4061 4062 4063 4064 4065 4066 4067 4068 4069 4070 4071 4072 4073 4074 4075 4076 4077 4078 4079 4080 4081 4082 4083 4084 4085 4086 4087 4088 4089 4090
Bijlage 1 Samenstelling werkgroep Alle werkgroepleden zijn afgevaardigd namens een wetenschappelijke, beroeps- of patiëntenvereniging en hebben daarmee het mandaat voor hun inbreng (zie bijlage 3). Bij de samenstelling van de werkgroep is getracht rekening te houden met landelijke spreiding, inbreng van betrokkenen uit zowel academische als algemene ziekenhuizen/instellingen en vertegenwoordiging van de verschillende verenigingen/disciplines. De huidige versie 1.0 van de handreiking is in 2014 gemaakt door: - T.H. Ruitenbeek, (oncologie-)fysiotherapeut, Fysiotherapie Drewes, KNGF - A.C. Dubbelman, verpleegkundig specialist oncologie NKI-AVL, V&VN - Y. Aarts-Bazelmans, stafverpleegkundige oncologie Zuidzorg, V&VN - N.A.W.P. Schrama, verpleegkundig specialist oncologie Elkerliek ziekenhuis Helmond, V&VN Oncologie - E.G. Roelofs, huisarts, kaderarts palliatieve zorg, NHG - S.Hilhorst, arbeidshygiënist, NVvA - O.Breukels, ziekenhuisapotheker Meander MC, NVZA - B.van Vlijmen, transmuraal apotheker Radboud umc, KNMP/NvPF - G.Verweij, secretaresse, IKNL - B.C.M. Demmer-Borggreve, procesbegeleider, IKNL
Bijlage 2 Onafhankelijkheid werkgroepleden Alle leden van de richtlijnwerkgroep hebben verklaard onafhankelijk gehandeld te hebben bij het opstellen van de richtlijn. Een onafhankelijkheidsverklaring ‘Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling' zoals vastgesteld door onder meer de KNAW, KNMG, Gezondheidsraad, CBO, NHG en Orde van Medisch Specialisten is door de werkgroepleden bij aanvang en bij afronding van het traject ingevuld.
Bijlage 3
4091 4092 4093 4094 4095 4096 4097 4098 4099 4100 4101
Betrokken verenigingen en autoriserende verenigingen Initiatief, organisatie en financiering IKNL (Integraal Kankercentrum Nederland)
4102 4103 4104 4105 4106 4107
De coördinatie, procesbegeleiding en de ondersteuning ligt bij het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL).
Mandaterende verenigingen/instanties - Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) - Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN) - Nederlandse Vereniging voor Arbeidshygiëne (NVvA) - Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers (NVZA) - Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP) - Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF)
Autoriserende verenigingen - Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN) - Nederlandse Vereniging van Arbeidshygiënisten (NVvA) Handreiking Veilig omgaan met cytostatica 109
4108 4109 4110
-
4111 4112
Instemmende verenigingen - Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG)
-
Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers (NVZA) Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP) Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie(KNGF)
4113 4114 4115 4116 4117 4118 4119 4120 4121 4122 4123 4124 4125 4126 4127 4128 4129 4130 4131 4132 4133 4134 4135 4136 4137 4138 4139 4140 4141 4142 4143 4144 4145
Bijlage 4 Commentaar In deze bijlage wordt het gegeven commentaar weergegeven (na de commentaarfase).
Bijlage 5 Actualisatie De geldigheidsduur van deze handreiking is vastgesteld op vijf jaar. De geldigheidstermijn voor deze handreiking wordt vanuit IKNL bewaakt. Om verscheidene redenen kan herziening eerder dan beoogd nodig zijn. De werkgroep beveelt IKNL een jaarlijkse toetsing van dit document en al haar verwijzingen ten stelligste aan om de actualiteit te behouden. Zo nodig kan de handreiking tussentijds op onderdelen worden bijgesteld. Uiterlijk in 2018 zal een nieuwe multidisciplinaire werkgroep worden geïnstalleerd om te bepalen of de handreiking dient te worden gereviseerd.
Bijlage 6 Houderschap handreiking veilig omgaan met cytostatica De houder van deze handreiking moet kunnen aantonen dat de richtlijn zorgvuldig en met de vereiste deskundigheid tot stand is gekomen. Onder houder wordt verstaan de verenigingen van beroepsbeoefenaren die de richtlijn autoriseren. IKNL (Integraal Kankercentrum Nederland) draagt zorg voor het beheer en de ontsluiting van de richtlijn.
