Bijlagenrapport haalbaarheidsonderzoek associate degree-programma s Windesheim Flevoland en CAH Vilentum

Bijlagenrapport haalbaarheidsonderzoek associate degree-programma’s Windesheim Flevoland en CAH Vilentum

Inhoud 1. Inleiding

1

2. Methodologie

1

3. Economische en sociale ontwikkelingen in Nederland, Flevoland en Almere

5

3.1 Arbeidsmarkt in Nederland ................................................................................................................... 5 3.2 Arbeidsmarkt in Flevoland .................................................................................................................... 6 3.3 Almere ................................................................................................................................................... 9

4. Onderzochte sectoren

11

4.1 Sectorkarakteristieken ........................................................................................................................ 11 4.2 Visie van de sector op het huidige en gewenste onderwijsaanbod.................................................... 11 4.3 Enquête ............................................................................................................................................... 12 4.4 Groot- en detailhandel ........................................................................................................................ 13 4.4.1 4.4.2 4.4.3

Sectorkarakteristieken......................................................................................................................... 13 Visie van de sector op het huidige en gewenste onderwijsaanbod .................................................... 14 Enquête ............................................................................................................................................... 16

4.5 ICT….. .................................................................................................................................................. 28 4.5.1 4.5.2 4.5.3


4.6 HTSM .................................................................................................................................................. 44 4.6.1 4.6.2 4.6.3


4.7 AgroFood ............................................................................................................................................. 60 4.7.1 4.7.2 4.7.3


4.8 Bouw .................................................................................................................................................. 75 4.8.1 4.8.2 4.8.3


4.9 Vervoer en opslag ............................................................................................................................... 89 4.9.1 4.9.2 4.9.3


BIJLAGENRAPPORT HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

4.10 Gezondheidszorg en Welzijn ............................................................................................................. 101 4.10.1 4.10.2 4.10.3

Sectorkarakteristieken ..................................................................................................................101 Visie van de sector op het huidige en gewenste onderwijsaanbod ..............................................103 Enquête .........................................................................................................................................105

4.11 Zakelijke en financiële dienstverlening ............................................................................................. 116 4.11.1 4.11.2

Sectorkarakteristieken ..................................................................................................................116 Visie van de sector op het huidige en gewenste onderwijsaanbod ..............................................117

4.12 Vrijetijdseconomie ............................................................................................................................ 119 4.12.1 4.12.2

Sectorkarakteristieken ..................................................................................................................119 Visie van de sector op het huidige en gewenste onderwijsaanbod ..............................................119

4.13 Onderwijs .......................................................................................................................................... 121 4.13.1

Sectorkarakteristieken ..................................................................................................................121

4.14 Resultatentabel fase 1....................................................................................................................... 123 4.15 Resultatentabel fase 2....................................................................................................................... 124 4.16 Resultatentabel fase 3....................................................................................................................... 125

5. Overzicht van alle ad-programma’s

126

5.1 Associate degree-programma’s binnen het verzorgingsgebied van Windesheim Flevoland en CAH Vilentum ......................................................................................... 126 5.2 Associate degree-programma’s buiten het verzorgingsgebied van Windesheim Flevoland en CAH Vilentum ......................................................................................... 127

6. Technische verantwoording

129

6.1 Steekproefkenmerken....................................................................................................................... 129 6.2 Representativiteit.............................................................................................................................. 129 6.3 Verdeling naar bedrijfsgrootte .......................................................................................................... 133

BIJLAGENRAPPORT HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

1.

Inleiding In dit bijlagenrapport vindt u een uitgebreidere beschrijving van de methoden en resultaten van het onderzoek naar de kansrijkheid van associate degree-programma’s (ad-programma’s) voor de hogescholen Windesheim Flevoland en CAH Vilentum. De volgende hoofdstukken bevatten een beschrijving van de methodologie (H2), economische en sociale ontwikkelingen in Nederland, Flevoland en Almere (H3), de onderzochte sectoren (H4), een overzicht van ad-programma’s binnen en buiten het verzorgingsgebied van Windeheim Flevoland en CAH Vilentum (H5) en de technische verantwoording van het onderzoek (H6). De resultaten van de onderzochte sectoren in hoofdstuk 4 worden op volgorde van kansrijkheid toegelicht.

2.

Methodologie De kansen voor ad-programma’s en bachelor-opleidingen zijn in drie fasen geanalyseerd. Hieronder lichten we deze fasegewijze aanpak toe. Fase 1: deskresearch en (beperkt) kwalitatief vooronderzoek In fase 1 zijn met behulp van deskresearch en kwalitatief vooronderzoek de volgende vragen onderzocht: 1. Hoe zien de economische en sociale ontwikkelingen van Flevoland in het algemeen en in de verschillende steden – Almere in het bijzonder –er uit? 2. Wat zijn kansrijke sectoren in het brede werkveld voor ad-programma’s en bacheloropleidingen op basis van de specifieke ontwikkelingen binnen Flevoland? 3. Wat is het huidige aanbod van ad-programma’s in Nederland? Aan de hand van onderzoeksrapporten en beschikbare data over Flevoland en omliggende regio’s zijn ontwikkelingen in de Flevolandse sectoren in kaart gebracht. Ook is in deze fase intensief gebruik gemaakt van de bij de hogeschool aanwezige kennis. Daartoe zijn interviews gehouden met lectoren en externe deskundigen. Zij hebben goed zicht op de specifieke arbeidsmarktproblematiek en de toekomstige ontwikkelingen binnen het primaire en secundaire verzorgingsgebied van de hogescholen. Fase 2: kwalitatief onderzoek in het werkveld In fase 2 is door kwalitatief onderzoek in het werkveld inzicht verkregen in de volgende vraag: 4. Wat zijn binnen de geïdentificeerde sectoren in fase 1 mogelijk kansrijke bestaande en niet bestaande ad-programma’s en bachelor-opleidingen? Deze vraag is beantwoord aan de hand van diepte-interviews met sleutelfiguren uit de in fase 1 geïdentificeerde sectoren. Sleutelfiguren zijn voor het merendeel directeuren en HR-managers van bedrijven die opereren in de sector, maar ook deskundigen waarvan verwacht mag worden dat ze een helicopter view hebben op ontwikkelingen in sectoren in Flevoland. De diepteinterviews vonden deels face-to-face en deels telefonisch plaats.

BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

1

In de diepte-interviews hebben we informatie verkregen over ontwikkelingen en trends in de desbetreffende sector die van invloed zijn op kennis en competenties (en dus opleidingsbehoefte) van huidige en toekomstige medewerkers. Ook belangrijke economische en sociale ontwikkelingen kwamen aan bod. Daarnaast hebben we de deskundigen gevraagd naar een aantal belangrijke vormen inhoudsaspecten van mogelijke opleidingen, het marktpotentieel en mogelijk onderscheidende kenmerken. Tabel 1 geeft het aantal interviews per sector weer. Tabel 1: Aantal interviews per sector Sector

Aantal interviews

Groot- en detailhandel

6

Zakelijke- en financiële dienstverlening

6

Gezondheidszorg en Welzijn

7

ICT

6

Vrijetijdseconomie

6

High Tech Systemen en Materialen

8

AgroFood

6

Vervoer en opslag

3

Bouw

3

Algemeen

8*

Totaal

59

* ROC Lelystad, ROC Almere, Gemeente Almere (2), Vereniging Bedrijfskring Almere, Vereniging Bedrijfskring Lelystad, VNO-NCW Midden Nederland, MKB-Midden

Fase 3: kwantitatief onderzoek Aan de hand van de uitkomsten van fase 1 en 2 is in fase 3 in het werkveld getoetst wat het daadwerkelijke marktpotentieel is voor kansrijke ad-programma’s en bachelor-opleidingen. Dit is gebeurd op basis van kwantitatieve enquêtes onder werkgevers. Het begrip werkgevers interpreteren wij breed: van bedrijfsleven tot (semi)overheid. In fase 3 zijn de volgende vragen beantwoord: 5. Welke van de in fase 2 geïdentificeerde al dan niet bestaande ad-programma’s en bachelor-opleidingen zijn daadwerkelijk kansrijk en wat is het marktpotentieel? 6. Liggen de kansen voor de ad-programma’s en bachelor-opleidingen met name bij het verhogen/verbreden van het kennisniveau van bestaande beroepsbeoefenaren of zijn nieuwe functies kansrijk en zo ja om welk soort functies gaat het dan? 7. Naar welke andere opleidingen en trainingen (binnen het hbo kennisdomein) is veel vraag? 8. Hoe kunnen de beide hogescholen een bijdrage leveren aan de economische en sociale ontwikkelingen van Flevoland in het algemeen en de verschillende steden (met Almere in het bijzonder)? Voor de beantwoording van de vragen 5 t/m 8 is gedeeltelijk gebruik gemaakt van het kwalitatief onderzoek in het werkveld (fase 2). BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

2

De enquêtes zijn digitaal verstuurd en afgenomen. Om de respons te verhogen zijn werkgevers ook telefonisch benaderd met de vraag of men aan het onderzoek deel wil nemen. In het positieve geval werd er om het e-mailadres gevraagd, zodat een digitale enquête kon worden verzonden. Daarnaast zijn enquêtes telefonisch afgenomen (mixed mode methode). Alleen in deze fase van het onderzoek was er feitelijk sprake van een steekproef, waarbij de onderzoekspopulatie bestond uit alle werkgevers in Flevoland die vallen binnen de geïdentificeerde kansrijke sectoren. NAW-gegevens van deze werkgevers zijn ingekocht bij een externe partij. Berekening van het marktpotentieel Het marktpotentieel bestaat uit het aantal werkgevers dat binnen nu en drie jaar nieuw personeel gaat aannemen op associate degree- en bachelor-niveau en daaraan gekoppeld het aantal werknemers dat per jaar wordt aangenomen. We werken hier met een onnauwkeurigheidsmarge en een betrouwbaarheidsniveau. Onnauwkeurigheid De onnauwkeurigheidsmarge geeft de te verwachten afwijking aan in vergelijking met een onderzoek onder de gehele populatie. Deze marge verschilt per sector en is afhankelijk van de totale populatie en de steekproefgrootte. Stel, de onnauwkeurigheid bedraagt 5%. Als 50% van de werkgevers aangeeft nieuw personeel te willen aannemen, dan ligt dit percentage in werkelijkheid tussen de 45% en de 55%. Betrouwbaarheid Daarnaast hanteren we per sector een betrouwbaarheidsniveau van 95%. Dit houdt in dat als dezelfde vraag 100 keer gesteld wordt, in 95 gevallen de beantwoording binnen de onnauwkeurigheidsmarges voor dit onderzoek ligt. Aantal werkgevers dat nieuw personeel gaat aannemen Om na te gaan hoeveel werkgevers binnen nu en drie jaar behoefte hebben aan nieuw personeel op associate degree en/of bachelor-niveau, is de volgende vraag aan werkgevers voorgelegd: In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Mijn bedrijf heeft nu of binnen drie jaar behoefte aan nieuwe medewerkers met een afgeronde: -

Mbo-3-opleiding of lager Mbo-4-opleiding Associate degree-programma Bachelor-opleiding (hbo) Master-opleiding (hbo of universiteit)

Het gaat hier om het aannemen van nieuw personeel. Dit kan zowel de vervanging van zittend (huidig) personeel als uitbreiding met extra personeel betreffen. Er is een schaal gehanteerd van 1=volledig mee oneens t/m 7=volledig mee eens. Conversie De werkgevers die het eens zijn met één of meerdere van bovenstaande stellingen spreken daarmee de intentie uit om binnen nu en drie jaar nieuw personeel aan te nemen. De ervaring leert echter dat het percentage werkgevers dat daadwerkelijk nieuw personeel aanneemt in werkelijkheid een stuk lager ligt. Er is altijd een verschil tussen de gemeten intentie en het uiteindelijke gedrag. Om een reële schatting te kunnen maken van het aantal bedrijven dat nieuw personeel gaat aannemen, hanteren we conversiepercentages. Deze percentages zijn gebaseerd op ervaringen met eerder uitgevoerde uitstroomonderzoeken. BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

3

De volgende conversiepercentages zijn gehanteerd: Tabel 2: Conversiepercentages voor de antwoordcategorieën ‘Volledig mee eens’ (7), ‘Eens’ (6) en ‘Enigszins mee eens’ (5) Antwoordcategorie

Conversie

7= Volledig mee eens

25%

6= Eens

15%

5= Enigszins mee eens

5%

Voorgaande betekent dat van de 100 werkgevers die het volledig eens (7) zijn met de stelling dat zij binnen nu en drie jaar behoefte hebben aan nieuwe medewerkers, 25 werkgevers daadwerkelijk nieuw personeel aannemen. Bij antwoord 6 (eens) betekent dit dat 15 van de 100 bedrijven nieuw personeel aannemen, bij antwoord 5 (enigszins mee eens) gaan we uit van 5 op de 100 bedrijven. Aantal werknemers Om het aantal banen (werknemers) per jaar op zowel associate degree-niveau als bachelor-niveau te berekenen, zijn de volgende vragen aan werkgevers voorgelegd: U geeft aan binnen nu en drie jaar behoefte te hebben aan nieuwe werknemers op associate degree-niveau. Kunt u een inschatting maken om hoeveel werknemers het per jaar ongeveer gaat? Minimaal: … werknemers Maximaal: … werknemers U geeft aan binnen nu en drie jaar behoefte te hebben aan nieuwe werknemers op bachelorniveau. Kunt u een inschatting maken om hoeveel werknemers het per jaar ongeveer gaat? Minimaal: … werknemers Maximaal: … werknemers Bovenstaande vragen zijn alleen voorgelegd aan werkgevers die hebben aangeven binnen nu en drie jaar behoefte te hebben aan nieuwe medewerkers met een afgeronde associate degree en/of bachelor-opleiding. Minimaal en maximaal aantal te verwachten werknemers Door het aantal bedrijven na conversie te vermenigvuldigen met het gemiddelde minimale en maximale aantal werknemers dat wordt aangenomen, ontstaat er een range van het te verwachten minimaal en maximaal aantal aan te nemen werknemers. Er wordt hier tevens rekening gehouden met de onnauwkeurigheid van de resultaten. Per sector geven we daarom niet alleen de gemiddelde uitkomsten weer, maar ook de onder- en bovengrens van de onnauwkeurigheidsmarges.


4

3.

Economische en sociale ontwikkelingen in Nederland, Flevoland en Almere

3.1

Arbeidsmarkt in Nederland Huidige situatie Uit cijfers van het CBS1 komt naar voren dat de situatie op de arbeidsmarkt in Nederland tekenen van herstel vertoont: vergeleken met een kwartaal eerder kwamen er in het laatste kwartaal van 2014 42.000 banen bij. Ook het aantal vacatures steeg met 6.000, terwijl het aantal werklozen met 6.000 af nam. Ontwikkelingen in het niveau van vacatures Volgens onderzoek van het UWV2 neemt in Nederland het aandeel van vacatures voor hoogopgeleiden (hbo en wo) structureel toe. Figuur 1 illustreert dit. Voor middelbaar opgeleiden (mbo, havo en vwo) is dit in mindere mate ook het geval. Voor de laagopgeleiden (basisonderwijs en vmbo) is er een structurele neerwaartse trend zichtbaar. Lubberman et al (2013)3 rapporteert een soortgelijke ontwikkeling op basis van gesprekken met verschillende brancheorganisaties. Daarin is de trend zichtbaar dat werkgevers een steeds hoger opleidingsniveau van hun werknemers vragen: van mbo-niveau 2 naar mbo-niveau 3-4 en van mbo-niveau 4 naar mbo+. Daarbij is een bachelor-opleiding niet altijd nodig. Figuur 1: Percentage vervulde vacatures in Nederland naar gevraagd en aangenomen en opleidingsniveau tussen 1998-2013. Laag: basisonderwijs en vmbo. Middelbaar: mbo, havo en vwo. Hoog: hbo en wo. Bron: UWV: Regio in beeld 2014 Flevoland.

basisonderwijs en vmbo

mbo, havo en vwo

hbo en wo

Van de vacatures voor laagopgeleiden worden er verder maar weinig daadwerkelijk met laagopgeleide werknemers vervuld. Er zijn dus structureel minder vacatures voor laagopgeleiden, terwijl deze bovendien steeds vaker vervuld worden door mensen met een hogere opleiding. Een verklaring voor deze verdringing in vacatures is de zeer ruime arbeidsmarkt die is ontstaan na de financiële crisis van 2008 en 2009. Hoog- en middelbaaropgeleiden zijn in een zeer ruime arbeidsmarkt

1 2 3

CBS: Webmagazine, vrijdag 13 februari 2015. UWV: Regio in beeld 2014 Flevoland Lubberman et al (2013): De sector Economie in beeld. BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

5

eerder geneigd om een baan onder hun niveau te accepteren als zij geen passende baan kunnen vinden. Een andere ontwikkeling die speelt is het verdwijnen van banen op mbo-niveau in bijna alle sectoren door outsourcing en informatietechnologie. Het gaat dan vooral om administratieve functies. Door het toenemende gebruik van informatietechnologie wordt het verlies in banen gedeeltelijk gecompenseerd door een stijging in het aantal banen in de ICT-sector. Verwachting In haar korte termijn raming voorspelt het centraal planbureau4 voor Nederland in zowel 2015 als 2016 een daling van het percentage werklozen binnen de beroepsbevolking ten opzichte van het jaar ervoor. De voorspelling is dat het percentage werklozen binnen de beroepsbevolking van 7,4% in 2014 naar 7,2% in 2015 daalt, en dat dit cijfer in 2016 7,0% zal zijn.

3.2

Arbeidsmarkt in Flevoland Huidige situatie De werkloosheid in Flevoland is de afgelopen jaren hoger geweest dan in Nederland.5 Echter, de tekenen van herstel op de Nederlandse arbeidsmarkt zijn ook zichtbaar op de arbeidsmarkt van Flevoland. Een indicatie voor dit herstel is de ontwikkeling in het aantal ontstane vacatures in Flevoland. Figuur 2 geeft dit weer. In het tweede kwartaal van 2014 zijn deze fors toegenomen, namelijk met ongeveer 900 ten opzichte van hetzelfde kwartaal een jaar ervoor. Ook is, over de laatste vier kwartalen genomen, het aantal ontstane vacatures groter dan het totaal van dezelfde kwartalen het jaar ervoor. Figuur 2: Ontwikkeling van ontstane vacatures in Flevoland van het eerste kwartaal van 2012 tot en met het tweede kwartaal van 2014. Bron: UWV: Regio in beeld 2014 Flevoland.

Verwachting De voorspelling van de daling in het percentage werklozen binnen de beroepsbevolking van Nederland in 2015 en 2016 van het centraal planbureau geldt ook voor Flevoland, echter in mindere mate. Vergeleken met andere regio’s in Nederland neemt de werkgelegenheid in Flevoland bovengemiddeld toe met 1% tot 1,25% in 2015, maar doordat de beroepsbevolking in Flevoland ook

4 5

CPB: Korte termijn raming maart 2015. ING: Regio factsheets 2014 BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

6

sterk groeit daalt het percentage werklozen binnen de beroepsbevolking maar licht (-0,25% tot 0,50%).6 Ontwikkeling van sectoren in Flevoland Om een beeld te krijgen van de grootte en de ontwikkeling van de sectoren in Flevoland, toont figuur 3 de ontwikkeling van het aantal fulltime en parttime banen per sector in Flevoland in de jaren 2005-2014. Grote sectoren in Flevoland zijn de (groot- en detail)handel (35.000), zakelijkeen financiële dienstverlening (33.000) en de gezondheidszorg (26.000). Daarna komen de industrie- en nutsbedrijven en het onderwijs met respectievelijk 15.000 en 12.000 banen. Kleine sectoren zijn de landbouw en visserij, openbaar bestuur, bouwnijverheid, overige diensten, vervoer, ICT en de horeca met allen tussen de 6.000 en 8.500 banen. Van de grote sectoren valt op dat ze verschillend reageren op veranderingen in het economisch klimaat. De sector zakelijkeen financiële diensten heeft vrijwel gelijktijdig met het ontstaan van de financiële crisis in 2008 een grote daling in banen zien optreden, die tot nog toe nog niet is gestopt. Het contrast is dan ook groot met de sector gezond- en welzijnszorg, waar de mate van groei in de crisisjaren niet veranderd lijkt.

