagt om binnen de lijntjes te kleu-

kelijkheden).

teitsvorming die mogelijk indruist tegen de eigen

Artistieke creativiteit slaat op kunstzinnigheid, die,

ren of dat je goedkeurende of afkeurende uitspra-

als het ongeremd groeit en bloeit, veel esthetische

ken doet over een artistiek product (tekening,

De ene zelfstandigheid brengt niet vanzelf ook de

Een positieve zelfbeleving daarentegen, ontstaan in

genoegens, zinbeleving en uitingsmogelijkheden

schildering, klei-object etc). Laat ze de speel-

andere. Op eigen kracht een klus kunnen doen of

een omgeving die persoonlijke behoeften en uitings-

biedt.

mogelijkheden van een nieuw speelobject zelf

een taak volbrengen (sociaal) betekent nog niet

vormen aanvaardt en uitnodigt tot het onbedreigd

vermogen tot zelfstandig denken blijft vaak onder-

veiligheid en een evenwichtige identiteitsontwik-

aard maar wel aansluit bij wat anderen graag zien.


57

58

van mening kunnen verschillen, schept voldoende

normen en waarden kinderen dan wel/niet moeten

waarden hebben overgenomen, zodanig dat ze

men in plaats van op de waarden hoe vaker men-

zekerheid om te durven vertrouwen op de eigen

leren en vooral ook: hoe je dat het beste kunt aan-

onderdeel uitmaken van hun geweten. Ze willen

sen de norm zijn gaan ervaren als was het een

oordeelsvorming en er een eigen kijk op de wereld

pakken en waarom dat zo is. Daarom eerst een

dan niets liever dan volgens de waarden uit dat

waarde. Dat kan heel ver gaan: gehoorzaamheid

op na te houden.

NRUWHGH¿QLWLHURQGH

geweten handelen. Overtreden van de waarden

kan als gedragsnorm zijn afgedwongen, zelfs al

Waar moeten we op letten? In de groei tot volwas-

Waarden zijn ethische wenselijkheden die in een

geeft immers nare schuldgevoelens (falen in eigen

staat daar geen enkele waarde achter. Het kind zal

senheid zijn er telkens fasen waarin kinderen – als

samenleving zijn gekozen als nastrevenswaardig,

ogen) en die zijn pijnlijk, stressvol. In de praktijk

gehoorzamen als hoogste goed nemen en geen

ze er fysiek en cognitief aan toe zijn - een sterke

niet door een enkel individu maar door velen, en

kan het voorkomen dat iemand helemaal handelt

onderscheid meer maken in waaraan het gehoor-

drang voelen om iets op eigen benen te doen, te

waar iedereen geacht wordt zich voor in te zetten.

in overeenstemming met een waarde maar niet

zaamt. En ook dat is morele scheefgroei.

exploreren, experimenteren en zich te manifes-

Denk aan: goede zorg voor het nageslacht, res-

via de erbij bedachte norm. Dat doet zich wel eens

Calculerend gedrag (de norm wordt gezien, de

teren. Die drang gaat verloren als er van buitenaf

pect voor een mensenleven, vrij zijn van fysieke

voor bij wetsovertreding. Een wet is een norm,

waarde niet) en vals schuldbesef (de norm voelt

en in een te vroeg stadium dwang op het kind

onveiligheid/geweld, respect voor de waarheid,

maar in de praktijk niet altijd de best passende

als was het een waarde) zal zich eerder en mak-

wordt uitgeoefend om iets zelf te doen, of als het

rechtvaardigheid, vrijheid van meningsuiting, zelf-

norm ten behoeve van het realiseren van een

kelijker voordoen als we kinderen op te jonge leef-

kind onvoldoende kans krijgt het zelf te proberen.

beschikkingsrecht etc.

waarde. Er bestaat dan een verschil tussen wat

tijd lastig vallen met waarden en normen. Het over-

Drievoudige zelfstandigheid kan alleen tot bloei

Normen zijn in principe de concretisering van waar-

wel heet: de geest en de letter van de wet. Hoe

vragen van kinderen werkt altijd contra productief.

komen op een basis van emotionele veiligheid en

den, de leefregels die er in de praktijk voor moe-

strikter wordt vastgehouden aan de letter (de

En dat is nog sterker het geval als we ze niet eens

bewaard gebleven ego-sterkte.

ten zorgen dat de waarden worden gerealiseerd,

norm) boven de geest (de waarde) hoe lager het

waarden of normen maar eigen persoonlijke soci-

in de vorm van ge- of verboden. Bij ‘respect voor

morele gehalte van de rechtspraak.

ale voorkeuren gaan afdwingen, zoals: niet praten

Morele ontwikkeling

een mensenleven’ hoort dan dus de norm: gij zult

Het simpelweg afdwingen van normnaleving geeft

met een volle mond, je bord leeg eten, sorry zeg-

Er zijn weinig ontwikkelingsaspecten waarover

niet doden. Bij ‘respect voor de waarheid’, de set

geen morele intenties, hooguit schaamte over het

gen. Met moraliteit heeft dat niets meer van doen.

zoveel misverstanden bestaan als over de morele

van normen over hoe je ware kennis moet verga-

‘betrapt’ zijn (falen in de ogen van anderen) en

ontwikkeling. Die ontwikkeling wordt dan vaak

ren (geboden) en de norm dat je niet mag liegen.

calculerend gedrag gericht op de pakkans. Dat is

Probeer je nu eens een voorstelling te maken van

gevat in ‘je gedragen volgens normen en waar-

(verbod).

morele scheefgroei. Maar mensen kunnen een

de denken handelingsmogelijkheden van heel

den’. Zelden wordt uitgelegd wat een norm dan

Mensen zijn pas bereid vanuit zichzelf zulke normen

norm ook gaan aanzien voor een waarde. Hoe

jonge kinderen. Zij doen wat hun ontwikkeling ze

precies is, of wat waarden zijn, laat staan welke

tot leidraad te nemen als ze de achterliggende

meer er in de kindertijd is gehamerd op de nor-

toestaat, niet meer en ook niet minder. Het zijn


59

60

geen kleine volwassenen, in geen enkel opzicht.

in de woordenschat tot ongeveer 1000 woorden

de wereld. Het is cognitief nog niet in staat de din-

het vermogen om rekening te houden met een

Zij kunnen niet wat wij als volwassenen wel kun-

actief en 3000 passief (wel herkennen;; ook weten

gen te zien vanuit het perspectief van een ander.

ander, zich in te leven) ligt nog in een heel ver ver-

nen. Moreel denken en handelen gaat de kracht

waar het woord bij past;; de betekenis nog niet

Zo denken ze vaak dat alles leeft, net zoals zij zelf,

VFKLHWHQRRNGHHPRWLRQHOHLGHQWL¿FDWLHPHWHHQ

van kinderen van 0 tot 4 jaar echt verre te boven.

