BISSCHOPPENSYNODE
VIERDE ALGEMENE VERGADERING
De roeping en de zending van het gezin In de Kerk en in de wereld van vandaag
INSTRUMENTUM LABORIS
Vaticaanstad
2015
INHOUDSOPGAVE
Afkortingen Presentatie Inleiding DEEL EEN Het luisteren naar de uitdagingen betreffende het gezin Hoofdstuk I Het gezin en de antropologisch-culturele context De maatschappelijk-culturele context De antropologische verandering De culturele tegenstrijdigheden De maatschappelijke tegenstrijdigheden Broosheid en kracht van het gezin Hoofdstuk II Het gezin en de sociaal-economische context Het gezin als onvervangbare bron van de maatschappij Politiek ten gunste van het gezin De uitdaging van de eenzaamheid en de onzekerheid De economische uitdaging De uitdaging van de armoede en de maatschappelijke uitsluiting De ecologische uitdaging Hoofdstuk III Gezin en inclusie De derde levensfase De uitdaging van het weduwschap Het laatste levensstadium en rouw in het gezin
De uitdaging van de migratie Enkele bijzondere uitdagingen De rol van de vrouw Hoofdstuk IV Gezin, affectiviteit en leven Het belang van het gevoelsleven De vorming van affectiviteit Affectieve broosheid en volwassenheid De bio-ethische uitdaging De uitdaging voor de pastoraal
DEEL TWEE De onderscheiding van de roeping van het gezin Hoofdstuk I Gezin en goddelijke pedagogie De blik op Jezus en de goddelijke pedagogie in de heilsgeschiedenis Het Woord van God in het gezin De goddelijke pedagogie Natuurlijk huwelijk en sacramentele volheid Jezus en het gezin Onontbindbaarheid als gave en opdracht De levensstijl van het gezin Het gezin in Gods heilsplan Verbintenis en vruchtbaarheid van de echtgenoten Het gezin als beeld van de Drie-eenheid
Hoofdstuk II Gezin en leven van de kerk
Het gezin in de documenten van de Kerk De missionaire dimensie van het gezin Het gezin als weg van de Kerk De goddelijke maat van de liefde Het gezin in gebed Gezin en geloof Catechese en gezin De onontbindbaarheid van het huwelijk en de vreugde van het samenleven
Hoofdstuk III Gezin en weg naar zijn volheid Het scheppingsmysterie van het huwelijk Waarheid en schoonheid van het gezin en barmhartigheid jegens gewonde en broze gezinnen De innige band tussen Kerk en gezin Het gezin als gave en opdracht Helpen om de volheid te bereiken De jongeren en de angst om te trouwen
DEEL DRIE De zending van het gezin vandaag Hoofdstuk I Gezin en evangelisatie Het evangelie van het gezin vandaag verkondigen in de verschillende contexten Tederheid in het gezin – tederheid van God Het gezin als onderwerp van de pastoraal De huwelijksliturgie Het gezin als werk van God Missionaire bekering en vernieuwde taal Bemiddeling via de cultuur
Het Woord van God als bron van geestelijk leven voor het gezin De symfonie van verschillen
Hoofdstuk II Gezin en vorming De voorbereiding op het huwelijk De vorming van de toekomstige priesters De vorming van de clerus en de pastorale werkers Gezin en publieke instellingen Het sociaal-politieke engagement ten gunste van het gezin Armoede en risico van woeker De begeleiding van het bruidspaar op de weg van voorbereiding op het huwelijk De begeleiding van de eerste jaren van het huwelijksleven
Hoofdstuk III Gezin en kerkelijke begeleiding De pastorale zorg voor hen die een burgerlijk huwelijk hebben gesloten of samenwonen Op weg naar het sacrament van het huwelijk De zorg voor de gewonde gezinnen (hen die uit elkaar zijn gegaan, gescheiden zijn en niet hertrouwd, gescheiden zijn en zijn hertrouwd, eenoudergezinnen) De vergeving in het gezin “De grote stroom van de barmhartigheid” De kunst van de begeleiding Zij die uit elkaar zijn gegaan, en zij die gescheiden zijn, maar trouw blijven aan de huwelijksband De stroomlijning van de procedures en het belang van het geloof in geval van nietigverklaring De voorbereiding van de medewerkers en de uitbreiding van de rechtbanken Gemeenschappelijke pastorale lijnen De integratie van hen die gescheiden zijn en opnieuw een burgerlijk huwelijk zijn aangegaan, in de christelijke gemeenschap De weg van boetedoening
De geestelijke deelname aan de kerkelijke communie Gemengde huwelijken en huwelijken met een ongelijkheid van eredienst Het bijzondere karakter van de orthodoxe traditie De pastorale aandacht voor personen met een homoseksuele geaardheid
Hoofdstuk IV Gezin, voortplanting, opvoeding Het doorgeven van het leven en de uitdaging van het afnemen van geboorten Verantwoorde voortplanting Adoptie en pleegouderschap Het menselijk leven als onaantastbaar mysterie De uitdaging van de opvoeding en de rol van het gezin bij de evangelisatie
SLOT
AFKORTINGEN
AA
Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie, Decreet Apostolicam Actuositatem (18 november 1965)
AG
Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie, Decreet Ad Gentes (7 december 1965)
CKK Catechismus van de Katholieke Kerk (15 augustus 1997) CiV
Benedictus XVI, Encycliek Caritas in Veritate (29 juni 2009)
DC
Pauselijke Raad voor Wetsteksten, Instructie Dignitas Connubi (25 januari 2005)
DCE Benedictus XVI, Encycliek Deus Caritas Est (25 december 2005) DeV
De heilige Johannes Paulus II, Encycliek Dominum et Vivificantem (18 mei 1986)
GS
Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie, Pastorale Constitutie GS (7 december 1965)
EdE
De heilige Johannes Paulus II, Encycliek Ecclesia de Eucharistia (17 april 2003)
EG
Franciscus, Apostolische Exhortatie Evangelii Gaudium (24 november 2013)
EN
De zalige Paulus VI, Apostolische Exhortatie Evangelii Nuntiandi (8 december 1975)
FC
De heilige Johannes Paulus II, Apostolische Exhortatie Familiaris Consortio (22 november 1981)
IL
Derde Buitengewone Algemene Vergadering van de Bisschoppensynode, De pastorale uitrdagingen betreffende het gezin en de context van de evangelisatie, Instrumentum Laboris (24 juni 2014)
LF
Franciscus, Encycliek Lumen Fidei (29 juni 2013)
LG
Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie, Dogmatische Constitutie Lumen Gentium (21 november 1964)
MV
Franciscus, Bul Misericordiae Vultus (11 april 2015)
NA
Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie, Decreet Nostra Aetate (28 oktober 1965)
NMI
De heilige Johannes Paulus II, Apostolische Brief Novo Millennio Ineunte (6 januari 2001)
RM
De heilige Johannes Paulus II, Encycliek Redemptoris Missio (7 december 1990)
PRESENTATIE De tijd tussen de beide synodes loopt ten einde. In deze periode heeft de Heilige Vader Franciscus de gehele Kerk de taak toevertrouwd “met een ware geestelijke onderscheiding de voorgestelde ideeën te laten rijpen en concrete oplossingen te vinden voor zoveel moeilijkheden en ontelbare uitdagingen die de gezinnen onder ogen moeten zien” (Toespraak bij gelegenheid van de afsluiting van de Derde Buitengewone Algemene Vergadering van de Bisschoppensynode, 18 oktober 2014). Na in de Derde Buitengewone Algemene Vergadering van de Bisschoppensynode van oktober 2014 te hebben gereflecteerd over De pastorale uitdagingen betreffende het gezin in de context van de evangelisatie zal de Veertiende Gewone Algemene Vergadering, die van 4 tot 25 oktober 2015 zal plaatsvinden, het thema De roeping en de zending van het gezin in de wereld van vandaag behandelen. De lange synodale weg blijkt zo gemarkeerd door drie nauw met elkaar verbonden momenten: het luisteren naar de uitdagingen betreffende het gezin, de onderscheiding van de roeping ervan, de reflectie over de zending ervan. De Relatio Synodi, de vrucht die gerijpt is in de afgelopen Vergadering, is aangevuld met een reeks vragen om de ontvangst van het document te leren kennen en om tot een verdieping ervan aan te zetten. Dit heeft geleid tot het samenstellen van de Lineamenta, die zijn toegezonden aan de synodes van de oosterse katholieke Kerken sui iuris, de bisschoppenconferenties, de dicasteries van de Romeinse Curie en de Unie van Algemeen oversten. Heel het Volk van God is bij het proces van reflectie en verdieping betrokken, ook dankzij de wekelijkse leiding van de Heilige Vader, die met zijn catecheses over het gezin tijdens de algemene audiënties en bij verschillende gelegenheden de gemeenschappelijke weg heeft begeleid. De door de synode opgewekte, hernieuwde belangstelling voor het gezin wordt bevestigd door de brede aandacht die niet alleen door kerkelijke kringen, maar ook van de kant van de burgermaatschappij hieraan wordt besteed. Er zijn de Antwoorden binnengekomen van degenen waarin het recht voorziet, en hieraan zijn verdere bijdragen toegevoegd, Opmerkingen genoemd, van de kant van veel gelovigen (individuen, gezinnen en groepen). Verschillende leden van de particuliere Kerken, organisaties, lekenverenigingen en andere kerkelijke instanties hebben belangrijke suggesties aangedragen. Universitreiten, academische instellingen, onderzoekscentra en individuele geleerden hebben de verdieping van de synodale thema’s verrijkt – en blijven dit doen – met hun Bijdragen – door middel van symposia, congressen en publicaties – en daarbij ook nieuwe aspecten aan het licht gebracht overeenkomstig hetgeen werd verzocht in de “voorafgaande vraag” van de Lineamenta. Onderhavig Instrumentum Laboris bestaat uit de definitieve tekst van de Relatio Synodi, aangevuld met een synthese van de Antwoorden, de Opmerkingen en de wetenschappelijke Bijdragen. Om de lectuur te vergemakkelijken wijst men erop dat de nummering zowel de tekst van de Relatio als de aanvullingen bevat. De oorspronkelijke tekst van de Relatio is herkenbaar door het cursief gedrukte nummer tussen haakjes. Het document is in drie delen verdeeld, die de continuïteit tussen de twee Vergaderingen laten zien: Het luisteren naar de uitdagingen betreffende het gezin (Deel Een) roept op een meer directe wijze het eerste moment van de synode in herinnering; De onderscheiding van de roeping van het gezin (Deel Twee) en De zending van het gezin vandaag (Deel Drie) leiden het thema van het tweede moment in, met het doel de Kerk en de wereld van vandaag pastorale prikkels te bieden voor een vernieuwde evangelisatie.
Lorenzo Kard. Baldisseri Algemeen Secretaris van de Bisschoppensynode
Vaticaan, 23 juni 2015
INLEIDING 1. (1) De gedachten van de bisschoppensynode, verenigd rond de paus, gaan uit naar alle gezinnen van de wereld met hun vreugden, inspanningen, verwachtingen. In het bijzonder voelt zij de plicht de Heer te danken voor de edelmoedige trouw waarmee zoveel christelijke gezinnen aan hun roeping en zending beantwoorden. Zij doen dit met vreugde en geloof, ook wanneer de weg van het gezin hen confronteert met hindernissen, onbegrip en lijden. Naar deze gezinnen gaat de waardering, de dank en de bemoediging van heel de Kerk en van deze synode uit. In de avondwake van gebed, die op 4 oktober 2014 op het Sint Pietersplein werd gehouden ter voorbereiding van de synode over het gezin, heeft paus Franciscus op een eenvoudige en concrete wijze de centrale plaats van de ervaring van een gezin in het leven van allen naar voren gebracht, waarbij hij zich als volgt uitdrukte: “De avond daalt nu neer over onze bijeenkomst. Het is het uur waarop men graag naar huis terugkeert om elkaar te ontmoeten aan dezelfde tafel, in de diepte van de genegenheid, van het goede dat is verricht en ontvangen, van de ontmoetingen die het hart verwarmen en het doen groeien, goede wijn die in de dagen van de mens vooruitloopt op het feest dat niet ondergaat. Het is ook het zwaarste uur voor wie oog in oog staat met de eigen eenzaamheid, in de bittere schemering van stukgeslagen dromen en plannen: hoeveel mensen slepen hun dagen voort in de uitzichtloze situatie van berusting, verlatenheid, zo niet van rancune; in hoeveel huizen is de wijn van de vreugde en dus de smaak - de wijsheid zelf - van het leven minder geworden [...]. Wij maken ons tot spreekbuis van zowel de een als de ander met ons gebed, een gebed voor allen”. 2. (2) Als schoot van vreugde en beproeving, van diepe gevoelens en soms gewonde relaties is het gezin waarlijk een “school voor menselijkheid” (vgl. GS, 52), waaraan sterk behoefte wordt gevoeld. Ondanks de zeer vele signalen die wijzen op een crisis van de instelling van het gezin in de verschillende contexten van het “dorp dat de wereld is”, blijft het verlangen naar een gezin levendig, vooral onder jongeren, en motiveert het de Kerk, ervaren in menselijkheid en trouw aan haar zending, onophoudelijk en met diepe overtuiging het “evangelie van het gezin” te verkondigen, dat haar is toevertrouwd met de openbaring van de liefde van God in Jezus Christus en dat ononderbroken door de vaders, door de leraren van de spiritualiteit en door het leergezag van de Kerk wordt onderricht. Het gezin krijgt voor de Kerk een heel bijzonder belang en op het ogenblik dat alle gelovigen worden uitgenodigd buiten zichzelf te treden, is het noodzakelijk dat het gezin zichzelf opnieuw ontdekt als onmisbaar subject voor de evangelisatie. De gedachten gaan uit naar het missionaire getuigenis van zoveel gezinnen. 3. (3) De bisschop van Rome heeft de bisschoppensynode in haar Bijzondere Algemene Vergadering van oktober 2014 opgeroepen om na te denken over de beslissende en kostbare aanwezigheid van het gezin om vervolgens de reflectie te verdiepen in de Gewone Algemene Vergadering die in oktober 2015 gehouden zal worden, evenals in het jaar dat tussen de beide synodes ligt. “Reeds het convenire in unum rond de bisschop van Rome is een gebeurtenis van genade, waarbij de bisschoppelijke collegialiteit zichtbaar wordt in een weg van spirituele en pastorale onderscheiding”: aldus heeft paus Franciscus de ervaring van de synode beschreven, daarbij de taken ervan aangevend in een tweevoudig luisteren naar de tekenen van God en van de geschiedenis van de mensen en in de tweevoudige en enige trouw die eruit volgt. 4. (4) In het licht van hetzelfde discours hebben wij de resultaten van onze overwegingen en onze dialogen in de volgende drie delen verzameld: het luisteren om te kijken naar de werkelijkheid van het gezin vandaag, in de complexiteit van de licht- en schaduwzijden ervan; de blik gericht op Christus om met hernieuwde frisheid en enthousiasme opnieuw te overdenken
hoeveel de in het geloof van de Kerk doorgegeven openbaring, ons zegt over de schoonheid, de rol en de waardigheid van het gezin; de vergelijking in het licht van de Heer Jezus om de wegen te onderscheiden waarlangs de Kerk en de maatschappij vernieuwd kan worden in hun inzet voor het gezin dat gegrondvest is op het huwelijk tussen man en vrouw. 5. Met behoud van de kostbare vrucht van de voorafgaande Vergadering gaat de nieuwe stap die ons wacht, uit van het luisteren naar de uitdagingen betreffende het gezin om de blik te richten op de roeping en zending ervan in de Kerk en in de wereld van vandaag. Behalve dat het gezin ertoe wordt aangespoord een antwoord te geven op de hedendaagse problemen, is het vooral door God geroepen om zich steeds opnieuw bewust te worden van de eigen missionaire identiteit als huiskerk, die ook “erop uittrekt”. In een wereld die vaak wordt gekenmerkt door eenzaamheid en droefenis, is het “evangelie van het gezin” werkelijk een blijde boodschap. DEEL EEN Het luisteren naar de uitdagingen betreffende het gezin Hoofdstuk I Het gezin en de antropologisch-culturele context De maatschappelijk-culturele context 6. (5) Trouw aan het onderricht van Christus kijken wij naar de werkelijkheid van het gezin vandaag in heel zijn complexiteit, met zijn licht- en schaduwzijden. Wij denken aan de ouders, de grootouders, broers en zussen, nauwe en verre verwanten, en aan de band tussen twee gezinnen die ieder huwelijk tot stand brengt. De antropologisch-culturele verandering beïnvloedt vandaag alle aspecten van het leven en vraagt om een analytische en gedifferentieerde benadering. Vóór alles dienen de positieve aspecten onderstreept te worden: de grotere vrijheid van meningsuiting en een betere erkenning van de rechten van de vrouw en de kinderen, tenminste in enkele streken. Maar anderzijds moet men evenzeer het groeiende gevaar in overweging nemen dat wordt vertegenwoordigd door een tot het uiterste gedreven individualisme, dat de familiebanden aantast en uiteindelijk iedere component van het gezin beschouwt als een eiland, en hierbij laat men in sommige gevallen het idee van een subject prevaleren dat zichzelf vormt naar eigen verlangens die als iets absoluuts worden beschouwd. Hierbij komt ook de geloofscrisis die zoveel katholieken heeft getroffen en die vaak ten grondslag ligt aan de crisis van huwelijk en gezin. De antropologische verandering 7. In de hedendaagse maatschappij merkt men verschillende gesteldheden op. Slechts een minderheid beleeft, ondersteunt en komt op voor het onderricht van de Kerk inzake huwelijk en gezin en erkent daarin de goedheid van het scheppingsplan van God. Relieuze en nietreligieuze huwelijken worden minder en het aantal scheidingen groeit. De erkenning van de waardigheid van iedere persoon, man, vrouw en kinderen, en de bewustwording van het belang van de verschillende bevolkingsgroepen en minderheden kennen een steeds grotere verbreiding; deze laatste aspecten, die in veel, niet alleen westerse maatschappijen verbreid zijn, consolideren zich in verschillende andere landen.
