Beter en sneller herstel na een darmoperatie ERAS
Inleiding
Een ERAS programma is een kwaliteitsprogramma rondom een operatie, waarin alle factoren die een positieve invloed kunnen hebben op uw herstel zijn samengebracht. De laatste jaren is er veel onderzoek gedaan naar de factoren die van invloed zijn op het herstel na een operatie. Daaruit blijkt het herstel na de operatie verbeterd te kunnen worden door: Een zo klein mogelijke operatiewond: hoe minder schade aan weefsel, des te sneller het herstel. Een optimale pijnbestrijding. Niet alleen de pijn wordt effectief bestreden, maar ook de nadelige effecten van pijnbestrijding op maag- en darmwerking worden zo klein mogelijk. Een zo kort mogelijke periode van bedrust, zodat verlies van spierkracht wordt beperkt en de ademhaling gestimuleerd. Een zo kort mogelijke periode van voedselonthouding, zodat gewichtsverlies en daarmee verlies van spiermassa en spierkracht wordt tegengegaan.
U wordt binnenkort opgenomen voor een dikke darm operatie. Rondom deze operatie wordt het ERAS programma toegepast. Het programma bestaat uit een aantal zorgelementen, die ervoor zorgen dat u na de operatie beter en daardoor sneller herstelt. De behandelend arts heeft met u gesproken over het ERAS programma Het “waarom” is hierbij zeker aan de orde gekomen. Wij kunnen ons voorstellen dat u niet alle informatie hierover heeft onthouden of dat er zaken zijn die nog niet helemaal duidelijk zijn. In deze folder is alle belangrijke informatie op een rijtje gezet zodat u het thuis nog eens rustig kunt nalezen. Heeft u na het lezen van deze folder en/of het gesprek met de arts en verpleegkundige nog vragen dan kunt u van maandag tot en met vrijdag altijd telefonisch overleggen met de verpleegkundige, telefoonnummer: 024-361 11 11 sein 2798.
• •
• •
Eras programma
ERAS is een afkorting van de engelse woorden: Enhanced Recovery After Surgery, hetgeen letterlijk vertaald betekent: verbeterd herstel na operatie. Wij spreken liever van beter en sneller herstel.
Naast uw algehele conditie vóór de operatie, bepaalt vooral de uitgebreidheid van de operatie of uw herstel voorspoedig zal verlopen. Meestal is het de
1
eerste twee dagen na de operatie al duidelijk hoe uw herstel zal verlopen en of vroeg ontslag mogelijk is Wanneer alles voorspoedig verloopt, zult u op de derde tot de vijfde dag na de operatie naar huis mogen.
van anesthesie en pijnstilling na de operatie. Bijvoeding Wanneer u in de periode voor de operatie meer dan tien procent bent afgevallen, wordt u doorverwezen naar een diëtist. Uit onderzoek is gebleken dat het zinvol is om een patiënt die in een slechte voedingstoestand is, tien dagen voor de operatie optimaal te laten eten. De diëtist overlegt met u op welke manier u de voeding zo optimaal mogelijk kunt gebruiken. Vaak is speciale bijvoeding nodig. Er wordt gewerkt met een voedingsprotocol. Medicijnen De anesthesioloog bepreekt met u welke medicijnen u mag blijven gebruiken en welke u moet stoppen. Indien u bloedverdunners gebruikt, overlegt uw behandelend arts met u of u deze kunt door gebruiken of moet stoppen. Heeft u hierover vragen, stel ze dan aan uw behandelend arts. Scheren Het is van groot belang dat u vijf dagen voor de geplande ingreep het gedeelte van het lichaam waar u wordt geopereerd niet scheert met een scheermes. Dit vermindert het risico op een infectie. Als de chirurg scheren noodzakelijk acht, gebeurt dit op de operatiekamer.
•
In deze folder komen alle facetten van het ERAS programma bij een dikke darmoperatie aan bod.