altijd helemaal begrijpen;; die woorden zelf nog

dus ook de klok leeft en de pop en de maan. Het

voor hem of haar belangrijke persoon (zoals de

Moreel oordelen en handelen is oordelen en han-

niet produceren). De woordenschat in de leeftijd tot

besef ontbreekt dat de ander ook gevoelens heeft.

ouder/verzorger) die verleidt tot het overnemen

delen vanuit een morele overtuiging dat iets goed

4 jaar omvat voornamelijk woorden die staan voor

Pas vanaf ongeveer 7 jaar zijn kinderen cognitief

van gedragingen en denkbeelden vergt dat het

of kwaad is. Om dat te kunnen moet je tenminste

concrete, aanwijsbare objecten zoals huis, auto,

in staat tot denken vanuit verschillende perspec-

kind zich in zekere mate heeft losgemaakt en de

op drie vlakken in voldoende mate zijn ontwikkeld:

banaan, paard, koe, tranen etc, of voor interpreta-

tieven met een logische opbouw en in begrippen

eerste stappen heeft gezet op de weg naar een

FRJQLWLHIKHWDEVWUDFWGHQNHQHQUHGHQHUHQ

ties die volwassenen geven van concrete, aanwijs-

die een zekere abstractie hebben. In vaktermen:

autonome, eigen identiteit. Pas vanaf 4 á 5 jaar

DIIHFWLHIGHJHYRHOVPDWLJHEHWURNNHQKHLG

bare verschijnselen zoals het woord ‘verdriet’ als

‘concrete operaties’.

komen deze emotionele processen goed op gang.

FRQDWLHIKHWEHZXVWHZLOOHQ

iemand tranen laat zien. Abstracte woorden, waar

Voor de overdracht van een norm of, nog verder-

De conclusie is daarom onontkoombaar: bij kinde-

je geen objecten voor kunt aanwijzen zijn voor een

gaand, van een waarde zijn cognitief toch echt

ren in een kinderdagverblijf kan nog geen sprake

Spreek je een 2 tot 3-jarig kind aan op bepaald

kind in deze leeftijd potjeslatijn (hoe ziet ‘rekening

concreet-operationele denkschema’s nodig en die

zijn van gewetensontwikkeling, laat staan van

gedrag, bijvoorbeeld het afpakken van speelgoed

houden met elkaar’ er uit? Waar staat dat ding?).

ontstaan rond het 7de jaar. Verstandelijke rijping is

norm/waarden conform gedrag.

of een driftaanval, dan is het alleen al in cognitief

Bij strijd over speelgoed eventjes als peuters met

dus onontbeerlijk voor morele groei.

In de BSO leeftijd is dat natuurlijk anders. De

opzicht totaal niet in staat te begrijpen waar het

elkaar onderhandelen zit er dus niet in. Ook al niet

Maar ook emotioneel is het nog te hoog gegrepen.

morele ontwikkeling start bij uitstek in die leeftijd,

over gaat, wat daar ‘verkeerd’ aan zou zijn. Het is

omdat zijn denkvermogen nog primitief is: het

+HWNLQGYRHOWHQGRHWVSRQWDDQQRJRQEHUHÀHF-

eerst met gevoelsmatige stappen, nog zonder

immers gedrag dat geheel past bij zijn (on)moge-

begint voor het eerst te denken in mentale beelden

teerd. Als het pijn heeft dan huilt het, als het iets

bewuste cognitieve kaders, via het nadoen van een

lijkheden van dat moment, van het stadium waarin

en het denken is onlogisch en magisch. In vakter-

graag wil hebben dan pakt ie het en als iets niet

JHOLHIGH SHUVRRQ LGHQWL¿FDWLH GLH KHW NLQG ± DOV

het verkeert. Het is talig nog nauwelijks ontwik-

men geformuleerd: het denken is preoperationeel.

lukt voelt het frustratie die kan uitmonden in onbe-

het goed is - gedragingen leert die wenselijk zijn,

keld: de actieve woordenschat van een 2-jarige

Geen echt goede basis voor een onderhandeling.

heerste drift. De bewuste wilsuitingen groeien

sociaal en moreel. Daarna met eigen beleving

omvat ongeveer 250 woorden, die altijd gaan over

Het kind verkeert bovendien nog in het stadium van

langzaam, eerst gericht op zichzelf en pas tijdens

(empathie) en waardenconcepten (cognitie) in de

hier-en-nu (tijdsbesef ontbreekt nog) en in tele-

het narcisme (ook wel egocentrisme genoemd): de

de basisschool gaandeweg ook gericht op ‘goed

vorm van een geweten. En pas dan is er sprake van

gramstijl worden verwoord. Daarna is er een spurt

wereld draait om hem of haar, hij of zij is eigenlijk

willen doen’. Het empathisch vermogen (nodig voor

moraliteit. De rest was nog pre-moreel.


61

62

Als we het nu desondanks toch niet kunnen laten

baar iets niet, maar het heeft geen idee wat. Hij

gaan voelen, al op voorhand dwarsbomen. Immers:

om van jonge kinderen dingen te eisen die ze abso-

hoorde de intonatie van de stem, zag de uitdruk-

het kind doet nog slechts wat waardering, liefde of

luut niet kunnen, dan rest een verzorger weinig

king in de ogen, de gefronste wenkbrauwen, of

veiligheid oogst. En daarbij geldt zoals gezegd niet

anders dan het met meer of minder straffe hand

voelde de hand die hem greep. En het enige dat ie

de moraal, maar de pakkans, de angst voor een

proberen aan of af te leren van (on)gewenst gedrag.

kan ‘bedenken’ is: ze vindt me niet lief, ik ben niet

externe autoriteit. Als de ouder/verzorger het niet

Proberen, staat er, omdat mensenkinderen geen

lief. En na enkele herhalingen zet zich in hem vast:

ziet kan die gerust doen wat ‘ niet mag’ en dat zal

aapjes zijn die je kunt dresseren. De uitkomst van

ik ben een slecht kind.

die ook doen.

zo’n poging is dan ook heel ongewis. En als het je

Ten tweede heeft het kind de ervaring opgedaan

Als men dus geen rekening houdt met de cogni-

onverhoopt een beetje lukt dan heeft dat niets te

dat ander gedrag wordt beloond met een vriende-

tieve en emotionele component en als ouders/

maken met geweten of moraal, niets met de over-

lijk woord, een glimlach en dergelijke, het heeft

verzorgers dus ethische of normatieve eisen aan het

dracht van normen of waarden. Het kind heeft

geen idee waarom. Het heeft na enkele herhalingen

kind stellen die het bevattingsvermogen te boven

slechts een kunstje geleerd. En dat kunstje heeft

slechts de link ervaren tussen gedrag x en straf of

gaan, dan kan de gewetensontwikkeling juist stag-

wel een prijs.

