Bijlage 1. Literatuuronderzoek. Bouwkundige maatregelen voor de reductie van het energieverbruik

Bijlage 1 Literatuuronderzoek Bouwkundige maatregelen voor de reductie van het energieverbruik

Inhoudsopgave Bouwkundige maatregelen voor de reductie van het energieverbruik .................................................. 3 Dak:.................................................................................................................................................. 3 Schuin dak binnen isoleren ......................................................................................................... 3 Schuin dak buiten isoleren .......................................................................................................... 3 Buiten isoleren plat dak............................................................................................................... 3 Binnen isoleren plat dak .............................................................................................................. 4 Wanden: .......................................................................................................................................... 4 Spouwmuurisolatie: .................................................................................................................... 4 Buitengevelisolatie: ..................................................................................................................... 5 Binnengevelisolatie: .................................................................................................................... 5 Beglazing:......................................................................................................................................... 6 HR glas ......................................................................................................................................... 6 Voorzetramen:............................................................................................................................. 7 Kozijnen: .......................................................................................................................................... 7 Houten kozijnen: ......................................................................................................................... 7 Kunststof kozijnen: ...................................................................................................................... 7 Aluminium kozijnen: .................................................................................................................... 7 Vloer: ............................................................................................................................................... 8 Isolatie onder de vloer................................................................................................................. 8 Bodemisolatie .............................................................................................................................. 8 Isolatie op de dekvloer ................................................................................................................ 9 Kieren en naden .............................................................................................................................. 9

Pagina | 2

Bouwkundige maatregelen voor de reductie van het energieverbruik De bouwkundige maatregelen die de literatuur voorschrijft richten zich voornamelijk op het isoleren van de schil van het gebouw. Dit houdt in dat de volgende onderdelen beschreven worden: Het dak, wanden, beglazing, kozijnen, de vloer en kieren en naden.

Dak: Bij het isoleren van het dak zijn de mogelijkheden afhankelijk van de vorm van het dak. Bij schuine daken is het mogelijk om de binnen- of de buitenkant te isoleren, dit kan echter niet tegelijk, het houten dakbeschot mag niet opgesloten worden tussen 2 isolatielagen. Bij een plat dak kan eigenlijk alleen de buitenkant geïsoleerd worden in verband met de aanwezigheid van een waterdichte laag aan de buitenkant waardoor de kans op vochtproblemen erg groot wordt. Schuin dak binnen isoleren Het isoleren aan de binnenkant van het schuine dak kan alleen als er aan de buitenkant geen isolatie, dakleer of ander waterdicht materiaal zit. De isolatie, meestal glas- of steenwol, moet bevestigd worden tussen de balklaag van het dak en wordt meestal afgewerkt met gipsplaten. Er zijn ook prefab isolatieplaten waar de afwerklaag dus al op bevestigd is. Het is van groot belang dat de isolatie goed vult, zodat er geen naden en kieren achterblijven. Ook is het van belang dat er een dampremmende folie tussen de afwerking en de isolatie zit, dit voorkomt dat er vocht uit de woning trekt en gaat condenseren tegen het dakbeschot. Voordelen Gemakkelijk/snel aan te brengen Goedkoper dan isoleren aan de buitenkant

Nadelen Gaat ten koste van ruimte in het pand Grotere kans op problemen in vochthuishouding Veel kans op overlast tijdens aanbrengen Grote kans op koudebruggen

Schuin dak buiten isoleren Het isoleren van de buitenkant van het dak is wat duurder als het isoleren aan de binnenkant, maar heeft wel de voorkeur. Dit is omdat het gehele dak inpakt wordt met isolatiemateriaal waardoor de koudebruggen zo veel mogelijk voorkomen kunnen worden. Tevens is er tijdens de montage binnen ook geen overlast van het isoleren. Voor het isoleren aan de buitenkant van het dak worden meestal stevige pirschuim platen aangebracht op het daktbeschot, op deze platen kunnen dan ook de panlatten bevestigd worden waar de dakpannen op geplaatst worden. Het is van groot belang dat de alle kieren worden dichtgemaakt met tape of purschuim. (PraktischDuurzaam, 2010-b) Voordelen Een groot isolatievlak zonder koudebruggen Geen ruimteverlies Geen/weinig overlast tijdens het isoleren

Nadelen Langere uitvoeringsduur Duurder dan isoleren aan binnenzijde

Buiten isoleren plat dak Voor het isoleren van een plat dak zijn er twee goede manieren: isoleren doormiddel van een warmdak constructie, of doormiddel van een omgekeerd-dak constructie. Warm-dak: Bij het uitvoeren van een warm-dak constructie wordt de huidige dakbedekking eerst in zijn geheel verwijderd en wordt de isolatie op de draagconstructie van het dak bevestigd. De platen moeten op afschot bevestigd worden zodat het regenwater goed afgevoerd kan worden. Op de isolatielaag moet Pagina | 3

een waterkerende laag aangebracht worden, hierop kan eventueel nog een afwerklaag geplaatst worden van bijvoorbeeld tegels of grind. Om te voorkomen dat er bij regenval water van de dakrand stuwt, is het soms afhankelijk van de dikte van de isolatielaag nog nodig om de dakrand te verhogen. Voordelen Goede isolatiewaarde

Nadelen Duurder dan omgekeerd-dak Erg ingrijpend in uitvoering

Omgekeerd-dak: Een omgekeerd-dak is een stuk minder ingrijpend als een gewone warm-dak constructie, echter is bij deze methode de isolatiewaarde ook een stuk minder. Bij een omgekeerd-dak constructie worden er vochtbestendige isolatieplaten op de huidige dakbedekking geplaatst. Deze platen worden dan doormiddel van een ballastlaag van grind of tegels verzwaard zodat deze goed blijven liggen. Op deze manier zorgt de oude dakbedekking dus voor de waterdichtheid van het dak. Voordelen Goedkoper dan warm-dak constructie Minder ingrijpend dan warm-dak constructie

Nadelen Afhankelijk van kwaliteit huidige dakbedekking Minder goede isolatiewaarde als bij warm-dak

Binnen isoleren plat dak Het isoleren van een plat dak aan de binnenkant wordt vrijwel altijd afgeraden vanwege de hoge kans op vochtproblemen door condensatie, schimmelvorming en (hout)rot. Voor het isoleren van de binnenzijde van een plat dak wordt gewerkt met een verlaagd plafond. Indien er een dakbeschot aanwezig is, wordt het isolatiemateriaal tussen de houten balklaag bevestigd. Als deze balklaag niet aanwezig is, bijvoorbeeld bij een betonnen plafond, dan zullen er balken of latten bevestigd moeten worden waartussen het isolatiemateriaal bevestigd kan worden. Er moet een stuk ruimte tussen het dak en de isolatielaag gehouden worden om te zorgen dat de lucht binnen de constructie kan circuleren. Om de constructie waterdampdicht te krijgen zal er een dampremmende laag onder de isolatie op de balklaag bevestigd moeten worden met nietjes, waarna de randen, naden en nietjes met speciale tape afgeplakt moeten worden. Er worden latten overdwars op de balklaag gemonteerd en hieraan kan de plafondafwerkingsplaat worden vastgemaakt. (Duurzaam Bouwloket, z.d.-a) Voordelen Vrij gemakkelijk aan te brengen

Nadelen Gevaar voor vochtproblemen Ruimteverlies

Wanden: Het isoleren van muren kan op 3 manieren gebeuren: spouwmuurisolatie, het isoleren aan de binnenkant van de wand en het isoleren aan de buitenkant van de wand. Spouwmuurisolatie: Door het isoleren van de spouwmuur kan op een relatief eenvoudige manier veel energie bespaard worden. Het oorspronkelijke idee voor de spouwmuur was om doormiddel van het openlaten van een ruimte tussen de binnen- en buitenmuur vochtdoorslag van buitenaf te voorkomen. Na onderzoek is echter gebleken dan 98% van het vocht doe muur verlaat door verdamping aan de buitenkant, het Pagina | 4

blijkt dus dat ventileren van de spouw overbodig is en dat deze volledig geïsoleerd kan worden. Het na-isoleren van een wand is mogelijk als de spouw nog niet geïsoleerd is en de gevel en voegen in goede conditie zijn. Om te controleren of de muren geschikt zijn voor spouwmuurisolatie zal de muur ook met een endoscoop gecontroleerd moeten worden voor cementresten en puin. Als de muur in aanmerking komt voor spouwmuurisolatie zullen er gaten in de voegen van de buitenmuur geboord worden waardoor met behulp van slangen de isolatie volgespoten kan worden met schuim, korrels of vlokken. Na het vullen van de spouw worden deze gaten nagenoeg onzichtbaar dichtgemaakt. Om de spouw te vullen wordt gebruik gemaakt van de volgende materialen: PUR-schuim, PS-schuimparels, Steenwolvlokken of Glaswolvlokken, van deze materialen heeft PUR-schuim de beste isolatiewaarde. (PraktischDuurzaam, 2010-f) Voordelen Relatief goedkoop

Nadelen Afhankelijk van aanwezigheid van cementresten of puin in de spouw

Snel en schoon in uitvoering Goede isolatiewaarde Geen invloed op exterieur of interieur van pand Geen vergunning nodig Buitengevelisolatie: Buitengevelisolatie wordt meestal pas gekozen als spouwmuurisolatie niet mogelijk is. Het levert meer besparing op dan spouwmuurisolatie of binnengevelisolatie, maar is dan ook duurder en ingrijpender in uitvoering. Bij buitengevelisolatie wordt er een nieuwe gevelbekleding voor de oude buitengevel geplaatst, hierdoor wordt de buitengevel dus dikker. Omdat dit het straatbeeld kan aanpassen, moet hiervoor toestemming bij de gemeente worden aangevraagd. Ook is het soms geheel niet toegestaan om buitengevelisolatie toe te passen, bijvoorbeeld bij het verbouwen van monumentale panden of rijtjeshuizen. De buitengevelisolatie bestaat uit drie onderdelen: - Het isolatiemateriaal: meestal bestaand uit ps-platen, maar soms ook glas- of steenwol tussen regelwerk wat aan de muur bevestigd wordt. - Een wapeningslaag: dit om de isolatieplaten te beschermen en als ondergrond voor de afwerklaag - De afwerklaag: hiermee wordt de isolatie beschermd tegen de weersinvloeden en krijgt de wand weer een mooi aanzien. De ps-platen worden meestal afgewerkt met een pleisterlaag, andere afwerkingen zijn: steenstrips, tegels, kunststof of houten schroten. (PraktischDuurzaam, 2010-a) Voordelen Nadelen Heel hoge isolatiewaarde mogelijk Relatief duurder dan alternatieven Geen koudebruggen Erg ingrijpend in uitvoering Geen ruimteverlies in het pand Gevel wordt dikker Gevel krijgt ander uiterlijk Vergunning nodig Niet altijd toegestaan (monumenten & rijtjeshuizen)

Binnengevelisolatie: Binnengevelisolatie wordt gedaan door een voorzetwand met isolatie aan de binnenkant tegen de gevel te plaatsen, dit leidt dan wel tot ruimte verlies en zorgt ervoor dat radiatoren en stopcontacten verplaatst moeten worden. Tevens leidt dit tot veel overlast tijdens de uitvoering. (PraktischDuurzaam, 2010-c)

Pagina | 5

Voordelen Goedkoper dan isolatie aan buitenzijde Geen vergunning benodigd Geen verdikking aan buitenzijde van gevel

Nadelen Duurder dan spouwmuurisolatie Koudebruggen Ruimteverlies Verplaatsing van radiatoren en stopcontacten Veel overlast tijdens uitvoering

Beglazing: Door de beglazing te vervangen kan veel in energiekosten bespaard worden. Glas kan echter nooit zoveel isoleren als een goed geïsoleerde wand. Enkel glas of gewoon dubbel glas kan vervangen worden door: HR, HR+, HR++, HR+++, vacuümglas of ZHR++ glas. HR glas HR (hoog rendement) glas is dubbel glas met een coating, deze coating reflecteert warmte waardoor de isolatiewaarde van het glas verbeterd, HR+ glas is HR glas met een verbeterde coating. HR en HR+ glas wordt echter in de praktijk nog maar weinig gebruikt, gezien de mindere isolatiewaarde en de vrijwel gelijke of zelfs grotere productiekosten ten opzichte van HR++ glas. - HR++ glas is naast het hebben van een reflecterende coating gevuld met edelgas in plaats van lucht, dit gas heeft een betere isolatiewaarde dan lucht. - HR+++ glas is driedubbel glas gevuld met edelgas. - ZHR++ glas heeft in toevoeging op HR++ glas een extra zonwerende coating aan de binnenzijde van de buitenruit waardoor de warmte zomers beter buiten blijft. - Vacuümglas bestaat uit glasplaten waartussen zich een vacuüm bevindt, hierdoor heeft het een hele goede isolatiewaarde zowel voor warmte als geluid. Tevens is het dunner dan gewoon dubbelglas, het is echter wel relatief duur. Het aanpassen van de beglazing heeft afhankelijk van de soort glas die gebruikt wordt vaak tot gevolg dat de kozijnmaten niet meer toereikend zijn, hierdoor moeten de kozijnen vaak ook vervangen worden. HR++: Voordelen Goedkoper dan HR+++ en ZHR++ Kan in de meeste gevallen in de bestaande kozijnen geplaatst worden

Nadelen Mindere isolatiewaarde ten opzichte van HR+++

ZHR++: Voordelen Goedkoper dan HR+++ Kan in de meeste gevallen in de bestaande kozijnen geplaatst worden Houdt in de zomer veel extra warmte buiten

Nadelen Duurder dan HR++ glas Mindere isolatiewaarde ten opzichte van HR+++ Het zicht naar buiten wordt donkerder

HR+++ Voordelen Betere isolatiewaarde dan HR++

Nadelen Duurder dan HR++ Kozijnen moeten vaak vervangen worden vanwege grotere dikte

