Verslag
Datum vergadering:
Betreft: Kennisplatform Openbare Verlichting “Sportverlichting”
Verslaggever:
26 november 2013
Sarie Buffel Kerngroep Lichtvisie Bijlagen: Telefoon 050 40 34 89
[email protected] Fax 050 40 34 03
Aanwezig :
Bart Vanweehaeghe (Avelgem), Lieven Vantieghem (Avelgem), Vincent Catry (Brugge), Frank Van Hevel (Brugge), Koen Putteman (Eandis), Yves De Bosscher (Harelbeke), Karel Bauters (Harelbeke), Jean-Pierre Geelhand de Merxem (Heuvelland), Fien Adriaen (Hooglede), Rik Vanwildemeersch e-mail: (Hooglede), Johan T'jonck (Infrax), Joost Cuvelier (Infrax), Stijn Remmerie (Ingelmunster), Dominiek Vandewiele (Intercommunale Leiedal), Nathalie Verbeke (Izegem), Caroline Maertens (Izegem), Wim Dewever (Kuurne), Tim Lucker (Ledegem), Elvire Vanysacker (Lendelede), Johan Vandamme (Menen), Jeroen Vandermarliere (Poperinge), Friedel Pas (Preventie Lichthinder vzw), Kris De Smet (Provinciebestuur West-Vlaanderen), Kristof Verhoest (Provinciebestuur West-Vlaanderen), Sarie Buffel (Provinciebestuur West-Vlaanderen), Patrick Goussaert (Roeselare), Tineke Vanduffel (Roeselare), Filip Brokken (Sint Niklaas), Johan Vulsteke (Vlaamse Landmaatschappij), Ilse Vanwijnsberghe (Wervik), Margo Swerts (WVI), Niek Deroo (WVI)
Verontschuldigd: Guide Decorte (gedeputeerde), Erik De Bisschop (Agentschap Wegen en Verkeer),Chris Matton (Deerlijk), Bert Frits (Eandis), Catherine Lootens (Groen Licht Vlaanderen), Hein Lapauw (Ieper), Marino De Jonckheere (Izegem), Ivan Verbouw (Knokke-Heist), Jan Vandromme (Koksijde), Claudia Carrissemoux (Kortrijk), Wouter Terry (Ledegem), Dave Mommerency (Oostende), Claudio Saelens (Oostrozebeke), Peter Clauwaert (POM), Stijn Vanderheiden (Preventie Lichthinder vzw), Peter Norro (Provinciebestuur West-Vlaanderen), Martin Deman (Provinciebestuur West-Vlaanderen), Gilke Pee (Vlaamse Overheid), Maarten Tavernier (Wevelgem), Filip Carrein (Zonnebeke)
AGENDA -
-
Verwelkoming en goedkeuring verslag bijeenkomst 15 oktober 2013 Doorlichting monumentverlichting: 2 cases in West-Vlaamse gemeenten Verlichting op sportterreinen: Sint-Niklaas Toelichting netbeheerders Case Hooglede Varia
Alle presentaties zijn terug te vinden op de provinciale website:
http://www.westvlaanderen.be/kwaliteit/Leefomgeving/milieu/psh/lichtvisie/Pages/vergaderingen.aspx
Provinciehuis Boeverbos ● Koning Leopold III-laan 41 ● B-8200 Sint-Andries ● Telefoon 050 40 31 11 ● Fax 050 40 31 00
DOORLICHTING MONUMENTVERLICHTING: 2 CASES In opdracht van het provinciebestuur West-Vlaanderen maakt de vzw Preventie Lichthinder een doorlichting van 10 monumentverlichtingen van West-Vlaamse gemeenten. De meeste gemeenten zijn ondertussen bezocht, de rapporten hiervan zijn in opmaak. Friedel Pas stelt de opnieuw 2 cases voor. De presentatie vind je op de website.
BLANKENBERGE – PARAVANG De Paravang of windscherm ligt aan de jachthaven in Blankenberge en is een beschermd monument. De huidige verlichting van het monument zelf veroorzaakt geen lichthinder en is niet te fel. Maar de Paravang wordt ook verlicht door verschillende lichtpunten die in de buurt staan. Er worden 3 mogelijke verbeteringen voorgesteld: - behoud van de bestaande verlichting onder de Paravang - aanstralen van het dak van de Paravang - dimmen en doven van een deel van de omliggende verlichting. Het dossier is zeer specifiek voor een kustgemeente. Verdere bespreking dient te gebeuren met de stad Blankenberge.
