blad. 13
September 2007
N i e u w s b r i e f
v a n
d e
v z w
K e m p e n s
L a n d s c h a p
Tien jaar later Een woord vooraf
Dat het Kempens landschap daarin niet achterblijft, bleek wel uit de overweldigende belangstelling tijdens de festiviteiten en activiteiten van de afgelopen maanden. Zo werd op 29 april jl. de Merodehappening gehouden. Van de gelegenheid werd gebruikgemaakt om het boswachterspad in te huldigen. Op vrijdag 11 mei vond de opening plaats van het bezoekerscentrum De Klapekster in de boerderij van Wortel, eigendom van onze vzw. Op 2 juni volgde de officiële opening van domein en landgoed Ter Speelbergen, tevens het nieuwe onderkomen van onze vereniging. Ook Open Monumentendag was weer een regelrechte voltreffer. Halverwege de jaren negentig van de vorige eeuw ‘voelden’ wij instinctief aan dat de tijd wel eens rijp zou kunnen zijn voor een nieuw besef, voor een nieuw élan. Toch hadden we tien jaar geleden niet durven dromen dat het met de belangstelling voor ons landschap zo’n vaart zou lopen. Dat betekent dat we voor een niet mis te verstane opdracht staan. Wij hopen en rekenen erop dat we, in dat verband, ook in de toekomst op het vertrouwen en engagement van onze partners mogen blijven rekenen, net als in de voorbije jaren.
4
De Hellekens, van een doordacht, goed opgezet natuurintegratieproject tot prachtig groene oase midden in het stadscentrum van Herentals.
6
Een beschermer met een vraag: waarom ligt er tegenwoordig toch zoveel dood hout in onze bossen?
8
2007 is het jaar dat de vzw Kempens Landschap en de Stichting Brabants Landschap hun respectievelijke jubilea aangrijpen om hun samenwerking een feestelijk hoogtepunt te geven.
© James Van Leuven
Erfgoed mag zich nog steeds verheugen in een alsmaar toenemende interesse. Elke vereniging die zich inzet voor eender welk aspect van ons patrimonium, merkt dat aan een stijging van het ledental, een toenemende interesse van sponsors en groeiende bezoekersaantallen bij evenementen.
Gegarandeerd Kempens Dit zijn de eigendommen van de vzw Kempens Landschap, aangekocht in het belang van het behoud van ons erfgoed, aangekocht voor u en de generaties na ons. Er is beslist een interessant domein bij u in de buurt te vinden. Ga er eens kijken! Toeristische informatie Vaak krijgen wij de vraag voor meer informatie over wandel- en fietsroutes op onze domeinen. Helaas, wij hebben die niet onmiddellijk beschikbaar. De toeristische diensten van de gemeenten waarin die domeinen gelegen zijn, kunnen vaak wél de gevraagde informatie verstrekkenen. Zo heeft Toerisme Malle onlangs bijvoorbeeld een schitterende folder uitgegeven over de Scherpenbergmolen (www.toerisme-malle.be). 2
Belse Bossen – Geel-Bel Na jaren van voorbereiding gaat de Vlaamse Landmaatschappij nu van start met de landinrichtingswerken op gronden van het Kempens Landschap in Geel-Bel. Die beginnen met een grondige opwaardering van het typische veenlandschap van De Volmolen. Eén en ander gebeurt in samenspraak met de landbouwers, die hier immers de gronden in pacht hebben. Daarna verplaatsen de werkzaamheden zich naar de Belse Bossen. Hier zullen door de herinrichting de zones voor jeugdkampen en recreanten beter afgebakend worden. Bovendien moet een duidelijkere bewegwijzering straks aan alle recreanten laten weten wat er in het gebied van hen verwacht wordt, wat zij mogen en wat niet.
nieuwsbrief september 2007 2
Vereniging van toeristisch belang Onze landschapsvereniging is inmiddels officieel erkend als vereniging van toeristisch belang. Met die erkenning kunnen wij subsidies aanvragen bij Toerisme Vlaanderen. Die gelden kunnen gebruikt worden om onze domeinen nog toegankelijker te maken voor het publiek. Als eerste zal de uitbouw van een wandelknooppuntennetwerk in het Merodegebied (gemeenten Westerlo en Herselt) van de nieuwe status profiteren. De uitvoering ervan is al voorzien voor dit najaar. 8
Nieuwe beheerder Zwartgoorheide Landbouwers die mee instaan voor het beheer van het landschap. Die formule werkt, zo hebben we in het verleden al bewezen. Onlangs werden de landbouwgronden in Zwartgoorheide te Vosselaar uitgegeven aan een nieuwe beheerder, de heer Ernest Wellens. De akkerlanden, graslanden en het weiland worden hem ter beschikking gesteld; de tegenprestatie die van de gebruiker wordt gevraagd, is - naast het naleven van de voorwaarden uit de overeenkomst - het maaien van de graslanden.