Optimale zorg voor de operatie
• Informatie
U krijgt eerst informatie van de arts over de komende operatie en het ERAS programma. Daarna volgt een gesprek met de verpleegkundige, die de gang van zaken rondom de operatie en het ERAS programma zal toelichten. Het tijdstip van dit gesprek wordt met u overlegd. Het gesprek zal tenminste één tot twee weken voor de opname plaatsvinden. Anesthesie Daarnaast heeft u een afspraak op de polikliniek anesthesie voor een gesprek met de anesthesioloog. De anesthesioloog beoordeelt het risico van de anesthesie en zal, als dat nodig is, aanvullend onderzoek aanvragen om uw gezondheidstoestand in kaart te brengen.De anesthesioloog informeert u verder over de verschillende vormen
•
•
•
2
• Vette crème
•
Darmvoorbereiding Wanneer u aan het eerste stuk van de dikke darm (“rechts”) geopereerd wordt, krijgt u helemaal geen laxeermiddel. De ontlasting is in het eerste stuk van de dikke darm nog heel dun en vormt voor de operatie geen probleem. Wordt u aan het laatste stuk van de dikke darm (“links”) geopereerd, dan krijgt u op de avond voor de operatie en de ochtend van de operatie een klysma om het laatste stukje van de darm te reinigen.
Wilt u op de dag van de operatie geen gebruik maken van vette crèmes? Vette crème zorgt ervoor dat het te opereren gebied niet goed gedesinfecteerd kan worden. Sieraden, piercings etc. Nagellak, make-up, contactlenzen, bril, gebitsprotheses en sieraden (ook piercings) mag u niet dragen tijdens de operatie. Indien u acryl- of gelnagels heeft, dient u deze vóór de operatie van de wijsvinger te laten verwijderen. Veiligheid Rondom uw operatie zijn diverse veiligheidsmomenten ingebouwd. Vlak voordat de operatie van start gaat wordt bijvoorbeeld door het gehele operatieteam een zogenaamde ’Time out’ genomen. Tijdens dit controlemoment wordt uw naam, geboortedatum en het te opereren lichaamsdeel en de operatiebenodigdheden gecontroleerd.
•
•
•
Voeding U mag de dag voor de operatie gewoon eten en drinken. Het is belangrijk dat u de dag voor de operatie minstens ander halve liter drinkt, uiteraard geen alcoholische dranken. Tot 24.00 uur mag u alles eten en drinken (geen alcohol). Daarna alleen nog water en thee tot twee uur voor de operatie. De avond voor de operatie en de ochtend van de operatie krijgt u in totaal zes pakjes drinkvoeding PreOp genaamd. Uit onderzoek is gebleken dat het drinken van PreOp voor de operatie een positief effect heeft op het herstel na de operatie. De avond voor de operatie krijgt u tussen 17.00 en 24.00 uur vier pakjes. Het is vooral belangrijk dat u op de ochtend van de operatie, twee
Opname Optimale zorg de dag voor de operatie
U wordt de dag voor de operatie opgenomen op verpleegafdeling Heelkunde, routenummer 623 of 626. Een week voor de opname krijgt u dit te horen via bureau opname te horen.
3
uur voor de operatie, nog twee pakjes PreOp neemt. Wordt u al vroeg geopereerd dan moet u deze pakjes al vroeg drinken. U mag vanaf twee uur voor de operatie niets meer drinken, dus ook geen PreOp.
functioneert. De epidurale katheter en de blaaskatheter worden op de tweede dag na de operatie verwijderd.
•
Eten en drinken Bij terugkomst op de verpleegafdeling krijgt u een glas water. Misselijkheid is de enige reden om niet te drinken. Het ERAS programma bevat een aantal elementen die erop gericht zijn misselijkheid na de operatie te voorkomen. Zo krijgt u aan het einde van de operatie uit voorzorg een middel tegen misselijkheid. Toch kan misselijkheid niet altijd voorkomen worden. Vooral de grootte van de operatie en de reactie van het lichaam op de operatie bepalen of u misselijk wordt. Als u niet misselijk bent, probeer dan minstens een halve liter te drinken (helder drinken). Na de operatie krijgt u een vloeibare maaltijd als avondeten aangeboden. U voelt zelf of u in staat bent te eten. Aangezien we uit ervaring weten dat u de eerste dagen na de operatie geen normale hoeveelheden kunt eten, krijgt u speciale energierijke drinkvoeding. Het infuus stopt op de eerste dag na de operatie, wanneer u in staat bent meer dan één liter per dag te drinken.
