Bijlage 6. Spinnen en Hooiwagens in Zaanstad. Ron van t Veer & Jinze Noordijk, 2012

Natuur atlas

Zaanstad

Bijlage 6 Spinnen en Hooiwagens in Zaanstad

Ron van ’t Veer & Jinze Noordijk, 2012

Citeren als Veer, R. van ’t, & J. Noordijk, 2012. Spinnen en Hooiwagens in Zaanstad. CDROM-Bijlage 6 Natuuratlas Zaanstad. Ecologisch Adviesbureau Van ’t Veer & De Boer, Jisp & Stichting Natuur & Milieu Educatie - Zaanstreek.

SPINNEN EN HOOIWAGENS IN ZAANSTAD

1)

Ron van ’t Veer & Jinze Noordijk (European Invertebrate Survey – Nederland) Spinnen, hooiwagens, mijten en pseudoschorpioenen behoren tot de spinachtigen. Van de landbewonende spinachtigen is weinig bekend uit Zaanstad en alleen van spinnen en hooiwagens bestaan voldoende gegevens om er iets zinvols over te schrijven. Van de spinachtigen vallen de spinnen wel het meest op door hun zichtbaarheid en grote verscheidenheid aan soorten. Spinnen komen in allerlei leefgebieden voor en vertonen een sterke specialisatie; zo zijn er bijvoorbeeld typische soorten van moerassen, bossen, kaal zand, maar ook van binnenshuis. Hooiwagens zijn overal te vinden waar wat beschutting tegen uitdroging aanwezig is, zoals in plantenruigtes, de strooisellaag of aan de schaduwkant van boomstammen of muren. Hier geven we een overzicht van wat we weten van de soortensamenstelling van deze twee groepen.

Biodiversiteit In Zaanstad zijn in totaal 132 spinnensoorten aangetroffen van de ruim 600 met zekerheid in ons land voorkomende soorten. Van de spinnen zijn inventarisatiegegevens aanwezig vanaf de jaren 1980. Van de hooiwagens hebben de eerste en enige inventarisaties plaatsgevonden in 2007 en 2009. Spinnen - Araneae De spinnen zijn waargenomen tijdens verschillende veldinventarisaties of als losse waarnemingen. De gehele gemeente is nooit systematisch onderzocht op spinnen en leefgebieden als stadsparken, droge bosschages en graslanden (inclusief bermen) zijn tot nu toe onderbemonsterd gebleven. Van de broekbossen, veenmosterreinen, rietlanden, boomstammen en huizen is relatief veel bekend. Tot de meest kenmerkende soorten van Zaanstad behoren de spinnensoorten die gebonden zijn aan de permanent natte omstandigheden van het veenweidegebied, zie tabel 1. Inmiddels zijn meer dan 130 soorten uit Zaanstad bekend. Het totaal aantal soorten dat in de gemeente kan worden verwacht, zal waarschijnlijk meer dan 200 bedragen. Hooiwagens - Opiliones Er zijn 13 soorten hooiwagens waargenomen in Zaanstad. Voor Nederland als geheel zijn momenteel 30 en in Noord-Holland 17 soorten bekend, Zaanstad herbergt dus 43% van de Nederlandse en 76% van de Noord-Hollandse hooiwagenfauna. Vanwege het geringe aantal soorten, worden alle hooiwagensoorten hieronder besproken. Van de spinnen beperken we ons tot de meest kenmerkende soorten. Tabel 1. Enkele karakteristieke spinnensoorten van Zaanstad Soort

Status in Zaanstad Waterspin - Argyroneta aquatica vrij algemeen Moswolfspin - Arctosa leopardus vrij algemeen Kust-putkopje - Baryphyma trifrons zeldzaam Moeraswevertje - Bathyphantes approximatus vrij algemeen Moerastongpalpje - Centromerus semiater vrij algemeen Moerasblinker - Heliophanus auratus zeldzaam Poelpiraat - Pirata piscatorius zeldzaam Bleek heidegroefkopje - Pocadicnemis juncea vrij algemeen Rietstrekspin - Tetragnatha striata zeldzaam Rood visgraatje - Theridion pictum vrij algemeen Gehoornd schaduwdubbelkopje - Walckenaeria alticeps zeldzaam Tweeknopje - Walckenaeria kochi vrij zeldzaam N.B.: er bestaat geen Nederlandse Rode Lijst van spinnensoorten.

Leefgebied in Zaanstad helder water veenmosrietland nat rietland, veenmosrietland veenmosrietland en nat rietland veenmosrietland natuuroever Noordzeekanaal nat veenmosrietland veenmosrietland oeverriet en brede rietzomen berkenbroek berkenbroek rietkragen

1) Te citeren als: Van ’t Veer, R. & J. Noordijk, 2012. Spinnen en hooiwagens in Zaanstad. In: Van ’t Veer et al. (red.). Natuuratlas Zaanstad. CDROM Bijlage 6. Stichting Uitgeverij Noord-Holland.

Van ’t Veer & Noordijk, 2012. Spinnen en hooiwagens in Zaanstad. Natuuratlas Zaanstad – CD ROM Bijlage 6

1

Fig. 1. Schorsmarpissa Marpissa muscosa is tegenwoordig een algemene verschijning op muren en bomen. Foto: André Karwath, Wikimedia Commons.


2

Soorten en biotopen Spinnen zijn vrijwel overal aan te treffen, er zijn veel soorten en er is een hoge mate van specialisatie. Het zijn roofdieren die hun prooien kunnen vangen met een web, door ze actief achterna te jagen, of door ze in een hinderlaag op te wachten. Spinnen kunnen zich opvallend goed verspreiden. Als jong spinnetje klimmen ze naar een hoog punt in de begroeiing en spinnen daar een draadje dat vervolgens door de wind wordt gepakt, waarna ze zwevend door de lucht nieuwe leefgebieden kunnen bereiken. Deze verspreidingsmethode wordt in het Engels ‘ballooning’ genoemd. Sommige kleine spinnensoorten en alle dwergspinnen kunnen ook balloonen als ze volwassen zijn. Bij deze kleine spinnetjes gebeurt dit op zonnige dagen soms zo massaal dat er overal de spinseldraadjes vanuit de begroeiing of wapperend in de lucht zijn te zien. De meeste soorten die in Zaanstad zijn aangetroffen zijn vrij gewoon, maar er zijn ook enkele specialisten aangetroffen met een beperkte verspreiding (zie tabel 1). Hoewel er onder de hooiwagens enkele specialisten zijn, zijn de in Zaanstad aangetroffen soorten weinig kieskeurig. Ze komen daarom in zeer veel leefgebieden voor, als er maar bescherming tegen uitdroging aanwezig is, zoals op beschaduwde muren, of in ruigtes, bosschages of een strooisellaag. Verder is er voedsel nodig in de vorm van allerlei kleine diertjes, aas, uitwerpselen, en levend en rottend plantenmateriaal. Hieronder volgt een uiteenzetting van de spinnen die karakteristiek zijn voor de verschillende leefgebieden van Zaanstad. Per leefgebied volgt een korte opsomming van de voorkomende soorten, soms aangevuld met wat meer ecologische informatie. Daar de hooiwagens weinig kieskeurig zijn en in veel verschillende leefgebieden voorkomen wordt deze groep apart behandeld.