Bijlage 7 Juridische betekenis Deze handreiking bevat voorbeeldwerkbladen van algemene aard. Het is mogelijk dat deze in een individueel geval niet van toepassing zijn. Er kunnen zich feiten of omstandigheden voordoen waardoor het wenselijk is dat in het belang van de patiënt van deze handreiking wordt afgeweken. De toepasbaarheid en de toepassing van de werkbladen in de praktijk is de verantwoordelijkheid van de betreffende werknemer en werkgever.
4146
Bijlage 8
4147 4148 4149 4150 4151
Verantwoording Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) is het kennis- en kwaliteitsinstituut voor zorgverleners in de oncologische en palliatieve zorg. Ons doel is: de beste zorg zo dicht mogelijk bij huis. IKNL benadert de keten van preventie, diagnose, behandeling, revalidatie en nazorg tot en met palliatieve zorg als een proces waarin de patiënt centraal staat. Om
Handreiking Veilig omgaan met cytostatica 110
4152 4153 4154 4155 4156 4157 4158 4159 4160 4161 4162 4163 4164 4165 4166 4167 4168
kwalitatief goede zorg te waarborgen, kijkt IKNL zowel naar de inhoud als de organisatie van het zorgproces.
4169 4170 4171 4172 4173 4174 4175
Deze taken zijn gebundeld in de volgende aandachtsgebieden: cijfers & onderzoek ontwikkeling en implementatie van richtlijnen organisatie van zorg palliatieve zorg revalidatie en nazorg scholing
4176
Bijlage 9
4177 4178 4179 4180 4181 4182 4183 4184 4185 4186 4187 4188 4189 4190 4191 4192 4193 4194 4195 4196 4197 4198
Doelgroep IKNL richt zich primair op de zorgverleners, onderzoekers en besturen van zorginstellingen en verder op zorgverzekeraars, wetenschappelijke verenigingen en koepelorganisaties in de zorg. Taken IKNL draagt bij aan het verbeteren van de zorg rond kanker door: registratie en onderzoek brede toegankelijkheid van expertise snelle implementatie van producten en diensten landelijke invulling van het organiseren van het zorgproces integreren van oncologische en palliatieve zorg organiseren van gegevensuitwisseling binnen en tussen zorginstellingen inzicht geven in prestaties binnen en tussen zorginstellingen.
Implementatie Een veel gebruikte definitie omschrijft implementatie als ‘een procesmatige en planmatige invoering van vernieuwingen en/of verbeteringen (van bewezen waarde) met als doel dat deze een structurele plaats krijgen in het (beroepsmatig) handelen, in het functioneren van organisatie(s) of in de structuur van de gezondheidszorg'. In deze definitie is verspreiding slechts één onderdeel, het startschot van een bredere implementatiestrategie. Een noodzakelijke, maar geen voldoende voorwaarde voor gedragsverandering. Het bevorderen van het gebruik van de handreiking ‘veilig omgaan met cytostatica’ begint met een brede verspreiding van de handreiking. De branchevereniging Actiz zorgt voor verspreiding onder haar leden van de VVT. Er wordt een mailing verstuurd naar de professionals via de (wetenschappelijke) verenigingen en de werkgroepen van IKNL. Ook is de handreiking gepubliceerd op www.pallialine.nl en www.oncoline.nl. In verschillende tijdschriften of bij bijvoorbeeld nascholingsbijeenkomsten wordt de handreiking onder de aandacht gebracht.
Bijlage 10 Oude werkgroepleden en auteurs
Bijlage 11 Gebruik de crashkaart voor maatregelen in geval van calamiteiten of bij de noodzakelijke bescherming. Handreiking Veilig omgaan met cytostatica 111
CRASHKAART ONCOLYTICA 2013- versie 4 BLAARVORMEND
Een stof die blaren en/of w eef selbeschadiging kan veroorzaken. Bij ontstaan necrose: overleg met chirurg voor excisie
IRRITEREND
Een stof die pijn op de injectieplaats of langs ader kan veroorzaken, zonder dat dit resulteert in aanhoudende ontsteking of w eef selschade
NIET-BLAARVORMEND
Een stof w aarvan niet w aarschijnlijk is dat het beschadiging of irritatie zal veroorzaken
STOFNAAM
EXTRAVASATIE:
ALDESLEUKINE
Niet bekend
AMSACRINE
Erns tige weefs elreactie (necros e m ogelijk) Waars chijnlijk irritatie en pijnlijke reactie
ARSEENTRIOXIDE
ASPARAGINASE
Geen erns tige reacties
AZACITIDINE
BCG-VACCIN
Geen erns tige reacties (wordt s ubcutaan gegeven) Waars chijnlijk irritatie en pijnlijke reactie n.v.t.