23 24
1 27 3 28 20
17
Landschap
26
18 4
Meedenken in de Merode Iedereen wordt uitgenodigd om mee te denken over de toekomst van De Beeltjens, De Kwarekken, Hertberg en Varenbroek. Voor deze gebieden worden een visie en beheerplan uitgewerkt in opdracht van het Agentschap voor Natuur en Bos. Momenteel wordt een ontwerp van lange termijnvisie besproken. Die bepaalt het toekomstbeeld van de bosgebieden en de werken die er de komende decennia in zullen plaatsvinden. In dat kader zijn er op 13, 14 en 21 oktober e.k. geleide wandelingen gepland in de genoemde bosgebieden. Daarbij is uitgebreid ruimte en gelegenheid voor discussie over de beheervisie. Meer informatie vindt u op onze website.
16 8 29 19 30 6 7 11 5 15 12 25 9 10 22 2 14 13 26 21
Derde Landschapscontactdag Op woensdag 31 oktober e.k. vindt de derde editie plaats van deze contactdag. Dan komen specialisten en geïnteresseerden bijeen die actief zijn op het gebied van de historische studie van landschappen en van aanverwante disciplines zoals archeologie, bodemkunde, geschiedenis etc. Plaats van handeling zal het domein De Kluis in het Meerdaalwoud-Heverleebos (provincie Brabant) zijn. Voor het programma en praktische informatie kan u terecht op de website van het Ename Expertisecentrum voor Erfgoedontsluiting (www.enamecenter.org).
De vzw Kempens Landschap werd opgericht in november 1997 op initiatief van het provinciebestuur Antwerpen en een veertigtal Kempense gemeentebesturen, mede in uitvoering van een beleidslijn in het provinciaal bestuursakkoord. De hoofddoelstellingen van de landschapsstichting zijn: de verwerving, de bescherming, de valorisatie en het gebeurlijk herstel van leefmilieu, landschap, natuur- en cultuurpatrimonium in de provincie Antwerpen en inzonderheid de instandhouding, het beheer, de ontsluiting en publieksgerichte openstelling van open monumenten in haar bezit. Momenteel heeft de vzw Kempens Landschap meer dan 530 ha in eigendom.
Wilt u meer informatie over onze domeinen? Ga dan naar www.kempenslandschap.be en klik op het domein van uw keuze.
3 nieuwsbrief september 2007
Domein in de kijker – ‘De Hellekens’ (Herentals) Een oase in de stad Dat is de letterlijke benaming van het natuurintegratieproject voor De Hellekens in Herentals. De stad heeft dit project opgezet om groene zones binnen de stadskern op te waarderen en zo de recreatieve waarde ervan te vergroten.
De Hellekens is een uniek groengebied, dat loopt van de stadsrand tot in het centrum van Herentals. In het noorden wordt het begrensd door de Kleine Nete, in het oosten door de Ring, door de St.-Jobsstraat in het zuiden en de Begijnenvest in het westen. Het ligt precies tussen drie toeristische trekpleisters in: het Begijnhof, de Kleine Nete en Kasteel Le Paige, dat een vertrekpunt is voor vele stadswandelingen. Bovendien grenst De Hellekens aan de belangrijkste toegangspoort tot het achterliggende gebied. Dat beslaat ongeveer 86 ha, en bestaat vooral uit weilanden, akkerlanden, enkele braakliggende percelen en wat her en der verspreide bosjes. Dit gebied fungeert als een natuurverbindingsgebied tussen het boscomplex Peerdsbos en het Vlaams natuurreservaat Langendonk/Olens Broek.