Spinnen Bebouwing Bebouwing vormt een goed leefgebied voor spinnen, zowel op buitenmuren als binnenshuis komen veel spinnen voor. Zonbeschenen muren zijn overdag goede plekken waar van oorsprong rots- of boomstam bewonende soorten kunnen leven. Vooral springspinnen zijn opvallend, omdat ze met hun ogen de prooi opsporen om ze vervolgens te bespringen. Tot de meest algemene springspinnen van zonbeschenen muren behoren schorsmarpissa (Marpissa muscosa) en huiszebraspin (Salticus scenicus). Zeldzamer is de harige springspin (Sitticus pubescens), die eenmaal op een stalmuur is gevonden in het Guisveld.

Fig. 2. De huiszebraspin Salticus scenicus is een zonminnende springspin op muren. Foto: Jinze Noordijk

Fig. 3. De gewone huisspin Tegenaria atrica komt waarschijnlijk in elk gebouw voor en soms ook in de polder. Foto: Jinze Noordijk


3

Fig. 4. De venstersectorspin Zygiella x-notata is rond gebouwen zeer algemeen. Foto: James K. Lindsey Wikimedia Commons

Fig, 5. Ook de koffieboonspin Steatoda bipunctata is het meest bij huizen te vinden. Foto: André Karwath Wikimedia Commons

’s Nachts worden de buitenmuren door andere soorten bevolkt. Webbouwende soorten – zoals de venstersectorspin (Zygiella x-notata), platte wielwebspin, (Nuctenea umbratica) prachtkogelspin (Achaearanea lunata) en de koffieboonspin (Steatoda bipunctata) – vangen allerlei nachtvlinders, mugjes en andere insecten in hun web. De koffieboonspin was vroeger, samen met de bruggenspin (Larinioides sericatus), een algemene bewoner van telefooncellen, maar dit milieu is na de opkomst van de mobiele telefoon verloren gegaan. De bruggenspin heet zo omdat hij onder vrijwel elke brug wel te vinden is, maar ook op andere bouwsels komt deze soort veelvuldig voor. De muurkaardespin (Amaurobius similis) en de boomzesoog (Segestria senoculata) bouwen trechtervormige webjes in gaten van stenen muren. Uit zo’n trechtertje lopen allerlei struikeldraden die over de stenen zijn gesponnen. Zodra een prooi over zo’n struikeldraad loopt, schiet de spin uit zijn holletje en verschalkt zijn prooi. Wie een stemvork bezit moet maar eens proberen om de boomzesoog uit zijn hol te lokken, want zodra de trillende vork op de struikeldraad wordt geplaatst komt de spin te voorschijn. Kennelijk moet het een heel fijne trilling zijn, want wie met een takje of een vinger op de struikeldraad tikt krijgt de boomzesoog vrijwel nooit te zien.

Fig. 6. De grote trilspin Pholcus phalangioides komt algemeen in huizen voor. Foto: Fritz Geller-Grimm Wikimedia Commons

Fig, 7. De lijmspuiter Scytodes thoracica bespuit haar prooi met een kleefdraad. Foto: Fritz Geller-Grimm Wikimedia Commons

Binnenshuis komen enkele zeer kenmerkende spinnensoorten voor, waarvan de huisspinnen (Tegenaria-soorten) en de grote trilspin (Pholcus phalangioides) tot de bekendste behoren. De grote trilspin maakt haar webjes in allerlei hoekjes en zelfs gewoon aan het plafond. Het is een tengere, bleekgekleurde spin met zeer lange en dunne poten die vaak in wc’s en badkamers is te vinden. Deze soort begint bij verstoring hevig te schudden en is hierdoor goed te herkennen. De meest bekende spin uit onze huizen is wel de gewone huisspin, omdat deze soort zeer groot, donker en harig is. Er bestaan verschillende soorten huisspinnen, maar ze worden vanwege hun nachtelijke leefwijze maar af en toe gezien. De gewone huisspin (Tegenaria atrica) kan flink grote, trechtervormige webben maken in de kruipruimte, schuur of achter kasten. In buitenschuren is ook Blackwalls huisspin (Tegenaria saeva) aangetroffen, deze soort lijkt precies op de gewone huisspin. Ook de getijgerde


4

lijmspuiter (Scytodes thoracica) is waarschijnlijk in de meeste gebouwen wel aanwezig, maar de soort is klein en wordt door zijn nachtelijke levenswijze weinig opgemerkt. De getijgerde lijmspuiter maakt geen web, maar gaat lopend op zoek naar prooi. Vaak zijn ze ’s avonds op het plafond te zien. Eenmaal een lekker hapje gevonden, spuugt de spin een kleverig webje over de prooi. Verschillende andere soorten kunnen in huizen worden aangetroffen. Van Zaanstad zijn o.a. de dwergzesoog (Oonops spec.), stalmuursluiper (Scotophaeus blackwalli) en huiskogelspin (Theridion melanurum) aangetroffen.

Fig. 8. De tijgerspin Argiope bruennichi is een nieuwkomer uit het zuiden en komt pas sinds 2008 in Zaanstad voor. Links de spin in haar web, rechts de verspreiding anno 2011. Foto: Cinnamologus - Wikimedia Commons

