BIJLAGE 5: ANALYSESCHEMA In dit analyse-instrument vind je de criteria voor kwalitatieve stagebegeleiding, geordend in vier grote categorieën: visie op stages en kwaliteitszorg (wat willen we?), deskundigheid van betrokkenen (met wie werken we?), samenwerkingsafspraken/organisatie (volgens welke afspraken?) begeleiding en beoordeling (hoe?). Het instrument wil helpen de stagebegeleidingspraktijk te situeren op een continuüm van meer opleidingsgestuurd naar meer studentgericht. Het is aan de opleiding(-sverantwoordelijke) zelf om te kiezen waar op dit continuüm ze de eigen (stagebegeleidings-)praktijk wenst te zien. Voor een verantwoording vanuit de theorie van de keuzes die zijn gemaakt in dit instrument, verwijzen we naar het afzonderlijk te raadplegen analysekader. De gekleurde termen in het instrument hieronder staan toegelicht in de woordenlijst. (1)Het instrument start met een reeks descriptieve criteria om voor de eigen opleiding de specifieke stagepraktijk te beschrijven. (2)Nadien volgen de vier grote categorieën van kwaliteitscriteria als normatieve criteria: voor elk criterium staan er 3 keuzeopties (de kolommen). Bedoeling is voor de opleiding aan te geven waar men op dit moment staat. Het vak “Opmerkingen” biedt gelegenheid om keuzes toe te lichten en eventueel aan te geven waar men zou willen groeien. Een inspirerende lijst van alternatieve stagebegeleidingsvormen kan in een volgende stap worden gebruikt om te concretiseren. Uitgewerkte voorbeelden van deze werkwijze vind je in de scenario’s.
(1)
Beschrijving van de stage
welke instelling, welke opleiding, welk jaar, … toelichting: Indien stagepakketten in jouw opleiding in verschillende jaren of periodes een duidelijk andere invulling krijgen, is het best om de stage per pakket te beschrijven. Op die manier is het achteraf makkelijker het normatieve deel in te vullen. soort stage
observatie – participatie/actief – zelfstandig lengte van stage(blokken) verdeling van stage over verschillende schoolcontexten (kans om breed beeld van invulling werkveld te vormen?)
toelichting: Hier geef je weer wat de verhouding is tussen observeren, participeren en zelf onderwijs verstrekken, en in welke mate de mentor daarbij aanwezig moet zijn (actieve stage-zelfstandige stage). Daarbij geef je naast de lengte van de stage ook aan of de stage in één school, één klas dan wel over verschillende scholen en verschillende klassen verdeeld kan zijn. Elk van deze situaties biedt zijn eigen mogelijkheden en beperkingen voor het leerproces van de stagiair. verloop stagetoewijzing: individueel, administratief aangestuurd (door wie), in overleg met betrokken partners (opleiding, stagiair, werkplek) toelichting: Gaat de student zelfstandig op zoek naar een stageplaats? Wordt de verdeling van stageplaatsen door stagecoördinatoren in de opleiding waargenomen of verloopt die op basis van een combinatie van interesse/goodwill van de stagescholen, verplaatsingsmogelijkheden van stagiairs en van begeleiders uit de opleiding? Een nauwkeurige beschrijving geeft een concreet idee van mogelijkheden en moeilijkheden die voortkomen uit de manier van stage toewijzen. afstemming opleidingseisen, leerbehoeften van student en organisatieontwikkeling op de werkplek (afstemming vanuit 1, 2 of 3 van deze factoren) toelichting: de afstemming die mogelijk is, is sterk afhankelijk van de wijze van stagetoewijzing. Een combinatie van vragen/noden van stagescholen, leerwensen van stagiairs en opdrachten vanuit de opleiding is bijvoorbeeld moeilijk te verwezenlijken met stagescholen die zich wel bereid verklaren een stageplaats ter beschikking te stellen, maar verder geen commitment willen opnemen. kijk van studenten op stage lopen (bekommernissen): ik-gericht, taakgericht, leerlinggericht toelichting: dit element heeft vooral te maken met waar de stagiair staat in zijn professioneel ontwikkelingsproces. Terwijl het voor beginnende stagiairs vaak nog normaal is om in eerste instantie te focussen op eigen overleven en het lukken van zelf voorziene activiteiten, ontwikkelen de meesten snel door naar een aandacht voor de taak die voorhanden is, het uitvoeren van de voorbereide les, om in het beste geval nog binnen de opleiding te eindigen met een focus op de leerling en zijn leerproces. Bij sommige groepen stagiairs zien we dat proces in versneld tempo optreden, bijvoorbeeld omdat ze al in de onderwijspraktijk staan/stonden, of omdat ze als ouder van schoolgaande kinderen het leerproces van eigen kinderen mee begeleid hebben, of omdat ze als leider binnen de jeugdbeweging verantwoordelijkheid hebben opgenomen voor groepen van kinderen of jongeren. bereikbaarheid voor begeleiding tijdens stage
toelichting: hoe minder de stageplaats fysiek bereikbaar is voor de opleider, hoe nuttiger de tools die in dit instrument worden aangeboden. Dat sluit echter niet uit dat ook een opleiding die de luxe heeft voor elke student voldoende fysieke aanwezigheid van de begeleider op de stageplaats te garanderen, ook inspiratie kan putten uit de aangeboden tools om de stagebegeleiding nog verder te optimaliseren. => “wat bereiken met stage(begeleiding)?” toelichting: Waar moet de stage toe leiden? Waar moet de begeleiding toe dienen? Gaat het om feedback geven en/of reflectie faciliteren? Wordt contact met de mentor en het faciliteren van begeleiding door de mentor ook als een taak van de begeleider vanuit de opleiding gezien? Begeleiden en beoordelen zijn twee verschillende doelen en de tools die binnen dit instrument worden aangeboden hebben vooral het oog op het optimaliseren van begeleiding.
Beschrijving van de stage -
-
welke instelling, welke opleiding, welk jaar, … soort stage observatie – participatie/actief – zelfstandig lengte van stage(blokken) verdeling van stage over verschillende schoolcontexten (kans om breed beeld van invulling werkveld te vormen?) verloop stagetoewijzing: individueel, administratief aangestuurd (door wie), in overleg met betrokken partners (opleiding, stagiair, werkplek) gelegenheid om stage af te stemmen op opleidingseisen, op leerbehoeften van student en op organisatieontwikkeling op de werkplek kijk van studenten op stage lopen (bekommernissen): ik-gericht, taakgericht, leerlinggericht bereikbaarheid voor begeleiding tijdens stage
(2)
vier grote categorieën van kwaliteitscriteria als normatieve criteria
Doelen in stage Sturing in stage
technisch, praktische aanpak (werkbegeleiding) opleider bepaalt leerdoelen
Visie op stages en kwaliteitszorg + persoonlijk, denken/beleven (leerbegeleiding) studenten formuleren leerdoelen
(opleidingsgestuurd)
*ankerfiguren (TOOLS FICHE 10) Cultuur van de werkplek
*ankerfiguren (TOOLS FICHE 10)
stagiair zo snel mogelijk inwerken in taken binnen werkplek
met stagiair uitzoeken welke taken hij graag wil opnemen
(beroepsgerichte cultuur)
(studentgerichte cultuur)
*ankerfiguren (TOOLS FICHE 10) Rol van praktijk en praktijkervaringen
(studentgestuurd: zelfsturing)
praktijkvoorbeelden ter ondersteuning van theorie
+ meta, verbinden aan toekomstdoel (loopbaanbegeleiding) leerdoelen worden in overleg afgestemd (dialogisch gestuurd: leren centraal) consensus tussen opleidingstaken, belangen van werkplek (innovatie) en leerwens en -behoefte van student (dialogische cultuur)
*ankerfiguren (TOOLS FICHE 10) theorie in functie van praktijkvragen van stagiairs
opleiders en stagiairs analyseren samen praktijkvragen
overleg tussen opleiding en stageschool om stageaanbod af te stemmen op basiscompetenties