JHGUDJ
neren of zelfs ontsporen.

Ten eerste heeft het kind de ervaring opgedaan

enigszins onduidelijke en bedreigende situatie. Hij

dat de pedagogisch medewerker of ouder afwijzend

heeft die volwassenen hard nodig en wil niks liever

Laten we ons in de dagopvang dus vooral richten op

stond tegenover iets dat hij echt nog niet anders

dan zich veilig voelen. Zo raakt het kind er vanzelf

niet-morele regels en de normen, waarden en soci-

had kunnen doen. Immers: hij kon nog helemaal

op gericht om aan verwachtingen te voldoen. Niet

ale omgangsregels bewaren voor de basisschool,

niet verbaal uitleggen wat hij wilde, of daarover

uit morele overwegingen, niet uit hoofde van een

en ook dan nog in gepaste tred met de ontwikke-

overleggen, of even rustig zijn beurt afwachten.

goed ontwikkeld geweten, maar gewoon uit lijfs-

ling. In ons kinderdagverblijf zijn er ook zulke niet-

Wat hij deed paste geheel in zijn biologische ont-

behoud. De prijs: blijvende onzekerheid door het

morele regels. Denk aan: handen wassen nà toilet-

wikkeling van dat moment en had ook niets van

levenslang afhankelijk blijven van goedkeuring

gebruik en vóór het eten, of niet gooien met eten,

doen met zoiets als moraal. Het was eigenlijk

van derden: doe ik het zo goed?

of in een rij naar buiten lopen en het looptouw

moreel-neutraal. Maar de afwijzing ervan heeft

Ten derde zal dit de natuurlijke behoefte om

vasthouden, of na het spelen het speelgoed oprui-

het wel degelijk gezien en gevoeld: er deugt blijk-

ethisch goed te zijn, die het op latere leeftijd zal

men, met meer of minder hulp van de kinderen.

63


8. OPVANG VAN OUDERE KINDEREN: DE BSO

en een goede samenwerking met scholen en (onder meer) sociaal-cultureel werk belangrijke voor-

Zelfstandigheid

Opvang van Oudere Kinderen: BSO

Zelfvertrouwen Mastery

Kunst & Cultuur

64

Sport & Spel

Identiteits- groei Natuur & Milieu

Een apart hoofdstuk willen we nog wijden aan de

waarden.

buitenschoolse opvang, de opvang van kinderen in

Met begrip voor het belang van achterstands bestrij-

de basisschoolleeftijd die na schooltijd en in de

ding, voeren wij toch graag drie relativeringen aan.

vakanties opvang behoeven omdat de ouders wer-

Ten eerste: maak van de BSO geen verlengstuk van

ken. De inhoud en kwaliteit van deze opvang staan

school. Landelijke ervaringen laten immers ook

al enige tijd ter discussie.

zien dat kinderen, in het bijzonder de 8-plussers,

Onderzoek laat zien dat de kwaliteit nogal eens te

een hekel hebben aan een schoolse BSO. Mede

wensen over laat omdat men werkt met onvol-

hierdoor zocht men tot voor kort vooral naar loca-

GRHQGH JHNZDOL¿FHHUGH SHGDJRJLVFKH PHGHZHU-

ties die niet al te zeer aan school doen denken.

kers, de ruimtes niet voldoen, net zomin als het

Wij schrijven ‘tot voor kort’ omdat er inmiddels

aanbod van activiteiten. Vooral de oudere kinderen

pilots in het land zijn gestart waar alle vormen van

vanaf 8 jaar beleven weinig plezier aan de BSO.

werken met kinderen bij elkaar zijn genomen: de

Maar ook over de inhoud is het nodige te doen. In

‘dagarrangementen’ waarbij kinderopvang, onder-

de afgelopen twee jaar heeft de mening postgevat

wijs en buitenschoolse opvang allemaal in het

dat BSO meer moet zijn dan alleen opvang van kin-

zelfde gebouw huizen. Het schoolgebouw wordt

deren van werkende ouders. De opvang zou een

zo het ‘tweede thuis’. Een gruwel voor kinderen

belangrijke functie kunnen vervullen in achter-

die juist gebaat zijn bij een niet-school gere-

standsbestrijding. Door aan te haken bij de ‘brede

lateerde opvoedingsomgeving, meer huiselijk,

school’ gedachte en in te spelen op de wijk als leef-

NOHLQVFKDOLJHQOHHIWLMGVVSHFL¿HNPHWSULNNHOVGLH

milieu, zou de BSO in feite een multi-functionele plek

nieuw en uitdagend zijn, zoals in de natuur, waar

kunnen innemen in het totaal van voorzieningen.

ze bovendien de ruimte krijgen voor hun onder-

Om dit te realiseren zijn een wijkgerichte opzet

zoekslust.


65

66

Ten tweede: laat achterstandbestrijding de oor-

Uitvoering van Dikkedeur uitgangspunten

ontwikkelingsgebieden en kernthema’s zijn er net

een duidelijke structuur aan te brengen, zonder het

spronkelijke opvangfunctie van de BSO niet ver-

In onze BSO hebben we de groepen naar leeftijd

zo relevant. Wel zijn er variaties vanwege het leef-

kind in te klemmen, en tegelijk het kind aan te

dringen. Het wegnemen van belemmeringen voor

onderverdeeld. De jongste BSO’ers, de kleuters,

tijdverschil met de kinderen van de dagopvang.

moedigen zonder het aan zijn lot over te laten. Het

ouders die willen werken is en blijft een kernfunctie

krijgen zo gerichte aandacht in een veilige omge-

Zoals de ontwikkelingsopgaven waar ze voor staan,

kind kan zo zijn zelfstandigheid oefenen in het

van de BSO. En deze ouders en hun kinderen heb-

ving van leeftijdsgenoten. Dat is nodig, want kleu-

met name sociaal-emotioneel (Erikson).

besef dat zijn verlangen een eigen keus te maken

ben in veel gevallen geen behoefte aan wijkgerichte

ters hebben al een erg grote stap moeten maken,

Zo krijgen hechting en veiligheid, afhankelijkheid

goed is, dat zijn pogingen iets op eigen kracht te

programma’s, wel aan een continue-rooster, waarbij

weg uit het vertrouwde kinderdagverblijf en naar

en losmaking (individuatie) bij de 0 tot 4 jarigen

doen gewaardeerd zijn en dat de ruimte die hij

kinderen tot 15.00 uur op school zitten en daarna

een vreemde school, niet langer de oudsten maar

een centrale plaats. Bij de 3 tot 6 jarigen is dat

daarvoor krijgt niet onbegrensd is. Vinden wij hierin

op de BSO toekomen aan de belangrijkste leervorm:

de jongsten. De kinderen tot 6/7 jaar hebben wat

zelfstandigheid en initiatiefrijkdom, in combinatie

niet het juiste evenwicht, dan lopen we de kans

de vrije exploratie. Een win-win situatie voor alle

meer uitdagend aanbod nodig en hoeven zich niet

met het afstemmen van het innerlijk leven op

dat het kind vastloopt in twijfels en schaamte over

partijen: leerkrachten, ouders en kinderen.

geremd te voelen door de jonge piepers waar ze

externe verwachtingen, terwijl bij de kinderen van

zichzelf.

