Bewortelingsonderzoek eiken langs de Middachter Molenbeek

HANHART CONSULT

ingenieursbureau voor eco-hydrologisch en bodemkundig advies

Bewortelingsonderzoek eiken langs de Middachter Molenbeek

In opdracht van: Landgoed Middachten 3 september 2010

Foto op voorpagina: Zicht op de eikenlaan met 300 jaar oude eiken

Colofon Hanhart Consult Ingenieursbureau voor eco-hydrologisch en bodemkundig advies van Hogendorplaan 18, 7241 HG Lochem telefoon: 0573 – 280 264 e-mail: [email protected] internet: www.hanhartconsult.nl Hanhart Consult maakt onderdeel uit van de Ecopartners. U bent van harte welkom om ons te bezoeken op www.ecopartners.nl Projectnummer: Projecttitel: Opdrachtgever: Contactpersoon: Auteurs: Datum:

0736 Bewortelingsonderzoek eiken langs de Middachter Molenbeek Landgoed Middachten dhr. Age Fennema ir. Karel Hanhart, ing. Geert Maljaars 3 september 2010

INHOUDSOPGAVE 1.

INLEIDING .................................................................................................................................... 1 1.1. 1.2. 1.3.

2.

RESULTATEN ............................................................................................................................... 2 2.1. 2.2. 2.3.

3.

Doel van het bewortelingsonderzoek ...................................................................................... 1 Methode veldonderzoek .......................................................................................................... 1 Leeswijzer ............................................................................................................................... 1

Bodemopbouw ........................................................................................................................ 2 Huidige waterpeilen ................................................................................................................ 2 Huidige beworteling ............................................................................................................... 2

EFFECTEN ..................................................................................................................................... 3 3.1. Effect op grondwaterstand in de boorpunten .......................................................................... 3 3.2. Effecten op ca. 300 jaar oude eiken op de kade langs de buitengracht .................................. 3 3.3. Effecten op de jonge eiken en elzen in de strook tussen de Middachter Molenbeek en het grasland: .............................................................................................................................................. 4 3.4. Effecten op tuin en voormalige jachtopzichterwoning: .......................................................... 5

4.

CONSEQUENTIES VOOR HET INRICHTINGSPLAN .............................................................. 6

Bijlage 1: Kaart meetpunten bewortelingsonderzoek eiken landgoed Middachten Bijlage 2: Tabel worteldiepten eiken Bijlage 3: Boorstaten

Bewortelingsonderzoek eiken Middachter Molenbeek

i

Hanhart Consult, Lochem

Bewortelingsonderzoek eiken Middachter Molenbeek ii


1. INLEIDING

1.1.

Doel van het bewortelingsonderzoek

Als onderdeel van het project “Integraal inrichtingsplan Middachter bronbossen” en naar aanleiding van de gestelde vragen tijdens de presentatie van het inrichtingsplan Middachterbroek en de Ellecomse polder naar de effecten van de peilverhoging van de Middachter Molenbeek op de vitaliteit van de eiken langs de Middachter Molenbeek en buitengracht is door Hanhart Consult een bewortelingsonderzoek uitgevoerd. Het onderzoek heeft tot doel de effecten van de stijging van de grondwaterstand op de hier aanwezige eiken in beeld te brengen. 1.2.

Methode veldonderzoek

De beworteling is in de boorprofielen onderzocht en geclassificeerd als +++, ++ en +. Vervolgens zijn de maaiveldhoogten ter plaatse van de boringen ingemeten ten opzichte van NAP met behulp van de waterpas. De ligging van de boorpunten zijn weergegeven in bijgaande kaart (zie Bijlage 1).

1.3.