basiscompetenties gebruiken als richtsnoer om stageaanbod in trialoog te optimaliseren
*discussieforum met scaffolding (TOOLS FICHE 2) *micro-teaching (TOOLS FICHE 14) Rol van basiscompetenties
weten aan welke basiscompetenties het stageaanbod bijdraagt
*ankerfiguren (TOOLS FICHE 10) Opmerkingen
4
Beroepsontwikkeling docent/stagebegeleider
Deskundigheid betrokkenen docent begeleidt vanuit vooropleiding + overleg met werkveld en ervaring
*ZOISS (EXTRA 1) *vorming met werkveld delen (TOOLS FICHE 9) *coachende website (TOOLS FICHE 6) *MCO (TOOLS FICHE 12) Beroepsontwikkeling mentor
mentor begeleidt vanuit vooropleiding en ervaring
*ZOISS (EXTRA 1) *vorming met werkveld delen (TOOLS FICHE 9) *coachende website (TOOLS FICHE 6) Probleemgevoeligheid (kritische zin) stagiair
stagiair aanvaardt praktijk zoals het zich voordoet (pre-kritisch)
*discussieforum met scaffolding (TOOLS FICHE 2) Mate van zelfsturing stagiair
stagiair heeft sturing nodig bij plannen van opleidingsdoelen: regels en afspraken
*digitale videobespreking peers en opleider (TOOLS FICHE 3) *supervisie bijeenkomst in opleiding (EXTRA 3) *supervisie via videoconferencing (TOOLS FICHE 1) *coachende website (TOOLS FICHE 6) *micro-teaching (TOOLS FICHE 14)
+ literatuur en vorming (professionalisering)
*vorming met werkveld delen (TOOLS FICHE 9) *coachende website (TOOLS FICHE 6) *professionalisering (EXTRA 2) + overleg met opleiding
+ literatuur en vorming (professionalisering)
*vorming met werkveld delen (TOOLS FICHE 9) *coachende website (TOOLS FICHE 6) stagiair neemt - geconfronteerd met eigen grenzen (kritisch incident) kader vanuit praktijk over (conformistisch)
*discussieforum met scaffolding (TOOLS FICHE 2) stagiair heeft begeleiding nodig bij opstellen persoonlijke leerdoelen: richtlijnen
*digitaal portfolio (TOOLS FICHE 7) *digitale videobespreking peers (TOOLS FICHE 3) *scaffolding met achtergrondliteratuur (TOOLS FICHE 2)
stagiair stelt - geconfronteerd met eigen grenzen (kritisch incident) individueel kader in vraag en exploreert (kritisch-reflexief)
*leergemeenschap (TOOLS FICHE 4) stagiair kan zich persoonlijke leerdoelen stellen en die planmatig uitwerken met enige ondersteuning
*actieonderzoek (TOOLS FICHE 11) *video-reflectie (TOOLS FICHE 15) *lokale leergemeenschap (TOOLS FICHE 4) *(digitaal) portfolio (TOOLS FICHE 7)
Opmerkingen
5
Verwachtingen of ruimte die werkplek krijgt (rol van werkplek in opleiding)
school als leverancier van stageplaatsen
Samenwerkingsafpraken/organisatie + school als medeopleider, wederkerigheid in realiseren van doelstellingen
*coachende website (TOOLS FICHE 6) *digitale mentorenvorming Verwachtingen of ruimte die stagiair krijgt (rol van stagiair in opleiding)
stageleerlijn met taken en verantwoordelijkheden die vastliggen vanuit opleiding of werkplek (standaard)
Afspraken over rollen
opleiding neemt rol van begeleiding en beoordeling op zich
*ZOISS (EXTRA 1)
*ZOISS (EXTRA 1)
partners in leren (professionele leergemeenschap) + helpen ontwikkelen, processen verbeteren en creëren van meerwaarde met win-win voor 3 partijen (producerend leren)
*ankerfiguren (TOOLS FICHE 10)
stagiairs vullen zelfstandig leraarstaken en verantwoordelijkheden in (flexibiliteit)
persoonlijk ontwikkelingsplan obv ervaringen van de stagiair en in overleg met de mentor (maatwerk)
*ZOISS (EXTRA 1) rollen in begeleiding en beoordeling zijn duidelijk afgesproken met stageschool, niet onderscheiden (gelijktijdig en/of door dezelfde persoon)
begeleiding en beoordeling zijn duidelijk afgesproken met stageschool + onderscheiden door ze toe te kennen aan afzonderlijke personen
*ZOISS (EXTRA 1)
Opmerkingen
6
Begeleiding door docent/stagebegeleider