6

Rabobank: Regionale Prognoses 2015 – update BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

7

Figuur 3: Ontwikkeling van fulltime en parttime banen per sector in Flevoland voor de jaren 2005-2014. De waardes op beide verticale assen zijn het aantal banen per sector in respectievelijk 2005 en 2014. Bron: provincie Flevoland


8

Topsectoren Nederland kent negen topsectoren. Topsectoren zijn kennisintensief, export-georiënteerd en in staat om een belangrijke bijdrage te leveren aan nationale en internationale maatschappelijke uitdagingen. Daarbij valt te denken aan vraag naar bijvoorbeeld duurzaam geproduceerd voedsel, schone energie en veilige delta’s. In deze sectoren worden daarom slimme samenwerking tussen bedrijven, onderzoekers en de overheid gestimuleerd. Ook wordt er geld in topsectoren geïnvesteerd om het verdienvermogen te benutten en de Nederlandse concurrentiekracht te versterken. De topsectoren van Nederland zijn AgroFood, chemie, creatieve industrie, energie, High Tech Systemen en Materialen, life sciences en health, logistiek, tuinbouw en uitgangsmaterialen, en water.7 Hoewel alle negen nationale topsectoren in Flevoland vertegenwoordigd zijn, heeft Flevoland de keuze gemaakt om zich te focussen op drie topsectoren en daar binnen clusters te vormen. In deze clusters worden organisaties in een sector gestimuleerd om te profiteren van elkaars nabijheid door samen te werken en bijvoorbeeld kennis of kosten met elkaar te delen. De topsectoren en bijbehorende clusters van Flevoland zijn:8 Tabel 3: Topsectoren en clusters in Nederland en Flevoland Topsector (Nederland) Cluster (Flevoland) Agrofood / tuinbouw en uitgangsmaterialen High Tech Systemen en Materialen Life sciences en health

3.3

Agribusiness en visbusiness Composieten Zorginnovatie, gezondheid mens en dier

Almere Bevolking en beroepsbevolking Met 196,800 inwoners is Almere de grootste stad van Flevoland. Het aantal inwoners van Almere zal blijven groeien. Naar schatting met 16,000 tot 2020 en daaropvolgend met 45,000 tot 2030. Daarmee groeit het sneller dan andere gemeenten en neemt het aandeel van Almere op de totale bevolking in Flevoland toe. Ook de potentiële beroepsbevolking (15-64 jarigen) van Almere neemt bovengemiddeld toe. Tussen 2014 en 2020 is de verwachting dat de potentiële beroepsbevolking in Flevoland toeneemt met ongeveer 10.500. Voor het grootste gedeelte is deze groei toe te schrijven aan Almere, waar de potentiële beroepsbevolking groeit met 9,600. De beroepsbevolking van Almere heeft ten opzichte van Flevoland percentueel iets meer hoogopgeleiden (respectievelijk 32% en 30%) en iets minder laaggeschoolden (respectievelijk 22% en 24%).9 Verder heeft Almere met 80.500 banen iets minder dan de helft van het totaal aantal banen in Flevoland. Het grootste aandeel in banen komt voor rekening van de groot- en detailhandel (17.500), zakelijke dienstverlening (16.500) en de gezondheidszorg en welzijn (11.654). Verder is het aantal banen in de ICT in Almere, met 64% van het totaal aantal banen in de ICT in Flevoland, bovengemiddeld. New towns De steden Almere en Lelystad zijn op de tekentafel ontstaan. Hieraan lagen allerlei beleidsmatige keuzen ten grondslag. De bevolkingsopbouw in deze steden is vaak scheef: in het begin wonen in dergelijke steden relatief veel jonge gezinnen, wat op den duur leidt tot vergrijzing. Door hun so-

7 8 9

www.topsectoren.nl Economische Agenda Flevoland 2012-2015 Provincie Flevoland: standcijfers arbeidsmarkt Flevoland en Flevolandse gemeenten (cijfers van het jaar 2012) BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

9

ciaal kapitaal vast te houden en de hoger opgeleide en creatieve klasse aan te trekken, kunnen deze steden voorkomen dat ze afglijden naar verpaupering en vergrijzing. Hierdoor blijven ze ook voor komende generaties een aantrekkelijke woonomgeving. De studenten uit deze steden zijn vaak de ‘eerste generatie studenten’: de eersten uit hun familie die hoger onderwijs volgen. Het gevolg is dat veel van deze studenten een minder ontwikkelde studiehouding hebben en derhalve extra studiebegeleiding nodig hebben. Windesheim Flevoland heeft landelijk een van de hoogste percentages van studenten die afkomstig zijn uit het mbo.10 In vergelijking met Nederland kent de beroepsbevolking van Almere dan ook minder hoogopgeleiden, meer middelbaar opgeleiden en meer laagopgeleiden. Figuur 4 illustreert dit: hoewel het percentage hoogopgeleiden binnen de beroepsbevolking van Almere toegenomen is over de afgelopen jaren, is het met 31,2% nog wel lager dan het landelijk gemiddelde, dat op 34,3% ligt. Het percentage middelbaar opgeleiden is over de afgelopen jaren redelijk stabiel gebleven, terwijl het aandeel laagopgeleiden af is genomen. Omdat een ad-programma vooral bedoeld is voor mbo-4opgeleiden, past het dus relatief goed bij het onderwijsaanbod in Flevoland. Figuur 4: Opleidingsniveau beroepsbevolking; Almere 1996-2012 en Flevoland/ Nederland 2010-2012. Laag: basisonderwijs en vmbo. Middelbaar: mbo, havo en vwo. Hoog: hbo en wo. Bron: Sociale Atlas van Almere 2013.

10

Domeinplan Windesheim Flevoland 2013-2017 BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

10

4.

Onderzochte sectoren In dit hoofdstuk worden de resultaten per sector weergegeven. Hierin worden de volgende onderdelen beschreven:

4.1

Sectorkarakteristieken Onder de kop sectorkarakteristieken vindt u de resultaten van de eerste fase van het onderzoek. In de eerste fase van het onderzoek wordt de kansrijkheid van een ad-programma binnen een bepaalde sector wordt gemeten aan de hand van vijf pijlers: grootte, groei, homogeniteit, dynamiek en opleidingsniveau. Elke sector scoort een ‘-’ of een ‘+‘ op een schaal van ‘- -‘ tot en met ‘+ +’, waarbij een ‘-‘ negatief en een ‘+’ positief weegt. Hoe meer plussen een sector scoort, hoe kansrijker een ad-programma voor de sector is. De pijler ‘Grootte’ geeft aan hoe groot een sector is in termen van het aantal banen (parttime en fulltime). Bij gelijke verhoudingen in het opleidingsniveau van banen, zal er in een grote sector meer vraag zijn naar afgestudeerde ad’ers dan in een kleinere sector. Een grote sector krijgt dus een ‘+’ en een kleine sector een ‘-‘. De pijler ‘Groei’ geeft weer in hoeverre het aantal banen in een sector is toegenomen in de afgelopen tien jaar en of deze groei stabiel is. Sectoren met een hoge en stabiele groei krijgen een ‘+’ en zijn kansrijker om ad’ers aan te nemen dan krimpende sectoren (‘-‘). Een andere factor die hier meespeelt is de crisisbestendigheid van een sector: is de sector, ondanks de financiële crisis van 2008 en 2009 onbelemmerd doorgegroeid (+), of is de sector hard geraakt en niet crisis bestendig (-) ? De derde pijler ‘Homogeniteit’ geeft weer hoe homogeen een sector is. De homogeniteit van een sector is een indicator voor het aantal ad-programma’s dat er nodig is om een sector te voorzien. In het geval dat afgestudeerden van één ad-programma aan de slag kunnen bij elk bedrijf in de sector dan neemt de kansrijkheid van een ad-programma toe. De kansrijkheid neemt af naarmate een ad-programma maar een gedeelte van een sector kan bedienen. Hoe meer versnipperd qua sub-sectoren een sector is, hoe groter de kans dat een ad-programma slechts een gedeelte van een sector kan bedienen (-). Als een sector homogeen is, zijn deze kansen groter (+). SBI-codes van het CBS worden gebruikt als bron. De vierde pijler ‘dynamiek’ duidt op het aantal ontwikkelingen binnen een sector. Als er veel ontwikkelingen gaande zijn binnen een sector, zijn er mogelijkheden om hier op in te spelen binnen een ad-programma. Een dynamische sector is dan ook kansrijker voor nieuwe ad-programma’s (+) dan een statische sector (-). De pijler ‘opleidingsniveau’ is een indicator voor het percentage mbo’ers binnen een sector. Tussen haakjes staat het percentage leerlingen dat van mbo naar hbo doorstroomt.

4.2

Visie van de sector op het huidige en gewenste onderwijsaanbod Onder de kop visie van de sector op het huidige en gewenste onderwijsaanbod vindt u de resultaten van de tweede fase van het onderzoek. In de tweede fase van het onderzoek wordt de kansrijkheid van een ad-programma binnen een bepaalde sector gemeten aan de hand van drie pijlers: huidige aansluiting op het werkveld, toekomstige ontwikkelingen en ruimte voor een adBIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

11

programma. Op dezelfde manier als fase 1 scoort elke sector een ‘-’ of een ‘+‘ op een schaal van ‘-‘ tot en met ‘+ +’, waarbij een ‘-‘ negatief en een ‘+’ positief weegt. Hoe meer plussen een sector scoort, hoe kansrijker een ad-programma voor de sector is. De eerste pijler, ‘huidige aansluiting op het werkveld’ geeft vanuit het perspectief van werkgevers voor zowel mbo-4- als hbo-afgestudeerden de aansluiting op het werkveld aan. Als de huidige opleidingen op mbo-4 of hbo-niveau binnen een sector niet goed aansluiten op het werkveld biedt dit perspectief voor een ad-programma. Slecht aansluitende opleidingen krijgen daarom een ‘+’ en goed aansluitende opleidingen een ‘-‘. De pijler ‘toekomstige ontwikkelingen’ geeft weer in hoeverre er ontwikkelingen zijn die van invloed zijn op toekomstige taken en functies. Als toekomstige functies door ontwikkelingen aan verandering onderhevig zijn, biedt dit kansen voor een unieke ad-programma: ‘+’. Bij weinig ontwikkelingen en weinig veranderende functies zijn er minder kansen om als opleiding op in te spelen: ‘-‘. De laatste pijler van fase 2 is ‘ruimte voor ad’. Deze pijler indiceert de behoefte van het werkveld aan een ad-programma. Als deze behoefte groot is, is dit positief (+). Als er geen behoefte aan een ad-programma is wordt er een ‘-‘ genoteerd.

4.3

Enquête Onder de kop enquête vindt u de resultaten van de derde fase van het onderzoek. In de derde fase van het onderzoek wordt de kansrijkheid van een ad-programma gemeten aan de hand van gegevens uit een enquête die gehouden is onder werkgevers. Omdat een deel van de antwoorden al in het hoofdrapport staan, vindt u in dit gedeelte het resterende deel.


12

4.4


4.4.1

Sectorkarakteristieken Tabel 4: uitkomst fase 1 voor de sector groot- en detailhandel Sector

Grootte

Groei

Homogeniteit

Dynamiek

Opl.niveau

Totaal Fase 1


35.000 (++)

+

+

++

18% (50%)

++++++

11

Grootte: De groot- en detailhandel is, gemeten naar aantal banen, sinds 2012 de grootste sector van Flevoland. (Circa 35.000). Groei: De groot- en detailhandel is tussen 2004 en 2013 met circa 7800 banen gegroeid. De bevolkingsgroei is een belangrijke drijfveer van deze groei. Sectoren die afhankelijk zijn van de bevolkingsomvang, zoals de detailhandel, hebben hier profijt van.12 De detailhandel is de afgelopen jaren in Flevoland vier keer zo hard als in de rest van Nederland gegroeid. Dit is vooral te danken aan de komst van webshops in Almere: tussen 2007 en 2013 zijn er 2.360 banen bijgekomen dankzij webshops. Verder heeft Almere de grootste webshopdichtheid van Nederland.13 Ondanks de bovengemiddelde bevolkingsgroei heeft de regionale detailhandel het zwaar te verduren. Dit komt doordat de consumptie onder druk staat. De regiovisie Flevoland 2013 van het ING economisch bureau onderscheidt hier een zestal redenen voor: -

De oplopende werkloosheid van de afgelopen jaren De bevolkingsopbouw van Flevoland. Deze bestaat uit een relatief groot aantal minder koopkrachtige jongeren Jongeren kopen vaker bij internet winkels Ondervertegenwoordiging van kapitaalkrachtige ouderen Flevoland heeft relatief veel ZZP´ers. Deze groep heeft hun inkomen zien dalen Flevolanders hebben naar verhouding de hoogste loan-to-value ratio van Nederland: in verhouding tot de woningwaarde zijn de hypotheken het hoogst, met een lager budget als resultaat

De vooruitzichten binnen de detailhandel zijn echter niet ongunstig vanwege de aanhoudende bevolkingsgroei. Tussen 2014 en 2020 neemt het aantal inwoners in Flevoland toe met ongeveer 24.000 tot een totaal van 426.800 inwoners.14 Ook lijkt de daling in consumptie zijn dieptepunt te hebben gehad. Binnen de groothandel is er ook perspectief voor groei. De belangrijkste argumenten hiervoor zijn de relatief goedkope grond in Flevoland, de goed verbonden centrale ligging en de opkomst van Ecommerce.15 Homogeniteit: Groot- en detailhandel bestaat uit drie sub-sectoren verdeeld over één hoofdsector:

11 12 13 14 15

Provincie Flevoland UWV: arbeidsmarktprognose 2013-2014 Economisch bureau ING: kwartaalbericht regio’s augustus 2014 CBS statline. Laatste update: 17 november 2014 Economisch bureau ING: regiovisie Flevoland oktober 2013 BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

13

- Groot- en detailhandel: o Handel in en reparatie van auto’s, motorfietsen en aanhangers o Groothandel o Detailhandel Dynamiek: Belangrijke ontwikkelingen die gaande zijn in de groot- en detailhandel zijn de opkomst van e-commerce en een versneld tempo van nieuwe producten en trends. Opleidingsniveau: 18% van de jaarlijkse stroom mbo-4-gediplomeerden heeft een diploma in de economische richting. 50% van deze mbo-4-gediplomeerden studeert door op het hbo. 4.4.2

Visie van de sector op het huidige en gewenste onderwijsaanbod Tabel 5: uitkomst fase 2 voor de sector groot- en detailhandel Sector Groot- en detailhandel

Huidige aansluiting op het werkveld

Toekomstige ontwikkelingen

Ruimte voor ad

Totaal Fase 2

mbo: 0 hbo: sluit aan (-)

+

+

++

Aansluiting van huidige mbo/hbo-opleidingen op het werkveld De opleidingen sluiten over het algemeen redelijk tot goed aan op de wensen van de arbeidsmarkt. Verbeterpunten zijn het door de medewerkers (tijdig) kunnen inspelen op veranderingen in de sector (nieuwe producten/diensten/trends). Hiervoor zijn de competenties organiseren en planning van belang. Ook is een flexibele instelling hierbij vereist omdat de werkzaamheden snel kunnen veranderen. Weliswaar sluiten de mbo-opleidingen goed aan, maar voor bijvoorbeeld storemanagers of brandmanagers vindt er bijscholing plaats in de vorm van op maat gemaakte cursussen of ad-programma’s. Ontwikkelingen die van invloed zijn op toekomstige taken en functies De belangrijkste ontwikkeling is toenemende dynamiek in deze marktsector. Dit vereist flexibiliteit van medewerkers. Op ontwikkelingen als duurzaamheid, maatschappelijk verantwoord ondernemen, bio- en superfoods moet snel ingespeeld kunnen worden. Een andere ontwikkeling is ecommerce. Producten worden ook via de webshop verkocht en social media begint een (nog) grotere rol te spelen. Kanttekening hierbij is dat het aantal online verkopen wel toeneemt, maar dat het grootste deel van de verkoop nog gewoon in de fysieke winkel plaatsvindt. In Bataviastad wordt bijvoorbeeld 16% van de totale aankopen online verkocht. Naast het online verkopen kan het online presenteren van producten consumenten er ook toe aanzetten om naar de winkel te gaan en het product te kopen; er is een wisselwerking. Behoefte aan een associate degree-programma in de sector Er is vanuit het werkveld behoefte aan een duale ad small business en retail management. Medewerkers met ambitie in de groot- en detailhandel scholen zich over het algemeen bij na een aantal jaren werken. Als ze storemanager zijn of in aanloop naar het worden van storemanager zou een duale ad met focus op leidinggeven, plannen en organiseren, inspelen op trends en gebruik van nieuwe media goed passen. Ook is een ad opleiding een plus bij het solliciteren. Verder wordt de detailhandel gekarakteriseerd door een hoge hoeveelheid kleine winkels, waardoor er meer potentiële storemanagers zijn in vergelijking met bijvoorbeeld de financiële sector, waar er veel grootschalige callcenters zijn en er relatief minder managers rondlopen. Voor de groothandel is deze ad ook aantrekkelijk. Voor beide sectoren geldt namelijk dat er ingespeeld BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

14

moet worden op trends, dat er leiding gegeven moet worden aan medewerkers en dat ecommerce een grotere rol gaat spelen. Daarnaast is er door een daling in het bijscholingsbudget ‘opleidingsarmoede’ ontstaan. Omdat dit bijscholingsbudget langzaam maar zeker weer aantrekt, zou het nu een goed moment zijn om een ad-programma te introduceren. Kanttekening hierbij is dat er al samenwerkingsverbanden bestaan tussen bedrijven in de groot- en detailhandel en verschillende hogescholen die adprogramma’s aanbieden. Tabel 6: associate degree-programma’s in de sector groot- en detailhandel Onderwijsinstelling Plaats

16

Associate degree-programma (vorm)

Avans Hogeschool ’s-Hertogenbosch

Small business en retail management (duaal en deeltijd)

Fontys Hogescholen Eindhoven

Small business en retail management (duaal en voltijd)

LOI

Retailmanagement (deeltijd)

Stenden Hogeschool Leeuwarden

Small business en retail management (duaal en voltijd)

16

Bron: websites van desbetreffende onderwijsinstellingen. Laatste update op 10-03-2015. BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

15

4.4.3

Enquête Achtergrondkenmerken Grafiek 1 – In welke sub branche(s) binnen de groot- en detailhandel bent u werkzaam? (meerdere antwoorden mogelijk; n=110; in %. De rode balk geeft de werkelijke populatiepercentages weer, de grijze balk eronder geeft de steekproefpercentages weer)

11 12

Handel in en reparatie van auto's motorfietsen en aanhangers

Populatie

45

Groothandel

48

Steekproef 44 44

Detailhandel

0

10

20

30

40

50

Tabel 7 – Hoeveel arbeidsplaatsen (uitgedrukt in fte’s (aantal fulltime banen)) heeft uw bedrijf op dit moment, inclusief uzelf? Aantal

Percentage

1, of minder

8

7

2-9

53

44

10-49

32

26

50-99

6

5

100-199

7

6

200 of meer

15

12

Totaal

121

100


16

Tabel 8 – In welke regio is uw bedrijf gevestigd? Aantal

Percentage

1000 – 1999

56

50

2000 – 2999

1

1

3000 – 3999

11

10

6000 – 6999

1

1

8000 – 8999

44

39

9000 – 9999

1

1

114

100

Totaal

Grafiek 2 –

Wat is uw functie? (n=123; in %)

HR-manager/medewerker/personeelsfunctionaris 11

24

9

Directeur/eigenaar

2 Opleidingscoordinator Afdelingshoofd

54

Anders, namelijk

Grafiek 3 – Bent u betrokken bij de inkoop van opleidingen (bij- en nascholing)? (n=117; in %)

13 Ja

Nee

87


17

Grafiek 4. Opleidingsniveau nu en over 3 jaar in de sector groot- en detailhandel (n=101-108) 5,2 4,9

master

15,9

bachelor

percentage nu 20,0

percentage over drie jaar

17,1 17,7

associate

32,4 32,3

mbo-4 mbo-3 of lager

25,2 0

5

10

15

20

25

29,4 30

35

Aansluiting opleiding Grafiek 5 – In hoeverre sluiten de huidige opleidingen van mbo-4-gediplomeerden aan op het werk dat moet worden verricht binnen uw organisatie? Op een schaal van 1=zeer slecht t/m 7=zeer goed (n = 71; in %)

3 4

0%

14

10%

Zeer slecht

17

20% Slecht

30% Onvoldoende

47

40%

50%

60%

Niet goed/niet slecht

13

70% Voldoende

80% Goed

90%

3

100%

Zeer goed


18

Grafiek 6 – Op welke manier(en) wordt (nieuw) personeel op mbo-4-niveau binnen uw organisatie bijgeschoold? (meerdere antwoorden mogelijk; n=80; in %)

Er vindt geen bijscholing plaats

21

Training/korte cursussen

71

MHBO

1

Associate degree

9

Hbo Duaal

8

Hbo Deeltijd

5

Andere

11

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Grafiek 7 – Van welke aanbieder(s) wordt gebruik gemaakt? (meerdere antwoorden mogelijk; n=55; in %)

