Bevernieuwsbrief (juli 2013)

Bevernieuwsbrief

(juli 2013)

Inhoud  Bevermonitoring o Dijle en Laan monitoring o Maasmonitoring  Bever duikt op in Lokeren  Bever nu ook in Lebbeke  Opmerkelijke beverwaarnemingen in Vlaanderen  Wolf in Nederland  Tentoonstelling in Maascentrum de Wissen  Waarnemingen  Contact Het is lang geleden sinds de vorige bevernieuwsbrief maar in tussentijd hebben de bevers niet stil gezeten. Jullie worden uitgenodigd voor de volgende zomermonitoringen en een aantal berichten die via andere kanalen (www.natuurberichten.be) verschenen worden jullie via deze weg meegedeeld. Verder is er momenteel een tentoonstelling over bevers die gratis te bezoeken is en had de eerste doodgereden (vermoedelijke) wolf in Nederland een verassing in petto. Bevermonitoring Net zoals vorig jaar zullen er ook dit jaar avondobservaties plaats vinden. Het doel van deze avondobservaties is nagegaan hoeveel bevers er aanwezig zijn en of er voortplanting plaats vond om zo een schatting te maken van de populatie. U helpt mee met het verzamelen van vergelijkingsmateriaal en op deze manier kan er nagegaan worden of er meer of minder dieren aanwezig zijn ten opzichte van vorige jaren. Deze gegevens kunnen ook gebruikt worden binnen het Onderzoek naar de bever in België. Voor uzelf is het een goede kans om eens kennis te maken met deze fascinerende dieren en ze (hopelijk) eens in levende lijve te kunnen bekijken. Wat breng ik best mee? - Verrekijker en/of fototoestel - Stevig schoeisel (laarzen of wandelschoenen), - Donkere, mugdichte kledij (lange mouwen, lange broek,…) - Een zaklamp voor de terugweg - Schrijfgerief - Antimuggen middel - (eventueel een stoeltje, al laat de vegetatie gebruik hiervan niet altijd toe) Wat moet ik doen? Het doel is om door middel van avondobservatie op een aantal punten nagaan of de plaatselijke bevers nog aanwezig zijn en te kijken of deze jongen hebben om zo een schatting te kunnen maken van de populatie. U positioneert zich op de aangewezen plaats en wacht. Hoe stiller u bent, hoe meer kans dat, als er een bever komt, deze u niet opmerkt en zich goed laat bekijken. U noteert het uur waarop u de waarneming doet en het aantal dieren. Verder kan u een korte beschrijving van de activiteit of extra opmerkingen toevoegen. Vervolgens wacht je, en hoop je, op nog meer waarnemingen. Het is geen zwaar ‘werk’ en een goede manier om aan natuurbeleving te doen in je eigen buurt!

1

De Dijle en Laan Monitoring van 2013 gaat door op:

- dinsdag 23 juli - woensdag 24 juli - donderdag 25 juli afspraak telkens om 19 uur aan café : In de Molen Waversebaan 262 Oud-heverlee (aan het Zoet water). Hier krijgt u uw locatie (deze gebieden liggen een aantal km van elkaar af dus als er een aantal mensen met de auto komt zou dit handig zijn) en instructies. Hierna dient u ten laatste om 20 u aanwezig te zijn op de locatie van de monitoring. Na de monitoring wordt er terug aan de wissen afgesproken. Bedoeling is dat er bevers worden geteld van 20 uur tot 22.30 uur of totdat het te donker is om iets te zien. !!! LET OP !!!: net als de vorige 2 jaren is deze monitoring een samenwerking tussen de beverwerkgroep en Kristijn Swinnen van de Universiteit van Antwerpen. Wegens familiale omstandigheden zal deze monitoring door mij (Kristijn) en niet door Jorn gecoördineerd worden. Om een idee te hebben wie er komt vragen we u om in te schrijven. Stuur daarom een mailtje naar [email protected] of laat iets weten op 0494/661317. Vermeld op welke datum/data u komt, en met hoeveel personen, ook is het handig als er een telefoonnummer vermeld wordt als er op het laatste moment nog iets zou veranderen. Ik zou zeggen, maak reclame bij geïnteresseerden en tot dan!

2

De Maasmonitoring van 2013 gaat door op: - dinsdag 30 juli 2013 - woensdag 31 juli 2013 - donderdag 1 augustus 2013 Afspraak telkens om 19 uur aan de parking van de Wissen, Bezoekerscentrum maaspark, 3650 Dilsen-Stokkem (aangeduid met een A op het bijgevoegde kaartje). Hier krijgt u uw locatie (deze gebieden liggen een aantal km van elkaar af dus als er een aantal mensen met de auto komt zou dit handig zijn) en instructies. Hierna dient u ten laatste om 20 u aanwezig te zijn op de locatie van de monitoring. Na de monitoring wordt er terug aan de wissen afgesproken.