Ten derde: schep ruimte voor kinderen die juist

anders rekening mee zouden moeten houden. Ze

5 tot 12 jaar het accent wordt verlegd naar mas-

Toenemende zelfstandigheid betekent ook: op zoek

kampen met een grote voorsprong, de hoog-intel-

kijken er na hun 6de verjaardag al helemaal naar

tery en zelfvertrouwen op het taakgebied en naar

gaan naar wegen om je gevoelens en impulsen af

ligente kinderen. Onderzoek laat zien dat ook deze

uit om bij de oudste BSO’ers te mogen horen en op

een evenwichtige identiteitsgroei. Over enkele van

te stemmen op wat anderen van je verwachten en

groep kinderen een grote behoefte heeft aan toe-

GH¿HWVQDDUGHEXLWHQ%62WHJDDQ5RQGMDDU

deze ontwikkelingsaspecten zullen we nog kort iets

het durven nemen van initiatieven. Geef het kind

gesneden stimulering van hun mogelijkheden, iets

gaan de kinderen namelijk naar het Kralingse bos,

zeggen.

dus de kans om voor de agressie die hij voelt - als

waar men in het basisonderwijs lang niet altijd aan

RSGH¿HWVHQGDWLVDOZHHUHHQJURWHVWDS(HUVW

tegemoet komt. Hoog-intelligente kinderen lopen

nog een beetje beschut in de Groene Inval aan het

Zelfstandigheid en initiatief

voelt of bij een opgave gefrustreerd raakt – een

daardoor een verhoogd risico op schooluitval, en zij

strandbad met een prachtige eigen Heemtuin en

De behoefte aan zelfstandigheid die zo rond het

sociaal aanvaarde uitweg te zoeken, zonder onder-

komen voor in alle lagen van de bevolking. Zoals in

vanaf 8/9 jaar naar de stoere waterscouting van

tweede jaar ontstaat blijft ook gedurende de erop

weg het gevoel te krijgen een slecht kind te zijn.

elke klas een kind zit dat thuis wordt mishandeld,

Stella Maris, waar ze tussen de boten van alles

volgende jaren de aandacht vragen. De opgaven

Hetzelfde geldt voor de exploratie en het zelf uit-

zit er ook in elke klas een kind dat meer kan en

kunnen leren.

waarin een kind meer of minder zelfstandig te werk

proberen van het sekse-onderscheid of het vinden

behoeft dan een gemiddeld kind.

In de BSO gelden dezelfde pedagogische doelen en

gaat, worden wel steeds complexer. De pedago-

van een evenwicht tussen zelfgerichte behoeften

vuistregels als in de dagopvang. Ook de beschreven

gisch medewerkers helpen het kind hierbij door

en het rekening houden met anderen.

hij een spel verliest, zich sociaal gedwarsboomd


67

Bij een gezonde ontwikkeling zal het kind een toe-

vrije exploratie in combinatie met een overdaad

zichzelf is of wil zijn spoort bijvoorbeeld niet met

‘self-centered’, zowel in het vermijden van straf

nemende interesse tonen in sociaal meer aan-

aan passieve leerwijzen, ondermijnen het gevoel

hetgeen hij voor zijn omgeving is of moet zijn. Een

als in het gebrek aan consideratie met anderen.

vaarde doelen en gedragsvormen en in het ten

van mastery en zelfvertrouwen, terwijl ook het

homoseksuele jongen zal heel moeilijk tot een even-

De regels (normen) die hij volgt blijven voorlopig

toon spreiden van eigen initiatief. Weet de omge-

plezier in de activiteiten verdwijnt.

wichtige identiteitsvorming komen als hij leeft in

nog extern aan hem zelf, opgelegd als ze zijn door

een context van sterke macho en heteroseksuele

een externe autoriteit. In eerste instantie ziet het

ving hierin daarentegen niet het juiste evenwicht

68

te vinden, dan dreigt het ontstaan van chronische

Identiteitsgroei

verwachtingen of zelfs van een verbod op homo-

kind er bijvoorbeeld totaal geen kwaad in om te

schuldgevoelens en een angst voor straf, die ieder

Aan het einde van de basisschoolleeftijd begint

seksualiteit. Ook lidmaatschap van een bepaalde

liegen, zolang dit op peers (leeftijdgenoten) is

initiatief in de kiem smoren.

een overgangsperiode tussen de afhankelijkheid

maatschappelijke of etnische groep kan een van-

gericht. Het zijn immers alleen de ouders/verzor-

van de kindertijd en de eisen van het volwassen

zelfsprekend positieve identiteitsbeleving in de weg

gers die dat verbieden. Later heeft hij het idee dat

Mastery en zelfvertrouwen

leven. De opgave waar kinderen voor staan is het

staan, zeker als zo’n groep in een slecht of laag

hoe groter de afstand tot de waarheid, hoe erger

Hier gaat het vooral om het tot stand komen van

ontwikkelen van een hecht identiteitsgevoel, zowel

aanzien staat. Het ontbreken van een passend voor-

de leugen (ongeacht zijn eigen intentie om wel of

een taakgerichte, werklustige instelling bij het

seksueel als sociaal en cultureel. De basis hiervoor

EHHOGYRRULGHQWL¿FDWLHNDQHUGDDUQDDVWYRRU]RU-

niet te liegen). De betekenis van ‘waarheid’ en de

kind en de ontwikkeling van diverse taakgerichte

ligt in vroegere kinderjaren, maar in deze fase komt

gen dat je onzeker blijft over wie je wil zijn en je

aard van ‘liegen’ begrijpt het nog niet. Daarvoor

competenties. Het kind voert graag taken uit en

het er echt op aan een antwoord te vinden op vra-

toevlucht zoekt in karikaturen: je gedraagt je over-

zijn nieuwe cognitieve constructen nodig die eerst

maakt die ook af. Plezier in activiteiten en toene-

gen als: wie ben ik, wie verwacht mijn omgeving

dreven stoer en mannelijk of wulps en vrouwelijk.

voortschrijdende verstandelijke rijping vergen.