© James Van Leuven
nieuwsbrief september 2007
4
Helpen realiseren Onze vereniging heeft - op vraag van het schepencollege van Herentals - verschillende percelen in De Hellekens aangekocht om de stad te helpen dit geweldige natuurproject te realiseren. De verwerving bood bovendien een mooie kans om ons als landschapsvereniging te profileren. Het gaat ten slotte om een prestigieus groenproject midden in het stadscentrum, met een grote uitstraling naar de plaatselijke scholen, toeristen, buurtbewoners en inwoners van de stad. Doordacht plan Enkele jaren geleden werd De Hellekens geheel nieuw ingericht. Het natuurintegratieproject zag vooral toe op het opentrekken en herbevloeien van de bestaande, sterk verwaarloosde gracht. Als eerste werd die geruimd en geschoond, terwijl hinderende begroeiing werd geveld en verwijderd. Zelfs werd een nieuwe waterloop gegraven om een goede verbinding te krijgen tussen de oude waterloop (de Hellekensloop) en het bestaande grachtenstelsel met verbinding naar de Kleine Nete. Zo zou er weer een systeem kunnen ontstaan dat oppervlaktewater kon afvoeren naar de rivier. Uiteraard werd
© James Van Leuven
© James Van Leuven
hier voorzien in de aanplanting van de nodige houtkanten en hagen. Om het droogvallen van de waterloop te voorkomen, werd een pomp geplaatst die op zonne-energie werkt. De pomp haalt zijn water uit de Kleine Nete en pompt dat in de Hellekensloop. Daardoor kan er in bepaalde stukken van de waterloop permanent water blijven staan. In perioden van droogte kan de waterfauna dus gewoon overleven. Daarnaast is er een vistrap gebouwd en zijn twee vijvers aangelegd om te kunnen bufferen bij wateroverlast. Maar ook zullen zij de natuurwaarden in het gebied verhogen. Dit zal bovendien de biodiversiteit ten goede komen. Verlenging en verharding van het wandelpad, tenslotte, zorgden voor een sterk verbeterde toegankelijkheid van het totale gebied.
Hoge waardering Dankzij die inrichtingswerken konden de verschillende natuurwaarden geïntegreerd worden in het landschap, naast functies zoals landbouw, wonen en recreatie. Zoals was verwacht bij aanvang van het project, is de recreatieve druk vanwege buurtbewoners en inwoners van het stadscentrum sterk toegenomen. Het gebied is inmiddels een gewilde ontmoetings- en verpozingsplaats, voor jong en oud. Dankzij de hoge natuurwaarden en door de toepassing van aparte technieken, zoals plaatsing van de vistrap en van de zonne-energiepomp, is het ook een interessante leerplaats gebleken voor scholen uit de wijde omgeving.
© James Van Leuven
5 nieuwsbrief september 2007
Zomaar een vraag van een beschermer Dood hout? Onze beschermers zijn actief betrokken bij het Kempens Landschap. Zo kregen we van A.M. uit Borsbeek volgende vraag: “Waarom ligt er tegenwoordig toch zoveel dood hout in onze bossen? Vroeger werd dat altijd keurig afgevoerd en opgeruimd. Is daar nu geen geld meer voor? Of is er een andere reden waarom dode bomen en takken blijven liggen?” De manier waarop wij vandaag de dag tegen bosbeheer aankijken, is anders dan pakweg tien, twintig jaar geleden. Toen werden dode bomen, achtergelaten kaphout en snoeiresten in een bos vooral gezien als een gebrek aan onderhoudswerken of onzorgvuldig beheer. De laatste jaren zijn we het anders gaan zien. Duurzaam bosbeheer is zelfs niet mogelijk zonder de aanwezigheid van dood hout in de bossen. Want dat is voor tal van organismen van levensnoodzakelijk belang.
