Het ERAS-programma Versneld herstel na darmchirurgie
Inleiding U wordt binnenkort opgenomen voor een dikke darmoperatie. Bij deze operatie wordt het ERASprogramma toegepast. Dit programma bestaat uit een 20-tal onderdelen van zorg, die er allemaal voor zorgen dat u na de operatie sneller herstelt. Naast uw algehele conditie vóór de operatie, bepaalt vooral de grootte van de operatie of het herstel voorspoedig verloopt. Meestal wordt de eerste twee dagen na de operatie duidelijk of dit zo is en of een vroeg ontslag mogelijk is. Verloopt inderdaad alles voorspoedig, dan mag u de vijfde of zesde dag naar huis. In deze brochure komen alle facetten van het ERASprogramma bij een dikke darmoperatie aan bod. Algemeen ERAS is een afkorting van de Engelse woorden: Enhanced Recovery After Surgery, wat vertaald betekent: versneld herstel na operatie. Een ERAS-programma is een kwaliteitsprogramma rondom een operatie, waarin alle factoren die een positieve invloed hebben op herstel, zijn samengebracht. De laatste jaren is er veel onderzoek gedaan naar de factoren die van invloed zijn op het herstel na een operatie. Zo blijkt het herstel na de operatie versneld te kunnen worden door: • een zo klein mogelijke insnijding door de chirurg. Hoe minder schade aan weefsel wordt aangericht, des te sneller is het herstel;
2
•
• •
een optimale pijnbestrijding, waarbij niet alleen de pijn effectief wordt bestreden, maar waarbij ook de nadelige effecten van de pijnbestrijding op de werking van de maag en darmen worden geminimaliseerd; een zo kort mogelijke periode van bedrust, zodat verlies van spierkracht wordt beperkt; de preiode waarin u niet mag eten en drinken zo kort mogelijk houden, zodat gewichtsverlies (en daarmee verlies van spiermassa en spierkracht) wordt tegengegaan.
3
Optimale zorg vóór de operatie - intensieve voorlichting Goede voorlichting voor de operatie is belangrijk. U zult minder angstig zijn als u precies weet wat u te wachten staat. Bent u op de wachtlijst geplaatst voor de operatie, dan wordt u doorgestuurd naar de polikliniek Anesthesie voor een gesprek met de anesthesist. De anesthesist beoordeelt het risico van de narcose (anesthesie) en vraagt als het nodig is om onderzoek naar uw hart- en longfunctie, ander aanvullend onderzoek aan zoals bloedprikken, het maken van een hartfilmpje of een bezoek (consult) bij de cardioloog. Tijdens dit bezoek aan de anesthesist kunt u vragen stellen over de anesthesie en de pijnbestrijding na de operatie. Hierna heeft u nog een gesprek met de MDL/stoma verpleegkundige, die de gang van zaken rondom de operatie zal toelichten. - bijvoeding Wanneer u in de periode voor de operatie meer dan 5-10% bent afgevallen, wordt u verwezen naar een diëtist. Uit onderzoek is gebleken dat door teveel afvallen de lichamelijke conditie ook vaak vermindert. Uw lichaam moet weer in balans komen wat betreft onder andere kracht en uithoudingsvermogen. Daarom is het belangrijk om de dagen voor de operatie optimaal te eten. De diëtist bespreekt met u hoe u door een goede invulling van uw maaltijden en eventuele 4
tussendoortjes kunt zorgen dat uw conditie weer op peil komt. Vaak is daarvoor speciale bijvoeding nodig. Optimale zorg op de dag vóór de operatie U wordt de dag vóór de operatie opgenomen. De secretaresse van de afdeling geeft schriftelijk door wanneer en op welke afdeling u wordt opgenomen. - instructies door de fysiotherapeut Na de operatie wordt zo snel mogelijk gestart met in beweging komen. Bewegen is niet alleen belangrijk om trombose te voorkomen, maar ook om verlies van spierkracht tegen te gaan. Bovendien is uit onderzoek gebleken, dat wanneer u rechtop zit, de ademhaling beter is. Luchtweginfecties komen daardoor minder voor. Ook is de zuurstofvoorziening naar de wond is beter, wat gunstig is voor de genezing. Daarom krijgt u al vóór de operatie instructies van de fysiotherapie voor oefeningen voor de ademhaling en het bewegen. - darmvoorbereiding Het reinigen van de darm voor een operatie heeft veel nadelen. Het is niet alleen heel onprettig voor u als patiënt, maar geeft ook grote kans op uitdroging en een slechtere conditie voor de operatie, hetgeen ongunstig is voor het herstel na de operatie. Een totale darmspoeling wordt daarom voor een dikke darmoperatie (bij het ERAS-programma) bijna niet meer toegepast. Wanneer u aan het eerste stuk van de dikke darm (rechterzijde) geopereerd wordt, hoeft de darm niet gereinigd te worden. De ontlasting is in het eerste stuk 5