In de meest verschillende culturele contexten stelt men een angst onder de jongeren vast om definitieve verplichtingen, zoals die om een gezin te stichten, op zich te nemen. Men komt in het algemeen de verspreiding tegen van een extreem individualisme, dat de bevrediging van verlangens in het middelpunt plaatst die niet leiden tot een volledige verwezenlijking van de persoon. De ontwikkeling van de consumptiemaatschappij heeft seksualiteit en voortplanting gescheiden. Ook dit is een van de oorzaken van een groeiende afname van geboorten. In sommige contexten houdt dit verband met armoede of de onmogelijkheid voor het nageslacht te zorgen; in andere met de moeilijkheid verantwoordelijkheden op zich te nemen en de opvatting dat kinderen de eigen vrije ontplooiing zouden kunnen belemmeren. De culturele tegenstrijdigheden 8. Er zijn niet weinig culturele tegenstrijdigheden die invloed hebben op het gezin. Men blijft het voorstellen als een veilige haven voor de diepste en meest dankbare gevoelens, maar de spanningen die teweeg worden gebracht door een tot een tot het uiterste gedreven individualistische cultuur van bezit en genot, veroorzaken hierbinnen een dynamiek van soms onbeheersbare onverdraagzaamheid en agressiviteit. Men kan hier ook wijzen op een bepaalde visie van het feminisme die het moedershcap beschouwt als een voorwendsel voor de uitbuiting van de vrouw en een belemmering voor haar volledige verwezenlijking. Vervolgens neemt men een groeiende tendens waar het voortbrengen van een kind te beschouwen als een instrument voor zelfbevestiging, die met wat voor middel dan ook moet worden bereikt. Ten slotte kan hier worden herinnerd aan de theorieën volgens welke persoonlijke identiteit en affectieve intimiteit tot stand moeten komen in een dimensie die radicaal is losgekoppeld van het biologische verschil tussen man en vrouw. Tegelijkertijd wil men echter aan een paar dat onafhankelijk van het seksuele verschil is gevormd, dezelfde titel toekennen als die van een huwelijksrelatie die intrinsiek verbonden is met de vader- en moederrol, die worden bepaald uitgaande van de biologie van de voortplanting. Verwarring helpt niet de maatschappelijke specificiteit van dergelijke verbintenissen te bepalen, terwijl deze de bijzondere band tussen verschil, voortplanting, menselijke identiteit overlaat aan een individualistische keuze. Een betere menselijke en culturele, niet alleen biologische, verdieping van het seksuele verschil is zeker nodig, in het bewustzijn dat “het verwijderen van het verschil [...] het probleem is, niet de oplossing” (Franciscus, Algemene audiëtie, 15 april 2015). De maatschappelijke tegenstrijdigheden 9. Traumatische gebeurtenissen, zoals gewapende conflicten, het tot nul reduceren van hulpbronnen, migratieprocessen hebben een stijgende onvloed op de affectieve en geestelijke kwaliteit van het gezinsleven en brengen de relaties binnen het gezin in gevaar. De materiële en geestelijke energie ervan wordt zeer vaak tot aan de rand van de uitputting gebracht. Men moet ook in het algemeen spreken over de grote tegenstellingen die worden veroorzaakt door het gewicht van een onbezonnen economische politiek, evenals door de ongevoeligheid
van een sociale politiek, ook in de zogenaamde welvaartsmaatschappijen. De toegenomen lasten van het onderhouden van kinderen, evenals de geweldige verzwaring van de taken betreffende de aanvullende zorg voor zieken en bejaarden, die in feite aan de gezinen worden gedelegeerd, vormen in het bijzonder een ware last die op het gezinsleven drukt. Als hierbij dan ook nog de gevolgen komen van een ongunstige, van nature dubbelzinnige economische conjunctuur en het groeiende verschijnsel van de opeenhoping van de rijkdom in de handen van weinigen en het misbruik van bronnen die voor een planning ten behoeve van het gezin bestemd zouden moeten worden, dan ontstaat een beeld van de verarming van het gezin dat nog problematischer is. Alcohol-, drugs- of gokverslaving is soms een uitdrukking van deze sociale tegenstellingen en van het onbehagen dat er in het leven van de gezinnen uit voortvloeit. Broosheid en kracht van het gezin 10. Het gezin, dat een fundamentele menselijke gemeenschap is, laat vandaag juist door de culturele en sociale crisis waarin het verkeert, meer dan ooit zien hoeveel leed de verzwakking en broosheid ervan veroorzaken, en hoeveel kracht het in zichzelf kan vinden om het hoofd te bieden aan de ontoereikendheid en de afwezigheid van de instellingen ten opzichte van de vorming van de persoon, de kwaliteit van de maatschappelijke band, de zorg voor de meest kwetsbare personen. Het is dus bijzonder noodzakelijk adequaat de kracht van het gezin op zijn waarde te schatten om de broosheid ervan te kunnen ondersteunen.
Hoofdstuk II Het gezin en de sociaal-economische context Het gezin als onvervangbare bron van de maatschappij 11. Het gezin blijft ook nu nog en zal dat altijd blijven, de fundamentele en onmisbare pijler van het maatschappelijk leven. Hierbinnen leven immers veel verschillen samen waardoor relaties ontstaan, men groeit in de dialoog en de wederzijdse aanvaarding van de generaties. Het gezin vertegenwoordigt juist zo een fundamentele waarde en een onvervangbare bron voor een harmonische ontwikkeling van iedere menselijke maatschappij, overeenkomstig hetgeen het Concilie zegt: “Het gezin is als het ware een school voor rijker menselijkheid [...] het is het fundament van de maatschappij” (GS 52). In de relaties binnen het gezin, tussen de echtgenoten, tussen echtgenoten en kinderen en de kinderen onderling vormen alle leden van het gezin in eenheid en wederzijds respect hechte en belangeloze banden, die het mogelijk maken de risico’s van isolement en eenzaamheid te overwinnen. Politiek ten gunste van het gezin 12. Daar het gezin een hoofdrol speelt bij de opbouw van een gemeenschappelijke stad en niet een privé-realiteit is, wordt hierbij onderstreept dat een adequate gezinspolitiek noodzakelijk, die het ondersteunt en bevordert, noodzakelijk is. Bovendien stelt men voor een verband te
overwegen tussen welzijnszorg en compensatiemaatregelen voor het gezin. Met betrekking tot een inadequate gezinspolitiek en inadequatre systemen van welzijnszorg verdelen dergelijke compensatiemaatregelen bronnen en taken voor het algemeen welzijn door eraan bij te dragen de negatieve effecten van maatschappelijke ongelijkheid weer in evenwicht te brengen. De uitdaging van de eenzaamheid en de onzekerheid 13. (6) Een van de grootste vormen van de armoede van de huidige cultuur is de eenzaamheid, de vrucht van de afwezigheid van God in het leven van de mensen en de broosheid van de relaties. Er is ook een algemeen gevoel van onmacht ten opzichte van de maatschappelijkeconomische werkelijkheid, die vaak uitloopt op het verpletteren van de gezinnen. Dat geldt voor de groeiende armoede en onzekerheid van werk, die soms wordt beleefd als een ware nachtmerrie, of op grond van een te drukkend belastingsysteem, dat de jongeren zeker niet aanmoedigt tot een huwelijk. Dikwijls voelen de gezinnen zich in de steek gelaten door de desinteresse en de geringe belangstelling van de kant van de instellingen. De negatieve gevolgen vanuit het perspectief van de maatschappelijke organisatie zijn evident: van de demografische crisis tot de moeilijkheden in de opvoeding, van de moeite die men heeft om het leven dat wordt geboren, te ontvangen tot het voelen van de aanwezigheid van de ouderen als een last, tot het zich verbreiden van een gevoelsmatig onbehagen dat soms komt tot geweld. Het is de verantwoordelijkheid van de staat voorwaarden op het terrein van wetten en werk te scheppen om de toekomst van de jongeren te garanderen en hen te helpen om hun plan een gezin te stichten te verwezenlijken. De economische uitdaging 14. Het concrete gezinsleven is nauw verbonden met de economische werkelijkheid. Velen zien dat het gezin in onze dagen het gezin gemakkelijk aan veel vormen van kwetsbaarheid kan lijden. Economisch gezien zijn de belangrijkste problemen die welke verband houden met onvoldoende loon, werkeloosheid, economische onzekerheid, gebrek aan fatsoenlijk werk en zekerheid betreffende een baan, mensenhandel en slavernij. In het gezin weerspiegelt zich op een bijzonder acute wijze het effect van de economische ongelijkheid, die het verhindert te groeien: er ontbreekt een eigen huis; er worden geen kinderen geboren; voor de kinderen die er zijn, is het moeilijk te studeren en zich onafhankelijk te maken; de rustige planning van een toekomst blijft uitgesloten. Om deze situatie te overwinnen is een structurele verandering van perspectief nodig van de kant van heel de maatschappij, zoals de paus ons in herinnering brengt: “Een groei in gerechtigheid vereist iets meer dan een economische groei, hoewel zij deze veronderstelt, en vraagt om beslissingen, programma’s, mechanismen en processen die specifiek zijn gericht op een betere verdeling van de inkomsten, op het scheppen van werkgelegenheid, op een integrale zorg voor de armen die meer is dan louter bijstand” (EG, 204). Een vernieuwde solidariteit tussen de generaties begint bij de aandacht voor de armen van het heden, nog eerder dan bij die voor de toekomst, door in het bijzonder rekening te houden met de behoeften van het gezin. De uitdaging van de armoede en de maatschappelijke uitsluiting
15. Een bijzonder belangrijke uitdaging vormen de, soms zeer talrijke, maatschappelijke groeperingen die worden gekenmerkt door omstandigheden van zodanige, niet alleen economische, maar vaak ook culturele omstandigheden dat deze een bij de waardigheid van de persoon passende verwezenlijking van een planning van een gezinsleven belemmeren. Men moet ook erkennen dat ondanks de enorme moeiijkheden zeer veel arme gezinnen trachten op waardige wijze hun dagelijks leven te leiden, daarbij vertrouwend op God, die niet teleurstelt en niet in de steek laat. Men heeft ook erop gewezen dat het huidige economische systeem verschillende vormen van sociale uitsluiting voortbrengt. Er zijn verschillende categorieën personen die zich uitgesloten voelen. Een gemeenschappelijke eigenschap is dat de “uitgeslotenen” vaak “onzichtbaar” zijn in de ogen van de maatschappij. De heersende cultuur, de media, de grootste instellingen dragen er niet zelden toe bij deze systematische “onzichtbaarheid” te handhaven – of zelfs te verergeren. Wat dit betreft, vraagt paus Franciscus zich af : “Waarom [...] raken wij eraan gewend te zien hoe een waardig werk wordt verwoest, zovele gezinnen worden verdreven, boeren worden verjaagd, er oorlog wordt gevoerd en misbruik wordt gemaakt van de natuur?”. En hij antwoordt: “Omdat in dit systeem de mens, de menselijke persoon uit het middelpunt is gehaald en is vervangen door iets anders. Omdat men het geld een afgodendienst bewijst. Omdat de onverschilligheid wereldwijd is geworden” (Toespraak tot de Deelnemers aan de mondiale ontoeting van de Volksbewegingen, 28 oktober 2014). Maatschappelijke uitsluiting verzwakt het gezin en wordt een serieuze bedreiging voor de waardigheid van de leden ervan. Bijzonder verontrustend is de toestand van de kinderen, die als het ware a priori door de uitsluiting worden gestraft en vaak tragisch voor het leven worden getekend door ontberingen en lijden. Het gaat echt om “maatschappelijke wezen”. De ecologische uitdaging Vanuit ecologisch standpunt bezien vloeien de naar voren gebrachte problemen voort uit een onvoldoende toegang tot water voor veel bevolkingen, een achteruitgang van het milieu, honger en ondervoeding, onbebouwd of verwoest land, een “wegwerpcultuur”. De beschreven omstandigheden drukken vaak zwaar op de dynamiek van het gezinsleven en de rust ervan. Daarom wenst, ook dankzij de impuls van paus Franciscus, en werkt de Kerk aan een diepe heroverweging van de koers van het wereldlijk systeem door middel van een ecologische cultuur die in staat is een denken, een politiek, een opvoedingsprogramma, een levensstijl, een spiritualiteit uit te werken. Daar alles met elkaar nauw verbonden is, is het noodzakelijk de aspecten van een ‘integrale ecologie’ te verdiepen, die niet alleen de dimensies van het milieu, maar ook de menselijke, maatschappelijke en economische dimensies insluit voor een duurzame ontwikkeling en behoud van de schepping insluit.
Hoofdstuk III Gezin en inclusie
De derde levensfase 17. Velen brengen de toestand van de mensen op vergevorderde leeftijd binnen het gezin naar voren. In ontwikkelde samenlevingen is er een tendens dat het aantal ouderen toeneemt, terwijl het geboortecijfer daalt. De bron die zij vertegenwoordigen, wordt niet altijd op haar juiste waarde geschat. Zoals paus Franciscus in herinnering heeft gebracht: “Het aantal ouderen is toegenomen, maar onze samenlevingen hebben zich niet voldoende georganiseerd om hun een plaats te geven met het juiste respect en een concrete aandacht voor hun broosheid en waardigheid. Zolang als wij jong zijn, hebben wij de neiging de ouderdom te negeren, als was het een ziekte die wij op opstand moeten houden; wanneer wij vervolgens oud worden, vooral als wij arm zijn, als wij ziek en eenzaam zijn, merken wij de leemtes van een maatschappij die op efficiency gericht is en die dientengevolge de ouderen negeert. En de ouderen zijn een rijkdom, men mag hen niet negeren” (Algemene audiëntie, 4 maart 2015) 18. Een bijzondere aandacht vraagt de toestand van de grootouders in het gezin. Zij vormen de verbindingsschakel tussen de generaties en verzekeren de overdracht van tradities en gewoonten waarin de jongeren de eigen wortels kunnen vinden. Bovendien garanderen zij vaak op een discrete en belangeloze wijze een kostbare economische steun voor jongere paren en zorgen zij voor de kleinkinderen, waarbij zij aan hen ook het geloof doorgeven. Veel mensen kunnen vooral in onze dagen erkennen dat zij juist hun initiatie in het christelijk leven aan hun grootouders te danken hebben. Dit getuigt ervan hoe binnen het gezin het geloof in de opeenvolging van de generaties het geloof wordt meegedeeld en bewaard en zo een onvervangbare erfenis wordt voor nieuwe gezinnen. De ouderen komt daarom van de kant van de jongeren, het gezin en de maatschappij een bijdrage aan erkentelijkhied, waardering en gastvrijheid toe. De uitdaging van het weduwschap 19. Het weduwschap is een bijzonder moeilijke ervaring voor wie de keuze voor het huwelijk en het gezinsleven als een gave van de Heer heeft beleefd. Het biedt echter vanuit het geloof bezien ook enkele mogelijkheden die op hun waarde moeten worden geschat. Zo laten sommigen op het ogenblik waarop zij deze smartelijke ervaring moeten meemaken, zien dat zij hun energie met nog meer toewijding weten te geven aan hun kinderen en kleinkinderen, en vinden zij in deze ervaring van liefde een nieuwe opvoedkundige zending. De leegte die door de overleden echtgenoot of echtgenote wordt achter gelaten, wordt in zekere zin opgevuld door de genegenheid van de familieleden die weduwen en weduwnaars op hun waarde schatten en het hun toestaan zo ook de kostbare herinnering aan het eigen huwelijk te bewaren. Van de andere kant moeten zij die niet kunnen rekenen op de aanwezigheid van familie waaraan zij zich kunnen wijden en waarvan zij genegenheid en nabijheid kunnen ontvangen, met een bijzondere aandacht en bereidheid worden ondersteund door de christelijke gemeenschap, vooral als zij zich in behoeftige omstandigheden bevinden. Het laatste levensstadium en rouw in het gezin 20. Mensen op vergevorderde leeftijd zijn zich ervan bewust dat zij zich in de laatste fase van hun bestaan bevinden. Hun toestand heeft zijn weerslag op heel het gezinsleven. Het
geconfronteerd worden met ziekte, waarmee een langere duur van de ouderdom vaak gepaard gaat, en vooral het geconfronteerd worden met de dood, waarvan men voelt dat hij aanstaande is en die wordt ervaren in het verlies van de meest geliefde personen (echtgenoot, echtgenote, familieleden, vrienden), vormen de kritieke aspecten van deze leeftijd die de persoon en het hele gezin blootstellen aan een opnieuw bepalen van het eigen evenwicht. De waardering van de slotfase van het leven is vandaag des te noodzakelijker, naarmate men, tenminste in de rijke landen, des te meer probeert op elke wijze het ogenblik van het heengaan uit te bannen. Ten opzichte van een negatieve visie op deze periode – die alleen de aspecten van achteruitgang en voortschrijdend verlies van vermogens, autonomie en affecten in overweging neemt -, kan men de laatste jaren onder ogen zien door de zin van voltooiing en integratie van het hele bestaan op zijn juiste waarde te schatten. Zo wordt het ook mogelijk een nieuwe vormgeving van vruchtbaarheid te ontdekken in het geven van een vooral morele erfenis aan de nieuwe generaties. De dimensie van spiritualiteit en transcendentie, verbonden met de nabijheid van familieleden, vormt een wezenlijke bron, opdat ook de ouderdom doordrongen kan zijn van een zin van waardigheid en hoop. Bijzondere zorg vereisen vervolgens de gezinnen die worden beproefd door de ervaring van rouw. Wanneer het verlies kinderen en jongeren betreft, is het effect op het gezin bijzonder hatverscheurend. De uitdaging van invaliditeit 21. In het bijzonder dient men een blik te werpen op de gezinnen van gehandicapte personen, bij wie een handicap die onverwachts het leven binnenkomt, een diepe en onverwachte uitdaging doet ontstaan en evenwicht, verlangens, verwachtingen in de war stuurt. Dat bepaalt tegengestelde emoties die men moet hanteren en ontwikkelen, terwijl het taken, urgenties en nieuwe behoeften, andere rollen en verantwoordelijkheden oplegt. Het gezinsbeeld en de hele levenscyclus ervan worden ten diepste verstoord. Het gezin zal echter samen met de christelijke gemeenschap waartoe het behoort, op de lange en moeilijke weg van opname en zorg voor het mysterie van de broosheid verschillende vaardigheden, onvoorziene vermogens, nieuwe gebaren en mogelijkheden van communicatie, vormen van begrip en identiteit ontdekken. 22. Dit op zich bijzonder complex proces wordt nog moeizamer in de maatschappijen waar onbarmhartige vormen van stigma en vooroordeel overleven, die een vruchtbare ontmoeting met invaliditeit en het ontstaan van solidariteit en gemeenschappelijke begeleiding belemmeren. Een ontmoeting die in werkelijkheid voor ieder en de gehele gemeenschap een kostbare gelegenheid kan zijn, vormen een groei in gerechtigheid, liefde en verdediging van de waarde van ieder menselijk leven, te beginnen bij het erkennen van een diepe zin van gemeenschappelijkheid in kwetsbaarheid. Het is te wensen dat in een werkelijk gastvrije gemeenschap een gezin en een persoon met bijzondere behoeften zich niet eenzaam en afgedankt voelen, maar het hun gegeven is verlichting en steun te vinden, vooral wanneer de energie en de bronnen van het gezin minder worden. 23. Wat dit betreft, dient men de uitdaging van het “na ons” in overweging te nemen: wij denken aan gezinsomstandigheden in armoede en eenzaamheid of aan het recente verschijnsel
waardoor in de economisch meest vergevorderde samenlevingen de verlenging van het levensperspectief het mensen met een handicap mogelijk zal maken hoogst waarschijnlijk hun ouders te overleven. Als het gezin erin slaagt met de ogen van het geloof de aanwezigheid van gehandicapte personen in zijn midden te accepteren, dan zal het ook hen kunnen helpen de eigen handicap niet alleen maar te beleven als een beperking en de eigen andere en originele waarde te erkennen. Zo zal de mogelijke kwaliteit van ieder leven, van het individu en het gezin, met zijn behoeften, zijn recht op gelijke waardigheid en kansen, diensten en zorg, gezelschap en genegenheid, spiritualiteit, schoonheid en volheid van betekenis gegarandeerd, beschermd en op haar juiste waarde geschat kunnen worden, in iedere fase van het leven, vanaf de conceptie tot aan het ouder worden en het natuurlijke einde. De uitdaging van de migratie 24. Bij velen wekt het effect op het gezin van het verschijnsel van de migratie, dat op verschillende wijzen hele bevolkingen in verschillende delen van de wereld betreft, bezorgheid. De begeleiding van migranten vereist een specifieke pastoraal, die gericht is op de gezinnen die migreren, maar ook de leden van de gezinnen die op de plaats van oorsprong zijn gebleven; dit moet worden gedaan met respect voor hun cultuur, religieuze en menselijke vorming waaruit zij afkomstig zijn. Ieder migratieverschijnsel veroorzaakt tragische wonden bij massa’s “overtollige” individuen en gezinnen uit verschillende volken en gebieden, die legitiem een betere toekomst zoeken, een “nieuwe geboorte” in het geval dat het niet meer mogelijk is te leven waar men is geboren. 25. De verschillende situaties van oorlog, vervolging, armoede, ongelijkheid, gewoonlijk de reden van migratie, tekenen samen met de lotgevallen van een reis die vaak het leven zelf op het spel zetten, het individu en zijn gezinssysteem traumatisch. In het migratieproces zijn immers de gezinnen van de migranten onvermijdelijk verscheurd door veelvuldige ervaringen van achterlating en scheiding: in veel gevallen wordt het gezin dramatisch verdeeld tussen wie vertrekt om de weg te banen, en wie achterblijft in afwachting van een terugkeer of een hereniging. Zij die vertrekken, voelen zich vervreemd van het eigen eigen land en de eigen cultuur, de eigen taal, de banden met de uitgebreide familie en de gemeenschap, van het verleden en de traditionele ontwikkeling van de eigen levensloop. 26. De ontmoeting met een nieuw land en een nieuwe cultuur wordt nog moeilijker gemaakt, wanneer er geen voorwaarden zijn voor een authentieke opname en acceptatie, met respect voor de rechten van allen en een vreedzame en solidaire samenleving. Het gevoel van ontheemding, de nostalgie naar de verloren oorsprong en de moeilijkheden van een authentieke integratie – die loopt via het scheppen van nieuwe banden en de planning van een leven dat verleden en heden, cultuur en geografie, taal en verschillende mentaliteit verbindt – laten vandaag in veel contexten zien dat ze nog niet zijn overwonnen, en onthullen ook in de tweede en derde generatie van gezinnen van migranten nieuw leed en voeden zo gevoelens van fundamentalisme en felle verwerping van de ontvangende cultuur. Een kostbare bron om deze moeilijkheden te overwinnen blijkt nu juist de ontmoeting tussen gezinnen te zijn en bij de integratieprocessen wordt door het delen van de ervaring van het opgroeien van de eigen kinderen speelt de moeder een sleutelrol.