•
Slaap- en kalmeringstabletten Om te voorkomen dat u na de operatie nog suf bent van de kalmeringsmiddelen, die u voor de anesthesie krijgt, worden alleen kortwerkende middelen gebruikt. Bent u erg nerveus voor de operatie, dan kunt u aan de anesthesioloog vragen om u een rustgevend medicijn op de avond voor de operatie.
Optimale zorg de dag van de operatie
•
Pijnbestrijding Informatie over pijnbestrijding vindt u in de folder “Behandeling of onderzoek onder anesthesie”.
•
Sondes, katheters en drains Sondes, drains en katheters worden zo min mogelijk gebruikt. Er worden normaal gesproken geen maagslang (sonde) en geen wondslangetjes (drains) ingebracht, tenzij de arts dit wel nodig vindt. Tijdens de operatie wordt alleen een slangetje in de blaas (blaaskatheter) ingebracht, omdat de blaas door de epidurale katheter mogelijk niet goed
4
•
Optimale zorg de dagen na de operatie
Beweging Bewegen is niet alleen belangrijk om trombose te voorkomen, maar ook om verlies van spierkracht tegen te gaan. Bovendien is uit onderzoek gebleken dat wanneer u rechtop zit, de ademhaling beter is. Luchtweg infecties, zoals een longontsteking, komen daardoor kort na de operatie minder vaak voor en de zuurstofvoorziening naar de wond is beter, wat gunstig is voor de genezing. Na de operatie wordt zo snel mogelijk gestart met de mobilisatie. De dag van de operatie moet u proberen eventjes rechtop in bed of in een stoel te zitten. De lokale anesthesie via de epidurale katheter kan lage bloeddruk veroorzaken waardoor het mobiliseren soms niet lukt. Daarom mag u de eerste keer alleen onder begeleiding van een verpleegkundige uit bed die de bloeddruk in de gaten houdt tijdens het mobiliseren.
•
Pijnbestrijding Informatie over pijnbestrijding vindt u in de folder “Behandeling onder anesthesie”.
•
Eten en drinken De eerste dag na de operatie krijgt u normaal eten. Als u niet misselijk bent, krijgt u ’s avonds de eerste normale broodmaaltijd. De maaltijden worden aangevuld met energierijke bijvoeding in de vorm van drankvoeding; tijdens de opname twee pakjes per dag.
•
Bewegen De dagen na de operatie wordt het mobiliseren al snel uitgebreid. U moet proberen minstens zes uur uit bed te zijn en twee maal per dag een wandeling te maken over de afdeling. Uiteraard is een goede pijnbestrijding van groot belang voor de mobilisatie. Geef duidelijk aan wanneer de pijn u belemmert om uit bed te komen. Bent u niet in staat om uit bed te komen, probeer dan zoveel mogelijk rechtop in bed te zitten.
•
Laxeermiddelen Ter bevordering van de werking van de dikke darm en om verstopping te voorkomen, krijgt u gedurende de opname
5
Eigen bijdrage aan herstel
twee maal per dag een laxeermiddel, dat er meestal voor zorgt dat u binnen drie dagen ontlasting heeft. De darmen zijn immers niet leeg voor de operatie.
Zoals u ziet, bieden we u zoveel mogelijk maatregelen aan om uw welbevinden na de operatie zo snel mogelijk te herstellen. Uw eigen actieve bijdrage is zeer belangrijk voor een goed herstel. Als bijlage vindt u op de laatste pagina’s een dagboekje, waarin u zelf kunt noteren of de hersteldoelen, die we met dit programma willen bereiken, gehaald zijn. Ook kunt u noteren waarom u iets niet gehaald hebt, zodat uw programma eventueel aangepast kan worden.