OOSTKAMP - BEUKENPARK Het Beukenpark ligt in het centrum van Oostkamp. Nabij het park bevinden zich de bibliotheek en het administratief centrum. Langs het park ligt de Hogedreef die frequent gebruikt wordt door fietsers. Langs de Hogedreef ligt ook een parkeerzone en het eerste deel van de dreef geeft ook toegang tot enkele achtertuinen en garages. In het park staan een aantal armaturen die lichthinder veroorzaken, vnl. door doorbraak. Omwille van het beboste karakter straalt dit licht in de zomer niet in de atmosfeer maar voor de natuur is deze lichtbron wel schadelijk. De verlichting in het beboste gedeelte kan beter verwijderd worden. Voor de gebouwen wordt best geen afzonderlijke verlichting voorzien, er is immers geen passage meer na zonsondergang. De verlichting van de parking verlicht ook de gebouwen mee. In de Hogedreef zou de verlichting uit de bomen moeten worden gehaald. Dit kan door de palen te verlagen of te verplaatsen. Er wordt ook voorgesteld om de armaturen te veranderen door beter afgeschermde armaturen. Eventueel kan gewerkt worden met naderingsverlichting. Er kan ook gekozen worden voor LED-verlichting.
De vraag wordt gesteld wat het kost om een armatuur te laten wegnemen. Roeselare geeft aan dat het bij hen gemiddeld 70 € per armatuur heeft gekost. Koen Putteman geeft aan dat de investering die moet gedaan worden om LED-verlichting te plaatsen groter is dan de besparing van energie die dit zal opleveren. Er wordt bij aanvang best goed nagedacht of verlichting wel noodzakelijk op bepaalde plaatsen.
ENERGIEBESPARING OPENBARE VERLICHTING – SINT-NIKLAAS Filip Brokken, diensthoofd van de dienst Patrimonium van de gemeente Sint-Niklaas vertelt hoe de gemeente sinds 2003 energie bespaart door aanpassingen aan de openbare verlichting. De presentatie vind je op de website. Openbare verlichting is een belangrijk thema voor een gemeente, zowel beleidsmatig als financieel. De gemeente Sint-Niklaas telt 73000 inwoners, is ongeveer 8800 ha groot en telt bijna 10.000 lichtpunten, goed voor een totale kost voor 970.000 euro in 2013 (energie, investeringen en onderhoud). De energiekosten zijn veel gestegen sinds 2002. Een belangrijke stijging is merkbaar tussen 2002 en 2004 door de vrijmaking van de energiemarkt op 31 juli 2003 waardoor de energie voor gemeenten niet meer aan hoogspanningstarief werd aangerekend. Ook in 2011-2012 is een stijging van de energie waar te nemen, te wijten aan de doorrekening van de groene stroomcertificaten. Sint-Niklaas heeft ervoor gekozen om geen lichtplan op te maken, maar opteert voor een pragmatische aanpak. Een lichtplan kan niet zomaar in 1 keer uitgevoerd worden (10.000 lichtpunten vervang je niet zomaar) en lichttechnieken veranderen te snel om een plan voor meerdere jaren op te maken. Filip Brokken geeft 4 tips mee:
Gebruik de juiste verlichtingstoestellen o Sint-Niklaas kiest steeds voor 005 gekeurde toestellen zonder opwaartse lichtstroom Openbare verlichting is geen bijzaak o Verlichting is een essentieel element in wegenaanleg Gebruik verschillende branduurregimes Gebruik de juiste materialen
Een aantal voorbeeldprojecten worden toegelicht: Grote Markt (2005), deelgemeentehuis, Huis van de Sint (2013), relighting Parklaan (2007), relighting Koningin Elisabethlaan . Ook de branduurregeling is aangepast om energie te besparen in 2008. Voordien brandde 20% van de lichtpunten op avondregime, dwz gedoofd van 23u tot 5u. Vanaf 2008 wordt 2 u extra per nacht gedoofd, nl. van 22u tot 6u. Dit bespaart de gemeenten 24.000 euro per jaar. Regelmatig wordt het aantal lampen dat op avondregime brandt uitgebreid. De stad heeft hieromtrent geen klachten ontvangen van burgers. Ook de verlichting op het sportterrein van Sinaai is aangepast. De lichtstudie vind je in bijlage. Er is gekozen om 6 palen met 8 lampen te plaatsen ipv 4 palen met 8 lampen. Voordelen: -
geen opwaartse verlichting (armaturen kunnen horizontaal geplaatst worden) minder energieverbruik (8 lampen van 1000 Watt nodig ipv 8 lampen van 2000 Watt) gelijkmatige lichtverdeling gemiddelde lichtsterkte ca 60 lux
Vragen en opmerkingen:
De vraag wordt gesteld of er geen negatieve reacties zijn gekomen bij het aanpassen van de brandduurregimes?