27. De migratie-ervaringen blijken vervolgens bijzonder dramatisch en verwoestend voor het gezin en het individu, wanneer zij in de illegaliteit plaatsvinden, wanneer zij worden gesteund door internationale circuits van mensenhandel, wanneer het niet begeleide kinderen betreft, wanneer zij dwingen tot lange stops op plaatsen tussen het ene en het andere land, tussen verleden en toekomst, en tot een verblijf in een vluchtelingenkamp of een opvangscentrum, waar het niet mogelijk is een proces van verworteling te beginnen of een eigen toekomst te plannen. Enkele bijzondere uitdagingen 28. (7) Er zijn culturele en religieuze contexten die een bijzondere uitdaging vormen. In sommige samenlevingen geldt nog steeds de praktijk van de polygamie en in enkele traditionele contexten de gewoonte van het “huwelijk in fases”. In andere contexten blijft de praktijk van het gearrangeerde huwelijk bestaan. In de landen waar de tegenwoordigheid van de katholieke Kerk in de minderheid is, zijn er talrijke gemengde huwelijken en huwelijken met een verschil in eredienst met alle moeilijkheden die zij met zich meebrengen betreffende de juridische vorm, het doopsel en de opvoeding van de kinderen en het wederzijds respect vanuit het perspectief van het verschil in geloof. Bij deze huwelijken kan het gevaar bestaan van relativisme of onverschilligheid, maar er kan ook de mogelijkheid zijn om een oecumenische geest en een interreligieuze dialoog te bevorderen in een harmonieus samenleven van gemeenschappen die op eenzelfde plaats leven. In veel contexten, en niet alleen in het Westen, is zich op grote schaal de praktijk aan het verbreiden van het samenwonen, voorafgaande aan het huwelijk, of ook van vormen van samenwonen die niet gericht zijn op het aannemen van de vorm van een geïnstitutionaliseerde verbintenis. Hier komt vaak nog bij dat de burgerlijke wetgeving het huwelijk en gezin in gevaar brengt. Als gevolg van de secularisering in veel gedeelten van de wereld is een verwijzen naar God sterk verminderd en wordt het geloof maatschappelijk niet meer gedeeld. 29 (8). Er zijn, vooral in enkele landen, veel kinderen die buiten een huwelijk worden geboren, en veel kinderen die vervolgens opgroeien met maar één ouder of in een uitgebreide of opnieuw gevormde gezinscontext. Het aantal echtscheidingen groeit en het geval van keuzes die alleen maar worden bepaald door factoren van economische aard, is niet zeldzaam. Kinderen zijn vaak het onderwerp van strijd tussen ouders en kinderen zijn de ware slachtoffers van scheuringen in het gezin. Vaders zijn vaak niet alleen om economische redenen afwezig waar daarentegen de behoefte wordt gevoeld dat zij duidelijker de verantwoordelijkheid op zich nemen voor de kinderen en het gezin. De waardigheid van de vrouw moet nog verdedigd en bevorderd worden. In veel contexten is het vrouw zijn immers vandaag onderwerp van discriminatie en ook de gave van het moederschap wordt vaak meer als een nadeel gezien dan gepresenteerd als een waarde. Men dient ook niet de groeiende verschijnselen van geweld te vergeten waarvan vrouwen het slachtoffer zijn, soms helaas ook binnen het gezin, en de ernstige en verspreide geslachtsverminking van de vrouw in enkele culturen. Seksuele uitbuiting van kinderen is vervolgens een van de meest schandalige en perverse realiteiten van de huidige maatschappij. Ook de samenlevingen die doortrokken zijn van geweld vanwege oorlog, terrorisme of de aanwezigheid van de georganiseerde misdaad, laten vooral in de grote metropolen verslechterde gezinssituaties zien en aan de rand hiervan groeit het zogeheten verschijnsel van de straatkinderen. Bovendien is migratie een ander teken van de tijd dat men onder ogen moet zien en begrijpen met heel de last van de gevolgen voor het gezinsleven. De rol van de vrouw
30. Van verschillende kanten is opgemerkt dat de processen van de emancipatie van de vrouw duidelijk haar bepalende rol in de groei van het gezin en de maatschappij hebben laten zien. Het blijft echter waar dat de toestand van de vrouw in de wereld onderworpen is aan grote verschillen die voornamelijk voortvloeien uit culturele factoren. Men mag niet denken dat problematische situaties eenvoudig kunnen worden opgelost met het einde van een economische noodsituatie en de komst van een moderne cultuur, zoals de moeilijke omstandigheden van de vrouw in verschillende landen bewijzen die recent een ontwikkeling hebben doorgemaakt. In de westerse landen vraagt de emancipatie van de vrouw om een heroverweging van de taken van de echtgenoten in hun wederkerigheid en de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid voor het gezinsleven. In de ontwikkelingslanden komen bij uitbuiting en geweld tegen het lichaam van de vrouw en de de lasten die hun ook tijdens de zwangerschap worden opgelegd, vaak nog abortus en gedwongen sterilisatie, evenals de uiterst negatieve gevolgen van praktijken die samenhangen met de voortplanting (bijvoorbeeld, draagmoederschap of handel in embrionale gameten). In de ontwikkelde landen heeft de kinderwens “tot elke prijs” niet geleid tot gelukkigere en hechtere gezinsrelaties, maar in veel gevallen eigenlijk de ongelijkheid tussen vrouwen en mannen erger gemaakt. Onvruchtbaarheid van de vrouw is volgens de in verschillende culturen aanwezige vooroordelen een maatschappelijk discriminerende toestand. Aan het erkennen van de bepalende rol van de vrouw kan een grotere waardering van hun verantwoordelihjkheid in de Kerk bijdragen: hun deelname aan processen van besluitvorming, hun niet alleen maar formele deelname aan het bestuur van sommige instellingen, hun betrokken zijn bij de vorming van gewijde bedienaren. Hoofdstuk IV Gezin, affectiviteit en leven Het belang van het gevoelsleven 31. (9) Ten opzichte van het geschetste maatschappelijke kader komt men in veel delen van de wereld, bij individuen een grotere behoefte tegen om zich te bekommeren om de eigen persoon, zichzelf innerlijk te leren kennen, beter in overeenstemming te leven met de eigen emoties en gevoelens, affectieve relaties van goede kwaliteit te zoeken; dit terechte streven kan openstellen voor het verlangen zich in te zetten voor het tot stand brengen van creatieve, van verantwoordelijkheid getuigende en solidaire relaties van gave en wederkerigheid, zoals die bij een gezin. Het gevaar van individualisme en het risico van een egoïstisch leven zijn duidelijk. De uitdaging voor de Kerk is de echtparen te helpen in de rijping van de emotionele dimensie en de affectieve ontwikkeling door het bevorderen van de dialoog, de deugd en het vertrouwen in de barmhartige liefde van God. De volle inzet die in een christelijk huwelijk wordt gevraagd, kan een sterk tegengif zijn tegen de verleiding van een egoïstisch individualisme. De vorming vant affectiviteit 32. Het is noodzakelijk dat de gezinnen zich rechtstreeks verantwoordelijk voelen voor de affectieve vorming van de jongere generaties. De snelheid waarmee de veranderingen in de hedendaagse maatschappij plaatsvinden, maakt een begeleiding in de vorming van de affectiviteit voor de rijping van de hele persoon moeilijker. Het vereist ook mensen in de pastoraal die op de juiste wijze worden gevormd, niet alleen met een verdiepte kennis van de
Schrift en de katholieke leer, maar ook begiftigd met de juiste pedagogische, psychologische en medische instrumenten. Een kennis van de psychologie van het gezin zal van pas komen, wil de christelijke visie op een efficiënte wijze worden overgedragen: deze opvoedkundige inspanning dient reeds bij de catechese van de christelijke initiatie te worden begonnen. Affectieve broosheid en onvolwassenheid 33. (10) In de huidige wereld ontbreekt het niet aan culturele tendensen die een onbegrensde affectiviteit lijken op te leggen waarvan men alle kanten wil onderzoeken, ook de meest gecompliceerde. In feite is de kwestie van de affectieve broosheid van een grote actualiteit: een narcistische, onstabiele en veranderlijke affectiviteit, die mensen niet altijd helpt om een grotere rijpheid te bereiken. Een zekere verbreiding van de pornografie en de vercommercialisering van het lichaam, ook bevorderd door een verkeerd gebruik van internet, baart zorgen en de situatie van de mensen die tot prostitutie verplicht worden, dient te worden aangeklaagd. In deze context zijn echtparen soms onzeker, twijfelend en hebben moeite om een manier te vinden om te groeien. Talrijk zijn degenen die ertoe neigen te blijven steken in de primaire stadia van het emotionele en seksuele leven. De crisis van een echtpaar destabiliseert het gezin en kan door uit elkaar gaan en echtscheiding uiteindelijk ernstige gevolgen hebben voor de volwassenen, de kinderen en de samenleving door het individu en de maatschappelijke banden te verzwakken. Ook de demografische terugloop, die te wijten is aan een anti-geboortementaliteit en wordt bevorderd door een politiek op wereldniveau van reproductieve gezondheid, bepaalt niet alleen een toestand waarin het elkaar afwisselen van de generaties niet meer verzekerd is, maar heeft ook het risico mettertijd te leiden tot een economische verarming en een verlies van de hoop op de toekomst. De ontwikkeling van de biotechnologieën heeft ook een sterke invloed gehad op de geboortecijfer. De bio-ethische uitdaging 34. Van meerdere kanten wordt erop gewezen dat de zogenaamde biotechnologische revolutie op het gebied van de menselijke voortplanting de technische mogelijkheid om de voortplantingsact te manipuleren heeft ingevoerd en deze zo onafhankelijk heeft gemaakt van de seksuele relatie tussen man en vrouw. Op deze wijze zijn het menselijk leven en het ouderschap werkelijkheden die kunnen worden samengesteld en weer te ontbinden zijn, bij voorkeur onderworpen aan de verlangens van individuen of paren, die niet noodzakelijkerwijze heteroseksueel of regelementair getrouwd hoeven te zijn. Dit verschijnsel heeft zich de laatste tijd voorgedaan als iets absoluut nieuws op het toneel van de mensheid en vindt steeds meer verbreiding. Dit alles heeft een grote weerslag op de dynamiek van de relaties, de structuur van het maatschappelijk leven en van de juridische regelingen, die ingrijpen om te trachten de reeds in gang zijnde praktijk en verschillende situaties te regelen.
De uitdaging voor de pastoraal 35. (11) In deze context voelt de Kerk de noodzaak een woord van waarheid en hoop te spreken. Het is noodzakelijk uit te gaan van de overtuiging dat de mens van God komt en dat een reflectie die in staat is de grote vragen over de betekenis van het mens-zijn weer voor te houden, derhalve een vruchtbaar terrein kan vinden in de diepste verwachtingen van de mensheid. De grote waarden van huwelijk en gezin beantwoorden aan het zoeken dat het menselijk bestaan kent, ook in een tijd die wordt getekend door individualisme en hedonisme. Men moet de mensen met hun concrete bestaan ontvangen, hun zoeken weten te ondersteunen, het verlangen naar God en de wil zich volledig deel van de Kerk te voelen bemoedigen, ook bij hen die mislukking hebben ervaren of zich in de meest wanhopige omstandigheden bevinden. De christelijke
boodschap heeft altijd de werkelijkheid en de dynamiek in zich van de barmhartigheid en de waarheid die in Christus samenkomen. 36. In de vorming tot het huwelijks- en gezinsleven zullen de werkers in de pastoraal rekening moeten houden met de veelheid van de concrete situaties. Als het enerzijds noodzakelijhk is een werkelijkheid te bevorderen die de vorming van jongeren tot het huwelijk bevorderen, dan moet men anderzijds hen volgen die leven zonder een gezin te vormen, terwijl zij vaak verbonden blijven met de oorspronkelijke familie. Ook paren die geen kinderen kunnen krijgen, moeten onderwerp blijven van een bijzondere pastorale aandacht van de kant van de Kerk, die hen helpt Gods plan met hun situatie ten dienste van heel de gemeenschap te ontdekken. Er wordt veelvuldig gevraagd te preciseren dat met de categorie van “hen die veraf zijn”, niet een werkelijkheid van mensen bedoeld mag worden die uitgesloten zijn of verwijderd zijn: het betreft personen die door God worden bemind en die het pastoraal handelen van de Kerk ter harte gaan. Men moet jegens hen een blik van begrip krijgen, rekening ermee houdend dat de situaties van afstand van het leven van de Kerk niet altijd zijn gewild, vaak worden veroorzaakt en soms ook worden ondergaan ten gevolge van het gedrag van derden. DEEL TWEE De onderscheiding van de roeping van het gezin Hoofdstuk I Gezin en goddelijke pedagogie De blik op Jezus en de goddelijke pedagogie in de heilsgeschiedenis 37. (12) Om “onze stappen op het terrein van de hedendaagse uitdagingen te toetsen is een beslissende voorwaarde de blik op Jezus Christus gericht te houden, te blijven stilstaan bij het aanschouwen en aanbidden van zijn gelaat [...]. Immers, telkens wanneer wij terugkeren naar de bron van de christelijke ervaring, gaan er nieuwe wegen en onverwachte mogelijkheden open” (paus Franciscus, Toespraak van 4 oktober 2014). Jezus heeft gekeken naar de vrouwen en de mannen die Hij heeft ontmoet, en met liefde en tederheid hun stappen begeleid met waarheid, geduld en barmhartigheid, wanneer Hij de eisen van het Rijk van God verkondigde. Het Woord van God in het gezin 38. De blik op Christus richten betekent vóór alles luisteren naar zijn Woord: het lezen van de Heilige Schrift, niet alleen in de gemeenschap, maar ook thuis, maakt het mogelijk de centrale plaats van het paar en het gezin in Gods plan te belichten en te doen erkennen hoe God in het concrete gezinsleven binnentreedt en het mooier en vitaler maakt. Ondanks de verschillende initiatieven komt men in katholieke gezinnen echter nog steeds het ontbreken van een directer contact met de Bijbel tegen. In de gezingspastoraal dient altijd de de centrale waarde van de ontmoeting met Christus te worden benadrukt, die natuurlijk naar voren komt, wanneer men zijn wortels heeft in de Heilige Schrift. Zo wensen wij vooral dat in het gezin een levend contact met het Woord van God wordt aangemoedigd, en wel zo dat dit gericht is op een ware persoonlijke ontmoeting met Jezus Christus. Als een wijze om de Schrift te
benaderen wordt de “lectio divina” aangeraden: zij vormt een biddend lezen van het Woord van God en een bron van inspiratie voor het dagelijkse handelen. De goddelijke pedagogie 39. (13) Daar de scheppingsorde wordt bepaald door het gericht zijn op Christus, is het noodzakelijk de verschillende graden te onderscheiden, zonder deze te scheiden, waarin God de mensheid de genade van het verbond meedeelt. Naar de maatstaf van de goddelijke pedagogie, volgens welke de scheppingsorde zich in verschillende stadia ontwikkelt tot die van de verlossing, is het noodzakelijk de nieuwheid van het christelijk huwelijkssacrament te begrijpen in continuïteit met het natuurlijk huwelijk van de oorsprong. Zo bedoelt men hier de wijze van Gods heilzaam handelen zowel in de schepping, als in het christelijk leven. In de schepping: aangezien alles is gemaakt door Christus en voor Hem (vgl. Kol. 1, 16), “moeten” de christenen “met blijdschap en eerbied de zaden van het Woord die daarin verborgen liggen aan het licht brengen; tegelijkertijd echter moeten zij aandacht schenken aan het diepgaande veranderingsproces dat zich onder de volkeren voltrekt” (AG, 11). In het christelijk leven: aangezien de gelovige met het doopsel wordt ingevoegd in de Kerk door middel van de huiskerk die zijn gezin is, onderneemt hij het “dynamisch proces dat geleidelijk voortschrijdt onder voortgaande integratie van de gaven van God” (FC, 9), door middel van de voortdurende bekering tot de liefde die redt van de zonde en volheid van leven schenkt. Natuurlijk huwelijk en sacramentele volheid 40. Voor ogen houdend dat de natuurlijke werkelijkheden moeten worden begrepen in het licht van de genade, mag men niet vergeten dat de orde van de verlossing die van de schepping verlicht en voltooit. Het natuurlijk huwelijk wordt daarom ten volle begrepen in het licht van zijn sacramentele vervulling; alleen door de blik op Christus te richten kent men ten diepste de waarheid van de menselijke betrekkingen. “In werkelijkheid licht het mysterie van de mens alleen op in het mysterie van het mens geworden Woord. [...] Christus, de laatste Adam, maakt juist door de openbaring van het mysterie van de Vader en diens liefde de mens voor zichzelf duidelijk en geeft hem inzicht in zijn zeer hoge roeping” (GS, 22). In dit perspectief blijkt het bijzonder gepast de rijke en veelvuldige natuurlijke eigenschappen van het huwelijk christologisch te verstaan. Jezus en het gezin 41. (14) Wanneer Hij verwijst naar het oorspronkelijke plan betreffende het menselijk paar, bevestigt Jezus zelf de onlosmakelijke band tussen man en vrouw, ook al zegt Hij “om de hardheid van uw hart heeft Mozes u toegestaan uw vrouwen weg te zenden; aanvankelijk was dit echter niet zo”(Mat. 19, 8). De onontbindbaarheid van het huwelijk (“Wat God derhalve heeft verbonden, mag een mens niet scheiden” Mat. 19, 6), moet vooral niet worden verstaan als een “juk” dat de mensen wordt opgelegd, maar als een “gave” die de in het huwelijk verenigde mensen wordt geschonken. Zo laat Jezus zien hoe de goddelijke welwillendheid altijd de weg van de mens begeleidt, het versteende hart met zijn genade geneest en verandert door de weg van het kruis door het te richten op zijn begin. Uit de evangelies komt duidelijk het voorbeeld van Jezus naar voren, dat paradigmatisch is voor de Kerk. Jezus heeft immers een gezin aangenomen, Hij heeft een begin met de tekenen gemaakt op de bruiloft van Kana, Hij heeft de boodschap betreffende de betekenis van het huwelijk verkondigd als volheid van de openbaring die het oorspronkelijke plan van God (Mat. 19, 3) herstelt. Maar tegelijkertijd heeft Hij de onderrichte leer in praktijk gebracht door zo de ware betekenis van de barmhartigheid te