BENDAMUSTINE
Erns tige weefs elreactie
BLEOMYCINE BORTEZOMIB
Erytheem /oedeem /pijn kan onts taan Niet bekend
BUSULFAN
Niet bekend
CABAZITAXEL
Geen erns tige reacties
CARBOPLATINE
Geen erns tige reacties
CARMUSTINE CHLOORMETHINE
Irritatie en necros e-vorm ing is m ogelijk Erns tige weefs elreactie
CISPLATINE
Geen erns tige reacties
CLADRIBINE
Geen erns tige reacties (huidreacties ) Niet bekend
AZATHIOPRINE
CLOFARABINE
SPECIFIEKE MAATREGELEN *
OOGCONTACT
HUIDCONTACT
1+6+9
A A
B B
E E
geen risico
1
A
B
F
Geen termijn ivm lange duur therapie
-
A A
B B
E E
2 dagen
-
A
B
E
1+9 1
A A A
B+C D B
F I E
7 dagen
1+9 1 1 1+9
A A A A A
B B B B B
E E E E E
3 dagen
2+1 1 -
A A A
D B B
G+E E E
2 dagen
1
A A
B B
E E
2 dagen
1+ CAVE! Vermijd zonlicht
A A
B B
F E
2 dagen
1+9 1+3+9 9
A A A
B B B
J F E
2 dagen
4+1+9
A
B
E
1+3+9 1+3+9
A A
B B
F F
CYCLOFOSFAMIDE Geen erns tige reacties
(onts taan ulcus ) Geen erns tige reacties
CYTARABINE DACARBAZINE DACTINOMYCINE
Geen erns tige reacties (onts taan ulcus ) Erns tige weefs elreactie
DAUNORUBICINE
Erns tige weefs elreactie
DAUNORUBICINE LIPOSOMAAL
Mogelijk erns tige weefs elreactie (pijn, oedeem , erytheem ) Erns tige weefs elreactie (pijn, oedeem , erytheem ) Erns tige weefs elreactie
DOCETAXEL DOXORUBICINE
DOXORUBICINE Erns tige weefs elreactie PEG LIPOSOMAAL
*
INACTIVATIE OMGEVING**
EXCRETA
6 dagen
3 dagen 4 dagen
2 dagen 3 dagen
2 dagen 7 dagen 4 dagen 2 dagen
7 dagen 3 dagen
3 dagen
24 uur
6 dagen 6 dagen
4 dagen 6 dagen 6 dagen
SPECIFIEKE MAATREGELEN EXTRAVASATIE 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Geen s pecifieke m aatregelen nodig Lokale koeling: breng onm iddellijk een droog coldpack aan, gedurende m ins tens 1 uur, aantal keren per dag, 15 m in. per keer afdeling Natrium thios ulfaat 4% (= 40 m g/m l): injecteer gebied m et 5 m l 4% (= 40 m g/m l) natrium thios ulfaatoplos s ing (1,6 m l natrium thios ulfaat 25% (=250 m g/m l) + 8,4 m lin WVI) box Dexrazoxaan: Savene® 1000 m g/m 2 i.v. binnen 6 uur op dag 1, 1000 m g/m 2 op dag 2, 500 m g/m 2 op dag 3 (zie productinform atie) via apotheek Hyaluronidas e: injecteer 150 IE = 1 m l Hyas on® (m ax 1500 IE) s .c. rondom het aangetas te gebied, afhankelijk van m ate van in box extravas atie Natrium thios ulfaat 10% (= 100 m g/m l): injecteer gebied m et 4 m l 10% (= 100 m g/m l) natrium thios ulfaatoplos s ing (1,6 m l natrium thios ulfaat 25% (= 250 m g/m l) + 2,4 in box m l WVI) Dim ethyls ulfoxide 100% (DMSO): lokaal op huid aanbrengen (elke 8 uur herhalen gedurende m inim aal 7 dagen) via apotheek Hypochloriets m eers el 0,25% FNA (eus ol/paraffine): lokaal op huid aanbrengen via apotheek Droge warm te: aanbrengen van droge warm te op s ubjectief aangenam e wijze (bv hot-cold pack, heet water fles ), 4 dd gedurende 20 m in. op afdeling Overleg m et chirurg voor (vroege) excis ie bij een erns tige reactie chirurg