mende beheersing van complexe vaardigheden

dat ik ben (word), in welke opzichten ben ik anders

bevorderen de taakgerichte werklust en het zelf-

dan mijn omgeving mij ziet (zou willen zien) op wie

Nog een keer de morele ontwikkeling en het

van regels (normen) in het teken van gevoelens van

vertrouwen. De sociale omgeving draagt hier posi-

lijk ik of op wie wil ik lijken?

geweten

schaamte. Bij schaamte gaat het – anders dan bij

tief aan bij als ze: a) aansluit bij de belangstelling

Een geslaagde identiteitsvorming schept helderheid

Vanaf ongeveer het 4 levensjaar vangt de pre-

schuld – altijd om hoe anderen naar de persoon

en ontwikkelingsfase van het kind, b) zorgt voor

en zekerheid over wie je bent in relatie tot je omge-

morele ontwikkeling aan. Het kind doet en laat

kijken. Het kind voelt zich negatief beoordeeld,

voldoende leer- en oefenmogelijkheden, c) het kind

ving (ouders, sibbelings, vrienden) en geeft inner-

dingen die hem ‘fair’ lijken, ook al ziet hij dat niet

betrapt of afgewezen. Al heel jonge kinderen kun-

aanmoedigt om door te zetten en d) het waardeert

lijke acceptatie daarvan. Een verstoorde identiteits-

in termen van abstracte begrippen (zoals rechtvaar-

nen last hebben van gevoelens van schaamte.

om zijn inspanning en niet alleen om het resultaat.

vorming daarentegen gaat samen met onzekerheid,

digheid) en snapt hij de achterliggende principes

Reeds in de peuterleeftijd bestaat er een globaal

Te weinig of te veel stimulering en een gebrek aan

verscheurdheid en zelfafwijzing. Wie het kind voor

ervan evenmin. Het perspectief is nog hoofdzakelijk

bewustzijn van de eigen individualiteit (wat het kind

Ongeveer tot het 6de levensjaar staat overtreding

de


69

is en wat het wil) die open staat voor externe

beleeft als extern opgelegd maar als zijn eigen

beoordeling. Het kind herkent een afwijzing of een

innerlijke richtsnoeren. Kort gezegd: schuld kan

straf en kan zich daardoor in wie hij is minderwaar-

pas ontstaan als er zich een geweten heeft ont-

dig voelen, gemeten aan de maat in zijn omgeving.

wikkeld. En bij schuldgevoelens gaat het dus altijd

Dat roept schaamte op.

om het in eigen ogen tekortschieten.

Kenmerk van dit ‘morele’ stadium: de gedragsregels

Het tot stand komen van schuldgevoelens vergt

(normen) worden bewaakt door externe agenten

dus een vergevorderde cognitieve rijping. Een

die overtredingen corrigeren, al dan niet met straffe

zekere mate van abstraheren, redeneren, per-

hand. Het kind gehoorzaamt (of niet) in de hoop

VSHFWLHIZLVVHOLQJHQUHÀHFWLHLVKLHUWRHQRRG]DNH-

nadelen te vermijden (bijvoorbeeld angst voor lief-

lijk. En ook affectief moet aan bepaalde voorwaar-

desverlies, voor straf) of voordelen te behalen (bij-

den zijn voldaan, zoals een gezonde hechtingsbasis

voorbeeld waardering). Het gedrag is pre-moreel.

die een relatieve losmaking (individuatie) mogelijk heeft gemaakt en die het kind in staat heeft gesteld

Het eerste echte morele stadium breekt pas zo

tot het ontplooien van voldoende affectieve ver-

rond het 7 levensjaar aan, als het geweten zich

mogens. Hierdoor zal het kind zich vanzelfsprekend

heeft gevormd en er gevoelens van schuld mogelijk

verantwoordelijk voelen voor zijn eigen daden en

worden.

voor het welzijn van anderen.

de

Gevoelens van schuld kunnen pas ontstaan na internalisering (het verinnerlijken) van de waarden-

Voor het ontwikkelen van een stevige morele basis

overtuigingen van het ouderlijk model. Het kind zal

LVKHWQRGLJGDWHU]LFKHHQKHFKWPDDUÀH[LEHO

zich als het goed is vereenzelvigen met de ouders

geweten vormt. Een geweten dat niet te streng is

en vanuit die liefdesband sterk geneigd zijn hun

maar ook niet te zwak. In de opvoeding moeten we

denkbeelden over goed en kwaad, hun geen ver-

er daarom voor zorgen dat:

boden over te nemen, zodanig dat hij ze niet meer

GEZOND


71

No blame: schuldeloos groot worden

omgangsregels afspreken, inclusief een signale-

.XQVWHQ&XOWXXU

thisch vermogen te ontwikkelen, op basis van

Kern van onze aanpak is daarom: de no blame

ring bij overtreding. De ‘no blame’ aanpak spreekt

6SRUWHQ6SHO

een voldoende liefdevolle (affectrijke), veilige en

benadering. Er worden geen ‘schuldigen’ en ‘slacht-

op een positieve manier de potentie van een kind

1DWXXUHQPLOLHX

respectvolle omgeving

offers’ aangewezen. In de plaats daarvan wordt in

aan en maakt pesten of ander onwenselijk gedrag

gesprek met alle kinderen gekeken naar wat ieder-

een gedeelde verantwoordelijkheid, iets van alle-

Ontspanning en spel blijven onze vaste uitgangs-

ZLM]HGLVFLSOLQHUHQQLHWWHWRHJHHÀLMNPDDURRN

HHQZHORIQLHW¿MQYLQGWHQZHORIQLHWDOVUHJHOV

maal.

punten, ook in de BSO. Met deze afwisselende en

niet te autoritair of rigide en zeker niet dubbel-

met elkaar wil afspreken. Een kind dat gepest wordt

hartig of dubbelzinnig

kan dan vertellen dat het eigenlijk bang is voor de

Het aanbod op de BSO

deren een groter besef van de eigen belangstelling

pester en aan de pester kan worden gevraagd:

Op de BSO bieden we een brede variatie van acti-

en competenties en leren ze al spelend een breed

nitieve en emotionele ontwikkeling en dus geen

wat vind je daar nu van dat hij/zij bang voor je is?

viteiten, gericht op het stimuleren van alle ontwik-

pallet kennen van wat de natuur en de cultuur te

eisen of regels stellen die het kind boven zijn

Wat zou jij kunnen doen om haar/hem te helpen

kelingsgebieden. We zijn doende een stimulerings-

bieden hebben.

macht gaan.

die angst kwijt te raken? Dat vergroot het gevoel

programma te ontwikkelen dat is toegespitst op

van verantwoordelijkheid, behoudt het zelfrespect

de sociaal-emotionele ontwikkeling. In het onder-

Kern van de gewetensvorming ligt in de thuishaven.