Pagina | 6

Voorzetramen: Een alternatief op het plaatsen van dubbel glas is een voorzetraam, dit is een enkel raam in een aluminium of kunststof profiel wat voor of achter het bestaande raam gemonteerd wordt. Redenen om een voorzetraam te gebruiken zijn meestal omdat het gaat om monumentale panden waarin geen dubbel glas geplaatst mag worden, of omdat het iets goedkoper uitgevoerd kan worden. De isolatiewaarde die doormiddel van een voorzetraam gerealiseerd wordt is ongeveer gelijk aan gewoon dubbel glas, de isolatiewaarde van HR glas kan hiermee dus niet gehaald worden. (PraktischDuurzaam, 2010-d) Voordelen Nadelen Goedkoper dan varianten Mindere isolatiewaarde Eigenlijk alleen een optie voor monumentale panden

Kozijnen: Ook het vervangen van de kozijnen kan van invloed zijn op de warmte-isolatie van de gevel, al is het maar in verband met het aanpassen van de beglazing. Bij het vervangen van de kozijnen zijn er drie voor de hand liggende mogelijkheden: houten kozijnen, kunststof kozijnen of aluminium kozijnen. Houten kozijnen: De keuze voor hardhouten kozijnen is een duurzame investering. Hierbij wordt meestal gekozen voor kozijnen van eiken, beuken of meranti. Houten kozijnen hebben een goede isolatiewaarde, zijn gemakkelijk te onderhouden en zijn in veel verschillende stijlen te gebruiken. Echter hebben houten kozijnen meer onderhoud nodig dan andere soorten kozijnmateriaal en is periodiek onderhoud relatief duur. Voordelen Goede isolatiewaarde Duurzaam Gemakkelijk te onderhouden

Nadelen Meer onderhoud nodig Relatief duur in onderhoud

Kunststof kozijnen: Kunststof kozijnen hebben een zeer goede isolatie waarde en zijn zeer onderhoudsarm en onderhoudsvriendelijk. Ook zijn kunststof kozijn zeer brandveilig en hebben deze een lange levensduur. Kunststof kozijnen zijn tevens relatief goedkoper dan houten kozijnen. Kunststof is echter een minder duurzaam product als hout en beschadigingen zijn minder gemakkelijk te verhelpen. Voordelen Zeer brandveilig Goedkoper dan houten kozijnen Lange levensduur Onderhoudsvriendelijk

Nadelen Mindere isolatiewaarde Beschadigingen zijn moeilijk te verhelpen Minder duurzaam dan hout Mindere isolatiewaarde dan hout

Aluminium kozijnen: Aluminium kozijnen zijn de meest stevige variant van de kozijn materialen. Dit heeft tot gevolg dat aluminium veelal bij grote raampartijen gebruikt wordt. Aluminium kozijnen zijn duurder dan houten of kunststof kozijnen. Aluminium heeft een zeer lange levensduur, is brandveilig, goed bestand tegen weersinvloeden en vergt maar weinig onderhoud. De beschadigingen bij aluminium zijn wel moeilijk weg te werken en het is een minder duurzaam product dan hout. (Duurzaam Bouwloket, z.d.-b)

Pagina | 7

Voordelen Steviger dan alternatieven Lange levensduur Weinig onderhoud Goed tegen weerinvloeden

Nadelen Mindere isolatiewaarde Minder duurzaam Beschadigingen zijn moeilijk weg te werken Duurder dan hout en kunststof kozijnen

Vloer: Het reduceren van energieverlies door de vloer kan op een aantal manieren gedaan worden. Dit is voor een groot deel afhankelijk van de aanwezigheid van een kruipruimte. Als deze aanwezig is kan gekozen worden voor het aanbrengen van isolatie aan de onderkant van de vloer, is er geen kruipruimte aanwezig of is deze niet hoog genoeg dan kan er gekozen worden voor bodemisolatie of het aanbrengen van harde isolatie op de dekvloer. Isolatie onder de vloer Als de kruipruimte hoog genoeg is (zo’n 40cm) is het mogelijk om isolatie aan de onderkant van de vloer aan te brengen. Bij houten vloeren kan je tussen de balken glas- of steenwol, vlas, eps-platen of thermokussens aanbrengen. Onder de houten vloer moet geen dampremmende laag aangebracht worden, dit zorgt er dan voor dat het vocht door de vloer en de isolatie naar de kruipruimte kan trekken en zo door de ventilatie afgevoerd worden. Bij betonnen vloeren kunnen ook glas- en steenwol, of epsplaten gebruikt worden. Tevens is het bij beton ook mogelijk om pur-schuim tegen de onderkant van de vloer te spuiten om te isoleren. Voordelen Goede isolatiewaarde

Nadelen Afhankelijk van aanwezigheid en grootte kruipruimte

Geen ruimteverlies in het pand Relatief goedkoop ten opzichte van alternatieven Bodemisolatie Als de kruipruimte niet hoog genoeg is voor isolatie onder de vloer, dan is het wellicht wel mogelijk om de kruipruimte te vullen met eps-korrels, kleikorrels of schelpen. Dit werkt minder goed dan vloerisolatie omdat de koude ventilatielucht nog steeds langs de vloer stroomt. Een nadeel van vloerisolatie is dat de leidingen hierdoor minder goed bereikbaar worden, dit kan echter deels verholpen worden door de korrels in de plastic zakken te laten zitten zodat ze waar nodig nog verplaatst kunnen worden. Voordelen Goede isolatiewaarde Geen ruimteverlies in het pand

Nadelen Afhankelijk van aanwezigheid en grootte kruipruimte Kan ervoor zorgen dat leidingen in de kruipruimte slecht bereikbaar worden

Goedkoper dan isoleren op de dekvloer

Pagina | 8

Isolatie op de dekvloer Als er geen kruipruimte aanwezig is, kan de vloer niet aan de onderzijde geïsoleerd worden tenzij de hele vloer uitgebroken wordt. Als de vloer echter aan vervanging toe is of als er vloerverwarming gewenst is, kan het zijn dat dit een optie is. Voor isolatie op de dekvloer wordt gekozen voor harde isolatieplaten, dit heeft echter tot gevolg dat de gehele vloer verhoogt wordt waardoor mogelijk kozijnen en deur aangepast moeten worden. Om dit zo veel mogelijk te voorkomen wordt er meestal gezocht naar een zo dun mogelijke plaat met een zo hoog mogelijke isolatiewaarde. Voor isolatie op de dekvloer wordt meestal gebruik gemaakt van hardschuimplaten of eps-platen. (PraktischDuurzaam, 2011) Afhankelijk van isolatiewaarde

Voordelen dikte isolatieplaat

Nadelen goede Ruimteverlies Kozijnen en deuren moeten aangepast worden

Kieren en naden Kieren en naden zorgen op twee manieren voor een hoger energieverbruik: - doormiddel van warmteverlies: koude lucht dringt binnen door de kieren en naden. - door de wind chill factor: door de kou van de tocht zijn mensen geneigd de verwarming snel hoger te zetten. Kieren hebben een nadelig effect op het rendement van de isolatie, dit komt omdat de tocht langs de warme kant van de isolatie kan. Tevens kan de tocht die veroorzaakt wordt door kieren en naden voor bevriezing van de leidingen zorgen. Naden en kieren kunnen op zowel bewegende als vaste delen voorkomen, hierbij gaat het dan om kozijnen en deuren, maar ook om scheuren in de muren of een kier tussen de vensterbank en de muur. Kieren en naden worden verholpen doormiddel van tochtbanden, tochtstrips, borstels (bewegende delen), kit (kleine kieren), schuim (grotere kieren en gaten) en glas- of steenwol (opvullen van ruimtes). Kieren onder binnendeuren kunnen bewust aangebracht zijn voor ventilatie, deze mogen in niet afgedicht worden als er geen verdere ventilatievoorzieningen aanwezig zijn. (PraktischDuurzaam, 2010-e)

Pagina | 9

Literatuurlijst Duurzaam Bouwloket. (z.d.-a). Het isoleren van uw platte dak. Opgeroepen op maart 19, 2015, van http://duurzaambouwloket.nl/maatregelen-isolerenplatdak-16-gezond.html Duurzaam Bouwloket. (z.d.-b). Vervangen kozijnen en/of beglazing. Opgeroepen op maart 19, 2015, van http://duurzaambouwloket.nl/maatregelen-vervangenkozijnenbeglazing-4-gezond-24.html Normcommissie 351074 "Klimaatbeheersing in gebouwen". (2012, Maart). NEN 1068. NEN 1068: Thermische isolatie van gebouwen -. Opgeroepen op April 1, 2015 PraktischDuurzaam. (2010-a, december 30). Buitengevelisolatie. Opgeroepen op maart 19, 2015, van http://www.praktischduurzaam.nl/buitengevelisolatie PraktischDuurzaam. (2010-b, december 30). Dakisolatie. Opgeroepen op maart 19, 2015, van http://www.praktischduurzaam.nl/dakisolatie PraktischDuurzaam. (2010-c, december 30). Gevelisolatie. Opgeroepen op maart 19, 2015, van http://www.praktischduurzaam.nl/gevelisolatie PraktischDuurzaam. (2010-d, december 30). Isolatieglas. Opgeroepen op maart 19, 2015, van http://www.praktischduurzaam.nl/isolatieglas PraktischDuurzaam. (2010-e, december 30). Naden en Kieren. Opgeroepen op maart 19, 2015, van http://www.praktischduurzaam.nl/naden-en-kieren/ PraktischDuurzaam. (2010-f, december 30). Spouwmuurisolatie. Opgeroepen op maart 19, 2015, van http://www.praktischduurzaam.nl/spouwmuurisolatie PraktischDuurzaam. (2011, februari 8). Vloerisolatie. Opgeroepen op maart 19, 2015, van http://www.praktischduurzaam.nl/vloerisolatie

Pagina | 10

Bijlage 2 Literatuuronderzoek Berekeningswijze energieverbruik

Berekeningswijze energieverbruik Energieverbruik kan berekend worden door het warmteverlies door warmtetransmissie te berekenen. Warmteverlies door transmissie gebeurt door daken, vloeren, wanden, ramen en deuren. Hoe deze berekening wordt uitgevoerd wordt uitgelegd in NEN 1068 en NPR 2068

De formule: Uit NEN 1068 volgt het volgende: De jaargemiddelde warmteverliescoëfficiënt door transmissie, HT, in W/K, wordt berekend met: HT = HD +Hg +HU +HA waarin: -

HD is de directe warmteverliescoëfficiënt tussen de verwarmde binnenruimte en de buitenlucht in W/K;

-

Hg is de stationaire warmteverliescoëfficiënt via de grond in W/K;

-

HU is de warmteverliescoëfficiënt via aangrenzende onverwarmde ruimten in W/K.

-

HA is de warmteverliescoëfficiënt via aangrenzende verwarmde ruimten in W/K;

Voor dit onderzoek wordt alleen gebruik gemaakt van de berekening voor HD en Hg, dit omdat de andere onderdelen niet relevant zijn voor het warmteverlies door de buitengevel. HU is alleen van toepassing als er sprake is van een aangrenzende schuur of iets soortgelijks wat voor dit project niet het geval is, HA is alleen van toepassing in het geval van aangrenzende verwarmde bebouwing zoals bij bijvoorbeeld een rijtjeshuis. HD = ∑i ( AT;i * UC;i ) + ∑k (lk * Ψk ) + ∑jXj Waarin: -

AT;i is de geprojecteerde oppervlakte van het vlakke element i van de uitwendige scheidingsconstructie in vierkante meters (m2), dit houdt in: de oppervlakte aan de binnenkant van het gebouw voor de gevels en daken.

-

UC;i is de warmtedoorgangscoëfficiënt, van het vlakke element i van de uitwendige scheidingsconstructie in W/m2*K. Deze doorgangscoëfficiënt wordt ook wel de U-waarde genoemd.

-

lk is de lengte van de lineaire thermische brug k op de grenslijn tussen twee verschillende scheidingsconstructies, in meters (m)

-

Ψk is de lineaire warmteverliescoëfficiënt van de thermische brug k in W/m*K.

-

Xj is de warmteverliescoëfficiënt van de puntvormige thermische brug j in W/K

Hg = Afl * Ufl + ∑j (lj * Ψgr;j) Waarin: -

Afl is de binnenwerkse oppervlakte van de vloer direct op de grond, boven een kruipruimte, of boven een onverwarmde ruimte, in vierkante meters (m2); dit houdt in: de oppervlakte aan de binnenkant van het gebouw voor de vloer.

Pagina | 2

-

Uf is de warmtedoorgangscoëfficiënt van de vloer direct op de grond, boven een kruipruimte, of boven een onverwarmde ruimte, in W/(m2×K), bepaald, in geval van:  een vloer direct op de grond (f of bf);  een vloer boven een kruipruimte of onverwarmde kelder (fl);

-

lj is de lengte van deel j van de (binnenwerkse) vloeromtrek voor zover dat deel grenst aan een uitwendige scheidingsconstructie met de lineaire warmtedoorgangscoëfficiënt Ψgr;j, in meters (m)

-

Ψgr;j is de lineaire warmtedoorgangscoëfficiënt van deel j van de (binnenwerkse) vloeromtrek naar de grond, in W/(m*K).

De thermische bruggen uit de berekeningen voor HD en Hg zullen in dit onderzoek niet verder onderzocht worden vanwege de minder dominante rol in het berekenen van de warmtetransmissie. Om nu tot het werkelijke verlies te komen kan het eerste gedeelte van deze formules worden vertaald naar de volgende meer gangbare formule: QT=(∑Ui*Ai)*GR. Waarin: -

QT is het transmissieverlies in kW/h

-

Ui is de warmtedoorgangscoëfficiënt ofwel de U-waarde van het element i in W/m*K.