OGEN A
Spoel ogen onmiddellijk met ruime hoeveelheid water
B C D **
Was de huid onmiddellijk en grondig met water en zeep Spoel de huid met 70% alcohol Spoelen met natriumbicarbonaatoplossing 4,2% daarna met veel water
-
E F G H I J K
Spoelen met veel water Natriumhypochloriet 5%-oplossing, 1000ml 0,1N natronloog, (NaOH), 300ml 0,1N zoutzuur (HCl), 300ml Spoelen met 70% alcohol Spoelen met veel water en zeep Inactiveren met trinatriumfosfaat 5% voor 30 minuten; gebruik 4,4 ml natriumtrifosfaat voor 1 ml gemorst dactinomycine
HUIDCONTACT in box in box
INACTIVATIE OMGEVING afdeling box box box box afdeling via apotheek
CRASHKAART ONCOLYTICA 2013- versie 4 BLAARVORMEND
Een stof die blaren en/of w eef selbeschadiging kan veroorzaken. Bij ontstaan necrose: overleg met chirurg voor excisie
IRRITEREND
Een stof die pijn op de injectieplaats of langs ader kan veroorzaken, zonder dat dit resulteert in aanhoudende ontsteking of w eef selschade
NIET-BLAARVORMEND
Een stof w aarvan niet w aarschijnlijk is dat het beschadiging of irritatie zal veroorzaken
STOFNAAM
EXTRAVASATIE:
EPIRUBICINE
Ernstige w eef selreactie
ETOPOSIDE
Geen ernstige reacties
FLUDARABINE
Niet bekend
FLUOROURACIL
Geen ernstige reacties
GEMCITABINE
Niet bekend
IDARUBICINE
Ernstige w eef selreactie
IFOSFAMIDE
Geen ernstige reacties (ontstaan ulcus) n.v.t.
IMMUNOCYANINE IRINOTECAN MELFALAN
Geen ernstige reacties (lichte zw elling, pijn) Geen ernstige reacties
METHOTREXAAT
Geen ernstige reacties
MITOMYCINE
Ernstige w eef selreactie
MITOXANTRON
PEGASPARGASE
Ernstige w eef selreactie (necrose mogelijk) Ernstige w eef selreactie (necrose mogelijk) Ernstige w eef selreactie (pijn, oedeem, erytheem) Geen ernstige reacties
PEMETREXED
Niet bekend
PENTOSTATINE
Niet bekend
RALTITREXED
Geen ernstige reacties
STREPTOZOCINE
Niet bekend
TENIPOSIDE
Geen ernstige reacties
THIOTEPA
Branderig gevoel
TOPOTECAN TRABECTIDIE
Geen ernstige reacties (lichte zw elling, pijn) Geen reacties bekend
VINBLASTINE
Ernstige w eef selreactie
VINCRISTINE
Ernstige w eef selreactie
VINORELBINE
Ernstige w eef selreactie
OXALIPLATIN PACLITAXEL
*
SPECIFIEKE MAATREGELEN *
OOGCONTACT
HUIDCONTACT
1+3+9 4 (eventueel) 1+3+9 1
A A A A A A A
B B B B B B B
INACTIVATIE OMGEVING**
F F E E E F E
EXCRETA 6 dagen
1
A A
B B
E E
n.v.t.