laten zien. Dat blijkt duidelijk bij de ontmoetingen met de Samaritaanse (Joh. 4, 1-30) en met de overspelige vrouw (Joh. 8, 1-11), waarbij Jezus met een houding van liefde jegens de persoon die zondigt, tot berouw en bekering brengt (“ga en zondig niet meer”), een voorwaarde voor vergeving. Ontontbindbaarheid als gave en opdracht 42. Het getuigenis van paren die in volheid het christelijk huwelijk beleven, belicht de waarde van deze onverbreekbare verbintenis en wekt het verlangen steeds nieuwe wegen van echtelijke trouw in te slaan. De onontbindbaarheid is het antwoord van de mens op het diepe verlangen naar wederzijdse en duurzame liefde: een liefde “voor altijd”, die keuze en zelfgave wordt van ieder van de echtgenoten onder elkaar, van het paar ten opzichte van God zelf en van degenen die God hun toevertrouwt. In dit perspectief is het belangrijk de verjaardag van een huwelijk in de christelijke gemeenschap te vieren om eraan te herinneren dat het in Christus mogelijk en mooi is samen voor altijd te leven. Het evangelie van het gezin biedt een levensideaal dat rekening moet houden met de gevoeligheid van onze tijd en de effectieve moeilijkheden om voor altijd de verplichtingen na te komen. Hier is een verkondiging nodig die hoop geeft en niet een druk oplegt”: ieder gezin moet weten dat de Kerk het nooit in de steek laat krachtens de “onlosmakelijk band van de geschiedenis van Christus en de Kerk met de geschiedenis van het huwelijk en het christelijk gezin” (Franciscus, Algemene audiëtie, 6 mei 2015). De levensstijl van het gezin 43. Van meerdere kanten komt de uitnodiging naar voren om een moraal van de genade te bevorderen die de schoonheid laat ontdekken en opbloeien van de deugden die eigen zijn aan het huwelijksleven, waaronder wederzijds respect en vertrouwen, wederzijdse aanvaarding en dankbaarheid, geduld en vergeving. Aan de toegangspoort tot het gezinsleven, zo zegt paus Franciscus, “staan drie woorden geschreven [...]: “mag ik”, “dank je”, “vergeef me”. Deze woorden maken immers de weg vrij om goed te leven in het gezin, om in vrede te leven. Het zijn eenvoudige woorden, maar niet zo eenvoudig in praktijk te brengen! Zij houden een grote kracht in: de kracht om ook door duizend moeilijkheden en beproevingen heen het huis te behoeden; het ontbreken hieraan laat integendeel langzamerhand scheuren zien die het zelfs ineen kunnen doen vallen” (Franciscus, Algemen audiëntie, 13 mei 2015). Het sacrament van het huwelijk opent kortom een dynamiek die de tijden en beproevingen van de liefde insluit en ondersteunt, die vragen om een geleidelijke, door de genade gevoede rijping. Het gezin in Gods heilsplan 44. (15) De woorden van eeuwig leven die Jezus aan zijn leerlingen heeft nagelaten, bevatten het onderricht aangaande huwelijk en gezin. Dit onderricht van Jezus maakt het ons mogelijk het plan van God aangaande huwelijk en gezin te onderscheiden in drie fundamentele fases. Aan het begin is er het gezin van de oorsprong, toen God het oorspronkelijk huwelijk tussen Adam en Eva instelde als een vast fundament van het gezin. God heeft niet alleen het menselijk wezen als man en vrouw geschapen (Gen. 1, 27), maar Hij heeft hen ook gezegend, opdat zij vruchtbaar waren en talrijk werden (Gen. 1, 28). “Zo komt het dat een man zijn vader en zijn moeder verlaat en zich zo aan zijn vrouw hecht dat zij volkomen één worden” (Gen. 2, 24). Deze eenheid is beschadigd door de zonde en is de historische vorm van het huwelijk binnen het Volk van God geworden, waarvoor Mozes de mogelijkheid toestond een
scheidingsbrief af te geven (vgl. Deut. 24, 1 vv.). Deze vorm was overheersend ten tijde van Jezus. Met zijn komst en de verzoening van de gevallen wereld dankzij de door Hem bewerkte verlossing, eindigde het tijdperk dat met Mozes was begonnen. Verbintenis en vruchtbaarheid van de echtenoten 45. Er is benadrukt dat de waardering van het onderricht dat in de Heilige Schrift vervat is, van pas zal kunnen komen om te laten zien hoe God vanaf Genesis zijn eigen beeld en gelijkenis in het paar heeft geprent. In deze lijn heeft paus Franciscus eraan herinnerd dat “niet alleen de man op zich een beeld van God is, niet alleen de vrouw op zich een beeld van God is, maar ook man en vrouw als paar een beeld van God zijn. Het verschil tussen man en vrouw is niet bedoeld voor de tegenstelling of ondergeschiktheid, maar voor de gemeenschap en voortplanting, steeds naar Gods beeld en gelijkenis” (Algemene audiëntie, 15 april 2015). Sommigen brengen naar voren dat in het scheppingsplan de complementariteit van het verenigende en het procreatieve karakter van het huwelijk geschreven staat: het verenigende karakter, de vrucht van een vrije, bewuste en weloverwogen consensus, is een voorbereiding op de verwezenlijking van het procreative karakter. Bovendien moet de voortplantingsact verstaan worden in de optiek van de verantwoorde voortplanting en de verplichting overeenkomstig de planning trouw voor de kinderen te zorgen. Het gezin als beeld van de Drie-eenheid 46. (16) Jezus, die alles in zich heeft verzoend, heeft het huwelijk en het gezin teruggebracht tot hun oorspronkelijke vorm (vgl. Marc. 10, 1-12). Het gezin en het huwelijk zijn door Jezus verlost (vgl. Ef. 5, 21-32), hersteld naar het beeld van de Heilige Drie-eenheid, het mysterie waaruit iedere ware liefde voortkomt. Het huwelijksverbond, begonnen met de schepping en geopenbaard in de heilsgeschiedenis, krijgt de volle openbaring van zijn betekenis in Christus en zijn Kerk. Door middel van de Kerk ontvangen huwelijk en gezin van Christus de genade die noodzakelijk is om te getuigen van Gods liefde en deze intense vorm van gemeenschappelijk leven waar te maken. Het evangelie van het gezin gaat vanaf de schepping van de mens naar het beeld en de gelijkenis van God (vgl. Gen. 1, 26-27) door de geschiedenis heen tot aan de voltooiing van het mysterie van het verbond in Christus op het einde der eeuwen met de bruiloft van het Lam (vgl. Apok. 19, 9; Johannes Paulus II, Catecheses over de menselijke liefde). Hoofdstuk II Gezin en leven van de Kerk Het gezin in de documenten van de Kerk
47. (17) “In de loop van de eeuwen heeft de Kerk het niet laten ontbreken aan haar voortdurend onderricht aangaande huwelijk en gezin. Een van de meest verheven uitdrukkingen van dit leergezag wordt gegeven door het Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie in de Pastorale Constitutie Gaudium et Spes, die een heel hoofdstuk wijdt aan de bevordering van de waardigheid van huwelijk en gezin (vgl. GS 47-52). Het heeft het huwelijk gedefinieerd als een gemeenschap van leven en liefde (vgl. GS 48), waarbij het de liefde in het middelpunt van het gezin heeft geplaatst en tegelijkertijd de waarheid van deze liefde heeft laten zien tegenover de verschillende vormen van reductionisme die aanwezig zijn in de hedendaagse cultuur. De “ware liefde tussen man en vrouw” (GS 49) impliceert de wederzijdse zelfgave, sluit de seksuele dimensie en de affectiviteit in en integreert deze en beantwoordt daarmee aan het goddelijk plan (vgl. GS 48-49). Bovendien onderstreept GS 48 het geworteld zijn in Christus van de
echtgenoten: Christus de Heer “ontmoet in het sacrament van het huwelijk de echtgenoten” en blijft bij hen. In de menswording neemt Hij de menselijke liefde aan, zuivert haar en brengt haar tot volheid; met zijn Geest schenkt Hij de echtgenoten het vermogen haar te beleven, door hun hele leven te doortrekken met geloof, hoop en liefde. Op deze wijze zijn de echtgenoten als het ware gewijd en bouwen door een eigen genade het Lichaam van Christus op en vormen zij een huiskerk (vgl. LG 11), zodat de Kerk om haar mysterie ten volle te begrijpen naar het christelijk gezin kijkt, dat het op een authentieke manier laat zien” (IL, nr. 4) . De missionaire dimensie van het gezin 48. In het licht van de leer van het Concilie en vervolgens van het leergezag wordt voorgesteld de missionaire dimensie te verdiepen van het gezin als huiskerk, die wortelt in het sacrament van het doopsel en wordt verwezenlijkt door de dienstbaarheid binnen de christelijke gemeenschap te vervullen. Het gezin is van nature missionair en doet het eigen geloof groeien door dit aan anderen te geven. Om trajecten van waardering voor de aan hun toevertrouwde missionaire rol te ondernemen is het dringend noodzakelijk dat de christelijke gezinnen de oproep ontdekken om met hun leven van het evangelie te getuigen zonder te verbergen waarin zij geloven. Alleen het feit al dat zij de gemeenschap van het gezin beleven, is een vorm van missionaire verkondiging. Vanuit dit standpunt bezien moet het gezin worden bevorderd als een onderwerp van pastoraal handelen door middel van enkele vormen van getuigenis, waaronder solidariteit met de armen, openstaan voor de diversiteit van de mensen, bewaking van de schepping, inzet voor het bevorderen van het algemeen welzijn, te beginnen met het gebied waar het leeft. Het gezin als weg van de Kerk 49. (18) “In het spoor van het Tweede Vaticaans Concilie heeft het pauselijk leergezag de leer over huwelijk en gezin verdiept. In het bijzonder heeft Paulus VI met de Encycliek Humanae vitae de innige band belicht tussen de huwelijksliefde en de voortplanting van het leven. De heilige Johannes Paulus II heeft in het bijzonder aandacht geschonken aan het gezin door middel van zijn catecheses over de menselijke liefde, de Brief aan de gezinnen (Gratissimam sane) en vooral met de apostolische Exhortatie Familiaris consortio. In deze documenten heeft de paus het gezin gedefinieerd als de “weg van de Kerk”, heeft hij een overzicht gegeven van de roeping van man en vrouw tot de liefde en heeft hij de fundamentele richtlijnen aangegeven voor een gezinspastoraal en de presentie van het gezin in de maatschappij. Bij de behandeling van de huwelijksliefde (vgl. FC 13) heeft hij in het bijzonder de wijze beschreven waarop de echtgenoten in hun wederzijdse liefde de gave van de Geest van Christus ontvangen en hun roeping tot heiligheid beleven” (IL, nr. 5). De goddelijke maat van de liefde 50. (19) “Benedictus XVI heeft in de Encycliek Deus caritas est het thema weer opgepakt van de waarheid van de liefde tussen man en vrouw, die alleen ten volle wordt verlicht in het licht van de liefde van de gekruisigde Christus (vgl. DCE 2). Hij benadrukt dat “het huwelijk dat op een exclusieve en definitieve liefde berust, tot beeld wordt van de verhouding van God tot zijn volk en omgekeerd: de wijze waarop God liefheeft, tot maatstaf wordt van de menselijke liefde” (DCE 11). Bovendien brengt hij in de Encycliek Caritas in veritate het belang van de liefde naar voren als levensprincipe in de maatschappij (vgl. CV 44), de plaats waar men de ervaring van het gemeenschappelijk welzijn leert” (IL, nr. 6).
Het gezin in gebed
51. Het onderricht van de pausen nodigt ertoe uit de spirituele dimensie van het gezinsleven te verdiepen, te beginnen bij de herontdekking van het gebed in het gezin en het gemeenschappelijk luisteren naar het Woord van God, waar de plicht tot naastenliefde uit voortvloeit. Voor het gezinsleven is het van fundamenteel belang de dag van de Heer opnieuw te ontdekken als teken van de diepe verworteling ervan in de kerkgemeenschap. Bovendien moet men een pastorale begeleiding voorstellen die geschikt is om een vlees geworden gezinsspiritualiteit te doen groeien als antwoord op de vragen die voortkomen uit het dagelijks leven. Het wordt als zinvol beschouwd dat de gezinsspiritualiteit wordt gevoed door sterke geloofservaringen en in het bijzonder door een trouwe deelname aan de eucharistie, “bron en hoogtepunt van heel het christelijk leven” (LG 11). Gezin en geloof 52 (20) Paus Franciscus schrijft, wanneer hij in de Encycliek Lumen fidei de band tussen gezin en geloof behandelt: “De ontmoeting met Christus, het zich laten grijpen en leiden door Zijn liefde verbreedt de horizon van het bestaan, geeft het een vaste hoop, die niet teleurstelt. Het geloof is geen toevluchtsoord voor mensen zonder moed, maar een verbreding van het leven. Het doet een grootse roeping ontdekken, de roeping tot de liefde, en het verzekert ons dat deze liefde betrouwbaar en de moeite waard is om zich hieraan over te geven, omdat het gefundeerd is in de trouw van God, die sterker is dan iedere broosheid van ons (LF 53)” (IL, nr. 7). Catechese en gezin 53. Velen vinden een vernieuwing van de catechetische trajecten voor het gezin noodzakelijk. Wat dit betreft, dient men er zorg voor te dragen de paren op hun juiste waarde te schatten als personen die, vooral ten opzichte van de eigen kinderen, in samenwerking met priesters, diakens en gewijde personen actief zijn in de catechese. Deze samenwerking helpt de roeping tot het huwelijk te beschouwen als een belangrijke werkelijkheid, waarop men zich gedurende een passende periode voorbereidt. De integratie van hechte christelijke gezinnen en betrouwbare bedienaren maakt het getuigenis van een gemeenschap geloofwaardig die zich richt op de jongeren, op weg naar de grote keuzes van het leven. De christelijke gemeenschap dient ervan af te zien een bureau van dienstverlening te zijn om daarentegen een plaats te worden waar gezinnen ontstaan, elkaar ontmoeten en met elkaar in dialoog treden, in geloof op weg zijn en trajecten van groei en wederzijdse uitwisseling delen. De onontbindbaarheid van het huwelijk en de vreugde van het samenleven 54. (21) De constitutieve wederzijdse gave van het sacramentele huwelijk is geworteld in de genade van het doopsel, dat het fundamentele verbond van iedere persoon met Christus in de Kerk instelt. In wederzijdse aanneming en met de genade van Christus beloven de toekomstige echtgenoten elkaar totale gave, trouw en openstaan voor het leven, erkennen zij als constitutieve elementen van het huwelijk de gaven die God hun aanbiedt, waarbij zij hun wederzijdse verplichting in zijn naam en ten overstaan van de Kerk serieus nemen. Welnu, in het geloof is het mogelijk de goederen van het huwelijk als verplichtingen op zich te nemen, die beter te dragen zijn door middel van de hulp van de genade van het sacrament. God heiligt de liefde van de echtelieden en bevestigt de onontbindbaarheid ervan en biedt hun hulp om de trouw, de wederzijdse integratie en het openstaan voor het leven te beleven. Daarom richt de blik van de Kerk zich op de echtgenoten als op het hart van het hele gezin, dat op zijn beurt de blik richt op Jezus.
55. De vreugde van de mens is de uitdrukking van de volledige verwezenlijking van de eigen persoon. Om de uniciteit van de vreugde die voortkomt uit de verbintenis van de echtgenoten en het vormen van een nieuw gezin voor te houden is het dienstig het gezin te presenteren als een plaats van persoonlijke en belangeloze relaties, zoals dat niet gebeurt bij andere maatschappelijke groeperingen. De wederzijdse en belangeloze gave, het leven dat wordt geboren, de bescherming van alle leden, van jong tot oud, zijn slechts enkele van de aspecten die het gezin uniek maken in zijn schoonheid. Het is belangrijk het idee te doen rijpen dat het huwelijk een keuze voor heel het leven is, die ons bestaan niet beperkt, maar het rijker en voller maakt, ook in moeilijkheden. Door deze levenskeuze bouwt het gezin de maatschappij op, niet als een som van bewoners van een gebied, noch als een geheel van burgers van een staat, maar als een authentieke ervaring van een volk en een Volk van God. Hoofdstuk III Gezin en weg naar zijn volheid Het scheppingsmysterie van het huwelijk 56. (22) In hetzelfde perspectief heeft het Tweede Vaticaans Concilie, zich daarmee het onderricht van de Apostel tot het onze makend, volgens hetwelk heel de schepping gedacht is in Christus en voor Hem (vgl. Kol. 1, 16), zijn waardering willen uitdrukken voor het natuurlijke huwelijk en de waardevolle elementen die aanwezig zijn in de andere godsdiensten (vgl. NA, 2) en in de culturen ondanks de beperkingen en de gebreken (vgl. RM, nr. 55). De aanwezigheid van de semina Verbi in de culturen (vgl. Ad gentes, 11) zou in enkele gevallen ook kunnen worden toegepast op de werkelijkheid van huwelijk en gezin bij zeer veel nietchristelijke culturen en niet-christelijke personen. Er zijn dus ook waardevolle elementen in enkele vormen buiten het christelijk huwelijk - dat hoe dan ook is gebaseerd op een vaste en ware relatie tussen een man en een vrouw -, die wij in elk geval beschouwen als hierop gericht. Met de blik op de menselijke wijsheid van de volken en de culturen erkent de Kerk ook dit gezin als de noodzakelijke en vruchtbare fundamentele cel van het menselijk samenleven. 57. De Kerk is zich bewust van het hoge profiel van het scheppingsmysterie van het huwelijk tussen man en vrouw. Daarom wil zij de oorspronkelijke scheppingsgenade op haar waarde schatten, die de ervaring van een huwelijksverbintenis omgeeft die oprecht erop is gericht aan deze oorspronkelijke roeping te beantwoorden en de gerechtigheid ervan in praktijk te brengen. Het serieuze karakter van het zich aansluiten bij dit plan en de moed die dit vraagt, laten zich in het bijzonder juist vandaag waarderen op het ogenblik dat de waarde van deze inspiratie die alle, door het gezin gevormde banden betreft, in twijfel wordt getrokken, of ook aan censuur wordt onderworpen en wordt verworpen. Daarom vraagt men ook in het geval dat de rijping van de beslissing van samenlevende of voor de wet getrouwde personen om tot een sacramenteel huwelijk te komen nog in een virtueel stadium, in het beginstadium verkeert of langzamerhand aanstaande is, dat de Kerk zich niet aan de taak onttrekt deze ontwikkeling te bemoedigen en te ondersteunen. Tegelijkertijd zal het goed zijn, als zij waardering en vriendschap zal betonen ten opzichte van de verplichting die men reeds op zich heeft genomen en waarvan zij de elementen die met Gods scheppingsplan overeenkomen, zal erkennen.