-

Ai is de oppervlakte van het element i in meters (m), oftewel de oppervlakte aan de binnenkant van de scheidingsconstructie. GR zijn de graaduren, welke een rekeneenheid zijn om de variërende temperaturen mee te kunnen nemen in de berekeningen, waardoor het verschil in verbruik op warme en koude dagen verwerkt kan worden.

-

U-waardes en R-waardes: De U-waardes zijn niet voor alle materialen bekend. Voor materialen anders dan glas zijn meestal alleen de vaker gebruikte R-waardes of Lambda-waardes (λ) bekend. Door middel van de volgende formules kunnen de U-waardes van bepaalde elementen toch berekend worden: R=d/λ, waarna U=1/Rtotaal Waarin: -

-

R is de warmteweerstand van een element in m2K/W. d is de dikte van een bepaald element in meters (m). λ is de lambda-waarde van een element in W/m*K. De lambda waarde is de warmtegeleidingscoëfficiënt ofwel de thermische geleidbaarheid, dit is een materiaalconstante die aangeeft hoe goed het materiaal warmte geleid. U is de warmtedoorgangscoëfficiënt in W/m2K.

Hieruit kan dus geconcludeerd worden dat de U-waarde de omgekeerde waarde is van de R-waarde. Dit betekend: hoe hoger de R-waarde, hoe lager de U-waarde. Om tot de R-waarde, en dus ook de U-waarde van een scheidingsconstructie te kunnen komen zullen meerdere R-waardes bij elkaar opgeteld moeten worden. Om tot de goede totaalwaarde voor een scheidingsconstructie te kunnen komen moet ook rekening gehouden worden met de warmteovergangsweerstanden, Rsi en Rse, in m2K/W. Rsi is de warmteovergangsweerstand aan de zijde Pagina | 3

van de ingaande warmtestroom, Rse is de warmteovergangsweerstand aan de zijde van de uitgaande warmtestroom. De waardes voor deze weerstanden worden gegeven in NEN1068. Hierin worden de waarden voor de warmteovergangsweerstanden van constructieonderdelen gegeven voor verschillende warmtestroomrichtingen. Deze waarden staan in tabel 1 Richting warmtestroom

Constructieonderdeel

Naar beneden

a) vloeren boven buitenlucht

Horizontaal

Naar boven

Rsi (m2K/W) Rse (m2K/W) 0,17 0,04

b) vloeren boven onverwarmde ruimte of kruipruimte

0,17

0,17

a) scheidingsconstructie grenzend aan buitenlucht

0,13

0,04

b) inwendige scheidingsconstructie

0,13

0,13

a) uitwendige scheidingsconstructie boven verwarmde ruimte

0,10

0,04

b) inwendige scheidingsconstructie

0,10

0,10

Tabel 1: Warmteovergangsweerstanden Rsi en Rse

Uitwerking: Om de bekende formule nu in te kunnen vullen zal er onderzoek gedaan moeten worden in het gebouw. Zo zullen de verschillende elementen gemeten moeten worden om de waarden voor Ai te kunnen vinden, en moet er onderzoek worden gedaan om te vinden wat de U-waardes van deze verschillende elementen zijn, hieruit volgen dan de waardes voor Ui. Na het maken van de berekeningen voor de verschillende elementen in het dak, de vloer en de wanden, kan het totale energieverlies worden berekend door de uitkomsten van de verschillende elementen bij elkaar op te tellen. (Normcommissie 351074 "Klimaatbeheersing in gebouwen", 2012), (Normcommissie 351074 "Klimaatbeheersing in gebouwen", 2002) Pagina | 4

Literatuur Normcommissie 351074 "Klimaatbeheersing in gebouwen". (2002, Januari). NPR 2068. NPR 2068: Thermische isolatie van gebouwen - Vereenvoudigde rekenmethoden. Opgeroepen op April 1, 2015 Normcommissie 351074 "Klimaatbeheersing in gebouwen". (2012, Maart). NEN 1068. NEN 1068: Thermische isolatie van gebouwen - Rekenmethoden. Opgeroepen op April 1, 2015

Pagina | 5

Bijlage 3 KDC ‘de Kleine Beer Goeman Borgesiuslaan 373 te Groningen

Rapport Bouwkundige staat

Inhoudsopgave Rapport bouwkundige staat KDC ‘de Kleine Beer’ .............................................................................. 3 Begane grond: ................................................................................................................................. 3 Eerste verdieping:............................................................................................................................ 4 Tweede verdieping: ......................................................................................................................... 5 Bouwkundige staat individuele delen ............................................................................................. 6 Dakafwerking en lichtkoepels ..................................................................................................... 6 Wanden en voegen ..................................................................................................................... 7 Kozijnen ....................................................................................................................................... 8

Pagina | 2

Rapport bouwkundige staat KDC ‘de Kleine Beer’ KDC ‘de Kleine Beer’ is een pand met twee verdiepingen. Het is opgebouwd uit een combinatie van zeven achthoekige vlakken die via twee centrale hallen en een centrale gang aan elkaar verbonden zijn. De eerste verdieping bestaat uit een combinatie van 3 van deze achthoekige vlakken. De tweede verdieping is een stookruimte die alleen met een kleine trap vanuit een bergruimte op de eerste verdieping te bereiken is. Centraal in het gebouw zit een lift. Op de begane grond is een zwembad gesitueerd met een diepte van 60cm tot 110cm. Gebruiksfunctie Totaal BVO Aantal bouwlagen Gem. gebruikers aantal Gebruiksintensiteit per dag Daktype

KDC ‘de Kleine Beer’ Zorgfunctie, onderwijsfunctie 1112 m2 3

9 uur, van ca. 08.00 tot ca. 17.00 Platte daken op afschot

Tabel 3.1 Overzicht KDC ‘de Kleine Beer’

Begane grond:

Figuur 3.1 Plattegrond begane grond KDC ‘de Kleine Beer’

De begane grond heeft een bruto vloeroppervlakte van 842,26 m2. De begane grondvloer is een systeemvloer van 200mm met een betonnen afwerkvloer van 40mm. Er is geen kruipruimte aanwezig. De binnenwanden zijn houtskeletbouw of baksteen. De buitengevel is opgebouwd uit 100mm baksteen, 70mm luchtspouw en 100mm baksteen. De ramen zijn dubbel glas met uitzondering van de optoppingen bij het zwembad en twee van de groepsruimtes, de kozijnen zijn van hout. Het dak is als volgt opgebouwd van binnen naar buiten: dakbalken 63x175mm h.o.h 610mm gemonteerd in een staalconstructie van dwarsbalken HE200A en hoekbalken UNP160, schegstukken dik minimaal 20mm tot maximaal 105mm, dakplaten purplex 43mm (18mm multiplex/ 25mm PUR) en bitumen. In het dak zitten 6 lichtkoepels van 1200x1200mm. Het totale dakoppervlak van de begane grond is: 609,10m2.

Pagina | 3

Eerste verdieping:

Figuur 3.2 Plattegrond 1e verdieping KDC ‘de Kleine Beer’

De eerste verdieping heeft een bruto vloeroppervlakte van 258,42 m2. De eerste verdiepingsvloer is een gewapende betonvloer van 240mm met een afwerklaag. De binnenwanden zijn systeemwanden met uitzondering van de centrale lift- en leidingschachten, deze zijn van baksteen. De buitengevel is opgebouwd uit 100mm baksteen, 70mm luchtspouw en 100mm baksteen. De ramen zijn dubbel glas met uitzondering van de bewegende delen van de kozijnen, de kozijnen zijn van hout. Het dak is als volgt opgebouwd van binnen naar buiten: dakbalken 63x175mm h.o.h 610mm gemonteerd in een staalconstructie van dwarsbalken HE200A en hoekbalken UNP160, schegstukken dik minimaal 20mm tot maximaal 105mm, dakplaten purplex 43mm (18mm multiplex/ 25mm PUR) en bitumen. Het dakoppervlak van de eerste verdieping is 262,63m2.

Pagina | 4

Tweede verdieping:

Figuur 3.3 Plattegrond 2e verdieping KDC ‘de Kleine Beer’

De tweede verdieping beperkt zich tot een stookruimte met een bruto-vloer-oppervlakte van 11,32 m2. De vloer van de tweede verdieping is een gewapende betonvloer van 150mm. De buitengevel is opgebouwd uit 100mm baksteen, 70mm luchtspouw en 100mm baksteen, er zijn geen binnenwanden en ramen op deze verdieping. Het dak is als volgt opgebouwd van binnen naar buiten: dakbalken 63x175mm h.o.h 610mm gemonteerd in een staalconstructie van dwarsbalken HE200A en hoekbalken UNP160, schegstukken dik minimaal 20mm tot maximaal 105mm, dakplaten purplex 43mm (18mm multiplex/ 25mm PUR) en bitumen. Het dakoppervlak van de eerste verdieping is 15,25m2.

Pagina | 5

Bouwkundige staat individuele delen Dakafwerking en lichtkoepels Dakafwerking: De naden en afwerking van het dak zijn in goede staat. De bitumen zijn versleten maar vertonen geen scheuren en tekenen van lekkage, ze zijn echter op enkele plekken al wat opgelapt. De loodslabben zijn in vrij goede staat en goed en hoog genoeg verwerkt in de voegen en onder de kozijnen. Lichtkoepels: De lichtkoepels zijn verkeren in goede staat en zijn waar nodig voldoende goed gerepareerd. De naden zijn goed afgewerkt. Gebreken: De bitumen lijken wat versleten en zullen bij verder gebruik wellicht vervangen moeten worden.

Pagina | 6

Wanden en voegen Bouwkundig gezien verkeren de buitenwanden in goede staat. De voegen zijn in goede staat en zitten nog goed in de wand.

Gebreken: Op twee plekken aan de achterzijde van het pand zijn buitenkraantjes verwijderd waardoor er nu gaten in de wand zitten. Deze kunnen wellicht voldoen als spouwventilatie of gebruikt worden om de spouw op te vullen. Aan de binnenwanden dienen deze gaten wel opgevuld te worden.

Pagina | 7

Kozijnen De houten kozijnen verkeren in goede staat. Ze vertonen geen tekenen van rot en zijn slechts minimaal beschadigd. De verflaag is nog zeer goed dekkend. De raamdorpels zijn in goede staat. Gebreken: De kozijnen zijn nog in goede staat dus er zijn geen echte gebreken geconstateerd.

Pagina | 8

Bijlage 4 KDC ‘de Kleine Beer Goeman Borgesiuslaan 373 te Groningen

Rapport Bouwfysische staat

Inhoudsopgave Rapport bouwfysische staat van KDC ‘de Kleine Beer’ ....................................................................... 3 De wanden: ..................................................................................................................................... 3 De vloer: .......................................................................................................................................... 4 Het dak: ........................................................................................................................................... 4

Pagina | 2

Rapport bouwfysische staat van KDC ‘de Kleine Beer’ Voor de bouwfysische staat van de panden gekeken naar de uitwendige schil van het gebouw.

De wanden: De wanden van KDC ‘de Kleine Beer’ zijn opgebouwd uit 100mm baksteen, 70mm luchtspouw en 100mm baksteen, dit levert een Rc-waarde van 0,79 m2K/W en een U-waarde van 1,26 W/m2K op. lambda(W/m*K) dikte(m) R-waarde Baksteen 1300kg/m3 0,45 0,1 0,222222222 Spouw 0,07 0,18 Baksteen 1300kg/m3 0,45 0,1 0,222222222 ri+re 0,17 + Totaal R 0,27 0,79 m2*k/W U-waarde 1 / Rtotaal 1 / 0,79 = 1,26 W/m2K Figuur 4.1 Opbouw en thermische kwaliteit wanden

De ramen en kozijnen: De ramen zijn op een paar uitzonderingen na dubbel glas, met een U-waarde van 2,9 W/m2K. De andere beglazing is enkel glas, met een U-waarde van 5,8 W/m2K. De kozijnen zijn van hout wat een relatief goede isolatiewaarde geeft. Dit houdt in dat voor de ramen met dubbel glas een U-waarde van 2,9 W/m2K aanblijft en dat de U-waarde voor ramen met enkel glas verbeterd wordt naar 5,2 W/m2K. Enkel glas Dubbel glas

U-waarde glas 5,8 W/m2K 2,9 W/m2K

U-waarde incl. houten kozijn 5,2 W/m2K 2,9 W/m2K

Figuur 4.2 Thermische kwaliteit ramen

De deuren met glas hebben allemaal een glasoppervlak van meer dan 65% van het totale oppervlak van de deur, volgens NEN 2068 houdt dit in dat voor de thermische kwaliteit de U-waarde van het glas gerekend mag worden. Alle deuren met glas hebben dubbel glas, dus hiervoor geldt een U-waarde van 2,9 W/m2K. Dit geldt ook voor de glazen schuifdeur bij de entree. De overige deuren zijn massief hout en zijn niet isolerend uitgevoerd, volgens NEN 2068 mag hiervoor een U-waarde van 3,4 W/m2K worden aangenomen. Deuren met glas Glazen schuifdeur Massieve deuren

U-waarde 2,9 W/m2K 2,9 W/m2K 3,4 W/m2K

Figuur 4.3 Thermische kwaliteit deuren

Pagina | 3

De vloer: Alleen de begane grondvloer van het pand is van invloed op de isolatiewaarde van de uitwendige schil. Dit is een systeemvloer van 200mm beton met een afwerkvloer van 40mm, hiervoor geldt een Rcwaarde van 0,51 m2K/W en een U-waarde van 1,96 W/m2K. Afwerkvloer Systeemvloer ri+re Totaal R U-waarde

lambda(W/m*K) dikte(m) R-waarde 1,4 0,04 0,028571429 1,4 0,20 0,142857143 0,34 + 0,3 0,51 m2*k/W 1 / Rtotaal 1 / 0,51 = 1,96

W/m2K

Figuur 4.4 Opbouw en thermische kwaliteit vloer

Het dak: Het dak is als volgt opgebouwd: dakbalken 63x175mm h.o.h 610mm, schegstukken dik minimaal 20mm tot maximaal 105mm, dakplaten purplex 43mm (18mm multiplex/ 25mm PUR). Dit levert een Rc-waarde van 1,26 m2K/W en een U-waarde van 0,79 W/m2K op. De lichtkoepels zijn enkelwandig en hebben een U-waarde van 5,36 W/m2K. lambda(W/m*K) Multiplex 0,13 Dakplaten purplex 0,026 Dakbedekking 0,2 ri+re Totaal R U-waarde 1 1

dikte(m) 0,018 0,025 0,004 0,3 / /

R-waarde 0,138461538 0,961538462 0,02 0,14 + 1,26 m2*k/W Rtotaal 1,26 = 0,79 W/m2K

Figuur 4.5 Opbouw en thermische kwaliteit dak

Pagina | 4

Bijlage 5 Analyse bouwkundige geschiktheid energiebesparende maatregelen

Analyse bouwkundige geschiktheid energiebesparende maatregelen Het pand van KDC ‘de Kleine Beer’ is in gebruik, dus is het van belang dat er rekening gehouden wordt met overlast tijdens de werkzaamheden voor het aanbrengen van de energiebesparende maatregelen. Het dak: Het pand van KDC ‘de Kleine Beer’ heeft een plat dak, dit houdt in dat er hier nog twee mogelijkheden overblijven, namelijk een warm-dak constructie of een omgekeerd-dak constructie. Van deze twee opties is de omgekeerd-dak constructie de minder ingrijpende variant en geeft de warm-dak constructie de hoogste verbetering op gebied van energiebesparing. Het is als laatste redmiddel nog mogelijk om de binnenzijde van het platte dak te isoleren, dit wordt echter sterk afgeraden vanwege de grote kans op vochtproblemen door condensatie, schimmelvorming en (hout)rot.