1 1
A A
B B
E E
2 dagen
5+6+1+9 7
A A
B B
H F
2 dagen
2+8
A
B
E
7 dagen
4+1
A
B
I
2 dagen
1 4+8 1 1
A A A A A A A A
B B B B B B B B
E E F E E E E E
2 dagen
4+8 4+8 4+8
A A A A
B B B B
E F F E
niet bekend
5 dagen 2 dagen 2 dagen 2 dagen 6 dagen 3 dagen
4 dagen
urine 72 uur, faeces 7 dagen
7 dagen
24 uur 3 dagen 14 dagen 2 dagen 4 dagen 5 dagen 2 dagen
2 dagen 2 dagen 7 dagen
SPECIFIEKE MAATREGELEN EXTRAVASATIE 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Geen s pecifieke m aatregelen nodig Lokale koeling: breng onm iddellijk een droog coldpack aan, gedurende m ins tens 1 uur, aantal keren per dag, 15 m in. per keer afdeling Natrium thios ulfaat 4% (= 40 m g/m l): injecteer gebied m et 5 m l 4% (= 40 m g/m l) natrium thios ulfaatoplos s ing (0,8 m l natrium thios ulfaat 25% (= 250 m g/m l) + 4,2 min l WVI) box Dexrazoxaan: Savene® 1000 m g/m 2 i.v. binnen 6 uur op dag 1, 1000 m g/m 2 op dag 2, 500 m g/m 2 op dag 3 (zie productinform atie) N.B. NIET KOELEN 15 m in via apotheek Hyaluronidas e: injecteer 150 IE = 1 m l Hylas e® (m ax 1500 IE) s .c. rondom het aangetas te gebied, afhankelijk van m ate van in box extravas atie Natrium thios ulfaat 10% (= 100 m g/m l): injecteer gebied m et 4 m l 10% (= 100 m g/m l) natrium thios ulfaatoplos s ing (1,6 m l natrium thios ulfaat 25% (= 250 m g/m l) + 2,4 in box m l WVI) Dim ethyls ulfoxide 100% (DMSO): lokaal op huid aanbrengen (elke 8 uur herhalen gedurende m inim aal 7 dagen) via apotheek Natrium hypochloriets m eers el 0,25% FNA (eus ol/paraffine): lokaal op huid aanbrengen via apotheek Droge warm te: aanbrengen van droge warm te op s ubjectief aangenam e wijze (bv hot-cold pack, heet water fles ), 4 dd gedurende 20 m in. op afdeling Overleg m et chirurg voor (vroege) excis ie bij een erns tige reactie chirurg
OGEN A
Spoel ogen inmidelijk met ruime hoeveelheid water
B C D **
Was de huid onmidelijk en grondig met water en zeep Spoel de huid met 70% alcohol Spoelen met natriumwaterstofcarbonaatoplossing 4,2% daarna met veel water
E F G H I J
Spoelen met veel water Natriumhypochloriet 5%-oplossing, 1000ml 0,1N natronloog, (NaOH), 300ml 0,1N zoutzuur (HCl), 300ml Spoelen met veel water en zeep Inactiveren met trinatriumfosfaat 5% voor 30 minuten; gebruik 4,4 ml trinatriumfosfaat voor 1 ml gemorst dactinomycine
-
HUIDCONTACT
4199 4200
in box in box
INACTIVATIE OMGEVING afdeling box box box afdeling via apotheek
Handreiking Veilig omgaan met cytostatica 112
4201
Bijlage 12 - Begrippenlijst
4202
Doelvoorschriften
Een doelvoorschrift is een zo concreet mogelijk voorschrift uit de Arbowet, het Arbobesluit of de Arboregeling die de mate bepaalt waarin werkgevers hun medewerkers bescherming moeten bieden.
SZA Specifiek Ziekenhuis Afval
Dit is afval afkomstig uit de gezondheidszorg van mens en dier, waarvoor op grond van ethische, milieu, hygiënische en veiligheidsoverwegingen specifieke aandacht noodzakelijk is. Enkele voorbeelden van specifiek ziekenhuisafval zijn: afval van klinische en microbiologische laboratoria dat bacterieel, viraal of met schimmels besmet is scherpe voorwerpen, zoals injectienaalden, afgeknipte capillairen, scalpels instrumenten en bloedbuizen; bloed, plasma en andere pasteuze en vloeibare afvalstoffen (zoals wondvocht, drainvocht en pus) die niet opgedroogd zijn (en dus in vloeibare vorm aanwezig zijn) (resten van) cytostatica
SZA-bak
Afvalbak voor Specifiek Ziekenhuis Afval
PICC-line
PICC staat voor: peripherally inserted central catheter ofwel ‘perifeer ingebrachte centraal veneuze katheter’. Het is een dun slangetje (katheter) dat via een bloedvat in de bovenarm wordt ingebracht. Het uiteinde van de PICC komt uit in een groot bloedvat, vlak boven het hart. De PICC kan maximaal 12 maanden blijven zitten. Via de PICC:: • kunnen medicijnen op een veilige en minder pijnlijke manier toegediend worden; • kan bloed afgenomen worden; • kan contrastvloeistof ingespoten worden als u een CT-scan moet ondergaan.
4203
Handreiking Veilig omgaan met cytostatica 113