Het is de bedoeling dat er bevers worden geteld van 20 uur tot 22.30 uur of totdat het te donker is om iets te zien. Inschrijven? Stuur gewoon een mailtje naar [email protected] of bel naar 0494/661317. Vermeld op welke datum/data u komt, en met hoeveel personen, ook is het handig als er een telefoonnummer vermeld wordt als er op het laatste moment nog iets zou veranderen. PS: Het is soms ook mogelijk om rechtstreeks naar een bepaalde locatie te gaan. Dit is enkel mogelijk als u de locatie goed kent en ervaring heeft met het observeren van bevers. Ik moet wel op voorhand weten op welke datum en in welk gebied u gaat observeren om te kunnen bepalen op wie dat er gewacht moet worden. Ook kan ik u dan via email het gepaste kaartmateriaal bezorgen. Als dit uw eerste keer is het het beste om eerst naar het algemene afspreekpunt te komen.

3

Bever duikt op in Lokeren Bericht uitgegeven door vzw Durme op woensdag 13 juni 2012 Na de verovering van Vlaams-Brabant, Limburg en Antwerpen, zet de Bever zet zijn opmars vanuit het oosten nu ook in Oost-Vlaanderen verder. De succesvolle intrede van de Bever vorig jaar in Vlassenbroek (Dendermonde) krijgt navolging in het natuurreservaat Molsbroek in Lokeren waar het grootste knaagdier van Europa recent opdook. Het Molsbroek is een 80 ha groot waterrijk gebied, nabij het centrum van Lokeren, dat wordt beheerd door natuurvereniging vzw Durme. Het gebied vormt een ideaal leefgebied voor de Bever (Castor fiber): ontoegankelijke sloten en waterpartijen wisselen zich af met broekbossen en rietvegetaties. Het dier kan er genieten van alle rust en ruimte aangezien het Molsbroek voor wandelaars en fietsers enkel toegankelijk is langs de dijk die rondom het gebied loopt. Het verschijnen van de Bever is een bijzonder teken dat wijst op de ecologische waarde van het Molsbroek, dankzij het aangepaste waterpeil in een rustig, ontoegankelijk moerasgebied.

Na een lange afwezigheid, dook de Bever nu ook op in Molsbroek (foto: Kristijn Swinnen) Nadat afgelopen winter knaagsporen deden vermoeden dat er een Bever aanwezig was in het gebied, werd een cameraval geplaatst door Kristijn Swinnen, die wetenschappelijk onderzoek voert naar de verspreiding van bevers in Vlaanderen. Het bewijs liet niet lang op zich wachten. Een volwassen Bever liet zich in het Molsbroek op de gevoelige plaat vastleggen. Bezoekers van het natuurreservaat die hopen 'de platstaart' waar te nemen, zijn er echter aan voor de moeite. De bever leeft voornamelijk 's nachts en voedt zich uitsluitend met plantaardig materiaal op rustige plekken midden in het reservaat. Toch is dit niet het eerste bewijs van Bever in de buurt van het Molsbroek. Een historische vondst van een dijbeenfragment van ongeveer twaalfduizend jaar geleden toonde de vroegere aanwezigheid van een Bever al aan. Dit exemplaar, dat in het bezoekerscentrum tentoongesteld ligt, laat zich iets gemakkelijker bekijken tijdens de openingsuren (dinsdag tot vrijdag van 13 tot 17 uur en in het weekend van 14 tot 18 uur). Tekst: Thomas Van Lancker & Leen De Laender (Natuurvereniging vzw Durme) en Kristijn Swinnen (Universiteit Antwerpen). Foto: Kristijn Swinnen 4