Particuliere opleidingsinstituten

56

Interne academies/opleidingsschool

33

Brancheorganisaties/kenniscentra

55

ZZP'ers

4

ROC

16

Hogeschool

18

E-learningbedrijven

20

Anders, namelijk

0 0

10

20

30

40

50

60

70

80


19

Associate degree Grafiek 8 – Was u voorafgaand aan het onderzoek bekend met de term ‘associate degree’? n=103; in %)

24 Ja

Nee

76

Grafiek 9 – U geeft aan dat uw bedrijf personeel op mbo-4-niveau in dienst heeft. Hoe waarschijnlijk is het dat u dit personeel binnen nu en drie jaar zult bijscholen naar associate degree-niveau? (n=76; in %)

45

0%

10%

20%

13

30%

1=Zeer onwaarschijnlijk

2

9

40%

50%

3

4=Neutraal

22

60% 5

70% 6

80%

4 1 5

90%

100%

7=Zeer waarschijnlijk


20

Nieuw personeel Grafiek 10 – De volgende vraag gaat over het aannemen van nieuw personeel. Het kan hierbij gaan om de vervanging van zittend (huidig) personeel en/of uitbreiding met extra personeel. Mijn bedrijf heeft binnen nu of drie jaar behoefte aan nieuwe medewerkers met een afgeronde: (in %)

Mbo-3-opleiding of lager (n=82)

32

Mbo-4-opleiding (n=84)

9

19

2 5

Associate degreeopleiding (n=87)

35

Bachelor-opleiding (hbo) (n=87)

36

7

18

18

6

6

Master-opleiding (hbo of universiteit) (n=87)

24

23

6

1=Volledig mee oneens

20% 2

8

5

15

7 80%

6

10

9

21

60%

4=Eens noch oneens

12

13

6

12

23

10

16

40% 3

10

16

5

51 0%

6

6 2 100%

7=Volledig mee eens

Medewerkers en/of functies associate degree-niveau - Administratie, ICT, Logistiek en sales - Afdelingschef en bedrijfsleiders - Back office commercieel medewerker, c.q. logistiek - Bedrijfskunde - Bedrijfsleider - Beginnende leidinggevenden - Commercie en Techniek - Commercieel/verkoop - Communicatie - Doorgroei naar het huidige niveau, aansluiting met het management - Er zijn commerciële functies beschikbaar binnen Gembird: productmanagers, accountmanagers (intern en extern), commercieel medewerkers etc. - Financieel/administratief, management - Goede beheersing van de Engelse taal in W/S en redelijke beheersing van Duits. - Handel - Hardware en software engineer - In staat om de klant zijn vraag helder te verwoorden, door te vragen en deze informatie door te vertalen naar het productgamma van onze organisatie - inzicht in onderhandeling- en verkoopstrategieën - Marketing - Motoren en elektrotechniek - Online marketeer - Order process inclusief logistics - Productkennis BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

21

-

Sales functies Sales/Marketing Sales/Marketing/HR vooral de ondersteunende afdeling Techniek Technisch bijscholen naar commercieel of commercieel naar technisch Technisch personeel Verkoop binnendienst Bouwkundige Verkoopleider Vestigingsdirecteur

Medewerkers en/of functies bachelor-niveau - (Jr)Product Group Services Manager, afdeling Marketing Services - account management - Accountmanagement, Marketing & Communicatie - Administratie, ICT en Recht - als junior engineer - Bedrijfskunde, Bedrijfsadministratie - Bedrijfskunde, logistiek management - Bedrijfsleiders en medewerkers servicekantoor - Commercieel/financieel - Communicatie - Communicatie deskundige - Finance & Administration - HTS´er met commerciële vaardigheden of een HBO commercieel met technische vaardigheden - Leidinggevend - Management - Managementfuncties als Logistiek managers, verkoopleiders, productmanagers - Managementniveau - Marketing ,IT en eWeb - Marketing, verkoop - Middel- hoger management - Organisatie - Richting verkoop - Sales - Sales/marketing - Sales/Marketing/HR vooral de ondersteunende afdeling - SEO SEA communicatie, content onderhoud - Technisch - Verkoop administratie logistiek inkoop. - Verkoop buitendienst bouwkundige/facility management - Winkelmanagers


22

Grafiek 11. Onderdelen die niet mogen ontbreken in een associate degree-programma voor de sector groot- en detailhandel, in % (n=63-71) Gemiddelde score (op schaal 1 t/m 7) Communicatieve vaardigheden

3

Sociale vaardigheden

28

6

Werkend leren (praktijk en ervaringsgericht onderwijs)

25

10

32

Planning

25

Inzet van social media

14

Ondernemersschap

16

In kunnen spelen op trends (trendherkenning, market sensing)

14

Logistiek

Mag niet ontbreken

5,6 5,5 5,4

30

5,2 22

18

5,1

25

9

5,1

31 19

20

5,6

30

21

24 0

5,6

41 22

19

5,6

31

19

22

Maatschappelijk verantwoord ondernemen

5,8

28

31

25

Financieel management

40

40

26

Duurzaamheid

6,3

36

12

Supply chain management

62

32

21

19

Inzet van webwinkels (online verkopen)

6,3

25

18

Leiding geven

62

5,1 19

40

Mag zeker niet ontbreken

5,0 60

80

100

Mag absoluut niet ontbreken


23

Ontbrekende modules in een mogelijk associate degree-programma - (Fiscaal / Arbeids)Recht - Commercieel inzicht - Engelstalig programma, om je internationaal iets meer te kunnen richten - Goed inzicht in automatisering. Het kunnen gebruiken van systemen. SAP etc. - Industrieel automatiseren - Klant contact planning en uitvoeren - Klantvriendelijkheid - Praktisch inzicht - Robotica - Veranderingsmanagement - Verkooptechniek en office management - Verkooptraining


24

Kenmerken associate degree-programma Grafiek 12 – Hoe zou een dergelijk associate degree-programma voor uw huidig (zittend) personeel en voor potentiële werknemers (mbo-4-gediplomeerden die willen doorstuderen) bij voorkeur moeten worden aangeboden? (in %)

Zittend (huidig) personeel (n=25)

4

Potentiele werknemers (mbo-4gediplomeerden) (n=22)

44

16

18

28

41

0%

20%

23

40%

60%

8

9

9

80%

100%

Voltijd

Deeltijd (leren naast een baan)

Duaal (combinatie werken en leren)

Modulair (kiezen uit lossen modules)

Bedrijfsspecifieke opleiding

Grafiek 13 – In hoeverre spreekt ICT-ondersteunend leren (zoals online hoorcolleges en een virtuele klasruimte) bij een dergelijk associate degree-programma u aan? Op een schaal van 1=spreekt helemaal niet aan t/m 7=spreekt zeer aan (n=25; in %)

4

8

0%

28

10%

20%

24

30%

1=Spreekt helemaal niet aan

40% 2

3

20

50%

60%

4=Neutraal

70% 5

6

16

80%

90%

100%

7=Spreekt zeer aan

Grafiek 14 – In hoeverre hecht u waarde aan een door de overheid erkend diploma van een hbo-instelling t.o.v. een certificaat of bewijs van deelname? Op een schaal van 1=daar hecht ik als werkgever totaal geen waarde aan t/m 7=daar hecht ik als werkgever zeer veel waarde aan (n=92; in %)

9

0%

2 5

10%

32

20%

30%

11

40%

50%

22

60%

1=Daar hecht ik totaal geen waarde aan 3 5 7=Daar hecht ik zeer veel waarde aan

70%

20

80%

90%

100%

2 4=Neutraal 6


25

Opleidingsaanbod Grafiek 15 – In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Op een schaal van 1=volledig mee oneens t/m 7=volledig mee eens (in %)

Wij hebben een goed overzicht van het opleidingsaanbod in onze regio (n=79) Wij hebben een goed overzicht van het opleidingsaanbod in onze sector (n=78)

9

5

3

15

6

12

Wij zijn in staat om onze ambities met de huidige competenties van 1 6 het personeel te realiseren (n=80)

Het opleidingsaanbod in onze regio voldoet aan onze vraag (n=70) Het opleidingsaabod in onze sector voldoet aan onze vraag (n=76)

9

4

8


3

10

24

15

10

40

15

32

40%

4=Eens noch oneens

3

22

56

21

20% 2

23

14

8

22

14

18

20

0%

19

31

14

5 4

Het personeelsaanbod in onze sector voldoet aan onze vraag (n=78)

30

5

16

22

60% 6

7

80%

1

6 4

100%

7=Volledig mee eens


26

Naamsbekendheid Hogeschool Grafiek 16 – Kent u Hogeschool Windesheim Flevoland? (n=93; in %)

23 Ja

Nee

Ja

Nee

77

Grafiek 17 – Kent u Hogeschool CAH Vilentum? (n=89; in %)

11

89


27

4.5

ICT

4.5.1

Sectorkarakteristieken Tabel 9: uitkomst fase 1 voor de sector ICT Sector

Grootte

Groei

Homogeniteit

Dynamiek

Opl.niveau

Totaal Fase 1

ICT

8.000 (-)

+

0

++

n.b.

++

17

Grootte: De ICT-sector is met bijna 8000 banen een kleine sector in Flevoland. Groei: Na een behoorlijke groei in de periode voor de financiële crisis in 2008 is de sector tussen 2009 en 2013 licht gegroeid. Het afgelopen jaar (2014) is het aantal banen echter met 11% toegenomen. Daarmee is de ICT-sector in 2014 percentueel het hardst gegroeid van alle sectoren in Flevoland. De ICT lijkt te profiteren van het toenemende gebruik van informatietechnologie in vrijwel alle sectoren. Hierdoor ontstaat een vraag naar hoger gekwalificeerd personeel in onder andere de ICT-sector. Het UWV ziet echter wel mogelijke nieuwe knelpunten ontstaan bij het beschikbare aanbod van dit hoger gekwalificeerd personeel, omdat het niet of onvoldoende aansluit op de toekomstige vraag.18 Dit kan een belemmering voor de groei van de sector in Flevoland vormen. Homogeniteit: De ICT-sector bestaat uit uitgeverijen van software, telecommunicatie, dienstverlening van activiteiten op het gebied van informatie (technologie), groothandel in ICT-apparatuur en vervaardiging- en reparatie van informatie- en communicatieapparatuur. De ICT-sector bestaat uit zeven sub-sectoren verdeeld over vier hoofdsectoren. Industrie: o Vervaardiging van computers en van elektronische en optische apparatuur -

Groot- en detailhandel en reparatie van auto’s: o Groothandel in ICT-apparatuur

-

Informatie en communicatie: o Uitgeverijen van software o Telecommunicatie o Dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatietechnologie o Dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatie

-

Overige dienstverlening: o Reparatie van computers en communicatieapparatuur

Dynamiek: Ontwikkelingen in de ICT verlopen in een hoog tempo. Recente ontwikkelingen zijn onder andere app-ontwikkeling, big data, werken in de cloud, virtual reality, 3d printen en social media.

17 18

Provincie Flevoland UWV: Regio in beeld 2014 Flevoland BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

28

4.5.2

Visie van de sector op het huidige en gewenste onderwijsaanbod Tabel 10: uitkomst fase 2 voor de sector ICT Sector ICT



Ruimte voor ad

Totaal Fase 2

mbo: sluit niet aan (+) hbo: sluit aan (-)

++

+

++++

Aansluiting van huidige mbo/hbo-opleidingen op het werkveld De hbo- en wo-opleidingen (zoals informatica) sluiten over het algemeen goed aan op de arbeidsmarkt. Op mbo-niveau kan de aansluiting beter. Hier wordt door de werkgevers vooral de nodige praktijkervaring gemist. Kennis De opleidingen op mbo- en hbo-niveau sluiten over het algemeen redelijk aan. De theorie in schoolboeken is weliswaar veelal achterhaald - deze zou meer geënt kunnen zijn op hoofdthema’s (zoals beveiliging, beheer, virtualisatie) die in de praktijk altijd terugkomen – maar is, gezien de dynamiek in de sector, lastig op te vangen. Werkgevers geven wel aan dat men op zowel het mbo als op het hbo (te) algemeen opgeleid wordt (generalisten). Er lijkt behoefte te zijn aan afgestudeerden die meer specialistische kennis hebben, bijvoorbeeld op het gebied van (een combinatie van) belangrijke (actuele) thema’s, zoals Big Data, Virtual Reality, 3D design/printen, werken in de cloud, social media, app-ontwikkeling en certificering (Microsoft, Linux, Prince 2, etc.). Praktijk Bij afgestudeerde mbo’ers ontbreekt praktijkervaring (zoals het omgaan met calamiteiten en een gebrek aan analytisch vermogen). Studenten lopen te weinig stage, doen te weinig praktijkervaring op en vinden het überhaupt lastig om een stageplek te vinden (op mbo-niveau). Een goede aansluiting op het werkveld wordt hierdoor gemist. Hier zit een (te) groot verschil tussen mbo’ers en hbo’ers. Daarnaast worden nieuwe vaardigheden (21st Century Skills), zoals ondernemerschap, zaken kunnen vermarkten en multidisciplinair denken steeds belangrijker. Bovenstaande mismatch op het gebied van (specialistische) kennis en gebrek aan praktijk zou ruimte kunnen bieden voor een ad-programma binnen de ICT. Een ad zou zich dan moeten richten op één of meerdere (actuele) thema’s en zou tegelijkertijd ruimte moeten bieden voor het opdoen van veel praktijkervaring. Door beide aspecten in te passen wordt de aansluiting vanuit het mbo met het werkveld beter. Ontwikkelingen die van invloed zijn op toekomstige taken en functies De ontwikkelingen in de ICT gaan snel. Momenteel spelen de volgende ontwikkelingen (voornamelijk kennis gerelateerd): Big Data Virtual Reality 3D design/printen Werken in de cloud Social media App-ontwikkeling Deze ontwikkelingen die nu belangrijk lijken te zijn kunnen over een aantal jaren weer verdwenen of heel anders zijn. Door middel van bijscholing (cursussen of intern) wordt er momenteel op deze en toekomstige ontwikkelingen ingespeeld. BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

29

Behoefte aan een associate degree-programma in de sector Er is een groot verschil tussen mbo en hbo afgestudeerden. Een ad-programma kan dit gat vullen. Het gaat hierbij om specialistische kennis (deze is nu te algemeen, veelal achterhaald en niet gericht op hedendaagse ontwikkelingen) en om gerichte praktijkervaring. Tabel 11: Associate degree-programma’s in de sector ICT Onderwijsinstelling

19


Fontys

ICT Service Management (deeltijd)

Hogeschool Rotterdam

ICT Service Management (deeltijd en voltijd)

NHL Hogeschool

IT Service Management (deeltijd en voltijd)

Stenden Hogeschool

ICT Beheer (voltijd)

Windesheim Zwolle

ICT Beheer (deeltijd)

19

Bron: websites van desbetreffende onderwijsinstellingen. Laatste update 10-03-2015. BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

30

4.5.3

Enquête Achtergrondkenmerken Grafiek 18 – In welke sub branche(s) binnen de ICT bent u werkzaam? (meerdere antwoorden mogelijk; n=97; in %. De rode balk geeft de werkelijke populatiepercentages weer, de grijze balk eronder geeft de steekproefpercentages weer)

23

Uitgeverijen van software

32

Populatie Steekproef

4

Telecommunicatie

26 73 70

Dienstverlening t.b.v. informatie of/en IT

0

10

20

30

40

50

60

70

80


Percentage

1, of minder

6

6

2-9

47

49

10-49

29

30

50-99

5

5

100-199

6

6

200 of meer

3

3

Totaal

96

100


31


Percentage

1000 – 1999

57

62

3000 – 3999

5

6

7000 – 7999

1

1

8000 – 8999

28

31

9000 – 9999

1

1

Totaal

92

100

Tabel 14 – Wat is uw functie? (meerdere antwoorden mogelijk; n=97, in %) Aantal

Percentage

HR-manager/medewerker/personeelsfunctionaris

25

26

Directeur/eigenaar

64

66

Opleidingscoördinator

1

1

Afdelingshoofd

4

4

Anders, namelijk

7

7


16 Ja

Nee

84


32

Grafiek 20. Opleidingsniveau nu en over 3 jaar in de sector ICT (n=87-92) 21,5 22,2

master

44,3 47,9

bachelor 9,5 9,8

associate

percentage nu percentage over drie jaar

19,3 16,2

mbo-4 5,3 4,0

mbo-3 of lager 0

20

40

60

Aansluiting mbo-4-opleidingen Grafiek 21 – In hoeverre sluiten de huidige opleidingen van mbo-4-gediplomeerden aan op het werk dat moet worden verricht binnen uw organisatie? Op een schaal van 1=zeer slecht t/m 7=zeer goed (n=45; in %)

7

0%

2

20

10%

20%

Zeer slecht

Slecht

20

30% Onvoldoende

31

40%

50%

60%


18

70% Voldoende

80% Goed

90%

2

100%

Zeer goed


33

Bijscholing Grafiek 22 – Op welke manier(en) wordt (nieuw) personeel op mbo-4-niveau binnen uw organisatie bijgeschoold? (meerdere antwoorden mogelijk; n=50; in %)


26


62

MHBO

2

Associate degree

2

Hbo Duaal

6

Hbo Deeltijd

2

Andere

18 0

10

20

30

40

50

60

70



71


36


29

ZZP'ers

29

ROC

7

Hogeschool

11

E-learningbedrijven

32

Anders, namelijk

0 0

10

20

30

40

50

60

70

80


34


30 Ja

Nee

70


37

0%

10%

20%

9

30%


2

5

30

40%

50%

60%

3

4=Neutraal

5

12

70% 6

80%

90%

5 2

100%



35



60


29


18


12


7

4 3

3 2

3 3


11

11

3 4 20% 2

15

35

29 0%

18

11

14

22

17

14

1 4

8

18

13

7

44

4

40% 3

10

10

36

60%

4=Eens noch oneens

5

80% 6

100%

7=Volledig mee eens

Medewerkers en/of functies associate degree-niveau - Account manager - Advies/management - Bedrijfskunde - Bedrijfskundig - Beheer en implementatie van ICT oplossingen binnen MKB bedrijf - Beheren van service - Commerciële functies als Online Marketeer of Account Manager - ICT - Sales / consultant - voor grote klanten zoals Rijkswaterstaat, ING, Independer, enz. - ICT specialist - ICT, operations - Implementatie Consultancy Standaard Software - Installaties en onderhoud binnen alle denkbare ICT toepassingen. Netwerkkennis. verschillende Platformen kunnen bedienen zoals Apple. Microsoft, Unix etc. - IT consulting - Marketing , programmeren, sales - Moderatie werkzaamheden - Netwerkbeheer - Netwerkbeheer, serveronderhoud, installaties - netwerkbeheer, systeembeheer - Ontwikkeling - Ontwikkeling en onderhoud van verschillende software tools - Op gebied van Finance & facility doen medewerkers op dit moment een verkorte HBO opleiding, en er zullen misschien meer volgen BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

36

-

Procesmanagement Programmeren Programmeur Programmeur/developer Sales, software testing Software development Software ontwikkelaars en architecten Software testing Systeembeheer

Medewerkers en/of functies bachelor-niveau - (Web)designer - Accountmanager - Advies/management - Advisering en migratie van complexe IT (cloud) oplossingen - Afdeling klanten contact of als director of strateeg - Bedrijfskunde - Bedrijfskunde - Bedrijfskundige informatica - Commercie - Commerciële Economie - Commerciële functies als Online Marketeer of Account Manager - Consultancy - Consultancy, management, ICT - Developers - Development, sales, marketing, customer operations, etc. - Engineering - Finance - Front-end programmeur - Functioneel / technisch consultant - Hardware/ software ontwikkeling - Hardware/software engineering - Heel divers - Hoog niveau systeembeheer, codeerwerk op netwerkgebieden - ICT - ICT - tussenpersoon tussen klant en ontwikkelteam in India - ICT (programmeren) - ICT Consultancy, Software architect - ICT, softwareontwikkeling - Implementatie Lead Consultancy Standaard Software - Informatica - Informatiebeveiliging - IT consulting - IT werkzaamheden. Liefst richting een specialisme - Marketing - Marketing - Marketing , sales , programmeren - Moderatie werkzaamheden - Netwerkbeheer - Netwerkbeheer - Ontwikkeling - Ontwikkeling software BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

37

-

PHP Developers PHP programmeur Procesmanagement Programmeren Programmeren Programmering/business analyse Programmeur Programmeur Programmeur/developer Project management, industrieel ontwerper Project Manager ICT Sales Sales, software ontwikkeling Sales/Marketing Software development Software engineering Software engineers Software ontwikkelaars software ontwikkelaars en architecten software ontwikkeling Software ontwikkeling Software ontwikkeling Software ontwikkeling Software ontwikkeling Software testing Software-ontwerp en software ontwikkeling Systeem ontwikkelaar Systeembeheer Systeembeheer Technische Informatica Zorg ICT business consultants Zorg ICT project engineering Zorg ICT support desk Zorg ICT trainers


38

Grafiek 27 – Onderdelen die niet mogen ontbreken in een associate degree-programma voor de sector ICT, in % (n=61-68) Gemiddelde score (op schaal 1 t/m 7) Analytisch vermogen

9

Programmeervaardigheden

22

4

13

Omgaan met veranderingen

27

9

Multidisciplinair denken


Beheer Virtualisatie Big Data

31 16

12

Ondernemerschap Ontwikkeling van social media Virtual Reality

10

3D design/printen

8 0

Mag niet ontbreken

13 5 6

4,7

27 15

9

4,9 18

15

16

5,1

29

17 21

Certificering (zoals Microsoft, Linux, Prince 2, etc.)