Leeswijzer

In hoofdstuk 2 worden de resultaten van het bewortelingsonderzoek getoond: de bodemopbouw, gemeten grondwaterstanden en beworteling. In hoofdstuk 3 worden de verwachte effecten aangegeven voor de 300 jaar oude eiken op de kade langs de buitengracht en de jongere eiken en elzen op de bosstrook tussen de Middachter Molenbeek en de A-watergang. Daarnaast wordt ingegaan op de effecten op de voormalige jachtopzichterswoning en aangrenzende tuin. In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de consequenties voor het inrichtingsplan.

Bewortelingsonderzoek eiken Middachter Molenbeek 1


2. RESULTATEN

2.1.

Bodemopbouw

De bodemopbouw kan als volgt globaal worden omschreven. Onderin het boorprofiel is veen aanwezig, afgedekt met een klei- of leemlaag behorende tot de oorspronkelijke bodem van het Middachterbroek.. Hierop bevindt zich opgebracht grindrijk zand (hellingafspoelingsmateriaal) dat waarschijnlijk vanaf de hogere delen in het landgoed is aangevoerd voor het opghogen van het oorspronkelijke maaiveld. De boorbeschrijvingen zijn weergegeven in Bijlage 3.

Figuur 1: Boring B5 in de kade van de buitengracht 2.2.

Huidige waterpeilen

De gemeten grondwaterstanden zijn weergegeven in Bijlage 2. Hier op te zien de grondwaterstand tijdens de meting vrijwel overeen komt met de geschatte GLG. De geschatte GHG is meestal ca. 0,3 tot 0,4 m. hoger. De reductieverschijnselen zijn echter zo vaag, dat er vanuit wordt gegaan dat het grondwater door de ontwaterende werking van de op ca. 5 m. afstand gelegen Middachter Molenbeek snel uitzakt tot het GLG-niveau. Het waterpeil van de Middachter Molenbeek bedroeg tijdens de meting NAP +8,56 m. Het waterpeil van de buitengracht bedroeg NAP +9,52 m. Uit de gemeten grondwaterstanden blijkt dat de grondwaterstand vooral wordt bepaald door het peil van de Middachter Molenbeek. Het grondwater ter hoogte van de oude eiken bovenop de kade van de buitengracht bolt ca. 0,2 – 0,4 m. op boven het peil van de Middachter Molenbeek. 2.3.

Huidige beworteling

In de boorprofielen is te zien dat de eiken ongeveer tot op het niveau van de geschatte GLG wortelen. meten grondwaterstand wortelen De beworteling bji de oude eik bij B5 vormt een uitzondering. De wortels onder het GLG niveau waren echter zwart, hetgeen er op duidt dat de GLG bepalend is voor beworteling. In een aantal van de boorpunten bevindt zich ter hoogte van de GLG een lemige of venige laag, waarin zich een hoge concentratie aan wortels bevindt.



3. EFFECTEN

3.1.

Effect op grondwaterstand in de boorpunten

Volgens het inrichtingsplan van het waterschap wordt het waterpeil in de Middachter Molenbeek verhoogd van ± 8.50 tot ± 9.00 m + NAP. Dit betekent een verhoging van de GLG met ca. 50 cm. (zie Bijlage 2)

3.2.

Effecten op ca. 300 jaar oude eiken op de kade langs de buitengracht

Door de verhoging van de grondwaterstand zal het wortelstelsel van de oude eiken op de kade ca. 0,1 m. tot 0,5 m. onder water komen te staan (bij B5: 0,9 m.). Dit deel van het wortelstelsel zal naar verwachting gaan rotten en afsterven. Bij de meeste boorpunten was bevonden zich juist boven het GLG niveau een grote concentratie wortels in de hier aanwezige veenlaag. De vitaliteit van de 300 jaar oude eiken is matig tot slecht (zie Figuur 2). Er moet veel worden gesnoeid om dode takken te verwijderen. Door de stijging van de grondwaterstand zullen de bomen op een hoger niveau wortels moeten aanmaken en verliezen zij de wortels in de voedselrijke veenlaag. Op basis van het bewortelingsonderzoek moet daarom worden geconcludeerd dat de 300 jaar oude en weinig vitale eiken zich niet zullen kunnen aanpassen aan de hogere grondwaterstanden. Een geleidelijke verhoging van de grondwaterstand met stapjes van 10 cm per 5 jaar biedt in dit geval geen uitkomst omdat de meeste eiken preferentieel wortelen in de veenlaag die zich juist boven de huidige GLG bevindt. Op de kaart van het inrichtingsplan is deze bosstrook daarom aangegeven als “risico op afsterven”. In het plan is rekening gehouden met het rooien en planten van jonge eiken. Wanneer de eigenaar de oude eiken wenst te behouden. dient te worden afgezien van de peilverhoging van de Middachter Molenbeek. Dit betekent tegelijk dat het waterpeil in de bermsloot van de snelweg niet kan worden opgehoogd.