Warm-dak Omgekeerd dak Binnen isoleren

Impact op: Isolatiewaarde

Kosten

+++ + ++

+ + +-

Gebruikers/ Overlast -++ ---

Detaillering +--

1 +4 -3

Tabel 5.1 Analyse maatregelen dak

Conclusie: Puur op de analyse gelet is het omgekeerd-dak dus de beste optie, echter kan als de eis voor de energiebezuiniging niet gehaald wordt ook voor de warm-dak constructie gekozen worden. Het dak bevat 6 enkelwandige lichtkoepels, deze zouden mocht dit nodig zijn vervangen kunnen worden voor een dubbelwandige of driewandige variant. De aansluiting van de lichtkoepels is nog in goede staat, dus deze zouden relatief eenvoudig en zonder al te veel overlast vervangen kunnen worden.

Dubbelwandig Driewandig


Kosten

+++ ++++

++ +-

Gebruikers/ Overlast + +

Detaillering + +

+7 +6

Tabel 5.2 Analyse maatregelen lichtkoepel

Conclusie: De dubbelwandige variant heeft dus vooral kostentechnisch de voorkeur. De huidige lichtkoepels zijn echter nog in prima staat, en gezien de kleine invloed op het gehele energieverlies door het dak is er ook te overwegen om de huidige lichtkoepels in stand te houden. De wanden: De spouwmuren van KDC ‘de Kleine Beer’ zijn nog niet geïsoleerd, dit houdt in dat spouwmuurisolatie de meest voordehand liggende optie is. Er is een relatief grote spouw aanwezig dus zal er met spouwmuurisolatie een vrij grote verbetering in isolatiewaarde plaatsvinden. Er zal dan echter gecontroleerd moeten worden of er geen cementresten of puin aanwezig is in de spouw. In het geval dat spouwmuurisolatie niet mogelijk blijkt kan er tevens gekozen worden voor buitengevelisolatie. Dit levert meer besparing op dan spouwmuurisolatie, maar is veel ingrijpender en duurder en hiervoor moet, vanwege het mogelijke veranderen van het straatbeeld, ook toestemming

Pagina | 2

aangevraagd worden bij de gemeente. Tevens wordt hierdoor de buitengevel dikker, dus zal dit wellicht ook gevolgen hebben voor het dak en het omliggende terrein. Ook binnengevelisolatie is in bouwkundige zin nog een optie, echter leidt dit tot veel overlast in uitvoering. Ook zal er door binnengevelisolatie ruimte verloren gaan en zorgt het ervoor dat de radiatoren en stopcontacten in veel gevallen verplaatst moeten worden.

Opvulling spouw: PUR PS-parels Steenwolvlokken Glaswolvlokken Buitengevelisolatie Binnengevelisolatie


Kosten

Gebruikers /Overlast

Detaillering

+++ ++ ++ ++ +++++ ++++

+ ++ ++ ++ ++-

++ +++ +++ +++ +--

+++ +++ +++ +++ --

Opm.

+9 +10 +10 +10 +4 0

1) 2) 2), 3)

Tabel 5.3 Analyse maatregelen wanden

Opmerkingen: 1) Bij PUR is het mogelijk dat er krimp optreedt na het vullen van de spouw. Tevens is het mogelijk dat er, vanwege het afsluiten van de ventilatie in de spouw, vochtophoping optreedt in de spouw die in de winter zou kunnen bevriezen. Hierdoor kan mogelijk de kwaliteit van de gevel in gevaar komen. 2) Bij steen- en glaswolvlokken kan spouwvervuiling er erg snel toe leiden dat niet de gehele spouw gevuld wordt. Hierdoor kunnen er alsnog zwak geïsoleerde plekken overblijven in de wanden. 3) Bij glaswol is het mogelijk dat door de vezelrichting vochttransport optreed. Hierdoor zouden er vochtproblemen in de spouw kunnen optreden. Conclusie: Het opvullen van de spouw is verreweg de beste optie, hierbij gelden de PS-parels als de beste keus. PUR geeft de hoogste isolatiewaarde, echter wordt er bij PUR een chemisch product gemaakt en kan dit gezien de functie van het pand problemen opleveren. Bij de glas- en steenwolvlokken kunnen er problemen voorkomen bij mogelijke spouwvervuiling. Als met de opvulling van de spouw de gewenste bezuiniging nog niet gehaald wordt kan er nog bekeken worden of er nog gebruik gemaakt moet worden van buiten- of binnengevelisolatie. De ramen: Voor de ramen is uiteindelijk de keuze te maken tussen HR++ glas, ZHR++ glas of HR+++ glas. Voor HR+++ glas zullen vanwege de extra dikte van de beglazing, de kozijnen echter ook vervangen moeten worden, waar dit bij HR++ en ZHR++ glas naar alle waarschijnlijkheid niet zal hoeven. ZHR++ glas zal echter het zicht naar buiten beperken, wat een negatieve gebruikerservaring kan opleveren.

HR++ HR+++ ZH++


Kosten

++ ++++ ++

+ ++-

Gebruikers /Overlast ++ ++ +-

Detaillering ++ ++

+7 +5 +4

Tabel 5.4 Analyse maatregelen ramen

Conclusie: HR++ glas lijkt de beste optie, echter kan er, mocht dit nodig zijn voor het behalen van de gewenste energiebezuiniging nog gekozen worden voor HR+++ glas. Pagina | 3

De kozijnen: De kozijnen van KDC ‘de Kleine Beer’ zijn van hout, dit geeft een relatief goede isolatiewaarde en dus zullen de kozijnen niet om bouwfysische redenen vervangen te hoeven worden. De kozijnen van KDC ‘de Kleine beer’ zijn bovendien in goede staat, wat inhoudt dat deze ook om bouwkundige redenen niet vervangen hoeven te worden. De vloer: KDC ‘de Kleine Beer’ heeft geen kruipruimte wat tot gevolg heeft dat veel van de manieren om via de vloer het energieverlies te reduceren niet of moeilijk te realiseren zijn zonder de vloer uit te breken. Het is nog mogelijk om isolatie op de dekvloer aan te brengen, dit heeft echter tot gevolg dat veel van de kozijnen en deuren aangepast moeten worden en dit geeft dus erg veel overlast tijdens de uitvoering. Impact op: Isolatiewaarde Isolatie onder vloer +++ Isolatie op vloer ++

Kosten -----

Gebruikers /Overlast --------

Detaillering ------

-8 -9

Tabel 5.5 Analyse maatregelen vloer

Conclusie: Het aanpakken van de vloer heeft niet de voorkeur gezien kosten en de grote overlast die de maatregelen met zich mee zouden brengen. Alleen als dit voor het behalen van de gewenste bezuiniging nodig zou zijn, kan er overwogen worden om de vloeren nog mee te nemen in het advies.

Pagina | 4

Bijlage 6 Berekening huidig energieverbruik van KDC ‘de Kleine Beer’

Berekening huidig energieverbruik van KDC ‘de Kleine Beer’ Met de U-waardes voor de schil gevonden bij deelvraag 4, kan het huidige energieverbruik van KDC ‘de Kleine Beer’ berekend worden. Hiervoor wordt de formule QT=(∑Ui*Ai)*GR gebruikt. De gevels: Gevels

QT = (∑Ui*Ai)*GR

Wand

QT = ( Uwand * Abgg + ( Uwand * Azw * 24/18 ) + Uwand * A1e + Uwand * A2e * GR = QT = ( 1,26 * 214,83 + ( 1,26 * 54,55 * 24/18 ) + 1,26 * 125,49 + 1,26 * 36,34 * 63,74 = 36058,95 kW/h

Dubbel glas

QT = ( Uraam * Abgg + ( Uraam * Azw * 24/18 ) + Uraam * A1e ) QT = ( 2,90 * 90,04 + ( 2,90 * 11,82 * 24/18 ) + 2,90 * 39,19 )

* GR = * 63,74 = 26803,40 kW/h

Enkel glas

QT = ( Uenkgl * Abgg + ( Uenkgl * Azw * 24/18 ) + Uenkgl * A1e ) QT = ( 5,20 * 15,57 + ( 5,20 * 8,02 * 24/18 ) + 5,20 * 23,29 )

* GR = * 63,74 = 16425,12 kW/h

Deur met glas QT = ( Udg * Abgg QT = ( 2,90 * 23,43

+ Udg * A1e ) + 2,90 * 2,36 )

Massieve deur QT = ( Ud * Abgg + ( Ud * Azw * 24/18 ) ) QT = ( 3,40 * 2,00 + ( 3,40 * 5,20 * 24/18 ) ) Glazen schuifdeur

QT = ( Usch * Abgg + ( Usch * Azw * 24/18 ) ) QT = ( 2,90 * 7,75 + ( 2,90 * 0,00 * 24/18 ) )

Totaal

* GR = * 63,74 =

4768,21 kW/h

* GR = * 63,74 =

1936,12 kW/h

* GR = * 63,74 =

1432,65 kW/h

= 87424,44 kW/h

Tabel 6.1 berekening energieverlies door gevels

Waarin: -

QT staat voor het transmissie verlies in kW/h

-

Ai staat voor de oppervlaktes van de verschillende elementen, deze zijn verder in de formule al vervangen door de betreffende waardes van de verschillende elementen. Hiervoor worden per element de waardes per verdieping genoemd: begane grond, het gedeelte van het zwembad op de begane grond, 1e verdieping en de 2e verdieping.

-

Uwand staat voor de U-waarde van de wand zoals vermeldt bij deelvraag 4. De U-waarde bedraagt 1,26 W/m2K.

-

Uraam staat voor de U-waarde van de ramen met dubbel glas, hiervoor bedraagt de U-waarde 2,90 W/m2K.

-

Uenkgl staat voor de U-waarde van de ramen met enkel glas met een U-waarde van 5,20 W/m2K.

-

Udg staat voor de U-waarde van deuren met glas. Hiervoor mag volgens NEN 2068 de waarde van het glas gerekend worden als de oppervlakte van het glas meer dan 65% bedraagt. In dit geval bedraagt de waarde voor Udg 2,90 W/m2K.

-

Ud staat voor de U-waarde van massieve deuren. Voor Ud bedraagt de waarde 3,40 W/m2K.

-

Usch staat voor de U-waarde van de glazen schuifdeur van de entree. De U-waarde voor Usch is 2,90 W/m2K. GR staat voor de graaduren, dit is een rekeneenheid. Hiervoor wordt de waarde berekend op basis van gegevens die verleent worden door het weerstation van de KNMI in Eelde. Met deze gegevens en een aanname voor de binnentemperatuur van 18 graden Celsius, kunnen de

-

Pagina | 2

graaddagen gevonden worden. Deze graaddagen kunnen dan verrekent worden naar graaduren. (Kleijer, z.d.)

Graaddagen Graaddagen algemeen 2656 W/d

Graaduren 63744 W/h 63,744 kW/h

Tabel 6.2 graaduren

Uitwerking: De oppervlaktes voor de gevelelementen worden per verdieping bepaald en vermenigvuldigt met de U-waardes, deze worden hierna vermenigvuldigt met de waarde voor de graaduren. Het gedeelte bij het zwembad op de begane grond wordt afzonderlijk berekend vanwege een afwijkende binnentemperatuur. Om dit op een goede manier te verwerken wordt de verhouding in binnentemperaturen berekend en wordt de bekende formule hiermee vermenigvuldigt. Voor de binnentemperatuur van het zwembad wordt een aanname gedaan van 24 graden Celsius, dus de verhouding zou dan 24/18=1,3333 zijn. Door de formules per element uit te werken en deze bij elkaar op te tellen, wordt het totale energie verlies door de gevels berekend. Deze bedraagt 87424,44 kW/h.