5,1

33 23

11

5,4

34

24

15

5,4

40 24

10

5,6

39

22 15

App-ontwikkeling

5,7

45 27

9

5,9

45

23

11

Beveiliging

6,1

67

15

Werken in de Cloud

6,2

60

4,7

21

4,7

25

4,7

10

3,2

5

2,9 20

40

60


80

100



39

Ontbrekende modules in een mogelijk associate degree-programma - Alles meer vakgericht, vakmanschap, specialisatie. Naast basiskennis. Uitgebreide specialisatie - App-ontwikkeling: Xamarin, Phonegap, native, etc. Databases, bijv.: mysql, sql en postgres. Voor- en nadelen tussen plain sql en LINQ - Aspecten zoals dyslexie, dyscalculie en autisme meenemen in de opleiding - Backhand programmeren (database structuren) - Basis over ontwikkelen van applicaties, de technieken daarbij en dan vooral up to date. - Beheer en programmeren combineert minder makkelijk dan gedacht: het vergt heel andere vaardigheden - Communicatie technologie - Communicatie, zeker voor het grote aantal jongeren met enige vorm van een autistische beperking waarvan er momenteel een groot aantal de ICT markt opzoeken. Veel van deze jongeren hebben ongelooflijk veel skills maar moeten worden geholpen bij het omgaan met klanten en collega's - Communicatie: 1) onderling, leren van elkaar. 2) naar de klant. 30 hiërarchie - Communicatievaardigheden naar klant en andere medewerkers - Communicatieve vaardigheden - FOIP; bellen via internet maar dan voordelig (voor bedrijven) - In mijn ervaring hebben de schoolverlaters te weinig ervaring met SCM's, Design patterns en TDD - Machine learning - Mobile marketing, content management, sales - Nieuwe business modellen, netwerk organisaties, supply chain en partner integratie - Ontwerpen - Ontwikkeling van sociale vaardigheden is wat ik vaak mis binnen technische opleidingen. Denk hierbij aan een sociale stage o.i.d. zodat het makkelijk is om contact te leggen voor de afgestudeerden - Persoonlijke ontwikkeling, vaardigheden als proactief, zelfredzaamheid, verantwoordelijkheid durven nemen, continue willen vernieuwen en verbeteren - Samenwerken - Software testen - Veel beter inzicht in software architectuur. Als je begrijpt hoe iets werkt, zie je oplossingen bij storingen en oplossingen voor klanten veel beter - Werken in groepsverband Werken in teamverband. Dat moet men goed kunnen


40



5


50

14

19

9

43

14

0% 20% 40% Voltijd Deeltijd (leren naast een baan) Duaal (combinatie werken en leren) Modulair (kiezen uit lossen modules)

14

5

60%

9

14

5

80%

100%


8

0%

33

10%

20%

25

30%


40% 2

50%

3

21

60%

4=Neutraal

70% 5

6

13

80%

90%

100%

7=Spreekt zeer aan


8

0%

8

10%

3

20%

22

30%

10

40%

26

50%

60%


23

70%

80%

90%

100%

2 4=Neutraal 6


41


Wij hebben een goed overzicht van het opleidingsaanbod in onze regio (n=67)

15

9

Wij hebben een goed overzicht van het opleidingsaanbod in onze sector (n=70)

9

6

Wij zijn in staat om onze ambities met de huidige competenties van het personeel te realiseren (n=71)

4 3

11

Het opleidingsaanbod in onze regio voldoet aan onze vraag (n=54)

13

Het opleidingsaabod in onze sector voldoet aan onze vraag (n=59)

9


19

21

30

22

17

40%

4=Eens noch oneens

20

15

20

60% 5

6

9

17

16

24

14

13

20

39

15

6

3

13

15

20% 2

18

17

5

0% 1=Volledig mee oneens

14

4

15

16

12

12

80%

9

6

15

14

100%

7=Volledig mee eens


42


15 Ja

Nee

Ja

Nee

85


15

85


43

4.6

HTSM

4.6.1

Sectorkarakteristieken Tabel 15: uitkomst fase 1 voor de sector HTSM Sector

Grootte

Groei

Homogeniteit

Dynamiek

Opl.niveau

Totaal Fase 1

HTSM

9.500 (0)

--

0

+

28% (37%)

-

20

Grootte: Met circa 9.500 banen in 2013 is de HTSM een middelgrote sector in Flevoland. Verder is het een topsector in Flevoland. Groei: Het aantal banen in de sector HTSM is met 0,7% gegroeid tussen 2012 en 2013. Over de periode tussen 2009 en 2013 genomen was er echter een krimp in het aantal banen van 7.3%.21 Sector die als eerste aantrekt bij economische groei (export). Homogeniteit: HTSM bestaat uit drie hoofdsectoren:22 Industrie: o Metaalindustrie (13 specifieke SBI-codes) o Vervaardiging van machines en apparaten (9 specifieke SBI-codes) o Vervaardiging van transportmiddelen (12 specifieke SBI-codes) Informatie en communicatie: o Ontwikkelen, produceren en uitgeven van software Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening: o Technisch speur- en ontwikkelingswerk o Ingenieurs en overig technisch ontwerp en advies o Keuring en controle van machines, apparaten en materialen Dynamiek: De techniek van machines binnen de HTSM-sector wordt steeds complexer. Bovendien vereist het werken met nieuwe materialen (composieten) nieuwe kennis en vaardigheden. Opleidingsniveau: 18% van de jaarlijkse stroom mbo-4-gediplomeerden heeft een diploma in de technische richting. 50% van deze mbo-4-gediplomeerden studeert door op het hbo.

20 21 22

Economie en Arbeidsmarkt Flevoland 2013-2014 Economie en Arbeidsmarkt Flevoland 2013-2014 CBS: Monitor Topsectoren 2012 BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

44

4.6.2

Visie van de sector op het huidige en gewenste onderwijsaanbod Tabel 16: uitkomst fase 2 voor de sector HTSM Sector HTSM



Ruimte voor ad

Totaal Fase 2


+

+

+++

Aansluiting van huidige mbo/hbo-opleidingen op het werkveld In zijn algemeenheid wordt het gat tussen mbo en hbo als te groot ervaren. Vooral technische opleidingen binnen het mbo sluiten momenteel niet aan op de functies in de HTSM-sector. Dit heeft voornamelijk met kennis te maken (niet zozeer met competenties/vaardigheden), op het gebied van techniek (zie ook AgroFood) en materiaalkennis (composieten). De voorspelling is dat er steeds meer bedrijven (zoals metaalbedrijven) in Flevoland zijn die nu of straks met nieuwe machines in combinatie met nieuwe materialen gaan werken, maar die deze kennis nog niet in huis hebben. De machines waarmee de operators werken worden steeds ingewikkelder en dienen computergestuurd te worden. Kennis van programmeren, zoals CAD/CAM is dan noodzakelijk. De rol van de operator verandert. Het werk verandert van een operator die zelf aan de machine sleutelt naar een operator die stuurt op processen. Voorbeelden van bedrijven in de HTSM-sector: maakindustrieën: de machine- en systeemindustrie, automotive, lucht- en ruimtevaart en materialen, inclusief staal. Er is vooral behoefte aan kennis op het gebied van wiskunde, mechanica, besturingstechniek, procestechniek, nieuwe materialen (composieten), automatisering en robotisering. Ook hier geldt dat Mechatronica steeds belangrijker wordt. Dit is een technische discipline die bestaat uit de volgende ingenieursdisciplines: elektrotechniek, werktuigbouwkunde, meet- en regeltechniek, besturingstechniek. Met name in de industriële automatisering worden veel oplossingen gerealiseerd waarbij deze disciplines effectief samenkomen. Omdat een mechatronicus verstand heeft van de diverse disciplines kan deze goed het totaaloverzicht van een project behouden en zorgen voor een goede samenwerking. Op hbo-niveau zijn er genoeg instellingen (hogescholen en universiteiten) die op de (nieuwe) behoeften op het gebeid van techniek en nieuwe materialen inspelen. Ontwikkelingen die van invloed zijn op toekomstige taken en functies De bovengenoemde ontwikkelingen op het gebied van techniek en het werken met nieuwe materialen zorgen ervoor dat er nieuwe kennis op een hoger niveau vereist is c.q. gaat worden. Het gaat hier vooral om technici en operators op mbo-niveau. Een mbo-opleiding werktuigbouwkunde is bijvoorbeeld een goede basis, aangevuld met aanvullende kennis (op een hoger niveau) op het gebied van wiskunde, mechanica, besturingstechniek, procestechniek, CAD/CAM-porgrammeren, materiaalkunde (composieten). Behoefte aan een associate degree-programma in de sector Er lijkt in deze sector een duidelijke behoefte te zijn aan een ad-programma op het gebied van techniek. Er is voornamelijk kennis op het gebied van wiskunde, mechanica, besturingstechniek, procestechniek, automatisering, robotisering en mechatronica vereist. Werkgevers zien hier een kennisverschuiving van mbo-4 (werktuigkunde bijvoorbeeld) naar mbo+ (ad). Ook is de praktijkcomponent hier een belangrijk aspect (kennis en praktijk gecombineerd), omdat machines veelal heel bedrijfsspecifiek zijn. BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

45

Er is ook een vraag naar kennis op het gebied van nieuwe materialen (composieten), maar werkgevers vinden het lastig in te schatten op welk niveau deze kennis vereist is (loopt uiteen van mbo-2/3 tot hbo/wo). Tabel 17: Associate degree-programma’s in de sector HTSM

23

Onderwijsinstelling


Fontys

Onderwijsondersteuner Technisch Beroepsonderwijs (deeltijd) Technische Bedrijfskunde (deeltijd)

De Haagse Hogeschool

Projectleider Techniek (duaal)

Hanzehogeschool

Projectleider Techniek (deeltijd)

Hogeschool van Amsterdam

Onderwijsondersteuner Techniek (deeltijd)

Hogeschool Arnhem Nijmegen

Constructeur Werktuigbouwkunde (deeltijd) Systeemspecialist Automotive (deeltijd)


Engineering (deeltijd en voltijd) Maintenance & Mechanics (deeltijd en voltijd) Onderwijsondersteuner Technisch Beroepsonderwijs (deeltijd)

Hogeschool Utrecht

Onderwijsondersteuner techniek (deeltijd)*

LOI


NHL Hogeschool

Maritieme Techniek (voltijd)

Windesheim Zwolle

Onderwijsondersteuner technisch beroepsonderwijs (deeltijd) Technische Bedrijfskunde (deeltijd)

* Vervalt per 1 september 2015

23


46

4.6.3

Enquête Achtergrondkenmerken Grafiek 34 – In welke sub branche(s) binnen de HTSM bent u werkzaam? (meerdere antwoorden mogelijk; n=63; in %. De rode balk geeft de werkelijke populatiepercentages weer, de grijze balk eronder geeft de steekproefpercentages weer)

9

Metaalindustrie

47 26

Vervaardiging van machines en apparaten

43 7

Vervaardiging van transportmiddelen Populatie Steekproef

1 59

Overig

26 0

10

20

30

40

50

60


Percentage

2-9

30

33

10-49

44

49

50-99

10

11

100-199

3

3

200 of meer

3

3

Totaal

90

100


47


Percentage

1000 – 1999

32

37

3000 – 3999

4

5

4000 – 4999

1

1

8000 – 8999

49

57

Totaal

86

100


Percentage


30

33

Directeur/eigenaar

44

49


1

1

Afdelingshoofd

5

6

Anders, namelijk

11

12


11

Ja

Nee

89


48

Grafiek 36 Opleidingsniveau nu en over 3 jaar in de sector HTSM (n=83-84) 7,7

master

9,7 27,0 27,8

bachelor

percentage nu

9,8 10,1

associate


25,7 24,6

mbo-4

29,8 27,8

mbo-3 of lager 0

5

10

15

20

25

30

35


4

0%

9

10%

Zeer slecht

23

20% Slecht

11

30% Onvoldoende

40%

34

50%

60%


19

70% Voldoende

80% Goed

90%

100%

Zeer goed


49



9


74

MHBO

2

Associate degree

5

Hbo Duaal

7

Hbo Deeltijd

7

Andere

24 0

10

20

30

40

50

60

70

80



58


30


37

ZZP'ers

2

ROC

19

Hogeschool

14

E-learningbedrijven

7

Anders, namelijk

0 0

10

20

30

40

50

60


50


23 Ja

Nee

77


35

0%

10%

20%

30%


2

9

13

28

40%

50%

3

4=Neutraal

60% 5

70% 6

7

80%

90%

6

2

100%



51



36


18


5

4 1

10

29

Bachelor-opleiding (hbo) (n=74) Master-opleiding (hbo of universiteit) (n=72)

5

5

39 0%


2

4

5

9

16

15

15

28

13

10

11

7

40% 3

13

20

6

20%

15

23

7

22

5

37

13

8

60%

4=Eens noch oneens

17

5

17 80%

6

11 100%

7=Volledig mee eens

Medewerkers en/of functies associate degree-niveau - Administratie, inkoop, teamleider productie, engineering, verkoop - Administratief - ICT - Back-office sales - Back-office service - Bedrijfskunde - Biotech, energiehoek en waterbehandeling. - Engineering en design - Engineers en managers - Finance - Finance controlling, werktuigbouw, innovaties, commercieel vlak; binnendienst - Inspectie, meetkunde - IT; ondersteuning voor klantvragen, commerciële werkzaamheden - Kam coördinatie - Kwaliteit - Laboratorium - Leiding productie/magazijn - Logistiek - Management - Marktonderzoek, programmeren (embedded), ontwerpen (electronica), technisch tekenen (productdesign) - Meer aan het hoofd van een afdeling, in de productie eindverantwoordelijke zijn - Metaal, fraser draaier engineer programmeur voorbereiden - Middenkader BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

52

-

Middenkader functies. Leidinggevende functies, werkvoorbereiding/planning, programmeren, kwaliteitsdienst, financiële administratie Monteur / tekenaar /technisch commerciële binnendienst office management, administratie Ondersteunende commerciële en management functies Procesautomatisering Productontwikkeling/fabricage, export, commercieel Realisatie of ondersteuning Service, support, planning, inkoop, Software ontwikkelen, elektro gerelateerd Specialist, ontwerper, designer Supply Chain/Customer Service Techniek en administratie Technisch transport veiligheid Verkoop Verkoop van hi-tech motion en fluid control applicaties in sectoren Life Science, Olie&gas, voertuigen, Rail, Food Werktuigbouwkunde

Medewerkers en/of functies bachelor-niveau - Administratie - Administratief - ICT - After sales - Back-office sales - Back-office service - Bedrijfsprocessor - Bouwkundig projectleiders - Commercie - Customer Support Medewerker, Marketing Assistant, Business Support Medewerker, Sales Assistant - Deels op leidinggevende functies, engineering - Design Engineer - Electrical engineering - Engineer project - Engineering en design - Engineering en design van hi tech motion en fluid control applicaties in sectoren Life Science, Olie & gas, voertuigen, Rail, Food - Engineering, management, inkoop, controlling - Engineers c.q. projectmanagers - Engineers, tekenaars, management functies - Finance - Finance controlling, werktuigbouw, innovaties, commercieel vlak; binnendienst - Gebouwtechniek E en W - Grond weg waterbouw - HTS-Werktuigbouw (Tekenaar / Constructeur) - Industrieel Product Ontwerper - Inspectie, meetkunde - Installatie - Internationale Sales Engineer - IT; ondersteuning voor klantvragen, commerciële werkzaamheden - Junior Controller BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

53

-

Kwaliteit Leiding productie magazijn Leidinggevende, projectleiders Management functies Managementniveau Mechanical engineering Metaal, freser, draaier, engineer programmeur, voorbereiden. Stapje hoger, project engineer e.d. Middenkader Milieukunde / bodem Montage Natuurkunde Onderzoeksassistenten Planning, purchase Plc programmeur Procesautomatisering Product ontwikkeling, software ontwikkeling Productinformatie bladen Productontwikkeling Productontwikkeling/fabricage, export, commercieel Project Management Projectleider Software engineering (C/C++/Java), technische informatica, website/database programmeren (PHP/MySQL), app bouw (iOS en Android) Specialist, ontwerper, designer Supply Chain/Customer Service/Finance/ Sales Teammanager (Shusa) Techniek Techniek en administratie Technisch / technisch-commercieel Technisch Specialist Technische ondersteuning van onze producten in de praktijk. Hierbij is vakgerichte praktijkkennis van de landbouw een pre! Toezichthoudend personeel Training/Coaching/Consultancy Verkoop Verkoop Werktuigbouwkunde Werkvoorbereiders


54

Grafiek 43. Onderdelen die niet mogen ontbreken in een associate degree-programma voor de sector HTSM, in % (n=51-57) Gemiddelde score (op schaal 1 t/m 7) Analytisch vermogen

11

Mechanica

30

16

18

Wiskunde 2

Programmeren (zoals CAD/CAM)

50

25

24

Procestechniek

24

Mechatronica

17

Kennis van nieuwe materialen (zoals composieten)

19

Ondernemerschap

Mag niet ontbreken

5,2

35

19

5,2

33

22

5,1

20

18

5,0

20

23

4,8 13

10 20

5,3

31

13

25 0

28

17

20

Robotsering

5,8

25

16

Leidinggeven

5,9

49

21

Besturingstechniek

6,0

45

4,6

18 40

4,5 60


80

100


Ontbrekende modules in een mogelijk associate degree-programma - Acquisitie, als het gaat om leidinggevende posities - Basis bedrijfseconomie: financiën - Bouwkunde opleiding - commercie: inkoop / verkoop - Commerciële kant van de werkzaamheden - Communicatievaardigheden - Denken in kosten en opbrengsten, procesmatig denken - Elektrotechniek - Energietechniek - Evalueren/beoordelen (analytisch vermogen) - Focus op talen, met name Engels BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

55

-

Het omgaan met een multimeter, functies zijn onmisbaar in mijn branche. Dus kortom elektronica Juridisch: handelsrecht Kennis 3D printers, meegaan met huidige ontwikkelingen op technisch gebied Kennis over productietechnieken Logisch nadenken Logistiek Natuurkunde Online verkoop, huidige ontwikkelingen in de markt volgen, ook op het gebied van social media Programmeren van Embedded systemen Vakinhoudelijk en praktijkgericht Veel inspelen op techniek. Deze opleidingen moeten blijven bestaan


56



8

38

Potentiele werknemers (mbo-4-gediplomeerden) (n=27)

17

41

0%

29

11

20%

8

37

40%

60%

7

80%

4

100%

Voltijd






4

12

0%

27

10%

20%

19

30%


40% 2

3

50%

23

60%

4=Neutraal

70% 5

6

15

80%

90%

100%

7=Spreekt zeer aan


8

0%

4

10%

4

15

20%

19

30%

40%

30

50%

60%


21

70%

80%

90%

100%

2 4=Neutraal 6


57



7


7


4 3


10

3

9

7

Het personeelsaanbod in onze sector voldoet aan onze vraag (n=73) 0%

2

15

3

17

18

14

15

15

19

18

22

19

20%

40%

60%

4=Eens noch oneens

11

27

21

16

16

28

19

18

12

22

28

16

12

19

8

18

9



16

5

6

23

8

6

18

80%

6

3

100%

7=Volledig mee eens


58


22 Ja

Nee

Ja

Nee

78


27

73


59

4.7

AgroFood

4.7.1

Sectorkarakteristieken Tabel 21: uitkomst fase 1 voor de sector AgroFood Sector

Grootte

Groei

Homogeniteit

Dynamiek

Opl.niveau

Totaal Fase 1

AgroFood

12.700 (+)

-

+

+

33%

++

24

Grootte: De sector AgroFood telt circa 12.700 banen in Flevoland en is daarmee een middelgrote sector. Ook is de AgroFood een topsector in Flevoland. Groei: De sector AgroFood is met 0,5% gegroeid in 2013. Over de vijf jaren voor 2013 is het aantal banen in de sector echter gekrompen met 3,8%. Homogeniteit: Vier sub-sectoren verdeeld over twee hoofdsectoren.25 De sector AgroFood bestaat hoofdzakelijk uit primaire productie (landbouw, bosbouw en visserij) en de voedingsmiddelenindustrie. Primair Landbouw, bosbouw en visserij: o Landbouw, jacht en dienstverlening voor de landbouw en jacht (8 specifieke SBI codes) o Visserij en kweken van vis en schaaldieren - Industrie: o Vervaardiging van voedingsmiddelen o Vervaardiging van dranken Secundair Industrie: o Vervaardiging van kunstmeststoffen en stikstofverbindingen o Vervaardiging van verdelgingsmiddelen en overige landbouwchemicaliën o Vervaardiging van machines en werktuigen voor de land- en bosbouw o Vervaardiging van machines voor de productie van voedings- en genotmiddelen - Groot- en detailhandel: o Groothandel en handelsbemiddeling (geen auto’s/motorfietsen) (7 specifieke SBI codes) o Detailhandel (niet in auto’s) (drie specifieke SBI codes) - Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening: o Biotechnologisch speur- en ontwikkelingswerk op het gebied van agrarische producten en processen o Speur- en ontwikkelingswerk op het gebied van landbouw en visserij (niet biotechnologisch) Dynamiek: De techniek van machines binnen de AgroFood sector wordt steeds complexer.