Bever nu ook in Lebbeke

Bericht uitgegeven door Universiteit Antwerpen, Natuurpunt Dendermonding, Aalst en Beneden-Dender en 's Heerenbosch op maandag 1 april 2013 De Europese Bever doet het goed in Vlaanderen. De soort verspreidt zich steeds verder en dringt zelfs door tot in het sterk verstedelijkt landschap. Aanvankelijk was de Vlaamse populatie beperkt tot twee aaneengesloten kernpopulaties: één ten zuiden van Leuven, één aan de Grensmaas in Limburg. Maar de laatste jaren gaat het snel, met vestigingen aan de Maas, Dijle, Demer, Nete, Durme, Rupel en Schelde. Sinds kort heeft ook het Denderbekken een eigen beverterritorium. De sporen liegen er niet om: typische potloodpuntige afgeknaagde boompjes en een dammetje. Het leidt geen twijfel meer: op de grens van Sint-Gillis-bij-Dendermonde en Lebbeke woont een Bever in een van de wachtbekkens van de VMM, dat samen met Natuurpunt wordt beheerd. Dit is geen primeur voor Oost-Vlaanderen: die ging naar de Vlassenbroekse Polder in Dendermonde, waar sinds 2007 een beverterritorium werd vastgesteld. In 2012 werden hier zelfs jonge Bevertjes gefilmd. Dit was meteen het eerste bewijs van voortplanting in Oost-Vlaanderen sinds de uitroeiing van de Bever in 1848. Ook in het Molsbroek in Lokeren zat in 2012 een Bever. Waar dit exemplaar nu zit, is niet duidelijk. Mogelijk hebben de meldingen in het Bulbierbroek (Hamme) en Eksaarde, waar recent sporen werden gevonden, betrekking op de 'Molsbroekbever'. En nu zijn Sint-Gillis-bij-Dendermonde en Lebbeke dus aan de beurt. Vermoedelijk gaat het hier om nakomelingen van het paartje uit Vlassenbroek.

De Lebbeekse Bever gekiekt tijdens zijn nachtelijke activiteiten (foto: Daan Stemgee) Dat de Bever zich op deze locatie vestigt, is niet zo raar. Bevers zijn uitgesproken planteneters. In de zomer eten ze vooral kruidachtige planten, gras en waterplanten maar ook wortels en wortelstokken. In de winter wordt overgeschakeld op boomschors. En de gemakkelijkste manier om aan voldoende boomschors te geraken, is bomen omknagen en die vervolgens schillen. Vooral niet te dikke bomen van zachte houtsoorten zoals populier en wilg vallen goed in de smaak. Aan beide soorten is in het wachtbekken alvast geen gebrek. 5

Op sommige plaatsen wordt de komst van de Bever op gemengde gevoelens onthaald. Reden: Bevers doen zich regelmatig tegoed aan landbouwgewassen (vooral maïs en bieten), kunnen duchtig graven in oevers en dijken (met de nodige onrust voor de waterbeheerder tot gevolg) en bouwen dammen. Zo'n dam zorgt er o.a. voor dat de gebieden in de ruime omgeving onder water worden gezet, wat tot conflicten kan leiden met aangrenzende landbouwpercelen. Maar de kans lijkt klein dat de Lebbeekse Bever voor overlast zal zorgen: in het wachtbekken is voldoende plaats voor een dam, zonder negatieve gevolgen voor de omgeving. Het waterbergend vermogen van het wachtbekken wordt momenteel slechts minimaal beïnvloed door de beverdam.

Beverdam in het wachtbekken. Deze beperkte waterstandverhoging levert momenteel geen problemen op.(foto: Daan Stemgee) Als deze Bever een partner zou vinden (vermoedelijk zit er momenteel maar één exemplaar) en er zich zou voortplanten, dan zijn er zeker nog voldoende mogelijkheden voor de jongen om nieuwe gebieden in te nemen. Via het stroomafwaartse Denderbellebroek kunnen ze naar de rest van het natuurgebied Beneden-Dender afzakken. De Hogedonk en Wiestermeers vormen alvast geschikte beverlocaties. Ook stroomopwaarts zijn er kansen, o.a. in de Wellemeersen. Zover zijn we nog niet want tussen Lebbeke en de Wellemeersen moeten eerst nog Aalst en een sluis worden gepasseerd. Steden zoals Leuven (met enkele kleine stuwen) vormen voor Bevers geen migratieobstakel, maar hoge sluizen zoals in Aalst zijn toch een ander paar mouwen. Afwachten of de Bever zich hier zal laten versassen … Bevers zijn ecosysteemingenieurs: ze brengen variatie in het landschap en helpen verbossing tegen te gaan. Natuurpunt heeft er als het ware een extra vrijwilliger bij om gratis beheerwerken uit te voeren op moeilijk toegankelijk terrein. Gebieden waar een Bever aanwezig is, worden door deze toegenomen variatie soortenrijker qua fauna en flora. Goed nieuws dus! Tekst: Kristijn Swinnen (Universiteit Antwerpen), Dirk De Mesel (Natuurpunt Dendermonding) en Rik De Baere (Natuurpunt Aalst) Foto's en beeldmateriaal: Kristijn Swinnen, Daan Stemgee (Natuurpunt Beneden-Dender), Albert Mannaert (Natuurpunt Dendermonding) 6