Neen, want de omwisseling gebeurde stapsgewijs Koen Putteman wijst er ook op dat in het Waasland en de Kempen de mensen gewoon zijn dat de lichten gedoofd worden, in West-Vlaanderen is dit nog niet het geval. Tot nu toe zijn ook alle ervaringen van West-Vlaamse gemeenten die dimmen of doven positief (Wevelgem, Roeselare, Harelbeke,…)
Wie heeft de stad begeleid bij het aanpassen van de verlichting?
De stad heeft veel advies gekregen van Friedel Pas en de Sterrenkundige Vereniging. Voor de verlichting op het sportterrein heeft de constructeur een simulatie gemaakt (90% van de sportverlichting bij gemeenten wordt door dezelfde constructeur geplaatst). Ook andere gemeentelijke diensten en andere belanghebbenden werden/worden steeds betrokken (milieudienst, winkels, …)
SPORTVERLICHTING EANDIS Koen Putteman geeft een toelichting over de diensten die Eandis kan aanbieden bij het (her)plaatsen van verlichting op sportterreinen. De presentatie vind je op de website. Relighting op sportterreinen kan om verschillende redenen: -
nieuwe normen (Voetbalbond) veiligheid defecten besparing wetgeving: bv. verbod op bepaalde types lampen (kwikdamplampen) lichthinder
Verlichting op sportterreinen is wel specialistenwerk, Eandis meent dat een lichtstudie noodzakelijk is. Eandis biedt daarom aan gemeentebesturen EDLB aan (Energiediensten aan Lokale Besturen). Die bieden een totaaloplossing aan aan gemeentebesturen, soms zelfs met voorfinanciering.
SPORTVERLICHTING INFRAX Johan T’jonck van Infrax geeft een aantal aandachtspunten mee waarop best kan gelet worden bij het plaatsen van sportveldverlichting. Deze tips kan je nalezen in de presentatie op de website.
CASE HOOGLEDE: ADVIES OP OFFERTE VERLICHTING SPORTTERREIN Fien Adriaen van de gemeente Hooglede en Friedel Pas van de vzw Preventie Lichthinder lichten de case toe. Hun presentatie vind je terug op de website. De verlichting van het voetbalterrein van Eendracht Hooglede is afgekeurd door de Koninklijke Belgische Voetbalbond voor avondwedstrijden. De verlichtingssterkte is niet voldoende en de palen zijn onveilig. Eendracht Hooglede speelt in 2e provinciale A. De voetbalbond legt volgende voorwaarden voor de verlichting op: “Minstens 80 lux voor de terreinen van de clubs van lagere afdelingen. Deze minima onderstellen het gemiddelde van de lichtsterkte over gans het terrein. Nergens op het terrein mag de lichtsterkte minder zijn dan 75 % van het voorgeschreven gemiddelde.” De huidige installatie bestaat uit 4 palen van 15 m met telkens 3 lampen van 1000W. De firma Verstraeten is de lampen komen reinigen en opnieuw richten. De firma heeft ook metingen uitgevoerd en mat gemiddeld 100 lux. Er worden wel grote verschillen gemeten in de 4 hoekpunten. De lichtstudie van de verlichting na reiniging vind je op de website. Metingen van de Voetbalbond kwamen echter uit op gemiddeld 70 lux met grote verschillen in de hoekpunten. Op de middenstip wordt te weinig licht gemeten. Binnenkort zullen de Voetbalbond en de firma Verstraeten samen een meting uitvoeren. De firma Verstraeten heeft ook een lichtstudie opgemaakt en een voorstel gedaan om de lampen te vervangen (zie website). De palen moeten wel behouden blijven aangezien die gebetonneerd zijn. De firma stelt voor om de 12 huidige armaturen te vervangen door 8 armaturen van 2000 watt. Fien Adriaen vroeg de vzw Preventie Lichthinder advies over het voorstel van de firma/ -
-
Er zal een meerverbruik zijn van 30% aangezien er i.p.v. 12000 Watt nu 16000 Watt wordt voorgesteld. Zowel de huidige als de nieuwe armaturen zijn asymmetrische projectoren, wat goed is. Maar ze staan beide sterk gekanteld opgesteld, zo gaat veel licht verloren naar boven. Er wordt overgeschakeld van NaHD (oranje) naar wit licht, wat erg nefast is voor lichtvervuiling. De kleurherkenning zal wel hoger zijn maar dit is vooral van belang als er gefilmd wordt. De beste oplossing zou zijn om de bestaande armaturen te verplaatsen naar de zijkanten van het veld ipv op de hoeken en ze te kantelen.