24 25

Economie en Arbeidsmarkt Flevoland 2013-2014 CBS: Monitor Topsectoren 2012 BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

60

Opleidingsniveau: 33% van de jaarlijkse stroom mbo-4-gediplomeerden heeft een diploma in de richting landbouw. 4.7.2

Visie van de sector op het huidige en gewenste onderwijsaanbod Tabel 22: uitkomst fase 2 voor de sector AgroFood Sector AgroFood



Ruimte voor ad

Totaal Fase 2

mbo: sluit niet aan (+) hbo: neutraal (0)

+

0

++

Aansluiting van huidige mbo/hbo-opleidingen op het werkveld Kennis Vooral de technische opleidingen op mbo-niveau sluiten niet altijd goed aan op het werk dat door operators en technici binnen de AgroFood-sector wordt verricht. De techniek van machines waarmee men in de sector werkt wordt steeds complexer. Dit vraagt om een hoger opleidingsniveau en meer kennis op o.a. het gebied van procestechniek, procesbeheersing, computerbesturing (CAD/CAM-programmeren) en supply chain management. Het werk verandert van een operator die zelf aan de machine sleutelt naar een operator die stuurt op processen. Als basis is een mbo-opleiding werktuigbouwkunde goed. Mechatronica wordt steeds belangrijker. Dit is een technische discipline die bestaat uit de volgende ingenieursdisciplines: elektrotechniek, werktuigbouwkunde, meet- en regeltechniek, besturingstechniek. Met name in de industriële automatisering worden veel oplossingen gerealiseerd waarbij deze disciplines effectief samenkomen. Omdat een mechatronicus verstand heeft van de diverse disciplines kan deze goed het totaaloverzicht van een project behouden en zorgen voor een goede samenwerking. Kennis op het gebied van levensmiddelen/voedingsmiddelen kan ook beter, maar dit is eenvoudiger bij te leren dan het technische aspect. Bovendien is deze productkennis vaak heel organisatie specifiek (bijvoorbeeld zuivel of aardappelen) en leert men dit intern of heeft men van nature al affiniteit met het product (mensen die bijvoorbeeld zijn opgegroeid op een boerderij). Competenties Ook ontbreekt voor technici/operators die ambitie hebben om voorman (leiding geven aan een werkploeg van bijvoorbeeld operators) te willen worden de competentie leiderschap en analytisch vermogen. Daarnaast is praktijkervaring belangrijk. Ontwikkelingen die van invloed zijn op toekomstige taken en functies De hierboven beschreven ontwikkelingen zorgen ervoor dat de functies en taken binnen de AgroFood-sector zijn veranderd c.q. gaan veranderen, vooral voor operators en technici op mboniveau. Behoefte aan een associate degree-programma in de sector Er is zeker behoefte aan extra kennis (op het gebied van techniek) en in enkele gevallen extra competenties/vaardigheden (zoals leiderschap en analytisch vermogen). Een eventueel adprogramma zou wel een heel duidelijke praktijkcomponent moeten bevatten, omdat werkzaamheden in deze sector veelal bedrijfsspecifiek zijn. Werkgevers geven aan dat een ad-programma hierop zou kunnen inspringen, maar geven tegelijkertijd aan niet zeker te weten of dit op ad- of mbo-4-niveau is. BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

61

Tabel 23: Associate degree-programma’s in de sector AgroFood

26

Onderwijsinstelling


CAH Vilentum

Groene Bedrijfskunde (voltijd) Bedrijfskunde en Agribusiness, 4 varianten (deeltijd) Agrarisch ondernemerschap, 2 varianten (voltijd)

Fontys

Onderwijsondersteuner Consumptieve Techniek (deeltijd)

Van Hall Larenstein (Leeuwarden, Velp)

Duurzaam Bodembeheer (deeltijd) Duurzame Watertechnologie (deeltijd) Integrale Handhaving Omgevingsrecht (deeltijd) Melkveehouderij (voltijd) Ondernemerschap (voltijd) Tuin- en Landschapsinrichting (deeltijd en voltijd)

26


62

4.7.3

Enquête Achtergrondkenmerken Grafiek 50 – In welke sub branche(s) binnen de AgroFood bent u werkzaam? (meerdere antwoorden mogelijk; n=54; in %. De rode balk geeft de werkelijke populatiepercentages weer, de grijze balk eronder geeft de steekproefpercentages weer)

56

landbouw, bosnouw en visserij (primaire productie)

65

44

industrie (voedingsmiddelenindustrie)

37


0

10

20

30

40

50

60

70


Percentage

2-9

23

36

10-49

27

42

50-99

7

11

100-199

2

3

200 of meer

5

8

Totaal

64

100


63


Percentage

1000 – 1999

4

6

3000 – 3999

2

3

7000 – 7999

1

2

8000 – 8999

56

89

Totaal

63

100


Percentage


17

26

Directeur/eigenaar

35

54


1

2

Afdelingshoofd

-

-

11

17

Anders, namelijk


28

Ja

Nee

72


64

Grafiek 52 - Opleidingsniveau nu en over 34 jaar in de sector AgroFood (n=59-62) 2,4 2,7

master

14,4 16,4

bachelor

5,6 7,9

associate


28,5 28,1

mbo-4

49,0 45,0

mbo-3 of lager 0

20

40

60


8

0%

14

10%

Zeer slecht

16

20% Slecht

30% Onvoldoende

22

40%

38

50%

60%


70% Voldoende

3

80% Goed

90%

100%

Zeer goed


65



15


78

MHBO

0

Associate degree

0

Hbo Duaal

2

Hbo Deeltijd

2

Andere

5 0

10

20

30

40

50

60

70

80



40


13


50

ZZP'ers

13

ROC

30

Hogeschool

13

E-learningbedrijven

3

Anders, namelijk

0 0

10

20

30

40

50

60


66


24 Ja

Nee

76


33

0%

10%

13

20%

30%


2

13

40%

50%

3

4=Neutraal

18

60% 5

70% 6

13

80%

10

90%

100%



67



29


7

26


6

31


7

6

15

15

8

36

6


20% 2

24

15

7

60%

4=Eens noch oneens

5

13

7

6

15

11 80%

6

11

20

9

13 40%

3

13

12

53 0%

22

13

24

7


7

4

6 100%

7=Volledig mee eens

Medewerkers en/of functies associate degree-niveau - 3D Ontwerpers / 3D BIM Ontwerpers (infra / buitenruimte) - Bedrijfskunde - Bedrijfsleider - Commercieel of ondersteuning AGF - Commerciële functie - Commerciële functies - De middengroep, operator ontstegen en doorgroeien naar vervangend leidinggevende of leidinggevende posities of in de technische dienst qua extra kennis - Diergezondheid en assistent dierverzorging - GIS medewerkers - Het aansturen van teams, werkverdeling (management), strategisch meedenken met de directie, de laag onder de directie - Kwaliteit - Leidinggevend en normaal werk - Leidinggevenden - productieleider/locatieverantwoordelijke - Management - Ondersteuning in logistiek, kwaliteit en inkoop - Op bedrijfsleiding niveau; onderzoek en ontwikkeling, organisatieontwikkeling, dierenverzorging - Plantenkunde - Product ontwikkeling, levensmiddelen technologie - Productie (leiding) - Sales, warehousing, management/planning BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

68

-

Teamleiders productie/kwaliteitsdienst Technische functies aangaande de civiele techniek en Tuin-& Landschapsinrichting Teelt technische functie Zwaardere voertuigen besturen, selectie van aardappelen, veel losse klussen, besturing van elektronische apparaten

Medewerkers en/of functies bachelor-niveau - 3D Ontwerpers / 3D BIM Ontwerpers (infra / buitenruimte) - Accountancy/sales - Adviseurs buitenruimte (beheer en inrichting) - Bedrijfsleider - Buitendienst/teelt - Commercie - Commercieel binnen AGF - Communicatie & Marketing - Directie - GIS medewerkers - Het aansturen van teams, werkverdeling (management), strategisch meedenken met de directie, de laag onder de directie - Inkoop - Leidinggevend - Levensmiddelen technologen; dus procestechnoloog, kwaliteitsfunctionaris, veiligheidsfunctionaris en plant management team - Management - Onderzoek en dierverzorging - Overhead - Procesoptimizers, procestechnologen, QC medewerkers en productontwikkelaars - Product en proces ontwikkeling - R&D - Technische functies aangaande de civiele techniek en Tuin-& Landschapsinrichting - Verkoop/vertegenwoordiger - Verkoper/locatieverantwoordelijke financiele functie - Zwaardere voertuigen besturen, selectie van aardappelen, veel losse klussen, besturing van elektronische apparaten


69

Grafiek 59. Onderdelen die niet mogen ontbreken in een associate degree-programma voor de sector AgroFood, in % (n=38-44) Gemiddelde score (op schaal 1 t/m 7) Analytisch vermogen

24

Leidinggeven

26 31

Voedselkwaliteit

19

12

29

Bedrijfskunde

27

20

Hygiëne Warenkennis

22

Voedingsmiddelentechnologie Procestechniek

24

17

29

Wiskunde

20

Robotisering

19

Mechatronica

16

0 Mag niet ontbreken

15 20

4,9 4,6 4,5 4,5

15

4,3

5 11

4,2

2

3,9

23

24

4,9

10

32

Besturingstechniek

5,1

20

30

Programmeren (zoals CAD/CAM)

5,1

22

22

15

5,1

24 20

20

5,1

35 29

Mechanica

5,3

32

25 13

29

24

20

8

5,4

29

22

Ondernemerschap

29

2

3,9

40

60


80

100


Ontbrekende modules in een mogelijk associate degree-programma - Administratie - Agrarische basiskennis - Biologie - Commercie - Engels - technisch Engels - Er ontbreken geen onderwerpen maar nu combineer je wel verschillende richtingen. Je wilt een dergelijke richting hebben voor van operator een stap verder en voor monteur en een stap verder. Voor de ene richting zijn de echt technische vakken minder van belang, moet basiskennis en beetje meer van zijn maar geen diepgang in die vakken, voor de andere richting is dat juist van belang - Goed samenwerken, eigen ontwikkeling - Landbouwtechniek. ( Technisch )Engels en Duits BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

70

-

Marketing Marketing/markt benadering/markt onderzoek Media Mentaliteit; normen en waarden. De hiërarchie is verminderd t.o.v. vroeger Multimedia Plantenteelt, akkerbouw, tuinbouw, veehouderij Plantenteelt, gewassen- en bodemkunde Scheikunde Technisch ingestelde vakken Vaktechnische kennis


71



6

39


22

40

0%

22

13

20%

11

27

40%

60%

7

13

80%

100%

Voltijd






11

0%

11

10%

33

20%

30%


11

40% 2

3

50%

28

60%

4=Neutraal

70% 5

6

6

80%

90%

100%

7=Spreekt zeer aan


10

0%

9

10%

16

20%

30%

29

40%

16

50%

60%


70%

10

80%

10

90%

100%

2 4=Neutraal 6


72



5


4


4


11

16

15

14

6


8

16

3

14

16

18

4=Eens noch oneens

12

20

6

12

16

14

60% 5

11

10

30

40%

7

29

26

8

7

29

13

25

20% 2

16

22

24


30

27

11

10


16

80%

6

4

14

2

100%

7=Volledig mee eens


73


22 Ja

Nee

Ja

Nee

78


44 56


74

4.8

Bouw

4.8.1

Sectorkarakteristieken Tabel 27: uitkomst fase 1 voor de sector bouw Sector

Grootte

Groei

Homogeniteit

Dynamiek

Opl.niveau

Totaal Fase 1

Bouw

6.800 (-)

-

+

+

n.b.

0

27

Grootte: 6.800 banen in 2014. De bouw is een kleine sector binnen Flevoland. Groei: In 2014 ligt het aantal banen 3,8% lager dan in 2013. Ondanks het feit dat tussen 2008 en 2012 de groei van bijvoorbeeld het aantal woningen in Flevoland niet is afgenomen,28 is het aantal banen in de bouwsector sinds 2008 met meer dan 2.000 gedaald.29 Verder is het aantal bouwbedrijven in Flevoland relatief laag. Verklaringen hiervoor zijn de jonge leeftijd van de provincie Flevoland en de beter ontwikkelde bouwsector in bijvoorbeeld Friesland en het oosten van Nederland. Homogeniteit: De bouw bestaat uit drie sub-sectoren, verdeeld over één hoofdsector. Bouwnijverheid: o Algemene burgerlijke en utiliteitsbouw en projectontwikkeling o Grond-, water- en wegenbouw (geen grondverzet) o Gespecialiseerde werkzaamheden in de bouw Dynamiek: Belangrijke ontwikkelingen binnen de bouwsector zijn de toenemende prefabricage, het veranderen van het logistieke proces en het toepassen van nieuwe ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid. 4.8.2

Visie van de sector op het huidige en gewenste onderwijsaanbod Tabel 28: uitkomst fase 2 voor de sector bouw Sector Bouw



Ruimte voor ad

Totaal Fase 2


+

++

++++

Aansluiting van huidige mbo/hbo-opleidingen op het werkveld De mbo-4-opleidingen binnen de bouw sluiten slecht aan op het werkveld. Werkgevers vinden het niveau van mbo-4-geschoolden te laag en de scholing niet up-to-date. Er mist vooral technische kennis en kennis van materialen (zie ook bij HTSM). Ontwikkelingen die van invloed zijn op toekomstige taken en functies - Prefabricage is van toenemend belang en vraagt om specifieke kennis. - Binnen bouwvoorbereiding wordt het logistieke proces steeds belangrijker.

27 28 29

Provincie Flevoland CBS Provincie Flevoland BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

75

-

-

De route van timmerman naar hoofduitvoerder kon vroeger nog regelmatig worden doorlopen, maar ten gevolge van kennisintensivering en specialisaties op het gebied van elektronica, geavanceerde systemen en logistiek, wordt deze route steeds lastiger af te leggen. Nieuwe ontwikkelingen op het gebied van duurzame energie. In de toekomst zal de focus meer op woondiensten komen te liggen. Bouwbedrijven zullen zich dan ook meer specialiseren in bepaalde diensten en services.

Behoefte aan een associate degree-programma in de sector Een ad-programma in de bouw zou een goede aanvulling zijn op het opleidingsaanbod. Het gebrek aan kennis en vaardigheden, vooral in de voorbereidende bouw, zou zo gereduceerd kunnen worden. Werkgevers zien veel waarde in de duale variant, omdat dit de alertheid van de studenten tijdens het leren vergroot. Ook kan een ad-programma de stap naar het hbo laagdrempeliger maken, wat de doorstroom verhoogt en mogelijk de uitval verlaagt. Tabel 29: Associate degree-programma’s in de sector bouw

30

Onderwijsinstelling

Associate degree-programma


Projectleider Techniek (duaal)

Hanzehogeschool



Civiele Techniek Directievoering (deeltijd) Civiele Techniek Projectuitvoering en Realisatie (deeltijd) Constructeur Werktuigbouwkunde (deeltijd)

Hogeschool Utrecht

Onderwijsondersteuner techniek (deeltijd)*


Engineering (deeltijd en voltijd) Maintenance & Mechanics (deeltijd en voltijd) Onderwijsondersteuner Technisch Beroepsonderwijs (deeltijd)

LOI

Bouwkunde (deeltijd) Projectleider Techniek (deeltijd)

Windesheim Flevoland

Bouwkunde (duaal)

Windesheim Zwolle

Onderwijsondersteuner technisch beroepsonderwijs (deeltijd) Technische Bedrijfskunde (deeltijd)

30


76

4.8.3

Enquête Achtergrondkenmerken Grafiek 66 – In welke sub branche(s) binnen de bouw bent u werkzaam? (meerdere antwoorden mogelijk; n=73; in %. De rode balk geeft de werkelijke populatiepercentages weer, de grijze balk eronder geeft de steekproefpercentages weer)

29

Algemene burgerlijke utiliteitsbouw en projectontwikkeling

44

8

Grond-, water- en wegenbouw (geen grondverzet)

Populatie

11 62

Overig

48

Steekproef 0

10

20

30

40

50

60

70


Percentage

1, of minder

8

11

2-9

36

50

10-49

15

21

50-99

4

6

100-199

2

3

200 of meer

7

10

Totaal

72

100


77


Percentage

1000 – 1999

25

37

3000 – 3999

7

11

5000 – 5999

1

2

7000 – 7999

1

2

8000 – 8999

34

50

Totaal

68

100


Percentage


11

15

Directeur/eigenaar

42

56


-

-

Afdelingshoofd

1

1

Anders, namelijk

21

28


20 Ja

Nee

80


78

Grafiek 68. Opleidingsniveau nu en over 3 jaar in de sector bouw (n=59-62) 8,4 8,7

master

12,6 14,8

bachelor


8,4 9,2

associate

36,7 35,4

mbo-4

33,9 32,0

mbo-3 of lager 0

10

20

30

40


5

0%

5

10%

Zeer slecht

21

20% Slecht

23

30% Onvoldoende

40%

21

50%

60%


26

70% Voldoende

80% Goed

90%

100%

Zeer goed


79



20


69

MHBO

0

Associate degree

7

Hbo Duaal

7

Hbo Deeltijd

4

Andere

16 0

10

20

30

40

50

60

70

80



40


40


67

ZZP'ers

7

ROC

33

Hogeschool

17

E-learningbedrijven

7

Anders, namelijk

0 0

10

20

30

40

50

60

70


80


22 Ja

Nee

78


53

0%

10%

20%

8

30%


2

40%

50%

3

4=Neutraal

8

18

60% 5

70% 6

8

80%

90%

5

3

100%



81



33


2

25

7


10

4

12


20% 2

40% 3

11

12

7

5 3

60%

4=Eens noch oneens

5

17

11

16

5 3 2

54 0%

12

21

50


9

19

46


17

5

11

9

19

9

19 80%

6

14

100%

7=Volledig mee eens

Medewerkers en/of functies associate degree-niveau - Afdeling verkoop en administratie - Bijvoorbeeld calculatie / werkvoorbereiding - Bouwtechnisch tekenaar - Calculatie - Calculator - werkvoorbereider - Engineering, research & Development - Financieel administratief, bedrijfsadministratie, bedrijfseconomische achtergrond - Infra, grond, bestrating, bouwtekeningen lezen - Marketing - Ondersteuning directie - Ontwerpen en technisch tekenwerk - Praktische kennisontwikkeling en toepassing in projecten - Proces sturen van de projekten - Projectleiders - Soort nieuwe bedrijfskunde, op de praktijk gericht - Technische afdeling. Eerst op cursus praktijk in de vingers te krijgen - Werkvoorbereiders - Werkvoorbereiding - Werkvoorbereiding, calculatie en projectleiding - Werkvoorbereiding/calculator/uitvoerder


82

Medewerkers en/of functies bachelor-niveau - Afdeling administratie - Algemene bedrijfsvakken - Architect en technisch tekenwerk - Bijvoorbeeld calculatie / werkvoorbereiding - Calculatie/ werkvoorbereiding - Gezien de markt onzeker. Daarnaast koopt de gemeente Almere zijn diensten voornamelijk buiten de gemeente in - Infra, grond, bestrating, bouwtekeningen lezen - Management - Marketing - Marketing - ICT - Technische bedrijfskunde - ook hier het aansturen van de projecten - Projectbegeleiding - projectleider / tekenaar - projectleider/kostendeskundige/commercieel - projectleider/-manager - Projectleiders - Projectleiding en engineering - Technische afdeling. Eerst op cursus, praktijk in de vingers te krijgen. Richting ontwerpen denken - Werktuigbouw - Scheepsbouw