6
•
Optimale zorg na ontslag
Complicaties Na iedere operatie kunnen complicaties optreden zoals een longontsteking of blaasontsteking.De belangrijkste complicaties na een dikke darmoperatie zijn: Naadlekkage. Een lek op de plaats waar de darmen, nadat het zieke stuk is verwijderd, weer aan elkaar zijn gemaakt. De inhoud van de darm lekt hierbij weg in de buik en kan voor ontsteking van het buikvlies zorgen. De symptomen zijn: een bolle, gespannen buik, misselijkheid en braken, koorts, buikpijn en ernstig ziek zijn. Wanneer er sprake is van een naadlekkage zult u opnieuw geopereerd moeten worden om dit te herstellen. Wondinfectie. Een ontsteking van de huid op de plaats van de hechtingen. De symptomen zijn roodheid van de huid of lekken van wondvocht. Bij een wondinfectie worden de hechtingen verwijderd, zodat de pus uitgespoeld kan worden. U hoeft voor een wondinfectie niet in het ziekenhuis te blijven.
•
Ontslag U mag naar huis vanaf de derde dag na de operatie wanneer: Uw darm weer normaal functioneert. U voldoende normale voeding verdraagt. U goede pijnbestrijding heeft, dat wil zeggen dat de pijn goed onder controle is. U grotendeels weer mobiel bent zoals voor de operatie. Uiteraard wordt de definitieve beslissing of u naar huis mag, in overleg met u, genomen door de chirurg.
-
-
- - -
In principe heeft u thuis, als u voor de operatie zelfstandig functioneerde, geen extra zorg nodig. Wel is het prettig als u de eerste twee weken wat hulp kunt krijgen van partner, familie of andere naasten. Zware huishoudelijke klussen zullen wellicht nog moeilijk zijn.
-
Een darmoperatie is een grote operatie. Het herstel verloopt in het begin snel, maar het kan drie tot zes maanden duren totdat u zich volledig hersteld voelt. U mag alles doen. Let wel goed op signalen van het lichaam. Bij pijn of buitensporige vermoeidheid heeft u teveel gedaan.
Wanneer uw toestand thuis na enkele dagen achteruitgaat, bijvoorbeeld door buikpijn, braken of hevige pijn dan is
7
het belangrijk dat u contact opneemt met het ERAS-telefoonnummer. Wij vragen u de eerste week na ontslag twee keer per dag, ’s ochtends en ‘s avonds de temperatuur op te nemen. Neem ook bij stijging van de temperatuur boven 38° contact op met het ERAS-telefoonnummer: 024-361 11 11, vragen naar sein 2798.
8
Dagboekje Dag
Dag voor operatie
Herstel doel
Resultaat Ja Nee
Darmvoorbereiding Normale voeding tot 24 uur Water en thee tot 2 uur voor de operatie PreOp drank 4 pakjes om 17.00 uur
Dag van de operatie
PreOp drank 2 pakjes 2 uur voor de operatie Geen maag sonde of drains Thoracale epiduraal katheter Paracetamol 4 x 1 gram Blaaskatheter Start drinken verkoeverafdeling
9
Indien nee, reden
Vloeibare maaltijd 1 pakje drinkvoeding Start mobiliseren Zitten op de rand van het bed of in de stoel Eerste dag na de
Infuus stop
operatie Normale voeding 2 pakjes energie rijke voeding Uitbreiding mobiliseren 3 x keer uit bed streven naar 3-4- uur
10
VERVOLG DAGBOEKJE Dag
Herstel doel
Ja Tweede dag na de
Epiduraal katheter
operatie
verwijderen Naprosyne 2 x 500 mg Blaaskatheter verwijderen Mobiliseren uitbreiden, streven 6 uur uit bed Zelfstandig wassen en aankleden
Derde dag tot vijfde dag na de operatie
Indien nee,
Resultaat
Ontslagcriteria:
□ Eten □ Pijnstilling met veilige medicatie
□ Voldoende mobiel
om veilig thuis te zijn
11
Nee
reden
Noteer hier uw vragen
12-2014-6065
Adres Verpleegafdeling Heelkunde Hoofdingang Geert Grooteplein-Zuid 10 6525 GA Nijmegen Volg route 751, zone C5 Contact 024 - 361 34 38
Radboud universitair medisch centrum