Met betrekking tot de gezinnen die bestaan uit een echtelijke verbintenis met een ongelijkheid in eredienst en waarvan het aantal niet alleen in missiegebieden, maar ook in landen met een lange christelijke traditie toeneemt, wordt het belang onderstreept een adequate pastorale zorg te ontwikkelen. Waarheid en schoonheid van het gezin en barmhartigheid jegens gewonde en broze gezinnen 58. (23) Met innige vreugde en een diep gevoel van troost kijkt de Kerk naar de gezinnen die trouw blijven aan het onderricht van het evangelie en dankt en bemoedigt hen voor het getuigenis dat zij bieden. Dankzij hen wordt immers de schoonheid van het onontbindbare en voor altijd trouwe huwelijk geloofwaardig gemaakt. In het gezin, “dat men de huiskerk zou kunnen noemen” (LG, 11), rijpt de eerste kerkelijke ervaring van gemeenschap tussen personen, waarin zich door genade het mysterie van de Heilige Drie-eenheid weerspiegelt. “Hier leert men de volharding en de vreugde in het werk, de broederliefde, de edelmoedige vergeving en vooral de goddelijke eredienst door het gebed en de opoffering van zijn leven” (CKK, nr. 1657). De Heilige Familie van Nazaret is het bewonderenswaardige model ervan, en naar de leerschool hiervan “leren wij waarom wij er een geestelijke discipline op moeten nahouden, als wij de leer van het evangelie willen navolgen en leerlingen van Christus willen worden” (Paulus VI, Toespraak in Nazaret, 5 januari 1964). Het evangelie van het gezin voedt ook de zaden die nog wachten op rijping, en moet zorgen voor de bomen die verdord zijn en het nodig hebben niet te worden verwaarloosd. De innige band tussen Kerk en gezin 59. De zegen en de verantwoordelijkheid van een nieuw gezin, bezegeld in een kerkelijk huwelijk, brengt de bereidheid met zich mee binnen de christelijke gemeenschap de algemene hoedanigheid van de verbintenis tussen man en vrouw te ondersteunen en te bevorderen: op het terrein van de maatschappelijke band, het voortbrengen van kinderen, de bescherming van de zwaksten, het gemeenschappelijke leven. Deze bereidheid vereist een verantwoordelijkheid die het recht heeft te worden gesteund, erkend en gewaardeerd. Krachtens het christelijk sacrament wordt ieder gezin in alle opzichten een goed voor de Kerk, die van haar kant vraagt te worden beschouwd als een goed voor het gezin zelf dat ontstaat. In dit perspectief zal voor het heden van de Kerk de nederige bereidheid om deze wederkerigheid van het “bonum ecclesiae” op een rechtvaardigere wijze te beschouwen zeker een kostbaar geschenk zijn: de Kerk is een goed voor het gezin, het gezin is een goed voor de Kerk. De bescherming van de sacramentele gave van de Heer houdt enerzijds de verantwoordelijkheid van het christelijke paar in en van de andere kant die van de christelijke gemeenschap, ieder op de wijze die het of haar toekomt. Ten opzichte van het ontstaan van de, ook ernstige, moeilijkheid om de echtelijke eenheid te bewaren zal het onderscheiden van het wel of niet nakomen van de respectievelijke verplichtingen loyaal met hulp van de gemeenschap moeten worden verdiept om te begrijpen, in te schatten en te herstellen wat door beide partijen .achterwege werd gelaten of verwaarloosd. 60. (24) De Kerk is als zekere lerares en zorgzame moeder zich ook bewust van de broosheid van velen van haar kinderen die moeite hebben op de weg van het geloof, ook al erkent zij dat er voor de gedoopten geen andere huwelijksband is dan de sacramentele en dat elk verbreken hiervan tegen de wil van God is. “Daarom is het noodzakelijk, zonder de waarde van het
evangelische ideaal te verminderen, met barmhartigheid en geduld de mogelijke groeifasen te begeleiden van mensen die zich van dag tot dag vormen. [...] Een kleine stap te midden van de grote menselijke beperkingen kan God aangenamer zijn dan een uiterlijk correct leven van wie zijn dagen doorbrengt zonder belangrijke moeilijkheden het hoofd te bieden. De troost en de aanmoediging van de heilzame liefde van God die op mysterieuze wijze werkzaam is in iedere persoon, boven zijn gebreken en misstappen uit, moet ieder kunnen bereiken” (EG, 44). Het gezin als gave en opdracht 61. De houding van de gelovigen ten opzichte van mensen die nog niet tot het begrip zijn gekomen van het belang van het huwelijkssacrament, moet vooral tot uitdrukking komen door een relatie van persoonlijke vriendschap en door de ander te aanvaarden, zoals hij is, zonder hem te oordelen, door aan zijn fundamentele behoeften te beantwoorden en tegelijkertijd te getuigen van de liefde en de barmhartigheid van God. Belangrijk is zich ervan bewust te zijn dat wij allen zwak zijn, zonderaars als de anderen zonder echter ervan af te zien het goede en de waarden van een christelijk huwelijk te bevestigen. Bovendien moet men zich er bewust van worden dat het gezin in Gods plan niet een plicht is, maar een gave, en dat vandaag de beslissing te naderen tot het sacrament niet iets is dat al vanaf het begin gegeven is, maar een stap is die moet rijpen, en een doel dat moet worden bereikt. Helpen om de volheid te bereiken 62. (25) Wat een pastorale benadering van de personen betreft die een burgerlijk huwelijk hebben gesloten, die zijn gescheiden en opnieuw zijn gehuwd of die eenvoudigweg samenwonen, komt het de Kerk toe hun de goddelijke pedagogie van de genade in hun leven te openbaren en hen te helpen de volheid van Gods plan in hen te bereiken. De blik van Christus, wiens licht iedere mens verlicht (vgl. Joh. 1, 9: GS, nr. 22) volgend, richt de Kerk met liefde zich tot hen die op een onvolledige wijze deelnemen aan haar leven, en erkent daarbij dat de genade van God ook in hun leven werkzaam is door hun de moed te geven het goede te doen, met liefde voor elkaar te zorgen en ten dienste te staan van de gemeenschap waarin zij leven en werken. 63. De christelijke gemeenschap dient zich gastvrij te betonen jegens paren die in moeilijkheden verkeren, ook door middel van de nabijheid van gezinnen die een christelijk huwelijk hebben. De Kerk staat echtgenoten terzijde die dreigen te scheiden, opdat zij de schoonheid en de kracht van hun huwelijksleven opnieuw ontdekken. In het geval dat het tot een smartelijke einde van de relatie komt, voelt de Kerk de plicht dit ogenblik van lijden te begeleiden, zodat er geen verwoestende tegenstellingen tussen de echtgenoten ontstaan en de kinderen er zo weinig mogelijk van te lijden hebben. Het is te wensen dat men in de bisdommen trajecten bevordert om mensen die samenwonen of een burgerlijk huwelijk hebben gesloten, in toenemende mate erbij te betrekken. Uitgaande van een burgerlijk huwelijk dient men vervolgens tot een christelijk huwelijk te komen na een periode van onderscheiding die uiteindelijk leidt tot een werkelijk bewuste keuze. 64. (26) De Kerk kijk met bezorgdheid naar het wantrouwen van zoveel jongeren jegens een huwelijksverbintenis, en zij lijdt onder de voorbarigheid waarmee zoveel gelovigen besluiten een aangegane verbintenis te beëindigen en een nieuwe te beginnen. Deze gelovigen, die deel uitmaken van de Kerk, hebben behoefte aan een barmhartige en bemoedigende pastorale aandacht, waarbij op de juiste wijze onderscheid wordt gemaakt tussen de situaties. De
gedoopte jongeren dienen te worden aangemoedigd om niet te aarzelen ten overstaan van de rijkdom die het sacrament van het huwelijk verschaft aan hun plannen van liefde, gesterkt door de steun die zij ontvangen van de genade van Christus, en door de mogelijkheid ten volle deel te nemen aan het leven van de Kerk. De jongeren en de angst om te trouwen 65. Veel jongeren hebben angst om te mislukken ten overstaan van het perspectief van een huwelijk, ook op grond van veel gevallen van het mislukken van een huwelijk. Daarom is het noodzakelijk met meer aandacht de diepe redenen van het afwijzen en de ontmoediging te onderscheiden. Men moet immers bedenken dat in veel gevallen die redenen juist te maken hebben met het bewustzijn van een doel dat – hoe gewaardeerd en zelfs gewenst ook – buitenproportioneel lijkt bij een redelijke inschatting van de eigen krachten, of met een onoverwinnelijke twijfel aan de bestendigheid van de eigen gevoelens. Meer dan een allergie voor de trouw en de stabiliteit van de liefde, die een onderwerp van verlangen blijven, is het vaak de bezorgdheid – of zelfs de angst – deze niet te kunnen garanderen die ertoe leidt ervan af te zien. De moeilijkheid, die op zich te overwinnen valt, wordt aangevoerd als bewijs van een radicale onmogelijkheid. Bovendien hebben soms aspecten van maatschappelijk gemak of economische problemen die samenhangen met de viering van de bruiloft, invloed op de beslissing niet te trouwen. 66. (27) In deze zin bestaat een nieuwe dimensie van de gezinspastoraal in het aandacht geven aan de werkelijkheid van het burgerlijk huwelijk tussen man en vrouw, het traditionele huwelijk en, met inachtneming van de verschillen, ook aan het samenwonen. Wanneer een verbintenis door een publieke band een aanzienlijke stabiliteit bereikt, wordt gekenmerkt door een diepe genegenheid, verantwoordelijkheid ten opzichte van het nageslacht, het vermogen beproevingen te overwinnen, dan kan zij worden gezien als een gelegenheid om te begeleiden in de ontwikkeling naar het sacrament van het huwelijk. Zeer vaak komt het integendeel tot een samenleven, niet met zicht op een mogelijk toekomstig huwelijk, maar zonder enige bedoeling om een institutionele relatie tot stand te brengen. 67. (28) Overeenkomstig de barmhartige blik van Jezus moet de Kerk met aandacht en zorg haar zwakste, door gewonde en verloren liefde getekende kinderen begeleiden en hun weer vertrouwen en hoop geven, als het licht van een vuurtoren van een haven of van een fakkel die te midden van de mensen wordt gedragen om hen te verlichten die de koers zijn kwijtgeraakt of zich in stormachtig weer bevinden. Ons ervan bewust zijnde dat de grootste barmhartigheid is de waarheid met liefde te spreken, gaan wij verder dan medelijden. Zoals de barmhartige liefde aantrekt en verenigt, zo verandert en verheft zij. Zij nodigt uit tot bekering. Zo verstaan wij op dezelfde wijze de houding van de Heer, die de overspelige vrouw niet veroordeelt, maar haar vraagt niet meer te zondigen (vgl. Joh. 8, 1-11). 68. Voor de Kerk gaat het erom uit te gaan van de concrete situaties van de gezinnen van vandaag, die alle behoefte hebben aan barmhartigheid, te beginnen bij die welke het meest te lijden hebben. In de barmhartigheid weerspiegelt zich immers de soevereiniteit van God, waarmee Hij steeds opnieuw trouw is aan zijn wezen, dat liefde is (vgl. 1Joh. 4, 8) en aan zijn verbond. De barmhartigheid is de openbaring van de trouw en de iditenteit van God met zichzelf en zo tegelijkertijd een uiting van de christelijke identiteit. Daarom doet de barmhartigheid niets af aan de waarheid. Zij is zelf geopenbaarde waarheid en nauw verbonden met de fundamentele waarheden van het geloof – de menswording, dood en verrijzenis van de Heer – en zonder deze
zou zij in het niets verdwijnen. De barmhartigheid is “het middelpunt van de openbaring van Jezus Christus” (MV, 25). DEEL DRIE De zending van het gezin vandaag Hoofdstuk I Gezin en evangelisatie Het evangelie van het gezin vandaag verkondigen in de verschillende contexten 69. (29) De synodale dialoog is blijven stilstaan bij enkele meest urgente pastorale kwesties die in eenheid “cum Petro et sub Petro” ter concretisering in de locale Kerken moeten worden toevertrouwd. De verkondiging van het evangelie van het gezin vormt een dringende noodzaak voor de nieuwe evangelisatie. De Kerk is geroepen deze te verwezenlijken met de tederheid van een moeder en de duidelijkheid van een lerares (vgl. Ef. 4, 15), in trouw aan de barmhartige kenosis van Christus. De waarheid wordt vlees in de menselijke broosheid, niet om haar te veroordelen, maar om haar te redden (vgl. Joh. 3, 16-17). Tederheid in het gezin – tederheid van God 70. Tederheid wil zeggen met vreugde geven en in de ander het gevoel wekken zich bemind te voelen. Zij komt in het bijzonder tot uitdrukking, wanneer men op delicate wijze zijn aandacht richt op de beperkingen van de ander, vooral wanneer deze heel evident naar voren komen. Met fijngevoeligheid en respect behandelen betekent wonden verzorgen en weer hoop geven, zodat men in de ander het vertrouwen weer doet opleven. Tederheid in de gezinsrelaties is de dagelijkse deugd die interne en relationele conflicten helpt overwinnen: Wat dit betreft, nodigt paus Franciscus ons uit hierover na te denken“Hebben wij de moed ons met tederheid de moeilijke situaties en de problemen van wie naast ons staat, aan te trekken, of geven wij de voorkeur aan onpersoonlijke oplossingen, die misschien wel doeltreffend zijn, maar verstoken van de warmte van het evangelie? Hoeveel behoefte aan tederheid heeft de wereld tegenwoordig! Geduld van God, nabijheid van God, tederheid van God” (Homilie ter gelegenheid van de Nachtmis op het Hoogfeest van Kertsmis, 24 december 2014). 71. (30) Evangeliseren is de verantwoordelijkheid van heel het volk van God, ieder overeenkomstig zijn eigen dienstwerk en charisma. Zonder het vreugdevolle getuigenis van echtgenoten en gezinnen, huiskerken, loopt ook een juiste verkondiging het gevaar niet te worden begrepen of te verdrinken in een zee van woorden die onze maatschappij kenmerkt (vgl. NMI, nr. 50). De synodevaders hebben meermaals onderstreept dat het katholieke gezin krachtens de genade van het sacrament van het huwelijk geroepen is zelf een actief subject te zijn van de gezinspastoraal. Het gezin als onderwerp van de pastoraal 72. De Kerk moet de gezinnen het gevoel geven tot de Kerk te behoren, een gevoel van “wij”, waarbij geen enkel lid wordt vergeten. Allen moet worden aangemoedigd de eigen vermogens te ontwikkelen en het plan van het eigen leven ten dienst van het Rijk Gods te verwezenlijken. Ieder gezin dat in de kerkelijke context is ingevoegd, moet opnieuw de vreugde van de
gemeenschap met andere gezinnen ontdekken om het algemeen welzijn van de maatschappij te dienen en ook door het gebruik van de sociale netwerken en de media een politiek, een economie en een cultuur ten dienste van het gezin bevorderen. Het is wenselijk de mogelijkheid te creëren van kleine gemeenschappen van gezinnen als levende getuigen van de evangelische waarden. Men neemt de behoefte waar om enkele gezinnen voor te bereiden, te vormen en verantwoordelijkheid te geven die andere kunnen begeleiden om christelijk te leven. Ook dienen de gezinnen te worden vermeld en bemoedigd die zich beschikbaar stellen om de zending “ad gentes” te vervullen. Ten slotte wordt er gewezen op het belang om de jongerenpastoraal te verbinden met de gezinspastoraal. De huwelijksliturgie 73. De voorbereiding op het huwelijk neemt gedurende lange tijd de aandacht van het bruidspaar in beslag. Het is noodzakelijk aan de viering van het huwelijk, die bij voorkeur wordt gehouden in de gemeenschap waartoe een of beide personen van het huwelijkspaar behoren, de nodige aandacht te besteden en daarbij vooral het juist geestelijke en kerkelijke karakter ervan te onderstrepen. Door middel van een hartelijke en vreugdevolle deelname ontvangt de christelijke gemeenschap onder aanroeping van de Heilige Geest het nieuwe gezin in haar midden, opdat het zich als huiskerk een deel voelt van de grote kerkelijke familie. De celebrant heeft veelvuldig de gelegenheid zich te richten tot een gemeenschap die bestaat uit personen die weinig deelnemen aan het kerkelijk leven of behoren tot een andere christelijke gezindte of religieuze gemeenschap. Daarom betreft het een kostbare gelegenheid voor de verkondiging van het evangelie van het gezin, die in staat is ook in de aanwezige gezinnen de herontdekking van het geloof en de liefde die van God komen, te wekken. De huwelijksviering is ook een gunstige gelegenheid om velen uit te nodigen tot de viering van het sacrament van de verzoening. Het gezin als werk van God 74. (31) Het zal van doorslaggevend belang zijn het primaat van de genade, en dus de mogelijkheden die de Geest in het sacrament schenkt, op de voorgrond te plaatsen. Het gaat erom te laten ervaren dat het evangelie van het gezin een vreugde is die “het hart en het hele leven vervult”, omdat wij in Christus zijn “bevrijd van de zonde, de droefheid, de innerlijke leegte, het isolement” (EG, nr. 1). In het licht van de parabel van de zaaier (vgl. Mat. 13, 3) is het onze taak mee te werken bij het zaaien: de rest is het werk van God. Wij mogen evenmin vergeten dat de Kerk die preekt over het gezin, een teken van tegenspraak is. 75. Het primaat van de genade wordt volledig duidelijk, wanneer het gezin verantwoording aflegt van het eigen geloof en de echtgenoten hun huwelijk als een roeping beleven. Wat dit betreft, stelt men voor: het gelovig getuigenis van christelijke echtgenoten te ondersteunen en te bemoedigen; gedegen trajecten voor de groei in de genade van het doopsel op te zetten, vooral in de fase van de jeugd; in de verkondiging en de catechese een symbolische, op de ervaring gebaseerde en veelzeggende taal te gebruiken, ook door middel van ontmoetingen en daarvoor speciaal bestemde cursussen voor werkers in de pastoraal, zodat men daadwerkelijk de ontvangers bereikt en hen opvoedt om de aanwezigheid van God onder de in het sacrament verenigde echtgenoten in een staat van voortdurende bekering aan te roepen en te herkennen. Missionaire bekering en vernieuwde taal
76. (32) Daarom wordt van heel de Kerk een missionaire bekering gevraagd: het is noodzakelijk niet te blijven stilstaan bij een puur theoretische verkondiging, die losstaat van de problemen van de mensen. Men mag nooit vergeten dat de geloofscrisis een crisis van huwelijk en gezin met zich heeft meegebracht en dientengevolge de overdracht van het geloof zelf van ouders op kinderen vaak onderbroken is. Tegenover een sterk geloof heeft het opdringen van sommige culturele perspectieven die het gezin en het huwelijk verzwakken, geen invloed.
77. (33) De bekering betreft ook het taalgebruik, wil dit daadwerkelijk veelzeggend zijn. De verkondiging moet doen ervaren dat het evangelie van het gezin een antwoord is op de diepste verwachtingen van de menselijke persoon: zijn waardigheid en de volle verwezenlijking in wederkerigheid, gemeenschap en vruchtbaarheid. Het gaat er niet alleen om een stelsel van normen te presenteren, maar waarden voor te houden en zo te beantwoorden aan de behoefte hieraan die men vandaag ook in de meest geseculariseerde landen vaststelt. 78. De christelijke boodschap moet bij voorkeur worden verkondigd in een taal die hoop wekt. Het is noodzakelijk een duidelijke en uitnodigende, open communicatie tot stand te brengen, die niet moraliseert, oordeelt en controleert en getuigenis aflegt van de morele leer van de Kerk, maar die tegelijkertijd ook gevoelig blijft voor de omstandigheden van de personen afzonderlijk. Daar het kerkelijk leergezag betreffende verschillende thema’s door velen niet meer wordt begrepen, voelt men de dringende behoefte aan een taal die in staat is allen, vooral de jongeren, te bereiken om de schoonheid van de gezinsliefde over te brengen en de betekenis te doen begrijpen van woorden als gave, huwelijksliefde, vruchtbaarheid en voortplanting. Bemiddeling via de cultuur 79. Voor een meer adequate overdracht van het geloof lijkt een bemiddeling via de cultuur noodzakelijk, die in staat is op coherente wijze de dubbele trouw aan het evangelie van Jezus en aan de hedendaagse mens tot uitdrukking te brengen. Zoals de zalige Paulus VI onderrichtte: “Het is met name aan ons, Herders van de Kerk, er met durf en wijsheid, in volledige trouw aan de inhoud, voor te zorgen dat voorzien wordt in de best aangepaste en meest werkzame methoden om de evangelische boodschap te communiceren met de mensen van onze tijd” (EN, 40). Het is in het bijzonder vandaag noodzakelijk het accent te leggen op het belang van een vreugdevolle en optimistische verkondiging van de waarheden van het geloof over het gezin en daarbij ook gebruik te maken van gespecialiseerde teams, die ervaring hebben met communicatie en op de juiste wijze rekening weten te houden met de problemen die voortvloeien uit de hedendaagse stijlen van leven. Het Woord van God als bron van spiritueel leven voor het gezin 80. (34) Het Woord van God is bron van leven en spiritualiteit voor het gezin. Heel de gezinspastoraal zal zich innerlijk moeten laten modelleren en de leden van de huiskerk moeten vormen door het biddend en kerkelijk lezen van de Heilige Schrift. Het Woord van God is niet alleen maar een blijde boodschap voor het privé leven van personen, maar ook een criterium van beoordeling en een licht voor het onderscheiden van de verschillende uitdagingen waarmee echtgenoten en gezinnen worden geconfronteerd.