en stimuleert de ontwikkeling van empathie. Het

wijs is daar weinig oog of ruimte voor in het curri-

Kinderopvang en school kunnen daar niet zo gek

kind als dader bestempelen zou hem alleen maar

culum terwijl het toch de basis is voor een gezonde

veel aan doen. Wel is het zo, dat ze kinderen kun-

het gevoel geven een slechterik te zijn. Het

leerontwikkeling. Die leemte willen wij vullen met

nen helpen en begeleiden in de nadere invulling

gepeste kind wordt op zijn beurt gevraagd: wat

HHQ NLQGJHULFKW HQ OHHIWLMGVSHFL¿HN DDQERG GDW

van hun morele ontwikkeling. Ook is het zo dat ze

zou je zelf kunnen doen om minder bang te zijn?

kinderen helpt de ontwikkelingsopgaven te vol-

een signaleringsfunctie kunnen hebben als de

Dat vergroot het zelfrespect en het gevoel van

brengen, zoals die door Erikson zijn onderschei-

gewetensvorming dreigt scheef te groeien en er

controle en daarmee de zelfredzaamheid. Het kind

den, en de benodigde psycho-sociale competen-

zich een te zwak of juist te streng geweten vormt.

als hulpeloos slachtoffer bestempelen zou alleen

ties te realiseren.

KHWNLQGYROGRHQGHNDQVHQNULMJWRPKHWHPSD-

GH RSYRHGHUV RS ÀH[LEHOH PDDU FRQVLVWHQWH

GHRSYRHGHUVYROGRHQGHDIVWHPPHQRSGHFRJ-

72

op leeftijd afgestemde activiteiten krijgen de kin-

73

maar het gevoel bevestigen dat het kind er zelf machteloos tegenover staat en met recht zelfon-

In de basis volgt het algemene aanbod van de BSO

zeker is. Daarna kunnen de kinderen met elkaar

drie hoofdthema’s, namelijk:


9. KERNPROFIEL VAN DIKKEDEUR: NATUUR

gebaat dat hun verzorgers begrijpen dat ze voelen, behoeven en doen wat hun biologische ontwikke-

Kernprofiel van Dikkedeur

Met onze belangrijkste uitgangspunten en uitwer-

ling ze ingeeft, mogelijk maakt. Niet meer en niet

kingen daarvan op een rij, wordt een rode draad

minder. Kinderen voelen zich pas begrepen en veilig

zichtbaar in waar Dikkedeur voor staat: Natuur.

als hun biologische kerngegevens worden gezien

Natuur is onze leidraad, in tweeërlei opzicht: 1) de

in plaats van genegeerd, als ze worden aanvaard

natuur van de mens en 2) de natuurlijke omgeving

en geholpen in wat ze nodig hebben en al wel of

van de mens.

nog niet kunnen. En veiligheid is de basis voor een evenwichtige ontwikkeling. Onze pedagogische

Natuur

De natuur van de mens

aanpak neemt die natuur tot vertrekpunt en stemt

In de behandeling van onze pedagogische benade-

daar op af.

ring wezen wij herhaaldelijk op de biologische aard

74

Kwaliteitscode

en eigenschappen van de menselijke soort. Ieder

De natuurlijke omgeving van de mens

mens wordt door deze aard en eigenschappen

Talloos onderzoek heeft het belang laten zien

gekenmerkt, ze zijn immers onontkoombaar ver-

van de natuurlijke omgeving voor het welbevinden

bonden aan onze diersoort. Binnen die algemeen

van mensen. Kinderen die in de natuur kunnen

geldende eigenschappen zijn er uiteraard individuele

spelen ontwikkelen meer cognitieve inzichten,

gradaties, het resultaat van erfelijke overdracht.

meer motorische en cognitieve vaardigheden en

Het ene kind zal bijvoorbeeld de biologisch vastlig-

zijn creatiever in het oplossen van problemen

gende stadia van cognitieve ontwikkeling sneller

(de natuur biedt immers zelden kant en klare

doorlopen dan het andere, maar zelfs het snelste

oplossingen). Ze worden ook minder makkelijk

kind zal geen enkel stadium overslaan.

‘te dik’ omdat ze voortdurend worden aangezet

Wij hebben respect voor die menselijke natuur. En

tot bewegen. “Groen’ (planten/bomen/struiken)

we hebben geleerd dat dit loont. Kinderen zijn erbij

heeft bovendien een positieve uitwerking op een


75

schone lucht en op het psychisch welbevinden.

Pedagogische kernvraag is hier: willen we de natuur

In reacties erop geven verzorgers die eigenheid

vraagt om voldoende ontdek –en oefen mogelijk-

Wij hebben respect voor die natuurlijke omgeving

overmeesteren of hebben we er respect voor?

meer of minder kans om tot bloei te komen.

heden in een omgeving die koestert en steunt.

wereld van stadse kinderen. Onze buiten-BSO en

Dikkedeur neemt de biologische oorsprong als

Pedagogische kernvraag is hier: willen we de zui-

Pedagogische kernvraag is hier: gaan we de

buiten-dagopvang (allebei in het Kralingse bos), de

onontkoombaar en rijk uitgangspunt, geeft zich

vere eigenheid sterker maken of breken?

natuurlijke groei bevorderen of belemmeren?

groene parkachtige speelruimtes bij onze stadse

rekenschap van de kennis hieromtrent en betoont

locaties, maar ook ons beleid om de binnenruimtes

zich in haar zorg voor kinderen respectvol tegen-

Bij Dikkedeur roepen we niet gemakzuchtig ‘elk

Onze pedagogische medewerkers zijn erop getraind

groen te maken zijn hier voorbeelden van.

over deze menselijke natuur. We maken daarbij

kind is uniek’ om het vervolgens bij die uitroep te

om kinderen dagelijks afwisselende activiteiten te

geen onderscheid tussen natuurlijke kenmerken:

laten, alsof daarmee de pedagogische kous af is.

bieden die passen bij leeftijd/ontwikkelingsfase. In

Onze kwaliteitscode

het een is net zo belangrijk als het ander. Evenmin

De uitroep klopt ook niet. Elk kind deelt met alle

ons kindvolgsysteem wordt de groei periodiek en

0HW'H1DWXXUDOVNHUQSUR¿HOKHHIW'LNNHGHXUGH

wijzen wij natuurlijke kenmerken af als onwen-

andere kinderen dezelfde biologische oorsprong,

systematisch gevolgd. Kinderen worden niet onno-

volgende 10 kernkwaliteiten geformuleerd.

selijk of proberen wij die zo snel mogelijk te beteu-

met dezelfde basiskenmerken. De zuivere eigen-

dig tot de orde geroepen zodat ze zich vrij genoeg

gelen. Onze focus is primair de natuurlijke kenmer-

heid voegt zich daarin. Het is daarom de kunst om

voelen in hun ontdek- en oefenbehoefte. Wij zeg-

ken te zien en daar responsief op reageren.