van de darm nog heel dun en kan door de chirurg gemakkelijk verwijderd worden. Wordt u aan het laatste stuk van de dikke darm (linkerzijde) geopereerd, dan zult u de dag voor de operatie én de ochtend van de operatie een klysma krijgen om het laatste stukje van de darm te reinigen. De chirurg bepaalt of dit nodig is. - voeding U mag de dag vóór de operatie normaal eten en drinken. Het is belangrijk dat u de dag voor de operatie minstens anderhalve liter drinkt. Neemt u geen alcoholische dranken de dag voor de operatie. Wel is het aan te raden om dranken te gebruiken die suikers bevatten zoals appelsap, ranja en thee met suiker. Uit onderzoek is gebleken, dat het drinken van PreOp (dit is helder drankje met citroensmaak dat voornamelijk bestaat uit suikers) en koolhydraatrijke dranken vóór de operatie een positief effect heeft op het herstel na de operatie. Het is belangrijk dat u op de ochtend van de operatie de PreOp neemt. Wordt u al vroeg geopereerd, dan is het belangrijk de PreOp al vroeg te drinken. U mag twee uur voor de operatie niets meer drinken, dus ook geen PreOp. Bent u diabetespatiënt, dan mag u geen PreOp hebben. - slaap- en kalmeringstabletten Slaap- en kalmeringstabletten worden niet meer standaard gegeven voor de operatie. De kans dat u na de operatie nog suf bent van de slaap- of 6
kalmeringstabletten is namelijk erg groot als u niet gewend bent deze te nemen. Bovendien bent u dan ook eerder in staat om te eten, drinken en bewegen, wat is weer goed voor een vlot herstel. Wanneer u dagelijks een slaap- of kalmeringstablet gebruikt, mag u deze blijven nemen. Sufheid komt veel minder voor wanneer u deze tabletten gewend bent te gebruiken. Optimale zorg de dag van en na de operatie - pijnbestrijding Voor de operatie wordt tussen de wervels een heel dun slangetje (= epidurale katheter) ingebracht, waardoor op de plaats van de operatie de pijn kan worden bestreden. Door deze plaatselijke verdoving is er veel minder morfine nodig. Bijwerkingen van morfine, zoals sufheid en het stilleggen van de darmwerking, komen daarom veel minder voor. Vooral het niet stilleggen van de darmwerking is belangrijk voor een snel herstel; daardoor kunt u meteen na de operatie weer eten en drinken. Drie dagen na de operatie wordt de epidurale katheter verwijderd. Naast de epidurale pijnbestrijding krijgt u ook viermaal per dag twee tabletten Paracetamol. Het is belangrijk dat u deze pijnstillers inneemt om pijn te voorkomen. Een goede pijnbestrijding is van groot belang voor een snel herstel.
7
- anesthesie De epidurale katheter zorgt voor een plaatselijke verdoving. Daarnaast krijgt u algehele anesthesie. De algehele anesthesie zal zo afgestemd zijn dat u niets merkt van de operatie en binnen een halfuur na het beëindigen van de operatie weer bij bewustzijn bent. De anesthesie werkt niet lang na. De tijd dat u op de uitslaapkamer (recovery) verblijft, is daardoor vrij kort (enkele uren). Geeft u aan als u pijn heeft. Een verpleegkundige zal u regelmatig vragen hoe het met de pijn gaat. Vertelt u dan uw pijnscore (tussen 0 en 10). - sondes, katheters en drains Bij een dikke darm operatie volgens het ERASprogramma worden sondes, drains en katheters zo weinig mogelijk gebruikt. Er wordt standaard geen maagslang (sonde) ingebracht. Omdat de blaas door de epidurale verdoving niet goed kan functioneren, heeft u tijdens de operatie een slangetje in de blaas (= blaaskatheter). Deze blaaskatheter wordt tegelijk met de epidurale katheter de tweede dag na de operatie verwijderd. Het infuus in de arm stopt op de eerste dag na de operatie, zodra u in staat bent meer dan één liter per dag te drinken. Het ERAS-programma is erop gericht misselijkheid na de operatie te voorkomen. Zo wordt op het einde van de operatie uit voorzorg (preventief) een middel tegen misselijkheid gegeven. Toch kan misselijkheid niet altijd voorkomen worden. Vooral de grootte van de operatie