Opmerkelijke beverwaarnemingen in Vlaanderen

Bericht uitgegeven door Natuurpunt Studie op vrijdag 14 juni 2013 Op verschillende plaatsen in Vlaanderen werden onlangs Bevers gespot op tientallen kilometers verwijderd van gekende vestigingen. Zelfs in een drukke winkelstraat in het centrum van Leuven werd recent een Bever aangetroffen. Hoe komt het dat ze daar opduiken en wat zijn de mogelijke gevaren voor de Bevers zelf? Op 25 april zat er een Bever in het portaal van een viswinkel aan de Mechelsesteenweg in Leuven. Hoewel er heel wat Bevers rond Leuven wonen en er af en toe in het centrum langs de Dijle gezien worden, is het uitzonderlijk dat ze zich zo ver van het water en in een drukke winkelstraat begeven. Het dier werd door medewerkers van het Vogel- en Zoogdierenopvangcentrum van Heusden-Zolder gevangen. Vermoedelijk ging deze Bever op zoek naar een eigen leefgebied, kwam hij in een ingenomen gebied terecht, werd hij daar verjaagd en vluchtte hij de stad in.

Deze Bever heeft zijn uitstap naar het centrum van Leuven overleefd en werd gezond en wel terug losgelaten. (Foto: Kristijn Swinnen) De Bever is sinds 1980 beschermd en nog maar sinds 2001 terug in Vlaanderen. De populatie is nog klein en kwetsbaar maar langzaamaan verspreiden ze zich vanuit de Dijle in de buurt van Leuven en vanuit de Limburgse grensmaas naar andere rivieren. Bevers leven in familieverband in een territorium, dat sterk verdedigd wordt tegen soortgenoten. Binnen dit territorium leven een volwassen koppel, de jongen van het huidige jaar en die van het jaar voordien. Nakomelingen van bijna twee jaar oud worden op het einde van de winter verjaagd uit het territorium van de ouders. Meestal vestigen die verstotelingen zich binnen enkele tientallen kilometers afstand van de ouderlijke burcht. Er zijn echter gevallen beschreven van Bevers die zich verplaatsen over meer dan 150 km vooraleer ze zich vestigen. Bevers verplaatsen zich bij voorkeur door het water, op land zijn ze immers vrij hulpeloos. Nochtans zijn ook verplaatsingen door het water niet altijd zonder gevaar. Grote sluizen, kanalen met steile oevers en over grote afstand ondertunnelde waterlopen zijn moeilijke hindernissen. Bevers zijn dan wel uitermate aangepast aan het leven in het water, maar ze moeten uiteindelijk ook kunnen rusten, anders verdrinken ze door uitputting. Op 19 mei moesten medewerkers van het Natuurhulpcentrum 7

van Opglabbeek een vermoeide Bever uit het Albertkanaal halen. Het dier was verzwakt door het onophoudelijke zwemmen en de gladde en steile betonnen kanaalwanden lieten niet toe om op de oever te klimmen. Waar deze Bever vandaan kwam is onbekend. Mogelijk is hij in de buurt van Lummen in het Kanaal terecht gekomen en heeft hij vervolgens geen uitweg gevonden. Een andere mogelijkheid is dat dit dier vanuit de Maas komt maar dan zou hij drie (grote) sluizen gepasseerd zijn. Net als de Bever in het centrum van Leuven kon ook dit dier de volgende dag in geschikt gebied terug vrij gelaten worden. In Oost-Vlaanderen waren er twee opvallende waarnemingen. Aan de Kalkense Meersen gebeurde de voorlopig meest westelijke waarneming langs de Schelde. Nog opmerkelijker is een waarneming in Ninove. De herkomst van dit dier situeert zich wellicht stroomafwaarts langs de Dender. Dan moet hij wel succesvol de stad Aalst en enkele sluizen zijn gepasseerd. Deze betrekkelijk kleine sluizen met toegankelijke oevers vormen klaarblijkelijk weinig problemen voor de Bever. Tussen Dendermonde en Ninove zijn enkele andere vochtige natuurgebieden voorhanden maar daar is het dier blijkbaar aan voorbij gegaan. Waarom dergelijke ogenschijnlijk geschikte gebieden gepasseerd worden, is voor wetenschappers voorlopig onduidelijk. Onderzoek met behulp van zenders op dieren die een eigen territorium zoeken, zou nieuwe inzichten geven in het gedrag en de mogelijke hindernissen. Waarnemingen op plaatsen buiten de gekende vestigingen betekenen niet noodzakelijk dat de Bevers zich er ook vestigen. Als er echter herhaaldelijk Bevers (of hun sporen) worden opgemerkt in een gebied, is dat waarschijnlijk wel het geval. Heb je zelf een Bever of sporen ervan gezien? Geef deze waarneming dan door via www.waarnemingen.be of via [email protected]. Zo helpt u de terugkeer van dit prachtige inheemse zoogdier in kaart te brengen. Tekst en foto: Kristijn Swinnen (Universiteit Antwerpen)