83

Grafiek 75. Onderdelen die niet mogen ontbreken in een associate degree-programma voor de sector bouw, in % (n=52-54) Gemiddelde score (op schaal 1 t/m 7) Communicatieve vaardigheden

19


20

Bouwconstructie

25 19

11

Duurzaam bouwen (zoals het gebruik van alternatieve energiebronnen, materiaaltoepassing etc.) Leidinggeven

11

15

Bouwkundig schetsen en tekenen (o.a. met AutoCAD)

13

13

17

Mechanica Productieprocessen

15

Bouwrecht

11 0

Mag niet ontbreken

19 20


4,9

33

4,8

28 19

15

5,2

28 36

9

21

5,3

27

30

Kennis van nieuwe materialen (zoals composieten)

Logistiek proces in de bouw

5,3

38 42

15

5,6

39

25

8

5,8

42

4,6 17

4,6

20

4,4

15 40

4,2 60

80

100



84

Ontbrekende modules in een mogelijk associate degree-programma - Algemene bedrijfskunde / finance / marketing / terug te herleiden in conceptueel bouwen - Bedrijfskunde / bestekken / begroten - Bijvoorbeeld BIM en RGS (resultaatgericht samenwerken) - Domotica - Duurzaam bouwen is op het ogenblik het belangrijkste - Duurzame ontwikkeling - Financieel sturen van de werken in kombinatie van de planning - Flora en fauna wetgeving - ICT; data, werken in de cloud - Installatie techniek. Ontwerpen en maken van CV, riolering e.d. - Leren rekenen en leren schrijven. Ik mis heel veel basisvaardigheden bij de jongeren. Ze komen van een technische opleiding af zonder technisch inzicht, absoluut niet praktisch en probleemoplossend - Marketing - Microsoft; de kennis over dit soort zaken (Word, Excel) ontbreken terwijl dit basis moet zijn - Omgaan met multimedia - Omgevingsmanagement en EMVI plannen - Technische kennis van installatiewerk - Verandering van projectbouw


85



7


33

20

20

33

20

0%

7

47

20%

40%

60%

7

80%

7

100%

Voltijd






14

0%

10%

7

14

20%

30%

21

40%


2

21

50%

3

60%

4=Neutraal

21

70% 5

6

80%

90%

100%

7=Spreekt zeer aan


21

0%

10%

10

20%

5

30%

18

40%

8

50%

60%


18

70%

20

80%

90%

100%

2 4=Neutraal 6


86



3


3

7


2

10

14


9


7


5

3

20

9

5

14

20% 3

20

38

39

30

17

12

32

16

10

24

16

12

10

2

14

26


28

14

16

21

4=Eens noch oneens

60% 5

6

11

23

17

40%

8

17

80%

4

7

7

100%

7=Volledig mee eens


87


18 Ja

Nee

Ja

Nee

82


20

80


88

4.9

Vervoer en opslag

4.9.1

Sectorkarakteristieken Tabel 33: uitkomst fase 1 voor de sector vervoer en opslag Sector

Grootte

Groei

Homogeniteit

Dynamiek

Opl.niveau

Totaal Fase 1

Vervoer en opslag

6.300 (-)

0

+

+

n.b.

+

31

Grootte: 6.300 banen. Groei: De sector vervoer en opslag heeft over de afgelopen 5 jaar ongeveer 300 banen verloren. Tussen 2013 en 2014 is de sector echter licht gegroeid met 0,4%. Homogeniteit: De sector vervoer en opslag heeft vijf sub-sectoren verspreid over één hoofdsector. -

Vervoer en opslag: o Vervoer over land o Vervoer over water o Luchtvaart o Opslag en dienstverlening voor vervoer o Post en koeriers

Dynamiek: Belangrijke ontwikkelingen in de vervoer en opslag sector zijn robotisering in warehouses, computergestuurde vrachtwagens, de toenemende manieren van transport en het toenemende aantal logistieke bedrijven dankzij de goede ligging van Flevoland. 4.9.2

Visie van de sector op het huidige en gewenste onderwijsaanbod Tabel 34: uitkomst fase 2 voor de vervoer en opslag Sector Vervoer en opslag



Ruimte voor ad

Totaal Fase 2

mbo: neutraal (0) hbo: sluit aan (-)

+

+

++

Aansluiting van huidige mbo/hbo-opleidingen op het werkveld De opleidingen sluiten voor een groot deel goed aan op de arbeidsmarkt. Dit betreffen voornamelijk functies waarvoor een lagere opleiding benodigd is, zoals chauffeurs en magazijnmedewerkers (mbo2- en 3-niveau). Ontwikkelingen die van invloed zijn op toekomstige taken en functies Belangrijke ontwikkelingen in de sector zijn:

31

Provincie Flevoland BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

89

-

-

Kleine transportbedrijven vallen om; grote bedrijven ontstaan c.q. blijven bestaan. Er bestaat veel concurrentie op prijs. De marges zijn klein, waardoor er schaalvoordelen gecreëerd dienen te worden. Er komen steeds meer logistieke bedrijven in Flevoland; Er is ruimte. Almere wordt een logistiek centrum. Multimodaliteit: er gaan meer manieren van transport plaatsvinden, bijvoorbeeld via water (havenontwikkeling), spoor en lucht. Robotisering in warehouses en computergestuurde vrachtwagens.

Algeheel credo: Er dient slimmer in plaats van harder gewerkt te worden. Door bovenstaande ontwikkelingen is er voornamelijk een behoefte aan logistiek medewerkers/planners met de volgende kennis en competenties: Kennis: Coördineren van planningsactiviteiten, mensen die met een wiskundige nauwkeurigheid planningsmodellen kunnen ontwikkelen. Het gaat hierbij om het hele supply-chain denken. Commerciële kennis: inkopen en verkopen van vracht om een maximale efficiency te kunnen bereiken. Customer service control: beheren van een klant. Het kunnen vertalen van contracten naar werkbare processen. Warehousemanagement / logistiek management. Competenties: stressbestendig, overzicht, analytisch vermogen, natuurlijk overwicht (bijvoorbeeld het aansturen van meerdere chauffeurs). Dit soort vaardigheden leert men over het algemeen in de praktijk. Behoefte aan een associate degree-programma in de sector Mensen met bovenstaande kennis en competenties zijn moeilijk te vinden in Flevoland en bevinden zich op het niveau tussen mbo-4 en hbo in. Er is hier is ruimte voor een ad-programma. De sector groeit bovendien in Flevoland. Tabel 35: Associate degree-programma’s in de sector vervoer en opslag

32

Onderwijsinstelling


LOI

Logistiek en Economie (deeltijd)

Stenden Hogeschool

Logistiek en Economie (duaal)

32


90

4.9.3

Enquête Achtergrondkenmerken Grafiek 82 – In welke sub branche(s) binnen de vervoer en opslag bent u werkzaam? (meerdere antwoorden mogelijk; n=34; in %. De rode balk geeft de werkelijke populatiepercentages weer, de grijze balk eronder geeft de steekproefpercentages weer)

48

Vervoer over land Populatie

Vervoer over water

14

Steekproef

19

2

Luchtvaart

34 20

Opslag en diensverlening voor vervoer Post en koeriers

33

11

6 0

57

10

20

30

40

50

60


Percentage

2-9

7

21

10-49

19

58

50-99

3

9

100-199

1

3

200 of meer

3

9

Totaal

33

100


91


Percentage

1000 – 1999

16

48

3000 – 3999

3

9

8000 – 8999

14

42

Totaal

33

100


Percentage


10

29

Directeur/eigenaar

20

59


-

-

Afdelingshoofd

-

-

Anders, namelijk

4

12


21

Ja

Nee

79


92

Grafiek 84 - Opleidingsniveau nu en over 3 jaar in de sector vervoer en opslag (n=27-32) 2,8 4,1

master

11,9 10,7

bachelor


6,3 8,5

associate

27,5 28,5

mbo-4

51,6 48,1

mbo-3 of lager 0

20

40

60


4

0%

8

13

10%

20%

Zeer slecht

Slecht

4

46

30% Onvoldoende

40%

25

50%

60%


70% Voldoende

80% Goed

90%

100%

Zeer goed


93



38


58

MHBO

4

Associate degree

4

Hbo Duaal

4

Hbo Deeltijd

0

Andere

8 0

10

20

30

40

50

60



64


27


55

ZZP'ers

0

ROC

18

Hogeschool

0

E-learningbedrijven

0

Anders, namelijk

0 0

10

20

30

40

50

60

70


94


16 Ja

Nee

84


61

0%

10%

20%

22

30%


2

40%

50%

60%

3

4=Neutraal

5

70% 6

9

80%

90%

4

4

100%



95



17


10

10


14

31

3

14

30


17

19

40



7

2

3

7

10

5

7 80%

6

15

10

10

60%

4=Eens noch oneens

4

13

10

40% 3

17

21

19

23

20%

10

21

13

37 0%

14

10

7

7 100%

7=Volledig mee eens

Medewerkers en/of functies associate degree-niveau - Aansturingsfuncties luchthavenprocessen met uitbesteding aan derden van niveau 3 en lager werk - Alles wat te maken heeft met waterbouw, op gebied van computergebied wordt alles steeds complexer, survey; diepte-peilingen maken - Ingenieurs/ calculatie werk - Logistieke en planning vaardigheden - Management - Mensen die talen goed spreken en sociaal goed mee kunnen. Begeleiding van vervoer, bepaald kennisniveau vereist - Taxichauffeur Medewerkers en/of functies bachelor-niveau - Bob chauffeur die met belangrijke klanten te maken heeft - Contractmanagement, commercieel, ICT - CS niveau abstract denken - Financiële afdeling, customer service - Management - Management en projectleiding - Mensen die talen goed spreken en sociaal goed mee kunnen. Begeleiding van vervoer, bepaald kennisniveau vereist. - Planning, logistiek, coördineren van transport van hogerhand - Stuurman, dekwerkzaamheden, leidinggevende functie - Taxichauffeur


96

Grafiek 91 - Onderdelen die niet mogen ontbreken in een associate degree-programma voor de sector vervoer en opslag, in % (n=25-28) Gemiddelde (op schaal 1 t/m 7) Planning

8

27

Analytisch vermogen

22

Stressbestendigheid

Leidinggeven

7

23

Supply-chain management

12

Technische logistiek (meer wiskunde en statistiek en gericht op logistieke procesoptimalisatie en innovatie)

20

8 0

4,6

4,6

24

21

15

Warehousemanagement

5,0

19

29

18

Ondernemerschap

5,1

31

31

11

5,1

33

19

Economische logistiek (meer bedrijfseconomie en bedrijfsadministratie en gericht op management en de controle van logistieke processen)

Mag niet ontbreken

11

15

5,7

46

18

19

15

4,5

19

4,4

19 20

4,2 40


60

80

100


Ontbrekende modules in een mogelijk associate degree-programma - Communicatie, op de juiste manier - geen dictator - Communicatieve vaardigheden. Toepasbare onderhandelingsvaardigheden (praktijk gericht liever dan theoretisch) - E-commerce - Internationale planning en logistiek - Kennis van wetgeving. - Klantcontact, minimalizing (planning binnen taxibedrijf) - Meer een praktische insteek is nodig om te kijken of het iemand past. - Over de Almeerse drempels rijden, ruimtelijk inzicht, meer praktische toepassingen van het verhuisberoep - Sociale vaardigheden/communicatieve vaardigheden. Medewerkers op afstand etc, hoe is de vertaling - Waterbouw, binnenvaart; specifieke kennis hierover - Zelfstandigheid, technisch


97



14

43

14

29


14

43

14

29

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Voltijd






0

43

0%

10%

20%

29

30%

40%


2

3

50%

29

60%

4=Neutraal

70%

5

6

80%

90%

100%

7=Spreekt zeer aan


6

0%

6

10%

9

25

20%

30%

6

40%


34

50%

60%

70%

13

80%

90%

100%

2 4=Neutraal 6


98



3


3


3

17

21

7

Het opleidingsaanbod in onze regio voldoet aan onze vraag (n=27) Het opleidingsaabod in onze sector voldoet aan onze vraag (n=26)

4

12

7

13

15

3

41

3

17

28

13

40

22

11

12

7

40%

4=Eens noch oneens

60% 5

13

27

21

3

30

23

32

20% 2

10

14

22


14

14

10

11


10

6

25

80%

4

8

7

100%

7=Volledig mee eens


99


16 Ja

Nee

Ja

Nee

84


13

87


100

4.10


4.10.1

Sectorkarakteristieken Tabel 39: uitkomst fase 1 voor de sector gezondheidszorg en welzijn Sector

Grootte

Groei

Homogeniteit

Dynamiek

Opl.niveau

Totaal Fase 1

Gezondheidszorg en welzijn

26.000 (++)

++

-

++

24% (37%)

+++++

33

Grootte: Met 26.000 banen is de sector gezondheidszorg en welzijn de derde sector van Flevoland. Groei: -1,3% tussen 2013-2014. De sector gezondheidszorg en welzijn is met meer dan 9000 banen gegroeid tussen 2004 en 2013. Ook tijdens de crisis in 2008 en 2009 is de sector gestaag doorgegroeid. De vraag naar zorg is in mindere mate afhankelijk van het economisch klimaat dan bijvoorbeeld de zakelijkeen financiële dienstverlening dat is. Dit maakt de sector crisisbestendig. Het regeringsbeleid beïnvloed de sector echter wel in grote mate. Door bezuinigingen van de overheid is de werkgelegenheid in 2014 afgenomen en zal dit in 2015 ook nog zo zijn. Over de periode 2013-2017 verwacht de sector een krimp van ruim 400 banen in zorgregio Flevoland. De deelsector welzijn en maatschappelijke dienstverlening (WMD) krimpt met 500 banen het meest. Daarentegen groeit de deelsector overige zorg het hardst met ruim 200 banen34. (overige zorg: medische praktijken van bijvoorbeeld huisartsen, laboratoria, ambulancediensten en dergelijke) Specifiek op niveau 5 verdwijnen - mede ten gevolge van decentralisaties - er banen in de deelsectoren maatschappelijk werk en dienstverlening, en sociaal pedagogische hulpverlening. De vraag naar niveau-5-geschoolden zal echter toenemen bij verpleegkundigen.35 Gezien de demografische ontwikkelingen in Flevoland ligt, ondanks de recente krimp, groei in de gezondheidszorg en welzijn op de middellange termijn echter wel in de lijn der verwachting. Allereerst neemt naar schatting van het CBS de bevolking tussen 2014 en 2020 toe met ongeveer 24.000 inwoners. Tussen 2020 en 2030 komen daar nog eens 46.600 bij. Naast de toenemende bevolking speelt vergrijzing in Flevoland ook een rol. Het percentage van de bevolking dat 65 jaar of ouder is neemt toe van 11% in 2014 naar 14% in 2020 en 19% in 2030. In absolute termen betekent dit bijna een verdubbeling van het aantal 65 plussers in 2030 ten opzichte van de situatie in 2014. 36

Tabel 40: Regionale bevolkingsprognose Flevoland, 2014-2030 Aantal inwoners, 65 jaar of ouder Jaartal Aantal inwoners

33 34 35 36

Aantal inwoners, 65 jaar of ouder

x 1 000

x 1 000

%

2014

402,8

46,3

11

2020

426,8

61

14

2030

473,4

91,1

19

Provincie Flevoland UWV: Regio in Beeld 2014 Flevoland UWV: Regio in Beeld 2014 Flevoland CBS Statline BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

101

Homogeniteit: De gezondheidszorg bestaat uit één hoofdsector en drie sub-sectoren. De subsectoren van het sociaal maatschappelijk domein zijn eronder in cursief aangegeven. - Gezondheids- en welzijnszorg: o Gezondheidszorg - Ziekenhuizen en geestelijke gezondheids- en verslavingszorg met overnachting - Medische en tandheelkundige praktijken - Paramedische praktijken en overige gezondheidszorg zonder overnachting o Verpleging, verzorging en begeleiding met overnachting: - Verpleeghuizen - Huizen en dagverblijven voor verstandelijk gehandicapten en psychiatrische cliënten - Huizen en dagverblijven voor niet-verstandelijk gehandicapten en verzorgingshuizen - Jeugdzorg en maatschappelijke opvang met overnachting o Maatschappelijke dienstverlening zonder overnachting: - Maatschappelijke dienstverlening zonder overnachting gericht op ouderen en gehandicapten - Maatschappelijke dienstverlening zonder overnachting niet specifiek gericht op ouderen en gehandicapten Sociaal Maatschappelijk Domein: (=cursief) - Gezondheids- en welzijnszorg: o Gezondheidszorg - Ziekenhuizen en geestelijke gezondheids- en verslavingszorg met overnachting - Geestelijke gezondheids- en verslavingszorg met overnachting - Paramedische praktijken en overige gezondheidszorg zonder overnachting - Arbobegeleiding en reïntegratie - Preventieve gezondheidszorg (geen arbobegeleiding) - Ambulancediensten en centrale posten - Samenwerkingsorganen op het gebied van gezondheidszorg en overige gezondheidszorgondersteunende diensten o Verpleging, verzorging en begeleiding met overnachting - Verpleeghuizen - Huizen en dagverblijven voor verstandelijk gehandicapten en psychiatrische cliënten - Huizen en dagverblijven voor niet-verstandelijk gehandicapten en verzorgingshuizen - Jeugdzorg en maatschappelijke opvang met overnachting o Maatschappelijke dienstverlening zonder overnachting - Maatschappelijke dienstverlening zonder overnachting gericht op ouderen en gehandicapten - Thuiszorg - Welzijnswerk voor ouderen - Maatschappelijke dienstverlening zonder overnachting niet specifiek gericht op ouderen en gehandicapten - Ambulante jeugdzorg, maatschappelijk werk en advies en lokaal welzijnswerk Dynamiek: Belangrijke ontwikkelingen in de gezond- en welzijnszorg zijn de recent ingevoerde wetswijzigingen: Wmo, Wet op de Jeugdzorg en Wet langdurige zorg Opleidingsniveau: 24% van de jaarlijkse stroom mbo-4-gediplomeerden heeft een diploma in de richting zorg & welzijn. 37% van deze mbo-4-gediplomeerden studeert door op het hbo.