8
en de reactie van het lichaam op de verwonding bepalen of u misselijk wordt. - eten en drinken Bij terugkomst op de afdeling mag u, als u goed wakker bent wat drinken. Begint u met een glaasje water of een kopje thee. Bent u niet misselijk, probeert u dan deze dag minstens een halve liter te drinken. Voelt u zich goed dan mag u ook een schaaltje vla of iets dergelijks proberen. De eerste dag na de operatie beginnen de darmen weer wat te werken: u merkt dat door wat rommelingen in de buik en u kunt soms al weer windjes laten. U mag deze dag vloeibaar eten. De dagen erna wordt het uitgebreid naar lichtverteerbare voeding. Het is gebleken dat patiënten de eerste dagen na een dikke darm operatie geen normale hoeveelheden kunnen eten. Daarom krijgt u ook speciale energierijke drinkvoeding bij de maaltijd. - beweging • De dag van de operatie moet u proberen een paar proberen rechtop in bed te zitten. U mag ook even bengelen met de benen over de bedrand of in de stoel zitten. De eerste keer dat u uit bed gaat, moet dit onder begeleiding van een verpleegkundige of fysiotherapeut. • De 1e dag na de operatie gaat u een aantal keren uit ben en in de stoel zitten. • De 2e dag na de operatie gaat u minimaal 3x uit bed in en in de stoel zitten en onder begeleiding van een fysiotherapeut of verpleegkundige loopt u een stukje.
9
•
Vanaf de 3e dag na de operatie kunt u zich wassen aan de wastafel of onder de douche en komt u zo veel mogelijk uit bed.
- laxantia Om de werking van de dikke darm te bevorderen en om verstopping te voorkomen, krijgt u tijdens uw verblijf in het ziekenhuis tweemaal per dag een laxeermiddel. Dit middel zorgt dat u binnen drie dagen ontlasting heeft. De darmen zijn immers niet leeg voor de operatie. - eigen bijdrage aan herstel Onze begeleiding is erop gericht om uw conditie na de operatie zo snel mogelijk te herstellen, maar ook uw eigen, actieve bijdrage is zeer belangrijk voor een goed herstel. Optimale zorg na ontslag - ontslag U kunt vanaf de vijfde of zesde dag na de operatie naar huis. Maar dan moet aan tenminste de volgende voorwaarden zijn voldaan: • u hebt ontlasting gehad; • u verdraagt normaal eten; • u heeft goede pijnbestrijding. • u voelt dat u in staat bent om naar huis te gaan. Het definitieve besluit over het moment wanneer u naar huis mag, neemt de chirurg in overleg met u. Leefregels na ontslag - weer thuis Als u voor de operatie zelfstandig functioneerde, heeft u in principe na ontslag geen extra zorg nodig. 10
Wel is het prettig als u de eerste weken wat hulp bij de huishouding kunt krijgen van partner, familie of andere naasten. Hoewel u al een heel eind bent in uw herstel, moet u thuis nog de tijd nemen om verder aan te sterken. De meeste mensen hebben 4 tot 6 weken nodig om weer te herstellen van een darmoperatie. Uw kracht en conditie komen pas weer terug na ongeveer 10 tot 12 weken, afhankelijk van de grootte van de operatie en uw leeftijd. Uw buikspieren zijn nog gevoelig: uw buikwonden kunnen nog “trekken”, met name als u uw buikspieren gebruikt. Over het algemeen geldt, dat u weer alles kunt doen, gaat u alleen niet over uw pijngrens heen. Het is belangrijk dat u luistert naar uw lichaam. Neemt u de rust die u nodig hebt. Wees wel voorzichtig met tillen: de eerst 6 weken mag u niet tillen of zwaar huishoudelijk werk doen, zoals stofzuigen - eten Mogelijk smaakt het eten u nog niet zo goed of is uw eetlust nog niet zo groot. Probeert u dan enkele keren per dag kleine beetjes te eten en zorgt u voor variatie in uw maaltijden. Alcohol kan geen kwaad, maar drink het met mate. U hoeft zich niet aan een speciaal dieet te houden. Dat betekent dat u weer mag eten en drinken zoals u gewend was. Indien nodig zal de diëtiste u voedingsadviezen geven.