Figuur 2: Onderaanzicht van de oude eiken

3.3.

Effecten op de jonge eiken en elzen in de strook tussen de Middachter Molenbeek en het grasland:

Op basis van het bewortelingsonderzoek kan worden geconcludeerd dat de vitaliteit van deze jonge bomen sterk zal afnemen, doordat ongeveer 0,4 – 0,7 m. beworteling zal afsterven. Aanbevolen wordt om deze bomen af te zetten, zodat zij opnieuw kunnen uitlopen. Met aannemer Wim Smies van Ebola is de locatie bezocht. Hij schat de kosten voor afzagen van de bomen, afvoeren van stammen en versnipperen en afvoeren van de takken op ca. € 6.000 per ha. De opbrengst van stammen en snippers op ca. € 2.000 per ha. De netto kosten worden geraamd op € 4.000 per ha. uiteraard afhankelijk van de prijzen van hout en snippers op het moment van verkoop. Met een grootte van 0,38 ha. worden de kosten in het inrichtingsplan geraamd op € 1520.



Figuur 3: Bosstrook met jonge eiken en elzen

3.4.

Effecten op tuin en voormalige jachtopzichterwoning:

Naar aanleiding van de vragen van het bewoners van Ellecom heeft Haskoning nogmaals nauwkeurig gekeken naar de effecten van de peilverhoging op de tuinen en gebouwen in het projectgebied. Hieruit is gebleken dat de opbolling van het grondwater zodanig is dat problemen met opkruipend vocht in de woning zullen toenemen, vergelijkbaar aan de situatie voor de jaren ‘80. voordat de beken en sloten zijn uitgediept. De bewoners zijn inmiddels 30 jaar gewend aan de huidige betere situatie. De peilverhoging zal tevens consequenties hebben voor de bomen en planten in de tuin. In het inrichtingsplan is daarom deze woning aangegeven als “risico op wateroverlast”. In het plan is geld opgenomen voor de aanleg van drainage rondom de woning en in de tuin. Naar verwachting kunnen de effecten hiermee voor een groot deel worden voorkomen.



4. CONSEQUENTIES VOOR HET INRICHTINGSPLAN Gezien de nabijheid van de Middachter Molenbeek zal het niet verondiepen van de Middachter Molenbeek leiden tot een minder sterke toename van de kwel in het westelijke deel van het Kooibos. Het verondiepen van de Parallelsloot en zijsloten is echter het belangrijkste voor het herstel van deze bronnen. Wanneer de kop van de Middachter Molenbeek tot aan de bosstrook wat minder sterk wordt verondiept, en langs de kade van de buitengracht wordt afgezien van verondieping kunnen de bomen overleven en zijn de effecten op de woning en tuin acceptabel, terwijl het effect op de bronnen toch een aanzienlijk blijft.