Begeleiding en beoordeling regelmatig ingebouwde feedback- en feedback- en reflectie momenten reflectie momenten, op ingevuld door stagiair, op persoonlijk opleidingstraject opleidingsplan
*supervisie bijeenkomst in opleiding (EXTRA 3) *supervisie via videoconferencing (TOOLS FICHE 1) *discussieforum met scaffolding (TOOLS FICHE 2) *micro-teaching (TOOLS FICHE 14) Begeleiding door mentor
feedback en tips nav concrete situaties (ad hoc)
*coachende website (TOOLS FICHE 6) Beoordeling
adhv verslagen en rapporten van mentoren en opleiders, summatief
diepgaande feedback en reflectiemomenten, op persoonlijk ontwikkelingsplan
*(digitaal) portfolio (TOOLS FICHE 7) *leerjournaal
feedback- en reflectiemomenten nav concrete situaties
diepgaande feedback- en reflectiemomenten door linken van ervaringen aan onderliggende principes
*coachende website (TOOLS FICHE 6) + portfolio’s en assessments door stagiair zelf en/of peers, summatief
+ ook formatief
stagiairs laten voelen dat ze zich kwetsbaar mogen opstellen wegwijs begeleiding is structureel ingebed in werking van de school
samen bespreken van welbevinden
*(digitaal) portfolio (TOOLS FICHE 7) *self-assessment (EXTRA 4) Welbevinden op de werkplek Structuur
stagiairs laten voelen dat ze welkom zijn stagiairs krijgen basisinformatie over de klas en de school
Uitdaging
ruimte geven voor oefenkansen en succeservaringen
*ZOISS (EXTRA 1) *discussieforum met scaffolding (TOOLS FICHE 2) *micro-teaching (TOOLS FICHE 14)
wegwijs begeleiding is in functie van aard en duur van de stageperiode structureel ingebed
*ZOISS (EXTRA 1) stagiairs stimuleren om de ‘veilige zone’ te verlaten
uitdagen om elkaars grenzen te verleggen
*actieonderzoek (TOOLS FICHE 11) *leergemeenschap (TOOLS FICHE 4)
Opmerkingen
7
Criteria voor online (stage)begeleiding, dwz met media voor communicatie en gegevensopslag
in kostenplaatje voor aanschaf media
in beschikbare infrastructuur
in opleiding begeleiders
Ondersteuning vanuit het beleid Er is geen budget Er is enig budget om de voorzien om de nodige nodige media te media te vernieuwen of vernieuwen of aan te aan te schaffen schaffen, toch zijn er behoeften waar het budget niet toereikend voor is. Binnen afzienbare tijd zal het benodigde materiaal aangeschaft kunnen worden. E-coaching vindt plaats Er zijn een aantal waar op dat gegeven specifieke ruimtes waar moment een lokaal met e-coaching ongestoord computer beschikbaar kan plaatsvinden is. Af en toe kan men daar gestoord worden. Opleiders moeten nog Opleiders beheersen al vorming krijgen in eeen aantal e-coaching coaching competenties
in beschikbaarheid deskundigen
E-coaches lossen de opduikende problemen zelf op
in invulling curriculum voor de student
Stagiairs stappen in het systeem van e-coaching met de beginkennis die ze zelf meebrengen
Er is (enige) ondersteuning van deskundigen die (enigszins) op de hoogte zijn van de eigenheid van e-coaching Stagiairs krijgen een introductie in het gebruik van de media voor e-coaching. Oefenen gebeurt meteen in de ecoaching-praktijk
Er is voldoende budget voorzien om de nodige media te vernieuwen of aan te schaffen. Er is ruimte om echt te kiezen in functie van de behoeften en leerstijlen van studenten
Er zijn voldoende specifieke ruimtes waar e-coaching ongestoord kan plaatsvinden
Opleiders zijn terdege gevormd in e-coaching, ze beheersen alle e-coaching competenties E-coaches kunnen beroep doen op een goed geinformeerd ICT-team dat zowel deskundig is in ICT aangelegenheden als in digitale didactiek. Stagiairs krijgen voldoende oefening in het gebruik van de ecoaching instrumenten om vlot te kunnen instappen in een systeem van e-coaching
Opmerkingen Afstemming media op taak
Er wordt gebruik gemaakt van één vooraf vastgelegd instrument voor ecoaching.