102

4.10.2

Visie van de sector op het huidige en gewenste onderwijsaanbod Tabel 41: uitkomst fase 2 voor de sector gezondheidszorg en welzijn Sector Gezondheidszorg en Welzijn: Gezondheidszorg (ziekenhuizen, verpleging en verzorging) Sociaal Maatschappelijke Dienstverlening (SMD) e-Health



Ruimte voor ad

Totaal Fase 2

Gezondheidszorg: mbo: sluit aan (-) hbo: sluit aan (-)

+

0

0

SMD: mbo: neutraal (0) hbo: neutraal (0)

+

0/+

+

e-Health: mbo: sluit niet aan (+) hbo: neutraal (0)

+

--

0

Aansluiting van huidige mbo/hbo-opleidingen op het werkveld In zijn algemeenheid sluiten zowel de mbo- als hbo-opleidingen redelijk tot goed aan op de arbeidsmarkt. Het gaat de laatste tijd in de verpleging en verzorging in het bijzonder om vraag naar afgestudeerden hbo-V en mbo Verzorgende IG (niveau 3). De vraag naar helpenden op niveau 2 is afgenomen. De vraag naar niveau hbo-V is daarentegen sterk toegenomen. Landelijk is er een tekort van 10 tot 20% aan hbo-V’ers. Ter illustratie: ten gevolge van de recente wetswijzigingen stellen de zorgverzekeraars als eis dat wijkverpleegkundigen minimaal over een hbo-V diploma dienen te beschikken, omdat zij nu zelfstandig dienen te indiceren. Voorheen kon volstaan worden met mbo+ niveau. Opvallend is dat er bij de zorginstellingen (ziekenhuizen, eerstelijnszorg (inclusief maatschappelijk werk), verpleging en verzorging, thuiszorg) op dit moment weinig vraag is naar de tussenlaag (mbo-4 en ad-programma’s). Volgens geïnterviewden kan het nog enkele jaren duren voordat er een omslagpunt komt waarbij de vraag naar deze tussenlaag weer toeneemt, en daarmee de behoefte aan ad-programma’s. In de gezondheidszorg wordt blijvend en veelvuldig gewerkt met interne scholingen en opleidingen. De zorggroep Almere werkt bijvoorbeeld met eigen trainers. De E-Health is een sub-sector die groeiende is. Werkgevers in deze sector maken bijna uitsluitend gebruik van hbo’ers en wo’ers. Er is in deze sector een toenemende vraag naar bachelors Information Engineering en naar specialisaties op het gebied van e-Health op minimaal hbo-niveau. Ontwikkelingen die van invloed zijn op toekomstige taken en functies Ten gevolge van de recente wetswijzigingen (Wmo, Wet op de Jeugdzorg, Wet langdurige zorg) is er veel dynamiek ontstaan in de sector zorg en welzijn. Competenties als samenwerken, ondernemen en regisseren worden in de zorgen welzijnssector steeds belangrijker. Er ontstaan ook nieuwe functies op het snijvlak van zorg en welzijn en bij gemeenten die er nieuwe taken bij hebben gekregen: Verpleegkundige anderhalve lijnszorg, medewerker wijkteam, Wmo-consulent, gezinscoach, zorgondernemer, etc. Behoefte aan een associate degree-programma in de sector Gezien de aansluiting op de arbeidsmarkt en de dynamische ontwikkelingen in de zorgen welzijnssector ontstaan er kansen voor een voltijd of duaal ad-programma dat inspeelt op de nieuwe ontwikkelingen in de sector. Dit programma dient aandacht te besteden aan de zogeheten anderhalve lijnsBIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

103

zorg, samenwerken, regisseren en aan kennis van nieuwe weten regelgeving en stakeholders uit de sector. Dit programma kan ook als cursus of bijscholingsprogramma worden aangeboden. Kritische succesfactor blijft dat er op dit moment bij werkgevers minder behoefte is aan afgestudeerden op ad-niveau. Gezien de nieuwe ontwikkelingen ontstaat er daarnaast ruimte voor bijvoorbeeld een bachelor Management in de Zorg. Tabel 42: Associate degree-programma’s in de sector gezondheidszorg en welzijn Onderwijsinstelling

37


Avans Hogeschool

Management in de Zorg (deeltijd)

Fontys

Management in de Zorg (deeltijd)

Hanzehogeschool

Management in de Zorg (deeltijd en duaal)


Onderwijsondersteuner Gezondheidszorg en Welzijn (deeltijd)


Coördinator in de Zorg en Dienstverlening (deeltijd en duaal)


Management in de Zorg (deeltijd) Onderwijsondersteuner Gezondheidszorg en Welzijn (deeltijd) Pedagogisch Educatief Medewerker (deeltijd en voltijd)

37


104

4.10.3

Enquête Achtergrondkenmerken Grafiek 98 – In welke sub branche(s) binnen de gezondheidszorg en welzijn bent u werkzaam? (meerdere antwoorden mogelijk; n=38; in %. De rode balk geeft de werkelijke populatiepercentages weer, de grijze balk eronder geeft de steekproefpercentages weer)


20

Gezondheidszorg

36 10

Verpleging, verzorging en begeleiding met overnachting

36 70

Maatschappelijke dienstverlening zonder overnachting

51 0

10

20

30

40

50

60

70


Percentage

2-9

10

29

10-49

6

17

50-99

6

17

100-199

5

14

200 of meer

8

23

Totaal

35

100


105


Percentage

1000 – 1999

17

49

3000 – 3999

1

3

8000 – 8999

17

49

Totaal

35

100


Percentage


14

37

Directeur/eigenaar

9

24


4

11

Afdelingshoofd

2

5

Anders, namelijk

12

32


28

Ja

Nee

72


106

Grafiek 100 - Opleidingsniveau nu en over 3 jaar in de sector sociaal maatschappelijk domein (n=33) 10,8 12,1

master

42,7 46,2

bachelor

percentage nu

5,9 7,9

associate


24,8 23,6

mbo-4

15,8 10,2

mbo-3 of lager 0

20

40

60


4

0%

4

9

10%

Zeer slecht

9

20% Slecht

30

30% Onvoldoende

40%

35

50%

60%


70% Voldoende

9

80% Goed

90%

100%

Zeer goed


107



4


96

MHBO

4

Associate degree

0

Hbo Duaal

8

Hbo Deeltijd

13

Andere

8 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100



50


73


27

ZZP'ers

14

ROC

14

Hogeschool

32

E-learningbedrijven

9

Anders, namelijk

0 0

10

20

30

40

50

60

70

80


108


34

Ja

Nee

66


27

0%

10%

14

20%

30%


2

5

27

40%

50%

3

4=Neutraal

14

60% 5

70% 6

80%

14

90%

100%



109



41


22


14


7


9

9

7

7

13 0%


16

6

17

7

13

10

2

13

10

3

19

17

9

19

7

10

39

17

17

60%

4=Eens noch oneens

6

16

24

40% 3

9

21

13

20%

22

5

80% 6

13 100%

7=Volledig mee eens

Medewerkers en/of functies associate degree-niveau - Arbeidsbemiddeling op het gebied van maatschappelijke dienstverlening, leidinggeven - Begeleiding van jongeren en kinderen met een hulpvraag (ASS). Kennis en ervaring op dit gebied - Beleidsmedewerkers - Coaching en re-integratiebegeleiding - Coördineren, operationeel leidinggeven - Design en communicatie - ICT en commerciële economie - Management van de zorg; teamleiding, coördineren van de werkzaamheden, begeleiden van het personeel - Op het sociaal cultureel werk; alle welzijns-achtige begeleiding van mensen in de stad. Doorbreken van sociaal isolement enz. - Sportcoach - Wijkcoach - Vakspecialisten - Wijkverpleegkundige Medewerkers en/of functies bachelor-niveau - Adviseurs en ondersteuning in zorg en welzijn - Ambulante begeleiding - Arbeidsbemiddeling op het gebied van maatschappelijke dienstverlening, leidinggeven - Arbeidsdeskundige - Begeleiding van jongeren en kinderen met een hulpvraag (ASS). Kennis en ervaring op dit gebied BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

110

-

beleidsmedewerkers beleidsmedewerkers Beleidsmedewerkers Consulenten Coördinatoren Coördineren, operationeel leidinggeven Coördinerend; meer zelfsturend, een team coördineren Een combinatie van teamleiding en de eigen taken op de werkvloer. Finance controlling, werktuigbouw, innovaties, commercieel vlak; binnendienst ICT commerciële economie Kwaliteit en beleid; veel protocollen, iedereen moet het beleid volgen, welke scholing moet er worden gegeven (bijv. verpleging) Leidinggevende functies of functies binnen het bedrijfsbureau. leidinggevende, aansturen team, indiceren Maatschappelijk werk; trajectbegeleiders Management; managen van het team, kwaliteiten uit het team halen, hoe te motiveren Op het sociaal cultureel werk; alle welzijns-achtige begeleiding van mensen in de stad Doorbreken van sociaal isolement enz. Organisatieadvies Relatie tussen mogelijkheden werknemer en aandoening Sportcoach - Wijkcoach Tactisch beleidsniveau Training opbouw/design en communicatie Vakspecialisten Verpleegkundige niveau 5 in de wijk en in de zorgcentra Wijkwerker Woonbegeleiding


111

Grafiek 108 Onderdelen die niet mogen ontbreken in een associate degree-programma voor de sector sociaal maatschappelijk domein (onderdeel van gezondheidszorg), in % (n=28) Gemiddelde score (op schaal 1 t/m 7)

Samenwerken en regisseren

7

Verandermanagement

36

18

Kennis van nieuwe wetgeving (Wmo, Wet op de Jeugdzorg, Participatiewet en Wet langdurige Zorg)

11

Mensgericht- en wijkgericht werken (Sociale Wijkteams)

11

Ondernemen in de zorg

18

Financieel management

18

0

5,2

29

18

21

18

5,3

39

32

7

5,4

43

50

25

Leidinggeven in de zorg

Mag niet ontbreken

14

11

Kennis van de verschillende stakeholders in de zorgen welzijnssector

5,8

39

5,0

18

4,8

32

14

20


4,8

25

40

4,5 60

80

100


Ontbrekende modules in een mogelijk associate degree-programma - Adviesvaardigheden - Alles gericht op welzijns-achtige onderwerpen - coachen zelfsturende teams - Digitaal archiveren in de zorg (rapporteren enz.) wordt belangrijker. Dit moet goed en snel gebeuren zodat er genoeg tijd over is om daadwerkelijke zorg te kunnen geven. - Eigen professionalisering/ zelforganisatie/zelfsturing/marketing/ambassadeurschap - Eigen regie en eigen kracht - Functies bij de gemeente zijn reeds ingevuld. Kennis van nieuwe wetgeving is van belang - Het vakgerichte mag niet ontbreken - Meer praktijk gestuurd, niet te theoretisch - Op management niveau is (zoals het er nu uitziet) hbo-niveau noodzakelijk - Positie van de klant, patiënt en burger - Zorg inhoudelijkheid voor de mbo3/4 studenten die willen doorstuderen


112



20


30

50

30

0%

30

20%

40

40%

60%

80%

100%

Voltijd






18

0%

27

10%

20%

36

30%


40% 2

50%

3

60%

4=Neutraal

18

70% 5

6

80%

90%

100%

7=Spreekt zeer aan


3

0%

7

10

10%

17

20%

30%

13

40%


50

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2 4=Neutraal 6


113



7 3 7


7 3 7

10

17


3

10


3

7


4 4


10

7

7

3

10

52

23

50

15

10

20% 2

52

17

10


23

20

17

35

15

14

48

24

35

40%

4=Eens noch oneens

7

60% 5

6

10

80%

100%

7=Volledig mee eens


114


3 Ja

Nee

Ja

Nee

97


53

47


115

4.11

Zakelijke en financiële dienstverlening Deze sector is alleen in fase 1 en 2 onderzocht.

4.11.1

Sectorkarakteristieken Tabel 46: uitkomst fase 1 voor de sector zakelijke en financiële dienstverlening Sector

Grootte

Groei

Homogeniteit

Dynamiek

Opl.niveau

Totaal Fase 1


33.000 (++)

-

--

+

18% (50%)

0

38

Grootte: Gemeten naar aantal banen is de zakelijkeen financiële dienstverlening sinds 2012 niet meer de grootste sector van Flevoland. Met circa 33.000 banen is het nu de op één na grootste sector in Flevoland. Groei: De zakelijkeen financiële dienstverlening is een grote maar volatiele sector als het gaat om aantal banen. Tussen 2004 en 2008 is de sector met 9000 banen gegroeid naar een totaal van 39.500 banen. De financiële crisis heeft deze sector echter het hardst geraakt: het aantal banen daalde van 39.500 in 2008 naar 33.000 in 2014. Homogeniteit: De sector zakelijkeen financiële dienstverlening bestaat uit zestien sub-sectoren, verdeeld over drie hoofdsectoren: - Financiële instellingen: o Financiële instellingen (geen verzekeringen en pensioenfondsen) o Verzekeringen en pensioenfondsen (geen verplichte sociale verzekeringen) o Overige financiële dienstverlening - Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening: o Rechtskundige dienstverlening, accountancy, belastingadvisering en administratie o Holdings (geen financiële), concerndiensten binnen eigen concern en managementadvisering o Architecten, ingenieurs en technisch ontwerp en advies; keuring en controle o Speur- en ontwikkelingswerk o Reclame en marktonderzoek o Industrieel ontwerp en vormgeving, fotografie, vertaling en overige consultancy o Veterinaire dienstverlening - Verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening: o Verhuur en lease van auto's, consumentenartikelen, machines en overige roerende goederen o Arbeidsbemiddeling, uitzendbureaus en personeelsbeheer o Reisbemiddeling, reisorganisatie, toeristische informatie en reserveringsbureaus o Beveiliging en opsporing o Facility management, reiniging en landschapsverzorging o Overige zakelijke dienstverlening

38

Provincie Flevoland BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

116

Dynamiek: Een belangrijke algemene ontwikkeling binnen de zakelijkeen financiële dienstverlening is de automatisering van processen. Opleidingsniveau: 18% van de jaarlijkse stroom mbo-4-gediplomeerden heeft een diploma in de economische richting. 50% van deze mbo-4-gediplomeerden studeert door op het hbo. 4.11.2

Visie van de sector op het huidige en gewenste onderwijsaanbod Tabel 47: uitkomst fase 2 voor de sector zakelijke en financiële dienstverlening Sector Zakelijke- en financiële dienstverlening: Financiële dienstverlening Accountancy en advies Overige (o.a. recruitment, IT-consulting)



Ruimte voor ad

Totaal Fase 2

mbo: sluit aan (-) hbo: sluit aan (-)

0

-*(Office / Bureau Management)

*Alleen Office Management wordt door enkele werkgevers in de sector Zakelijke- en Financiële dienstverlening als mogelijk kansrijk ad-programma gezien.

Aansluiting van huidige mbo/hbo-opleidingen op het werkveld Over het algemeen sluiten de opleidingen goed aan bij de behoefte van de sector. Het niveau binnen de sector is relatief hoog. Mbo’ers zitten voornamelijk bij klantenservice en advies. Hierbij is een van de belangrijkste vaardigheden klantvriendelijkheid (sociaal en communicatief vaardig, empatisch vermogen). In de financiële sector vindt bijscholing plaats door het halen van WFT (Wet Financieel Toezicht) diploma's. De praktijk wijst uit dat mbo’ers zonder relevante werkervaring moeite hebben met het halen van deze WFT diploma's. Ontwikkelingen die van invloed zijn op toekomstige taken en functies Een belangrijke ontwikkeling op toekomstige taken en functies is de automatisering van eenvoudige administratieve taken. Een nieuwe pinpas wordt bijvoorbeeld steeds meer aangevraagd via een app in plaats van telefonisch of aan de balie. Daarnaast worden digitale vaardigheden steeds belangrijker. Ook zijn klantvriendelijkheid, goede kennis van zaken en snelle dienstverlening essentieel. Door het toenemende gebruik van software is er is veel vraag naar bijvoorbeeld SAP consultants (hbo-niveau): mensen met een bachelor-opleiding commerciële economie met een minor in SAP zijn gewild de komende drie jaar. Behoefte aan een associate degree-programma in de sector Gezien de toename van de digitalisering in combinatie met de noodzaak van goede dienstverlenende vaardigheden, ontstaan er nieuwe functies op het gebied van office management en overige ondersteunende administratieve (staf)functies. Voor het overige biedt de zakelijkeen financiële dienstverlening niet direct grote kansen voor een ad-programma.


117

Tabel 48: Associate degree-programma’s in de sector zakelijkeen financiële dienstverlening Onderwijsinstelling


Avans Hogeschool

Accountancy (deeltijd) Bedrijfskunde (deeltijd) Financiële Dienstverlening (deeltijd) Human Resource Management (deeltijd) Marketing Management (deeltijd)

Fontys

Accountancy (deeltijd)


Bedrijfseconomie (deeltijd) Facility Management (deeltijd)

Hanzehogeschool

Human Resource Management (deeltijd)


Accountancy (deeltijd)

Hogeschool Inholland

Bedrijfseconomie (voltijd)


Accountancy (deeltijd en voltijd) Officemanagement (deeltijd en voltijd) Ondernemen (voltijd)

LOI

Accountancy (deeltijd) Facility Management (deeltijd) Financial Services Management, 2 varianten (deeltijd) Financieel Management (deeltijd) Management (deeltijd) Management Economie en Recht (deeltijd) Marketing (deeltijd) Officemanagement (deeltijd) Sales (deeltijd) Security Management (deeltijd)

NHL Hogeschool

Bedrijfseconomie (deeltijd en voltijd) Human Resource Management (deeltijd en voltijd)

Stenden Hogeschool

Commerciële Economie (voltijd)


Officemanagement (voltijd) Ondernemen (voltijd)

39

39


118

4.12

Vrijetijdseconomie Deze sector is alleen in fase 1 en 2 onderzocht.

4.12.1

Sectorkarakteristieken Tabel 49: uitkomst fase 1 voor de sector vrijetijdseconomie Sector

Grootte

Groei

Homogeniteit

Dynamiek

Opl.niveau

Totaal Fase 1

Vrijetijdseconomie

9.500 (0)

++

--

+

n.b.

+

40

Grootte: 9.500 banen. De vrijetijdseconomie is een arbeidsintensieve sector met relatief veel banen voor laagopgeleide mensen. Groei: Tussen 2009 en 2013 is de sector met 9% gegroeid, wat meer is dan de gemiddelde groei in Nederland (2%). De bovengemiddelde groei is vooral te danken aan de toename van zowel de bekendheid van toeristische attracties als de toeristisch- recreatieve infrastructuur en bedrijvigheid in Flevoland.41 Homogeniteit: De vrijetijdseconomie bestaat uit zes sub-sectoren, verspreid over twee hoofdsectoren: - Logies-, maaltijd- en drankverstrekking: o Logiesverstrekking o Eet- en drinkgelegenheden - Cultuur, sport en recreatie: o Kunst o Culturele uitleencentra, openbare archieven, musea, dieren- en plantentuinen, natuurbehoud o Loterijen en kansspelen o Sport en recreatie Dynamiek: Belangrijke ontwikkelingen in de vrijetijdseconomie zijn de toenemende rol van apps en social media. Ook is er een toename van technologische ontwikkelingen, zoals robotica in pretparken. 4.12.2

Visie van de sector op het huidige en gewenste onderwijsaanbod Tabel 50: uitkomst fase 1 voor de sector vrijetijdseconomie Sector Vrijetijdseconomie

40 41



Ruimte voor ad

Totaal Fase 2

mbo: neutraal (0) hbo: sluit aan (-)

0

0

0

Economie en Arbeidsmarkt Flevoland 2013-2014 Economie en Arbeidsmarkt Flevoland 2013-2014 BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

119

Aansluiting van huidige mbo/hbo-opleidingen op het werkveld Mbo-opleidingen sluiten relatief goed aan op de arbeidsmarkt. Wel wordt af en toe specifieke kennis gemist van het werk in de sector. De hbo-opleidingen zijn veelal gericht op leisuremanagement, vrijetijdskunde, hotelschool en horeca en toerisme. Dit zijn brede opleidingen die doorgaans goed aansluiten op de behoefte van de sector. Ontwikkelingen die van invloed zijn op toekomstige taken en functies - Als gevolg van de vergrijzing vallen oudere werknemers weg en moeten worden opgevangen door jongeren. - Veel opleidingen worden eerder theoretischer in plaats van praktischer, waardoor werkgevers praktijkgericht bijscholen. - Een toename van technologische ontwikkelingen, zoals robotica in pretparken. De huidige opleidingen voorzien in mindere mate in de ontwerpfase van robots. - Het gebruik van apps en social media is van groot belang in deze sector. - Ten gevolge van de Wet werk en zekerheid wordt seizoenspersoneel minder makkelijk aangetrokken. - Studenten worden (te) generalistisch opgeleid; dat moet specifieker. Behoefte aan een associate degree-programma in de sector Mbo-opleidingen sluiten relatief goed aan op de arbeidsmarkt. Hierdoor is er in zijn algemeenheid weinig behoefte aan een ad-programma in de sector. Werkgevers geven aan dat mbo’ers veel in de praktijk leren. Mbo-functies zijn met name operationele functies in een pretpark of in een vakantiepark. Ad’ers zijn hiervoor wellicht te hoog opgeleid. Desondanks zijn er specifieke behoeften in het werkveld die kansen bieden voor een ad-programma: Hotellerie Specifiek de hotellerie geeft aan dat er behoefte zal zijn aan ad’ers. Mbo-functies die er nu zijn zullen in de toekomst deels vervangen worden door mbo+ afgestudeerden. Dit speelt vooral op het gebied van frontofficemedewerkers. Op deze mbo-functies zitten nu hbo’ers, omdat er vanuit mbo-instroom niet altijd voldoende aanbod en kennis is. Dit zijn met name hbo’ers van de hotelschool; zij zijn breed opgeleid en weten wat er speelt in de branche. Daarnaast hebben ze meer talenkennis en communicatieve en sociale vaardigheden (gastvrijheid). Ook zijn ze vaak ouder en hierdoor meer volwassen dan een net afgestudeerde mbo’er. Hbo’ers zien een functie als frontofficemedewerker als een eerste opstap in hun verdere loopbaan. Pretparken: techniek Er zijn mogelijkheden voor een ad-programma op het gebied van techniek in pretparken. Het verschil tussen mbo’ers en hbo’ers in deze sub-sector is (te) groot. In deze branche zijn veel mensen aan het werk vanuit de creatieve en technische sector, zoals imagineering en funrobotica. Een ad-programma zou goed kunnen inspelen op dit tussenniveau.


120

Tabel 51: Associate degree-programma’s in de sector vrijetijdseconomie

4.13

42

Onderwijsinstelling


Hogeschool Inholland

Facilitair Eventmanagement (voltijd)

NHTV Internationaal Hoger Onderwijs Breda

Functiegericht Toerisme en Recreatie (voltijd)

Stenden Hogeschool

Hogere Hotelschool (voltijd en duaal) Hoger Toeristisch Recreatief Onderwijs (voltijd) Vrijetijdsmanagement (voltijd)

Onderwijs Deze sector is alleen in fase 1 onderzocht.