BIJLAGEN





Bijlage 1: Kaart meetpunten bewortelingsonderzoek eiken landgoed Middachten





Bijlage 2: Tabel worteldiepten eiken Punt

Maaiveld

Waterpeilen Huidige gws m. + NAP

Geschatte GLG m. + NAP

Geschatte GHG m. + NAP

Huidig wp Mid. Molenbeek m. + NAP

huidig wp buitengracht m + NAP

Opbolling grondwater tov. Mmbeek

Bosstrook met jonge elzen en eiken B1 9,63 8,53 B2 9,45 8,50 B3 9,61 8,61

8,53 8,35 8,61

8,83 8,60 8,91

8,56 8,56 8,56

9,52 9,52 9,52

-0,03 -0,06 0,05

Kade met 300 jaar oude eiken B4 9,89 8,74 B5 * 10,55 8,80 B6 10,71 8,76 B7 9,75 8,45 B8 11,21 8,96

8,74 8,75 8,71 8,45 8,81

8,99 9,15 9,11 8,95 9,11

8,56 8,56 8,56 8,56 8,56

9,52 9,52 9,52 9,52 9,52

0,18 0,24 0,20 -0,11 0,40

m. + NAP

Beworteling Maximale worteldiepte m. + NAP

Verschil worteldiepte huidige gws

Verschil beworteling GLG

Verschil beworteling GHG

Effecten Toekomstig wp Mid. Molenbeek m. + NAP

toekomstige GLG m. + NAP

Verschil worteldiepte toekomstige gws

8,63 8,55 8,41

0,10 0,05 -0,20

0,10 0,20 -0,20

-0,20 -0,05 -0,50

9,06 9,06 9,06

9,03 8,85 9,11

-0,40 -0,30 -0,70

8,69 8,35 8,71 8,45 9,21

-0,05 -0,45 -0,05 0,00 0,25

-0,05 -0,40 0,00 0,00 0,40

-0,30 -0,80 -0,40 -0,50 0,10

9,06 9,06 9,06 9,06 9,06

9,24 9,25 9,21 8,95 9,31

-0,55 -0,90 -0,50 -0,50 -0,10

* onderste deel wortelstelsel zwart en deels verrot





Bijlage 3: Boorstaten BOORSTAAT Namen karteerders:

Geert Maljaars Datum: Gebied: Wortelonderzoek Middachten Locatie:In strook tussen Middelste beek en sloot waterschap, aan het begin Gewas, boomsoorten en/of vegetatie: eik, els, braam (plantafstand: eik: 2,5m - 2rijen, els: 2m, 1 rij

18-8-2010

Boring:

B1

DIEPTE in cm

WORTELS

VERGRAVEN

DIVERSEN

HOR. SYMBOOL

-2

0

0

10

A

10

30

30

KLEUR

VLEKKEN TEXTUUR reduc- roest overig tie

ORG. KALK pH STOF KLASSE

RIJPINGSGRAAD

onverteerd blad

++

bruin

lemig, organische toplaag

+

A

zwart

idem, maar meer organische stof

++

80

C

grijsbruin

leem, brokkelig, geen zand, wel puin

+

4,4-4,7

brokkelig

80

100

C

grijsbruin

+

4,4-4,7

smeuiig

100

200

D

zwart

++

4,7-5,0

boormethode: Edelmanboor Geschatte GHG (cm -mv): Geschatte GLG (cm -mv): Geschatte fluctuatie (cm): Maximale beworteling (cm -mv):

x

brokken smeuiige leem met puinresten. Ook met organisch materiaal. Vanaf 100cm grijs veen, structuur goed zichtbaar, niet nauwelijks veraard

x

? 100-110 100


Actuele grondwaterstand (cm -mv): Slootwaterstand (cm -mv): Vochtig tot (cm -mv): Geschatte Kz (cm):

++ 4,4

110

brokkelig

+

brokkelig

++ ++, tussen 40-60 dikke wortels, 60-80 dun + tot 100 cm

Geschatte vroegere GHG (cm -mv): Geschatte vroegere GLG (cm -mv): Geschatte vroegere fluctuatie (cm): Maximale vroegere beworteling (cm):