Pagina | 3

De vloer: Vloer BGG Algemeen Zwembad

QT QT QT QT QT

= = = = =

(Avl*Uvl)*(10/18)*GR ( 756,17 * Uvl ) ( 756,17 * 1,96 ) ( 86,09 * Uvl ) ( 86,09 * 1,96 )

* * * *

Totaal Vloer

10/18 10/18 10/18 10/18

* * * *

GR 63,74 GR 63,74 * 24/18

= = 52360,19 = = 7948,30

= 60308,49 kW/h

Tabel 6.3 berekening energieverlies door vloer

Waarin: -


-

Avl staat voor de oppervlaktes van de vloer.

-

Uvloer staat voor de U-waarde van de vloer zoals vermeldt bij deelvraag 4. De U-waarde bedraagt 1,96 W/m2K.

Uitwerking: Ook voor de vloer wordt de oppervlakte bepaald en vermenigvuldigd met de U-waarde gevonden voor deelvraag 4, hiervoor wordt alleen naar de begane grond gekeken omdat andere de vloeren geen onderdeel uitmaken van de buitenste schil van het gebouw. Voor de vloer wordt de formule QT=(∑Ui*Ai)*GR iets aangepast, dit is omdat de vloer niet in direct contact staat met de buitenlucht maar met de grond. Hiervoor wordt, volgens gegevens van KNMI, 10 graden Celsius aangehouden waardoor de formule met 10/18=0,5556 vermenigvuldigd moet worden. Hiernaast wordt ook voor de vloer het verschil in binnentemperatuur bij het zwembad in acht genomen. (KNMI, 2014)

Pagina | 4

Het platte dak: Dak

QT = (∑Ai*Ui)*GR

Dakoppervlak QT = ( Abgg * Udak + ( Azw * Udak * 24/18 ) + A1e * Udak + A2e * Udak * GR = QT = ( 510,87 * 0,79 + ( 89,59 * 0,79 * 24/18 ) + 262,63 * 0,79 + 15,25 * 0,79 * 63,74 = 45946,33 kW/h Lichtkoepels

QT = ( Abgg * Udraam ) QT = ( 8,64 * 5,36 )

Totaal

* GR = * 63,74 =

2952,01 kW/h

= 48898,34 kW/h

Tabel 6.4 berekening energieverlies door plat dak

Waarin: -


-

Ai staat voor de oppervlaktes van de verschillende elementen, deze zijn verder in de formule al vervangen door de betreffende waardes van de verschillende elementen. Hiervoor worden per element de waardes per verdieping genoemd: begane grond, het gedeelte van het zwembad op de begane grond, 1e verdieping en de 2e verdieping.

-

Udak staat voor de U-waarde van de dakconstructie met zoals vermeld in deelvraag 4 een Uwaarde van 0,79 W/m2K.

-

Udraam staat voor de U-waarde van de lichtkoepels in het dak. De U-waarde bedraagt 5,36 W/m2K.

Uitwerking: Ook voor het dak wordt de formule QT=(∑Ai*Ui)*GR gebruikt, dit houdt in dat per verdieping de oppervlaktes bepaald en vermenigvuldigd met de U-waardes uit deelvraag 4 waarna de uitkomst van deze berekening vermenigvuldigd wordt met de waarde voor de graaduren. Net als bij de gevels en de vloer wordt ook bij het dak het verschil in binnentemperatuur bij het zwembad in rekening gebracht.

Pagina | 5

Literatuur Kleijer, D. (z.d.). Graaddagen calculator Eelde. Retrieved April 14, 2015, from http://www.dickswebsite.eu/graaddagen/eelde.html: http://www.dicks-website.eu/graaddagen/eelde.html KNMI. (2014). Jaaroverzicht van het weer in Nederland. Retrieved Mei 12, 2014, from http://www.knmi.nl/klimatologie/mow/pdf/jow_2014.pdf

Pagina | 6

Bijlage 7 Uitwerking bouwkundige energiebesparende maatregelen

Uitwerking bouwkundige energiebesparende maatregelen Om het huidige energieverbruik met de gewenste 15% te verlagen, wordt er gekeken welk resultaat er gehaald kan worden door de maatregelen die bij deelvraag 5 gekozen worden door te berekenen en te vergelijken met het huidige energieverbruik. Voor de het platte dak en de gevels worden de volgende onderdelen onderzocht: Element Plat dak

Gevels

Maatregel  Omgekeerd-dak constructie  Dubbelwandige lichtkoepels  Warm-dak constructie  Spouwmuurisolatie, PS-parels  HR++ beglazing  HR+++ beglazing

Tabel 7.1 Maatregelen energiebesparing

Dak Omgekeerd-dak constructie: De omgekeerd-dak constructie is de minst ingrijpende manier voor het verbeteren van de isolatiewaarde van het dak. Bij de omgekeerd-dak constructie wordt er isolatiemateriaal geplaatst op de huidige dakbedekking, hiervoor moet de kwaliteit van de huidige dakbedekking gecontroleerd worden en waar nodig vervangen worden. Er moet een hardschuim isolatieplaat op de huidige dakbedekking geplaatst worden en deze moet verzwaard worden met tegels of grind. Als isolatieplaat is bij dit onderzoek voor Roofmate LG-X gekozen. Deze plaat wordt veelvuldig gebruikt bij omkeerdaken en heeft een goede isolatiewaarde, in verband met de hoogte van de bestaande dakrand is voor een relatief dunne plaat van 60mm gekozen. Multiplex Dakplaten purplex Dakbedekking Roofmate LG-X Tegels ri+re Totaal R U-waarde

lambda(W/m*K) dikte(m) R-waarde 0,13 0,018 0,14 0,026 0,025 0,96 0,2 0,004 0,02 0,029 0,06 2,07 1,2 0,06 0,05 0,14 + 0,3 3,38 m2*k/W 1 / Rtotaal 1 / 3,38 = 0,30 W/m2K

Tabel 7.2 Opbouw en thermische kwaliteit maatregel omgekeerd-dak

Pagina | 2

Door deze nieuwe waarde door te rekenen kan het energieverlies door het dak opnieuw berekend worden. Dak

QT = (∑Ai*Ui)*GR Omgekeerd dak Dakoppervlak QT = ( Abgg * Udak + ( Azw * Udak * 24/18 ) + A1e * Udak + A2e * Udak * GR = QT = ( 510,87 * 0,30 + ( 89,59 * 0,30 * 24/18 ) + 262,63 * 0,30 + 15,25 * 0,30 * 63,74 = 17133,16 kW/h Lichtkoepels

QT = ( Abgg * Udraam ) QT = ( 8,64 * 5,36 )

Totaal Tabel 7.3 Berekening energieverlies maatregel omgekeerd-dak

* GR = * 63,74 =

2952,01 kW/h

= 20085,17 kW/h

Dubbelwandige lichtkoepels: De dubbelwandige lichtkoepels hebben een U-waarde van 2,68 W/m2K, door deze waarde in te vullen kan de vermindering van het energieverlies door het dak berekend worden. Dak

QT = (∑Ai*Ui)*GR Dubbelwandige lichtkoepel Dakoppervlak QT = ( Abgg * Udak + ( Azw * Udak * 24/18 ) + A1e * Udak + A2e * Udak * GR = QT = ( 510,87 * 0,79 + ( 89,59 * 0,79 * 24/18 ) + 262,63 * 0,79 + 15,25 * 0,79 * 63,74 = 45946,33 kW/h Lichtkoepels

QT = ( Abgg * Udraam ) QT = ( 8,64 * 2,68 )

Totaal Tabel 7.4 Berekening energieverlies maatregel dubbelwandige lichtkoepels

* GR = * 63,74 =

1476,01 kW/h

= 47422,33 kW/h

Warm-dak constructie: Bij de warm-dak constructie wordt de huidige dakbedekking eerst in zijn geheel verwijderd en wordt de nieuwe isolatie op de draagconstructie van het dak bevestigd. Op deze isolatie moet een waterkerende laag aangebracht worden, hierop kan de afwerklaag geplaatst worden. Voor dit onderzoek wordt de warm-dak constructie alleen onderzocht als variant die gebruikt kan worden als de gewenste energiebezuiniging niet anders behaald kan worden. Op de draagconstructie wordt een harde isolatieplaat bevestigd, bij dit onderzoek is gekozen voor een Roofmate LG-X plaat met een dikte van 100mm. Hiermee heeft de dakconstructie, vanwege de relatief dikkere plaat, een goede isolatiewaarde zonder dat de dakrand al te veel opgehoogd hoeft te worden. Multiplex Roofmate LG-X Dakbedekking ri+re Totaal R U-waarde

lambda(W/m*K) dikte(m) R-waarde 0,13 0,018 0,14 0,029 0,1 3,45 0,2 0,004 0,02 0,14 + 0,3 3,75 m2*k/W 1 / Rtotaal 1 / 3,75 = 0,27 W/m2K

Tabel 7.5 Opbouw en thermische kwaliteit maatregel warm-dak

Pagina | 3

Door deze nieuwe waarde door te rekenen kan het energieverlies van het dak opnieuw berekend worden. Dak

QT = (∑Ai*Ui)*GR Warm-dak Dakoppervlak QT = ( Abgg * Udak + ( Azw * Udak * 24/18 ) + A1e * Udak + A2e * Udak * GR = QT = ( 510,87 * 0,27 + ( 89,59 * 0,27 * 24/18 ) + 262,63 * 0,27 + 15,25 * 0,27 * 63,74 = 15451,41 kW/h Lichtkoepels

QT = ( Abgg * Udraam ) QT = ( 8,64 * 5,36 )

* GR = * 63,74 =

Totaal Tabel 7.6 Berekening energieverlies maatregel warm-dak

2952,01 kW/h

= 18403,42 kW/h

Winst ten opzichte van huidige situatie Door het energieverlies per maatregel te vergelijken met de huidige situatie kan bepaald worden in hoeverre het energieverlies door het dak verminderd wordt. Plat dak Huidige situatie Omgekeerd-dak constructie Dubbelwandige lichtkoepel Warm-dak constructie

Energieverlies door het dak (kW/h) 48898,34 20085,17

Verbetering per element

Verbetering totaal energieverbruik

58,92%

14,65%

47422,33

3,02%

0,75%

18403,42

62,36%

15,51%

Tabel 7.7 Overzicht vermindering energieverlies door het dak

Pagina | 4

Gevels Spouwmuurisolatie; PS-parels: Het vullen van de spouwmuur is de minst ingrijpende variant van na isoleren voor de gevels. Om te controleren of de spouwmuur geschikt is voor spouwmuurisolatie, zal de muur door een gecertificeerd bedrijf met een endoscoop gecontroleerd moeten worden voor cementresten en puin. Om de muur te kunnen vullen met spouwmuurisolatie zullen er gaten in de kruispunten van de voegen van de buitenmuur geboord worden, waardoor met behulp van slangen de spouw volgespoten kan worden met schuim, korrels of vlokken. Na het vullen van de spouw worden deze gaten weer nagenoeg onzichtbaar gemaakt. Zoals vermeldt bij in de analyse voor de bouwkundige geschiktheid van de energiebesparende maatregelen, is het gebruik van PS-parels de beste keus voor het vullen van de spouw. (Zie bijlage 5 ‘Analyse bouwkundige geschiktheid energiebesparende maatregelen’) baksteen 1300kg/m3 spouw PS-parels baksteen 1300kg/m3 ri+re Totaal R U-waarde

lambda(W/m*K) dikte(m) R-waarde 0,45 0,1 0,22 0,034 0,45

1 / 1 /

0,07 0,1

2,06 0,22 0,17 + 0,27 2,67 m2*k/W Rtotaal 2,67 = 0,37 W/m2K

Tabel 7.8 Opbouw en thermische kwaliteit maatregel spouwmuurisolatie PS-parels

Door deze nieuwe waardes door te rekenen kan het energieverlies door de gevels opnieuw berekend worden. Gevels Wand

QT = (∑Ui*Ai)*GR Spouwisolatie PS-parels QT = ( Uwand * Abgg + ( Uwand * Azw * 24/18 ) + Uwand * A1e + Uwand * A2e * GR = QT = ( 0,37 * 214,83 + ( 0,37 * 54,55 * 24/18 ) + 0,37 * 125,49 + 0,37 * 36,34 * 63,74 = 10716,04 kW/h

Dubbel glas


* GR = * 63,74 = 26803,40 kW/h

Enkel glas


* GR = * 63,74 = 16425,12 kW/h

Deur met glas

QT = ( Udg * Abgg QT = ( 2,90 * 23,43

* GR = * 63,74 =

4768,21 kW/h

* GR = * 63,74 =

1936,12 kW/h

* GR = * 63,74 =

1432,65 kW/h

Massieve deur

+ Udg * A1e ) + 2,90 * 2,36 )

QT = ( Ud * Abgg + ( Ud * Azw * 24/18 ) ) QT = ( 3,40 * 2,00 + ( 3,40 * 5,20 * 24/18 ) )

QT = ( Usch * Abgg + ) Glazen schuifdeur QT = ( 2,90 * 7,75 + )

Totaal Tabel 7.9 Berekening energieverlies maatregel spouwmuurisolatie PS-parels

= 62081,53 kW/h

Pagina | 5

HR++ beglazing HR++ beglazing zorgt in combinatie met de aanwezige houten kozijnen voor een U-waarde van 1,7 W/m2K, door deze waarde in te vullen voor de ramen met normale dubbele beglazing en de ramen met enkele beglazing kan de vermindering van het energieverlies door de gevels berekend worden. Gevels Wand PS-parels

QT = (∑Ui*Ai)*GR HR++ beglazing QT = ( Uwand * Abgg + ( Uwand * Azw * 24/18 ) + Uwand * A1e + Uwand * A2e * GR = QT = ( 1,27 * 214,83 + ( 1,27 * 54,55 * 24/18 ) + 1,27 * 125,49 + 1,27 * 36,34 * 63,74 = 36518,63 kW/h