81. In het licht van het Woord van God, dat vraagt om een onderscheiding in de meest verschillende situaties, moet de pastoraal rekening ermee houden dat er ten opzichte van katholieken die inzake huwelijk en gezin niet in volledige overeenstemming met de leer van de Kerk leven of daartoe niet in de gelegenheid zijn, een communicatie noodzakelijk is die openstaat voor de dialoog en vrij is van voororrdelen. De symfonie van de verschillen 82. (35)Tegelijkertijd hebben veel synodale vaders aangedrongen op een positievere benadering van de rijkdommen van de verschillende religieuze ervaringen zonder de moeilijkheden te verzwijgen. In deze verschillende religieuze werkelijkheden en in de grote culturele diversiteit die de naties kenmerkt, is het opportuun eerst de positieve mogelijkheden te waarderen en in het licht daarvan beperkingen en gebreken te beoordelen. 83. Uitgaande van de constatering van een religieuze en culturele veelheid, is het wenselijk dat de synode het beeld van een “synfonie van de verschillen” bewaart en op zijn juiste waarde schat. Er wordt naar voren gebracht hoe de huwelijks- en gezinspastoraal in haar geheel de positieve elementen moet waarderen die men tegenkomt in de verschillende religieuze en culturele ervaringen en die een “praeparatio evangelica” vertegenwoordigen. Door middel van een ontmoeting met personen die een weg van bewustzijn en verantwoordelijkheid naar de authentiek goederen van het huwelijk zijn ingeslagen, zal men een daadwerkelijke samenwerking voor de bevordering en de bescherming van het gezin tot stand kunnen brengen. Hoofdstuk II Gezin en vorming De voorbereiding op het huwelijk 84. (36) Het christelijk huwelijk is een roeping die men met een passende voorbereiding langs een weg van geloof, met een rijp onderscheidingsvermogen aanneemt, en mag niet alleen maar worden gezien als een culturele traditie of een maatschappelijk of juridisch vereiste. Daarom is het noodzakelijk trajecten te verwezenlijken die de persoon en het paar zo begeleiden dat met het meedelen van de inhoud, de levenservaring gepaard gaat, die door de hele kerkgemeenschap wordt geboden. 85. Om de roeping tot een christelijk huwelijk te doen begrijpen is het onontbeerlijk de voorbereiding op het sacrament te verbeteren, vooral de catechese vóór het huwelijk, die soms arm aan inhoud is en een integraal deel is van de gewone pastoraal. Het is belangrijk dat het huwelijkspaar hun geloof op verantwoorde wijze beleven, gebaseerd op de leer van de Kerk, die duidelijk en begrijpelijk wordt gepresenteerd. Ook de pastoraal betreffende het bruidspaar moet zich voegen in de algemene inzet van de christelijke gemeenschap om op adquate en overtuigende wijze de evangelische boodschap omtrent de waardigheid van de persoon, zijn vrijheid en het respect voor de mensenrechten te presenteren. 86. In de culturele verandering die aan de gang is, worden vaak modellen gepresenteerd, zo niet opgelegd, die in strijd zijn met de christelijke visie op het gezin. Daarom zullen
vormingstrajecten wegen van opvoeding moeten bieden die de mensen helpen op adequate wijze hun eigen verlangen naar liefde in de taal van de seksualiteit tot uitdrukking te brengen. In de culturele en maatschappelijke context van vandaag, waarin seksualiteit vaak wordt losgekoppeld van een plan van authentieke liefde, kan het gezin niet de enige plaats voor de opvoeding tot seksualiteit zijn, ook al blijft het de bevoorrechte ruimte voor de opvoeding. Daarom is het noodzakelijk echte pastorale trajecten in te richten ter ondersteuning van het gezin, die zowel op het individu als op het paar zijn gericht, met bijzondere aandacht voor leeftijd van de puberteit en de adolescentie, waarbij men de schoonheid van de seksualiteit in de liefde helpt ontdekken. Men signaleert in enkel landen de aanwezigheid van door de burgerlijke autoriteiten opgelegde opvoedingssprogramma’s die een inhoud laten zien die in strijd is met een echt menselijke en christelijke visie: in dezen dient men van de kant van de opvoeders vastberaden het recht op gewetensbezwaar te doen gelden. De vorming van de toekomstige priesters 87. (37) Herhaaldelijk is er herinnerd aan de noodzaak van een radicale vernieuwing van de pastorale praktijk in het licht van het evangelie van het gezin, waarbij de individualistische zienswijze die haar nog kenmerken, wordt overwonnen. Daarom heeft men meermaals aangedrongen op een vernieuwing van de opleiding van de priesters, de diakens, de catechisten en andere pastorale werkers door de gezinnen zelf hier meer bij te betrekken. 88. Het oorspronkelijke gezin is de schoot van de priesterlijke roeping, die zich voedt met het getuigenis ervan. Men neemt in ruime mate een groeiende behoefte waar om de gezinnen, in het bijzonder de vrouwelijke tegenwoordigheid, te betrekken bij de vorming van de priesters. Er wordt voorgesteld dat de seminaristen gedurende hun vorming passende periodes bij hun familie doorbrengen en bij het ervaring opdoen met de gezingspastoraal en het verwerven van een adequate kennis van de huidige toestand van de gezinnen worden begeleid. Bovendien moet men in overweging nemen dat sommige seminaristen uit moeilijke familieomstandigheden komen. Er wordt op gewezen dat de aanwezigheid van leken en die van de gezinnen, ook in de werkelijkheid van het seminarie, heilzaam is, opdat de kandidaten voor het priesterschap de waarde van de gemeenschap van de verschillende roepingen begrijpen. Bij de vorming tot het gewijde ambt mag men de affectieve en pyschologische ontwikkeling, ook door direct deel te nemen aan geëigende trajecten, niet verwaarlozen. De vorming van de clerus en de pastorale werkers 89. Bij de permanente vorming van de clerus en de pastorale werkers is het wenselijk dat men met de juiste instrumenten blijft zorgen voor de rijping van de affectieve en psychologische rijping, die voor hen onontbeerlijk zal zijn voor een pastorale begeleiding van de gezinnen. Er wordt voorgesteld dat het diocesaan bureau voor gezinnen en de andere pastorale bureaus hun samenwerking met het oog op een efficiënter pastoraal handelen intensiveren. Gezin en publieke instellingen 90. (38) Eveneens is de noodzaak onderstreept van een evangelisatie die vrijmoedig culturele, maatschappelijke, politieke en economische omstandigheden aanklaagt, zoals de overdreven ruimte die wordt gegeven aan de logica van de markt, die een authentiek gezinsleven belemmeren en daardoor discriminatie, armoede, uitsluiting en geweld met zich meebrengen.
Daarom dient een dialoog en een samenwerking met de maatschappelijke structuren te worden ontwikkeld en dienen leken die zich als christenen inzetten op cultureel en maatschappelijkpolitiek vlak, te worden bemoedigd en ondersteund. 91. In aanmerking genomen dat het gezin “de eerste, levenskrachtige cel van de maatschappij” (AA, 11) is, moet het zijn roeping tot ondersteuning van het maatschappelijk leven in al zijn aspecten opnieuw ontdekken. Het is dringend noodzakelijk dat de gezinnen door zich te verenigen de manieren vinden voor interactie met de politieke, economische en culturele instellingen om een rechtvaardigere maatschappij op te bouwen. De samenwerking met de publieke instellingen blijkt in alle contexten niet altijd even gemakkelijk. Het begrip gezin komt bij veel instellingen immers niet overeen met het christelijke of met de natuurlijke betekenis ervan. De gelovigen leven in contact met verschillende antropologische modellen, die vaak hun wijze van denken beïnvloeden of radicaal veranderen. Familieverenigingen en katholieke bewegingen zouden moeten samenwerken om de werkelijke aangelegenheden van het gezin onder de aandacht van de maatschappelijke en politieke instellingen te brengen en de praktijken aan te klagen die de stabiliteit ervan in gevaar brengen. Het sociaal-politieke engagement ten gunste van het gezin 92. Christenen moeten zich op een directe wijze engageren in een een sociaal-politieke context door actief deel te nemen aan processen van besluitvorming en de aangelegenheden van de sociale leer van de Kerk in het institutionele debat in te brengen. Dit engagement zou de ontwikkeling van adequate programma’s kunnen begunstigen om jongeren en behoeftige gezinnen die het risico lopen van maatschappelijk isolament en uitsluiting, te helpen. In de verschillende nationale en internationale contexten is het nuttig opnieuw het “Charter van de rechten van het gezin” naar voren te brengen en daarbij het verband hiervan met de “Verklaring van de Rechten van de Mens” te onderstrepen. Armoede en risico van woeker 93. In verschilende gezinnen die ten gevolge van werkeloosheid of onzekere arbeidsomstandigheden, een groot aantal kinderen of gebrek aan sociaal-medische zorg in een situatie van economische armoede verkeren, gebeurt het niet zelden dat sommigen het slachtoffer worden van woeker, omdat zij geen krediet kunnen krijgen. Wat dit betreft, wordt er voorgesteld economische structuren te creëren voor een adequate steun om deze gezinnen te helpen. De begeleiding van het bruidspaar op de weg van voorbereiding op het huwelijk 94. (39) De complexe maatschappelijke werkelijkheid en de uitdagingen die het gezin vandaag is geroepen onder ogen te zien, vragen om een grotere inzet van heel de christelijke gemeenschap voor de voorbereiding van de huwenden op het huwelijk. Het is noodzakelijk het belang van de deugden in herinnering te roepen. Hieronder blijkt de kuisheid een kostbare voorwaarde te zijn voor een echte groei van de liefde tussen de personen. Wat deze noodzaak betreft, hebben de synodale vaders eensgezind de behoefte onderstreept aan een grotere betrokkenheid van heel de gemeenschap. Daarbij hebben zij, naast de verworteling van de
voorbereiding op het huwelijk in de weg van de christelijke initiatie door de band met het doopsel en de andere sacramenten te benadrukken, ook een bijzondere plaats gegeven aan het getuigenis van de gezinnen zelf. 95. Het is wenselijk de thema’s betreffende de vorming bij de programma’s vóór het huwelijk te verbreden, zodat deze trajecten worden van een opvoeding tot het geloof en het huwelijk. Zij zouden de vorm van een weg moeten aannemen die gericht is op het onderscheiden van de roeping als persoon en als paar. Daarvoor is het nodig een betere synergie tot stand te brengen tussen de verschillende terreinen van de pastoraal – jongerenpastoraal, gezinspastoraal, catechese, bewegingen en verenigingen -, en wel zo dat het programma van de vorming een meer kerkelijke inhoud krijgt. Van meerdere kanten wordt de behoefte beklemtoond aan een vernieuwing van de gezinspastoraal in het kader van een algemene pastoraal die in staat is alle fases van het leven te omvatten met een volledige vorming die de ervaring en de waarde van het getuigenis inhoudt. De trajecten van voorbereiding op het huwelijk dienen ook door getrouwde paren te worden aangeboden die in staat zijn de bruidsparen vóór het huwelijk en in de eerste jaren van het huwelijksleven te begeleiden door zo de huwelijkse dienstbaarheid tot haar recht te laten komen. De begeleiding van de eerste jaren van het huwelijksleven 96. (40) De eerste jaren van het huwelijk zijn een vitale en delicate periode, gedurende welke het paar groeit in het bewustzijn van de uitdagingen en de betekenis van het huwelijk. Vandaar de behoefte aan een pastorale begeleiding die doorgaat na de viering van het sacrament (vgl. FC, deel III). In deze pastoraal blijkt de aanwezigheid van echtparen met ervaring van groot belang te zijn. De parochie wordt beschouwd als de plaats waar ervaren paren ter beschikking kunnen worden gesteld van de jongere paren, met eventuele bijstand van verenigingen, kerkelijke bewegingen en nieuwe gemeenschappen. Het is noodzakelijk echtparen aan te moedigen tot een fundamentele houding van het aanvaarden van de grote gave van kinderen. Het belang van een spiritualiteit van het gezin, het gebed en de deelname aan de zondagsliturgie dient te worden onderstreept door de paren aan te moedigen regelmatig bijeen te komen om de groei in het geestelijk leven en de solidariteit bij concrete levensbehoeften te bevorderen. Liturgie, devotionele praktijken en eucharistievieringen voor gezinnen, vooral op de verjaardag van het huwelijk, zijn vermeld als van wezenlijk belang om de evangelisatie door het gezin te begunstigen. 97. Niet zelden heeft er in de eerste jaren van het huwelijksleven een zekere introversie van het paar plaats, met als gevolg een isolering van de maatschappelijke context. Daarom is het noodzakelijk het jonge paar de nabijheid van de gemeenschap te laten voelen. Men is er unaniem van overtuigd dat het delen van ervaringen van het huwelijksleven de nieuwe gezinnen helpt om te rijpen tot een groter bewustzijn van de schoonheid en de uitdagingen van het huwelijk. Een versterking van het net van relaties tussen de paren en het scheppen van veelbetekenende banden is noodzakelijk voor de rijping van de gezinsdimensie. Daar vaak vooral kerkelijke bewegingen en groepen deze ogenblikken van groei en vorming bieden en garanderen, is het wenselijk dat de inspaningen die erop gericht zijn de jonggehuwden voortdurend te begeleiden, vooral op diocesaan niveau toenemen. HOOFDSTUK III
Gezin en kerlijke begeleiding De pastorale zorg voor hen die een burgerlijk huwelijk hebben gesloten of samenwonen 98. (41) Terwijl de synode het christelijk huwelijk blijft verkondigen en bevorderen, moedigt zij ook de pastorale onderscheiding aan van de situaties van zovelen die deze werkelijkheid niet meer beleven. Het is belangrijk in pastorale dialoog te treden met deze personen om de aandacht te vestigen op de elementen van hun leven die kunnen leiden tot een meer openstaan voor het evangelie van het huwelijk in zijn volheid. De herders moeten elementen zoeken die de evangelisatie en de menselijke en geestelijke groei kunnen begunstigen. Een nieuwe gevoeligheid van de hedendaagse pastoraal bestaat in het begrijpen van de positieve elementen die aanwezig zijn in een burgerlijk huwelijk en, met inachtneming van de verschillen in samenwonen. Het is noodzakelijk dat wij in het voorstel van de Kerk ook constructieve elementen in de situaties die nog niet of niet meer hieraan beantwoorden, aangeven, waarbij wij wel echter duidelijk de christelijke boodschap bevestigen. 99. Het sacrament van het huwelijk is als trouwe en onlosmakelijke verbintenis tussen een man en een vrouw die geroepen zijn om elkaar wederzijds te ontvangen en het leven te ontvangen, een grote genade voor de menselijke familie. De Kerk heeft de plicht en de zending deze genade aan iedereen en in iedere context te verkondigen. Zij moet ook in staat zijn allen die een burgerlijk huwelijk hebben gesloten of samenwonnen, te begeleiden in de geleidelijke ontdekking van de kiemen van het Woord die daarin verborgen zijn, om ze op hun juiste waarde te schatten tot aan de volheid van de sacramentele vereniging. Op weg naar het sacrament van het huwelijk 100. (42) Er is ook opgemerkt dat in veel landen een “toenemend aantal paren samenleeft ad experimentum zonder een canoniek of burgerlijk huwelijk”(vgl. Instrumentum laboris, nr. 81). In sommige landen gebeurt dit in het bijzonder bij het traditionele huwelijk, dat wordt overeengekomen tussen families en vaak in verschillende fases wordt gevierd. In andere landen groeit daarentegen voortdurend het aantal van degenen die na lange tijd samengewoond te hebben vragen om de viering van het huwelijk in de kerk. Eenvoudig samenwonen wordt dikwijls gekozen ten gevolge van een algemene mentaliteit tegen instellingen en definitieve verplichtingen, maar ook omdat men wacht op een bestaanszekerheid (werk en vast salaris). In andere landen ten slotte zijn de feitelijke verbintenissen zeer talrijk, niet alleen vanwege het afwijzen van de waarden van huwelijk en gezin, maar vooral door het feit dat huwen wordt opgevat als een luxe vanwege de maatschappelijke omstandigheden, zodat materiële ellende ertoe aanzet in feitelijke verbintenissen te leven. 101. (43) Al deze situaties dienen op een constructieve wijze onder ogen te worden gezien door te trachten ze te veranderen in gelegenheden voor een weg naar de volheid van het huwelijk en het gezin in het licht van het evangelie. Het gaat erom deze aan te grijpen en te begeleiden met geduld en fijngevoeligheid. Daarvoor is het aantrekkelijk getuigenis van authentieke christelijke gezinnen, als subject van de evangelisatie van het gezin, belangrijk. 102. De keuze voor een burgerlijk huwelijk of in verschillende gevallen voor samenwonen wordt vaak niet gemotiveerd door vooroordelen of verzet ten opzichte van een sacramentele verbintenis, maar door culturele of toevallige situaties. In veel omstandigheden is de beslissing om samen te leven een teken van een relatie die een vaste structuur wil vinden en wil openstaan voor een perspectief van volheid. Deze wil, die zich vertaalt in een duurzame, betrouwbare
band, die openstaat voor het leven, kan worden beschouwd als een voorwaarde om een weg van groei te beginnen die openstaat voor de mogelijkheid van een sacramenteel huwelijk: een mogelijk goed dat meer dan als een moeilijk te verwezenlijken ideaal moet worden verkondigd als een gave die het huwelijks- en gezinsleven versterkt. 103. Om deze pastorale noodzaak aan te pakken dient de christelijke gemeenschap zich vooral op lokaal niveau ervoor in te zetten de aan haar eigen stijl van opname te versterken. Door middel van de pastorale dynamiek van persoonlijke relaties is het mogelijk concreet vorm te geven aan een gezonde pedagogie die bezield door de genade en op respectvolle wijze een geleidelijke opening van de geesten en de harten voor de volheid van Gods plan begunstigt. Op dit terrein speelt het christelijk gezin dat met zijn leven getuigt van de waarheid van het evangelie, een belangrijke rol. De zorg voor de gewonde gezinnen (hen die uit elkaar zijn gegaan, gescheiden zijn en niet hertrouwd, gescheiden zijn en zijn hertrouwd, eenoudergezinnen) 104. (44) Wanneer gehuwden problemen ervaren in hun relatie, moeten zij kunnen rekenen op de hulp en de begeleiding van de Kerk. De pastoraal van de naastenliefde en de barmhartigheid streven naar het herstel van personen en relaties. De ervaring laat zien dat met een passende hulp en met de verzoenende werking van de genade een groot percentage van huwelijkscrises op voldoende wijze wordt overwonnen. Weten te vergeven en zich vergeven voelen is een fundamentele ervaring in het gezinsleven. De vergeving tussen gehuwden maakt het mogelijk een liefde te ervaren die voor eeuwig is en nooit voorbijgaat (vgl. 1 Kor. 13, 8). Soms blijkt het echter moeilijk voor wie de vergeving van God heeft ontvangen, de kracht te hebben om een authentieke vergeving aan te bieden die de persoon doet herboren worden. De vergeving in het gezin 105. Op het terrein van de relaties in het gezin is om verschillende redenen de noodzaak van verzoening bijna dagelijks aan de orde. Onbegrip, te wijten aan relaties met de oorspronkelijke familie, een conflict tussen verschillende gewortelde gewoontes, verschil van opvatting betreffende de opvoeding van de kinderen, bezorgdheid door economische moeilijkheden, spanning die ontstaat ten gevolge van het verlies van werk: dit zijn enkele van de gangbare motieven die conflicten veroorzaken, en om deze te overwinnen is er een voortdurende bereidheid nodig om de redenen van de ander te begrijpen en elkaar te vergeven. De moeizame kunst van het herstellen van de relatie heeft niet alleen de steun van de genade nodig, maar ook de bereidheid om hulp van buiten te vragen. In dezen moet blijken dat de christelijke gemeenschap werkelijk klaar staat. In de droevigste gevallen, zoals dat van echtelijk bedrog, is een ware herstelwerkzaamheid noodzakelijk, waartoe men bereid moet zijn. Een verbroken overeenkomst kan worden hersteld: vanaf de voorbereiding op het huwelijk moet men tot deze hoop worden opgevoed. Hier dient herinnerd te worden aan het belang van de werking van de Heilige Geest bij de zorg voor gewonde mensen en gezinnen en aan de noodzaak van geestelijke wegen die door ervaren bedienaren worden begeleid. Het is immers waar dat de Geest, “die de Kerk het “licht van het geweten” noemt, het diepste van de menselijke harten doordringt en vervult. Door middel van deze bekering in de Heilige Geest stelt de mens zich open voor de vergeving” (DeV, 45). “De grote stroom van de barmhartigheid”
106. (45) Op de synode heeft duidelijk de noodzaak weerklonken van moedige pastorale keuzes. Door krachtig de trouw aan het evangelie van het gezin opnieuw te bevestigen en te erkennen dat uit elkaar gaan en scheiding altijd een wonde zijn die de echtgenoten die ze meemaken, en de kinderen veel verdriet doen, hebben de synodevaders gewezen op de dringende noodzaak van nieuwe pastorale wegen, die uitgaan van de effectieve werkelijkheid van de zwakheden van het gezin, in de wetenschap dat deze vaak meer worden “ondergaan” met lijden, dan dat hiervoor in volledige vrijheid is gekozen. Het betreft situaties die verschillend zijn hetzij door persoonlijke, hetzij door maatschappelijk-economische factoren. Er is een gedifferentieerde blik noodzakelijk, zoals de heilige Johannes Paulus II aangaf (vgl. FC, nr. 84). 107. Zorgen voor gewonde gezinnen en hun de oneindige barmhartigheid van God laten voelen wordt door allen beschouwd als een fundamenteel beginsel. De houding ten opzichte van de betrokken personen is echter verschillend. Enerzijds zijn er degenen die het voor noodzakelijk houden hen die niet in een huwelijksband leven, aan te moedigen de weg van de terugkeer weer op te gaan. Andersijds zijn er degenen die deze personen steunen en hen uitnodigen naar voren te kijken, uit de gevangenis van de woede, de teleurstelling, de pijn en de eenzaamheid te komen om weer op weg te gaan. Zeker, zo bevestigen anderen, deze kunst van begeleiding vereist een verstandige en barmhartige onderscheiding, evenals het vermogen om het verschil in de individuele sitaties te begrijpen. 108. Men mag niet vergeten dat de ervaring van het mislukken van een huwelijk altijd een nederlaag is voor allen. Daarom heeft ieder na zich bewust te zijn geworden van de eigen verantwoordelijkheden behoefte eraan weer vertrouwen en rust te vinden. Allen moeten barmhartigheid geven en schenken. Bij het mislukken van een huwelijk dient hoe dan ook de gerechtigheid ten opzichte van alle betrokken partijen (echtgenoten en kinderen) te worden bevorderd. De Kerk heeft de plicht van echtgenoten die uit elkaar zijn gegaan of zijn gescheiden, te vragen elkaar met respect te behandelen, vooral omwille van het welzijn van de kinderen, die zij nog niet meer leed moeten berokkenen. Sommigen vragen dat ook de Kerk een overeenkomstige houding laat zien ten opzichte van hen die de overeenkomst hebben verbroken. “Uit het hart van de Drie-eenheid, uit het diepste van het mysterie van God ontspringt en vloeit onophoudelijk de grote stroom van barmhartigheid. Deze bron zal nooit kunnen opdrogen, hoe velen er ook zijn die tot haar naderen. Telkens als iemand er behoefte aan zal hebben, zal hij tot haar kunnen komen, omdat de barmhartigheid van God eindeloos is” (MV, 25). De kunst van de begeleiding 109. (46) Naar ieder gezin moet vóór alles worden geluisterd met respect en liefde door tochtgenoten te worden, zoals Christus met zijn leerlingen op de weg van Emmaus. Voor deze situaties gelden in het bijzonder de woorden van paus Franciscus: “De Kerk zal haar leden priesters, religieuzen en leken - in deze “kunst van het begeleiden” moeten inwijden, opdat allen leren altijd de sandalen uit te doen voor het heilige land van de ander (vgl. Ex. 3, 5). Wij moeten aan onze tocht het heilzame ritme geven van de nabijheid, met een respectvolle blik vol medeleven, die echter tegelijkertijd geneest, bevrijdt en aanmoedigt te leven in het christelijk leven (EG, nr. 169).