BOORSTAAT

Geert Maljaars B2 Namen karteerders: Datum: 18-8-2010 Boring: Gebied: Middachterbroek Locatie:In midden van strook tussen Middelste beek en sloot waterschap Gewas, boomsoorten en/of vegetatie: brandnetel, braam, eik, els (plantafstand: eik 2m, 2rijen, els: ontbreken een beetje, her en der een individu, staan tussen eiken, 1 rij DIEPTE in cm

-3

0

0

10

HOR. SYMBOOL

A

KLEUR


zwart

onverteerd blad

++

lemig, organische toplaag

++

leem, som in grote brokken, met roestvlekjes en wat organische stof, van 4060 met puin grof, leemarm zand met veel organische stof grof leemarm zand met roest en reductievlekken

RIJPINGSGRAAD

4,4

++

brokkelig

++

C

bruingrijs

65

85

C

zwart

85

110

bruin

110

155

zwart

veen

4,7-5,0 op 130

155

190

zwart

venig leem/lemig veen

4,7-5,0 op 160

leem

5,0-6,0 op 190

grijs


x

x

x

80 / 90 110 90



+

brokkelig

65

x

WORTELS

VERGRAVEN

DIVERSEN

++

10

190

x


+

4,4

+++, hoge concentratie aan wortels geen

105 90 / 100



BOORSTAAT

Geert Maljaars Namen karteerders: Datum: Gebied: Wortelonderzoek Middachten Locatie:In strook tussen Middelste beek en sloot waterschap, einde Gewas, boomsoorten en/of vegetatie: eik, els, braam, brandnetel, plantafstand: eik: 2m, 2rijen, els: 2m, 1rij

18-8-2010

Boring:

B3

DIEPTE in cm

WORTELS

VERGRAVEN

DIVERSEN

HOR. SYMBOOL

KLEUR


-3

0

0

40

40

75

lichtbruin

75

100

bruin

leem, met organische stof

100

120

bruin

leem, zacht + nat op 120, felle roestvlekjes + grind (3cm dik)

120

150

zwart

veen, onveraard

A

donkerbruin



RIJPINGSGRAAD

onverteerd blad

++

+

zandige klei met organische stof + puin

++

+

matig fijn lemig zand met puin

70 100 30 120



+ tussen 40-75 bijna niets brokkelig

++, hogere concentratie

zacht + smeuiig +, tot ongeveer 120 cm, weinig wortels weinig wortels

100



BOORSTAAT

Geert Maljaars Namen karteerders: Gebied: Wortelonderzoek Middachten Locatie:Aan zijde Middelste beek, onderaan talud Gewas, boomsoorten en/of vegetatie: Eik (plantafstand 4m, 2 rijen), bochtige smele DIEPTE in cm

HOR. SYMBOOL

KLEUR


Datum:


-6

-5

onverteerd blad

++

-5

0

humuslaagje/half verteerd blad

++

0

30

grof zandige klei met organische stof

+ +

A

bruin

30

55

C

lichtbruin

x

droog, lemig zand met iets organische stof + grind

55

70

C

gelig

x

droog, lemig zand, geen organische stof

70

110

D

roodbruin

x

horde droge klei met roestvlekken

110

150

zwart


4,4

120


B4

WORTELS

VERGRAVEN

DIVERSEN

++

vochtig maar wel korrelig los, droog

++ ++ iets/weinig

4,4-4,7 op 80 5,0 op 130


Boring:

++

veen

90 115

RIJPINGSGRAAD

20-8-2010

115

++ tot 120 cm



BOORSTAAT

Namen karteerders: Gebied: Wortelonderzoek Middachten Gewas, boomsoorten en/of vegetatie: Eik DIEPTE in cm

HOR. SYMBOOL

KLEUR

A

donkerbruin

0

20

20

50

50

100

100

160

bruin

160

220

grijs

Geert Maljaars Locatie:Aan zijde buitengracht

VLEKKEN TEXTUUR reduc- roest overig tie organische toplaagje

bruin C

lemig zand + organische stof lemig zand, zonder organische grond, met grind

lichtgeel/grijs


x

zandige leem met roest 150-160 met puin zandige klei, grindrijk, wortels aanwezig, veel kleine dode wortels, enkele levende

x

140 180 40 220



Datum:

ORG. KALK pH STOF KLASSE +++

4,4

+

RIJPINGSGRAAD

5,0-6,0

175 170

Boring:

B5

WORTELS

VERGRAVEN

DIVERSEN

stevig

++

0-170 opgebracht

stevig

++

materiaal

los

weinig

stevig +

20-8-2010

stevig

weinig op 150-160 iets +



BOORSTAAT

Geert Maljaars Namen karteerders: Gebied: Wortelonderzoek Middachten Locatie:zijde middelste beek, bovenaan talud eiken, bochtige smele, hulst, braam Gewas, boomsoorten en/of vegetatie: DIEPTE in cm

HOR. SYMBOOL

KLEUR


0

25

A

zwart

25

65

C

donkerbruin

65

110

C

x

110

155

C

x

zandig, organische toplaag zandige klei, beetje vochtig, maar wel brokkelig, met organische stof en grind lemig zand met roest en iets organische stof + grind lemig zand, weinig roest en minder organische stof, veel grind

155

190

C

x

lemig zand met roest en puin en grind

190

200

200

220

220

240

Datum:

ORG. KALK pH STOF KLASSE ++

4,4


WORTELS

VERGRAVEN

DIVERSEN

++

(+)

+ (+) +, iets meer wortels, maar niet veel 4,4-4,7

++, hoge concentratie geen

venige leem


B6

++

veen

160 / 170 200 40 200

stevig

Boring:

+

klei met roestvlekken zwart

RIJPINGSGRAAD

20-8-2010


5,0

195 190

geen



BOORSTAAT

Geert Maljaars Namen karteerders: Gebied: Wortelonderzoek Middachten Locatie:Aan zijde middelste beek, onderste rij bomen Gewas, boomsoorten en/of vegetatie: eik, braam, bochtige smele DIEPTE in cm

HOR. SYMBOOL

KLEUR

-5

0

0

25

C

bruingrijs

25

70

C

bruin

70

100

C

bruin

100

125

C

bruin



strooisellaag

++

lemig zand met klein beetje organische stof klei, uitgedroogd, zeer los, vrij veel wortels aanwezig, maar niet echt geconcentreerd

(+)

x

harde klei met roestvlekjse

x

klei, smeuiig, licht vochtig, op 120-130 overgang naar veen, hier hoge concentratie aan wortels

Datum:

RIJPINGSGRAAD

20-8-2010

Boring:

B7

WORTELS

VERGRAVEN

DIVERSEN

++ 4,0-4,4

++ ++ ++

6,0

++ / +++

kalk aanwezig, meest tussen 110-120 125

160

zwart


7,0 op 130

veen

80? 130 130



130 110 20



BOORSTAAT

Karel Hanhart Namen karteerders: Gebied: Wortelonderzoek Middachten Locatie:Aan zijde van buitengracht, bovenop talud eik, rhododendron, bochtige smele Gewas, boomsoorten en/of vegetatie: DIEPTE in cm

HOR. SYMBOOL

KLEUR


0

20

A

zwart

20

180

BC

bruin

180

240

C

grijsbruin

x

240

270

grijs

x


x

strooisellaag, veel wortels slecht gesorteerd, lemig zand met grind (tot 4 cm dikte), onderin hard

x

idem, vochtig

Datum:

ORG. KALK pH STOF KLASSE ++

4,0

200



Boring:

B8

WORTELS

VERGRAVEN

DIVERSEN

++ +

5,0

zandige grindrijke leem

210 240

RIJPINGSGRAAD

20-8-2010

tot 200 heel weinig haarwortels geen

225 210 15



Bewortelingsonderzoek eiken langs de Middachter Molenbeek

Recommend Documents