Agrarisch grasland en akker In het agrarisch gebied vinden veel verstoringen plaats waardoor spinnen kunnen verdwijnen en webbouwende soorten weinig kans krijgen. In deze leefgebieden vind je vooral soorten die op de bodem jagen en die zich zeer snel kunnen verspreiden, zodat ze na een verstoring het boerenland weer kunnen bevolken. Typische soorten van boerenland zijn de tuinwolfspin (Pardosa amentata), oeverwolfspin (Pardosa prativaga), veldnachtwolfspin (Trochosa ruricola), grote en kleine dikkaak (Pachygnatha clercki & P. degeeri), gewone velddwergspin (Oedothorax fuscus), bolkopvelddwergspin (Oedothorax retusus), storingsdwergspin (Erigone atra), aeronautje (Erigone dentipalpis) en het gewoon bodemwevertje (Tenuiphantes tenuis). Al deze spinnen zijn ook algemeen in allerlei andere leefgebieden. Het agrarisch grasland en de akkers vormen daarom voor geen enkele spinnensoort een belangrijk leefgebied. Stedelijk groen en stadsruigten In het stedelijk groen zijn grazige plekken te vinden, met vaak dezelfde soorten als in de graslanden. Hier zullen we ons beperken tot de soorten die karakteristiek zijn voor ruigtes en struiken en bomen in parken en tuinen. In ruigtes, al dan niet beschaduwd, leven zowel webbouwende soorten als soorten die door de vegetatie lopen. Eikenzakspin (Clubiona brevipes), Gewone stekelpoot (Zora spinimana), kleine boskogelspin (Paidiscura pallens), struiksectorspin (Zygiella atrica), gewone komkommerspin (Araniella cucurbitina), kruidhangmatspin (Neriene clathrata), struikhangmatspin (Neriene peltata) en gewone tandkaak (Enoplognatha ovata) zijn alle algemeen. De kruispin (Araneus diadematus) en de brugspin behoren tot de meest opvallende spinnensoorten van het stedelijk groen, niet omdat het de meest algemene soorten zijn, maar omdat ze groot zijn, opvallende webben maken (bijvoorbeeld vaak in het licht van lantaarnpalen) en vaak heel dicht bij mensen leven. Op boomstammen leven de soorten die ook op muren worden aangetroffen en hiervoor al zijn besproken, in aanvulling daarop zijn ook het dennenkaardertje (Lathys humilis), de slanke kogelspin (Anelosimus vittatus), de donkere kogelspin (Theridion mystaceum) en de schorsdwergspin (Moebelia penicillata) echte boomstambewoners.


5

Fig. 9. De kruisspin Araneus diadematus is de bekendste spin van Nederland. Foto: Tim Bekaert - Wikimedia Commons.

Fig. 10. De Tuinwolfspin Pardosa amentata is algemeen in tuinen en droge rietlanden. Foto: James K. Lindsey Wikimedia Commons.

Water en veenmosrietland Er zijn enkele spinnensoorten die zich aan water hebben aangepast. De waterspin (Argyroneta aquatica) is uniek: het is de enige spin die zijn hele leven aan het water is gebonden. Deze spin kan overal in Zaanstad worden aangetroffen waar heldere sloten met riet of waterplanten voorkomen. Tussen waterplanten maakt de spin een woonruimte van spinsel waarin lucht wordt opgeslagen. Die lucht wordt aan het wateroppervlak opgehaald en vastgehouden door de fluweelachtige haartjes op het achterlichaam. In die onderwaterluchtbel wordt gegeten, gepaard, eieren afgezet en overwinterd. De waterspin jaagt ook onder water; al zwemmend en langs de waterplanten kruipend worden allerlei kleine waterdiertjes gevangen. De vier achterste poten zijn erg behaard, en doen zo dienst als handige peddels. ’s Winters is de soort ook in nat rietstrooisel langs de oever aan te treffen. Enkele wolfspinnen, zoals de poelpiraat (Pirata piraticus) en de grote piraat (Pirata piscatorius) zijn eveneens sterk afhankelijk van water, maar komen niet onder water voor.


6

De poelpiraat kan goed over water lopen waarbij hij insecten vangt op of net onder het wateroppervlak. De grote piraat en kleine piraat (P. latitans) hebben een sterke binding met veenmosrietland, dat qua milieu grote verwantschap vertoont met water. De kleine piraat behoort tot de meest kenmerkende wolfspinsoorten van het veenmosrietland en ontbreekt in bijna geen enkel veentje waar veenmos groeit. Poelpiraat en bospiraat (P. hygrophilus) zijn eveneens in het veenmosrietland te vinden, maar zijn net als kleine piraat in veel andere natte biotopen aan te treffen.

Fig. 11. De waterspin Argyroneta aquatica is in heldere sloten niet zeldzaam. Het lijft wordt onder water zilverachtig door de vastgehouden lucht (links). Boven water valt de spin met haar grijze lijf weinig op (rechts). Foto: Norbert Schuller (l) en Jürgen Choinovski (r) - Wikimedia Commons.

De grote piraat is in de Zaanstreek kenmerkend voor nat veenmosrietland en is in deze regio maar weinig gevonden. Deze soort kan maar enkele uren buiten vocht en is daarom net als de waterspin gebonden aan een waterrijke omgeving. Andere soorten die veel in veenmosrietland worden aangetroffen zijn het vals sierkopje (Walckenaera vigilax), oeverwolfspin (Pardosa prativaga), moswolfspin (Arctosa leopardus), veldnachtwolfspin (Trochosa ruricola), gewone velddwergspin (Oedothorax fuscus), moerastongpalpje (Centromerus semiater) en moeraswevertje (Bathyphantes approximatus). Met uitzondering van de kleine en grote piraat is eigenlijk geen enkele van deze soorten uitsluitend gebonden aan veenmosterreinen, en ze zijn doorgaans in allerlei andere natte biotopen aan te treffen.

Fig. 12. Kleine piraat Pirata latitans (links) en poelpiraat Pirata piraticus (rechts) zijn kenmerkend voor zeer natte rietlanden. De poelpiraat is vaak op het wateroppervlak te vinden en wordt soms voor een waterspin aangezien. Foto’s: James K. Lindsey - Wikimedia Commons.


7

Rietlanden en moerasbos In het veenweidegebied komen naast de graslandpercelen allerlei moerassige plekken voor met nat rietland, veenmosrietland en kleine broekbossen. Dit zijn interessante plekken voor spinnen omdat er veel ‘woonlagen’ aanwezig zijn. De bodem, de moslaag, de kruidlaag, het hoge riet en de opgaande bomen hebben elk hun eigen soorten. De rietlanden zijn voornamelijk het terrein van de strekspinnen, dit zijn spinnensoorten met een langwerpig lichaam en lange poten. In de schuilhouding zijn de poten helemaal naar voren en achteren uitgestrekt waardoor de soort vrijwel niet opvalt op een rietstengel. De gewone en schaduwstrekspin (Tetragnata extensa & T. montana) zijn in rietlanden zeer algemeen en bouwen hun web met name in de oevervegetatie (en bijvoorbeeld ook bij sloten en vijvers in het stedelijk gebied). De rietstrekspin is vooral aan de buitenkant van de rietkraag te vinden, dus vlak bij het water. Deze niet algemene soort is in het Guisveld aangetroffen. De donkere strekspin (Tetragnatha nigrita) en de droogtestrekspin (Tetragnatha obtusa) maken hun web aan bomen en struiken en zijn beide in de rietlanden van de Euverenweg gevonden.

Fig. 12. Strekspinnen doen hun naam eer aan en heb-ben in rust naar voren gestrekte poten. Links Schaduwstrekspin Tetragnatha montana en rechts Gewone strekspin Tetragnatha extensa, beide algemeen in Zaanstad. Foto’s: R. Altenkamp (l) en J.K. Lindsey (r) Wikimedia Commons.