110. Velen hebben hebben de verwijzing van de synodevaders naar het beeld van Christus die de leerlingen van Emmaus vergezelt, gewaardeerd. Dicht bij het gezin staan als een reisgenoot betekent voor de Kerk een wijze en gedifferentieerde houding aannemen. Soms is het nodig nabij te blijven en in stilte te luisteren; dan weer ervoor te gaan staan om de weg te wijzen waarop men moet voortgaan;dan weer erachter te staan om te ondersteunen en te bemoedigen. De Kerk maakt in liefdevol delen zich de vreugden en de verwachtigen, het verdriet en de angsten van ieder gezin tot de hare. 111. Men wijst erop dat op dit terrein van de gezinspastoraal de grootste steun wordt geboden door de kerkelijke bewegingen en verenigingen, waarin de gemeenschapsdimensie het meest wordt onderstreept en beleefd. Tegelijkertijd is het ook belangrijk de priesters specifiek voor te bereiden op dit dienstwerk van troost en zorg. Van meerdere kanten komt de uitnodiging gespecialiseerde centra in te richten waar priesters en/of religieuzen in het bijzonder leren te zorgen voor de gewonde gezinnen en zich ervoor inzetten hun weg te begeleiden in de christelijke gemeenschap, die niet altijd erop is voorbereid deze taak op adequate wijze te vervullen. Zij die uit elkaar zijn gegaan, en zij die gescheiden zijn, maar trouw blijven aan de huwelijksband 112. (47) Een bijzondere onderscheiding is onmisbaar om hen die uit elkaar zijn gegaan, gescheiden, in de steek gelaten zijn. Vooral moeten wij ons het lijden aantrekken – en dit tot zijn waarde laten komen – van hen die ten onrechte moeten ondergaan dat ze uit elkaar gaan, scheiden of in de steek gelaten worden, of door mishandelingen van de echtgenoot gedwongen zijn het samenleven te verbreken. Vergeving voor geleden onrecht is niet gemakkelijk, maar het is een weg die de genade mogelijk maakt. Vandaar de noodzaak van een pastoraal van verzoening en bemiddeling door gespecialiseerde, in de bisdommen te vestigen luistercentra. Eveneens dient altijd te worden onderstreept dat het absoluut noodzakelijk is zich loyaal en constructief rekenschap te geven van de gevolgen van het uit elkaar gaan of de scheiding voor de kinderen, die in elk geval de slachtoffers zijn van de situatie. Zij mogen geen “object” zijn waarover men met elkaar twist, en er moeten betere vormen gezocht te worden, opdat zij het trauma van de splijting van het gezin kunnen overwinnen en op een zo sereen mogelijke wijze kunnen opgroeien. De Kerk zal in elk geval altijd het onrecht moeten benadrukken dat vaak voortkomt uit een toestand van scheiding. Bijzondere aandacht dient te worden geschonken aan de begeleiding van eenoudergezinnen, in het bijzonder dienen de vrouwen te worden geholpen die alleen de verantwoordelijkheid voor het huis en de opvoeding van de kinderen moeten dragen. 113. Van verschillende kanten wijst men erop dat een barmhartige houding jegens hen van wie de huwelijksrelatie is stukgelopen, erom vraagt aandacht te besteden aan de verschillende objectieve en subjectieve aspecten die de breuk ervan hebben bepaald. Veel stemmen benadrukken dat het drama van een scheiding vaak eindigt in lange periodes van conflicten, die, in het geval dat er kinderen zijn, nog groter leed hebben veroorzaakt. Hierop volgt dan ook nog de beproeving van de eenzaamheid waarin de partner terechtkomt die in de steek is gelaten of die de moed heeft gehad een samenleven te verbreken dat werd gekenmerkt door voortdurende en ernstige mishandelingen. Het betreft situaties waarvoor men een bijzondere zorg verwacht van de kant van de christelijke gemeenschap, vooral ten opzichte van eenoudergezinnen, waar soms ten gevolge van een onzekere werksituatie, moeite om de kinderen te onderhouden, het gebrek aan een huis economische problemen ontstaan.
De toestand van hen die geen nieuwe verbintenis aangaan, maar trouw blijven aan de huwelijksband, verdient alle waardering en steun van de kant van de Kerk, die de plicht heeft hun het gelaat van een God te laten zien die nooit in de steek laat en altijd in staat is weer kracht en hoop te schenken. De stroomlijning van de procedures en het belang van het geloof in geval van nietigverklaring 114. (48) Een groot aantal vaders heeft de noodzaak onderstreept de procedures voor de erkenning van de zaken van nietigverklaring meer toegankelijk en soepeler, zo mogelijk kosteloos, te maken. Onder de voorstellen is er gewezen op: het afschaffen van de noodzaak van de dubbele conforme uitspraak; de mogelijkheid om een administratieve weg onder verantwoordelijkheid van de diocesane bisschop in te stellen; een verkort proces, op te starten in de gevallen van evidente nietigheid. Enkele vaders verklaren zich echter tegen deze voorstellen, omdat zij niet een betrouwbaar oordeel zouden garanderen. Er moet benadrukt worden dat het in al deze gevallen gaat om het vaststellen van de waarheid betreffende de geldigheid van de huwelijksband. Volgens andere voorstellen zou verder de mogelijkheid in overweging genomen dienen te worden om de rol van het geloof van de toekomstige echtgenoten met betrekking tot de geldigheid van het huwelijk duidelijk te laten uitkomen, waarbij men eraan vasthoudt dat tussen gedoopten alle geldige huwelijken sacramenteel zijn. 115. Er wordt gewezen op een brede consensus dat het het gepast is de procedures voor de erkenning van de gevallen van nietigverklaring van het huwelijk toegankelijker en gemakkelijker, mogelijk, kosteloos te maken, Wat het kosteloos zijn betreft, stellen sommigen voor in de bisdommen een vaste dienst voor kosteloos advies in te stellen. Omtrent de dubbele conforme uitspraak bestaat er een brede overeenstemming betreffende het afschaffen hiervan, behoudens de mogelijkheid van beroep door de verdediger van de band of een van de partijen. Omgekeerd heeft de mogelijkheid van een administratieve procedure onder verantwoordelijkheid van de diocesane bisschop niet unaniem instemming gevonden, aangezien enkelen wijzen op problematische aspecten ervan. Anderzijds is er een grotere overeenstemming betreffende de mogelijkheid van een korter canoniek proces in de gevallen van duidelijke nietigheid. Wat het belang van het persoonlijk geloof van het bruidspaar voor de geldigheid van de consensus betreft, wijst men op een overeenstemming over het belang van de kwestie en een verscheidenheid in benadering bij het uitdiepen hiervan. De voorbereiding van de medewerkers en de uitbreiding van de rechtbanken 116. (49) Omtrent de stroomlijning van de procedure van huwelijksprocessen, zoals door velen gevraagd, moet naast de voorbereiding van voldoende behandelaars, clerici en leken die zich met voorrang hieraan wijden, de verantwoordelijkheid van de diocesane bisschop benadrukt worden, die in zijn bisdom daarvoor speciaal opgeleide consulenten zou kunnen belasten die kosteloos de partijen raad kunnen geven over de geldigheid van het huwelijk. Deze functie kan door een bureau of gekwalificeerde personen worden uitgeoefend (vgl. DC, art. 113, 1). 117. Er wordt voorgesteld dat in ieder bisdom kosteloos diensten voor informatie, advies en bemiddeling verbonden met de gezinspastoraal worden gegarandeerd, die vooral ter beschikking staan van mensen die gescheiden zijn, of paren die in een crisis verkeren. Een
dergelijke gekwalificeerde dienst zou de mensen helpen het juridische traject te beginnen, dat in de geschiedenis van de Kerk de meest betrouwbare weg van onderscheiding blijkt te zijn om de werkelijke geldigheid van het huwelijk te verifiëren. Bovendien wordt er van verschillende kanten gevraagd om een uitbreiding en een grotere decentralisering van de kerkelijke rechtbanken gevraagd en deze gekwalificeerd en competent personeel ter beschikking te stellen. Gemeenschappelijke pastorale lijnen 118. (50) Personen die gescheiden, maar niet opnieuw gehuwd zijn en die dikwijls getuigen zijn van huwelijkse trouw, dienen aangemoedigd te worden in de eucharistie het voedsel te vinden dat hen ondersteunt in hun toestand. De locale gemeenschap en de herders moeten deze personen begeleiden met zorg, vooral wanneer er kinderen zijn of hun toestand van armoede ernstig is. 119. Van verschillende kanten gaan stemmen op die zeggen dat de aandacht voor concrete gevallen in verband dient te worden gebracht met de noodzaak gemeenschappelijke pastorale lijnen te bevorderen. Een gebrek hieraan draagt er toe bij de verwarring en verdeeldheid te vergroten en veroorzaakt een schrijnend leed bij degenen die het mislukken van een huwelijk meemaken en zich soms onterecht veroordeeld voelen. Zo ziet men bijvoorbeeld dat sommige gelovigen die gescheiden zijn en geen nieuwe verbintenis zijn aangegaan, de scheiding zelf als zondig beschouwen en zich zo onthouden van het ontvangen van de sacramenten. Bovendien doen zich gevallen voor van mensen die gescheiden zijn en opnieuw een burgerlijk huwelijk hebben gesloten en om verschillende redenen in onthouding leven en niet weten dat zij tot de sacramenten mogen naderen op een plaats waar hun toestand niet bekend is. Er zijn vervolgens situaties van ongeordende verbintenissen van mensen die in het forum internum voor de weg van de onthouding hebben gekozen en daarom tot de sacramenten mogen naderen, daarbij ervoor zorgend geen aanstoot te wekken. Het betreft voorbeelden die de noodzaak bevestigen van de kant van de Kerk duidelijke aanwijzingen te verschaffen, opdat haar kinderen die zich in bijzondere omstandigheden bevinden, zich niet gediscrimineerd voelen. De integratie van hen die gescheiden zijn en opnieuw een burgerlijk huwelijk zijn aangegaan, in de christelijke gemeenschap 120. (51) Ook de situaties van hen die gescheiden en opnieuw gehuwd zijn, vereisen een aandachtige onderscheiding en een begeleiding met groot respect, waarbij ieder taalgebruik en iedere houding die hun het gevoel geeft gediscrimineerd te worden, vermeden dient te worden en hun deelname aan het leven van de gemeenschap bevorderd dient te worden. De zorg voor hen op zich nemen is voor de christengemeenschap geen verzwakking van haar geloof en haar getuigenis omtrent de onontbindbaarheid van het huwelijk, integendeel, juist in deze zorg brengt zij haar naastenliefde tot uitdrukking. 121. Van veel kanten wordt er gevraagd dat de aandacht voor en de begeleiding van hen die gescheiden zijn en opnieuw een burgerlijk huwelijk zijn aangegaan, zich richten op een steeds grotere integratie van hen in het leven van de christelijke gemeenschap, daarbij rekening houdend met de verscheidenheid van de uitgangssituaties. Zonder iets af te doen aan de voorstellen van Familiaris Consortio 84 dienen de vormen van de nu gepraktiseerde uitsluiting op liturgisch-pastoraal, opvoedkundig en charitatief gebied opnieuw overwogen te worden. Daar deze gelovigen niet buiten de Keerk staan, stelt men voor na te denken over de mogelijkheid deze vormen van uitsluiting te laten vervallen. Bovendien is het, nog steeds om een grotere integratie van hen in de christelijke gemeenschap te bevorderen, noodzakelijk op
grond van het prioritair belang van de minderjarige bijzondere aandacht te besteden aan hun kinderen, gegeven de onvervangbare opvoedkundige rol van de ouders. Het is goed dat deze wegen van pastorale integratie van hen die gescheiden zijn en opnieuw een burgerlijk huwelijk zijn aangegaan, vooraf worden gegaan door een adequate onderscheiding van de kant van de herders omtrent de onomkeerbaarheid van de situatie en het geloofsleven van het paar in de nieuwe verbintenis, dat deze gepaard gaan met een sensibilisering van de christelijke gemeenschap inzake de opname van betreffende personen en volgens de wet van de geleidelijkheid, die de rijping van het geweten in acht neemt, worden verwezenlijkt. De weg van boetedoening 122. (52) Er is nagedacht over de mogelijkheid dat zij die gescheiden en opnieuw gehuwd zijn, toegang hebben tot de sacramenten van de verzoening en van de eucharistie. Verschillende synodevaders hebben met aandrang gepleit ten gunste van de huidige leer krachtens de constitutieve relatie tussen de eucharistie en de gemeenschap met de Kerk en haar onderricht betreffende het onontbindbaar huwelijk. Anderen hebben zich uitgesproken voor een niet algemeen toelaten tot de tafel van de eucharistie in bepaalde bijzondere omstandigheden en op zeer precieze voorwaarden, vooral wanneer het onomkeerbare en met morele verplichtingen jegens de kinderen samenhangende gevallen betreft, die onterecht daaronder te lijden zouden hebben. Een eventueel naderen tot de sacramenten zou voorafgegaan dienen te worden door een weg van boetedoening onder verantwoordelijkheid van de diocesane bisschop. De kwestie moet nog uitgediept worden, waarbij men het verschil voor ogen moet houden tussen objectieve toestand van zonde en verzachtende omstandigheden, aangezien “de toerekenbaarheid van en de verantwoordelijkheid voor een daad verminderd of zelfs opgeheven kunnen worden” door verschillende “psychische of sociale factoren” (CKK, nr. 1735). 123. Om de bovengenoemde thematiek aan te pakken bestaat er in het algemeen overeenstemming over het idee van een weg van verzoening of een weg van boetedoening onder gezag van de bisschop voor gelovigen die zijn gescheiden en opnieuw een burgerlijk huwelijk zijn aangegaan en die zich in een onomkeerbare situatie van samenleven bevinden. Met verwijzing naar Familiaris Consortio 84 wordt er een traject van bewustwording van het mislukken van het huwelijk en de daardoor veroorzaakte wonden voorgesteld met berouw, verifiëren van de eventuele nietigheid van het huwelijk, inzet voor een geestelijke gemeenschap en de beslissing te leven in onthouding. Anderen verstaan onder weg van boetedoening een door een daartoe gedelegeerde priester begeleid proces van verheldering en nieuwe oriëntatie na de mislukking die men heeft meegemaakt. Dit proces zou de betrokkene moeten brengen tot een eerlijk oordeel over de eigen toestand, waarbij ook de priester zelf een eigen inschatting kan doen rijpen om gebruik te maken van de bevoegdheid overeenkomstig de situatie te kunnen binden en ontbinden. Inzake de verdieping omtrent de objectieve situatie van zonde en morele toerekeningsvatbaarheid stellen sommigen voor de Brief aan de bisschoppen van de katholieke Kerk omtrent het ontvangen van de eucharistische communie door gelovigen die gescheiden zijn en opnieuw een burgerlijk huwelijk zijn aangegaan van de Congregatie voor de Geloofsleer (14 spetember 1994) en de Verklaring omtrent het toelaten tot de communnie van hen die gescheiden zijn en opnieuw een burgerlijk huwelijk zijn aangegaan van de Pauselijke Raad voor Wetsteksten (24 juni 2000) in overweging te nemen.