Vragen en opmerkingen:
De opmerking wordt gegeven dat het niet evident is om offertes te vragen bij verschillende firma’s voor sportveldverlichting. Bijna 90% van de sportverlichting wordt door dezelfde firma (Verstraeten) geplaatst. In Brugge heeft de technische dienst zelf een lichtstudie gemaakt. Je kan dit ook vragen aan Philips (Calculux).
Ze bevestigen dat indien er met 4 palen gewerkt wordt deze palen beter aan de zijkant van het veld worden geplaatst ipv op de hoeken. Friedel Pas geeft nog mee dat de vzw Preventie Lichthinder tegen een onkostenvergoeding steeds advies kan geven op offertes of bestekken mee kan helpen uitschrijven voor sportveldverlichting.
Ervaringen met het plaatsen of vervangen van sportverlichting mogen steeds gemeld worden aan bovenstaand contactpersoon.
MASTERPLAN OPENBARE VERLICHTING KUURNE Eind 2011 kwam vanuit Leiedal het voorstel om met de Leiedalgemeenten tot een masterplan openbare verlichting te komen. Kuurne zou hier een pilootproject worden. Eandis kwam echter ook met het voorstel om gratis een regionale visie op de openbare verlichting te maken. De gemeente Kuurne is ingegaan op het voorstel van Eandis. Wim Dewever van de gemeente Kuurne licht het proces toe. Het bestaand patrimonium is geanalyseerd. De gemeente heeft hiervoor zelf informatie opgevraagd bij de netbeheerder: welke types lampen zijn er aanwezig, welke kleuren, de leeftijd van de armaturen, het energieverbruik, defecten,… 2 documenten zijn erg interessant om op te vragen: -
een lijst met de geïnstalleerde vermogens: handig om te zien waar je meest kan besparen een overzicht van de bekabeling: zo kan je zien waar mogelijkheden zijn om te dimmen
In een werkgroep waarin alle gemeenten uit de regio Leie vertegenwoordigd waren heeft Eandis nagevraagd welke van de 5 hierna vernoemde punten de gemeenten belangrijk vinden per type ruimte: straatbeeld, kleurherkenning, herkenning omgeving, extra veiligheid, nachtverlichting lager. Het resultaat hiervan is dus voor alle gemeenten dezelfde: regionale visie
Aan de hand van de visie is ook een strategie uitgewerkt. Per type ruimte is verduidelijkt hoe de 5 punten kunnen verkregen worden in een technische fiche. Deze bevat gegevens zoals inplanting van de palen (enkelzijdig of dubbelzijdig), kleur van de lichtbron, kleurtemperatuur, G-klasse (bepaalt de opwaartse lichtstroom), brandprogramma,… In de gemeente Kuurne zijn 19 verschillende deelruimtes afgebakend. Er is nog veel besparingspotentieel. Het masterplan is zonder vragen goedgekeurd op de gemeenteraad.
Enkele moeilijkheden: -
er is geen ruimte voor investeringen voor een versnelde uitvoering het politiek draagvlak is laag er is geen samenwerking met de buurgemeenten (andere netbeheerder en Kortrijk met eigen plan).
Vragen en opmerkingen:
De vraag wordt gesteld of het een meerwaarde is om te werken op regioniveau. er zijn zowel voordelen als nadelen. Er wordt meestal gewerkt met bestaande “groepen” dwz gemeenten die ook voor andere zaken samen werken. Dan is het wel een voordeel dat er een zekere gelijkvormigheid zit in de visie.