© Bosgroep Kempense Heuvelrug
Vanuit ecologisch oogpunt is dood hout bijzonder interessant. Het zorgt voor extra leven in het bos en levert een forse bijdrage zowel aan de soortenrijkdom als aan de dichtheid van populaties. Daarom streven we naar meer dood hout in het bos. Vier procent van het totale bestandsvolume mag hieruit bestaan, zo is bepaald. Bijkomend voordeel: het aandeel dood hout in een bos kost geen extra werk of geld. Snoeihout hoeft niet persé verhakseld te worden. Het kan gewoon blijven liggen; de dikkere stammen op houtstapels, takken in hopen of in rillen. Dode bomen kunnen blijven staan, net als wegkwijnende bomen die geen concurrentie betekenen voor potentiële toekomstbomen. Ook wordt er soms voor gekozen om bewust enkele bomen per hectare te laten afsterven, bijvoorbeeld door ze niet te kappen maar te ringen. Daar hebben de planten en dieren die op dode bomen leven, alleen maar baat bij. Meer informatie over duurzaam bosbeheer: Vereniging voor Bos in Vlaanderen (www.vbv.be).
Uiteindelijk wordt dood hout in de humuslaag opgenomen. Daar worden de voedingsstoffen opnieuw vrijgegeven om opgenomen te worden door de wortels van levende planten en bomen. Maar voordat het zo ver is, doorloopt elk stuk dood hout verschillende stadia van verteren. Zo zijn zwammen, schimmels en mossen vaak op rottend hout aangewezen. Veel insecten en insectenlarven, slakken en andere kleine organismen leven van, in of op geleidelijk verterend hout. Op hun beurt dienen zij dan weer als voedsel voor vogels, reptielen en zoogdieren. Sommige daarvan maken ook schuilplaatsen of nesten in dode bomen. Denk aan spechten, uilen, eekhoorntjes en boommarters. © Bosgroep Kempense Heuvelrug
nieuwsbrief september 2007 6
Nieuwe donateur - Beaumont & Cie bvba (Schoten) Het alledaagse wil toch niemand hoeven missen? “Als kind al was ik enorm gefascineerd door de natuur. Het was het vaste en vanzelfsprekende decor van mijn jeugd. Toch kwam het besef van de kwetsbaarheid van die omgeving al vrij vroeg. De catastrofes met de Exxon Valdez, in Bophal en Tsjernobyl en bij het Zwitserse Sandoz droegen daar natuurlijk aan bij. Maar ook incidenten op veel kleinere schaal, vaak heel dicht bij huis. Vissterfte door vervuiling van het oppervlaktewater. Kaalslag onder de roofvogels als gevolg van het gebruik van landbouwgiffen. En steeds weer die vraag waarom iedereen dat allemaal maar gewoon liet gebeuren...”
“Onze dagelijkse leef- en werkomgeving is, in dat verband, een grootheid die maar al te gemakkelijk over het hoofd wordt gezien. Die al gauw beschouwd wordt als een gratuit decor, dat er altijd was en dat er altijd zal zijn, onveranderd. Wie de laatste jaren toch wat om zich heen gekeken heeft, weet dat dit een illusie is. Daarom is het een zegen dat er een vzw Kempens Landschap bestaat. En die verdient, wat ons betreft, maximale ondersteuning.”
“Verantwoordelijkheden, maatschappelijke verantwoordelijkheden zijn in feite zo oud als de samenleving. Maar op bedrijfseconomisch gebied lijken ze soms een vondst van dit millennium. Toch zijn er tal van bedrijven en organisaties die al veel langer zoeken naar het juiste evenwicht tussen hun financieel-economische resultaten, sociale belangen en het milieu. Niet noodzakelijkerwijze de grotere bedrijven of multinationals. Ook tal van KMO’s geven graag invulling aan het begrip duurzaamheid. Op hun manier, maar daarom niet minder oprecht of minder adequaat.” “Onder andere die component -duurzaamheidproberen wij al jaren vorm en gestalte te laten krijgen bij de bedrijven en organisaties die wij adviseren en assisteren op het gebied van communicatie, in- en extern. Duurzaamheid, relevantie en continuïteit, op welke manier en in welke verhouding ook. En dat blijft, ondanks het feit dat maatschappelijk verantwoord ondernemen intussen een algemeen gekend begrip is, steeds weer een uitdaging. De maatschappij is immers constant in beweging. Verwachtingen en mogelijkheden, kansen, ze veranderen mee met de omstandigheden. Zij bepalen de invalshoeken die gekozen en de accenten die gelegd moeten worden.”