8

Mogelijke wolf in Nederland bleek een bever gegeten te hebben! Persbericht Alterra, Naturalis, RIVM, CVI, DWHC en wolveninnederland.nl In de nacht van woensdag 3 op donderdag 4 juli werd bij Luttelgeest in de Noordoostpolder een sterk op een wolf gelijkend dier doodgereden. Dit zou zeer bijzonder zijn, want dan gaat het om de eerste vondst na ca. 150 jaar afwezigheid. Door een goede actie van de vinders, de Dierenambulance en de gemeente, kon vrijdag 5 juli op dit dier sectie worden verricht. Dit gebeurde te Utrecht bij het Dutch Wildlife Health Centre DWHC van de Universiteit Utrecht. Naast deskundigen van het DWHC (pathologisch onderzoek) waren experts van Alterra (ecologisch onderzoek) en van Naturalis Biodiversity Center (anatomisch, morfologisch onderzoek) bij het onderzoek aanwezig. Ook werden monsters voor nadere analyse verzameld voor het RIVM (veterinair) en het CVI (veterinair onderzoek). Uit de sectie bleek dat het gaat om een vrouwelijk dier in een goede conditie. Duidelijk was te zien dat het dier een harde en dodelijke klap heeft opgelopen, waarschijnlijk bij de aanrijding. Het dier had alle typische kenmerken van een Europese wolf (zie foto). In het dier bleek geen chip aanwezig, wat de kans verkleint dat het een gehouden herkomst of een zogenaamde wolfshond betreft.

In de maag van het dier bleken o.a. de resten van een jonge bever te zitten en ook in de darmen waren resten van prooidieren aanwezig. Deze worden nader geanalyseerd, net als het verzamelde DNA. Dit laatste wordt gedaan in samenwerking met een Duits instituut dat beschikt over een uitgebreide DNA-databank van Europese wolven. We weten dan niet alleen of het echt om een wolf gaat (analyse door Alterra), maar ook of we te maken hebben met een dier uit de Duits-Poolse populatie of van elders (analyse Senckenberg instituut). Als het een Duitse wolvin betreft, dan is wellicht zelfs te achterhalen uit welk roedel ze stamt. De uitslag kan enkele weken op zich laten wachten. Inmiddels is het dier bij Naturalis in Leiden waar het een plek zal krijgen in de rijkscollectie. Op dit moment werken alle partijen in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken, Interprovinciaal Overleg en Faunafonds aan een wolvenplan voor Nederland, dat ons moet voorbereiden op de komst van de wolf. Op de site www.wolveninnederland.nl staat meer informatie over wolven en de stand van zaken in het buitenland.

9

Tentoonstelling In het Maascentrum de Wissen loopt de tijdelijke tentoonstelling van 6 juli tot 30 september in verband met de terugkeer van de bever. Naast algemene informatie wordt er extra aandacht besteed aan de Limburgse situatie. Zeker de moeite om eens een kijkje te gaan nemen als je in de buurt bent of te combineren met een bezoek aan de maasvallei. Meer info: http://www.dewissen.be/evenementen.php

Waarnemingen Regelmatig worden er bevers waargenomen of sporen gevonden op plaatsen die tot recent ‘beverloos’ waren. Hebt u gehoord van een nieuwe locatie of zelf ergens een bever of sporen op een ongewone plek gezien. Aarzel niet en stuur mij een mailtje ([email protected]). Op deze manier kan er nagegaan worden hoe snel bevers zich verspreiden, en er zal dan ook (in samenwerking met de waarnemer) een grondiger evaluatie van het gebied gebeuren. Was het een doortrekker of heeft de bever zich hier effectief gevestigd. Ook is het interessant om deze waarneming toe te voegen op www.waarnemingen.be

Contact Indien u deze nieuwsbrief niet meer wil ontvangen volstaat het om een mailtje met deze boodschap naar mij te sturen. Kent u mensen die wel nog geïnteresseerd zijn maar deze nieuwsbrief niet ontvangen, deze kunnen gewoon hun e-mailadres doorgeven via mail. Als er extra vragen, opmerkingen of gegevens zijn, aarzel dan niet en contacteer mij: [email protected].

10