De rietkruisspin (Larinioides cornutus) is een zeer algemene soort die haar web maakt in rietkragen, vooral als er ook kruiden groeien. De eispinsels van de rietkruisspin zijn te vinden in allerlei omgebogen pluimen van grassen, russen en riet. Andere echte moerassoorten zijn de bodembewonende zakspinsoorten zoals de griendzakspin (Clubiona lutescens), rietzakspin (C. phragmitis), zompzakspin (C. reclusa) en moeraszakspin (C. stagnatilis). Deze zakspinnen komen algemeen voor in rietlanden, maar zijn ook in veenmosrietlanden aan te treffen. Zakspinnen leven vaak verborgen in de strooisellaag. Hun aanwezigheid wordt echter vaak verraden door de opvallend witte eicocons die tussen een opgevouwen rietblad hoog in de vegetatie wordt bevestigd. Hierin bevindt zich naast de eieren ook het vrouwtje. De moeraskrabspin (Xysticus ulmi), gewone zwartkop (Euophrys frontalis), moswolfspin, moeraswolfspin (Pardosa palustris), bospiraat, moeraswevertje, donker tepelpalpje (Cnephalocotes obscurus), tweeknopje (Walckenaeria kochi), bleek heidegroefkopje (Pocadicnemis juncea) en grondkleinoogje (Porrhomma convexum) zijn soorten van de bodemlaag in moerassen. Sommige soorten, zoals moeraswevertje, bleek heidegroefkopje en bospiraat komen ook in een open vegetatie met veel zoninval voor, zoals in het veenmosrietland. Andere soorten hebben vooral een binding met meer beschaduwde rietlanden, zoals tweeknopje en grondkleinoogje. Verschillende soorten zijn aan moerasbosjes gebonden, maar komen ook wel daarbuiten voor. Tot deze ‘bossoorten’ behoren


8

struikkaardertje (Dictyna uncinata), rood visgraatje (Theridion pictum), gewoon visgraatje (Theridion varians), floronia (Floronia bucculenta), gehoornd schaduwdubbelkopje (Walckenaeria alticeps) de zwartringkogelspin (Keijia tincta) en schorskoloniespin (Drapetisca socialis).

Fig. 12. De rietkruisspin Larinioides cornutus is een algemene wielwebspin in rietlanden en rietruigten. Foto: Jinze Noordijk.

Hooiwagens In Zaanstad zijn 12 soorten hooiwagens aangetroffen: Nemastoma dentigerum, Nemastoma lugubre, Mitostoma chrysomelas, gewone hooiwagen (Phalangium opilio), Opilio saxatilis, rode hooiwagen (Opilio canestrinii), voorjaarshooiwagen (Rilaena triangularis), drietandhooiwagen (Oligolophus tridens), bonte hooiwagen (Paroligolophus agrestis), strekpoot (Dicranopalpus ramosus), Leiobunum rotundum, Leiobunum blackwalli en de reuzenhooiwagen (een nog niet geïdentificeerde Leiobunumsoort). Al deze soorten zijn weinig kieskeurig en komen dus in zeer veel habitats voor. De meeste soorten zijn in zowel stadparken, bosjes, tuinen, het stedelijk gebied, oeverbegroeiing, laanbeplanting, wegbermen, etc. aan te treffen. Alleen de gewone hooiwagen is goed bestand tegen drogere omstandigheden en kan ook op zandopspuitingen, in gazonnen en in schrale bermen voorkomen. Slechts drie soorten hebben waarschijnlijk slechts een beperkte verspreiding in Zaanstad. Nemastoma dentigerum heeft een voorkeur voor kleibodems. In Zaanstad is hij dan ook alleen aangetroffen in het zuidelijke gebied dat relatief dicht bij het Noordzeekanaal ligt en waar de bodem niet uit veengronden maar uit klei bestaat. Mitostoma chrysomelas is alleen aangetroffen in de Heemtuin (in het Burgemeester In ’t Veldpark) en ook in Noord-Holland is het een weinig aangetroffen soort. Deze hooiwagen is iets kieskeuriger in habitatkeuze dan de andere aangetroffen hooiwagensoorten; hij heeft behoefte aan zeer open ophopingen van dood plantenmateriaal waar hij met zijn lange benen genoeg bewegingsruimte heeft. In de Heemtuin is ze tussen gechipt hout en grote dode boomstammen in zeer hoog aantal aangetroffen. De reuzenhooiwagen is voorlopig alleen aangetroffen in Westzaan op de muur van een huis. Het is een invasieve exoot die momenteel nog een versnipperd voorkomen in Nederland heeft. Vanuit de vindplaats in Westzaan zal ongetwijfeld een verspreiding gaan plaatsvinden naar andere lokaties in Zaanstad. In 2007 heeft een gedetailleerde hooiwageninventarisatie van een veenmosrietland en broekbosje in de Kalverpolder plaatsgevonden. Het aantal soorten was zeer gering, slechts Nemastoma lugubre, de voorjaarshooiwagen, drietandhooiwagen en Leiobunum rotundum kwamen hier voor, de laatste soort voornamelijk in het bosje. Naar verwachting zullen de eerste drie soorten zeer wijd verspreid in het open gebied van Zaanstad voorkomen (de polders), mits er rietkragen, andere hoge vegetatie of strooiselophopingen zijn.


9

Fig. 14. De voorjaarshooiwagen Rilaena triangularis is algemeen in Zaanstad. Foto: Jinze Noordijk.

Fig. 15. Nemastoma lugubre is een kleine onopvallende, maar zeer fraaie hooiwagen. Foto: Jinze Noordijk.

Trends Spinnen Het is heel lastig om iets over trends te zeggen bij spinnen. De gegevens voor Zaanstad zijn te schaars, en als ze er al zijn dan betreft het eenmalige inventarisaties en is er nooit een inventarisatie op een plek herhaald. Ditzelfde geldt overigens ook voor de spinnen van Nederland als geheel: omdat er maar weinig mensen naar spinnen kijken valt er nauwelijks iets te zeggen over trends van deze soortenrijke groep. Eén nieuwkomer kan hier wel genoemd worden: de tijgerspin is zo opvallend dat de trend wel bekend is. Deze spin komt oorspronkelijk uit het Mediterrane gebied en maakt een spectaculaire areaalverschuiving naar het noorden door. Sinds de late jaren 1970 wordt de soort in Nederland aangetroffen, sinds tien jaar in Noord-Holland en in 2008 volgde de eerste waarneming in Zaanstad. Spinnen lenen zich overigens wel prima voor beoordelen van veranderingen in het leefgebied, zoals veranderen in de vegetatiesamenstelling of de waterstand. Ook kunnen ze snel reageren op klimaatverandering. De spinnenfauna van Zaanstad zou eerst eens vollediger in kaart gebracht moeten worden voordat hier serieus werk van gemaakt kan worden. In de late jaren 1970 en jaren 1980 zijn enkele Zaanse veenmosrietlanden intensief bemonsterd op de spinnenfauna. Dit biedt een uitgelezen kans om te bepalen of de opgetreden verdroging en verzuring in de veenmosrietlanden, ook hun weerslag hebben gehad op de kleine fauna, met spinnen als indicatorgroep.