11
- ontlasting Uw ontlasting kan na de operatie dun zijn en kan soms moeilijk op te houden zijn. Soms heeft het lichaam een jaar nodig om zich aan te passen en de ontlasting dikker te maken. - de wond • bij een gehechte wond Wanneer de wond volledig gehecht en gesloten is, geneest deze voor het grootste deel binnen een dag of tien. Het duurt echter een week of zes voordat de wond volledig genezen is. Uw hechtingen worden ongeveer tien dagen na de operatie verwijderd. Dit gebeurt tijdens uw eerste polikliniekbezoek na ontslag, maar vanuit het ziekenhuis kan ook afgesproken zijn dat uw huisarts dit doet. De wond heeft geen speciale verzorging meer nodig. Er hoeft geen speciaal verband meer op en u mag met uw wond gewoon douchen of in bad. Dept u de wond na afloop wel goed droog. • bij een open wond Soms wordt een wond niet geheel gesloten: de huid is dan niet volledig gehecht, maar de onderliggende weefsels wel. Een open wond heeft speciale verzorging nodig. Daarover krijgt u (en/of uw naaste) van de arts en verpleegkundige uitleg tijdens de opname. Mocht u niet in staat zijn uw wond thuis zelf te verzorgen, dan zorgt de verpleegkundige dat een wijkverpleegkundige dit voor u komt doen.
12
De genezing van een open wond duurt wat langer dan de genezing van een gesloten wond. U kunt gewoon douchen met een open wond. Zorgt u wel voor dat - er geen direct contact is met zeep; - u de wond uitspoelt met de douche en - u de wond goed droogdept. Als u een bad neemt, spoelt u dan de wond na met water. - seks U mag na de operatie gerust weer seks hebben. Hierbij geldt net zoals bij overige lichamelijke inspanningen: luistert u naar uw lichaam. - sporten Als u zich voldoende zeker voelt, mag u gelijk na ontslag weer wandelen en fietsen. Sporten mag, maar houdt u rekening met uw conditie. Luistert u dus naar uw lichaam. Doet u de eerste zes weken niet aan krachtsport en andere sporten waarbij er veel druk op de buik en het wondgebied komt. De meeste mensen kunnen na 8 tot 12 weken weer sporten. Zwemmen mag pas wanneer de wond volledig is gesloten en wanneer de hechtingen zijn verwijderd. Complicaties Na iedere operatie kunnen complicaties optreden. De belangrijkste complicaties na een dikke darmoperatie zijn: • naadlekkage: dit is een lek op de plaats waar de darm weer aan elkaar gehecht is nadat het zieke 13
•
•
•
stuk is verwijderd. De inhoud van de darm lekt weg in de buik en kan voor een ontsteking van het buikvlies zorgen. De symptomen zijn een bolle, gespannen buik, misselijkheid en braken, koorts, buikpijn. Wanneer er sprake is van een naadlekkage, zult u opnieuw geopereerd worden. wondinfectie: dit is een ontsteking van de huid op de plaats van de hechtingen. De symptomen zijn roodheid van de huid of lekken van wondvocht. blaasontsteking. De symptomen kunnen zijn pijn bij het plassen, kleine beetjes plassen, sterk ruikende urine en koorts. longontsteking: dit is een infectie van het longweefsel die veroorzaakt wordt door een virus en/of bacterie. Symptomen kunnen zijn snelle en pijnlijke ademhaling, slijm ophoesten en koorts.
Wanneer uw conditie na enkele dagen thuis achteruit gaat, bijvoorbeeld door buikpijn, koorts, braken of hevige rugpijn, is het belangrijk dat u contact opneemt met de MDL/stomaverpleegkundige of als deze niet aanwezig is met uw huisarts. Vragen In deze brochure hebt u kunnen lezen over het ERASprogramma. Het is belangrijk dat u goed geïnformeerd bent. Goede voorlichting voorkomt onzekerheden, zodat u rustig en in vertrouwen de operatie tegemoet kunt zien. Hebt u dus nog vragen, dan kunt u contact op nemen met -
de MDL/stomaverpleegkundige telefoonnummer 0596 – 644 448 (bij voorkeur op maandag tot en met donderdag, het liefst tussen 08.30 - 13.30 uur) 14
of -
het secretariaat polikliniek Chirurgie telefoonnummer 0596 – 644 534 (maandag tot en met vrijdag tijdens kantooruren).
Ruimte voor opschrijven van vragen: ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………
15
Ommelander Ziekenhuis Groep, locatie Delfzicht Jachtlaan 50 - 9934 JD Delfzijl Postbus 30.000 - 9930 RA Delfzijl Telefoon 0596 - 644 444 E-mail:
[email protected] Web: www.ozg.eu
(03.11-204) © OZG, locatie Delfzicht
16