Dubbel glas


* GR = * 63,74 = 15712,34 kW/h

Enkel glas


* GR = * 63,74 =

5369,75 kW/h

QT = ( Udg * Abgg QT = ( 2,90 * 23,43

* GR = * 63,74 =

4768,21 kW/h

* GR = * 63,74 =

1936,12 kW/h

* GR = * 63,74 =

1432,65 kW/h

Deur met glas

Massieve deur

+ Udg * A1e ) + 2,90 * 2,36 )



Totaal Tabel 7.10 Berekening energieverlies maatregel HR++ beglazing

= 65737,69 kW/h

HR+++ beglazing HR+++ beglazing zorgt in combinatie met de aanwezige houten kozijnen voor een U-waarde van 1,3W/m2K, door deze waarde in te vullen voor de ramen met normale dubbele beglazing en de ramen met enkele beglazing kan de vermindering van het energieverlies door de gevels berekend worden. Gevels Wand

QT = (∑Ui*Ai)*GR HR+++ beglazing QT = ( Uwand * Abgg + ( Uwand * Azw * 24/18 ) + Uwand * A1e + Uwand * A2e * GR = QT = ( 1,27 * 214,83 + ( 1,27 * 54,55 * 24/18 ) + 1,27 * 125,49 + 1,27 * 36,34 * 63,74 = 36518,63 kW/h

Dubbel glas


* GR = * 63,74 = 12015,32 kW/h

Enkel glas


* GR = * 63,74 =

4106,28 kW/h

QT = ( Udg * Abgg QT = ( 2,90 * 23,43

* GR = * 63,74 =

4768,21 kW/h

* GR = * 63,74 =

1936,12 kW/h

* GR = * 63,74 =

1432,65 kW/h

Deur met glas

Massieve deur

+ Udg * A1e ) + 2,90 * 2,36 )



Totaal Tabel 7.11 Berekening energieverlies maatregel HR+++ beglazing

= 60777,20 kW/h

Pagina | 6

Winst ten opzichte van huidige situatie Door het energieverlies per maatregel te vergelijken met de huidige situatie kan bepaald worden in hoeverre het energieverlies door het dak verminderd wordt. Gevels Huidige situatie Spouwmuurisolatie PS-parels HR++ beglazing HR+++ beglazing

Energieverlies door het dak (kW/h) 87424,44 62081,53 65737,69 60777,20

Verbetering per element

Verbetering totaal energieverbruik

28,99% 24,81% 30,48%

12,89% 11,03% 13,55%

Tabel 7.12 Overzicht vermindering energieverlies door de gevels

Pagina | 7

Bijlage 8 Investeringskosten per voorzieningspakket voor KDC ‘de Kleine Beer’

Investeringskosten per voorzieningspakket voor KDC ‘de Kleine Beer’ Om de investeringskosten per voorzieningspakket vast te stellen is er contact gezocht met verschillende experts op het gebied van isolatie voor platte daken, spouwmuurisolatie en beglazing. Voor de volgende maatregelen zijn de kosten onderzocht. Element Plat dak

Gevels

Maatregel  Omgekeerd-dak constructie  Dubbelwandige lichtkoepels  Warm-dak constructie  Spouwmuurisolatie, PS-parels  HR++ beglazing  HR+++ beglazing

Tabel 8.1 Maatregelen energiebesparing

Het platte dak Voor de investeringskosten van de maatregelen voor het platte dak is er contact gezocht met Koerts dakwerken bv te Oude Pekela. De gestuurde en ontvangen mails zijn toegevoegd als bijlage 9 communicatie en notulen. Omgekeerd-dak

Isolatie PIR Tegels Arbeid Dakrand Sloop Oppervlakte (m2) Lengte dakrand (m) kosten/m2 totaal kosten/m2 totaal kosten/m2 totaal kosten/m1 totaal kosten/m2 totaal Totaal pakket Dak bgg 600,46 140,06 38 € 22.817,49 27 € 16.212,43 35 € 21.016,11 2-37 -> 17,50 € 2.451,01 € 31,00 Dak 1e verdieping 262,63 68,71 38 € 9.979,90 27 € 7.090,98 35 € 9.192,01 2-37 -> 17,50 € 1.202,43 € 31,00 Dak 2e verdieping 15,25 15,62 38 € 579,42 27 € 411,69 35 € 533,67 2-37 -> 17,50 € 273,35 € 31,00 Totaal 878,34 224,39 38 € 33.376,81 27 € 23.715,10 35 € 30.741,80 2-37 -> 17,50 € 3.926,79 € 31,00 € 0,00 € 91.760,50 Warm-dak

Isolatie PIR Tegels Arbeid Dakrand Sloop Oppervlakte Lengte dakrand (m) kosten/m2 totaal kosten/m2 totaal kosten/m2 totaal kosten/m1 totaal kosten/m2 totaal Totaal pakket Dak bgg 600,46 140,06 35 € 21.016,11 27 31 € 18.614,27 2-37 -> 17,50 € 2.451,01 € 31,00 € 18.614,27 Dak 1e verdieping 262,63 68,71 35 € 9.192,01 27 31 € 8.141,50 2-37 -> 17,50 € 1.202,43 € 31,00 € 8.141,50 Dak 2e verdieping 15,25 15,62 35 € 533,67 27 31 € 472,68 2-37 -> 17,50 € 273,35 € 31,00 € 472,68 totaal 878,34 224,39 35 € 30.741,80 27 € 0,00 31 € 27.228,45 2-37 -> 17,50 € 3.926,79 € 31,00 € 27.228,45 € 89.125,48 Tabel 8.2 Berekening prijsvorming maatregel omgekeerd-dak constructie Tabel 8.3 Berekening prijsvorming maatregel warm-dak constructie

Omgekeerd-dak Warm-dak

Oppervlakte (m2) 878,34 878,34

Lengte dakrand (m) 224,39 224,39

Totale indicatieve prijs € 91.760,50 € 89.125,48

Tabel 8.4 Prijsvorming voor maatregel dakisolatie

Voor de investeringskosten van de dubbelwandige lichtkoepels is een online bij www.bouw-handel.nl een prijs gevonden. Hieruit zijn de volgende indicatieve prijzen gevonden. Dubbelwandige lichtkoepel

Aantal 6

Prijs per stuk € 158,64

Prijs totaal € 951,84

Tabel 8.5 Prijsvorming voor maatregel lichtkoepels (Bouw-handel, 2015)

Pagina | 2

Gevels Voor de investeringskosten van de spouwmuren is er contact gezocht met Smit Isolatiegroep te Muntendam. Via e-mail en in een telefoon gesprek is er gesproken over de kosten voor het na-isoleren van de spouwmuren. Hieruit zijn de volgende indicatieve prijzen per m2 geformuleerd. PUR-schuim EPS-parels Steenwolvlokken Glaswolvlokken

Oppervlakte 431,22 m2 431,22 m2 431,22 m2 431,22 m2

Indicatieve prijs € 21-23 /m2 € 15-17 /m2 € 15-17 /m2 € 15-17 /m2

Totale indicatieve prijs € 9055,62-9918,06 € 6468,30-7330,74 € 6468,30-7330,74 € 6468,30-7330,74

Tabel 8.6 Prijsvorming voor maatregel spouwmuurisolatie

Voor de investeringskosten voor de beglazing is contact opgenomen met Nico Kool Glasservice BV te Groningen. Via een telefonisch gesprek is er gesproken over de indicatieve kosten voor het plaatsen van HR++ of HR+++ glas. Hieruit zijn de volgende kosten per m2 geformuleerd. HR++ glas HR+++ glas 1)

Oppervlakte 187,94 m2 187,94 m2

Indicatieve prijs € 139 /m2 € 185 /m2

Totale indicatieve prijs € 26123,66 € 34768,90

Tabel 8.5 Prijsvorming voor maatregel HR-glas

1) Voor de HR+++ beglazing moeten naar alle waarschijnlijkheid de kozijnen worden aangepast. Hiervoor moeten in dit geval nog extra kosten in rekening gebracht worden.

Pagina | 3

Literatuur Bouw-handel. (2015). Lichtkoepels, betaalbare kwaliteit. Retrieved Juni 26, 2015, from Bouw-handel: http://www.bouw-handel.nl/lichtkoepels/koepels/vierkante-en-rechthoekigekoepels/driewandig-acrylaat-pmma

Pagina | 4

Bijlage 9 Communicatie en Notulen

Onderwerp: Vraag student omtrent onderzoek naar dakisolatiewerkzaamheden Van: Bekendam RHDK, Richard Verzonden: woensdag 24 juni 2015 14:07 Aan: [email protected] Beste meneer/mevrouw, Voor een onderzoek voor school (ik ben een student bouwkunde), ben ik op zoek naar enkele kengetallen (met name voor de kosten) voor de werkzaamheden die gepaard gaan met het verbeteren van de isolatiewaarde van de dakconstructie van een plat dak. Hierbij zoek ik met name naar de kosten en wat informatie voor de volgende methoden: 



Omgekeerd-dak-constructie: - Mogelijkheden qua isolatieplaten (dikte, materiaal, druksterkte, vochtwering) - Kosten per m2 - Kosten voor werkzaamheden/arbeid - Mogelijke kosten/invloed verhoging van de dakrand Warm-dak constructie: - Mogelijkheden qua isolatieplaten (dikte, materiaal, druksterkte, vochtwering) - Kosten per m2 - Kosten voor werkzaamheden/arbeid - Mogelijke kosten/invloed verhoging van de dakrand

Het gaat in dit geval om een gebouw uit 1980 met een plat dak op afschot op drie verschillende verdiepingen (begane grond, 1e en 2e verdieping), met respectievelijk een oppervlakte van 610m2, 260m2 en 15m2. In het dak van de begane grond zitten 6 lichtkoepels. De dakrand is zo'n 10cm hoger dan het dakoppervlak. De huidige dakopbouw is als volgt van binnen naar buiten:    

dakbalken 63x175mm h.o.h 610mm gemonteerd in een staalconstructie van dwarsbalken HE200A en hoekbalken UNP160, schegstukken dik minimaal 20mm tot maximaal 105mm, dakplaten purplex 43mm (18mm multiplex/ 25mm PUR) bitumen

De dakbitumen zijn versleten en moeten hoogstwaarschijnlijk vervangen worden. Ik hoop dat u mij hiermee verder kan helpen. Met vriendelijke groet, Richard Bekendam Student Bouwkunde Hanzehogeschool Groningen Studentnr.: 233359

Pagina | 2

Onderwerp: RE: Vraag student omtrent onderzoek naar dakisolatiewerkzaamheden Zender: Info@Koertsdakwerken [[email protected]] Verzonden: donderdag 25 juni 2015 13:24 Aan: Bekendam RHDK, Richard Beste Richard, Zie onder achter je vragen (schuingedrukt). Normaal doen we bij renovatie altijd een dakinspectie om de juiste advies en offerte te kunnen geven. In onderstaande prijzen ga ik ervan uit dat bestaande niet gesloopt hoeft te worden. Hoop dat je iets hebt aan de onderstaande prijzen cq antwoorden. Succes bij de studie. Met vriendelijke groet, Willem van der Sluis Koerts Dakwerken B.V. Holland Marsh 18 9663 AV Nieuwe Pekela tel: 0597 612 243 Fax: 0597 613 653 E‐Mail: [email protected] E‐Mail: [email protected] Internet: http://www.koertsdakwerken.nl De inhoud van dit e‐mailbericht en van de eventueel meegezonden bestanden is strikt vertrouwelijk en uitsluitend bestemd voor de geadresseerde. Gebruik van deze inhoud door anderen zonder toestemming van de afzender of de geadresseerde is onrechtmatig. This message and any other enclosed documents are strictly confidential and intended for the addressee only. Any use by others without the consent of the sender or the addressee is unlawful. Please consider the environment before printing. Denk aan het milieu red een boom! ‐‐‐‐‐Oorspronkelijk bericht‐‐‐‐‐ Van: Bekendam RHDK, Richard [mailto: [email protected]] Verzonden: woensdag 24 juni 2015 14:07 Aan: [email protected] Onderwerp: Vraag student omtrent onderzoek naar dakisolatiewerkzaamheden Beste meneer/mevrouw, Voor een onderzoek voor school (ik ben een student bouwkunde), ben ik op zoek naar enkele kengetallen (met name voor de kosten) voor de werkzaamheden die gepaard gaan met het verbeteren van de isolatiewaarde van de dakconstructie van een plat dak. Hierbij zoek ik met name naar de kosten en wat informatie voor de volgende methoden: 

Omgekeerd-dak-constructie: - Mogelijkheden qua isolatieplaten (dikte, materiaal, druksterkte, vochtwering)

Pagina | 3

-



Kosten per m2: (alleen materiaal): € 38,00/m2 (PIR isolatie 60 mm rc 2,5 m2K/W, PIR, Bitumineuze dakbedekking), indien ook tegels moeten worden gelegd € 27,00/m2 extra - Kosten voor werkzaamheden/arbeid: € 35,00/m2 - Mogelijke kosten/invloed verhoging van de dakrand: Kosten kunnen verschillen van € 2,00 tot wel 37,00/m1 duurder. Is afhankelijk van materiaal Aluminium, Zink of Stalenkap, wel of geen boeiboord vervangen Warm-dak constructie: - Mogelijkheden qua isolatieplaten (dikte, materiaal, druksterkte, vochtwering) - Kosten per m2: (alleen materiaal): € 35,00/m2 (PIR isolatie 60 mm rc 2,5 m2K/W, PIR, Bitumineuze dakbedekking), indien ook tegels moeten worden gelegd € 27,00/m2 extra - Kosten voor werkzaamheden/arbeid: € 31,00/m2 - Mogelijke kosten/invloed verhoging van de dakrand: Kosten kunnen verschillen van € 2,00 tot wel 37,00/m1 duurder. Is afhankelijk van materiaal Aluminium, Zink of Stalenkap, wel of geen boeiboord vervangen