10

Hooiwagens Omdat er pas in 2007 en 2009 voor het eerst in Zaanstad naar hooiwagens is gezocht valt er over trends niet veel te zeggen. Wel zijn er conclusies te trekken uit het nationale verspreidingsbeeld. De hooiwagenfauna is flink in beweging en er zijn de afgelopen decennia enkele nieuwe soorten in Nederland gearriveerd. Deze soorten kwamen in 1975 met zekerheid nog niet in Nederland voor, en dus ook niet in Zaanstad. Het gaat hierbij onder meer om twee soorten uit het Middellandse zeegebied die hun areaal flink naar het noorden hebben uitgebreid: de strekpoot en rode hooiwagen. Omdat niet veel mensen hooiwagens inventariseren is niet bekend wanneer deze soorten Nederland hebben bereikt, maar de eerste waarneming van de rode hooiwagen stamt uit 1991 en die van de strekpoot uit 1993. Nemastoma dentigerum heeft een zelfde opmars vanuit het Middelandse Zeegebied doorgemaakt, maar al eerder dan 1975. De reuzenhooiwagen is een invasieve exoot, waarvan het oorspronkelijke leefgebied nog onzeker is. Deze soort wordt sinds 2004 in Nederland waargenomen en in 2007 is hij gevonden in Westzaan op de muur van een woonhuis waar hij ook tot 2011 is waargenomen. Momenteel is dit nog steeds de enige vindplaats in Zaanstad. Mogelijk is één soort uit Zaanstad verdwenen. Het gaat om Opilio parietinus die vroeger algemeen was in stedelijke gebieden verspreid over Nederland. Door de komst van de verwante rode hooiwagen heeft deze soort door concurrentie het veld moeten ruimen en mogelijk komt ze zelfs niet meer voor in Nederland. Misschien is dit ook het geval geweest in Zaanstad, hoewel we niet weten of de soort hier ooit heeft geleefd.

Fig. 16. De kraamwebspin Pisaura mirabilis is een grote wolfspin die haar eipakket onder het lij vasthoudt. Deze in Nederland algemene soort komt in Zaanstad lang niet overaal voor. Foto: Katarina Paunovic, Wikimedia Commons.


11

Bescherming en beheer Spinnen Er zijn zeker enkele leefgebieden die het beschermen waard zijn omwille van de spinnenfauna. Zaanstad heeft een flink areaal aan natte natuur, en er zijn veel gespecialiseerde spinnen van permanent vochtige tot natte omstandigheden. Hieronder bevinden zich soorten die op zonbeschenen plekken leven en op beschaduwde plekken. Voor een rijke spinnenfauna in de polders is het van belang dat er structuur aanwezig is, graslanden zijn relatief arm aan soorten, terwijl broekbossen en (veenmos)rietlanden juist heel rijk aan soorten kunnen zijn. Waarschijnlijk vormen de natte en ruige pirtusgraslanden eveneens een belangrijk biotoop voor spinnensoorten, maar over de soortenrijkdom is maar heel weinig bekend. Variatie in structuur en ruimte van meer natuurlijke begroeiingen zijn zeer bevordelijk voor spinnen. Veenmosrietlanden vormen daarbij een zeer bijzonder biotoop, omdat het hier kletsnat is en de zon het bodemoppervlak flink kan opwarmen (tot wel 40?C). Dit levert een gunstige situatie voor enkele spinnensoorten op en ook voor deze kleine dieren zouden veenmosrietlanden gekoesterd en goed beheerd moeten worden. Zodra ze dichtgroeien met bos ontstaat er weer een andere spinnenfauna. Overigens blijken de natte en veenmosrijke berkenbossen net zo bijzonder voor spinnen te zijn als de veenmosrietlanden. Bij bossen en bosschages is het van belang om geleidelijke bosranden in stand te houden te houden of te creeën. Een goede bosrand heeft een kruiden struweellaag tussen de hoge bomen en de lage begroeiing. Door de veelheid aan micro-biotopen die op deze manier aanwezig zijn, zijn dit soort plekken zeer rijk aan spinnen. Schrale zandige plekken zijn rijk aan spinnensoorten, hier kunnen met veel name bodembewonende soorten leven. Het snelwegbermtalud van de A8 door het Guisveld is nog nooit op spinnen onderzocht, maar zal zonder twijfel tot de soortenrijke gebieden behoren. Dergelijke schrale open vegetaties moeten vaak door een vegetatiebeheer in stand gehouden worden om successie naar bos te voorkomen. Hooiwagens Alle hooiwagensoorten in Zaanstad zijn algemeen en behoeven geen aangepast beheer. Een uitzondering zou Mitostoma chrysomelas kunnen zijn, een soort die weliswaar wijd verspreid is in Nederland, maar telkens slechts lokaal voorkomt. De vindplaats in de Heemtuin is een typisch biotoop en benadrukt de waarde voor de natuur van het laten liggen van veel dood hout. Veel stadsparken worden netjes gehouden en dood hout wordt vaak opgeruimd. Plekken waar het wel mag blijven liggen zijn van belang voor Mitostoma chrysomelas en een hele trits aan andere dieren plantensoorten, waaronder paddenstoelen, wormen, slakken, mijten, springstaarten en kevers. Het plaatselijk laten liggen van dood hout, bijvoorbeeld op de wat meer verscholen plekken in stadsparken en natuurgebieden, is een zeer aan te raden maatregel voor de natuur. Dankwoord Hay Wijnhoven, John van Roosmalen, Matty Berg en Cor Ooms hielpen bij de hooiwageninventarisaties. Steven IJland vond enkele extra spinnensoorten voor Zaanstad, waaronder de zeer zeldzame moerasblinker.

Literatuur 1.

2. 3. 4. 5.

6. 7.

Helsdingen, P.J. van 2009. Catalogus van de Nederlandse spinnen. Versie 2011.1. Laatst bijgewerkt: 1 september 2011. [te raadplegen via: http://science.naturalis.nl/media/301123/spinnencatalogus 2011.1.pdf] Noordijk, J. & M. P. Berg, 2001 De corticole fauna van platanen I: Arachniden (Arachnida: Aranea, Pseudoscorpiones, Acari). Nederlandse Faunistische Mededelingen 15: 13-31. Noordijk, J., H. Wijnhoven, & J. van Roosmalen 2011. De hooiwagens van Zaanstad. Tussen Duin en Dijk 10(3). Roberts, M.J. 1998. Spinnengids (Vertaling en bewerking voor Nederland door A.P. Noordam). Tirion Uitgeverij, Baarn. Van ‘t Veer, R., 1994. Enkele notities over de entomofauna van de Zaanstreek en het Ilperveld. In: Gras & Moeras. Natuurwetenschappelijke betekenis van de Zaanse veenweidegebieden. Afdeling Onderzoek & Informatie, Interne rapportage Provincie Noord-Holland, Haarlem. Wijnhoven, H. 2009. De Nederlandse hooiwagens (Opiliones). Entomologische Tabellen 3: 1-118. Wijnhoven, H., Schönhofer, A. & Martens, J. 2007. An unidentified harvestman Leiobunum sp. alarmingly invading Europe (Opiliones). Arachnologische Mitteilungen 34: 27-38.