De geestelijke deelname aan de kerkelijke communie 124. (53) Enkele vaders hebben verdedigd dat personen die gescheiden en opnieuw gehuwd zijn of samenwonen, met vrucht hun toevlucht kunnen nemen tot de geestelijke communie. Ander vaders hebben zich afgevraagd, waarom zij dan niet mogen naderen tot de sacramentele. Derhalve dient te worden aangedrongen op een uitdieping van de thematiek om de bijzonderheid van de twee vormen en hun verband met de theologie van het huwelijk naar voren te doen komen. 125. De kerkelijke weg van inlijving bij Christus, begonnen met het doopsel, komt ook voor gelovigen die gescheiden zijn en opnieuw een burgerlijk huwelijk zijn aangegaan, geleidelijk door een voortdurende bekering tot stand. Bij dit traject zijn er verschillende manieren waarop zij worden uitgenodigd hun leven te conformeren aan de Heer Jezus, die hen met zijn genade in de kerkgemeenschap behoedt. Zoals Familiaris Consortio 84 ook nog voorstelt, worden onder deze vormen van deelname aanbevolen het luisteren naar het Woord van God, de deelname aan de eucharistieviering, het volharden in het gebed, de werken van naastenliefde, de gemeenschappelijke initiatieven van gerechtigheid, de opvoeding van de kinderen in het geloof, de geest van boetedoening, dit alles ondersteund door het gebed en het uitnodigend getuigenis van de Kerk. Vrucht van een dergelijk deelname is de gemeenschap van de gelovige met heel de gemeenschap, uitdrukking van de werkelijke invoeging in het kerkelijk Lichaam van Christus. Wat de geestelijke gemeenschap betreft, moet eraan worden herinnerd dat zij de bekering en de staat van genade veronderstelt en verbonden is met de sacramentele communie. Gemengde huwelijken en huwelijken met een ongelijkheid van eredienst 126. (54) De problemen betreffende het gemengde huwelijk zijn dikwijls teruggekomen in de interventies van de synodevaders. Het verschil van de leer inzake het huwelijk van de orthodoxe Kerken zorgt in enkele contexten voor problemen waarover op oecumenisch vlak moet worden nagedacht. Zo zal ook voor interreligieuze huwelijken de bijdrage van de dialoog met de godsdiensten belangrijk zijn. 127. Gemengde huwelijken en huwelijken met een ongelijkheid van eredienst laten veelvuldige en niet gemakkelijk op te lossen kritieke aspecten zien, niet zozeer op het normatieve, als wel op het pastorale vlak. Men kijke bijvoorbeeld naar de problematiek van de religieuze opvoeding van de kinderen; de deelname aan het liturgische leven van de echtgenoot/echtgenote in het geval van gemengde huwelijken met gedoopten van andere christelijke gezindten; het delen van geestelijke ervaringen met de echtgenoot/echtgenote die tot een andere godsdienst behoort of ook niet gelovig en zoekende is. Men zou daarom een codex van goed gedrag moeten uitwerken, zodat geen van de echtgenoten de weg van het geloof van de ander in de weg staat. Om constructief de verschillen inzake het geloof onder ogen te zien is het daarom noodzakelijk bijzondere aandacht te besteden aan de mensen die zich in dit soort huwelijk verenigen, en dat niet alleen in de periode die aan het huwelijk voorafgaat. 128. Sommigen stellen voor dat gemengde huwelijken worden beschouwd als deel uit te maken van de gevallen van “ernstige noodzaak”, waarbij het mogelijk is voor gedoopten buiten de volle gemeenschap met de katholieke Kerk, die echter wel met haar het geloof omtrent de eucharistie delen, toegelaten te worden tot het ontvangen van dit sacrament bij gebrek aan eigen herders (vgl. EdE, 45-46; Pauselijke Raad voor de Bevordering van de Eenheid van de Christenen, Directorium voor de Toepassing van de Beginselen en Normen voor de Oecumene,
25 maart 1993, 122-128), ook rekening houdend met de criteria die eigen zijn aan de kerkgemeenschap waartoe zij behoren. Het bijzondere karakter van de orthodoxe traditie 129. De verwijzing die sommigen maken naar de huwelijkspraktijk van de orthodoxe Kerken, moet rekening houden met het verschil in theologische opvatting over het huwelijk. In de orthodoxie is er de neiging de praktijk tweede verbintenissen te zegenen overeenkomstig het begrip “economie” (oikonomia), verstaan als pastorale inschikkelijkheid ten opzichte van mislukte huwelijken zonder het ideaal van absolute monogamie of uniciteit van het huwelijk ter discussie te stellen. Deze zegening is op zich een boeteviering om de genade van de Heilige Geest aan te roepen om de menselijke zwakheid te helen en de penitenten terug te brengen tot de gemeenschap met de Kerk. De pastorale aandacht voor personen met een homoseksuele geaardheid 130. (55) Sommige gezinnen hebben de ervaring in hun midden personen te hebben met een homoseksuele geaardheid. Wat dit betreft, heeft men zich afgevraagd welke pastorale aandacht passend is voor deze situatie, met verwijzing naar hetgeen de Kerk onderricht: “Er bestaat geen enkele basis om een vergelijking te maken of, ook niet in verwijderde zin, overeenkomsten vast te stellen tussen homoseksuele verbintenissen en God plan betreffende huwelijk en gezin”. Niettemin moeten mannen en vrouwen met homoseksuele neigingen met respect en fijngevoeligheid worden opgenomen. “Ten opzichte van hen dient men elke stigmatisering van onterechte discriminatie te vermijden” (Congregatie voor de Geloofsleer, Overwegingen omtrent de projecten voor wettelijke erkenning van verbintenissen tussen homoseksuele personen, nr. 4). 131. Men benadrukt dat iedere persoon onafhankelijk van de eigen seksuele geaardheid in zijn waardigheid moet worden gerespecteerd en met fijngevoeligheid en kiesheid moet worden ontvangen, zowel in de Kerk als in de maatschappij. Het zou wenselijk zijn dat diocesane pastorale projecten een bijzondere belangstelling zouden voorbehouden aan de begeleiding van gezinnen waarin personen met een homoseksuele geaardheid leven, en deze personen zelf. 132. (56) Het is volstrekt onaanvaardbaar dat op de herders van de Kerk in dezen druk wordt uitgeoefend en dat internationale organen voor de arme landen financiële hulp afhankelijk maken van het invoeren van wetten die het “huwelijk” tussen personen van hetzelfde geslacht instellen. Hoofdstuk IV Gezin, voortplanting, opvoeding Het doorgeven van het leven en de uitdaging van het afnemen van geboortes 133. (57) Het is niet moeilijk de verspreiding vast te stellen van een mentaliteit die het voortbrengen van het leven reduceert tot een variabele van een individuele programmering of die van een paar. De factoren van economische orde oefenen een soms bepalende druk uit en dragen zo bij aan een sterke daling van de nataliteit, die de maatschappelijke structuur verzwakt, de relatie tussen de generaties in gevaar brengt en de blik op de toekomst onzekerder maakt.
Het openstaan voor het leven is een intrinsieke eis van de echtelijke liefde. In dit licht ondersteunt de Kerk de gezinnen die gehandicapte kinderen opnemen, opvoeden en omgeven met hun genegenheid. 134. Men heeft erop gewezen dat men de documenten van het leergezag van de Kerk die de cultuur van het leven tegenover de steeds meer verbreide cultuur van de dood bevorderen, moet blijven verspreiden. Er wordt het belang onderstreept van enkele centra die onderzoek doen betreffende menselijke vruchtbaarheid en onvruchtbaarheid en die de dialoog tussen katholieke bio-ethici en wetenschappers op het gebied van de bio-medische technologieën bevorderen. De gezinspastoraal zou katholieke specialisten op bio-medisch gebied meer moeten betrekken bij de trajecten van de voorbereiding op het huwelijk en het begeleiden van de echtgenoten. 135. Het is dringend noodzakelijk dat christenen die zich inzetten in de politiek, adequate en verantwoorde keuzes op het gebied van de wetgeving inzake de bevordering en de bescherming van het leven bevorderen. Zoals de stem van de Kerk zich op maatschappelijk-politiek niveau over deze thema’s laat horen, zo is het noodzakelijk dat de inspaningen toenemen om het respect voor het menselijk leven vanaf de conceptie tot de natuurlijke dood te bevorderen, met een bijzondere zorg voor gezinnen met gehandicapte kinderen. Verantwoorde voortplanting 136. (58) Ook op dit terrein is het noodzakelijk uit te gaan van het luisteren naar mensen en rekenschap af te leggen van de schoonheid en de waarheid van een onvoorwaardelijk openstaan voor het leven als iets waaraan de menselijke liefde behoefte heeft om ten volle te worden beleefd. Hierop kan een passend onderricht worden gebaseerd omtrent de natuurlijke methoden voor een verantwoorde voortplanting. Het helpt op een harmonieuze en bewuste wijze de eenheid tussen de echtgenoten te beleven in al haar dimensies samen met de verantwoordelijkheid voor de voortplanting. Men dient opnieuw de boodschap te ontdekken van de encycliek Humanae vitae van Paulus VI, die de noodzaak onderstreept de waardigheid van de persoon te respecteren in de morele beoordeling van de methoden van geboorteregeling. De adoptie van kinderen, wezen en in de steek gelaten kinderen die als eigen kinderen worden opgenomen, is een specifieke vorm van gezinsapostolaat (vgl. AA, III, nr. 11), meermaals in herinnering geroepen en aangemoedigd door het leergezag (vgl. FC, III, II; EV, IV, nr. 93). De keuze voor adoptie en het toevertrouwen brengt een bijzondere vruchtbaarheid van de huwelijkservaring tot uitdrukking, niet alleen wanneer deze is getekend door onvruchtbaarheid. Deze keuze is een welsprekend teken van gezinsliefde, een gelegenheid om te getuigen van het eigen geloof en de waardigheid van het kind te herstellen voor wie ervan verstoken is. 137. Wanneer men de rijkdom aan wijsheid, vervat in Humanae Vitae, met betrekking tot de behandelde kwesties, voor ogen houdt, dan komen twee polen naar voren die voortdurend met elkaar in verband moeten worden gebracht. Eenrzijds de rol van het geweten, verstaan als stem van God die weerklinkt in het menselijk hart, dat is opgevoed om ernaar te luisteren; anderzijds de objectieve morele aanwijzing, die verhindert voortplanting te beschouwen als een werkelijkheid waarover men ongeacht het goddelijk plan met de menselijke voortplanting willekeurig kan beslissen. Wanneer een verwijzing naar de subjectieve pool overheerst, riskeert men gemakkelijk egoïstische keuzes; in het andere geval wordt de morele norm gevoeld als een ondragelijke last, die niet beantwoordt aan de eisen en de mogelijkheden van de persoon. Het verbinden van de twee aspecten, beleefd met een begeleiding van een competente geestelijke
leider, zal de echtgenoten kunnen helpen keuzes te maken die ten volle humaniseren en overeenkomen met de wil van de Heer. Adoptie en pleegouderschap 138. Om aan zoveel in de steek gelaten kinderen een gezin te geven hebben velen gevraagd het belang van adoptie en pleegouderschap meer te benadrukken. Wat dit betreft, is de noodzaak gebleken te stellen dat de opvoeding van een kind zich, evenals de voortplanting, moet baseren op het verschil in geslacht. Daarom heeft deze ook haar fundament in de huwelijksliefde tussen een man en een vrouw, die de onontbeerlijke basis vormt voor de integrale vorming van het kind. Ten opzichte van de situaties waarin het kind soms “voor zichzelf” en hoe dan ook wordt gewild – als was het een verlengstuk van eigen verlangens -, laten adoptie en pleegouderschap, mits juist verstaan, een belangrijk aspect van het ouderschap en het kind zien, daar zij helpen erkennen dat kinderen, of zij nu uit een natuurlijk huwelijk zijn geboren, geadopteerd zijn of aan pleegouders zijn toevertrouwd, “iets anders dan de eigen persoon” zijn en dat men hen moet aanvaarden, liefhebben en voor hen moet zorgen en ze “niet alleen op de wereld moet zetten”. Uitgaande van deze premissen dient de werkelijkheid van adoptie en pleegouderschap op haar juiste waarde te worden geschat en te worden verdiept, ook binnen de theologie van huwelijk en gezin. Het menselijk leven als onaantastbaar mysterie 139. (59) Het is noodzakelijk ook in de huwelijksband de affectiviteit helpen te beleven als een weg van rijping in een steeds dieper accepteren van de ander en in een steeds volledigere overgave. In deze zin moet de noodzaak worden beklemtoond vormingstrajecten aan te bieden die het huwelijksleven voeden, en het belang van leken die een begeleiding bieden die bestaat uit een levend getuigenis. Het voorbeeld van trouwe en diepe liefde is hierbij een grote hulp, die bestaat uit tederheid, respect, die in staat is mettertijd te groeien en die in zijn concreet zich openstellen voor het leven een mysterie ervaart dat ons overstijgt. 140. Het leven is een gave van God en een mysterie dat ons overstijgt. Daarom mag men op geen enkele wijze het begin en het eindstadium ervan “wegwerpen”. Integendeel, het is noodzakelijk een bijzondere aandacht voor deze fases te garanderen. Tegenwoordig “beschouwt men het menselijk wezen in zichzelf”te gemakkelijk “als een consumptiegoed dat men kan gebruiken en vervolgens weggooien. Wij hebben een “wegwerpcultuur” ingevoerd, die zelfs wordt bevorderd” (EG, 53). In dit opzicht is het de taak van het gezin, daarbij gesteund door heel de maatschappij, het leven dat wordt geboren, te ontvangen en te zorgen voor de laatste fase ervan. 141. Ten opzichte van het drama van abortus bevestigt de Kerk vóór alles het heilige en onschendbare karakter van het menselijk leven en zet zich concreet ten gunste hiervan in. Dankzij haar instellingen biedt zij advies voor zwangere vrouwen, ondersteunt zij kindmoeders, staat zij in de steek gelaten kinderen bij, is zij degenen nabij die een abortus hebben ondergaan. Degenen die in de gezondheidszorg werken, worden herinnerd aan de morele plicht van het gewetensbezwaar.
Op dezelfde wijze voelt de Kerk niet alleen de dringende behoefte het recht op een natuurlijke dood te bevestigen, waarbij therapeutisch doorbehandelen en euthanasie worden vermeden, maar zorgt zij ook voor bejaarden, beschermt zij gehandicapte personen, staat zij terminale zieken bij, troost stervenden. De uitdaging van de opvoeding en de rol van het gezin bij de evangelisatie 142. (60) Een van de fundamentele uitdagingen waarvoor de gezinnen zich geplaatst zien, is vandaag zeker die van de opvoeding, die nog veeleisender en complexer wordt gemaakt door de huidige culturele werkelijkheid en de grote invloed van de media. Er moet op passende wijze rekening worden gehouden met de eisen en de verwachtingen van gezinnen die in staat zijn in het dagelijks leven plaatsen te zijn van groei, van een concreet en wezenlijk doorgeven van de deugden die aan het bestaan vorm. Dat wil zeggen dat de ouders vrij het type opvoeding kunnen kiezen die volgens hun overtuigingen aan hun kinderen moet worden gegeven. 143. Er is unaniem consensus in het benadrukken dat de eerste school van opvoeding het gezin is en dat de christelijke gemeenschap deze onvervangbare vormende rol ondersteunt en aanvult. Van meer kanten houdt men het voor noodzakelijk ruimtes en ogenblikken voor ontmoeting te vinden om de vorming van de ouders en het delen van ervaringen tussen gezinnen aan te moedigen. Het is belangrijk dat de ouders als eerste opvoeders en geloofsgetuigen voor hun kinderen actief worden betrokken bij de trajecten van voorbereiding op de sacramenten van de christelijke initiatie. 144. In verschillende culturen behouden de volwassenen in het gezin een onvervangbare opvoedkundige functie. In veel contexten maken wij echter, behalve door de neiging deze taak aan anderen te delegeren, ten gevolge van een opdringerige tegenwoordigheid van de media binnen de gezinssfeer een voortschrijdende verzwakking van de opvoedkundige rol van de ouders mee. Men vraagt dat de Kerk de gezinnen bemoedigt en steunt in hun werk van waakzame en verantwoorde deelname ten opzichte van schoolpragramma’s en opvoedkundige programma’s die hun kinderen betreffen. 145. (61) De Kerk vervult, uitgaande van de christelijke initiatie, een kostbare rol van ondersteuning aan de gezinnen door gastvrije gemeenschappen. Zij is vandaag nog meer dan gisteren in de complexe evenals in de gewone omstandigheden geroepen de ouders te ondersteunen in hun inzet bij de opvoeding, door kinderen en jongeren te begeleiden in hun groei door op de persoon toegesneden trajecten, die in staat zijn in te voeren in de volle zin van het leven en tot keuzes en verantwoordelijkheden aanzetten die in het licht van het evangelie worden beleefd. Maria kan in haar tederheid, barmhartigheid, moederlijk voelen de honger naar menselijkheid en leven voeden, waarvoor zij door de gezinnen en het christenvolk wordt aangeroepen. De pastoraal en een Mariaverering zijn een passend vertrekpunt om het evangelie van het gezin te verkondigen. 145. Het christelijk gezin komtt de plicht toe het geloof aan de kinderen door te geven, gebaseerd op de verplichting die men bij de viering van het huwelijk op zich heeft genomen. Dit moet in het gezinsleven met steun van de christelijke gemeenschap tot stand worden gebracht. In het bijzonder zijn de omstandigheden van de voorbereiding van de kinderen op de christelijke initiatiesacramenten een kostbare gelegenheid voor de ouders, die terugkeren tot het fundament van hun christelijke roeping, om het geloof opnieuw te ontdekken en in God de bron van hun liefde te erkennen, die Hij heeft geheiligd met het huwelijkssacrament.
De rol van de grootouders bij de overdracht van het geloof en de godsdienstige praktijken mag niet vergeten worden: zij zijn met hun wijze raad, gebed en goede voorbeeld onvervangbare apostelen in het gezin. De deelname aan de zondagse liturgie, het luisteren naar het Woord van God, het geregeld ontvangen van de sacramenten en beleefde liefde zullen ervoor zorgen dat de ouders een helder en geloofwaardig getuigenis van Christus aan hun kinderen zullen geven. SLOT 147. Onderhavig “Instrumentum laboris” is de vrucht van de weg tussen twee synodes, voortgekomen uit de pastorale creativiteit van paus Franciscus: hij heeft in samenhang met de vijftigste verjaardag van de afsluiting van het Tweede Vaticaans Concilie en de instelling van de bisschoppensynode door de zalige Paulus VI een jaar na elkaar twee verschillende synodale vergaderingen over hetzelfde thema bijeen geroepen. Als de derde buitengewone algemene vergadering in de herfst van 2014 de gehele Kerk heeft geholpen zich te concentreren op “De pastorale uitdagingen betreffende het gezin in de context van de evangelisatie”, dan zal de veertiende gewone algemene vergadering, die op het programma staat voor oktober 2015, geroepen zijn te reflecteren over “De roeping en de zending van het gezin in de Kerk en de wereld van vandaag”. Evenmin mag men vergeten dat het houden van komende synode wordt geplaatst in het licht van het Buitengewoon Jubileum van de Barmhartigheid, dat is aangekondigd door paus Franciscus en op 8 december 2015 zal beginnen. Ook in dit geval heeft het aanzienlijk aantal bijdragen die het algemeen secretariaat van de bisschoppensynode hebben bereikt, een buitengewone belangstelling en actieve deelname van alle leden van het Volk van God laten zien. Ondanks het feit dat de voorgestelde synthese niet ten volle rekenschap kan afleggen van de rijkdom van het uit ieder continent afkomstige materiaal, kan de tekst een betrouwbare afspiegeling bieden van de perceptie en de verwachtingen van de hele Kerk betreffende het cruciale thema van het gezin. Wij vertrouwen het werk van de aanstaande synodale vergadering toe aan de Heilige Familie van Nazareth, die “ons verplicht de roeping en de zending van het gezin opnieuw te ontdekken” (Franciscus, Algemene audiëntie, 17december 2014). Gebed tot de Heilige Familie Jezus, Maria en Jozef in u aanschouwen wij de schittering van de ware liefde, tot u wenden wij ons met vertrouwen. Heilige Familie van Nazareth, maak ook onze gezinnen tot een plaats van gemeenschap en een cenakel van gebed, een authentieke school van het evangelie en een kleine huiskerk. Heilige Familie van Nazareth, moge men in de gezinnen nooit de ervaring opdoen van geweld, afsluiting en verdeeldheid: moge ieder die gewond of gechoqueerd is, spoedig vertroosting en genezing kennen.
Heilige Familie van Nazareth, moge de komende bisschoppensynode in allen weer het bewustzijn opwekken van het heilige en onschendbare karakter van het gezin, de schoonheid ervan in Gods plan. Jezus, Maria en Jozef, luister naar ons, verhoor onze smeekbede.. Amen.
© Copyright: Liberia Editrice Vaticana/SRKK; Vertaling: drs. H.M.G. Kretzers NB: dit is de werkvertaling.