René Beaumont, zaakvoerder
7 nieuwsbrief september 2007
Elk zijn mooiste landschap Het wordt een druk najaar. Op 30 november viert de vzw Kempens Landschap haar tienjarig bestaan. Ter gelegenheid hiervan wordt o.a. een schitterend fotoboek uitgegeven. Hierin wordt teruggeblikt op het ontstaan van onze vereniging, wordt de verdere ontwikkeling ervan gevolgd en een toekomstperspectief geschetst. De domeinen die wij in eigendom of in beheer hebben, komen hierin natuurlijk uitgebreid aan bod, in woord en in beeld. Ter gelegenheid van het tienjarig bestaan zal het Koninklijk Ballet van Vlaanderen op het Antwerpse Eilandje een speciale voorstelling brengen. Het belooft een gevarieerde balletavond te worden met vier choreografieën (Forsythe, Elo, Soto en Moles), waaronder drie wereldcreaties. Iets eerder, op 1 november, viert onze zusterorganisatie Stichting Brabants Landschap haar 75-jarig bestaan. Die ochtend wordt een symposium gehouden. Tijdens de middag zal in het Natuurmuseum Brabant (Tilburg)
de jubileumtentoonstelling worden geopend door de Commissaris van de Koningin voor Noord-Brabant. Verspreid door het museum vinden vervolgens muziekuitvoeringen plaats en wordt poëzie voorgedragen. In de bioscoopzaal zal een doorlopende voorstelling te zien zijn van een speciaal voor het jubileum vervaardigd klankbeeld. Eerder al werd de natuurgids ‘Brabant in de Ban van Buiten’ uitgegeven in het kader van het jubileum. De beide verenigingen grijpen de jubilea aan om hun groeiende samenwerking een feestelijke hoogtepunt te geven. Zo zullen zij vaker en meer aandacht besteden aan elkaars activiteiten. Ook streven ze ernaar om landschappelijk waardevolle gebieden over de landsgrens heen met elkaar te verbinden. Tenslotte beijveren beide verenigingen zich voor het intensiveren van grensoverschrijdende contacten. Dit project past perfect binnen de missie die Euregio Benelux Middengebied zich tot doel heeft gesteld en mag daarom rekenen op financiële steun van de Europese Unie.
Deze bedrijven en organisaties ondersteunen onze activiteiten: Studiecentrum voor Kernernergie - Mol Vito - Mol Sibelco / NZM nv - Dessel BP Chembel - Geel NV Luyckx - Brecht Janssen Pharmaceutica - Beerse IVEKA - Turnhout Belgoprocess - Dessel Umicore - Olen
nieuwsbrief september 2007 8
Glaverbel - Mol KMPG Fiduciaire - Brussel Nike - Laakdal Anitya Foundation - Waalwijk (NL) Vanhout nv - Geel Dexia - Brussel Pidpa – Antwerpen Erfgoed & Visie - Oostmalle Beaumont & Cie bvba - Schoten
Voelt u zich verantwoordelijk voor een natuurlijke leefomgeving in onze Kempen? Word dan donateur... Neemt uw organisatie graag de verantwoordelijkheid op voor een natuurlijke leefomgeving in onze Kempen? Neem dan contact met ons op. In een korte presentatie geven we u graag meer informatie over de activiteiten van het Kempens Landschap en van de mogelijkheden om hieraan bij te dragen. ... of beschermer... Ook kunt u bijdragen als beschermer van het Kempens landschap. Neem dan een abonnement op ‘blad’, de drie maal per jaar verschijnende nieuwsbrief van onze vzw. Dat kost u slechts 5 euro per jaar. ... of ... Maak een fiscaal aftrekbare bijdrage over aan de vzw Kempens Landschap op rekening nummer 745-0143713-28. Voor giften op dit rekeningnummer ontvangt u - vanaf €30,- per kalenderjaar - een fiscaal attest. Een gift is onvoorwaardelijk en mag onder geen beding aan een tegenprestatie gekoppeld worden.
Abonnementen België/buitenland € 5,- per jaar. Abonnementen gaan automatisch in na ontvangst van uw overschrijving op rek.nr. 068-2250705-41 t.n.v. vzw Kempens Landschap te Putte. U ontvangt dan drie nummers. blad is de drie maal per jaar verschijnende nieuwsbrief van de vzw Kempens Landschap. Verantwoordelijke uitgever vzw Kempens Landschap Peredreef 5 2580 Beerzel-Putte tel: 015 / 22.82.30 fax: 015 / 22.82.31 www.kempenslandschap.be