12

CHECKLIST SPINNEN ZAANSTAD (ARANEAE) Ron van ’t Veer & Jinze Noordijk

Familie: Nachtkaardespinnen - Amaurobiidae 1. Amaurobius similis - Muurkaardespin - algemeen, stedelijk gebied

Familie: Kaardertjes - Dictynidae 2. Dictyna arundinacea - Heidekaardertje - vebreid, moerasbossen, Euverenweg 3. Dictyna uncinata - Struikkaardertje - vrij algemeen, moerasbossen, Euverenweg 4. Lathys humilis - Dennenkaardertje - vebreid, Zaandam

Familie: Dwergcelspinnen - Oonopidae 5. Oonops spec. – Dwergzesoog - zeldzaam, in huizen, Zaandam

Familie: Trilspinnen - Pholcidae 6. Pholcus phalangioides - Grote trilspin - zeer algemeen, stedelijk gebied, overal

Familie: Lijmspuiters - Scytodidae 7. Scytodes thoracica - Getijgerde lijmspuiter - vrij algemeen, huizen, overal

Familie: Bodemjachtspinnen - Gnaphosidae 8. Micaria pulicaria - Gewone mierspin - vrij algemeen, Guisveld, Zaandam 9. Scotophaeus blackwalli - Stalmuursluiper - verbreid, stedelijk gebied, Zaandam

Familie: Struikzakspinnen - Clubionidae 10. Clubiona brevipes - Eikenzakspin – vrij zeldzaam, veenmosrietland, vochtig grasland, Guisveld 11. Clubiona lutescens - Griendzakspin - vrij algemeen, veenmosrietland, rietland, Guisveld 12. Clubiona phragmitis - Rietzakspin - zeer algemeen, vochtig weiland, rietland, parkenolder Westzaan 13. Clubiona reclusa - Zompzakspin - vrij algemeen, moerasbossen, veenmosrietland, rietland, Reef, Guisveld, Noordzeekanaal 14. Clubiona stagnatilis - Moeraszakspin - vrij algemeen, veenmosrietland, rietland, Guisveld, Euverenweg

Familie: Pantserzakspinnen - Corinnidae 15. Phrurolithus festivus - Bonte fruroliet – niet algemeen, Noordzeekanaal

Familie: Stekelpootspinnen - Zoridae 16. Zora spinimana - Gewone stekelpoot – niet algemeen, moerasbossen, Euverenweg

Familie: Krabspinnen - Thomisidae 17. Ozyptila trux - Grasbodemkrabspin - algemeen, moerasbossen, veenmosrietland, vochtig grasland, Guisveld, Euverenweg, Westzijderveld 18. Xysticus cristatus - Gewone krabspin - algemeen, vochtige ruigte, wilgenbroek, overal 19. Xysticus kochi - Kochs krabspin - niet algemeen, naaldbos in park, Zaandam 20. Xysticus ulmi - Moeraskrabspin - niet algemeen, Westzijderveld, veenmosrietland


13

Familie: Renspinnen - Philodromidae 21. Philodromus aureolus – Tuinrenspin – vrij algemeen, tuinen, parken 22. Philodromus dispar - Zwartrugrenspin - algemeen, stedelijk gebied, overal 23. Tibellus oblongus - Gewone sprietspin – vrij algemeen, grasland, parkenolder Westzaan

Familie: Springspinnen - Salticidae 24. 25. 26. 27.

Euophrys frontalis - Gewone zwartkop - niet algemeen, veenmosrietland, Euverenweg, Guisveld Heliophanus auratus – Moerasblinker – zeer zeldzaam, Noordzeekanaal Marpissa muscosa - Schorsmarpissa - algemeen, stedelijk gebied, Zaandam Salticus scenicus - Huiszebraspin - algemeen, stedelijk gebied, dijkbermen, Westzaan, Wormerveer, Zaandam, Noordzeekanaal 28. Sitticus pubescens - Harige springspin - vebreid, stedelijk gebied, Westzaan

Familie: Wolfspinnen - Lycosidae 29. Alopecosa cuneata – Dikpootpanterspin - vebreid, Reef 30. Alopecosa pulverulenta - Gewone panterspin – niet algemeen, veenmosrietland, Guisveld, Westzijderveld, Noordzeekanaal 31. Arctosa leopardus - Moswolfspin - vrij algemeen, rietland, veenmosrietland, vochtig grasland, Guisveld, Euverenweg, Noordzeekanaal 32. Arctosa perita - Gewone zandwolfspin - vebreid, talud Coentunnelweg A8, stadsruigten, Zaandam, Westzaan 33. Pardosa amentata - Tuinwolfspin - zeer algemeen, overal, tuinen, parken, vochtig weiland 34. Pardosa palustris - Moeraswolfspin - vebreid, veenmosrietland, Euverenweg 35. Pardosa prativaga - Oeverwolfspin - algemeen, veenmosrietland, vochtig grasland, Euverenweg, Guisveld 36. Pirata hygrophilus - Bospiraat - algemeen, veenmosrietland, moerasbossen, vochtig grasland,RL, Euverenweg, Guisveld, Westzijderveld 37. Pirata latitans - Kleine piraat - algemeen, veenmosrietland, vochtig grasland, Euverenweg, Guisveld, Westzijderveld 38. Pirata piraticus - Poelpiraat - vrij algemeen, veenmosrietland, vochtig grasland, rietland, Euverenweg, Guisveld, Westzijderveld 39. Pirata piscatorius - Grote piraat - niet algemeen, veenmosrietland, Guisveld, Westzijderveld 40. Trochosa ruricola - Veldnachtwolfspin - plaatselijk algemeen, moerasbossen, vochtig grasland, veenmosrietland, Guisveld, Euverenweg, Westzijderveld

Familie: Kraamwebspinnen - Pisauridae 41. Pisaura mirabilis - Kraamwebspin – plaatselijk algemeen, dijk Noordzeekanaal, Fort Wijkermeer

Familie: Trechterspinnen - Agelenidae 42. Tegenaria atrica - Gewone huisspin – algemaan, stedelijk gebied, overal 43. Tegenaria saeva - Blackwalls huisspin - vebreid, stedelijk gebied, Zaandam, Guisveld 44. Textrix denticulata - Gewone staartspin - vrij algemeen, stedelijk gebied, Guisveld