Wordt dit bij Infrax ook aangeboden? Infrax stelt voor het voorbeeld voor de stad Harelbeke tijdens een volgend kennisplatform te presenteren.
Als er een visie voor een lange termijn wordt opgemaakt, wordt deze visie dan niet achterhaald door het ontstaan van nieuwe en betere technieken? In de visie worden geen specifieke armaturen vastgesteld dus de nieuwe technieken worden zeker niet uitgesloten.
VARIA KOSTPRIJS ENERGIE OPENBARE VERLICHTING Op de vorige vergadering is gebleken dat er grote verschillen zijn in de kostprijs die gemeenten betalen voor de energie voor openbare verlichting. Er is toen gevraagd om de energieprijzen per gemeente door te sturen. Ondertussen is gebleken dat dit geen evidente oefening is omdat heel veel factoren de prijs bepalen. Daarom stelt het Kennisplatform voor dat gemeenten die hun prijs vergeleken wensen te zien een kopie of scan van hun laatste factuur doorgeven. Daarop zijn alle gegevens die we nodig hebben te vinden.
De vraag wordt gesteld of een gemeentebestuur ook zonder kosten veranderen van energieleverancier en dus bijvoorbeeld een lopend contract kan stopzetten om mee te doen aan een samenaankoop? Dit zal nog worden nagekeken.
KLASSIEKE VERLICHTING VERSUS LED-VERLICHTING Op een vorige vergadering werd de vraag gesteld wat het verschil in investeringsprijs is tussen een led-armatuur en een klassieke armatuur. Er werd toen aangegeven dat hier geen algemene prijs kan voor vermeld worden, concrete prijzen kunnen enkel worden berekend in concrete cases via een offerte. Margo Swerts van WVI stelt zo’n concrete case voor, de presentatie lees je op de website. Voor het woonproject Schaerdeke in Lo werden 2 verschillende offertes opgevraagd (klassieke en led verlichting), beide onder dezelfde voorwaarden.
Uit beide offertes werd 1 type gekozen en verder vergeleken: K-lux (klassieke verlichting) versus Miniluma (LED verlichting). De prijs van beide offertes is nagenoeg gelijk en er werd gekozen voor de Miniluma verlichting.
Deze LED-armatuur is 005 gekeurd en zit in het standaard gamma van Eandis. Infrax zal op korte termijn een nieuwe gunning uitvoeren waarbinnen ook een standaard LED-toestel zal opgenomen worden. Het is nog niet duidelijk voor welk LED-toestel zal geopteerd worden. Er zijn geen extra palen of armaturen nodig tov de klassieke verlichting. Deze armatuur wordt vooral gebruikt als fietspadverlichting maar kan ook in woonwijken worden geplaatst. Momenteel wordt de Miniluma al gebruikt in Kortrijk in een woonwijk en er zijn verschillende projecten op komst.
OPLEIDING 2014 Er is gepeild naar de interesse in een opleiding Openbare Verlichting. 38 personen schreven zich al in voor deze opleiding. De opleiding zal dus doorgaan. Het zal een toegankelijke basisopleiding zijn, met veel ruimte voor vragen en verduidelijking. Het programma ziet er als volgt uit: 1. ABC van Openbare Verlichting Fotometrische grootheden; Lichthinder; Wetgeving en normering; Verantwoordelijkheden ; Opbouw en materiaalkeuze –standaardinstallatie goed vakmanschap.
2. Nieuwe inzichten en ervaringen op vlak van beheer en kostenbesparingen Introductie Lichtvisie West-Vlaanderen; Nieuwe lamptypes - o.m. LED; Mogelijkheden om te dimmen, te doven ... Mogelijkheden om meer gedifferentieerd te sturen (tijdregimes, interactief ..).
3. Meten en registreren Opmeten van verbruik; Interpreteren van gegevens – gegevensbeheer a.h.v. cases.
VOLGENDE VERGADERING De volgende bijeenkomst van het kennisplatform gaat door op dinsdag 29 april 2014 om 9u30. Op deze vergadering zal het lichtplan voor gewestwegen worden voorgesteld. Ook een aantal mogelijkheden van alternatieven voor verlichting komen aan bod (zoals actieve en passieve markering en wegdekreflectie).