Lichtkoepels in diverse grote's. Prijzen variabel van € 100 tot wel € 2.700,00 (electrisch etc) Het gaat in dit geval om een gebouw uit 1980 met een plat dak op afschot op drie verschillende verdiepingen (begane grond, 1e en 2e verdieping), met respectievelijk een oppervlakte van 610m2, 260m2 en 15m2. In het dak van de begane grond zitten 6 lichtkoepels. De dakrand is zo'n 10cm hoger dan het dakoppervlak. De huidige dakopbouw is als volgt van binnen naar buiten:    

dakbalken 63x175mm h.o.h 610mm gemonteerd in een staalconstructie van dwarsbalken HE200A en hoekbalken UNP160, schegstukken dik minimaal 20mm tot maximaal 105mm, dakplaten purplex 43mm (18mm multiplex/ 25mm PUR) bitumen

De dakbitumen zijn versleten en moeten hoogstwaarschijnlijk vervangen worden. Ik hoop dat u mij hiermee verder kan helpen. Met vriendelijke groet, Richard Bekendam Student Bouwkunde Hanzehogeschool Groningen Studentnr.: 233359

Pagina | 4

Notulen Bespreking voortgang afstudeerproject Datum: 05-06-2015 Tijd: 12:00 Plaats: B1 vleugel, Van Doorneveste, Groningen

Notulist: Richard Bekendam Aanwezig: Richard Bekendam Gerrit Ribberink

Notulen Het uitwerken van de deelvragen voor de scriptie gaat nog niet snel genoeg, hierom wordt er een aangepaste planning samengesteld waarmee er per week duidelijke deadlines gesteld worden. Deze wordt in wekelijks overleggen besproken. Planning is als volgt: Week 24 (08-06-2015 t/m 14-06-2015):   

Volledig afmaken deelvragen 1 t/m 4 (onderzoek en scriptie) Volledig afronden deelvraag 5 (onderzoek en scriptie) Volledig afronden deelvraag 6 (onderzoek en scriptie)

Week 25 (15-06-2015 t/m 21-06-2015):  

Volledig afronden deelvraag 7 (onderzoek en scriptie) Bijwerken en/of aanpassen deelvragen 1 t/m 6

Week 26 (22-06-2015 t/m 28-06-2015):  

Volledig afronden deelvraag 8 (onderzoek en scriptie) Bijwerken en/of aanpassen deelvraag 7

Week 27 (29-06-2015 t/m 05-07-2015): 

Afronden volledig concept scriptie inclusief eindconclusie (beantwoording van de hoofdvraag) en discussie (over inhoud en onderzoeksmethode)

Zomervakantie:  

Tekenwerk: Plattegronden, doorsnedes en detaillering Eventueel bijwerken en/of aanpassen scriptie

Pagina | 5

Bespreking voortgang afstudeerproject Datum: 12-06-2015 Tijd: 09:00 Plaats: B1 vleugel, Van Doorneveste, Groningen


Notulen De uitwerking van de scriptie tot en met de uitwerking deelvragen 1 t/m 5 wordt besproken.    







Inhoudsopgave: de uitwerking voor de individuele deelvragen hoeft niet uitzonderlijk genoemd te worden in de inhoudsopgave. Methode van onderzoek: In plaats van de deelvragen los weer te geven, moeten de deelvragen in een zin genoemd worden om zo een meer samenhangend verhaal te creëren. Het verloop van de projectfases kan uitgewerkt worden in een mind-map. Deelvraag 1: De verschillende mogelijkheden voor de reductie van energieverbruik kunnen beter in een tabel worden verwerkt om het overzichtelijker te maken, er moet naar de bijlage verwezen worden in de uitwerking van de deelvragen. Deelvraag 3: De uitwerking van deelvraag 3 kan beter in een tabel worden weergegeven. Door een kolom voor opmerkingen te integreren in de tabel kunnen bijzonderheden overzichtelijker worden weergegeven. Deelvraag 4: De uitwerking van deelvraag 4 kan beter in een tabel worden weergegeven. De opmerkingen kunnen op dezelfde manier als bij deelvraag 3 weergegeven worden. Er kan tevens worden verwezen naar de verschillende tabellen in het rapport van de bouwfysische staat in de bijlage. Deelvraag 5: Het onderzoek voor deelvraag 5 moet worden weergegeven in de vorm van een multi-criteria-analyse. Op deze manier kan een onderbouwde keuze gemaakt worden voor een bepaalde maatregel.

Vanwege persoonlijke omstandigheden is het werk aan deelvraag 6 nog niet voltooid, dit wordt doorgeschoven naar de volgende week.

Pagina | 6



Notulen De uitwerking van deelvraag 6 en 7 wordt besproken.  

Deelvraag 6: Het energieverlies kan in een taartgrafiek of verliesroos worden weergegeven. Aan deze verliesroos kan een duidelijk conclusie verbonden worden. Deelvraag 7: Vanwege persoonlijke omstandigheden is de uitwerking van deelvraag 7 nog niet af. Er wordt besproken welke combinaties er relevant zijn voor de verschillende voorzieningspakketten.

Pagina | 7



Notulen De uitwerking van deelvraag 7 en 8 wordt besproken. 



Deelvraag 7: De resultaten voor deelvraag 7 en overige deelvragen kunnen in de scriptie beter op ronde getallen worden afgerond, de manier van berekenen is niet precies genoeg om getallen achter de komma met zekerheid te kunnen garanderen. Deelvraag 8: Vanwege verplichtingen voor Bureau Noorderruimte en het studeren voor een Hertentamen is deelvraag 8 niet volledig afgerond. De uitwerkingen voor deelvraag 8 kunnen goed worden weergegeven in een grafiek waarin de kosten tegen de besparing worden afgezet.

Gerrit Ribberink geeft aan dat Richard Bekendam zijn scriptie en tekening nog eenmalig op mag sturen tijdens de vakantie voor een laatste feedback moment.

Pagina | 8



Notulen De uitwerking van deelvraag 8, opzet conclusie en werk voor in de vakantie wordt besproken. 



Deelvraag 8 en conclusie: Uit de grafiek valt heel duidelijk te lezen welke verhouding er is tussen de kosten en de besparing per element, hiermee kan ook een duidelijk en goed advies gegeven worden in de conclusie. Vakantiewerk: In de vakantie moet de scriptie worden afgerond en moet het nodige tekenwerk verricht worden. Er wordt besproken welke doorsnedes interessant/relevant zijn en welke details uitgewerkt zouden kunnen worden.

Pagina | 9

Bijlage 10 Tekeningen

50

450

110

200

40

100 70

350

100

50

450

110

200

40

100 70

350

100

100

70

100 25

90

20

9 55

60

16

100

70

100 25

90

20

9 55

60

16

700

700 50 24

18

100

25

90

20

9 55

60

16

120

110

100 70 100

120 47

100

25

90

20

9 55

60

16

110

100

70

100

700 50

41

5

18

700 50 24

18

100

70

100

25

90

20

55

60

100

70

100

25

90

20

55

60

100

70

100

25

90

20

55

60

Bijlage 11 Projectplan

Projectplan

‘Bouwkundige uitvoerbaarheid energiebesparende maatregelen voor huisvesting NOVO’

Energiebezuiniging door bouwkunde

Status: concept 2.0 Richard Bekendam Student Bouwkunde Bureau Noorderruimte Hanzehogeschool Afstudeerperiode: 2014 –2015

2 van 15

Inhoudsopgave Inhoudsopgave ........................................................................................................................................................ 3 Contactgegevens ..................................................................................................................................................... 4 1. Inleiding ............................................................................................................................................................... 5 1.1 Aanleiding ................................................................................................................................................. 5 1.2 Situering ................................................................................................................................................... 6 1.3 Probleemdefinitie ..................................................................................................................................... 7 1.4 Doelstelling ............................................................................................................................................... 7 1.5 Vraagstelling ............................................................................................................................................. 7 1.6 Afbakening................................................................................................................................................ 7 1.7 Randvoorwaarden .................................................................................................................................... 7 2. Uitvoeringsplan ................................................................................................................................................... 8 2.1 Resultaten ................................................................................................................................................... 10 3. Planning............................................................................................................................................................. 11 4. Literatuurlijst ..................................................................................................................................................... 12 Competenties ........................................................................................................................................................ 13 Bijlagen .................................................................................................................................................................. 15

3 van 15

Contactgegevens Auteur Naam: Geboortedatum: Opleiding: Studierichting: Studentnr. : NAW nr. : Tel.: E-mail:

Richard Bekendam 01-09-1989 Bouwkunde Bouwtechniek 304206 233359 06-38204924 [email protected] [email protected]

Opdrachtgever bureau Noorderruimte Naam: Tineke van der Schoor Bedrijf: Kenniscentrum Noorderruimte, Hanzehogeschool Functie: Senior-Onderzoeker Duurzaam Bouwen & Duurzame Dorpen Tel.: 06-10914989 E-mail: [email protected] Contactpersoon NOVO Naam: Bedrijf: Functie: Tel.: E-mail:

Sander Erents NOVO Projectleider onderhoud en beheer 06-37152805 [email protected]

Begeleider Hanzehogeschool Naam: Gerrit Ribberink Bedrijf: Hanzehogeschool Functie: Docent Bouwkunde Tel.: 06-14398671 E-mail: [email protected] Lezer Hanzehogeschool Naam: Bedrijf: Functie: Tel.: E-mail:

Robert Ovbiagbonhia Hanzehogeschool Docent Bouwkunde 050-5954626 [email protected]

4 van 15

1. Inleiding Het laatste deel van mijn studie bouwkunde is het afstudeeronderzoek. Dit onderzoek moet de kroon op mijn studieperiode worden. Omdat het mijn ambitie is om na mijn studie aan het werk te gaan in de werkvoorbereiding of als bouwkundig tekenaar, ben ik op zoek gegaan naar een project waarin ik werkzaamheden kan doen in die vakgebieden. Duurzaam en energiezuinig bouwen is een belangrijk thema in de bouw op dit moment, om deze reden leek het mij erg interessant om mij tijdens mijn afstuderen ook in die onderwerpen te gaan verdiepen. Zo kwam ik uit bij bureau Noorderruimte. Voor NOVO zal er onderzoek gedaan worden naar bouwkundige oplossingen voor energieproblemen door thermografische foto’s en bouwkundige opnames te maken en op zoek te gaan naar generieke urgente bouwkundige energieproblemen in de schil van 4 van hun panden. Door literatuuronderzoek, deskresearch, gesprekken met experts en productinformatie te verzamelen zal er een inventarisatie van de mogelijke oplossingen plaatsvinden. De bevindingen zullen dan uitgewerkt worden in werktekeningen, waarna er een rapport geschreven zal worden om uit te zoeken of de oplossingen toepasbaar zijn op meerdere van de panden van NOVO. Omschrijving projectpartners NOVO is een bedrijf dat zorgt voor dagopvang, werkplekken en woongelegenheden voor mensen met een verstandelijke beperking. In de provincies Groningen en Drenthe is NOVO op meer dan 80 verschillende locaties te vinden. Het hoofdkantoor is gevestigd in Groningen. EnerGQ is een bedrijf dat zich richt op energiebewustwording en energiemonitoring. EnerGQ helpt kleine en grote organisaties in binnen- en buitenland met het besparen van energie. Ook EnerGQ is gevestigd in Groningen. Projectorganisatie: Onderzoeker/afstudeerder: Richard Bekendam

Opdrachtgever bNR: Tineke van der Schoor

Contactpersoon NOVO/extern opdrachtgever: Sander Erents

Begeleider Hanzehogeschool: Gerrit Ribberink

Lezer Hanzehogeschool: Robert Ovbiagbonhia

1.1 Aanleiding Duurzaamheid en energiebesparing zijn veelbesproken onderwerpen die hoog op de agenda’s van veel bedrijven, instellingen en particulieren staan. De zorgsector (zowel “cure” als “care”) is van oudsher een sector waar op het gebied van energiebesparing flinke stappen gemaakt kunnen worden. Zo heeft Agentschap NL, in samenwerking met TNO Centrum Zorg en Bouw, berekend dat de zorgsector elk jaar 116 miljoen euro zou kunnen besparen op energie (Agentschap NL, Energie besparen in de Zorg, oktober 2010). De grootste besparing (36 miljoen euro) is te behalen in de GHZ, GGZ en jeugdzorg. Ook bij verpleeghuizen (32 miljoen euro) en verzorgingstehuizen (32 miljoen euro) en bij ziekenhuizen (16 miljoen euro) zijn forse besparingen te bereiken. Het doel van NOVO is om de energiekosten met 15% te verlagen zodat er meer middelen over blijven voor de zorgverlening. NOVO heeft daartoe een keuze gemaakt van 10 van hun locaties die onderzocht zullen worden door EnerGQ waarbij zij een energie monitoring systeem zullen gaan gebruiken. Hiernaast zullen de panden ook bouwkundig onderzocht moeten worden om ook op dat gebied de besparingen te kunnen vinden.

5 van 15

1.2 Situering Het gebouw dat onderzocht zal worden is KDC de Kleine Beer, Goeman Borgesiuslaan 373, 9722 VH, Groningen KDC de Kleine Beer Kinderdagcentrum de Kleine Beer staat in de wijk Helpman aan de Goeman Borgesiuslaan. Het is een gebouw van twee verdiepingen in de vorm van een honingraat. In KDC de Kleine Beer wordt dagbesteding verzorgt voor 48 kinderen met een verstandelijke beperking met leeftijden van 0 t/m 18 jaar. Er zijn 6 groepsruimten, elk bestemd voor vijf tot tien kinderen. Het KDC heeft twee speelruimtes, een zwembad en een gymzaal. Verder zijn er nog enkele kantoorruimtes aanwezig.