Familie: Waterspinnen - Cybaeidae 45. Argyroneta aquatica - Waterspin - niet algemeen, sloten, stedelijk gebied, Guisveld, Euverenweg, Westzijderveld

Familie: Kamstaartjes - Hahniidae 46. Hahnia nava - Heidekamstaartje, in een open rietland op zand, Jagersveld


14

Familie: Kogelspinnen - Theridiidae 47. Enoplognatha ovata - Gewone tandkaak - algemeen, tuinen, parken, moerasbossen, Euverenweg, Zaandam 48. Paidiscura pallens - Kleine boskogelspin - plaatselijk algemeen, parken, moerasbossen, Euverenweg, Zaandam 49. Parasteatoda lunata - Prachtkogelspin - vebreid, moerasbossen, Euverenweg 50. Platnickina tincta - Zwartringkogelspin - niet zeldzaam, moerasbossen, parken, Euverenweg, Zaandam 51. Robertus lividus – Bosmolspin - lokaal, veenmosrietland 52. Seycellocesa vittata - Slanke kogelspin - verspreid, loofbos in parken, Zaandam 53. Steatoda bipunctata - Koffieboonspin - algemeen, stedelijk gebied, Zaandam, Westzaan 54. Theridion melanurum - Huiskogelspin - vrij algemeen, stedelijk gebied 55. Theridion mystaceum - Donkere kogelspin - verspreid, tuinen, parken, Zaandam 56. Theridion pictum - Rood visgraatje - plaatselijk algemeen, moerasbossen, parken, Euverenweg, Zaandam 57. Theridion varians - Gewoon visgraatje - vrij algemeen, moerasbossen, veenmosrietland, Guisveld, Euverenweg

Familie: Strekspinnen - Tetragnathidae 58. Metellina segmentata - Herfstspin - zeer algemeen, moerasbossen, parken, tuinen, Euverenweg, Zaandam 59. Pachygnatha clercki - Grote dikkaak - zeer algemeen, moerasbossen, veenmosrietland, vochtig grasland, rietland, Guisveld, Euverenweg, Westzijderveld, Zaandam 60. Pachygnatha degeeri - Kleine dikkaak - algemeen, vochtig grasland, rietland, Guisveld, Westzijderveld, Zaandam 61. Tetragnatha extensa - Gewone strekspin - algemeen, rietland, tuinen, parken, Euverenweg, Guisveld, Zaandam 62. Tetragnatha montana - Schaduwstrekspin - algemeen, rietland, tuinen, parken, Euverenweg, Guisveld, Zaandam 63. Tetragnatha nigrita - Donkere strekspin - niet algemeen, moerasbossen, rietland, Euverenweg 64. Tetragnatha obtusa - Droogtestrekspin - niet algemeen, moerasbossen, rietland, Euverenweg 65. Tetragnatha striata - Rietstrekspin - niet algemeen, rietland, Guisveld

Familie: Wielwebspinnen - Araneidae 66. Araneus diadematus - Kruisspin - zeer algemeen, tuinen, parken, moerasbossen, overal 67. Araneus marmoreus - Marmerspin - zeldzaam, stedelijk gebied, Guisveld 68. Araniella cucurbitina - Gewone komkommerspin – vrij algemeen, parken, moerasbossen, Guisveld, Zaandam 69. Argiope bruennichi – Tijgerspin, niet algemeen maar toenemend, bekend van Noordzeekanaal (Buitenhuizen), polder Westzaan en West-Kollendam, Heemtuin Zaandam 70. Larinioides cornutus - Rietkruisspin - zeer algemeen, rietland, vochtig weiland, parken, Zaandam, parkenolder Westzaan 71. Larinioides sericatus - Brugspin - zeer algemeen, vochtig weiland, stedelijk gebied, Guisveld, Reefe, Westzijderveld, Zaandam, Wormerveer 72. Nuctenea umbratica - Platte wielwebspin - vrij algemeen, stedelijk gebied, parken, Zaandam 73. Zygiella atrica - Struiksectorspin - algemeen, tuinen, parken, moerasbossen, overal 74. Zygiella x-notata - Venstersectorspin - algemeen, tuinen, parken, moerasbossen, overal

Familie: Hangmatspinnen - Linyphiidae 75. Agyneta conigera - Gewoon slankpalpje – niet algemeen, moerasbossen, rietland, Reef, Euverenweg 76. Agyneta subtilis - Tandloos dikpalpje – niet algemeen, veenmosrietland, moerasbossen, vochtig grasland, Euverenweg, Guisveld 77. Baryphyma trifrons - Kust-putkopje - algemeen, veenmosrietland, rietland, Westzaan, Euverenweg