Media richness De e-coach probeert ecoaching instrumenten af te stemmen op de eigenheid van de taak.
Voor begeleiding van opdrachten met hoge onzekerheid of ambiguïteit maakt men gebruik van communicatiebrede media die doorstroming van veel informatie mogelijk maken. Voor de begeleiding van opdrachten met een hoge
8
analyseerbaarheid wordt gebruik gemaakt van goedkopere media die een minder brede communicatie toelaten. Opmerkingen E-competenties van de e-coach Het competentieprofiel van de e-coach is gebaseerd op Luchtman, L. (red) E-coaching voor lerarenopleiders. Praktische aanwijzingen voor het e-coachen van nieuwe leraren. Ruud de Moor Centrum, 2006. Vakinhoudelijk
Vakdidactisch
e-Communicatie
ELO (elektronische leeromgeving)
Coach heeft lijst van standaard informatiebronnen waar hij de stagiair naar kan doorverwijzen. Coach heeft basiskennis over methoden en leerprocessen in reflectie, samenwerken en evaluatie. Coach is bereid om elearning strategieën uit te proberen en toe te passen in eigen begeleiding.
Coach beheerst een of twee digitale instrumenten voor begeleiding. Coach gebruikt het ecoaching instrument dat door de opleiding vooropgesteld is. Coach kan gebruik maken van een digitale leeromgeving die door iemand anders is opgezet. Coach kan, door een deskundige ontworpen, digitale activiteiten gebruiken om zelfsturing te bevorderen.
Coach in ontwikkeling OF
Coach heeft goede zoekstrategieën voor recent en zinvol online bronnenmateriaal
Erg gemengde groep van coaches
Coach in ontwikkeling Of Erg gemengde groep van coaches
Coach in ontwikkeling Of Erg gemengde groep van coaches
Coach in ontwikkeling Of Erg gemengde groep van coaches
Coach kan vlot overweg met digitale kanalen voor reflectie, samenwerken en evaluatie Coach kan stagiair ondersteunen in invoeren van e-learning strategieën in eigen lesgeven Coach is voorbeeld van goed gebruik van digitale middelen om e-learning te bevorderen. Coach beheert een breed scala van digitale instrumenten voor begeleiding Coach kiest de juiste media met oog op stijl en behoeften van de stagiair Coach kan een digitale leeromgeving invullen en structureren voor studenten Coach kan digitale activiteiten ontwerpen die zelfsturing bevorderen en deze in een ELO plaatsen.
9
Opmerkingen Vermoedelijke bereidheid opleiders? Zal mee afhangen van onderstaande factoren. Hoe meer naar rechts, hoe groter de bereidheid naar alle waarschijnlijkheid zal zijn. Uren buiten de e-coaching zal vooral Mengvorm e-coaching kan ‘werktijd’ plaatsvinden buiten de plaatsvinden binnen de gewone werkuren gewone werkuren Plaats van e-coaching e-coaching zal vooral Mengvorm e-coaching zal vooral van thuis uit vanuit de opleiding plaatsvinden plaatsvinden Tijdwinst e-coaching neemt Mengvorm e-coaching bespaart evenveel of meer tijd in duidelijk tijd omwille van beslag als F2F afgeschafte reistijd begeleiding en het inzetten van herbruikbare informatie in begeleiding van stagiairs Opmerkingen
10