4.13.1

Sectorkarakteristieken Tabel 52: uitkomst fase 1 voor de sector onderwijs Sector

Grootte

Groei

Homogeniteit

Dynamiek

Opl.niveau

Totaal Fase 1

Onderwijs

11.900 (+)

0

0

n.b.

n.b.

+

43

Grootte: De sector onderwijs telt 11.900 banen in 2014. Groei: Het aantal banen in de sector onderwijs is ten opzichte van 2013 met 0,8% toegenomen in 2014. Homogeniteit: De sector onderwijs bestaat uit één hoofdsector: - Onderwijs: o o o o o

Primair en speciaal onderwijs Voortgezet onderwijs Tertiair onderwijs Overig onderwijs Dienstverlening voor het onderwijs

Dynamiek: n.b. Opleidingsniveau: n.b.

42 43

Bron: websites van desbetreffende onderwijsinstellingen. Laatste update op 10-03-2015. Provincie Flevoland BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

121

Tabel 53: Associate degree-programma’s in de sector onderwijs

44

Onderwijsinstelling


Fontys

Onderwijsondersteuner Consumptieve Techniek (deeltijd) Onderwijsondersteuner Technisch Beroepsonderwijs (deeltijd)


Onderwijsondersteuner Gezondheidszorg en Welzijn (deeltijd) Onderwijsondersteuner Horeca en Voeding (deeltijd) Onderwijsondersteuner Techniek (deeltijd)


Onderwijsondersteuner in Zorg en Welzijn (deeltijd)

Hogeschool Utrecht

Onderwijsondersteuner omgangskunde (deeltijd)* Onderwijsondersteuner techniek (deeltijd)*


Onderwijsondersteuner Gezondheidszorg en Welzijn (deeltijd) Onderwijsondersteuner Technisch Beroepsonderwijs (deeltijd)

Windesheim Zwolle

Onderwijsondersteuner technisch beroepsonderwijs (deeltijd)


44


122

4.14

Resultatentabel fase 1 Tabel 54: Kansrijkheid van sectoren voor associate degree-programma’s, naar pijler Sector

Grootte

Groei

Homogeniteit

Dynamiek

Opl.niveau

Totaal Fase 1


35.000 (++)

+

+

++

18% (50%)

++++++


33.000 (++)

-

--

+

18% (50%)

0


26.000 (++)

++

-

++

24% (37%)

+++++

ICT / e-science

8.000 (-)

+

0

++

n.b.

++

Vrijetijdseconomie

9.500 (0)

++

--

+

n.b.

+

HTSM

9.500 (0)

--

0

+

28% (37%)

-

AgroFood

12.700 (+)

-

+

+

33%

++

Vervoer en opslag

6.300 (-)

0

+

+

n.b.

+

Bouw

6.800 (-)

-

+

+

n.b.

0

45

45

Provincie Flevoland en Economie en Arbeidsmarkt Flevoland 2013-2014 BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

123

4.15

Resultatentabel fase 2 Tabel 55: Kansrijkheid van sectoren voor associate degree-programma’s, na fase 2. Een groen vak houdt in dat het onderzoek naar de desbetreffende sector verder gecontinueerd wordt in fase 3. Een rood vak betekent dat de sector is afgevallen en derhalve niet verder onderzocht wordt. 46

Sector

Totaal fase 1

Totaal fase 2

Grootte (in banen)


++++++

++

35.000

0

- -* *Office Management

33.000

+++++

0


Gezondheidszorg en Welzijn: - Gezondheidszorg -

Sociaal Maatschappelijke Dienstverlening

+

-

e-Health

0

26.000

ICT

++

++++

8.000

Vrijetijdseconomie

+

0

9.500

HTSM

-

+++

9.500

AgroFood

++

++

12.700

Vervoer en opslag

+

++

6.300

Bouw

0

++++

6.800

*Alleen Office Management wordt door enkele werkgevers in de sector Zakelijke- en Financiële dienstverlening als mogelijk kansrijk ad-programma gezien. Windesheim Flevoland is momenteel al bezig met de ontwikkeling van een dergelijk ad-programma.

Van de negen onderzochte sectoren in fase 2 worden er zeven sectoren kansrijk geacht. Deze sectoren zijn in fase 3 verder onderzocht.

46

Provincie Flevoland en Economie en Arbeidsmarkt Flevoland 2013-2014 BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

124

4.16

Resultatentabel fase 3 Tabel 56: Kansrijkheid van sectoren voor associate degree-programma’s, na fase 2 Sector

Grootte

Totaal fase 1

Totaal fase 2

Totaal werknemers Fase 3 (95%)

Totaal werknemers Fase 3 (90%)

Kansrijk


35.000

++++++

++

Ad: 84-508 Ba: 85-519

Ad: 104-478 Ba: 100-491

++

ICT

7.000

++

++++

Ad: 33-218 Ba: 98-484

Ad: 40-206 Ba: 104-466

+

HTSM

9.500

-

+++

Ad: 24-176 Ba: 53-227

Ad: 28-166 Ba: 58-217

+

AgroFood

12.700

++

++

Ad: 15-160 Ba: 22-182

Ad: 21-151 Ba: 28-171

+

Bouw

7.000

0

++++

Ad: 5-148 Ba: 30-230

Ad: 9-137 Ba: 36-217

0

Vervoer en opslag

6.500

+

++

Ad: 5-249 Ba: 1-386

Ad: 10-230 Ba: 2-355

0

Sociaal Maatschappelijk Domein

11.600

+++++

+

Ad: 2-30 Ba: 17-115

Ad: 3-28 Ba: 20-109

-


125

5.

Overzicht van alle ad-programma’s In dit hoofdstuk worden alle huidige associate degree-programma’s in Nederland weergegeven.

5.1

Associate degree-programma’s binnen het verzorgingsgebied van Windesheim Flevoland en CAH Vilentum Tabel 57: Associate degree-programma’s binnen het verzorgingsgebied van Windesheim Flevoland en CAH 47 Vilentum Onderwijsinstelling


CAH Vilentum

Groene Bedrijfskunde Bedrijfskunde en Agribusiness, 4 varianten (deeltijd) Agrarisch ondernemerschap, 2 varianten


Onderwijsondersteuner Gezondheidszorg en Welzijn (deeltijd) Onderwijsondersteuner Horeca en Voeding (deeltijd) Onderwijsondersteuner Techniek (deeltijd)


Officemanagement (voltijd) Ondernemen (voltijd) Bouwkunde (duaal)

Windesheim Zwolle

ICT Beheer (deeltijd) Onderwijsondersteuner technisch beroepsonderwijs (deeltijd) Technische Bedrijfskunde (deeltijd)

47


126

5.2

Associate degree-programma’s buiten het verzorgingsgebied van Windesheim Flevoland en CAH Vilentum Tabel 58: Associate degree-programma’s buiten het verzorgingsgebied van Windesheim Flevoland en CAH 48 Vilentum Onderwijsinstelling (Plaats)


Avans Hogeschool (Breda, ’s-Hertogenbosch, Tilburg)

Accountancy (deeltijd) Bedrijfskunde (deeltijd) Financiële Dienstverlening (deeltijd) Human Resource Management (deeltijd) Management in de Zorg (deeltijd) Marketing Management (deeltijd) Small Business en Retail Management (duaal en deeltijd)

Fontys (Hoofdlocatie Eindhoven)

Accountancy (deeltijd) ICT Service Management (deeltijd) Management in de Zorg (deeltijd) Onderwijsondersteuner Consumptieve Techniek (deeltijd) Onderwijsondersteuner Technisch Beroepsonderwijs (deeltijd) Small Business en Retail Management (voltijd en duaal) Technische Bedrijfskunde (deeltijd)

De Haagse Hogeschool (Den Haag, Zoetermeer, Delft)

Bedrijfseconomie (deeltijd) Facility Management (deeltijd) Projectleider Techniek (duaal)

Van Hall Larenstein (Leeuwarden, Velp)

Duurzaam Bodembeheer (deeltijd) Duurzame Watertechnologie (deeltijd) Integrale Handhaving Omgevingsrecht (deeltijd) Melkveehouderij (voltijd) Ondernemerschap (voltijd) Tuin- en Landschapsinrichting (deeltijd en voltijd)

Hanzehogeschool (Groningen)

Dans (voltijd) Human Resource Management (deeltijd) Muziek (dirigent Hafabra) (voltijd) Sport, Gezondheid en Management (voltijd) Management in de Zorg (deeltijd en duaal) Ervaringsdeskundige in de Zorg (deeltijd) Projectleider Techniek (deeltijd)

Hogeschool Arnhem Nijmegen (Arnhem, Nijmegen)

Accountancy (deeltijd) Civiele Techniek Directievoering (deeltijd) Civiele Techniek Projectuitvoering en Realisatie (deeltijd) Constructeur Werktuigbouwkunde (deeltijd) Coördinator in de Zorg en Dienstverlening (deeltijd en duaal) Onderwijsondersteuner in Zorg en Welzijn (deeltijd) Systeemspecialist Automotive (deeltijd)

Hogeschool Inholland (9 locaties in de randstad)

Bedrijfseconomie (voltijd) Crossmediale Communicatie (voltijd)

48

Bron: websites van desbetreffende onderwijsinstellingen. Laatste update: 10-03-2015. BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

127

Facilitair Eventmanagement (voltijd) Sociaal Financiële Dienstverlening (deeltijd) Hogeschool Utrecht (Hoofdlocatie Utrecht)

Onderwijsondersteuner omgangskunde (deeltijd)* Onderwijsondersteuner techniek (deeltijd)* Schrijftolk (voltijd)

Hogeschool Rotterdam (Rotterdam)

Accountancy (deeltijd en voltijd) Arts & Crafts (voltijd) Crossmediale Communicatie (voltijd) Engineering (deeltijd en voltijd) ICT Service Management (deeltijd en voltijd) Maintenance & Mechanics (deeltijd en voltijd) Management in de Zorg (deeltijd) Officemanagement (deeltijd en voltijd) Ondernemen (voltijd) Onderwijsondersteuner Gezondheidszorg en Welzijn (deeltijd) Onderwijsondersteuner Technisch Beroepsonderwijs (deeltijd) Pedagogisch Educatief Medewerker (deeltijd en voltijd)

LOI (Hoofdlocatie Leiderdorp)

Accountancy (deeltijd) Bouwkunde (deeltijd) Facility Management (deeltijd) Financial Services Management, 2 varianten (deeltijd) Financieel Management (deeltijd) Logistiek en Economie (deeltijd) Management (deeltijd) Management Economie en Recht (deeltijd) Marketing (deeltijd) Media Design (deeltijd) Officemanagement (deeltijd) Projectleider Techniek (deeltijd) Rechten, 2 varianten (deeltijd) Retailmanagement (deeltijd) Sales (deeltijd) Security Management (deeltijd)

NHTV Internationaal Hoger Onderwijs Breda (Breda)

Functiegericht Toerisme en Recreatie (voltijd)

NHL Hogeschool (Hoofdlocatie Leeuwarden)

Bedrijfseconomie (deeltijd en voltijd) Human Resource Management (deeltijd en voltijd) IT Service Management (deeltijd en voltijd) Maritieme Techniek (voltijd)

Stenden Hogeschool (Hoofdlocatie Leeuwarden)

Commerciële Economie (voltijd) Hogere Hotelschool (voltijd en duaal) Hoger Toeristisch Recreatief Onderwijs (voltijd) ICT Beheer (voltijd) Logistiek en Economie (duaal) Small Business en Retail Management (voltijd en duaal) Vrijetijdsmanagement (voltijd)



128

6.

Technische verantwoording De onderzochte populatie bestaat uit alle economisch actieve bedrijven met twee of meer werknemers die binnen de zeven sectoren vallen en gevestigd zijn in de provincie Flevoland. In eerste instantie heeft het onderzoek digitaal plaatsgevonden. Alle werkgevers hebben per mail een uitnodiging ontvangen om aan het onderzoek deel te nemen. Om de respons te verhogen zijn werkgevers vervolgens ook telefonisch benaderd. In totaal hebben 457 werkgevers deelgenomen, waarvan 300 digitaal en 157 telefonisch.

6.1

Steekproefkenmerken Onderstaande tabel geeft de statistieken met betrekking tot de respons per sector weer. Tabel 59: steekproefkenmerken Sector Groot- en Detailhandel ICT Bouw AgroFood HTSM Vervoer en opslag Sociaal Maatschappelijk Domein

Populatie

Steekproef

2.360 477 514 1.127 540 272 107

128 97 75 65 90 34 38

Responspercentage 5,4% 20,3% 14,6% 5,8% 16,7% 12,5% 35,5%

Onnauwkeurigheid 9,5% 9,9% 14,3% 12,3% 9,8% 16,3% 12%

Onnauwkeurigheid De onnauwkeurigheidsmarge geeft de te verwachten afwijking aan in vergelijking met een onderzoek onder de gehele populatie. Deze marge verschilt per sector en is afhankelijk van de totale populatie en de steekproefgrootte. Stel, de onnauwkeurigheid bedraagt 5%. Als 50% van de werkgevers aangeeft nieuw personeel te willen aannemen, dan ligt dit percentage in werkelijkheid tussen de 45% en de 55%.

6.2

Representativiteit Om te bepalen of de steekproef per sector representatief is voor de totale populatie, is er per sector gekeken naar de verdeling naar sub-sector. De grafieken op de volgende pagina’s laten deze verdeling voor de steekproef en de populatie zien. De rode (bovenste) balk geeft de grootte van een subsector binnen de populatie weer.49 De grijze balk laat zien hoe groot deze sub-sector in de steekproef is. De som van de sub-sectoren van de populatie is altijd 100%.50 Dit is in tegenstelling tot de steekproef: omdat werkgevers in de vragenlijst konden aangeven dat zij actief zijn in meerdere subsectoren is de som van de steekproef 100% of meer. Over het algemeen kan gesteld worden dat de steekproef per sector op basis van de verdeling naar sub-sector representatief is voor de populatie. De verdeling is slechts bij enkele sub-sectoren scheef: alleen bij de sub-sectoren metaalindustrie (HTSM), luchtvaart (vervoer en opslag) en telecommunicatie (ICT) is de oververtegenwoordiging relatief groot. Bij de sub-sector ‘overig’ (HTSM) is er juist sprake van een relatief grote ondervertegenwoordiging.

49 50

Bron: Kamer van Koophandel Afwijkingen hiervan zijn het gevolg van afronding BIJLAGENRAPPORT – HAALBAARHEIDSONDERZOEK AD-PROGRAMMA’S – WINDESHEIM FLEVOLAND EN CAH VILENTUM – LEXNOVA – JUNI 2015

129

Grafiek 115 – In welke sub branche(s) binnen de groot- en detailhandel bent u werkzaam? (meerdere antwoorden mogelijk; n=110; in %, de bovenste rode balk geeft de werkelijke populatiepercentages weer, de grijze balk eronder geeft de steekproefpercentages weer)

11 12

Handel in en reparatie van auto's motorfietsen en aanhangers

Populatie

45

Groothandel

48

Steekproef 44 44

Detailhandel

0 10 20 30 40 50 Grafiek 116 – In welke sub branche(s) binnen de ICT bent u werkzaam? (meerdere antwoorden mogelijk; n=97; in %, de bovenste rode balk geeft de werkelijke populatiepercentages weer, de grijze balk eronder geeft de steekproefpercentages weer) 23

Uitgeverijen van software

Populatie

32 4

Telecommunicatie

26

Steekproef

73 70

Dienstverlening t.b.v. informatie of/en IT

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Grafiek 117 – In welke sub branche(s) binnen de HTSM bent u werkzaam? (meerdere antwoorden mogelijk; n=63; in %, de bovenste rode balk geeft de werkelijke populatiepercentages weer, de grijze balk eronder geeft de steekproefpercentages weer)

9

Metaalindustrie

47 26

Vervaardiging van machines en apparaten

43 7

Vervaardiging van transportmiddelen

1

Populatie

Steekproef

59

Overig

26 0

10

20

30

40

50

60


130

Grafiek 118 – In welke sub branche(s) binnen de AgroFood bent u werkzaam? (meerdere antwoorden mogelijk; n=54; in %, de bovenste rode balk geeft de werkelijke populatiepercentages weer, de grijze balk eronder geeft de steekproefpercentages weer)

56

landbouw, bosnouw en visserij (primaire productie)

65

44

industrie (voedingsmiddelenindustrie)

37


0

10

20

30

40

50

60

70

Grafiek 119 – In welke sub branche(s) binnen de bouw bent u werkzaam? (meerdere antwoorden mogelijk; n=73; in %, de bovenste rode balk geeft de werkelijke populatiepercentages weer, de grijze balk eronder geeft de steekproefpercentages weer)

29

Algemene burgerlijke utiliteitsbouw en projectontwikkeling

44 8

Grond-, water- en wegenbouw (geen grondverzet)

11


62

Overig

48 0

10

20

30

40

50

60

70

Grafiek 120 – In welke sub branche(s) binnen de vervoer en opslag bent u werkzaam? (meerdere antwoorden mogelijk; n=34; in %, de bovenste rode balk geeft de werkelijke populatiepercentages weer, de grijze balk eronder geeft de steekproefpercentages weer) 48

Vervoer over land Populatie

Vervoer over water

14

57

19

Steekproef 2

Luchtvaart

34 20

Opslag en diensverlening voor vervoer Post en koeriers

6 0

10

33

11 20

30

40

50


131

60

Grafiek 121 – In welke sub branche(s) binnen de gezondheidszorg bent u werkzaam? (meerdere antwoorden mogelijk; n=38; in %, de bovenste rode balk geeft de werkelijke populatiepercentages weer, de grijze balk eronder geeft de steekproefpercentages weer)


20

Gezondheidszorg

36 10

Verpleging, verzorging en begeleiding met overnachting

36 70

Maatschappelijke dienstverlening zonder overnachting

51 0

10

20

30

40

50

60


132

70

6.3

Verdeling naar bedrijfsgrootte Aan het onderzoek hebben relatief veel bedrijven die groter zijn dan 10 FTE deelgenomen (zie onderstaande tabel). Dit is in lijn met de ervaring dat grotere bedrijven veelal bereidwilliger zijn om aan dit soort type onderzoek mee te werken dan kleinere bedrijven. Bij de berekening van het marktpotentieel is hier deels voor gecorrigeerd door ook bij grotere bedrijven uit te gaan van voorzichtige schattingen. Dit is gedaan door behoudende conversiepercentages te hanteren en van het minst gunstige scenario (ondergrens van de onnauwkeurigheid) uit te gaan. Het marktpotentieel per sector is daarmee een realistische schatting. Tabel 60: Verdeling van bedrijven in de steekproef en populatie, naar bedrijfsgrootte. aantal fte's / 100Sector 2-9 10 - 49 50 - 99 aantal medewerkers 199 Groot- en detailhandel

ICT

Bouw

AgroFood

HTSM

Vervoer en opslag

Sociaal Maatschappelijk Domein

Steekproef (aantal fte's, in %) Populatie (aantal medewerkers, in %) Steekproef (aantal fte's, in %) Populatie (aantal medewerkers, in %) Steekproef (aantal fte's, in %) Populatie (aantal medewerkers, in %) Steekproef (aantal fte's, in %) Populatie (aantal medewerkers, in %) Steekproef (aantal fte's, in %) Populatie (aantal medewerkers, in %) Steekproef (aantal fte's, in %) Populatie (aantal medewerkers, in %) Steekproef (aantal fte's, in %) Populatie (aantal medewerkers, in %)

>200

Totaal

47%

28%

5%

6%

13%

100%

79%

18%

2%

1%

0%

100%

52%

32%

6%

7%

3%

100%

80%

17%

2%

0%

0%

100%

56%

23%

6%

3%

11%

100%

83%

15%

1%

0%

0%

100%

36%

42%

11%

3%

8%

100%

83%

14%

2%

1%

0%

100%

33%

49%

11%

3%

3%

100%

75%

21%

1%

1%

1%

100%

21%

58%

9%

3%

9%

100%

78%

17%

2%

2%

1%

100%

29%

17%

17%

14%

23%

100%

79%

19%

0%

2%

0%

100%

Kanttekening: in dit onderzoek is de bedrijfsgrootte gemeten op basis van aantal fte (fulltime medewerkers) per bedrijf. De Kamer van Koophandel geeft de populatiegegevens echter weer op basis van aantal medewerkers per bedrijf.


133

Bijlagenrapport haalbaarheidsonderzoek associate degree-programma s Windesheim Flevoland en CAH Vilentum

Recommend Documents