15

78. Bathyphantes approximatus - Moeraswevertje - algemeen, veenmosrietland, moerasbossen, Wsv, Euverenweg, Guisveld, dijk-Nzk 79. Bathyphantes gracilis - Gewoon wevertje - algemeen, moerasbossen, veenmosrietland, Euverenweg, Guisveld 80. Bathyphantes parvulus - Klein wevertje - vrij algemeen, moerasbossen, rietland, Euverenweg, Reef 81. Centromerita bicolor - Groot haarpalpje - vrij algemeen, vochtig grasland, veenmosrietland, Guisveld 82. Centromerus incilium - Glad tandpalpje - lokaal, veenmosrietland, vochtig grasland, Guisveld 83. Centromerus semiater - Moerastongpalpje - lokaal, veenmosrietland, Guisveld 84. Centromerus sylvaticus - Gewoon zaagpalpje - verbreid, vochtig grasland, veenmosrietland, Guisveld 85. Cnephalocotes obscurus - Donker tepelpalpje - vrij algemeen, moerasbossen, veenmosrietland, Euverenweg, Guisveld 86. Dicymbium nigrum - Donker bolkopje – vrij algemeen, vochtige rietoevers, rietland, Guisveld, Zaandam 87. Diplocephalus permixtus - Drieklauwdubbelkopje - lokaal, Guisveld 88. Diplocephalus picinus - Gewoon vals dubbelkopje - algemeen, moerasbossen, veenmosrietland, rietland, Euverenweg, Guisveld, Zaandam 89. Diplostyla concolor - Langtongspinnetje - algemeen, veenmosrietland, rietland, Guisveld, Westzijderveld, Zaandam 90. Donacochara speciosa - Bleek langpalpje - verbreid, moerasbossen, Euverenweg 91. Drapetisca socialis - Schorskoloniespin - vrij algemeen, moerasbossen, Euverenweg 92. Entelecara acuminata - Voorkopstruikdwergspin – niet algemeen, moerasbossen, rietland, Euverenweg, Guisveld 93. Erigone atra - Storingsdwergspin - zeer algemeen, overal 94. Erigone dentipalpis - Aeronautje - zeer algemeen, overal 95. Erigone longipalpis - Langpalpstoringsdwergspin – niet algemeen, veenmosrietland, Guisveld 96. Erigonella ignobilis - Bolkopruwborstje – vrij zeldzaam, veenmosrietland, Euverenweg, Guisveld, Westzijderveld 97. Floronia bucculenta - Floronia - algemeen, moerasbossen, Euverenweg 98. Gnathonarium dentatum - Knobbeldwergtandkaak - algemeen, moerasbossen, rietland, veenmosrietland, vochtig grasland, Euverenweg, Guisveld, Westzijderveld, Noordzeekanaal 99. Gongylidiellum vivum - Nagelpalpje – vrij algemeen, vochtig grasland, veenmosrietland, Guisveld, Euverenweg 100. Gongylidium rufipes - Oranjepoot 101. Hypomma bituberculatum - Moerasknobbelkopje - verbreid, rietland, Guisveld, Noordzeekanaal 102. Hypomma fulvum - Pijlpalpje - verbreid, rietland, Guisveld, Noordzeekanaal 103. Lophomma punctatum - Perforaatje - vrij algemeen, moerasbossen, veenmosrietland, Euverenweg, Westzijderveld 104. Maso sundevalli - Gewoon dwergstekelpootje - verbreid, moerasbossen, Euverenweg 105. Meioneta mollis - Slank probleemspinnetje - verbreid, vochtig grasland, veenmosrietland, Guisveld 106. Meioneta saxatilis - Spits probleemspinnetje - verbreid, moerasbossen, Euverenweg 107. Microlinyphia impigra – Zweephangmatspin - lokaal, moerasbossen, Euverenweg 108. Microlinyphia pusilla - Kleine heidehangmatspin – vrij algemeen, stedelijk gebied, Zaandam, Guisveld 109. Moebelia penicillata - Schorsdwergspin - lokaal, Zaandam 110. Neriene clathrata - Kruidhangmatspin - vrij algemeen, moerasbossen, vochtig grasland, veenmosrietland, Euverenweg, Guisveld 111. Nereine montana - Lentehangmatspin – vrij algemeen, stedelijk gebied, 112. Nereine peltata - Struikhangmatspin - niet zeldzaam, parken, moerasbossen, Zaandam, Guisveld 113. Oedothorax fuscus - Gewone velddwergspin - algemeen, vochtig grasland, veenmosrietland, Euverenweg, Guisveld, Westzijderveld 114. Oedothorax retusus - Bolkopvelddwergspin - algemeen, vochtig grasland, veenmosrietland, Euverenweg, Guisveld 115. Palliduphantes insignis – Sikkelbodemwevertje - lokaal, moerasbossen, Euverenweg 116. Palliduphantes pallidus - Geknot bodemwevertje - lokaal, vochtig grasland, veenmosrietland, Guisveld


16

117. Pelecopsis parallela - Neusballonkopje – niet algemeen, vochtig grasland, veenmosrietland, Guisveld 118. Pocadicnemis juncea - Bleek heidegroefkopje - algemeen, moerasbossen, vochtig grasland, rietland, veenmosrietland, Guisveld, Euverenweg, Westzijderveld, Zaandam 119. Pocadicnemis pumila - Bleek bosgroefkopje - algemeen, moerasbossen, Euverenweg 120. Porrhomma convexum - Grondkleinoogje - lokaal, veenmosrietland, Guisveld 121. Porrhomma pygmaeum - Gewoon kleinoogje - lokaal, veenmosrietland, Guisveld 122. Stemonyphantes lineatus - Paardenkopje – niet algemeen, veenmosrietland, Euverenweg 123. Tallusia experta - Wimpelpalpje - vrij algemeen, vochtig grasland, veenmosrietland, Guisveld 124. Tenuiphantes tenuis - Bodemwevertje - algemeen, moerasbossen, vochtig grasland, Guisveld, Euverenweg 125. Tenuiphantes zimmermanni - Boswevertje - vrij algemeen, moerasbossen, veenmosrietland, Euverenweg, Westzijderveld 126. Walckenaeria acuminata - Periscoopspinnetje - verbreid, veenmosrietland, vochtig grasland, Guisveld 127. Walckenaeria alticeps - Gehoornd schaduwdubbelkopje - verbreid, veenmosrietland, moerasbossen, Euverenweg, Westzaan 128. Walckenaeria kochi - Tweeknopje - vrij algemeen, rietland, veenmosrietland, vochtig grasland, Guisveld 129. Walckenaeria nudipalpis - Middelste vals sierkopje - verbreid, vochtig grasland, Euverenweg 130. Walckenaeria obtusa - Groot vals sierkopje - verbreid, vochtig grasland, Euverenweg 131. Walckenaeria unicornis - Eenhoorntje – niet algemeen, moerasbossen, veenmosrietland, Euverenweg, Westzijderveld 132. Walckenaeria vigilax - Klein vals sierkopje - vrij algemeen, moerasbossen, veenmosrietland, vochtig grasland, Euverenweg, Guisveld. + 133. Walckenaeria antica - gehoornd zonnedubbelkopje - in een rietland op zand, Jagersveld + 134. Neriene clathrata - Kruidhangmatspin - va, moerasbos, rietland, veenmosrietland, Euverenweg, Guisveld

CHECKLIST HOOIWAGENS ZAANSTAD (OPILIONES) Jinze Noordijk

Familie: Nemastomatidae 1. Mitostoma chrysomelas – lokaal, Heemtuin (In ’t Veldpark) 2. Nemastoma dentigerum – lokaal, parken, stedelijk gebied, Vijfhoekpark, Westzaan 3. Nemastoma lugubre – zeer algemeen, in allerlei biotopen

Familie: Phalangiidae 4. 5. 6. 7.

Dicranopalpus ramosus - Strekpoot – algemeen, in allerlei biotopen Paroligolophus agrestis - Bonte hooiwagen – zeer algemeen, in allerlei biotopen Phalangium opilio - Gewone hooiwagen – algemeen, in allerlei biotopen Rilaena triangularis - Voorjaarshooiwagen – zeer algemeen, in allerlei biotopen

Familie: Opilioninae 8. Oligolophus tridens - Drietandhooiwagen – zeer algemeen, in allerlei biotopen 9. Opilio saxatilis – algemeen, in allerlei biotopen 10. Opilio canestrinii - Rode hooiwagen – zeer algemeen, in allerlei biotopen

Familie: Sclerosomatidae 11. Leiobunum rotundum – zeer algemeen, in allerlei biotopen 12. Leiobunum blackwalli – algemeen, in allerlei biotopen 13. Leiobunum spec. - Reuzenhooiwagen – incidenteel (exoot), Westzaan (één muur)


17

Bijlage 6. Spinnen en Hooiwagens in Zaanstad. Ron van t Veer & Jinze Noordijk, 2012

Recommend Documents