in het geheel van gedeelde kenmerken de zuivere

gen, ‘kom, zullen we het zus of zo doen’, in plaats

eigenheid te zien, te respecteren en erop in te

van ‘nee, dat mag niet’.

van de mens. We willen het toevoegen aan de leef-

76

Oorsprong: De oorsprong van al het menselijk handelen ligt in de biologische basis van de menselijke soort: het

Zuiver:

PHQVHOLMN]RRJGLHUPHWKDDUVRRUWVSHFL¿HNHVSH-

Zuiver is de ongerepte eigenheid van een pasge-

cialisatie (vergeleken met andere zoogdieren) zoals

borene. Pril nog, en boordevol in aanleg gegeven

Groei:

Er valt vanaf onze geboorte veel te ontdekken in

ontwikkeld in de evolutie.

potenties. Die zuivere eigenheid is een combinatie

Dit wijst op natuurlijke groei, en die gaat vanzelf,

het leven. De natuur bijvoorbeeld, van onszelf als

Het menselijk brein (met zijn ver ontwikkelde neo-

YDQDOJHPHQHVRRUWVSHFL¿HNHNHQPHUNHQHQELM-

in principe. De natuur staat tot op zekere hoogte

mens en van onze leefomgeving. Natuurbeleving

cortex) is een belangrijk aspect van deze speciali-

]RQGHUH LQGLYLGXVSHFL¿HNH HLJHQVFKDSSHQ KHW

garant voor de groei van ons lichaam, ons brein,

is cruciaal voor de kinderlijke ontwikkeling. Het is

satie, evenals de biologisch vastgelegde basisbe-

resultaat van erfelijkheid en dus per kind verschil-

onze vaardigheden op velerlei terrein. Maar moe-

aangetoond dat een ‘groene omgeving’ ons psy-

hoeften en ontwikkelmogelijkheden van onze soort.

lend. Soms is die eigenheid direct zichtbaar of merk-

dertje natuur kan dit niet helemaal alleen, althans

chische rust brengt, gezondheid bevordert, onze

Deze biologische oorsprong is onontkoombaar.

baar, soms moeten we die gaandeweg ontdekken.

niet bij het menselijk zoogdier. Optimale groei

zintuigen prikkelt, onze vaardigheden stimuleert

spelen. Ontdekken:


77

78

en daarmee ons zelfvertrouwen vergroot.

natuur vast bestanddeel wordt in de opvang, onder

Het jonge kind kan alleen gezond opgroeien en zijn

een natuurlijke reactie op dreiging, in alle dier-

Maar ook de menselijk natuur moet ontdekt wor-

meer met wekelijkse kinderactiviteiten waarin de

talenten tot bloei brengen als het wordt gekoes-

soorten. De amygdala, ofwel de amandelkern, is

den, door verzorgers van kinderen en, uiteindelijk,

natuur een rol speelt.

terd. Veilige hechting is koestering, onvoorwaar-

hiervoor verantwoordelijk. Die zetelt in het laagste,

door kinderen zelf: zij moeten zichzelf leren ken-

Onze buitenruimten zijn al groen begroeid en we

delijke liefde ook. Het een kan niet zonder het ander.

meest primitieve deel van het brein. Zelfs reptielen

nen, onbelast en dus niet gehinderd door norma-

hebben zelfs natuuropvang in het Kralingse bos.

tieve restricties vooraf.

2013 staat bovendien in het teken van de natuur:

Pedagogische kernvraag is hier: gaan we de men-

mens bij noodweer ook nog gevoelens, namelijk:

Bovendien: Onze natuur wil ook graag ‘ontdekken’.

Dikkedeur en Natuur. Dit jaar, 2012, is dat: Dikkedeur

selijke natuur afstraffen of koesteren?

angst (vluchten) of agressie (vechten).

De drang de wereld te ontdekken krijgen we bij de

en Kunst.

geboorte mee, als een ongeremde onderzoekslust

Kennis van de menselijke natuur vormt het uit-

Dikkedeur heeft van koestering een speerpunt

zoogdier overeind gebleven en dat wijst erop dat

die kinderen spontaan aanzet uit te zoeken wat

gangspunt van het pedagogisch beleid en mede-

gemaakt. Veilige hechting staat voorop en wordt

je veilig weten of veilig stellen een primaire levens-

iets is, hoe het werkt en, wat later, waarom dat zo

werkers worden hierin zo nodig extra ondersteund.

mogelijk gemaakt door te werken met een zorgleid-

behoefte is van alle diersoorten.

is. Een drang die aan kinderen ook een onuitput-

Kinderen mogen ook zichzelf ontdekken en daar

ster voor elk kind. Zij koestert, troost, voedt, sti-

telijke energie meegeeft in het oefenen en herha-

helpen we ze bij. De intrinsieke motivatie is bij

muleert, begeleidt en verzorgt het kind, zij is een

Pedagogische kernvraag is hier: bieden wij een

len. Deze ‘intrinsieke motivatie’ kunnen kinderen

Dikkedeur in veilige handen, door een afgepast

baken waarop het kind kan vertrouwen en terug-

veilige of onveilige basis?

echter kwijtraken als de verzorger dit kenmerk

uitdagend aanbod maar bovenal door niet te wer-

vallen, onder alle omstandigheden. Ook ons beleid

van de menselijke soort niet herkent en begrijpt.

ken met belonen.

dat we nooit straffen draagt hieraan bij. Straffen

Bij Dikkedeur is een groot besef van het belang van

maakt de liefde voorwaardelijk en dat geeft geen

emotionele veiligheid. Branche-breed ontbreekt dit

veilige basis.

in de kinderopvang. Er is wel oog voor excessen,

Pedagogische kernvraag is hier: gaan we die natuur

Koesteren:

benutten of verwaarlozen en ondermijnen?