6 van 15

1.3 Probleemdefinitie NOVO wil graag 15% besparen op energieverbruik. Op meerdere gebieden is winst te halen als het gaat om energieverbruik. NOVO richt zich op 3 gebieden: bewustwording van gebruikers, installatietechniek en bouwkunde. NOVO heeft geen goed beeld hoe de bouwkundige problemen in energieverbruik op te lossen zijn en waar dus op bouwkundig vlak het meest bespaard zou kunnen worden. Om een oplossing te vinden zal er een literatuuronderzoek gedaan moeten worden om de beste meest verduurzamende aanpassingen te vinden en zo dus uit te zoeken waar op bouwkundig vlak het meest bespaard zou kunnen worden.

1.4 Doelstelling Het doel van mijn onderzoek zal zijn om NOVO te kunnen adviseren over een manier om hun energieverbruik met bouwkundige maatregelen te kunnen verkleinen. De uiteindelijke insteek is dat er oplossingen gevonden worden die tevens toe te passen zijn bij meerdere panden van NOVO in verschillende functies.

1.5 Vraagstelling Hoofdvraag: 1. Welke bouwkundige maatregelen zijn er nodig om het energieverbruik bij Kinderdagcentrum ‘de Kleine Beer’ met 15% te verlagen? Deelvragen: Literatuur onderzoek: 1. Welke bouwkundige maatregelen beschrijft de literatuur voor de reductie van het energieverbruik? 2. Op welke wijze wordt energieverbruik berekent? Empirisch onderzoek: 1. Wat is de huidige bouwkundige staat van de panden? 2. Wat is de huidige bouwfysische staat van de panden? 3. Welke energie besparende maatregelen zijn er in bouwkundige zin geschikt voor KDC ‘de Kleine Beer’? 4. Wat is het huidige energieverbruik van KDC ‘de Kleine Beer’ 5. Welk bouwkundig voorzieningspakket is er nodig voor een besparing van de energiekosten van 15% voor KDC ‘de Kleine Beer’ 6. Welke investeringskosten zijn er per voorzieningspakket voor KDC ‘de Kleine Beer’

1.6 Afbakening Om het onderzoek overzichtelijk een haalbaar te houden is het van belang dat het gekaderd wordt. Vandaar dat allereerst een keuze wordt gemaakt voor 1 pand die bouwkundig wordt onderzocht en waarvan thermografische foto’s worden gemaakt. Tevens wordt er voor gekozen om de oplossing op bouwkundig vlak te zoeken. Hierdoor wordt het onderzoek dermate afgebakend dat het binnen de gestelde tijd haalbaar is.

1.7 Randvoorwaarden De randvoorwaarden voor dit onderzoek richten zich vooral op de tijd. Het onderzoek zal onderhevig zijn aan de deadlines voor de afstudeerperiode van februari tot mei. Dit houdt dan dus in dat de inleverdatum 25 mei 2015 is.

7 van 15

2. Uitvoeringsplan Het doel van mijn onderzoek zal zijn om het meest urgente probleem in het energieverbruik te zoeken en deze te verhelpen voor mogelijk meerdere panden. Om dit te realiseren is het onderzoek verdeeld in 3 fases: literatuuronderzoek, empirisch onderzoek en uitwerking.

Projectplan

Fase 1 Literatuuronderzoek Inventarisatie bouwkundige maatregelen voor reductie energieverbruik (literatuuronderzoek, internet, casestudies)

Onderzoek naar wijze van berekening Energieverbruik

Fase 2 Empirisch Onderzoek Opname huidige staat van KDC 'de kleine beer' (Bouwkundig, bouwfysisch)

Beoordeling geschiktheid van maatregelen voor KDC 'de kleine beer'

Fase 3 Onderzoeksresultaten Conclusies samenvatten uit fase 1 en 2

Advies voor te nemen maatregelen

Fase 4 Uitwerking Tekeningen

Raming

Adviesrapport bruikbaarheid voor overige panden

8 van 15

In eerste instantie zal er in gesprek met de beheerder van NOVO een afweging gemaakt worden tussen de panden om op die manier de keuze van de panden te beperken. Hierna zal het meest relevante pand uitgekozen worden om verder uit te werken. Fase 1 Literatuuronderzoek: Voor fase 1 van het afstudeeronderzoek zullen er twee deelvragen centraal staan: 1. Welke bouwkundige maatregelen beschrijft de literatuur voor de reductie van energieverbruik? 2. Op welke wijze wordt energieverbruik gemeten? Allereerst zal er een inventarisatie gemaakt worden van bestaande bouwkundige maatregelen voor de reductie van energieverbruik. Dit zal gebeuren doormiddel van: Literatuuronderzoek Case-studies Deskresearch Hierbij zal er voornamelijk gekeken worden naar de schil van de gebouwen. Ten tweede zal er gezocht worden naar de manier waarop energieverbruik gemeten wordt, en zal hiervan een uitwerking volgen gericht op KDC ‘de Kleine Beer’. Uit deze uitwerking zal dan herleid worden waar de grootste besparing op energieverbruik gehaald kan worden, waarna het energieverbruik opnieuw kan worden berekend met de mogelijke aanpassingen. Fase 2 Empirisch onderzoek: Voor fase 2 van het afstudeeronderzoek zullen er 6 deelvragen centraal staan: 1. Wat is de huidige bouwkundige staat van de panden? 2. Wat is de huidige bouwfysische staat van de panden? 3. Welke energie besparende maatregelen zijn er in bouwkundige zin geschikt voor KDC ‘de Kleine Beer’? 4. Wat is het huidige energieverbruik van KDC ‘de Kleine Beer’ 5. Welk bouwkundig voorzieningspakket is er nodig voor een besparing van de energiekosten van 15% voor KDC ‘de Kleine Beer’ 6. Welke investeringskosten zijn er per voorzieningspakket voor KDC ‘de Kleine Beer’ Om een goede analyse van het betreffende pand te kunnen maken, zullen er een aantal zaken met betrekking tot de huidige staat van het pand onderzocht moeten worden. Het bestuderen van de bouwkundige staat Een berekening voor RC-waardes Een berekening voor U-waardes Thermografisch onderdoek, doormiddel van thermografische foto’s Een gebrektekening (wat moet er behouden worden, wat moet vervangen worden) Het huidige energieverbruik van KDC ‘de Kleine Beer’ (zie ook deelvraag 2 van fase 1) Door het vinden van de bovenstaande gegevens zal het mogelijk worden om de gewenste bezuiniging van 15% te kunnen weergeven. Fase 3 Onderzoeksresultaten De conclusie uit de onderzoeken van fase 1 en 2 zullen overzichtelijk samengevat moeten worden om in fase 4 een goede uitwerking te kunnen vervolgen. Tevens zal er een adviesrapport opgesteld moeten worden waarin een onderbouwde keuze gemaakt wordt voor een of meerdere bouwkundige maatregelen waarmee de energiebezuiniging tot stand komt. Fase 4 Uitwerking: De maatregelen zullen worden uitgewerkt in tekeningen (plattegronden en doorsneden op DO + enkele relevante details). Naar aanleiding van deze tekeningen moet er een raming gemaakt worden van de aanpassingen zoals deze beschreven worden. Hiernaast zal een onderbouwde inschatting worden geleverd in welke mate deze oplossingen bruikbaar zijn bij de andere panden van NOVO. Deze uitwerkingen zullen in een adviesrapport worden samengevoegd.

9 van 15

2.1 Resultaten Op te leveren producten: 1. Het onderzoek naar bestaande bouwkundige maatregelen voor reductie van energieverbruik. 2. Uitwerkingen voor de berekeningen van het energieverbruik. 3. Raming van aanpassingen die uit het onderzoek volgen. 4. Adviesrapport over de keuze voor de bouwkundige oplossingen. 5. tekeningen (plattegronden op DO, Doorsnedes op DO en relevante details).

10 van 15

3. Planning Een volledige projectplanning is toegevoegd als bijlage 1. Hieronder volgen de belangrijkste deadlines. 8 september 2014 16 september 2014 25 september 2014 31 oktober 2014 3 november 2014 12 december 18 december Januari 2015 6 Februari 2015 Februari/Maart 2015 Maart/April 2015 April 2015 April/mei 2015 25 Mei 2015 8 juni – 19 juni 2015

Start afstuderen Inlevermoment eerste opdrachtvoorstel commissie voorwas Inlevermoment tweede opdrachtvoorstel commissie voorwas Inlevermoment derde opdrachtvoorstel commissie voorwas Goedkeuring commissie voorwas Inlevermoment eerste projectplan Peiling Thermografisch onderzoek Inlevermoment tweede projectplan Fase 1 Literatuuronderzoek Fase 2 Empirisch onderzoek Fase 3 Onderzoeksresultaten Fase 4 Uitwerking Inlevermoment afstudeerverslag Verdediging

11 van 15

4. Literatuurlijst De eerste verkenning: De tot nu toe gebruikte literatuur/websites: Toolkit duurzame woningbouw Toolkit bestaande bouw Afstudeerverslag ‘Energieconcept Selwerderhof’ www.novo.nl www.bouwbesluitonline.nl De te verwachten literatuur/websites: Toolkit duurzame woningbouw Toolkit bestaande bouw http://www.rvo.nl/onderwerpen/duurzaam-ondernemen/gebouwen/energieprestatie-nieuwbouw-epn http://www.rvo.nl/sites/default/files/Handboek%20gemeenten%20Energie%20prestatie%20gebouwen.pd f www.bouwbesluitonline.nl www.isover.nl www.kingspanunidek.nl www.isobouw.nl www.kenniscentrumduurzaambouwen.nl www.duurzaambouwen-online.nl

12 van 15

Competenties Motivatie Energiezuinig en duurzaam bouwen zijn aansprekende onderwerpen in de huidige bouwwereld, vandaar dat het mij interessant leek om mijn afstudeeropdracht hieraan te wijden. Na enige tijd gezocht te hebben kwam ik hiervoor uit bij bureau Noorderruimte, hier vond ik via enkele doorwijzingen het project van Tineke van der Schoor bij NOVO. Om mij enigszins bij mijn eigen vakgebied van bouwkunde, in de zin van tekenwerk en werkvoorbereiding, te houden, heb ik ervoor gekozen mij te gaan richten op de bouwkundige maatregelen voor energiebesparing en dit dan uit te gaan tekenen.

Nr. BWK01 Niveau 3

Competentie Ontwikkelen projectdefinitie

BWK02 Niveau 3

Alternatieve en varianten opstellen en beoordelen in de ontwerpfasen VO en DO Bestek- en indieningsgereed maken projectinformatie Evalueren en terugkoppelen van de projectgegevens

BWK03 Niveau 2 BWK07 Niveau 2

BWK09: A01 Niveau 3

Denken in modellen, systemen en processen

Activiteiten De wensen van de opdrachtgever zijn vertaald tot een set van uitgangspunten en randvoorwaarden Advies en informatie inwinnen bij deskundigen Bouwtechnisch en bouwfysisch onderzoek Overleg met externe specialisten Alternatieven en varianten opstellen op de bestaande situatie Voorkeursalternatieven kiezen Maken van werktekeningen van de aanpassingen Maken van werktekeningen van de aanpassingen Opstellen van een kostenindicatie voor het uitvoeren van de alternatieven Analyseert het proces en vertaalt dit op hoofdlijnen op verschillende aandachtgebieden Verzamelt alle relevante projectgegevens t.b.v. documentatie van de procesgang in de breedste zin van het woord Is in staat relevante projectinformatie te verzamelen, te selecteren en te bundelen ten behoeve van een archief. Definiëren en analyseren van probleemsituaties Onderzoek doen Ontwikkelen van een stappenplan voor het verhelpen van het meest urgente energieprobleem Conceptueel en strategisch denken

Producten Projectplan Planning Onderzoek -

-

Cijfer

Tekeningen Conceptvorming Alternatieven voor huidige situatie Tekeningen Globale kostenraming Conceptvorming Adviesrapport Conclusierapport van literatuur- en empirisch onderzoek

Projectplan Conceptvorming

13 van 15

BWK10: A03 Niveau 3

Projectmatig werken

BWK11: A04 Niveau 3

Veilig-, duurzaam- en kwaliteitsbewust handelen

-

BWK12: SC01 Niveau 3


Communiceren (mondeling en schriftelijk)

Leiding geven (leiding en/of begeleiding geven)


Samenwerken

BWK15: Z01+Z02 Niveau 3

Zelfverantwoordelijk werken en leren

-

Bedenken van nieuwe oplossingsstrategiën, deze toepassen en op hun effectiviteit beoordelen Een belangrijke bijdrage leveren aan het projectplan Actief deelnemen aan project gerelateerde overleggen Een projectplanning opzetten Rekening houden met geldende normen aangaande duurzaam bouwen Inspelen op het gewenste binnenklimaat behorende bij een bepaalde functie Opzetten van een gestructureerde presentatie die aansluit bij het doel en de behoeften van de doelgroep Vakinhoudelijke discussie aangaan met publiek Professioneel communiceren met (externe) partners Zorgt voor agenda Leidt de agenda in, bewaakt de agenda Geeft structuur aan bijeenkomsten door de hoofdlijnen vast te houden en belangrijke punten regelmatig samen te vatten Zorgt dat besluiten genomen worden Zorgt dat afspraken genotuleerd worden Concrete afspraken maken Aanwezig zijn op afgesproken momenten Feedback geven en open staan voor feedback Adequaat deelnemen aan vergaderingen Initiatief tonen en voorstellen doen tijdens het project Rekening houden met anderen zonder eigen belang te verliezen Zelfstandig competentieontwikkeling vormgeven Zelfkritisch reflecteren op eigen aanpak en uitvoering Zelfstandig kunnen functioneren in onderzoek

-

Projectplan Planning

-

Conceptvorming

-

Eindpresentatie

-

Notulen

-

Reflectieverslag

-

Reflectieverslag Eindbeoordeling (op competenties)

14 van 15

Bijlagen

15 van 15

Bijlage 1. Literatuuronderzoek. Bouwkundige maatregelen voor de reductie van het energieverbruik

Recommend Documents