De menselijke natuur vraagt om koestering, net

hebben dat. Maar anders dan een slang heeft de

In de evolutie is de amandelkern dus van reptiel tot

zoals misbruik, en voor fysieke veiligheid, zoals vei-

als onze natuurlijke leefomgeving. Goed beschouwd

Veilig:

lige bedjes bv, maar de alledaagse emotionele vei-

Dikkedeur geeft kinderen volop de kans de natuur-

is koestering de basis voor alles. Wie de natuurlijke

Wat doen we als we ons bedreigd voelen? We gaan

ligheid krijgt geen bewuste en weloverwogen plek.

lijke leefwereld te ontdekken. We zijn 1 van 6 kin-

leefomgeving niet lief heeft zal haar eerder schade

aanvallen (vechten) of vluchten in de hoop de drei-

Daardoor wordt onvoldoende beseft hoezeer een

derdagverblijven in Nederland die participeren in

toebrengen of door verwaarlozing laten verkom-

ging het hoofd te bieden, ons zelf weer in veilig-

veilige basis wordt ondermijnd, door het afwijzen

een landelijk project Groen Gescoord, waarbij de

meren. Met de menselijk natuur is het niet anders.

heid te brengen. Noodweer (vechten/vluchten) is

van kinderen (en van hun natuurlijke kenmerken),


79

het chanteren en manipuleren (als jij doet wat ik

Pedagogische kernvraag is hier: kunnen wij voor

heeft gevolgen voor de groei van het andere. Een

Interactie:

wil ... dan vind ik je lief, zo niet...) en het straffen

allebei garant staan?

onveilige hechting verhindert bijvoorbeeld een vrije

De menselijke natuur maakt de mens afhankelijk

exploratie: het kind wil wel maar durft niet meer.

van anderen. Wij zijn langzaam lerende zoogdieren

van kinderen. En als kinderen daarop vervolgens

80

met noodweer reageren, zeker als dit is in de vorm

Ook op het punt van gezondheid kiest Dikkedeur

Onvoldoende stimulering en uitdaging geeft frus-

die weinig zelfredzaam geboren worden, heel anders

van agressie en vechten, worden ze opnieuw afge-

bewust. De kinderen gaan 2 keer per dag buiten

tratie waardoor de noodweer aanslaat en de intrin-

ELMYRRUEHHOG GDQ SDDUGHQ NRQLMQHQ GRO¿MQHQ RI

wezen en gestraft, zo het gevoel van bedreigd zijn

spelen, ook als het een beetje regent of koud is, ze

sieke motivatie verdwijnt. Achterblijvende ontwik-

honden. Voordat wij alles kunnen dat nodig is om

nog eens versterkend.

krijgen gezonde hapjes, waaronder elke dag vers

keling op zintuiglijk gebied blijft niet zonder gevolgen

op eigen benen te staan, gaan er vele jaren heen,

Dikkedeur daarentegen is een veilige haven voor

fruit en een gezonde vers gemaakte warme maal-

voor het motorisch gebied, terwijl verstoringen op

waarin wij constant afhankelijk zijn van anderen,

kinderen. Straffen doen we niet, netzomin als

tijd. We beschikken over 3 gymzalen en hebben

het cognitieve vlak weer repercussies kan hebben

in het bijzonder van onze verzorgers. Kwaliteitsvolle

mani puleren, chanteren of anderszins afwijzen.

natuuropvang voor 0-4 jaar en voor 7-12 jaar in

op het sociaal-emotionele vlak.

interactie tussen een mensenkind en zijn sociale

Noodweer wordt herkend en begrepen.

het Kralingse bos. Ook de psychische gezondheid

omgeving is daarbij de sleutel. Het kind komt

krijgt veel aandacht. Onze basis uitgangspunten

Pedagogische kernvraag is hier: hebben wij oog

immers niet als een blanco blaadje op de wereld,

Gezond:

staan hier op zichzelf al voldoende garant voor,

voor de complexiteit van wat samenhangt?

maar brengt vanaf de geboorte zowel soort-speci-

De natuur biedt en vraagt om dat wat gezond is.

maar mocht er een kindje zijn met opvallend gedrag

Fysieke gezondheid is: gezond eten, bewegen en

dan werken onze medewerkers met een goed uit-

Bij Dikkedeur nemen we die samenhang als uit-

moet zijn sociale omgeving responsief en dus aan-

frisse lucht. Psychische gezondheid is: emotioneel

gewerkt en doordacht protocol en kunnen ze reke-

gangspunt en denken wij niet eenzijdig of in sim-

vaardend en begeleidend reageren.

in evenwicht. Het eerste is makkelijker te bereiken

QHQRSRQGHUVWHXQLQJYDQRQVSHGDJRJLVFKVWDÀLG

pele enkelvoudige verbanden. Daarom past geen

dan het tweede, al zien we op grote schaal dat

kinderpsychologe, drs. Rimke Willeman.

enkele mode of ideologie ons. Kenmerk van modes

Pedagogische kernvraag is hier: zijn wij bereid en

en ideologieën is dat ze altijd bepaalde aspecten

in staat tot een goede afstemming tussen innerlijk

kinderen in Nederland te vaak ongezond eten, te

¿HNHDOVLQGLYLGXVSHFL¿HNHNHQPHUNHQPHH'DDURS

weinig bewegen en te weinig buiten spelen.

Samenhang:

eruit lichten, over-benadrukken, en andere nege-

leven van het kind en externe verwachtingen van

Daarover worden dan weer campagnes gevoerd in

De natuurlijke leefomgeving is een eco-systeem,

ren. Kinderen worden dan geacht in die mode of

de omgeving?

de hoop dat dit tot gedragsverandering leidt. Voor

een geheel van samenhangende delen. De mense-

ideologie te passen. Bij ons zijn de kinderen zelf, in

de psychische gezondheid van kinderen zijn echter

lijke natuur is dat ook: een zelfstandig organisme

hun eigen complexe samenhangen, het uitgangs-

Dikkedeur wil dat en kan dat! Onze professionele

nooit campagnes.

met interne samenhang. Scheefgroei in het één

punt. En ja, dat past altijd!

kennis van en respect voor de menselijke natuur,


81

in combinatie met onze inzet gericht op onvoor-

dat ecologisch verantwoord is geproduceerd.

waardelijke liefde en aanvaarding, staan garant

We zijn ons bovendien zeer bewust van de effec-

voor de interactiekwaliteit die nodig is. Voor

ten van opvoedingspraktijken in de kindertijd op

Dikkedeur spreekt dit allemaal vanzelf, het is niet

de ontwikkeling naar volwassenheid en we nemen

voor niets de basis van ons pedagogische benade-

die verantwoordelijkheid zwaar op, zoals blijkt uit

ring.

onze missie.

Duurzaam: Iedereen weet: duurzaamheid vraagt zorg voor natuurlijke bronnen. Minder breed gedeeld is het bewustzijn van duurzaamheid in de zin van de lange 82

termijn effecten van onze opvoedingspraktijk op de natuur en ontwikkeling van elk kind, en bijgevolg op zijn mogelijkheden als volwassen burger. Pedagogische kernvraag is hier: kiezen wij voor duurzaam in evenwicht of ontwricht? Dikkedeur heeft haar eigen boom geplant in het Kralingse bos, bij de opening van onze buiten-BSO, nu 4 jaar geleden. We onderhouden de prachtige Heemtuin van onze dagopvang aan de Kralingse plas en leren de kinderen wat zorg en liefde voor de natuur inhoudt. We kopen duurzaam speelgoed

OORSPRONG SAMENHANG

KOESTEREN ONTDEKKEN

INTERACTIE

BLIJ EN ZORGELOOS OPGROEIEN

Recommend Documents